ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΟΛΙΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ-ΕΜΨΥΧΩΤΗΣ :: ΚΟΣΜΑΣ ΛΑΠΑΤΑΣ

I. ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ & ΤΕΧΝΗ

1.1 Εισαγωγή

Η ψυχανάλυση ωφελείται από την τέχνη μας λέει ο κλινικός ψυχολόγος-ψυχαναλυτής

Χάρης Μωρίκης. Ο καλλιτέχνης προηγείται πάντα του ψυχαναλυτή, όπως έλεγε ο

Λακάν. Αυτά άλλωστε είχαν διατυπωθεί από τους αρχαίους τραγικούς, και

αναδεικνύονται έκτοτε από την τέχνη. Η συνεισφορά όμως και της ψυχανάλυσης

είναι μοναδική και αναντικατάστατη ως προς την κατανόηση των ψυχικών

πραγμάτων.

1.2 Τέχνη και ψυχικός κόσμος

Τέχνη και ψυχικός κόσμος είναι αλληλένδετα αποτελώντας πολλαπλές όψεις του

ψυχικού γίγνεσθαι. Το ασυνείδητο καθορίζει σε μεγάλο βαθμό αυτό που είμαστε και

που κάνουμε. Ο ψυχικός κόσμος φέρει τη σφραγίδα του ανεξίτηλα. Τροφοδοτεί την

τέχνη, τη λογοτεχνία επίσης, πέρα από τις προθέσεις τού κάθε δημιουργού. Η

γλώσσα αποκαλύπτει το ασυνείδητο και τις ψυχικές λειτουργίες, τις διαμορφώνει

αλλά και διαμορφώνεται απ' αυτές. Αναδεικνύεται έτσι ως μία λειτουργία με

συγκλονιστικά αποτελέσματα για το υποκείμενο που είναι ο φορέας της.

1.3 Σχέση τέχνης και ψυχανάλυσης

Τέχνη και ψυχανάλυση αποτελούν οδούς μέσω των οποίων το υποκείμενο μπορεί να

έρθει, αν και με τελείως διαφορετικό τρόπο, σε επαφή με σημαίνουσες διαστάσεις

του εαυτού. Έχουν αμφότερες μία αποκαλυπτική λειτουργία, όπως επίσης μια

μετατρεπτική: έπειτα από μία επιτυχή ψυχαναλυτική διαδικασία, ή την επαφή με ένα

αριστούργημα, η ζωή δεν βιώνεται με τον ίδιο τρόπο. Η ψυχανάλυση ωφελείται από

τα επιτεύγματα της τέχνης, το αντίστροφο ισχύει επίσης, αν και σε μικρότερο βαθμό.

II. ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ & ΜΟΥΣΙΚΗ

2.1 Εισαγωγή

Η μουσική κατέχει μια εκπληκτική δύναμη στο να επηρεάζει το συναίσθημα και τη

συμπεριφορά του ανθρώπου καθώς και στο να διεγείρει μέρη του μυαλού και του

σώματος. Ενισχύει μια σειρά από κοινωνικές ή άλλες δεξιότητες, όπως την

αυτοπειθαρχία, την αυτοεκτίμηση, τη διάδραση, την επικοινωνία, τη συνεργασία,

το συντονισμό, τις νοητικές, τις αναλυτικές και τις ακουστικές δεξιότητες του

ατόμου, τη δημιουργικότητα και την προσωπική έκφραση. Η μουσική μειώνει το

άγχος, την κατάθλιψη, ενώ βελτιώνει τη γνώση, τις πληροφορίες, το λεξιλόγιο, το

γραπτό λόγο, τη συγκέντρωση, ενώ προάγει την ηρεμία και την ψυχαγωγία

2.2 Μουσική και βιορυθμός

Ο ρυθμός, ένα σημαντικό στοιχείο της μουσικής, οργανώνει τη σωματικές κινήσεις

και είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το ανθρώπινο σώμα, το συγχρονισμό των

κινήσεων και την αύξηση της παραγωγικότητας, ενώ ταυτόχρονα μειώνει το

αίσθημα της κούρασης και της ανίας. Το σώμα εμπεριέχει ρυθμό με την έννοια του

καρδιακού παλμού, του ρυθμού του βαδίσματος, του αναπνευστικού ρυθμού κ.α.

2.3 Μουσική και ορμόνες

Η μουσική μπορεί να ερεθίσει τα πεπτίδια στον εγκέφαλο και να προκαλέσει την

παραγωγή ενδορφινών, των φυσικών οπιούχων του οργανισμού, προκαλώντας ένα

αίσθημα ευφορίας, αλλάζοντας τη διάθεση και το συναίσθημα, ενώ η ακρόαση

μουσικής με ρυθμική συχνότητα 60 παλμών ανά λεπτό προκαλεί επιβράδυνση των

καρδιακών σφυγμών και μείωση της αρτηριακής πίεσης.

2.4 Μουσική και ημισφαίριο

Η μουσική μπορεί να ενεργοποιήσει τη ροή αποθηκευμένης μνήμης και

φαντασιακού υλικού κατά μήκος του μεσολοβίου, της γέφυρας, δηλαδή, που ενώνει

το δεξί με το αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο. Αυτή η σύνδεση είναι σημαντική για

τον ταχύ συντονισμό και τις αμφιδέξιες κινήσεις. Το δεξί εγκεφαλικό ημισφαίριο

είναι συνδεδεμένο με το συναίσθημα, ενώ το αριστερό με τη νόηση. Η μουσική

βοηθά, αυτά τα δύο στοιχεία της ανθρώπινης προσωπικότητας να λειτουργούν

αρμονικά.

2.5 Μουσική και οργάνωση του ανθρωπίνου εγκέφαλου

Ένα άλλο στοιχείο της μουσικής, που βοηθά στην οργάνωση του ανθρωπίνου

εγκεφάλου, είναι η τάξη, η φόρμα, οι αναλογίες, οι αλληλουχίες και όλα αυτά τα

στοιχεία που χρησιμοποιεί και η μαθηματική λογική. Η μουσική δημιουργεί στον

εγκέφαλο τις απαραίτητες συνδέσεις που μας διευκολύνουν να κάνουμε επαγωγικές

ή παραγωγικές συλλογιστικές πορείες, όπου αυτό είναι απαραίτητο στις καθημερινές

μας υποχρεώσεις.

2.6 Μουσική και επικοινωνία

Η ενεργή συμμετοχή σε μουσικά δρώμενα αυξάνει την αυτοεκτίμηση και κατ

επέκταση τις κοινωνικές δεξιότητες. Ενισχύει κατ’ αρχήν το αίσθημα αποδοχής των

συμμετεχόντων, και κατά δεύτερον τη συνεργασία και την επικοινωνία ανάμεσα στα

μέλη. Η ενασχόληση με τη μουσική, είτε ενεργητικά είτε παθητικά, απαιτεί

συντονισμό αρκετών λειτουργιών, της όρασης, της ακοής, της αφής, του σχεδιασμού

και συγχρονισμού κινήσεων, της ερμηνείας συμβόλων, της συναισθηματικής

έκφρασης, της επικοινωνίας.

2.7 Διάσημα ιστορικά παραδείγματα

2.7.1 Μουσική και ευφυία

Ο λόγος που έγινα τόσο έξυπνος ήταν η μακρόχρονη ενασχόλησή μου με τη μουσική

Albert Einstein.

2.7.2 Μουσική και προβλήματα μνήμης, συγκέντρωσης, άγχους

Ο Βασιλιάς Γεώργιος Ι της Αγγλίας είχε πρόβλημα ελλειπούς μνήμης, συγκέντρωσης και

διαχείρισης άγχους. Ζήτησε από τον συνθέτη Georg Friedrich Haendel να του γράψει

κάτι ιδιαίτερο, που θα τον βοηθούσε, να αντιμετωπίσει τα προβλήματα συγκέντρωσης

και άγχους. Ο Haendel, γι” αυτό το σκοπό τον θεράπευσε με τη “Μουσική των

Νερών”.

2.8 Διάσημοι που ταυτόχρονα υπήρξαν μουσικοί

Albert Einstein, Charles Dickens, Charlie Chaplin, Graham Bell, King George I,

Mahatma Gandhi, Neil Armstrong, Thomas Edison, Woody Allen

III. ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΆΣΚΗΣΗ

3.1 Εισαγωγή

Μέσω της άσκησης αναπτύσσουμε δύναμη, αντοχή και ταχύτητα που έχουν μεγάλη

επίδραση και στην ψυχολογία μας. Η επίδραση της άσκησης στην ψυχική μας υγεία

έχει πολλές παραμέτρους.

3.1.1 Άσκηση και ορμόνες

Η πιο άμεση και προφανή είναι η απελευθέρωση ορμονών. Συγκεκριμένα, η άσκηση

προκαλεί την έκκριση των ενδορφινών που χαρακτηρίζονται για τη θετική επίδραση

τους στην διάθεση. Οι ορμόνες αυτές έχουν σαν αποτέλεσμα να μας δημιουργούν μία

αίσθηση ηρεμίας, δίνοντας μας ενέργεια και διατηρώντας μας αισιόδοξους.

Μπλοκάρουν το αίσθημα του πόνου και προκαλούν μια αίσθηση ευφορίας.

3.1.2 Άσκηση και κοινωνικοποίηση

Πέρα από την έκκριση θετικών ορμονών, η άσκηση προσφέρει τη δυνατότητα το

άτομο να συναναστραφεί με αλλά άτομα, να λάβει θετική ανατροφοδότηση ακόμα

και αν είναι με την μορφή ενός χαμόγελου από κάποιο συνάνθρωπο στον

απογευματινό του περίπατο.

3.2 Περπάτημα και δυσκαμψία

Όταν νοιώθουμε αγχωμένοι ή έχουμε αμφιβολίες για κάτι τείνουμε να

καμπουριάζουμε το σώμα μας σε μια προσπάθεια να προστατέψουμε τον εαυτό μας

από έναν υποτιθέμενο κίνδυνο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η σπονδυλική μας στήλη

να συμπιέζεται και η αναπνοή μας να γίνεται πιο ρηχή. Περιορίζουμε το σώμα μας

σε μικρές κινήσεις με αποτέλεσμα οι μύες και οι κλειδώσεις να γίνονται δυσκίνητες

και αδύναμες. Το έντονο περπάτημα λύνει τα προβλήματα αυτά.

3.3 Περπάτημα και πνευματική διαύγεια

Η άσκηση επιδρά θετικά και στην πνευματική διαύγεια. Το άγχος και η κούραση

επηρεάζουν αρνητικά τις γνωστικές λειτουργιές μας όπως την συγκέντρωση, την

κατανόηση και την μνήμη. Η ψυχική διάθεση επηρεάζεται από τη σωματική

άσκηση. Το γρήγορο περπάτημα τρεις φορές την εβδομάδα απομακρύνει τον

κίνδυνο κατάθλιψης και αναζωογονεί το συναισθηματικό μας κόσμο.

3.4 Περπάτημα και κατάθλιψη

Ακόμη και σε ασθενείς που πάσχουν από κατάθλιψη, οποιαδήποτε μορφή σωματικής

άσκησης, όπως το περπάτημα, βοηθά στη μείωση της σοβαρότητας της πάθησης και

στην ανάρρωση. Το στρες υποχωρεί πιο εύκολα, και η άσκηση αποδεδειγμένα βοηθά

όσο και τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα.

3.5 Περπάτημα και υγεία

Η μείωση της έντασης των μυών και η αύξηση του καρδιακού ρυθμού που

συνοδεύουν το περπάτημα, δημιουργούν μια γενικότερη χαλάρωση και συμβάλλουν

στην εγρήγορση του οργανισμού. Η εξωτερίκευση της έντασης όταν κάνουμε

περπάτημα μειώνει τον εκνευρισμό που πιθανόν να μας έχει κυριεύσει κατά τη

διάρκεια μια δύσκολης μέρας φορτωμένης με πολλές καταστάσεις που μας

προκαλούν στρες.

3.6 Περπάτημα και ορμόνες

Η συγκέντρωση της σεροτονίνης στον εγκέφαλο αυξάνεται στο περπάτημα. Η

σεροτονίνη επιδρά στην ψυχική διάθεση, συμμετέχει στη μετάδοση των νευρικών

ώσεων και μπορεί να έχει μια λειτουργία στον έλεγχο της διάθεσης και στην

κατάσταση της συνείδησης.

Η παραγωγή ενδορφινών αυξάνεται μετά από έντονη περπάτημα. Οι ενδορφίνες είναι

πεπτίδια που παράγονται στον εγκέφαλο και έχουν μια παυσίπονη δράση. Δρουν

στον ψυχισμό και μπορούν να προκαλέσουν ευφορία

IV. ΟΛΙΣΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

4.1 Εισαγωγή

Ολιστική Μουσικοθεραπεία είναι η κατευθυνόμενη επιστημονική εφαρμογή της

μουσικής, των υπολοίπων τεχνών (ζωγραφική, φωτογραφία, θέατρο, χορός,

εικαστικά) και της σωματικής άσκησης για την μέγιστη δυνατή επίτευξη των

θεραπευτικών στόχων.

Σύμφωνα με έρευνα ομάδας ψυχολόγων στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος

Άντζελες, καταγράφοντας κανείς τα συναισθήματά του μέσω της μουσικής βοηθάει

τον εγκέφαλό του να ξεπεράσει ό,τι τον αναστατώνει, με αποτέλεσμα να νιώθει πιο

ήρεμος και χαρούμενος.

4.2 Στόχοι της Ολιστικής Μουσικοθεραπείας

Διατήρηση και βελτίωση της γνωστικής επίδοσης στον κάθε ασθενή

Άσκηση μακρόχρονης/βραχύχρονης μνήμης και προσοχής

Άσκηση γλώσσας με μουσικά ερεθίσματα

Βελτίωση της συμπεριφοράς του ασθενούς

Βελτίωση της επιλεκτικής/συντηρούμενης προσοχής

4.3 Η Ολιστική Μουσικοθεραπεία θεραπεύει

Τις νοητικές, κοινωνικές, συναισθηματικές και συμπεριφορικές δεξιότητες

Το άγχος

Το θυμό (Gerdner Gerdner, 1999)

Την κατάθλιψη

Την απόσυρση

Τον αποπροσανατολισμό (Ashida, 2000)

Την ταχεία εναλλαγή της διάθεσης (Gotell, 2000)

Τη βραχύχρονη και μακρόχρονη μνήμη (Larkin, 2001)

Τις γλωσσικές δυσκολίες (Brotons Brotons & Koger, 2000)

V. ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

5.1 Ζέσταμα Σώματος

Περπάτημα στο πάρκο ΄΄Σκανδαλάκης΄΄,

(Π. Τσαλδάρη, Καλλιθέα)

Παρατηρήσεις

Έχω επιθεωρήσει προσωπικά το πάρκο και είναι απομονωμένο από τους δρόμους και

τα αυτοκίνητα, παρέχει αρίστη ασφάλεια, ασφαλές και ομοιογενές οδόστρωμα,

ολοκαίνουριο ποδηλατοδρόμο, ησυχία, πράσινο, δέντρα, σιντριβάνια, παγκάκια,

γήπεδα.

5.1.1 Χαλαρό περπάτημα (adagio)

5.1.2 Μέτριο περπάτημα (moderato)

5.1.3 Έντονο περπάτημα (allegro)

Παρατηρήσεις

Οι ρυθμοί του περπατήματος δίνονται από τους αντίστοιχους ρυθμούς στη μουσική που

είναι ανάλογοι σε όλες τις τέχνες και είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με τον ανθρώπινο

βιορυθμό και ψυχισμό.

5.2 Εκγύμναση σώματος

Γυμναστική στο γήπεδο μπάσκετ ΄΄Σκανδαλάκης΄΄

(Π. Τσαλδάρη, Καλλιθέα)

5.2.1 Αναπνοές

5.2.2 Ανατάσεις-Διατάσεις

5.2.3 Παιχνίδι με μπάλα

Παρατηρήσεις

Για τα νεότερα μέλη με δυνατό σώμα και πολύ λιγότερα κινητικά προβλήματα (πχ Άρης,

Μανώλης) ενδείκνυται το χαλαρό παιχνίδι, αλλά και όλα τα υπόλοιπα μέλη μπορούν να

αθληθούν πάντα σε χαλαρούς τόνους και με πολύ ελαφριά μπάλα (πχ θαλάσσης)

5.3 Ζέσταμα Φωνής (σολφέζ)

5.3.1 Εισαγωγή

Το σολφέζ αφορά στην ανάπτυξη της αντίληψης του τονικού ύψους μιας νότας, αλλά

και της σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στο τονικό ύψος περισσότερων νοτών.

Προϋποθέτει αλλά και καλλιεργεί την προσοχή, τη συγκέντρωση, την ακουστική

και την οπτική επιδεξιότητα, τη ρυθμικη συμμετρία και χωροχρονική αντίληψη.

5.4 Εκγύμναση ΦΩΝΗΣ

5.4.1 Ρυθμική-Μελωδική ανάγνωση

Ρυθμική ανάγνωση είναι η ανάγνωση του ρυθμού, δηλαδή η εκτέλεση των νοτών

μόνο με τη χρονική τους διάρκεια

5.4.2 Μελωδική ανάγνωση

Μελωδική ανάγνωση είναι η εκτέλεση των νοτών όχι μόνο με τη χρονική τους

διάρκεια αλλά και με το τονικό τους ύψος.

5.5 Τα νοητικά και κινητικά οφέλη του σολφέζ

Στο Σολφέζ χρησιμοποιούνται διεθνώς αναγνωρισμένες κινήσεις που κάνουμε με το

δεξί μας χέρι. Με αυτές τις κινήσεις ορίζουμε και μετράμε τους χρόνους των μέτρων.

Οι κινήσεις είναι συνήθως τόσες, όσες είναι και τα μέρη του μέτρου. Και επειδή τα

μέρη του μέτρου τα δείχνει ο αριθμητής του κλασματικού αριθμού που βρίσκεται

στην αρχή κάθε μουσικού κομματιού, τότε ο αριθμητής είναι αυτός που μάς δείχνει

και τις κινήσεις που πρέπει να κάνουμε. Η αξία κάθε κίνησης εξαρτάται από τον

παρονομαστή. Για παράδειγμα, εάν έχουμε μέτρο 2/4 θα κάνουμε 2 κινήσεις.

Στην 1η περίπτωση (ρυθμική ανάγνωση), κατανοούμε την αριθμητική αξία της κάθε

νότας, στη δεύτερη περίπτωση (μελωδική ανάγνωση), μαζί με την αριθμητική αξία

κατανοούμε και την διαφορετική μελωδική χροιά (ηχόχρωμα). Στην 1η περίπτωση το

αποτέλεσμα είναι βελτίωση του λόγου, της μαθηματικής και χωροχρονικής

αντίληψης, ενώ στη 2η περίπτωση το αποτέλεσμα είναι ο ακουστικός και συχνοτικός

συντονισμός σώματος και ψυχής.

5.6 Μουσική Απεικόνιση (Musica Pictura)

5.6.1 Εισαγωγή

Η μουσική απεικόνιση είναι η είναι η αναπαράσταση εικόνων με ηχητικά μέσα.

Είναι μουσική που εμπνέεται από τη φύση αλλά και από έργα ζωγραφικής,

φωτογραφίας ή ταινίας, αλλά και από την ποίηση, τη λογοτεχνία, το χρώμα και το

φώς. Είναι μια άλλη ‘’γλώσσα’’ των συναισθημάτων. (Arnheim)

Η Μουσική Απεικόνιση αποκαλύπτει τους μυστικούς μηχανισμούς της τέχνης αλλά

και τους μηχανισμούς της νόησης, μέσα από την όραση και την ενόραση, μέσα

δηλαδή από μια κατάσταση πνευματικής και συναισθηματικής μέθης αλλά και

διαύγειας. (Ehrenzweig)

Η Μουσική Απεικόνιση βασίζεται στην ακρόαση μουσικής, όπου ο ασθενής ακούει

επιλεγμένα μέρη από αντιπροσωπευτικά είδη περιγραφικής* μουσικής και καλείται

να ταιριάξει τοπία με μουσική, χρώματα με μουσική, να ζωγραφίσει, να πλάσει

φανταστικές ιστορίες και να αναλύσει προσωπικά συναισθήματα και μνήμες που

ανακύπτουν από τον ήχο και την εικόνα.

*Περιγραφική Μουσική

Η περιγραφική μουσική είναι μουσική αφηγηματικού, περιγραφικού ή αναπαραστατικού

είδους. O συνθέτης προσπαθεί να περιγράψει κάτι το συγκεκριμένο π.χ. ένα ιστορικό

συμβάν, ένα φιλολογικό κείμενο, μια εικόνα ή μια καθορισμένη ψυχική κατάσταση.

5.6.2 Ακρόαση αργού/γρήγορου μέρους

5.6.3 Αναγνώριση ρυθμών/μοτίβων

5.6.4 Ταίριασμα μουσικής με χρώματα

5.6.5 Ταίριασμα μουσικής με τοπία

5.6.6 Ταίριασμα μουσικής με ποίηση

5.6.7 Αντιστοίχηση μουσικής με μνήμες/συναισθήματα

5.6.8 Πλάθουμε φανταστική ιστορία βάση της μουσικής

5.6.9 Ζωγραφίζουμε ιδέες, μνήμες, εντυπώσεις, συναισθήματα και

ψυχικές καταστάσεις βάση της μουσικής

5.7 Τι προσφέρει η μουσική απεικόνιση

Μείωση άγχους

Μείωση κατάθλιψης

Μείωση αλτσχάιμερ

Μείωση άνοιας

Γνώση

Πληροφορίες

Επέκταση λεξιλογίου

Βελτίωση γραπτού λόγου

Βελτίωση μνήμης

Βελτίωση διανοητικών δυνατοτήτων

Βελτίωση συγκέντρωσής

Ηρεμία

Ψυχαγωγία