رب بس��م الن���������وررب بس��م العش������قرب بس��م

الهادی المه������������������������

�����دی

ت یا

ملع

نضا

مر

عملیات : رمض����اننام

اجرا : با 23/4/1361زمان ق . 1402رمض����ان 21مصادف ه

: ) اسیر ) یا زخمی کشته، دشمن 8715تلفات

: عملیات ادرک��نی رمز الزم��ان ص��احب یا

: اجرا خرمشهر مکان غربی شمال � شلمچه عملیاتی منطقه

بصره شرق و

: کننده عمل و ارگانهای اسالمی انقالب پاسداران سپاه

اسالمی جمهوری ارتش نیروهای

: عملیات امتیاز اهداف گرفتن و عراق خاک از منطقه ای فتح

طی � ساله دو جنگ به عادالنه پایان برای مرحله 5اراضی

نظر زیر عملیات این در نصر و فتح فجر، قرارگاه سه

و شدند عملیات اجرای آماده کربال، مشترک مرکزی قرارگاه

گرفت، شكل ايران جبهه كربال قرارگاه در ريزي طرح مطابق

كربالي عملياتي طرح واقع در عملیات دليل 4این به كه بود

. گرفت نام رمضــان« »عمليات رمضان ماه در آن اجراي

عمليات اين نيروي 10در از لشكر دو و پاسداران سپاه از تيپ

تحت كه داشتند حضور ايران اسالمي جمهوري ارتش زميني

بودند 4امر عملياتي قرارگاه

انگيزه هاي عمليات رمضان

در عراق ناتوانی شدن مشخص و خرمشهر فتح از پس

قطعنامه تصویب و ایران با شورای 514جنگ توسط

و متجاوز تنبیه هدف با رمضان عملیات ریزی طرح امنیت،

عراق بعث رژیم نظامی و انسانی قوای بر زدن ضربه

. شد انجام

- نظامی سیاسی برتری و خرمشهر فتح از پس واقع در

موضع در قرار گرفتن به دلیل عراق بعثی رژیم ایران،

تغییری هیچ که حالی در کرد مطرح را صلح مسئله ضعف

در و نمی شد مشاهده رژیم این سران رفتار ماهیت در

بر مبنی خود قبلی ادعای بر عراق پافشاری واقع

قرارداد خاک 1975عدم پذیرش از بخشی در حضور الجزایر

. بود ایران مدعای این تأیید حمالت، ادامه و ایران

در آن حامی کشورهای و بین المللی مجامع و عراق تالش

به دلیل بلکه اعتقاد روی از نه صلح طرح برای منطقه

بود داده قرار ضعف موضع در را آنان که بود حادی شرایط

. نبود صلح جویی آنان هدف لذا می کرد تهدید را منافعشان و

اوضاع بر چیرگی و اسالمی جمهوری از زمان گرفتن بلکه

. امنیت شورای که بود حالی در این بود شده دگرگون

نداشت ایران نظریات و حقوق به توجهی هیچ ملل سازمان

آمد بر مهلکه این از عراق نجات درصدد وضعیت این در . و

آزاد و عراق از غرامت دریافت جنگ، به دادن پایان واقع در

بعثی رژیم قید از عراق مردم ایران 3کردن اساسی دلیل

بود رمضان عملیات در عراق خاک به ورود .برای

بخش سازى آزاد به كه المقدس بيت عمليات در پيروزى از پس

اجراى براى ايران شد، منجر اشغالى مناطق از اعظمى

به ورود جز اى چاره كند مشخص را جنگ سرنوشت كه عملياتى

) ( به ورود بر مبنى ره خمينى امام اذن با و نداشت عراق خاك

حمله براى را بصره و شلمچه منطقه فرماندهان، عراق، خاك

گرفته صورت هاى بينى پيش اساس بر كه برگزيدند خود نهايى

صدام رژيم آن، نزديكى يا بصره به ايرانى نيروهاى رسيدن با

صهیونیستی رژیم طریق از مستکبرین اما کرد، می سقوط

. رساندند خود اوج به را لبنان به هوا و زمين از گسترده حمله

ساعت چندين از پس دفاع، عالى شوراى در ای جلسه طی زمان اين در

اعزام نيرو لبنان جنوب به ايران شد گرفته تصميم نظر تبادل و بحث

از بود كرده سفر سوريه به مقطع آن در كه شيرازى صياد شهيد ،اما كند

دامى عراق از غفلت و لبنان به پرداختن كه شد متوجه شواهد و قراين

امام محضر به بازگشت در خصوص اين در را خود نظر و است ايران براى

) ( ) راه) « كه ره خميني امام سوي از استراتژي اين اعالم و رساند ره

  جنگ مسئله اولويت متوجه كشور در را همگان مي‌گذرد«، كربال از قدس

و شد مواجه شكست با صهيونيستي رژيم ترفند واقع در و كرد عراق با

. صدام اما یافت نجات دام اين از ايران هرچند بازگشتند لبنان از نيروها

به خود ارتش ساماندهى ضمن و كرد را استفاده نهايت ماه، يك این طی

. افزود بصره شرق استحكامات بر سرعت

تحلیلی‌بر‌قطع‌نامه‌ی‌514

سرزمین های از کامل طور به خرمشهر فتح از پس عراق ارتش

هم را ایران به آمده وارد خسارات و نکرد نشینی عقب ایران

معاهدة به و نساخت . 1975جبران امنیت شورای نکرد تمکین هم

قطعنامه رمضان عملیات شروع از قبل روز یک ملل سازمان

تاریخ 514 در با 1361تیر 21را .1982ژوییه 12مطابق کرد صادر

اول هفته در که قطعنامه ای جز به ملل سازمان امنیت شورای

مدت به کرد، صادر جنگ فتح 22آغاز که زمانی تا و ماه

. فقرات ستون که آن از پس بود ساکت گرفت، صورت خرمشهر

و شکست المقدس بیت عملیات در عراق اشغالگر نیروهای

دوباره شورا این درآمدند، اسارت به عراقی نظامی هزاران

به نزدیک گذشت از پس و شد عمده 50فعال آزادسازی از روز

جلسة در ایران، به 2383سرزمین های را قطعنامه این خود

. کرد تصویب آراء اتفاق

همه فوری خاتمة و بس »آتش خواستار قطعنامه این

مرزهای به نیروها کشیدن »عقب و نظامی« عملیات

از میانجی گری کوشش های »و بین المللی«، شدة شناخته

جامع حل به نیل منظور به ملل سازمان کل دبیر طریق

قبول مورد که شرافتمندانه و عادالنه نحو به اختالفات

استقالل، حاکمیت، به احترام جمله از باشد طرف دو هر

کشورها« داخلی امور در مداخله عدم و ارضی تمامیت

. بود شده مطرح

آزادسازی در ایران نمایی قدرت که شد صادر حالی در قطعنامه این

اسالمی جمهوری اختیار در را مناسبی فرصت خوزستان، سرزمین های

آنها و بود شده عراق حامی عرب کشورهای هراس باعث و داده قرار

. زمان از که است ذکر به الزم بودند کرده پیدا جنگ یافتن پایان به تمایل

قطعنامه که 479صدور زمانی تا گرفت صورت جنگ آغاز اول هفته در که

عراق متجاوز ارتش راندن بیرون برای را خود بزرگ عملیات چهار ایران

. نداد نشان خود از تحرکی هیچ ملل سازمان امنیت شورای نداد، انجام

عمده نظامی اقدامات سلسله یک با توانست ایران که آن از پس ولی

بعثی متجاوز ارتش تعقیب بررسی پی در و کند آزاد را خود سرزمین های

قطعنامه زمان این در . 514بود، تجاوز از سخنی قطعنامه این در شد صادر

جنگ خسارت های پرداخت از مطلبی و بود نیامده میان به متجاوز تعیین و

ثبات و امنیت برای تضمینی و بود نشده مطرح متجاوز، تنبیه نیز و

. با که عراق بر را فشاری هیچگونه قطعنامه این نداشت وجود حقیقی

. نمی کرد وارد بود، کرده نقض را منطقه صلح زور به توسل و جنگ آغاز

شورای که داشت انتظار ایران اسالمی جمهوریبه را عراق و مقابله تجاوز با ملل سازمان امنیت

قربانی کشور از و سازد محکوم متجاوز کشور عنواناین در حتی امنیت، شورای اما کند، حمایت تجاوز . حال هر به نمی کرد رعایت هم را طرفی بی جنگ

تشخیص ناعادالنه را قطعنامه این آنکه دلیل به ایراناز نمی کرد، ارزیابی مناسب را آن محتوای و می دادرا آن درنگ بی عراق ولی کرد، خودداری آن پذیرشبازگشت. از پس رمضان عملیات حال هر به پذیرفت

منظور به که سوریه از ارتش و سپاه فرماندهانکشورشان اشغال برابر در لبنان مردم از حمایت

ماه خرداد اواخر در بود، شده انجام اسرائیل توسط. شد ریزی طرح

منطقه در عمليات اين

شمال و اهواز جاده غرب

شمال و ماهيگيري كانال

. شد اجرا بصره شرق

تاريخ تا رمضان عمليات

سال همان مردادماه هفتم

هفته يعني سه از بيش

منطقه در و داشت ادامه

از بيش وسعت به

هدف 1500 با مربع كيلومتر

عراق از مناطقي تصرف

مرحله به بصره ويژه به

. درآمد اجرا

عملیات از مرحله این و 85در نفربر و تانک 12دستاهو منهدم دشمن به 71توپ نیز نفربر و تانک دستگاه

. شد گرفته غنیمت

استحکامات و موانع علت به محورـ سه در ـ نخست مرحله در

ایرانی نیروهای فراوان، مین میادین و شکل مثلثی پدافند

پیدا دست نظر مورد اهداف تمامی به عمل سرعت با نتوانستند

. اما شد خودداری پیشروی ادامه از هوا شدن روشن با لذا کنند،

دو و سپاه از تیپ چهار ـ زید پاسگاه جنوب ـ جنوبی محور در

مواضع همه چشمگیری عمل سرعت با توانستند ارتش از تیپ

عمق تا و کوبیده هم در را مواضع 30دشمن کیلومتری

کانال و اروند شرق »کتیبان« نهر به را خود و رسیده عراقی‌ها

لشکر قرارگاه به که گونه‌ای به برسانند، زرهی 9»ماهیگیری«

تویوتای خودروی گرفتن غنیمت به ضمن و یافته، دست عراق

. موفقیت، این علی‌رغم نمایند منهدم را قرارگاه فرماندهی،

عراقی‌ها هوا شدن روشن با و بود مانده باز نیروها راست جناح

کرده منطقه این به معطوف را اصلی فشار زرهی لشکر یک با

. آوردند عمل به ممانعت ایرانی پیشروی نیروهای تأمین از و

پیشروی شماتیک نقشه

های و 8تیپ اشرف نجف

علیه 14 حسین امام

اول مرحله در السالم

رخنه و رمضان عملیات

پاتک سمت و شده ایجاد

رنگ دشمن سیاه خطوط

مرحله پیشروی حد آخرین

است عملیات اول

همان با و ـ زید پاسگاه جنوب ـ میانی محور در نیز دوم مرحله

تاریخ در دیگر تیپ دو تقویت با و ماه 25یگانها صورت 1361مرداد

به خسارت مقداری تنها و نبود موفقیت‌آمیز چندان که گرفت،

. شدند اسیر و زخمی و کشته آنان از شماری و آمد وارد‌ دشمن

و زرهی نیروهای تجمع با دشمن که می‌رفت احتمال سوم مرحله در

تاریخ در لذا دارد، پاتک قصد آنان وسیع ماه 30آرایش از 1361مرداد

به بتوانند پیاده نیروهای تا شد صرف‌نظر خودی زرهی نیروهای شرکت

. از سوم مرحله عملیات بنابراین بپردازند نفربرها و تانکها انهدام

به خیره‌کننده‌ای بطور ایرانی نیروهای و شد آغاز زید پاسگاه جنوب

. اسالم رزمندگان پرداختند دشمن مواضع تصرف و شکستن درهم

وسعت به زمینی در مهم، مرحله این در مربع، 180توانستند کیلومتر

به و 700نزدیک منهدم را نفربر و تانک و 14دستگاه تانک دستگاه

که را دشمن »تی 4نفربر پیشرفته نوع از آن به 72دستگاه را بود »

بگیرند غنیمت

ماه شهریور یکم در عملیات چهارم جنوبی 1361مرحله محور از

آمادگی و هوشیاری دلیل به اما شد شروع شلمچه عملیاتی منطقه

خط از راهی بود، شده تعبیه که مواضعی و استحکامات و عراقی‌ها

. نشد باز اسالم رزمندگان روی به دشمن، نخست

عملیات این اصلی و نهایی تالش که پایانی و پنجم مرحلهتاریخ در بود، نظامی ـ ماه 6سیاسی شمال 1361شهریور از

مثلثی خاکریزهای و عراق مرزی دژ فاصل حد در زید پاسگاه . طرح طبق چیز همه نبرد، و درگیری بدو در شد آغاز

سپاه و ارتش نیروهای و می‌رفت پیش ایرانی فرماندهاندو و مناسب خاکریزی الحاق، و پاکسازی از گذشته توانستند . در کافی دقت که آنجا از ولی بسازند شمالی جناح در جداره

توانست دشمن نرفت، بکار آن رخنه 5ساخت آن در کیلومترمرحله. این در و 130کند منهدم نفربر و تانک 11دستگاه

همچنین و شد گرفته غنیمت به نیز نیروهای 800دستگاه از تن . شدند زخمی و کشته دشمن

عملیات در عراق ارتش به وارده خسارات و تلفات کل آمار بنابراین: از بود عبارت رمضان

شده، 1097 منهدم نفربر و تانک غنیمت 50دستگاه به نفربر و تانکو آمد در اسالم و 8715نیروهای کشته نیز عراقی بعثی نیروهای از تن

. شدند اسیر و زخمیداد نشان نظامی ـ سیاسی عملیات این اجرای با ایران اسالمی جمهوری

حق به خواسته‌های دنبال به تنها نبرد، ادامه و عراق خاک به نفوذ در کهوسعت به عراق زید پاسگاه محدوده که چند هر است، خود 400مردم

لشکر و تصرف مربع و 9کیلومتر شد منهدم کامل طور به عراق زرهی. گردید تلقی مثبت اقدام یک عملیات این اما نگشت، تأمین اصلی هدف

قدرت ها قرارگاه در مستقر نظامى گران تحليل و متخصصانارزيابى متحرك،عدم دفاع هاى يگان تشكيل برتر، زرهى

جمله از را عمليات شروع در تاخير و دشمن امكانات از صحيحشيرازى صياد شهيد نظر از اما كردند، ذكر ناكامى اين عوامل

در پيروزى از ناشى غرور و رزمندگان معنوى بنيه ضعفدرعدم سپاه و ارتش محورى خود نيز و المقدس بيت عمليات

. برد ياد از نبايد را عمليات اين در موفقيت

نهايى اهداف به شده تهيه هاى طرح برابر رمضان عمليات هرچند

تنبيه كه اصلى هدف به اسالم رزمندگان اما نيافت دست خود

تمامى با مقابله و بعثى نيروهاى بيشتر چه هر انهدام و متجاوز

. - يافتند دست بود، استكبار دنياى تبليغاتى سياسى فشارهاى

و ایرانی تیروهی قوت و ضعف نقاط از برخی بیان به ادامه در

می عراقی فرماندهان از یکی دید از رمضان عملیات در عراقی

کرده؛ اشاره آنها به ایران در اسارتش زمان در که پردازیم

اما ، بود نخواهد پذیرش قابل کامل طور به ، ها گفته این شک بی

! ست توجهی قابل نکات حاوی

نقاط‌ضعف‌نیروهای‌ایرانی

آن انتشار و اطالعات حفظ عدم

عراق هاي پاتك با مقابله جهت الزم آمادگيهاي نداشتن

پيشروي ادامه در ايراني واحدهاي تعلل

عمق در نفوذ عدم و پراكنده حمالت

محدود نقطه، يك بر حمله تمركز

پشتيباني آتش بودن اندك

عراق مواضع به حمله در قبلي روشهاي از استفاده

( خط واحدهاي طرفين تثبيت عدم و جناحها از نكردن ـحمايت

(شكن

عمليات اين به نشدن قائل زياد اهميت

مكانيزه و زرهي واحدهاي نقش محدوديت

مي اتخاذ قدم اولين بعنوان رودخانه كنار در دفاعي مواضع بايد

شد

عمق در كننده عمل واحدهاي بر فرماندهي كنترل عدم

دشمن توپخانه نكردن خاموش

عراق شيميائي حمالت با مقابله براي الزم بينيهاي پيش عدم

جوي احوال و اوضاع بدي

كنترل بدون پيشروي

نقاط‌قوت‌نیروهای‌اسالم

درگيريهاي انجام از پس نيرو گردآوري سرعت

گسترده

كوبيدن و عراقي نيروهاي به شدن نزديك در موفقيت

آنها مواضع

موانع عليه بر حمله براي مناسب مناطق انتخاب

عراق

حمالت در عراقي نيروهاي به زياد تلفات كردن وارد

اوليه

عمق در پيشروي و داشتن شهامت

اسالم نيروهاي پايمردي

تــانك شكــار

نقاط‌قوت‌نيروهاي‌عراقي

قبلي دفاعي مواضع اتخاذ در نظر تجديد

جديد دفاعي مواضع طراحي

ذخيره نيروهاي سريع كردن وارد

پشتيباني آتش تامين

دفاعي مواضع به بخشيدن عمق

داشتن خاكريز انديشه گذاشتن كنار

اسالم نيروهاي پراكندگي از گيري بهره

هوانيروز نقش بودن بارز

مفيد اطالعات كسب

نقاط ضعف نيروهاي عراق

آنان دفاعي مواضع ، آنان كامل آمادگي عليرغم

شد شكسته درهم

ها ستون و لشكرها بين حدفاصل

ستونها و لشكرها از برخي جبهه گستردگي

ممنوعه اراضي بر تسلط

زرهي زيانهاي

خاط����رات

عباسسرخیلی سردار

به من و بود نصر« و فتح فجر، »قدس، قرارگاه‌های دارای رمضان عملیات

. در قدس قرارگاه شدم كار به مشغول قدس قرارگاه زرهی تیپ مسئول عنوان

تیپ و امینی شهید فرماندهی به بعثت تیپ دو دارای رمضان ثارالله 41عملیات

. بود سلیمان قاسم حاج فرماندهی به

دژ از توانستیم كه چرا بود، موفق عقب‌نشینی‌هایش برخالف رمضان عملیات

فاصله به »زید« پاسگاه تا ایران تا 10مرزی و شویم عراق خاك وارد كیلومتر

. دارای عراق كنیم پیشروی ماهی پرورش كانال و بصره شهر دیوارهای پشت

را آنها كیلومتری و مثلثی صورت به كه بود شكل مثلثی استحكامات جدید‌ترین

. دوم ضلع كه بود شده طراحی شكلی به دشمن زرهی مثلث‌های بود كرده ایجاد

اسرائیلی‌ها، و روس‌ها نظامی توان كه می‌رساند را نكته این و بود نامعلوم آن

. ماهی پرورش كانال است داده قرار حمایت مورد عملیات این در را عراقی‌ها

داشتن به 30با بصره« و »تنومه نزدیكی در عرض كیلومتر یك و طول كیلومتر

. شد محسوب ما پیشروی برای مانع بزرگترین عنوان

ادامـــــه

عملیات در »ناهیدی« شهید از خاطراتی بیان با مقدس دفاع دوران رزمنده این

: در اینكه بر عالوه و بود تهران اهل ناهیدی، شهید كرد خاطرنشان رمضان

خودش ابتكارات با و می‌آمد جبهه به بسیجی لباس با می‌خواند درس دانشگاه

. باقری حسن با نصر قرارگاه در كه زمانی دهد انجام را زیادی خدمات توانست

ما به داشت دست در صفوی رحیم از كه نامه‌ای با ناهیدی شهید می‌كردم كار

توانست تنهایی به و امكانات كوچكترین با و شد ماشین 2ملحق با را توپ عدد

قرار استفاده مورد عملیات در تا برساند ما دست به خوئین« »دار در كشنده

. بود مثال‌زدنی نیروها سایر برای یزدانی شهید همراه به او باالی انگیزه و دهیم

تراب بازنشسته امیرذاكری

عملیات در كربال قرارگاه اطالعات افسر ذاكری، تراب بازنشسته امیر

رمضان:

نكردیم احصا درستی به را دشمن و بودیم گذشته پیروزی‌های سرمست ما

عملیات از پس عمده تغییرات انجام با بعث رژیم كه حالی در

رفته تحلیل توان بازسازی به و كرده مسلح كلی به را زمین بیت‌المقدس،

. و نداشت وجود درستی به عملیات این در هماهنگی پرداخت خود

امر این و شدند فرماندهی وحدت مانند اشكاالتی دچار عملیات فرماندهان

. طراحی مرحله سه در رمضان عملیات می‌خورد چشم به نیز ستادها در

در اما بود .5شده شد اجرا مرحله

بخش انهدام جمله از بزرگی دستاوردهای توانستیم عملیات این در

دادن نشان و عراق خاک عمق به نفوذ دشمن، زرهی تجهیزات از عمده‌ای

اما آوردیم، دست به را متجاوز تنبیه برای ایران اسالمی جمهوری عزم

محقق را بصره شهر تصرف یعنی عملیات این اصلی هدف نتوانستیم

كنیم.

غالمعلی سرتیپ امیرجانگداز

و دادیم خرج به هم ابتکار یک رمضان عملیات در ما

. که منطقه ای در کردیم ضبط را بولدوزر و لودر صدای

تا کردیم پخش را صدا این نمی کرد کار ما مهندسی

روی شدت به که خاطر این به شود؛ گمراه دشمن

. می کردند شلیک ما مهندسی بچه های

جهروتی جعفر سردار

. لبنان و سوریه در تیپ یعنی نبودیم ما شد، که رمضان عملیات دوم مرحله

. در. من گرفت برعهده را تیم مسوولیت همت شهید برگشتیم، وقتی بود

و داشتم عهده بر را رزمی مهندسی مسوولیت عملیات پنجم مرحلة

. که بود جوری ما ماموریت بود من عهده به هم تخریب گردان مسوولیت

. گردان های جلوی باید تخریب گردان می کردیم کار باید شب و روز

باید هم مهندسی برای و می کرد باز معبر و می افتاد راه عمل کننده

ما 17 سمت نتواند پهلو از دشمن که کنیم کاری تا می زدیم خاکریز کیلومتر

. کانال و مثلثی ها ما روبه روی بزند دور را نیرو ها شود مجبور و بیاید

. بود خالی ما راست سمت و داشت قرار ماهی پرورش

طوالنی وجود با بیاییم که کردیم مشورت همت حاج با عملیات این در ما

خاکریز سمت به را خاکریز از مقدار یک عملیات از قبل شب خاکریز، بودن

. عملیات از دشمن شد باعث همین و کردیم شروع را کار این بزنیم دشمن

. . و ما خط بین باید خاکریز این نداشتیم دیگری چاره ولی شود مطلع ما

و ماهی پرورش کانال و مرز میان یعنی می شد؛ زده عراقی ها خط

برای. باید شب آن و بودیم زده خاکریز مقداری آن از قبل شب مثلثی ها

سمت می رفتیم و می کردیم رد را عراقی ها خاکریز قبلی، خاکریز ادامه

. سوم مثلثی

ادامــــــه

. کنید تصور افتادم راه بولدوزرها جلوی خودم من شب آن

مقصد به ما نمی خواست و بود مطلع کامال ما عملیات از دشمن

. اولین برای من کردیم، رد که را عراق خاکریز برسیم خودمان

با و می آمد شب در عراقی هواپیمای که دیدم جنگ، جبهه در بار

. آن از می کرد روشن روز مثل را منطقه تمام منور ریختن

زیاد آنقدر آتش این و می ریخت سنگینی آتش عراق هم طرف

تکان جرات اصال رسیدیم، مین میدان پشت به ما وقتی که بود

. دیدیم بار اولین برای ما که بود همانجا باز نداشتیم خوردن

می کند؛ استفاده آتش زا گلوله های از عملیات آن در دشمن

می گرفتند آتش بچه ها می خورد، بچه ها به وقتی که گلوله هایی

. می سوختند و

. بود زیاد قدری به دشمن آتش مین میدان به بودیم رسیده حاال

) مین ) میدان از نتوانستند ع ابن ابی طالب علی تیپ بچه های که

حدود چیزی و شوند .450رد شدند شهید آنجا بچه ها از ادامــــــهنفر

. . همه مجروح یا بودند شده شهید یا همه شان نبود خبری هم تخریب بچه های از دیگر

. . کسی هیچ چون مین میدان وسط افتادم راه من بود ریخته هم به حسابی آنجا چیز

. سیم چین اما می کردم، قطع مین ها کردن خنثی برای را تله ها سیم باید نبود آنجا

. مین ها شده که طور هر و کنم باز را تله ها سیم دندان با شدم مجبور نبود همراهم

. کنم خنثی را

. به تانک گلولة چند سر پشت از دیدیم یکدفعه ما می شد روشن داشت دیگر هوا

. . حدود آنجا است امن نا سرمان پشت که فهمیدیم آمد خاکریز و 30سمت لودر

هم را لودرمان یک و بود رفته بین از بولدوزرهایمان از تا دو که داشتیم بولدوزر

. . آنجا نداشتند کردن کار توان دیگر و بودند خسته همه لودرها راننده بودند زده

. را قطب نما هم من آمد من کمک به بی سیم تیپ همراه حیات پور« »محسن شهید

. چند هم خودم کند حرکت بولدوزرها جلوی من جای به او گفتم و دادم او دست به

به و می کردم باز یکی یکی و برداشتم بی سیم تیپ ماشین از کمپوت گونی

. خسته ها راننده بدهند ادامه کارشان به و بخورند تا می دادم بولدوزر راننده های

. جوان یک آنها همه میان در بودند بود 17، 16شده لودر راننده که بسیجی ساله

. را لودرها که بود حالی در این بدهم ادامه را خاکریز حاضرم من گفت و ایستاد

را منطقه بولدوزر لودر، از قبل باید و می زدند عراقی ها می آمدند باال زیاد چون

. و کند کار می خواست مصرانه بود هم اصفهانی که جوان این اما می کرد دپو

تا شدند آماده او از بعد همه و کرد تحریک هم را راننده ها بقیه غیرت او سرسختی

. نوجوان لودر یک دفعه که دادیم ادامه را دوجداره خاکریز کیلومتر دو تا کنند 16کار

. شد شهید همانجا او و زدند را ساله

زاده ميراب اسماعيل

تاريخ در رمضان عمليات دوم . 26/4/1361مرحله نور گردان كه شبي شد انجام

) و) آورده يورش بعثي دشمن خط به عراق زيد پاسگاه محور از بايد مي كربال

. كه ما گروهان عمليات اين در آورد در خود تصرف به را عراقي مزدوران مواضع

براساس و بوده شكن خط محورها از يكي در داشتم را آن فرماندهي افتخار من

مي روي پيش دشمن نيروهاي عمق تا ميبايست شده تعيين پيش از اهداف

 . دالور رزمندگان از سختي شكست گذشته عملياتهاي در كه زبون دشمن كرد

سنگرهاي مانند نظامي جديد تاكتيكهاي از عمليات اين در بود خورده uاسالم

جلوگيري رزمندگان نفوذ از تا بود كرده استفاده زمين درون سنگر حفر و شكل

نمايد .

بر كرديم مي حركت گروهان جلو در چي بيسيم دو همراه به عملياتمن شب

همراه به منور كلت يك فقط و نبرده خود با سالحي هيچ پيشين عملياتهاي خالف

جلو طرف به گروهان كردم مي حمل خود شلوار پاكتي جيب در منور گلوله چند

به شروع عراقي آتشبارهاي عمليات رفتن لو بدليل ناگهان كه بود حركت حال در

.   كردند روشن را منطقه آنها منورهاي و نموده اندازي تير

ادامــــــه

كمي ارتفاع زمين سطح از تيرها بودند كرده احداث عراقيها كه سنگرهايي نوع بدليل

قرار دشمن وديد تيررس در وكامال بوديم رسيده عراقي سنگرهاي نزديك چون داشتند

    كرديم مي حركت شد مي كم منورها نور وقتي و شوند كش دراز گفت ها بچه به داشتيم

  كاسه كردم احساس و گرفت را پايم عجيبي سوزش ناگهان درازكشها اين از يكي در

كرد كمك خدا و كرد اصابت زانويم كاسه به تير ديدم آمدم كه خودم به شده ريخته زانويم

  . خاطر به ندارم حركت امكان ديدم وقتي نكرد اصابت منور كلت هاي گلوله به تير كه

بود سرم پشت كه پور نصاري مجيد به را ماجرا آهسته نشوند روحيه تضعيف ها بچه اينكه

تا دادم مجيد به هم را گلولهايش و منور كلت و سپرده ايشان به را گروهان هدايت و گفته

  . ادامه خود راه به گروهان و شده كم منورها نور اينكه از بعد نمايند استفاده آنها از بتوانند

كرده گود كمي را زمين تانك شني كه جايي تا خودرا كشان كشان و خيز سينه بصورت داد

در درازكش بصورت بمانم امان در دشمن تيرهاي از اينكه بخاطر و رسانده بود

  و  شده مجروح كه هم ها بچه از يكي بودم خواندن دعا مشغول حاليكه در ماندم آنجا

شدم متوجه پرسيدم را او حال كه وقتي شد كش دراز من كنار در رساند آنجا به را خودش

يك . كه كرديم مي دعا رزمندگان پيروزي براي نفري دو ديگر حاال است پور نوري سجاد كه

نمي اورا البته كه پيوست ما جمع به بود شده مجروح هم او كه رزمندگان از ديگر نفر

امدادگر نيروهاي توسط صبح نزديكيهاي تا مانديم آنجا در نفر هرسه اينكه خالصه شناختيم

. شديم منتقل جبهه پشت به

نزديكىهاى رمضان عمليات شب

. حدود عمليات بوديم زيد پاسگاه

پياده كيلومتر . ربيست داشت وى

وضو قبل از نماز براى ميبايد

مي مجبور شايد كه چرا داشتيم

نماز بخوانيم را شديم حركت حال در

اى. . نزديخمپاره شد منفجر مان ك

وضو حال در . گرفتنهمه بوديم

از يكی سر به خورد ه تركشى ا بچه

با کشید می سر مسح داشت كه

از . خونسرد خون لب بر لبخندی و ی

وضوی جوشیدسرش آب با و

اما . آمیخت روی هنوز خندهصورتش

بود صورتش

ماه تير زيد، پاسگاه عملياتي محور

در 1361 و رمضان عمليات در ،

رزمنده شلمچه، شديد اي گرماي

آغوش در را شهيد يك پاك پيكر

جبهه پشت به انتقال براي و گرفته

. برد مي

پاسگاه در رمضان عملیات مقطع

- تیر 1361زید

نراقی قاسمی محمدرضا جانباز

- علی به مشهور حسن فرزند

ابراهیم فرزند عضایی محمد جانباز

فرزند- حبیبی اسماعیل جانباز

عملیات از قبل عکس این اکبر

ساعاتی و شده انداخته رمضان

خمپاره این 60بعد میلیمتری

خیل به را نراق شهر جوانان

دهد . می پیوند جانبازان

- رمضان عملیات مقطع

در سپنتا آموزشی مقر محوطه

- تیر اهواز 1361جاده

فرزند ایزدی هادی جانباز

- عضایی محمد جانباز عباس

ابراهیم فرزند

هشتاد راست سمت در � اهواز جاده کیلومتریو رنگ تابلویی خرمشهر،زده ای زنگ و رفته روجلب خود به را توجه آن روی بر که می کند

نوشته:گمنام » شهدای یادمان

منطقه رمضان، عملیاتزید «پاسگاه

شهدای که زیدی پاسگاهو بودند تشنه غالبا} آنو موانع در آنها از خیلیجا به مثلثی خاکریزهای

ماندند.

خاک در را خود مواضع نتونستیم که حال این با

بر سوار چه رزمنده ها، اما کنیم، تثبیت عراق

که زدند، تانک آنقدر پیاده چه و عملیات موتور

. شد تانک شکار به معروف رمضان

دالوری های با زید،

عملیات در رزمندگان

. از بچه ها شد آزاد رمضان

موانع اما بودند، گذشته زید

ترفندهای و صعب العبور

شد سبب دشمن جدید

دشمن خاک در ما مواضع

خط آخرین و نشود تثبیت

پاسگاه همین در دفاعی

. بگیرد شکل زید

زید پاسگاه   1361تیر 27محور شب نیمه

در 27یکشنبه گیر در های گردان تیرماه،

دلیل به رمضان عملیات دوم مرحله

از صبح، شدن نزدیک و زمان گذشت

که خواهند می داوطلب نیروهای از تعدای

کرده گذر تر سریع رو پیش مین میدان از

باز رزمندگان عبوردیگر برای معبری و

میان. از به 150کنند داوطلب نفر 20نفر

داده مین میدان به ورود ی اجازه آنان از

این اغلب و شود به 20می نیز نفر

. رسیدند شهادت

مسیرهای از یکی و شلمچه، و کوشک منطقة فاصل حد در مرزی است پاسگاهی زیدتا که بین المللی جادة به واسطه و عزیزمان میهن خاک به جنگ ابتدای در بعثی ها تهاجم

داشت، وجود پاسگاه این کنار در انقالب از قبلحسینیه راه سه به را خود عراقی نیروهای و گرفت صورت سادگی به مسیر این از اجم

. کردند حرکت خرمشهر طرف به سپس و رساندندسال دیگر که 62بار بود خیبر عملیات در دشمن به حمله محورهای از یکی زید، پاسگاه

. نشدیم نتیجه کسب به موفق محور این از هم بار اینجنگ پایان تا توجهی قابل حرکت دیگر و شد، پدافندی خط زید پاسگاه بعد به زمان آن ز

. و تابلو از حاال کرد حمله ما به منطقه همین از عراق دیگر بار و نگرفت، صورت آن درآمد و رفت است، سال سال های جاده این در که بفهمی می توانی آن، خاکی جادة

نگرفته صورت چندانی

. در اشک که حالی در می گیرد فرا را وجودت تمام بلکه را، تو گلوی تنها نه غض ! . کجاست، اینجا خداوندا آه می شوی همراه شهیدان غربت با است زده حلقه چشمانت

! گمنامی؟ از گمنام تر سرزمین

) ( در بود زمان مظاهر ابن حبیب دهقان علی محمد شیخ حاج شهیدسال از 1316رمضان بعد و آمد جنگی 5بدنیا مناطق به اعزام مرتبه

تنها 7/5/61در که شهادت به نیز رمضان ماه در رمضان عملیات دررسید بود آرزویش

حیدری محمدحسین

مدیر حیدری« »محمدحسین

دفاع و انقالب عکاسان انجمن

دفاع عکاسان از خود که مقدس

و خاطرات است، مقدس

عملیات‌ها از متعددی عکس‌های

عملیات. سالروز در وی دارد

خاطره‌ای بیان ضمن »رمضان«

در را عکس‌هایی عملیات، این از

داده قرار فارس خبرگزاری اختیار

است.

عملیات آغاز از پس روز چند

ماهی کانال منطقه در »رمضان«،

رفتیم، منطقه به که صبح بودم؛

را خودشان تانک‌های عراقی‌ها

بودند؛ کرده فرار و گذاشته روشن

ساعت تا صبح 10عراق

و کرد منسجم را نیروهایش

بسیار آتش توپخانه، توسط

ما و ریخت بچه‌ها روی را سنگینی

در شدیم؛ عقب‌نشینی به مجبور

بودم نفری آخرین بنده محور آن

. کردم عقب‌نشینی که

انفجار موج و کرد اصابت من نزدیکی به توپی ماهی، کانال در

جبهه به هم با که بود عکاسانی از جوادیان آقای گرفت؛ مرا

عملیاتی منطقه غبار، و گرد بود؛ ضعیف چشم‌هایم می‌رفتیم؛

به نیست؛ همراهم کسی کردم احساس گرفت؛ فرا را رمضان

به که حالی در نفر چند دیدم کردم، دقت ماهی کانال طرف

. می‌شوند نزدیک می‌کنند، تیراندازی ما سمت

دنبال به بچه‌ها و است افتاده اتفاقی جوادیان برای کردم فکر

متوجه بود، ما طرف به � مستقیما تیرها چون اما می‌گردند؛ او

یکی کردم؛ فرار کانال از بنابراین هستند دشمن نیروهای شدم

مرا کانال داخل در بود، خورده پایش به ترکشی که رزمنده‌ها از

با هم مرا می‌شوم، اسیر بمانم، اینجا من »اگر گفت و دید

ببر« خودت

درشتی هیکل اینکه با کنم، رها را او نمی‌توانستم

خود همراه و گذاشتم شانه‌ام روی را او داشت

یک بودند؛ سرم پشت دشمن نیروهای بردم؛

. کرد اصابت زمین به ما نزدیکی در خمپاره

او به شد؛ سنگین خیلی مجروح آن کردم احساس

را صورتم لحظه یک کن« کمک هم »خودت گفتم

اصابت او سر به خمپاره ترکش دیدم و برگرداندم

. رزمنده آن واقع در است شده شهید و کرده

. جا همان را او شد من از محافظت برای سپری

. آمدم عقب و گذاشتم

عقب‌نشینی که حال عین در

را شهیدی جا هر می‌کردم،

او پالک‌ها از قسمتی می‌دیدم،

دنبال می‌آوردم؛ و می‌کندم را

خیلی گشتم، جوادیان آقای

اولین از بودم، او دلواپس

آقای دیدم و کردم عبور خاکریز

خوردن حال در جوادیان

. است هندوانه

نیروها – – اعزام محل کاشان یادگاری عکسرمضان عملیات برای

کتاب‌شناسی

عمليات باره در تاكنون كه كتاب هايي مهم ترين

: شده اند منتشر رمضان ( انقالب پاسداران سپاه فرمانده رضايي محسن برادر سخنراني رمضان نبرد

. / ) رضايي محسن رمضان عمليات مناسبت به اسالمي

/ ) ( مدرسه فتح‌الله‌پور عباس شهيد برادر يادواره پرپرشده الله

.) ( ) قم) ع اميرالمومنين

تتتتتت تت تتتتت تتتت تت ت تتتتت تت )تتتتتت تتت روايتفتحمجموعهگزارش‌هاوتصاويرمربوطبهعملياتثامناالئمه،تتتتت

/ ) ت ت تتتتتتتتت تتتتتتتت ادارهت اسالمي، ارشاد وزارت رمضان طريقالقدس،فتحالمبين،بيتالمقدس،

انتشارات / و تبليغات .1361كل

/ منطقه اسالمي انقالب پاسداران سپاه در شده تهيه كربال سوي 10به

/ / ) اسالمي) انقالب پاسداران سپاه تهران .1361استان

...61ـ 62انافتحنا ( ت 2جلد تتتتتتتتت تتتتتت تتت رمضان،: عمليات‌هايفتحالمبين،بيتالمقدس،

/ ) و محمدي‌فرد بهرام از عكس‌ها مقدماتي والفجر محرم، عقيل، بن مسلم

سروش / / صادقي .1362سعيد

/ / فرهنگ حيدري محمدحسين و جواديان اميرعلي از عكس‌ها الله اال اله ال

اسالمي / .1362انقالب

ادامــــه

( جلد تجاوز برابر در دفاع تحميلي، جنگ( / / 3جنگ تبليغات ستاد دفاع، عالي .1364شوراي

( جلد عراقي اسراي روايت به تحميلي جنگ و( / / 2اسرار ادبيات دفتر سرهنگي مرتضي مصاحبهگر

مقاومت / .1368هنر

/ / ) ( معاونت زميني، نيروي اسالمي، انقالب پاسداران سپاه آذر يعقوب خاطره مجموعه آشيان

انتشارات / و .1374تبليغات

/ / ) ( شهيد سرداران بزرگداشت كنگره كوپايي يوسفي محمدرضا خاطرات مجموعه شقايق زخم

زرهي لشكر زميني، نيروي اسالمي، انقالب پاسداران سپاه و اصفهان اشرف / 8استان .1375نجف

/ / ) ( رضاگاه عبدالرسول مترجم السامرايي؛ قادر عبدالعزيز عراقي سرهنگ خاطرات اعترافات

مقاومت / هنر و ادبيات .1375دفتر

/ / ) دفتر ) رضاگاه عبدالرسول مترجم الشكرچي؛ عبدالعظيم عراقي سرهنگ خاطرات سرخ توفان

مقاومت / هنر و .1375ادبيات

/ / ) اصفهانتتتت ) استان شهيد سرداران بزرگداشت كنگره رئيسي حميد خاطرات مجموعه لبيكلحظهها

لشكر اسالمي، انقالب پاسداران سپاه ( / 14و ع ) حسين .1375امام

( جلد مقدس دفاع سال هشت در اسالمي جمهوري ( / 6ارتش محمدحسن: محرم و رمضان نبردهاي

سياسي / / عقيدتي سازمان ايران، اسالمي جمهوري ارتش حسيني سيديعقوب و .1376لطفي

ادامــــه

/ علي مقدس دفاع سال هشت طول در اسالم رزمندگان عمليات توصيفي كارنامه

زميني / / نيروي در ولي‌فقيه نمايندگي اسالمي، انقالب پاسداران سپاه . 1376سميعي

/ / وزارت و تهران استان شهيد سرداران بزرگداشت كنگره فراهاني مهدي خيبر سردار

تبليغاتي / و مطبوعاتي امور معاونت اسالمي، ارشاد و . 1376فرهنگ

/ / و آثار حفظ بنياد ميرزايي هوشنگ نثر بازنويس لهراسبي؛ جعفر خاطره جنگ مردان

انتشارات / و ادبيات مديريت مقدس، دفاع . 1376ارزش‌هاي

( جلد رويدادها و / 2روزها / نشر( شرفشاده كريمي اصغر علي و ديزجي بري علي

.1378رامين /

( جلد عراق و ايران جنگ در ( / / 2سيري مطالعات: مركز دروديان محمد فاو تا خرمشهر

جنگ / تحقيقات . 1378و

/ / ) ( دفتر دهقان احمد تدوين شيرازي صياد علي شهيد سپهبد خاطرات جنگ ناگفتههاي

مقاومت / هنر و .1378ادبيات

/ / جانبازانتتت و مستضعفان بنياد جانبازان بنياد ايثار ادبيات و هنر دفتر جكتبهاهتمام

ايثار / ادبيات و هنر دفتر هنري، و اجتماعي فرهنگي معاونت اسالمي، ادامــــه. 1379انقالب

( زميني نبردهاي فشرده عراق و ايران جنگ ( / 1367مرداد 29ـ 1359شهريور 31طلس

جنگ / تحقيقات و مطالعات . 1379مركز

( خاطرات و كارنامه بحران از / 1361پس ) تتتتت تتت تت تتت فاطمه هاشميرفسنجانيبهاهتمام

انقالب / / معارف نشر دفتر .1380هاشمي

( جلد عراق و ايران جنگ رمضان،: 20روزشمار عمليات با متجاوز تعقيب ـ مرز از 1عبور

تا ت / / 1361مرداد 31تير جنگ( / تتتتت تحقيقات و مطالعات مركز . 1381عليرضالطفاللهزادگان

/ ) قم / / ) حيات نسيم رضوي‌نيا محمدعلي تدوين مهاجر .1381رزمنده

/ / ،زميني نيروي ايران، اسالمي جمهوري ارتش جعفري مجتبي ماندگار نبردهاي اطلس

عمليات / . 1383معاونت

/ ) ت تتتتت تتتتتت تتتت تت )تتتت تت تتت تتتت تتتت تتتتت تتتتتت ت ت عملياترمضانورودبهخاكعراقبرايتنبيهمتجاوزـطراحي،اجرا،نتايج،بازتابهاتتتتتت تتت

جنگ / / تحقيقات و مطالعات مركز تاريخي هاي بررسي مديريت . 1384تهيه

/ / / آجا دافوس وزيري معين نصرت‌الله و جوانمرد حسن رمضان عمليات بر تحليلي

1386.

ادامــــه

( لشكر عملياتي كارنامه متقابل ) ( 27ضربت از رمضان نبرد در ص الله محمدرسول

ماه شهريور پايان تا لشكر( / / 1361تير و پايداري فرهنگسراي بابايي 27گل‌علي

/ ) ( ص الله . 1386محمدرسول

/ دفاع ارزش‌هاي نشر و آثار حفظ بنياد پيروزي و مقاومت اقليم فشرده لوح

. 1386مقدس /

/ ) ( مصطفي و حسن‌زاده فرهاد مقدس دفاع سال هشت تاريخ ايران حماسه

لك‌لك / / نشر . 1386خرامان

/ / / صرير نشر پوراحمد احمد مقدس دفاع ماندگار عمليات . 1386جغرافياي

التماس‌دعا