سال پیش انسان شروع به کنکاش درباره جهان کرد. تا قبل از این بسیاری از400در حدود مردم تصور می کردند که جهان یک توپ بلورین بزرگ است که به دور زمین در حال چرخش

می باشد. آنها تصور می کردند که ستاره ها روزنه هایی می باشند که بر روی این توپ بزرگ وجود دارد و از طریق آنها نور آسمان ها به داخل می آید و لذا ما آنها را نورانی می بینیم. و

 .تمامی اجرام عالم به دور زمین در حال گردش می باشند

این نظریه که تمامی اجرام سماوی به دور زمین در حال چرخش اند، به مدل »زمین مرکزی« معروف است که برای نخستین بار توسط ارسطو مطرح شده است. حدود یک قرن پس از

ارسطو در اسکندریه، »اریستار خوس ساموسی« بیان کرد که خورشید ثابت است و در مرکز کره آسمان قرار دارد و زمین به دور خورشید در حال چرخش می باشد. احتماال او نخستین

کسی بوده که فرضیه خورشید مرکزی را مطرح کرده است، اما بیشتر نوشته های او از بین.رفته است

میالدی »بطلمیوس« در کتاب »المجسطی« خود )نام عربی این کتاب140در سال المجسطی می باشد.( »هیئت بطلمیوسی« را معرفی کرد. بطلمیوس مدل ارسطویی عالم را به صورت ریاضی در آورد و آن را کامل تر نمود، که در آن زمین در مرکز جهان قرار داشت و

دیگر اجرام بر روی »فلک خارج از مرکز«، »فلک تدویر« و »فلک معدل المسیر« به دور زمین چرخش می کردند. به این مدل از جهان »هیئت بطلمیوسی« می گویند. در تصویر زیر شما می

توانید مدل پیشنهادی را درباره حرکت سیارات و خورشید به دور زمین مشاهده کنید. همان.طور که می بینید زمین در مرکز این مدل قرار گرفته است

soha89 بحث   213

225647تشکر 0- 21:25 - 7/6/1389يکشنبه حرکت رجعی سیارات

.سالم دوستان جناب اربابی فر تو مطلب آسمان شب این هفته مطلبی رو گذاشتن به اسم حرکت

:رجعی سیارات. به این آدرسhttp://www.tebyan.net/science_technology/astronomy/

planetary_science/2010/8/29/135260.html.واستون بزارم که شاید به فهم راحتترش کمک کنه gif می خواستم چنتا عکس

:این مطلبحرکت رجعی سیارات

سیارات را می توان به دو گروه سیارات داخلی و خارجی تقسیم کرد. سیارات عطارد و زهره، داخلی هستند چرا که مدار گردش آنها در داخل مدار زمین واقع است. بقیه

سیارات یعنی مریخ، مشتری، زحل و ... سیارات خارجی هستند که مدارشان فراتر از مدار زمین می باشد. برای یک ناظر زمینی سیارات خارجی می توانند در موقعیتی قرار

بگیرند که زمین بین آنها و خورشید واقع شود که به این حالت مقابله می گویند. به هنگام مقابله، سیاره خارجی حداقل فاصله را از زمین خواهد داشت و ناظر آن را در حداکثر

نورانیت خود خواهد دید. در این حالت، سیاره با غروب خورشید، در افق شرق طلوع و با طلوع خورشید، در افق غرب غروب می کند. برای مثال حرکت عادی مریخ در آسمان از

شرق به غرب است، ولی در حالت مقابله برای مدت کوتاهی متوقف می شود سپس حرکتش معکوس شده و برای زمان محدودی حرکت برگشتی )رجعی( را از خود نشان

می دهد. بعد از آن مجددا متوقف شده و سپس حرکت قبلی خود را در پیش می گیرد. در این شب ها، سیاره مشتری در حال تکمیل حرکت رجعی خود است. این نوع حرکات

غیرمعمول سیارات خارجی و خصوصا مریخ برای ستاره شناسان گذشته عجیب و.مایوس کننده بود، چرا که با نظریات منظومه ای آن دوران مغایرت داشت

اینم عکسها

به دایره ای فرضی گفته می شود که نظام بطلمیوسی ، درفلک تدویر قرار دارد و سیاره روی آن نیز حرکتسیاره مرکزش روی مدار فرضی

می کند. مفهوم فلک تدویر برای رفع اشکال مدل زمین مرکزی بطلمیوسی.سیاره ها ناتوان بود حرکات رجوعی ابداع شد که در توضیح

به گسترش آن است. با ستاره شناسی پیرامون خرد این یک نوشتارویکی پدیا کمک کنید

فلك ، فإن علم الفلك في النظام البطلمي في التدوير ( هواللغة اليونانية : في الدائرة في )حرفيا

يستخدم لشرح االختالفات في سرعة واتجاه هندسي نموذج . تم اقترح هذاالكواكب و الشمس، للقمر الحركة بالنسبة

في نهاية القرن أبولونيوس بيرغا النموذج ألول مرة من قبل الثالث قبل الميالد ، وتم إضفاء الطابع الرسمي عليه من

في أطروحته في القرن الثاني للميالدكالوديوس بطليموس قبل . حيث أوضح على وجه الخصوص الحركةالمجسطي في الكتاب

االرتدادية من الكواكب الخمسة المعروفة في ذلك الوقت. ثانيا فإنه أوضح أيضا التغييرات في المسافات بين الكواكب

.األرض وبين

و يدعى هذا النظام بالنظام البطلمي نسبة إلى على الرغم من أنه وضع من قبل كالوديوس بطليموس الفلكي

مثل أبولونيوس من بيرجا اليوناني العديد من علماء الفلك[1] .رودس من هيبارخوسو

المصادر[عدل]

1.  Owen Gingerich, The Book Nobody Read P.

267

وصالت خارجية[عدل]

Ptolemaic System - at Rice University's Galileo

Project

توضيحات متحركة[عدل]

Java simulation of the Ptolemaic System - at Paul

Stoddard's Animated Virtual Planetarium, Northern

Illinois University

Epicycle and Deferent Demo - at Rosemary

Kennett's website at the University of Syracuse

A flash animation showing epicycles with

adjustable parameters and presets for various planets . An Applet showing the principle of the epicycle,

with a side-by-side comparison of the geocentric and

heliocentric models.

 :تصنيفان تاريخ الفلك

فلك

In the Ptolemaic system of astronomy, the epicycle (literally: on the

circle in Greek) was a geometric model used to explain the variations

in speed and direction of the apparent motion of the Moon, Sun,

and planets. It was first proposed by Apollonius of Perga at the end of

the 3rd century BC and formalized by Ptolemy of the Thebaid in his

2nd-century AD astronomical treatise the Almagest. In particular it

explained the retrograde motion of the five planets known at the time.

Secondarily, it also explained changes in the apparent distances of

the planets from Earth.

It is called Ptolemaic after the Greek astronomer Ptolemy, although it

had been developed by previous Greek astronomers such

as Apollonius of Perga and Hipparchus of Rhodes, who used it

extensively, during the second century BC, almost three centuries

before Ptolemy. Epicyclical motion is used in the Antikythera

Mechanism, an ancient Greek astronomical device for computing the

phase and position of the Moon using four gears, two of them

engaged in an eccentric way that closely approximates Kepler's

second law, i.e. the Moon moves faster at perigee and slower at

apogee.

In the Ptolemaic system, the planets are assumed to move in a small

circle called an epicycle, which in turn moves along a larger circle

called a deferent. Both circles rotate eastward and are roughly

parallel to the plane of the Sun's orbit (ecliptic). The orbits of planets in

this system are epitrochoids.

Despite the fact that the Ptolemaic system is considered geocentric,

the planets' motion was not thought to be actually centered on the

Earth. Instead, the deferent was centered on a point halfway between

the Earth and another point called the equant. The epicycle,

meanwhile, rotated and revolved along the deferent with uniform

motion. The rate at which the planet moved on the epicycle was fixed

such that the angle between the center of the epicycle and the planet

was the same as the angle between the earth and the sun.

Ptolemy did not predict the relative sizes of the planetary deferents in

the Almagest. All of his calculations were done with respect to a

normalized deferent. This is not to say that he believed the planets

were all equidistant. He did guess at an ordering of the planets. Later

he calculated their distances in the Planetary Hypotheses.

For superior planets the planet would typically move through in the

night sky slower than the stars. Each night the planet would "lag" a

little behind the star. This isprograde motion. Occasionally,

near opposition, the planet would appear to move through in the night

sky faster than the stars. This is retrograde motion. Ptolemy's model,

in part, sought to explain this behavior.

The inferior planets were always observed to be near the sun, appearing only shortly before sunrise or shortly after sunset. To accommodate this, Ptolemy's model fixed the

motion of Mercury and Venus so that the line from the equant point to the center of the epicycle was always parallel to the earth-sun line.

Contents

  [hide] 

1   History

2   Epicycles on epicycles on epicycles

o 2.1   Slang for bad science

3   Legacy

4   Mathematical formalism

5   See also

6   Notes

7   External links

o 7.1   Animated illustrations

[edit]History

When ancient astronomers viewed the sky, they saw the Sun, Moon,

and stars moving overhead in a regular fashion. They also saw the

"wanderers" or "planetai" (ourplanets). The regularity in the motions of

the wandering bodies suggested that their positions might be

predictable.

The apparent movement of Sun and planets with Earth as center

The most obvious approach to the problem of predicting the motions

of the heavenly bodies was simply to map their positions against the

star field and then to fit mathematical functions to the changing

positions.[1]

The ancients worked from a geocentric perspective for the simple

reason that the Earth was where they stood and observed the sky,

and it is the sky which appears to move while the ground seems still

and steady underfoot. Some Greek astronomers (e.g., Aristarchus of

Samos) speculated that the planets (Earth included) orbited the Sun,

but the optics (and the specific mathematics – Newton's Law of

Gravitation for example) necessary to provide data that would

convincingly support theheliocentric model did not exist in Ptolemy's

time and would not come around for over fifteen hundred years after

his death. Furthermore, Aristotelian Physics was not designed with

these sorts of calculations in mind, and Aristotle's philosophy

regarding the heavens was entirely at odds with the concept of

heliocentrism. It was not until Galileo Galilei observed the moons

of Jupiter on January 7, 1610, and the phases of Venus in September,

1610 that the heliocentric model began to receive broad support

among astronomers, who also came to accept the notion that the

planets are individual worlds orbiting the Sun (that is, that Earth is a

planet and is one among several.) Johannes Kepler was able to

formulate his famous threelaws of planetary motion, which described

the orbits of the planets in our solar system with incredible accuracy;

Kepler's three laws are still taught today in University physics and

astronomy classes, and the wording of these laws has not changed

since Kepler first formulated them four hundred years ago.

The deferent (O) is offset from the earth (T). P is the centre of the epicyle of the sun

S.

The apparent motion of the heavenly bodies with respect to time

is cyclical in nature. Apollonius of Perga realized that this cyclical

variation could be represented visually by circles, or epicycles (mini

circular orbits), revolving on larger circular orbits,

or deferents.Hipparchus calculated the required orbits. Deferents and

epicycles in the ancient models did not represent orbits in the modern

sense.

Claudius Ptolemy refined the deferent/epicycle concept and

introduced the equant as a mechanism for accounting for velocity

variations in the motions of the planets. The empirical methodology he

developed proved to be extraordinarily accurate for its day and was

still in use at the time of Copernicus and Kepler.

Owen Gingerich [2]  describes a planetary conjunction that occurred in

1504 that was apparently observed by Copernicus. In notes bound

with his copy of the Alfonsine Tables, Copernicus commented that

"Mars surpasses the numbers by more than two degrees. Saturn is

surpassed by the numbers by one and a half degrees." Using modern

computer programs, Gingerich discovered that, at the time of the

conjunction, Saturn indeed lagged behind the tables by a degree and

a half and Mars led the predictions by nearly two degrees. Moreover,

he found that Ptolemy's predictions for Jupiter at the same time were

quite accurate. Copernicus and his contemporaries were therefore

using Ptolemy's methods and finding them trustworthy well over a

thousand years after Ptolemy's original work was published.

When Copernicus transformed Earth-based observations to

heliocentric coordinates,[3] he was confronted with an entirely new

problem. The Sun-centered positions displayed a cyclical motion with

respect to time but without retrograde loops in the case of the outer

planets. In principle, the heliocentric motion was simpler but with new

subtleties due to the yet-to-be-discovered elliptical shape of the orbits.

Another complication was caused by a problem that Copernicus never

solved: correctly accounting for the motion of the Earth in the

coordinate transformation.[4] In keeping with past practice, Copernicus

used the deferent/epicycle model in his theory but his epicycles were

small and were called "epicyclets".

In the Ptolemaic system the models for each of the planets were

different and so it was with Copernicus' initial models. As he worked

through the mathematics, however, Copernicus discovered that his

models could be combined in a unified system. Furthermore, if they

were scaled so that Earth's orbit was the same in all of them, the

ordering of the planets we recognize today easily followed from the

math. Mercury orbited closest to the Sun and the rest of the planets

fell into place in order outward, arranged in distance by their periods

of revolution.[5]

Although Copernicus' models reduced the magnitude of the epicycles

considerably, whether they were simpler than Ptolemy's is moot.

Copernicus eliminated Ptolemy's somewhat-maligned equant but at a

cost of additional epicycles. Various 16th-century books based on

Ptolemy and Copernicus use about equal numbers of epicycles.[6][7]

[8] The idea that Copernicus used only 34 circles in his system comes

from his own statement in a preliminary unpublished sketch called

theCommentariolus. By the time he published De revolutionibus

orbium coelestium, he had added more circles. Counting the total

number is difficult, but estimates are that he created a system just as

complicated, or even more so.[9] Koestler, in his history of man's vision

of the universe, equates the number of epicycles used by Keplar at

48.[10] The popular total of about 80 circles for the Ptolemaic system

seems to have appeared in 1898. It may have been inspired by

the non-Ptolemaic system ofGirolamo Fracastoro, who used either

77 or 79 orbs in his system inspired by Eudoxus of Cnidus.[11] Copernicus in his works exaggerated the number of epicycles used

in the Ptolemic system; although original counts ranged to 80 circles,

by Copernicus's time the Ptolemic system had been updated by

Peurbach towards the similar number of 40; hence Copernicus

effectively replaced the problem of retrograde with further epicycles.[12]

Copernicus' theory was at least as accurate as Ptolemy's but never

achieved the stature and recognition of Ptolemy's theory. What was

needed was Kepler's elliptical theory, not published till 1609.

Copernicus' work provided explanations for phenomena like

retrograde motion, but really didn't prove that the planets actually

orbited the Sun.

Ptolemy's and Copernicus' theories proved the durability and

adaptability of the deferent/epicycle device for representing planetary

motion. The deferent/epicycle models worked as well as they did

because of the extraordinary orbital stability of the solar system. Either

theory could be used today and might still be in use had Isaac Newton

not invented Physics and the Calculus.[13]

The first planetary model without any epicycles was that of Ibn

Bajjah (Avempace) in 12th century Andalusian Spain,[14] but epicycles

were not eliminated in Europe until the 17th century, when Johannes

Kepler's model of elliptical orbits gradually replaced Copernicus'

model based on perfect circles.

Newtonian or Classical Mechanics eliminated the need for

deferent/epicycle methods altogether and produced theories many

times more powerful. By treating the Sun and planets as point masses

and using Newton's law of universal gravitation, equations of motion

were derived that could be solved by various means to compute

predictions of planetary orbital velocities and positions. Simple two-

body problems, for example, can be solved analytically. More-

complex n-body problems requirenumerical methods for solution.

The power of Newtonian mechanics to solve problems in orbital

mechanics is illustrated by the discovery of Neptune. Analysis of

observed perturbations in the orbit ofUranus produced estimates of

the suspected planet's position within a degree of where it was found.

This could not have been accomplished with deferent/epicycle

methods. Still, Newton in 1702 published Theory of the Moon's

Motion which employed an epicycle and remained in use in China into

the ninetheenth century. Subsequent tables based on

Newton's Theory could have approached arcminute accuracy.[15]

[edit]Epicycles on epicycles on epicycles

According to one school of thought in the history of astronomy, minor

imperfections in the original Ptolemaic system were discovered

through observations accumulated over time. It was mistakenly

believed that more levels of epicycles (circles within circles) were

added to the models to match more accurately the observed planetary

motions. The multiplication of epicycles is believed to have led to a

nearly unworkable system by the 16th century, and

that Copernicus created his heliocentric systemin order to simplify the

Ptolemaic astronomy of his day, thus succeeding in drastically

reducing the number of circles.

With better observations additional epicycles and eccentrics

were used to represent the newly observed phenomena till in

the later Middle Ages the universe became a 'Sphere/With

Centric and Eccentric scribbled o'er,/Cycle and Epicycle, Orb

in Orb' – [16]

As a measure of complexity, the number of circles is given as 80

for Ptolemy, versus a mere 34 for Copernicus.[17] The highest

number appeared in the Encyclopaedia Britannica on Astronomy

during the 1960s, in a discussion of King Alfonso X of Castile's

interest in astronomy during the 13th century. (Alfonso is credited

with commissioning the Alfonsine Tables.)

By this time each planet had been provided with from 40 to

60 epicycles to represent after a fashion its complex

movement among the stars. Amazed at the difficulty of the

project, Alfonso is credited with the remark that had he been

present at the Creation he might have given excellent

advice. [18]

As it turns out, a major difficulty with this epicycles-on-

epicycles theory is that historians examining books on

Ptolemaic astronomy from the Middle Ages and the

Renaissance have found absolutely no trace of multiple

epicycles being used for each planet. The Alfonsine Tables,

for instance, were apparently computed using Ptolemy's

original unadorned methods.[19]

Another problem is that the models themselves discouraged

tinkering. In a deferent/epicycle model, the parts of the whole

are interrelated. A change in a parameter to improve the fit in

one place would throw off the fit somewhere else. Ptolemy's

model is probably optimal in this regard. On the whole it gave

good results but missed a little here and there. Experienced

astronomers would have recognized these shortcomings and

allowed for them.

[edit]Slang for bad science

In part, due to misunderstandings about how deferent/epicycle

models worked, "adding epicycles" has come to be used as a

derogatory comment in modern scientific discussion. The term

might be used, for example, to describe continuing to try to

adjust a theory to make its predictions match the facts.

According to this notion, epicycles are regarded by some as

the paradigmatic example of Bad Science.[20] Part of the

problem may be due to the misconception of the epicycle as

an explanation of a body's motion rather than merely a

description. Toomer explains as follows,

"Whereas we use 'hypothesis' to denote a tentative theory

which is still to be verified, Ptolemy usually means by

ύπόθεσις something more like 'model', 'system of

explanation', often indeed referring to 'the hypotheses which

we have demonstrated'."[21]

[edit]Legacy

Much of the content of the epicycle system was taken

over by its successors and is still in use today. Some of

the terms used in modern astronomy

are anomaly,equation, mean

motion, eccentricity, apogee and perigee.

[edit]Mathematical formalism

According to the historian of science Norwood Russell

Hanson:

There is no bilaterally-symmetrical, nor excentrically-

periodic curve used in any branch of astrophysics or

observational astronomy which could not be smoothly

plotted as the resultant motion of a point turning within a

constellation of epicycles, finite in number, revolving

around a fixed deferent.[22]

Any path—periodic or not, closed or open—can be

represented with an infinite number of epicycles.

This is because epicycles can be represented as

a complex Fourier series; so, with a large number

epicycles, very complicated paths can be represented in

thecomplex plane.[23]

Let the complex number

,

where   and   are constants,   is

an imaginary number, and   is time, correspond to a

deferent centered on the origin of the complex

plane and revolving with a radius   and angular

velocity

,

where   is the period.

If   is the path of an epicycle, then the

deferent plus epicycle is represented as the

sum

.

Generalizing to   epicycles yields

,

which is a complex Fourier series.

Finding the coefficients   to

represent a time-dependent path in

the complex plane,  , is

the goal of reproducing an orbit with

deferent and epicycles, and this is a

way of "saving the phenomena"

(σώζειν τα φαινόμενα).[24]

This parallel was noted by Giovanni

Schiaparelli.[25][26] Pertinent to

the Copernican Revolution debate of

"saving the phenomena" versus

offering explanations, one can

understand why Thomas Aquinas, in

the 13th century, wrote:

Reason may be employed in two

ways to establish a point: firstly, for

the purpose of furnishing sufficient

proof of some principle [...]. Reason is

employed in another way, not as

furnishing a sufficient proof of a

principle, but as confirming an already

established principle, by showing the

congruity of its results, as in

astronomy the theory of eccentrics

and epicycles is considered as

established, because thereby the

sensible appearances of the heavenly

movements can be explained; not,

however, as if this proof were

sufficient, forasmuch as some other

theory might explain them. [...][27]

[edit]See also

Epicycloid

Occam's razor

Scientific method

Phlogiston theory

[edit]Notes

1.  For an example of the

complexity of the problem, see

Owen Gingerich, The Book

Nobody Read, Walker, 2004, p.

50

2.  Gingerich, Chapter 4

3.  One volume of de

Revolutionibus was devoted to

a description of the trigonometry

used to make the transformation

between geocentric and

heliocentric coordinates.

4.  Gingerich, p. 267

5.  Gingerich, p. 54

6.  Robert Palter, Approach to

the History of Astronomy,

in Studies in the History and

Philosophy of Science 1 (1970):

94.

7.  Owen Gingerich, Alfonso X

as a Patron of Astronomy,

in The Eye of Heaven: Ptolemy,

Copernicus, Kepler (New York:

American Institute of Physics,

1993), p. 125.

8.  Gingerich, Crisis versus

Aesthetic in the Copernican

Revolution, in Eye of Heaven,

pp. 193–204.

9.  "The popular belief that

Copernicus's heliocentric

system constitutes a significant

simplification of the Ptolemaic

system is obviously wrong ... .

[T]he Copernican models

themselves require about twice

as many circles as the

Ptolemaic models and are far

less elegant and

adaptable.", Neugebauer,

Otto (1969) [1957]. The Exact

Sciences in Antiquity (2

ed.). Dover

Publications. ISBN 978-0-486-

22332-2., p. 204. This is an

extreme estimate in favor of

Ptolemy.

10.  Koestler, Arthur (1989)

[1959]. The

Sleepwalkers. Arkana, Penguin

Books., p. 195

11.  Palter, Approach to the

History of Astronomy, pp. 113–

14.

12.  Koestler, Arthur (1989)

[1959]. The

Sleepwalkers. Arkana, Penguin

Books., p. 194-195

13.  Interestingly, a

deferent/epicycle model is used

to compute Lunar positions

needed to define modern Hindu

calendars. See Nachum

Dershovitz and Edward M.

Reingold:Calendrical

Calculations, Cambridge

University Press, 1997, Chapter

14. (ISBN 0-521-56474-3)

14.  Bernard R. Goldstein (March

1972). Theory and Observation

in Medieval

Astronomy, Isis 63 (1), p. 39–

47 [40–41].

15.  Kollerstrom, Nicholas

(2000). Newton's Forgotten

Lunar Theory. Green Lion

Press. ISBN 1-888009-08-X.

16.  Dorothy Stimson, The

Gradual Acceptance of the

Copernican Theory of the

Universe (New York, 1917), p.

14. The quotation is from John

Milton's Paradise Lost, Book 8,

11.82–85.

17.  Robert Palter, An Approach

to the History of Early

Astronomy

18.  Encyclopaedia Britannica,

1968, vol. 2, p. 645. This is

identified as the highest number

in Owen Gingerich, Alfonso X.

Gingerich also expressed doubt

about the quotation attributed to

Alfonso. In The Book Nobody

Read (p. 56), however,

Gingerich relates that he

challenged Encyclopaedia

Britannica about the number of

epicycles. Their response was

that the original author of the

entry had died and its source

couldn't be verified.

19.  Gingerich, The Book Nobody

Read (p. 57)

20.  See e.g., Kolb, Rocky, Blind

Watchers of the Sky, Addison–

Wesley, 1996. P. 299 (ISBN 0-

201-48992-9)

21.  Toomer, G.J.

(1998). Ptolemy's Almagest.

Princeton University Press.

p. 23. ISBN 0-691-00260-6.

22.  Hanson, Norwood Russell

(1960-06-01). "The

Mathematical Power of

Epicyclical

Astronomy". Isis 51 (2): 150–

158. doi:10.1086/348869. ISSN 

0021-1753.JSTOR 226846.

Retrieved 2011-10-21.

23.  See, e.g., this

animation made by Christián

Carman and Ramiro Serra,

which uses 10,000 epicycles to

retrace the cartoon

character Homer Simpson; cf.

also Christián Carman's

“Deferentes, epiciclos y

adaptaciones.” and “La

refutabilidad del Sistema de

Epiciclos y Deferentes de

Ptolomeo.”

24.  Cf. Duhem, Pierre (1969). To

save the phenomena, an essay

on the idea of physical theory

from Plato to Galileo. Chicago:

University of Chicago

Press.OCLC 681213472. (excer

pt).

25.  Giovanni Gallavotti: Quasi

periodic motions from

Hipparchus to

Kolmogorov. In: Rendiconti

Lincei – Matematica e

Applicazioni. Series 9, Band 12,

No. 2, 2001, p. 125–152 (PDF;

205 KB)

26.  Lucio Russo: The forgotten

revolution. How science was

born in 300 BC and why it had

to be reborn. Springer, Berlin.

2004, ISBN 3-540-20068-1, p.

91.

27.  Summa Theologica, I q. 32 a.

1 ad 2

[edit]External links

Wikimedia Commons has

media related to: Epicycle

Ptolemaic System  – at Rice

University's Galileo Project

[edit]Animated illustrations

Java simulation of the Ptolemaic

System – at Paul Stoddard's

Animated Virtual Planetarium,

Northern Illinois University

Epicycle and Deferent Demo  – at

Rosemary Kennett's website at

the University of Syracuse

A flash animation showing

epicycles with adjustable

parameters and presets for

various planets.

An Applet showing the principle

of the epicycle, with a side-by-

side comparison of the

geocentric and heliocentric

models.

[hide]

Greek astronomy

(Hipparchus)

(Aristarchus)

View page ratings

Rate this page

What's this?

Trustworthy

Objective

Complete

Well-written

I am highly knowledgeable about this topic (optional)

Submit ratings

Categories: 

Ancient Greek astronomy

History of astronomy

:

کتاب معرفی و شناسی نسخهcodicology and book reviews

دکتر تألیف سینا ابن آراء و اشعار تألیفات، سرگذشت، کتاب( نقد) صفا ذبیح الله

  

 

 

یادگار: جشن نامه سینا ابوعلی هزاره جشن ابن سینا

 

: سینا ابوعلی انجمن.- .1334-1331 ملی، آثار تهران

 

سینا ابن آراء و اشعار تألیفات، سرگذشت، اول جلد

 

صفا ذبیح الله دکتر تألیف

 

 

 

 

 

الحکیم، الرئیس، الشیخ الملک، شرف حجه الحق، الحسن بن عبداله بن الحسین ابوعلی الدستور، الوزیر

به اسالمی، دورة اطبا و حکما مقدم سینا، بن علی بن گفته به و قمری هجری 370 سال در بیهقی روایت

قریه در قمری هجری 375 جوزجانی، ابوعبید » چشم» گشود. جهان به خرمیثن

 

ابوعبید شاگردش و خود قلم به ابن سینا احوال شرحشرح حال نویسی. یافته نگارش جوزجانی یا است

و کم نظیر نوعی به دوره، آن در بیوگرافی، کامال جوزجانی، متوجه باید را آن و است بوده ابتکاری

بیهقی قول از کتاب هرچند، – دانست سینا ابن شاگردمی خواند. سینا ابن شاگرد کم مایه ترین را او

 

پدرش: آورده ادامه در نویسنده عمال از عبداله، است ابن مالی تمول از حاکی که است بوده سامانی دولت

همین. سینا از بهره مندی ضمن شاید مسئله است محضر از بتواند او شده باعث فطری، ذکاوت و هوش

با را ترقی پله های و بهره مند زمانه بنام استادانکند. طی سرعت

 

و بزرگتر علی، یکی است، داشته برادر دو سینا ابندر. محمود، دیگری ذکری خواهر داشتن مورد کوچکترمؤلف. نیامده میان به و جالب نکته ادامه در است

بزرگ برادر و پدر اینکه آن و می کند بیان را مهمی همواره کیش، این پیروان و بوده اسماعیلی حکیم مهیای و ورزیده تا داشته اند مناظره و بحث مجلس

بعدها سینا ابن اما شوند، فرق دیگر پیروان با مناظره به لذا نمی کرده، باور را مباحث آن که می کند اذعان

مؤلف. نبوده اسماعیلی خودش، گفته ادامه در است سلطان فرستاده دست از سینا ابن فرار داستان،

را) حسنک( محمود به و بودن اسماعیلی مالک وزیرمی دهد. قرار بودنش شیعی آن تبع

 

سینا ابن رساالت به برادرش و پدر طریق از ظاهراعلم. دسترسی الصفا اخوان نزد را حساب می یابد

می گیرد فرا مساح محمود نام به فروشی سبزی) مقوله این در توجهی قابل اثر دلیل، همین به احتماال

فقه!). نزد را فلسفه زاهد، اسماعیل نزد را ندارد بصورت طیب، بن ابوالفرج شاگرد ناتلی، ابوعبداله شروع فرفوریوس ایساغوجی، کتاب با و سرخانه

در. طب، علم فراگیری به ادامه می کند بدون ظاهرامی پردازد. خودآموز بصورت و استاد

 

آنگاه. ادامه سالگی 16 تا را دانش فراگیری و تلمذ داد و محفوظات ترتیب و نظم به نیم و سال یک حدود طی

. اقدام خود معلومات در نکات به مؤلف اینجا نمود ابن که صورت بدین می کند اشاره ذکری قابل و جالب

حل در ناتوانی مانند مشکلی با وقت هر سینا از شتافته، می مسجد به می شود مواجه مسئله ای

از ناشی خستگی وقت و می کرده کمک طلب خداوند شراب به نوشتن، و تحقیق مطالعه، کار در مداومت

است. می برده پناه

 

ارسطو، مابعدالطبیعه آغازقرائت با سالگی هجده در نمود توجه الهیات به آن، بد ترجمه علت به وظاهرا

بی. آن حفظ حتی و باره چهل قرائت به مجبور نمودعجیب. آگاهی کتاب موضوع از آنکه به  حکیم آنکه یابد

به مفرط عالقه به توجه با کتاب، اصلی زبان فراگیری

سرانجام. نمی نشان عالقه موضوع، طور به دهد مطب و برمی خورد کتاب آن به فارابی شرح با اتفاقی

5/17 سن در( سینا ابن دوره، این در] 1می یابد.[ در راجامع) آوازه. علوم جمیع سالگی به دانشش می شودبرای. سامانی دربار جمله از نقاط اقصی می رسد

به) بن نوح منصوربن یا( منصور بن نوح معالجه منصور از استفاده امکان و می یابد راه سامانی دستگاه

در. را سلطنتی کتابخانه در یونان فلسفه آنجا می یابدآشنا« علوم» قالب می یابد. اشراف آن بر و اوائل

 

خواهش به سالگی، 21 سن در سینا ابن تألیف اولین نام به و آن اجزاء و حکمت دربارة عروضی ابوالحسن

از غیر به علوم تمام شامل که می گیرد انجام اوپس. بوده ریاضی ابوبکر خواهش به آن از استو« و الحاصل» کتابهای برقی، و البر» المحصول

»، و) بیست( حکمت شرح در اولی االئم دومی جلدنمود. تألیف را اخالق درباره

 

دست از را پدرش سالگی، دو و بیست در سینا ابن زمان همان در و می دهد شروع را دربار در کار رسما

پس. پایتخت( گرگانج به بخارا از می کندعزیمت) جوار در و می کند خوارزمشاهیان

ابوسهیل بیرونی، ابوریحان مانند دانشمندانی وزیر( سهلی ابوالحسین و عراق ابونصر مسیحی،

. او) قرارمی یابد تألیفاتی سهلی خواهش به دربارآوازة. انجام سلطان دربار به علما گروه می دهد خواجه نامدارش وزیر سلطان لذا می رسد، محمود

را) حسنک به موسوم( میکال علی بن حسین پی وزیرابوعلی. آنها آنجا نداده رضایت ابوسهل و می فرستدبه. ترک را ابن جلب برای سلطان، دستور می کنند

می فرستند مختلف مراکز به را او تصویر سینا، که می گیرد سینا ابن مذهب مبنای را این نویسنده(

بین او می بینیم ادامه در زیرا باشد صحیح نمی تواند حاکم الدوله عالء و مسعود یعنی محمود سلطان پسر

حکومت می دهد نشان که می شود واسطه اصفهانبوعلی). ظنین او به مورد این در غزنین نیست

به وشمگیر قابوس نزدیکان از یکی معالجه بواسطهو. قرب و ارج و می یابد راه گرگان دربار می یابد

را جوزجانی عبدالواحد ابوعبید شاگردش نخستینآنجا. کتابهای شیرازی ابومحمد خواهش به می یابد

و« و المبدأ» و« االرصاد» المعاد اول قسمت الکلیه » و» را« مختصر» قانون انجام ضمن المجسطیبا. کتابت دیوانی کارهای و قابوس مرگ می کند

نزد ری به سینا ابن منوچهر، پسرش جانشینی« کتاب آنجا در و می رود مجدالدوله را» تألیف المعاد

از. نزد همدان به قزوین طریق از آنجا می کند و می یابد اقامت سال نه حدود رفته، شمس الدوله

در). وزارتی البته( می رسد وزارت  به آن ناموفق و حیوان بخش از بغیر( الهیات و طبیعیات بخش دورهاز) « کتاب های شفا، کتاب نبات «، « الهدایات القولنج»

و« االدویه» و یقظان« حی بن رساله» همچنین القلبیهاز. تألیف را حکمرانی حوزه اصفهان به آنجا می کند

می رساند. پایان به را شفا کتاب رفته ـ عالء الدوله« کتب همچنین «، « نجات و» دانشنامه» االنصاف

به« ( را) زبان عالیی در. کاغذ روی به فارسی می آورد جدید تقویم تهیه به شروع عالء الدوله دستور به ، همان

طول به سال هشت حدود که دوره می نمایدمی انجامد.

 

زندگی از مختلف اوقات در را خود آثار دیگر سینا، ابنباالخره. نموده خلق و نوشته 53 سن در است

وفات همانجا و شد بیمار همدان راه در] 2سالگی[شد. سپرده خاک به همانجا در یافت

 

سینا ابن سجایای و صفات بیان به ادامه در نویسنده نگار تاریخ( بیهقی قول به بنا جمله از می پردازد

« : از) می آورد زننده سخنان بیان از گاه و تندی مشهور معاصران یا و خود بر مقدم فالسفه و علماء به نسبت

با رابطه در داستان هایی و نداشت امتناعی خویش و رازی زکریای بیرونی، ابوریحان و او مناقشات

دارد.« وجود مسکویه بن ابوعلی

 

آنها از برخی که داشت مشهور شاگرد چند سینا ابناز: عبارتند

 

همه از بیهقی قول به که جوزجانی عبید ابو ـ1 بوده استاد مرید بیشتر و بوده کم مایه تر شاگردانش

تکمیل: از و است کتاب از ریاضیات قسمت کارهایش» «، سیاق موسیقی و ریاضی قسمت افزودن نجاه

عینیة قصیده بر شرحی نگارش آن، به عالیی دانشنامهسیناست. ابن نامه زندگی و روحیه

 

مباحثات  سینا ابن که مرزبان بهمنیاربن ابوالحسن ـ2از. نوشته او سؤاالت جواب در را او مشهور آثار است

و الهیات و طبیعیات منطق، در التحصیل کتاب فی و الطبیعه بعد ما علم موضوع من رساله های

می باشد. الموجودات مراتب

 

بر شرحی که زیله بن طاهر بن الحسین منصور ابو ـ3است. نوشته یقظان بن حی رساله

 

که معصومی احمد بن محمد ابوعبداله ـ4 ظاهرا خواهش به را عشق سینا ابن و بوده او شاگرد برترین

است. نوشته او

 

و کتب معرفی به مربوط اول جلد از دوم بخشمؤلف. ابن رساالت ابن آثار بخش، این در سیناست

و مقوالت در و عربی و فارسی دورة در را سینا از فراخور به مورد هر در و دسته بندی مختلف مباحثات

انجام آن روی که کارهایی نسخه، دسترسی محل میان به سخن آن، بودن منسوب یا موثق  و گرفته

است. آورده

 

ابن آثار از فهرستی می کند اشاره جایی در نویسنده که شده تهیه جوزجانی ابوعبید شاگردش توسط سینا

در. سینا ابن آثار فهرست موثق ترین باید اصوال باشدمی پردازیم: آثار فهرست ارائه به اجمال به ادامه

 

فارسی: زبان به

 

دانشنامه: آثار ـ الف منطق، بخش های( عالیی موثقـ) و الهیات و پیشین رساله ـ نبض رساله طبیعیات

برین.

 

دانشنامه): غیر( منسوب آثار ـ ب عالیی موثقـ) و حساب هندسه، هیئت، بخش های( رساله موسیقی

ـ ظفرنامه رساله ـ المعزمین کنوز رساله ـ معراجیه ـ نبوت ـ المعاد و المبدأ ـ نفس رساله ـ الموت حکمت رساله ـ طبیعیات قراضه ـ موجودات تسلسل علل

عشق رساله ـ منطق در رساله ـ العقول معیار ـ جودیه در رساله ـ نفوس اقسام در رساله ـ اکسیر رساله ـ

حل ـ سموم معرفت در رساله ـ االعضاء تشریحارسطو. نفس کتاب شرح ـ معینیه مشکالت

 

عربی: زبان به

 

ارجوزه: باب در ـ1 تعقب ـ المنطق فی منطق کتاب معانی فی ـ المنطق تلخیص ـ المدلی المواضع

المغلطه المواضع ابانه فی الفسطیقا ـ ریطوریقا فی القضا ـ فویطیقا ـ بیان و البرهان علم ـ للمباحث

ـ  المنطق فی تعلیق ـ کالم ـ القیاس ـ المنطق فی البهجه ـ المنطق فی رساله ـ الغریبه المسائل ـ الکبیر الموجز ـ المنطق فی الموجزه ـ المنطق

المنطق فی النکت

 

المسائل ـ الهدایه): عام فلسفه( حکمت باب در ـ2 ـ الحکمه اقسام ـ التنبیهات و االشارات ـ العشره

ـ البیرونی الریحان البی مساله عشره ست اجوبه ـ الحکما اقوال و الحکمه تعریف ـ مسائل عشر اجویه

ـ العروضیه ـ الحکمه الحدود ـ التعلیقات ـ االنصاف فصول ـ الحکمه عیون ـ الشفاء ـ المشرقیه الحکمه

المباحثات ـ افالطون و ارسطاطالیس فوائد ـ رسائل مع عشرون و االثنی المسائل ـ السبح المجالس

النجاة. ـ الحکمة المسائل ـ اجوبتها

 

اآلثار: باب در ـ3 ـ العلویه االجرام ـ العلویه طبیعیات سلسله ـ النور استضاء ـ البرق و الرعد اسباب

ـ حدالجسم ـ عرض و جوهر ـ الحجم ـ الفالسفه الطول ـ الجواب و السوال ـ االجسام حدوث ـ الحدث

الحراره بین الفرق ـ الطبیعی العلم ـ العرض و و البروده و الکمیه ان فی ـ الفضاء ـ العزیبه و العزیزیه

ـ مسألتان ـ الطبیعه لواحق ـ بجوهر لیست الحراره الغیر ـ االنهایه و النهایه ـ الفلکیه النفس ـ المشف

نجیات

 

احوال: علم یا روانشناسی باب در ـ4 ـ النفس النفس من البراهین ایضاح ـ النفس امر فی الناس اختالف

بیان فی ـ الناطقه النفس بقاء ـ عویصه مسائل ـ النفس تزکیه ـ للحق اللمخالفه المعقوله الصوره

نفس جوهریه فی العشره الحجج ـ بالبدال النفس تعلق ـ المعقوله الصوره ـ الروح حقیقه ـ الناطقه االنسان

فی ارسطو مختصر ـ االربعه القوی ـ الفرامه ـ العقول الروح احوال فی ـ النفس معرفه فی المدارج ـ النفس

ـ النفس فی مقاله ـ الرئیس الشیخ عنها سئل مسائل ـ رساله ـ النفس ـ احوالها و الناطقه النفس معرفه فی

النفوس ـ]3النفس[ ـ النفس امر فی

 

اثبات: و الطبیعه مابعد در ـ5 ـ االول المبداء توحید الجمانیه ـ التمجید رساله ـ عنها سئل مسائل اجوبه کتاب رمز ـ التوحید علم حقایق ـ التوحید فی االلهیه

ـ اله اسماء شرح ـ سرالقدر ـ االلهیات و الحکمه ـ الثالثه ـ الفصول ـ العضول ـ الکل عقل ـ العروشی و القضا ـ القدر ـ الهی الفیض ـ الحکمه فی فصول و المبدا ـ االلهیه الکلمه ـ القدر و القضا فی ـ القدر ـ المعاد رساله ـ المسائل ـ 3المعاد و المبدا ـ المعاد ـ المعاد و النفس ـ الوجود الممکن ـ االضحویه رساله

اله وجود اثبات

 

تفسیر: سوره های تفسیر باب در ـ6 ثم سوره قرآن ـ االعلی ـ االخالص ـ دخان هی و السماء الی استوی

للناس. ـ الفلق

 

اجابه: باب در ـ7 ـ الزیاره کیفیه و الدعاء تصوف الرساله ـ الحزن ماهیه فی ـ الذکر ـ المدویه االحادیث و الغم دفع ـ الدعاء ـ الخلوه ـ الغراء الخطبه ـ الطیریه

ـ النفوس فی الدائه الشقاوه و السعاده ـ الزهد ـ الهم ـ العشق فی رساله ـ الطیر رساله ـ ماهیتها و اصاله

ـ االنسان ماهیه فی الفردوسی  ـ العهد ـ اللدنی العلم فی رساله ـ ابسال و سالمان قصه نکت و فوائد

بیان فی ـ االرواح مخاطبان ـ الصوفیه کلمات االلهام مواقع ـ امواعظ ـ الکرامات و المعجزات

االعظم الورد ـ المیات و الموت

 

اثبات: و سیات و منزل تدبیر و اخالق باب در ـ8 نبوت ـ النفسانیه االنفعاالت و االخالق ـ االخالق ـ النبوه

تدبیر ـ المسافرین تدبیر ـ االثم و البر االرزاق رسالهاالسکندر الحکما نصایح ـ السیاسه ـ العسکر منزل

 

االدویه: باب در ـ9 ـ التشریح فی ارجوزه ـ القلبیه طب فی االرجوزه ـ الطب فی المجرمات فی ارجوزه

فی االرجوزه ـ االربعه الفصول فی ارجوزه ـ الطب الفحول تدبیر فی ارجوزه ـ الطب فی االرجوزه ـ الباه

ارجوزه ـ الطبیه الوصایا ارجوزه ـ االربعه الفصول فی ـ االدویه و االغذیه ـ بقراط وصایا فی لطفیه

تدبیر ـ االغذیه تخلیط فی رساله ـ البول ـ االقراباذنی الخمر ـ طبی دستور ـ الصحه حفظ فی ـ المنی سیالن

السکنجبین ـ االنسانیه االبدان من الکلیه المضار دفع ـ ـ الغب شطر ـ الشراب فضائل و البدن سیاسه ـ

ـ الطب فی فصول ـ العضد ـ الطیب فی رساله القوی ـ الطب فی القانون ـ الطبیات الفصول المسائل ـ الطبیه المسائل ـ القولنج ـ الطبیعیه

ـ االدویه من الشرابات مقادیر فی ذکر ـ المعدوده الهندباء فی ـ النبض بیان فی ـ االعضاء منافع ـ المفرده

الصحه حفظ وصیه ـ

 

االکسیر: باب در ـ10 الجواهر و المکنون الدر ـ کیمیاالعالیه الصناعه فی رساله ـ المصون

 

کتاب: و سحر و تعبیر علم باب در ـ11 الرؤیا طلسمات و النیرنجات و الطلسمات و السحر ـ التعبیر و

النیرنجیات ـ االعاجیب

 

باللیل الکواکب رویه ـ الزاویه]: 4ریاضیات[ باب در ـ12 فی الطریق سائر علی اوثره الذی الطریق ـ بانهار ال

فی الفلک ـ الموسیقی فی رساله ـ اآلالت اتخاذ الشمس الفصل قانون ـ المنازل و الفلک ـ الموسیقی

االرض قیام سبب فی ـ النهار و اللیل اوقات و القمر و

ابعاد فی ـ الهیه علم فی مختصر ـ اسماء وسط فیالنجوم احکام ابطال ـ السماویه االجرام الظاهره

 

حدوث: رساالت ـ13 ـ النطق و العلم ـ الحروف ادبیالحروف مخارج ـ ابجد حروف فی النیروزیه

 

االرشاد: ـ14 حصول ـ الکفر فی الدخول فی  نامه ها و الجوزجانی عبید االبی الشیخ رسائل ـ حکمه و علم

الی رقعه ـ النفس امر فی المیز ابی بن سعید الی ما صوره ـ زیله ابی الی رقعه ـ کاکویه بن الدوله عالء الی رقعه ـ اصدقائه بعض عن سیتد سینا ابوعلی کتبه بن سعید ابی الی رقعه ـ الصوفی الخیر بن سعید ابی

الخیر ابی

 

سینا ابن آثار دسته بندی که است ذکر به الزم پایان درداد. ارائه کاربردی تر و دقیقتر توان می را

 

به که سینا ابن اشعار معرفی به اول، جلد سوم بخشدارد. اختصاص است سروده عربی و فارسی زبانهای که فارسی اشعار و قطعه دو و بیست شامل مجموعا

سینا ابن به منسوب همگی است بیت 65 از رباعی که عربی اشعار اما و هستند، انتسابشان در ظاهرا

!) تردید ابی اشیعه ابن( نیست تردید شامل هفت داردمهمترین. قصیده به) بخش( کتاب بخش است چهارم

است. پرداخته علوم در او مرتبت و سینا ابن آراء سینا ابن همانند نوابغی ظهور نویسنده، آراء براساس عباسیان دورة در که داشت علمی نهضت در ریشه

شروع) دوم قرن اواسط( جالب. شده هجری آنکه بود به اما بوده مصر و یونان علمای آثار نهضت آن مبنای شکوفایی و ترویج غامض، و نارسا ترجمه های دلیل] 5است.[ رفته پیش کندی و به سختی  مربوط علوم مشخص و ماندگار دانش پیشرفت بر سینا ابن تاثیر

است.

 

آراءاش و پرداخته آنها به سینا ابن که مقوالتی جمله ازآن: ـ1از: عبارتند گرفته قرار توجه مورد در را منطق

و جمع بندی شفا کتاب در جامع و کامل بصورت باب نهابن: تقسیم ـ2است. نموده تشریح علوم سینا علوم

علوم. تقسیم نظری و عملی کلی ردة دو به را می کندتهذیب: عملی سیاست و منزل تدبیر نفس، شامل

و ریاضی علم طبیعی، علم شامل؛ نظری علوم و مدندر. علم هفت بر را طبیعی علم ادله، مابعدالطبیعه

و می کند، تقسیم فرعی شاخه هفت و اصلی شاخهعلم. دیگر علم دو از فهم تر عام را آن البته می داند هم آنها که می داند اصلی شاخه چهار شامل را ریاضی

علم. تقسیم زیرشاخه یازده به مابعدالطبیعه می شونددر: ـ3می کند. تقسیم مبحث پنج به شاخه این عرفان

کرامات بودن ممکن و انبیاء معجزات اثبات به ابن سیناابن: و مشاء حکمت، ـ4می پردازد. مشایخ مشرقیین

معاد مساله توجیه و نبوت اثبات به بخش، این در سینا کمک فلسفه ها این استحکام و پیشرفت به وحی و

ارزش: ـ5می کند. جهت از بخش این در او کار طب

برای که است پزشکی مسائل در منطقی نظم ایجاداست. شده ارایه بار اولین

 

جشن درباره پنجم، بخش کتاب، بخش آخرین در میان به سخن ایران و جهان در سینا ابن تولد هزارهمؤلف. که می دارد اظهار توضیحاتی بیان ضمن می آید

تاریخ و است مسلمان دانشمندی سینا ابن چون گذشت لذا می باشد قمری هجری او زندگی محیط

داده اند. قرار هزاره گرفتن مبنای را قمری سال هزار مختلف نقاط در سینا ابن بزرگداشت های به ادامه در

اولین. پرداخته جهان سال در ترکیه، در بار می شود ابن درگذشت سال نهصدمین یادبود میالدی، 1937افغانستان،. نهصدمین شمسی، 1316 سال در سینا

هزارة. ابن درگذشت سال سینا، ابن تولد سینا. 1950 ایتالیا، در یونسکو ریاست از جلسه میالدی واگذار مصری حسین طه دکتر به یونسکو طرف

به را ریاست این افتخاری بصورت ایشان که می شودبغداد،. حکمت اصغر علی آقای جشن می سپارند در کاملتر بصورت دیگر بار و 1951 در یکبار هزاره

در. گرفته میالدی، 1952 سال در بین این شد یادبودی مراسم کشورها، برخی پایتخت و دانشگاه ها

است. شده برپا سینا ابن والدت هزارة مناسب به

 

شمسی 1323 هزاره، جشن مقدمات شروع ایران، در تهیه می توان سال این در را اقدام مهمترین که بوده

سینا ابن فارسی آثار مجدد نشر و جدید آرامگاهطراح. سینا ابن التأسیس جدید آرامگاه نقشه دانست

ساخت که است سیحوال هوشنگ مهندس همدان دررساند. پایان به 1331 سال در آنرا

 

نوشت ها: پی

 

 

 

--------------------------------------------------------------------------------

 

زیرا باشد، شده حل مشکلش نماید می بعید هرچند ـ1را« تهافة» نام به کتابی غزالی بعدها رد در الفالسفه

فارابی) و سینا ابن( دو آن نام به اشاره با فلسفه فلسفه رد به آن در و می دهد بیرون دیدگاه از خصوصا

می پردازد. دو آن

 

و شمسی سال 58 آنرا بیهقی ابوعبید، قول به بنا ـ2نموده اند. ذکر شمسی سال 63 خواندمیر

 

تکراری و می باشد متفاوت قبل مورد با آن موضوع ـ3نیست.

 

مانند بابی در بود بهتر شاید مابقی اولی از غیر ـ4می شوند. آورده نجوم و شناسی ستاره

 

علوم ترقی عدم دلیل مهمترین یا دلیل تنها شاید و ـ5 مخالفت نه و باشد مسئله همین اسالمی جوامع در

به بعضی که … و مذهبی تعصبات دینی، پیشوایانمی کنند. استناد آن ها

 

 

  

ق.ظ روز ٩:٤٢; ساعت   Seyed Mohammad Hossein Marashi مرعشی سیدمحمدحسین نویسنده :

۱۳۸٩ اردیبهشت ٦دوشنبه

کتاب نقد ،  سینا ابوعلی ،  سینا ابن تگ ها :

+      ) 0 ( ديگران های پیام    

The Arabic manuscript tradition( معرفی )کتاب

 

 

مرعشی سیدمحمدحسین

The Arabic manuscript tradition: a glossary of technical terms and bibliography, Adam Gacek Leiden;Boston:Koln: Brill, 2001

 

 

نخست: اصلی موضوع دو دارای کتاب -واژه استدر) ـ عربی( توصیفی اینامه مراحل مورد انگلیسی

به رسیدن تا ابتدا از خطی نسخه یک تولید مختلف شناسیکتاب دوم بخش و دهندهسفارش دست

شده تنظیم موضوعی صورتبه که است مفصلیدر. -نسخه ارتباط دلیل به شناسی،کتاب این است

یونانی عبری، شناسینسخه با عربی شناسی شده ذکر نیز هازبان این به مربوط برخی التین، و

است.

است، آورده کتاب یمقدمه در مؤلف که گونههمان و تقدیر اسالمی تمدن هایویژگی ترینعمده از یکی

توجه. کتاب بزرگداشت فرهنگ در کتاب به است مقوله بدین اسالم توجه از متأثر نیز زبانانعرب

از. یسده پایان تا نخست یسده آغاز است-موضوع در نوشته،دست هزار صدها هجری سیزدهم

و تألیف اسالمی هایسرزمین در علمی، و دینی های شده تکثیر نویسدست صورت به آن از نسخه هامیلیون ملی، هایخانهکتاب در هاآن از بسیاری که است

-می دارینگه شخصی هایمجموعه در یا و دانشگاهیشود.

یدرباره بسیاری مطالب شمار،بی آثار این میان در در هاآن یعمده که دارد وجود کتاب تزیین و ساختنویسنده. شده نگاشته ممالیک دوران اظهار است

-عمدة. 1از: است عبارت مهم منابع که داردمی. بادیس معزبن اثر الکتاب، المخترع. 2هـ.) 454د(

المظفر ملک به منسوب السنة، من فنون فی. غسانی یوسف .) 694د( الشارقات، النجوم. 3هـ

دهم یسده( دمشقی حسنی الخیر ابی محمدبن اثربه). کتاب ینویسنده یادشده، هایکتاب از غیر هجری

تیسیر: برد،می نام دیگر هایکتاب از -صناعة فی[ مانند[، . اشبیلی اثر التسفیر .)628د( ؛ اثر تدبیرالسفیر، هـ

؛) نهم یسده( حمیده ابی ابن -صناعة هجری.). 1029( سفیانی اثر التسفیرالکتب، در هاکتاب این هـ

افزون. شده اشاره صحافی ابزار و فنون به است محمد ابوبکر اثر الخواص،تحف کتاب آثار، این بر

. قللوسی .) 707د( است مرکب تولید روش به که هـ) مسطره به نیز فصلی در و پرداخته( سطراندازی

کتاب. . غزی بدرالدین است .) 984د( نیز کتابی هـ یعمده بخش که دررالنضید نام به است آموزشی

شود.می مربوط تصحیح و مقابله کتابت، آداب به آن از که است هاییکتاب جمله از یادشده کتاب

بیشتر حاضر، کتاب در آن، در کاررفتهبه اصطالحاتاست. شده استفاده

به مربوط کتاب اول بخش شد، گفته کهچناناین. شناسینسخه یرشته فنی اصطالحات است متنوعی متون از کتاب، مؤلف از نقل به اصطالحات

متون: جمله آن از که است شده استخراج اند پس هایسده متون میانه، هایسده متون کالسیک،

هاینسخه فهرست و معاصر هایپژوهش آن، ازخطی.

او، اصلی کارهای کنار در کتاب این مؤلف، یگفتهبه است. داشته ادامه هامدت جنبی، کار یک صورت به

اما. نمی جدی چندان کاری بنابراین، یگستره نماید از تصویری تواندمی مورداستفاده منابع زمانی پذیرش از پیش دوران در کتاب، به مربوط فرهنگ

جااین در( اسالمی هایسرزمین در چاپی هایکتاب است) زبانترک و عربی هایسرزمین نویسنده منظورواژه. شودمی نیز اصطالحاتی شامل کتاب، هایباشد

-بردهمی کار به اداری و فرهنگی مختلف هایگروه کهاین: « از عبارتند عمده طوربه هاگروه اند کتاب»

،) مأموران و منشیان( ( دیوانی » راویان» محدثون،) و اخبار ( سنت » خوش» ،)نویسخطاطون ها

) » واژه» و) لغویون ). نگاران ) » دانشمندان» علما

انواع از بهتر فهم برای ها،زمینه این در وجوجست-نسخه طرز و هاآن رایج انواع و نوشتار هایبوم خط،

تزیین، و جلدسازی و صحافی مقابله، برداری، خواهد مفید بسیار هانسخه بندیآرایه و مصورسازی

بود.

معنا را اصطالحات و هاواژه شناسی،واژه بخش در مقدمه در که طورهمان اما است، کرده تعریف گاه و

به: می کتاب ندارد، اعتماد هاواژه برخی معنی گوید و داشته ابهام مورداستفاده متون در هاآن کاربرد زیرا

برخی. شده یافت نوشتهدست یک در تنها یا از است مربوط کتاب قطع به که هاییآن ویژهبه ها،واژه این برابر اما اند،شده ضبط مختلف منابع در شوند،می

ندارد وجود هاواژه این برای انگلیسی زبان در دقیقی این دقیق معنای هنوز که باشد علت بدان شاید این و

بدین. نشده روشن هاکلمه کردن ترجمه قرار است octavo و quarto به الثمنقطع و الربعقطع کامال

است. اشتباه

کمدست و نویسانخوش نام فقدان مؤلف یعقیدهبه نقص شناسی،نسخه واژگان یک در هاآن مشهورترین

هنر. می شمار به همچنان هنری نویسی،خوش آید که ایمنطقه و آن نوع بر بنا خط انواع و است زنده

داشته تحول و تغییر است، رفتهمی کار به آن دربرای. دوران در رقاع یا نسخ هایخط نمونه است اند؛یافته تفاوت بسیار آن، از پس دوران و ممالیک

هنوز اما چگونه خطوط این که نیست مشخص دقیقابنابراین،. یافته تغییر به کتاب این در که تعاریفی اند

یا دوره یک به گاه و کلی بسیار است، رفته کارنیست. قطعی رو،این از و شودمی محدود منطقه

به کتاب، این در کاررفته به اصطالحات از بسیاریبرخی. می مربوط عربی هاینسخه منابع از نیز شود این در تنها که اندشده گرفته دیوانی و اداری

اند.رفتهمی کار به هامحدوده

استفاده و هامرکب ترکیبات به مربوط فنی هایواژهاین. نیامده کتاب این در هامایهرنگ از هاواژه است( میانه هایسده عربی پردازینسخه کتاب در

Medieval Arabic Bookmaking(، لوی مارتین اثر )Martin Levy (است. آمده

به متونی از کتاب این هایواژه بیشتر که جاآن از تاریخی ادوار و مختلف مناطق به که آمده دست

بدین دارد، تعلق عربی هایسرزمین در متفاوت است. یافته راه هاآن به بسیاری هایمترادف ترتیبسرطبل: برای اذن هایمعادل) envelope flap( نمونه

،) شمال و اندلس در( ) مرجع افریقا )، لسان مغرب،) مرکزی هایسرزمین( مدیترانه، شرق( مقلب عربی

(، ،) شرق( رده عراق ) ساقطه مدیترانه و( موارد یمنجالب. -بخش از هاواژه این از برخی کهآن توجه دیگر

این. شده گرفته انسان بدن مختلف های -واژه است به خطی ینسخه یک ظاهری توصیف در بیشتر ها

: رفته کار اذن. مانند : است لسان ،)flap گوش(: : رأس ،)envelope flap زبان( ،)upper margin سر(

: وجه upper صورت( cover, recto(، ،عقب عقب : : صدر ،)catchwordپاشنه( خد ،)incipit, recto سینه(: outer گونه( or inner margin(، فک و شدق

: book آرواره( cover .(از بسیاری که است بدیهی -داشته کاربرد اسالمی میانه هایسده در کلمات ایناست. مانده باقی هاآن از برخی تنها و اند

منابع از هاواژه برخی که است یادآوری به الزم مانند مرجع هایکتاب از بلکه نشده، استخراج عربی

است. آمده دست به ایرانیکا یا اسالم دایرةالمعارف شیرازه، سرلوح، درفش، زلف، مانند هاییواژه

و... افشان

است: دوقسمت شامل کتاب دوم بخش

پژوهش) شامل: مقدماتی، و کلی هایالف

  نشریات. 2هانامهکتاب.1

ادواری مقاالت. 3

آثار و هاهمایش

گوناگون و پژوهش. 4

کلی تحقیقات یا یک مورد در هاپژوهش گزیده. 5

خطی نسخه چند هاینسخه فرهنگ و تولید. 6

) خطی وراقه( یگزیده. 7

و شناسیکتابهاپژوهش

-تملک( خطی هاینسخه تاریخ. 8 و هانامهوقف مهرها،نقش ها،نامه

غیره)

فرهنگ. 9 در عامیانه

نسخ موردخطی

نسخ جعل. 10خطی

 واژگان. 11

بوم) ابزارها و نوشتار هایب

.3   پاپیروس. 2  عمومی و کلی هایپژوهش. 1کاغذهای: دو( کاغذ. 4    پارشمن نقشآب بدون بخش

در که اسالمی هایسرزمین در تولیدشده کاغذهای و کاغذسازی آداب و هادستورالعمل نامه،کتاب بخش این

کاغذهای شامل دوم بخش است؛ آمده هاپژوهش و دوات، مرکب،. 5   است) شناسینقشآب و دارنقشآب

کتابت لوازم دیگر و قلم

 

و رقم کراسه، از اعم مخطوطات به سوم بخشاست. پرداخته غیره

شود:می تقسیم زیر هایزیربخش به خود چهارم بخش

متن،) : آن ترتیب و ترکیب الف انواع( ترکیب، شامل؛... آن اجزای کاتب؛ رقم و انجامه آرایی؛صفحه و

و هانام اختصارات؛ اعداد؛ و گذاریتاریخ تاریخ،آن) آداب و تصحیحات آوانویسی، عربی؛ عناوین

زیر موضوعات به دانش انتقال عنوان با پنجم بخشپردازد:می

پژوهش) انتقال)      کلی هایالف آثار باجازات)    شخصی سماعات و ج

-خطکهن و کاتبان عربی، هایخط به ششم بخش فهرست و مرقعات آن در و دارد اختصاص شناسی

شده آورده هاخانهکتاب و هانمایشگاه خطینسخاست).

و مرقعات مانند نگارینسخه هنرهای به هفتم بخش تزیینی، کاغذهای تصویرگری، و تزیین نویسی،خوش

-می مربوطه موضوعات دیگر و جلدسازی و صحافیپردازد.

هایقران قبیل از خطی هایقران شامل هشتم بخش چاپ هاینسخه و متأخر هایقران ها،قرانپاره و اولیه

است. عکسی

بخش و دارد اختصاص تصحیح و نقد به نهم بخشبخش. فهرست به دهم چگونگی به یازدهم نگاری

بخش. می خطی نسخ نگهداری و حفظ پردازد و خطی نسخ هایفهرست از کتاب پایانی و دوازدهمگوید.می هامجموعه

 

 

  

ق.ظ روز ۸:٠٩; ساعت   Seyed Mohammad Hossein Marashi مرعشی سیدمحمدحسین نویسنده :

۱۳۸٧ تیر ۱٥شنبه

codicologie ، adam gacek ،  شناسی نسخه ،  کتاب نقد تگ ها :

+      ) 1 ( ديگران های پیام    

ثمودى سنگنگاشتههای باستانشناسانه پژوهش

 

سنگنگاشتههای باستانشناسانه پژوهش ثمود:     سید  ترجمه    براندن، دن وان  ثمودى/

انتشارات. محمدحسین معاصر. نگاه مرعشى1387

 

 مؤلف مقدمه 

تقریبا که اطالعاتى به ناچار کتاب این نگاشتن براى   اکتفا داشت وجود شده، منتشر متن هزار چهار در

سنگنگاشته، هزاران که است حالى در این و شد بر هنوز دیگر دیگر بسیارى و نشدهاند شمارش هنوز

اند. پژوهشگران انتظار در عربستان صخرههای

نگاشته، سنگ هزار چهار این محتواى ترکیب گذشتههایى در که ثمود مردمان زندگی از تصویری

مىدهند. ما به شدهاند دور تاریخ رس دید از نزدیک

این در موجود ابهامات به بخشیدن وضوح براى ما. نیاز دشوار و طوالنى پژوهشهای به تاریخ است گفتهاند ثمود باره در تاریخى مؤلفان را آنچه ابتدا

سپس. جمعآورى اطالعات گرداورى به کردیمآنگاه. ثمودى سنگنگاشتههای در موجود پرداختیم ان از پس شد تحلیل و تجزیه خاص، اسم هزاران به سنگنوشتهها کنار در که سنگها بر حکشده تصاویر

گرفت. قرار تفسیر مورد مىشوند دیده فراوانىاین. شگفتانگیز آمده دست به نتیجه پژوهشها بود

ما نظر به که کرد ترسیم مردم این از را چهرهای ممکن حد تا همه این با نمىنماید. غیرواقعى چندان

تاریخ دادههای با را خود پژوهشهای نتایج کوشیدهایم تاریخى دادههای با ویژه به و سامى اقوام دیگر

  دهیم. قرار مقایسه مورد جنوبى عربستان

 

تاریخى منابع در ثمودى اعراب  اول: فصل    

عربى تاریخى روایات  .1     

نیاکان تاریخ نگاشتن براى عرب، قدیمى مورخان   اختیار در اندکى دادههای خود اسالم از پیش

با. از عربستان جزیره شبه این، وجود داشتهاند از یکى داراى میالد، از پیش سده هشت

طى در مشرقزمین که تمدنهاست درخشانترین شبه سراسر در است. دیده بهخود روزگاران،

از پر زمین است، نوشته از پوشیده صخرهها جزیره، است. شده حکاکی  آنها روى که است سنگهایى

که دارد وجود بسیارى بایگانىشده مدارک و اسناد

نژادهای و نیاکان واشارات حرکات نشاندهندهاست. گشمده

 

آشور تاریخى روایات  .2     

در شمالی عربستان میالد، از پیش نهم سده از  داشت. قرار بابلى- آشورى هولناک قدرت چنگ با سرزمین، این پادشاهان سده، سه از بیش

خود سلطه زیر را اعراب نسبى، کمابیش موفقیتىاما. نگه چرا آنها که است مطرح سؤال این داشتند

اهمیتى چنین سوزان و بىحاصل سرزمین این براىدلیل. قائل چند را روم لشگریان که دلیلى و آن بودند ز تا واداشت میالدى، نخست سده آغاز در بعد، سده و بگذرند خطرناک و بىانتها صحارى با سرزمین این ثروت جاذبه احتماال کنند، حمله جنوب سرزمینهای به

البته. نبوده افسآنهای باجهای و غنایم مقدار است اما مىدهد، خبر شمال مردم ثروت از مطالبه، مورد

سرزمینهای آشورىها، که دارد وجود نیز واقعیت این ندادند. قرار تعرض مورد را عربستان ثروتمند

نرفت. فراتر مرکزى عربستان از آنها لشگرکشىهای تا نبود یکپارچهای قدرت نیز عربستان طرفى از

و دجله میان نیرومند حکومتهای براى دائمى تهدیدى بهطور عربستان مرکز و شمال امنیت باشد. فرات داشته بستگى بینالنهرین اقتصاد شکوفایى به عمده

جادههای. و مىشد ختم آشور به که بازرگانى است این در که جنوب ثروت و کندر از آکنده کاروانهای

این از بودند حرکت در سویى به سویى از راههادرست. وسیع سرزمین از آنها که است مىگذشت

مىگذشتند حاصلخیز واحههای در واقع منزلگاههای خطرات معرض در طوالنى بسیار مسیرهای در اما

قرار نیمهبدوى یا بدوى ساکنانى با هولناک، کویرى زندگى یک شیوه آنها براى غارت و قتل که داشتند

بود. شرافتمندانه

 

کالسیک تاریخى روایات  .3   

.) 24 تا 66( استرابون گفته به  . در م سوم سده ق قسمت دو به را عربستان اراتوستن میالد، از پیش

در. تقسیم بزرگ سبایىها، جنوبى، عربستان کرد مىکردند. زندگى حضرموتىها و قتبانىها معینىها، و نبطىها میان در که مىکند اشاره بدویانى به مؤلف

اعراب» و داشتند حضور عسیر و حجاز در سبایىهاخوانده« بدوى او. شترچران مورد این در مىشدنداسترابون. چیزى این از بیش هیچ نیز نمىداند

نمىدهد. توضیحى

 

کتیبهشناختى منابع  .4    

ثمودى غیر سنگنگاشتههای  الف. 

عمال را ثمودیان تصرف تحت گستره تاریخى، منابع این. مرکزى و شمالی عربستان تمام امر مىدانند

روشنتر براى که است الزم اما  است شگفتانگیزبپردازیم. بررسى به تاریخ شدن

دادههای ثمودى، غیر کتیبهشناختى متون برخى نخست. تایید را تاریخى منابع زبانه دو کتیبه مىکنند

معبد در 1951 سال در فیلبى که نبطى- یونانىیافت  مدین در روافه

ثمودى سنگنگاشتههای  ب.  

سرزمینهای وسعت نیز جنوب عربى و یونانى متون  شده ذکر دیگر منابع در که را ثمودیان تصرف مورد بر عجیبى نوشتههای وجود  مىکنند. تایید است

توجه مورد قبل مدتها از عربستان صخرههای این هنگامىکه  بود گرفته قرار کالسیک مؤلفان سده پایان به نزدیک بار نخستین براى نوشتهها به را ان نمىدانستند رسید محققان بهدست نوزدهم

اما. مربوط چیز چه مبهم بسیار نام ان براى بدانندرا« ماقبل» رمزخوانى چند هر گرفتند نظر در عربىاما. پیش بسیار دشوارى با سرانجام مىرفت

لیدزبارسکی. کشف را ثمد کلمه توانستند را ان کنند » تشخیص» این. ثمودى قرار موافقت مورد اسم داد

این که هایى مکآن مىدانستند زیرا گرفت سکونت محل آمده، بهدست آنجا از سنگنگاشتهها

است. بوده ثمود قبیله

 

دوم فصل    

آن نتیجه و ثمود قوم باره در کاو و کند    

 

کاو و کند  .1    

از ثمودى سنگنگاشته هزاران دیدیم که همانطور همه. آمده بهدست عربستان سراسر این است

واحد. شکل را واحد یک و نوعند یک از متنها مىدهند ددانى، سنگنگاشتههای انواع از آنها که معنا این به

کامال شدهاند یافت نواحى این در که معینى و لحیانىسنگنگاشتههای. شاخههای به خود ثمودى، متفاوتند

مىشوند. تقسیم مختلف

 

ثمود ملت  .2    

از که دانست باید ابتدا سؤال این به پاسخ براى چه« قبیله» لفظ از پس مىشود؟ استنباط ثمود

ثمود« قبیله» لفظ از عرب تاریخنویسان قرآن، از فراتر واقعیت مىرسد نظر به اما مىکنند، استفاده

با. این مالحظه ثمودى سنگنگاشتههای خواندن باشد بهجا کسانى از واقع، در سنگنگاشتهها این که مىکنیمنام. مختلف قبیلههای از را خود که مانده مىدانند

است. زیاد بسیار آمده، صورت بدین که قبیلههایى

 

ثمودى وحدت  .3    

اما. وحدت داراى ثمودیان  را وحدت این اگر بودهانداین. اشتباه دچار کنیم تصور یکپارچگى تنوع شدهایم

سبا. قبایل گوناگونى دلیل به از نیز معین و است وحدت مانع این و بودند شده تشکیل مختلف قبایل

در خیز و افت عمده دلیل ما عقیده به بود. نشده آنها مرکزى قدرت یک فقدان قبایل، این بین روابط

هیچ. مملکت یک وجود اثبات براى دلیلى استقبیله. دست در ثمودى، بهنظر ثمود اولیه نیست موفق جنوب، در معین و سبا قبایل همانند نمىرسد

تحت نواحى بر خود سیاسى سلطه برقرارى بهباشد. شده خود تصرف

که قبایل تفرق ابتدایى، فرهنگ سرزمین، وسعت  شده طغیان سبب بارها عربستان، جنوب در حتى مساعدت مرکزى، قدرت یک ایجا در نمىتوانست بود

خطرات. خطراتى. آنها متوجه نیز خارجى کند بود معین و سبا دستاندازىهای و نبطى توسعهطلبى مانند

آن در که منافعى دلیل به شمال مهم نواحى برهنگام. مناطق ثمودىها خطراتى، چنین بروز داشتند

مىپرداختند. دفاع به خود مسلح قواى با

دارند نظر اتفاق کتیبهشناختى متون و تاریخى منابع  از ای آمیزه گسترده، سرزمینى با ملتى ثمود، که

دینى و فرهنگى پیوندهای بهسبب پیوسته بههم قبایلاست. بوده

 

ثمود ملت منشاء  .4     

مساله ثمود، ملت آمدن بهوجود زمان تعیین  و تاریخى منابع از هیچیک در زیرا است دشوارى

وجود مورد این در الزم اطالعات کتیبهشناختىاما. اجمالى، بهطور که دارد وجود نشانههایى ندارد

مىدهد. ما به را مالحظات برخى ابراز جسارتنمىنهند. فراتر پا فرضیه دایره از مالحظات این اما

 

ثمود سرانجام   .5    

مىتوان آیا که است مطرح سئوال این پایان، در ثمود. مشخص سرانجامی ثمود، براى ملت یک کرد سرزمین سراسر در تقریبا که ملتی است، بوده

این. پراکنده مرکزى و شمالی عربستان بودند نیاوردند وجود به واقعی معنی به حکومت مردم،

این. مختلف قبایل از اتحادیه نوعی داراى بلکه بودند بود. گرفته ثمود نیرومند قبیله از را خود نام اتحادیه،

با را آنها دینى و فرهنگى شکننده بسیار پیوندهای وظاهرا. کرده متحد یکدیگر هرگز ثمودیان بود

مهاجمین برابر در شمالی اعراب همانند نتوانستهاندکنند. دفاع خود مرزهای از آشورى

 

سوم فصل 

ثمودى سنگنگاشتههای اساس بر ثمود مردم 

 

سکونت محل  .1    

محل باره در اندکى بسیار اطالعات سنگنگاشتهها بر. ارائه ثمودیان سکونت روایات اساس مىکنند زندگى شده تراشیده صخرههای در آنها تاریخى، موجود حجر اطراف در هنوز آن بقایاى که مىکردنداما. مقبرههای حقیقت در مذکور خانههای است

با. نبطى بهویژگى نمىتوان همه این استکرد. تردید مردم این از قسمتى حداقل شهرنشینى

 

چهره  .2    

را ثمودیان که عربى تاریخى روایات از گروه آن  چندان نمىتوانند مىکنند تصویر درشتاندام مردمى

تا. اعتماد قابل در آنها مىدانیم ما که آنجا باشندهستند. معمولی اندامی داراى تصاویر،

 

خاص اسمهای  .3    

این. زیادى بسیار تنوع ثمودیان خاص اسمهای  دارد مختلفى روانى و جسمانى خصوصیات تنها نه اسمها،

زندگى مختلف موقعیتهای با بلکه مىکنند بیان را انتخاب در ثمودیان  دارد. ارتباط دینى و بتپرستانه

آنها. بسیار آزادى خود فرزندان براى نام نه داشتهاند خانوادگى نام نه و داشتهاند معین خاص اسمهای بن فالن یا فالن بن فالن مانند صورتهایى معینى.در. نادر بسیار فالن بن بهمان ثمودیان میان است

صفایىها براى که مفصلى انساب سلسله از همچنین دارد بسیار اهمیت صحرانشینان براى کلى بهطور و

نیست. خبرى

 

اجتماع  .4    

آزادگان: تقسیم انسانى بخش دو به اجتماع  و مىشدثمودیان،. داشتهاند. ملکههایى و شاه بردگان

 

اجتماعى موقعیت   .5    

شهرنشین ثمودیان عرب، تاریخى روایات بنابر   و مىکردند زندگى صخرهها در حجر در بودهاند،

چنانکه. بوده پادشاهى حکومتشان قران در است غالت چشمهها،مزارع باغها، میان در آنها است آمده

مىکردند. زندگى آرامش و امنیت با نخلستانها و

 

حیوانات   .6    

ثمودیان که را حیواناتى تصاویر، بهخصوص و متنها در. بهما داشتهاند کار و سر آنها با میان مىشناساند

خروس، مرغ، گاو، االق، اسب، شتر، اهلى، حیواناتشتر. دیده گربه و سگ حیوانى اهمیتترین با مىشوند

کار و سر ان با دور زمآنهای از مردم این که استداشتهاند.

 

شکار  .7     

در. ثمودیان عمده مشغولیات از یکى شکار  بوداست. شده یاد ان از بارها متنها

 

جنگ   .8    

شمال اعراب که پیداست چنین آشورى کتیبههای از توسعهطلبانه سیاست با زود خیلى جزیره، شبه

در. مقابله به آشورى از ثمودى متنهای برخاستند علیه نبردى به اشاره که شده گفته سحن ددان جنگاین. آشور بوده استقالل کسب براى مبارزه است معموال مساله قبایل میان جنگهای در اما است

مرتعاند. و اب داراى که است نقاطى مالکیت

 

حرفهها  .9    

میان در گفتیم قبل صفحات در که همانطور  ادویهفروش شکارچى، کارواندار، کشاورز، ثمودیان،

در. وجود پارچهفروش و از سنگنگاشتهها داشتاست. آمده بهمیان سخن هم دیگرى حرفههای

 

بیمارىها  .10    

شناختن در را ما خاص، اسمهای و متنها از بسیارى  دچار بدآنها ثمودیان که مىکنند یارى بیمارىهایى

مىشدند.

 

تغذیه  .11    

مردم تغذیه وضع درباره سنگنگاشتهها اطالعات است. اندک بسیار ثمود

 

رسوم و اداب  .12    

رسوم اداب برخى خاص، اسمهای و سنگنوشتهها عشق،. آشکار را مردم این در مهمى نقش مىسازند

است داشته آنها زندگى

 

  

دین: فصل     چهارم

 

خدایان تجسم  .1    

و مذکر خدایان داراى ثمودى خدایان مجموعه بیشتر. مؤنث بیت، داراى خدایان، این بسیارست قرار تعظیم و تکریم مورد آنجا در که بودهاند معبد

مىگرفتند.

 

ذهنى تجسم  .2    

پیش اعراب دین مورد در جالبى بسیار بررسى در » اظهار استارکى کشیش اسالم، از صحرا: داشت

که دارد خود وجود در یکتا خداى از مفهومى نشیناست«. شهرنشین یک حس از قوىتر بسیار

 

پرستش آیین  .3    

به سنگنبشتهها کمک به تنها که است دشوار بسیار هیچگونه. پى ثمودیان ایین اینباره در اطالعاتى ببریم

با. وجود متنها در شدن افزوده این، وجود ندارد و خاص اسمهای تجزیه اسمها، به شاخصها برخى

یارى ان جنبههای برخى درک در را ما تصاویر،در. به نسبت مؤمن حالت گفت مىتوان اصل مىدهند و الوهیت از او که است درکى از متاثر خدایان،دارد. خود زندگى هدف از که است تصورى

بسیار. موجودى خدا عرب، یک عقیده به  تواناست... انسان از تواناتر

 

اخترى ویژگى  .4    

خدایان براى سامى، مردم بیشتر مانند ثمودیان این. قائل اخترى ویژگى خود مىتوانسته ویژگى بودند

مىتوان. ستارهای یا خورشیدى قمرى، گفت باشد ممکن که ویژگى این داراى ثمودى خدایان اکثر

بودند. باشد آشوریان میراث است

 

مجموعه: فصل     خدایان پنجم

 

بىنام خدایان  .1    

نام بدون دعاى تعدادى ثمودى سنگنبشتههای درشخص. وجود خدایش نام انکه بدون کننده دعا دارد

مثال. سخن او با کند بیان را .124HU  متن در مىگوید» چنین فراوانى،: نزد زندگى لطف، روشنایى آمده

توست!«...

 

نام: با خدایان  .2    

اسم دینى، اسمهای در و دعاها در اوقات بیشتر درکتاب،. کار به الوهیت خاص حدود نام مىرود توضیح با همراه ثمود خدایان مجموعه از خدا هفتاداست. آمده

  

ق.ظ روز ۸:۳٧; ساعت   Seyed Mohammad Hossein Marashi مرعشی سیدمحمدحسین نویسنده :

۱۳۸٧ تیر ۱٢چهارشنبه

براندن دن وان ،  ثمود خدایان مجموعه ،  کتاب نقد تگ ها :

+      ) 1 ( ديگران های پیام    

کتاب( نقد) سومری زبان راهنمای

 

Hayes, John L., A Manual of Sumerian

Grammar and texts, Malibu (California),

Undena Publications, 2000, 470p. 

نام ،متن با همراه سومری زبان دستور راهنمایهایس. جان که است آموزشی کتابی در ل

) بو مالی شهر در آندنا انتشارات برای( کالیفرنیا النهرینبین منطقه پژوهش های بین المللی مؤسسه

درآورده تحریر رشته به) IMASرودان(میان یااین. دومین برای میالدی 2000 سال در کتاب است

قطع در انگلیسی زبان به) 1990اول: چاپ( باراز. رسیده چاپ به مقوایی جلد با وزیری است

است آن اسید از عاری کاغذ کتاب، این ویژگی های با مقایسه در کتاب طوالنی بسیار عمر سبب که

ویراستار. معمولی کاغذ با کتاب های می شودGeorgio«( بوچالتی جورجیو» کتاب، Buccellati(

از. چاپی حروف سومری خط برای که آنجا است متخصصان از یکی را کتاب متن های ندارد، وجود

رسم) John Carnahan( کارناهان یوهان زبان، ایناست. کرده متن، همراه سومری زبان دستور راهنمای کتاب خط و زبان دستور آموزش برای مقدماتی کتابی

ابتدا از را آموزش مولف چون و است سومری این در اطالعی هیچ که پژوهشگرانی کرده، آغاز

کتاب این از می توانند نیز باشند نداشته زمینهبدون» و« حتی استفاده خودآموز صورت به معلم

کنند.هر. پی افزود چند و درس 26 دارای کتاب این است

واژه ها، از فهرستی سومری، متن یک شامل درس واژه های آوانگاری با همراه آن انگلیسی برابرهای است. متن زبان شناختی تحلیل و تجزیه و سومری اداری، رسمی، مختلف متون از درس ها موضوع

است. شده تشکیل.... و اقتصادی

به سومری مهرهای و بناها از تصویر ده حدودمی شود. دیده پراکنده صورت

است. فصل سه و درآمد پیش یک دارای کتاب پیشینه دشواری ها، اهمیت، به کتاب، درآمدی پیش می پردازد. کتاب سومری متون و سومری زبان و سومری زبان شامل ترتیب به قسمت سه این

قسمت. پی کتاب نخست فصل در اول افزودهاست ساختار و نظام آوایی نگارش، نظام طبقه بندی، از

می رود. سخن سومری زبان کلی موضوعاتی سومری، زبان طبقه بندی بخش در

نسخ شناسی ترتیب و  ویژگی ها لهجه ها، مانندمی گیرد. قرار بررسی مورد... و کلمات قبیل از موضوعاتی شامل نگارش نظام بخش آوانویسی خط شناسی، کهن کلمات، طبیعی منشأ

است. سومری زبان واج نگاری و تکیه ها صامت ها، و مصوت ها نظام آوایی بخش درمی گیرند. قرار پژوهش مورد.. و

حدود که است درس ها متن کتاب، عمده بخشمی شود. شامل را صفحه 350مقوله آند: هشت افزودها، پیشامل: زبان تاریخ    -1 باستانی، متون سومری

سومری کالسیک، سومری باستانی، سومریپسین. سومری و جدید

رودیمیان پژوهش های برای مراجعی    -2 ( شامل( متون واژه ها، از فهرستی بین النهرین

دیگر. مراجع و دستوری

مکانها، خدایان، نام شامل نمایه هایی    -3کوه ها. و آبراهه ها معابد، اشخاص،

کلی. ساختار    -4دیگر. نمایه هایی و کتاب شناسی- 8 تا 5

تحت- این دوم جلد dis عنوان کتابministrantibus – و گذرانده را آماده سازی مراحل

سطح. خواهد بیرون چاپ از زودی به متون آمد گزیده ای شامل و نخست جلد از عالی تر دوم جلد

هبوط» اسطوره های مانند سومری ادبی متون ازو« .گیل» اینانا است« گمش می تواند سومری زبان آموزش کتاب تردید بدون

زبان های آموزشی کتاب های برای مناسب الگویی برای کم نظیری مرجع نیز و ایران باستانی

باشد. زبانشناسی و باستانی علوم پژوهشگران

 

 

  

ق.ظ روز ۱٢:۳٥; ساعت   Seyed Mohammad Hossein Marashi مرعشی سیدمحمدحسین نویسنده :

۱۳۸٧ تیر ٥چهارشنبه

سومری زبان آموزش ،  کتاب نقد تگ ها :

+      ) 1 ( ديگران های پیام    

کتاب( نقد) مصر ملی کتابخانه علمی خطی های نسخه

 

 

King, David A., A Survey of the scientific manuscripts in the Egyptian National Library. (Catalogs / American Research Center in Egypt; V.5). INC., Indiana, 1989.

 

ملی کتابخانه علمی خطی نسخه های بر مروری»جلد« حمایت با که فهرست هایی سری از پنجم مصر

زبان به مصر در آمریکایی پژوهش های مرکزقطع. چاپ و تألیف انگلیسی کتاب گردیده است

براونسآیزن مؤسسه وسیله به و مقوایی جلد رحلی،)Eisenbrauns (صفحه 345 در )xiv, 331 (شده توزیع

مولف. پرفسور به را آن کینگ، دیوید کتاب استاست. کرده تقدیم ترک فهرست نگار سزگین فؤاد

به مولف است، آشکار" کتاب نام از که همان گونه که مصر ملی کتابخانه علمی نسخه های طبقه بندی

شده کتابت ترکی و فارسی عربی، زبان های بهاین. پانصد و هزار دو از بیش روی بر بررسی است گرفته نام هیئت و نجوم ریاضی، زمینه های در نسخهاست.

کتاب های تکمیلی پی افزود عبارتی به حاضر کتابکتاب شناسی- بر مرجع )bio – bibliography( تذکره

کتاب های: اسالمی خطی نسخه های مرجعی است

ریو، کراوس، سوتر، بروکلمان، فهرست مانندرزنفلد. و  یروسکایا و مت سزگین، استوری،

ولفگانگ جاناتان دانشگاه علم تاریخ استاد نویسنده- در گوته ماین- آن در. فرانکفورت حال عین است

نزدیک شرق ادبیات و زبان گروه با همکاری بهطی. ادامه نیویورک دانشگاه -79 سالهای می دهد

های سده در هیئت» بررسی طرح سرپرستی ،1972به« مرکز. او عهده میانی در آمریکا پژوهش های بود

علوم ملی بنیاد و سونیان اسمیت موسسه و مصر و علمی تولیت ترتیب به سی دی واشنگتناین. عهده بر را طرح این هزینه های کار داشتند( قاهره خطی نسخ فهرست نگاری تکمیل با همزمان

رسید. انجام به 1976 تابستان در) 76-1974

پرفسور که است علمی کارهای از بخشی زیر آثاراست: داشته همکاری آنها انجام در کینگ

میانی، های سده در یمن، در ریاضی رویکرد با نجوم.1983 عدن،

میانی، های سده اسالم در نجوم جنبه از هیئت.1987 فرانکفورت،

وسطایی قرون نجومی زمان سنجی در پژوهش هایی.1987والگ شرینگر، اسالمی،

نجوم عنوان با اسالمی علوم پیرامون مقاالتی و اسالمی نجوم ابزارهای و ریاضی رویکرد با اسالمی

است. شده چاپ تجدید بارها لندن در که

بخش هاست: این از متشکل حاضر کتاب

ص 8مؤلف) از مقدمه        -

مورد نسخه های ]مولفین فهرست        •شامل: فهرست این [بررسی

زبان به هندی ساسانی، یونانی، مولفین      -1عربی.

.1100 سال تا مسلمان مولفین      -2 میالدی

تا 100 سال از سوری و مصری مولفین      -31600.

1600 از پس سوری و مصری مولفین      -4میالدی.

یمنی. مولفین      -5

اندلسی. و مغربی مولفین      -6

عراقی. و ایرانی مولفین      -7

ترک. مولفین      -8

اروپایی. مولفین      -9

مولفین. دیگر     -10

ناشناخته. مولفین     -11

که شده یاد مولفان علمی نسخه های فهرست        •22 در ترتیب به 12 4 32 44 24 8، ، ، ، ، آمده صفحه 14 و ،

و  نسخه عنوان 6 تنها اروپایی مولفین از اما است، مصر ملی کتابخانه در عنوان 28 مولفین دیگر از

در. نگهداری مولفین آثار حال، عین می شودمی گیرد. بر در را صفحه 18 ناشناخته

24 نسخه ها، صفحات برخی تصاویر شرح        •صفحه.

110 نسخه ها، صفحات از تصاویری        • نسخه سه از تصویر سه 239 صفحه در صفحه.است. شده آورده

دایر معرفت جدول( اوقات جدول ،)xixa( اول تصویراز) ارتفاعات از نصیرالدین دستنامه کتاب آفتاب

مراغه. شهر برای طوسی

به که ستارگان مصری فهرست ،)xixb( دوم تصویراست. شده رسم الشحیتی دست

که است مزی جداول از قسمتی ،)xixc( سوم تصویر کرده محاسبه چهارساله دوره یک در را آفتاب ارتفاعاست.

از: نمونه .147ص فهرست نگاری

ایرانی: مولفین از

GI ص ازاوی، الشریفی عبدالله بن محمد ابوجعفر119.

است. نشده فهرست جدید منابع دیگر در

سه در نجوم درباره رساله ای المدخل، تاج 5.3.1. 18 و مقاله تهیه برای هجری 490 در شده باب

. الدین امیرتاج . م: ط طلعت فهرست= ] سلجوقی

(1/233فاضل] مصطفی 1681 کتابت تاریخ ،) نسخه میالدی، ۱۳۶۹ = اسکندری 2( غیره نفیس فصل ها). گزیده نسخه 2 و جزو 2 و ضعیف استنساخ

پریستون نسخه دیگر نسخهMach5066 یا Yehuda367 .مورد در شریفی نسخه

)1093(= اسکندری 1405 سال نجومی اوج ، میالدی . . م. ط این. 67گ. ،233رک همچنین نسخه پ

عرض برای نجومی کروی جداول برخی شاملتحقیق. ترمذ و مرو جغرافیایی عالی. می باشد

ترکی/ ترجمه ،1۸۲۹ حمیدیه استانبول نسخه فارسی ( غیاث الدین( است. بغدادی کاتب الله فتح بن ؟

عبدالرحیم اثر المنظوم الدرر نام به نسخه ای. منصور . ش( و المداخل تاج اصل نسخه) D126رک

است. بوده) B22( ابومعشر

  

ب.ظ روز ۱۱:٥٩; ساعت   Seyed Mohammad Hossein Marashi مرعشی سیدمحمدحسین نویسنده :

۱۳۸٧ تیر ٤سه شنبه

مصر ملی کتابخانه ،  کتاب نقد ،  خطی نسخه تگ ها :

+      ) 0 ( ديگران های پیام    

میانه آسیای مسلمانان فکری حیات و مکتوب میراث کتاب( نقد)

  

Patrimoine manuscript et vie  intellectuelle de l' Asie central Islamique;  sous la direction de Ashirbek Muminov, Francis Richard et Maria Szuppe; Tachkent; Aix-en-Provence: EDISUD, 1999, 232p.

 

باب در پژوهش ها فرانسوی موسسه در کتاب ایناز. گردیده منتشر میانه آسیای مجموعه این است به شماره این از و شده منتشر کتاب چهار تاکنون

شد. خواهد منتشر کتاب دو سال دو هر بعد و فرانسوی پژوهشگران کتاب ها این نویسندگان

این. میانه ای آسیای به دارد اختصاص شماره هستند به که ناشناخته ای و کمیاب منابع بررسی و معرفی

آسیای مسلمانان مکتوب میراث اصلی زبان هایفارسی،: است. شده نگاشته عربی و جغتایی میانه تکمیل شده مقاله های کتاب این مقاله های بیشتر

است میانه آسیای مسلمانان مکتوب میراث سمینار آسیای درباره پژوهش فرانسوی موسسه( IFEAC که

در) همت به و کرد برگزار را آن 1997 اکتبر میانه ماریا دکتر خانم ،)Francis Richard( ریشارد پرفسور

( مومنوف بیک عاشر آقای و) Maria Szuppe( شوپهMuminov Ashirbek (و مترجمان برخی همکاری و

قصد. رسیده انجام به مصححان نویسندگانی است شناساندن آورده اند فراهم را مقاله مجموعه این که

مکتوب میراث هنری و تاریخی ارزش و تفاوت ها جامعه توجه جلب نیز و مسلمان میانه آسیای

فوریت و لزوم به نسبت مسئوالن و پژوهشگرانآنهاست. از حفاظت برای طرحی

دست به فارسی مکتوب آثار ترجمه های نخستین از انبوه انتشار تا اروپایی و فرانسوی شرق شناسان

میراث سوسیالیستی، و تزاری دوران در اسناد و دانشمندان رویت به تدریج به میانه آسیای مکتوب

هر. خواهد جهان پژوهشگران منبع چند رسید ترجمه روسی زبان به ناقص یا کامل طور به مکتوب

« احتماال منابع از مالحظه ای قابل تعداد شده اند م.1930 سال های طی در خطی نسخه های و مکتوب

امروزه. شده ناپدید یا تخریب) 30دهه( تعدادی است مجموعه های در یا بوده خاص افراد نزد که آنها از

نگهداری نشده فهرست صورت به بایگانیاست«. شده یافت می شده اند

شده تشکیل مقاله یازده در فصل دو از حاضر کتاباست:

تفاوت: بخش خطی مجموعه های نخست

): مؤمنوف عاشربیک   میراث( و مکتوب تاشکندبه[ کتاب های شخصی مجموعه های خط] خطی

ازبکستان. در عربی

): الله الریساو   کتاب های( دوشنبه خطی دودخودواواسمینوف. مجموعه تاجیسکتان، شرقی

): ریشارد فرانسیس   نسخه های( فارسی پاریس آسیای مسلمانان با مرتبط فرانسه ملی کتابخانه

میانه.

): دروش فرانسوا   یادداشتی( جزوه های بر پاریس) کته از قرآن قدیمی ازبکستان( لنگر

 

آثارشان و ادبیان

): زیادف شواسشیل و مؤمنوف عاشربیک   تاشکند(¬ نهم قرن از دانشمندان فکری افق ای: یافته هجری

پارسا. محمد کتابخانه تازه از

): شوپه ماریا   ادیبان،( و کتابداران حامیان، پاریس در میانه آسیای در کتاب نقش درباره تذکره ها،یازدهم. و دهم سده های

کتابخانه): آن اکس( ایوپورتر    عبدالعزیز پرووانسحمایت.) 1680-1645ه./1019-1055( خان از م

بخارا. در نقاشی

مجموعه های: بخش اسناد: دوم آرشیوها و ویژه

): ارکینوف دل افتان و وحیدوف شادمان   تاشکند(تصویری: صدر کتابخانه فهرست زندگی از ضیاء

پایان( در فکری ابتدای- 19ه./ 13 سده ماوراءالنهر مم)20ه./ 14 سده

): دوف وانی شادمان ارکینوف؛ دل افتان   تاشکند(

کتاب های ساخت در پژوهش برای ناشناخته ای منبع ه./13 سده پایان خیوه،( رحیم خان محمد دربار

م.)19

): باباجانوف بختیار   بناهای( کتیبه دار تاشکندبخارا. فتح آباد مجموعه

قزاقف. بهادر ): آ تجلیل( وقف، اسناد ساختاری بخارا/13 قرون در میانه آسیای از آمده دست به هجری

دادهها) بانک برای الگویی ارائه و( میالدی 20

مجموعه، این آمد پیشین سطور در که همان طور دفترهای مجموعه از دفتر هفتمین و کتاب چهارمین

دفترهای. میانه آسیای قرارند: ین ا از پیشین است

آسیای- درباره: 1-2 دفتر تجاری جاده های میانه؛ هنداندیشه ها؛ و

آسیای- تیموریان، میراث: 3-4 دفتر میانه- ایرانمیالدی؛ 15-18 سده هند،

).Boukhara la Noble( شریف بخارای: 5-6 دفتر

به 98 و 97 ،1996 سال های در ترتیب به دفاتر این تاشکند شهر دو در همزمان چاپ صورت

( و( ) پرووانس آن اکس ازبکستان انتشار( فرانسهیافته اند.

 

  

ب.ظ روز ۱:٠٢; ساعت   Seyed Mohammad Hossein Marashi مرعشی سیدمحمدحسین نویسنده :

۱۳۸٧ تیر ٤سه شنبه

کتاب نقد ، edisud ،  میانه آسیای ،  خطی نسخه تگ ها :

  ) 1 ( ديگران های پیام    

نجوم تاریخ از خالصه ای اسالمی ) و (1یونانی

اهمیت اگر است؟ عبث كاری علم تاریخ به پرداختن آیاایمره سخن آنگاه باشیم ، كرده درك را علم ی فلسفه

بود سودمندخواهد بسیار تاریخ : »الكاتوش بدون علم ی فلسفه نابیناست علم فلسفة بدون علم تاریخ است ، تهی ». علم

طی در علم بزرگ مردان تجربی و علمی روشهای با آشنایی روند همچنین و ایشان نمودن استدالل چگونگی و قرون ، ... نه و فیزیك نجوم ، ریاضیات ، مانند علوم گوناگونی پیشرفت ما چشمان برابر در را آن منطقی و قانون مند روند تنهاهرچه را علم نام به عظیمی شكوهمندی بنای بلكه می گشاید

نمود خواهیم درك خودمان ، . بیشتر برای آن تبعات از یكی گوناگون درعرصه های قانونمند و درست تفكر برای آمادگی .می باشد

دان " ریاضی كاشانی جمشید كتاب در شهریاری پرویز دكترریاضیات " تاریخ اهمیت باره در مهمی نكات ذكر از پس ایرانی " : ریاضیات گذشتة تاریخ می نویسد علم تاریخ كلی ، طور به  و

( ) علمی ) و ریاضی كشف های كه ، می كند قانع را ما ( وعلم برگزیده ای ملت یا فرد نبوغ محصول و هم از جدا و تصادفی و است قانونمند پیشرفت این كه میدهد نشان و است نبوده فردای و امروز راه آن ، مطالعه و بررسی مناسبت ، همین به ". به رجوع اهمیت كتاب این به مراجعه با می كند روشن را ما

شود می روشنتر علم . تاریخ

. دارد دیگر لطفی نجوم ، علم تاریخ به پرداختن میان این دررا مهم كشف های سرچشمه بخواهیم كه است بسیارجالب و نادرست ما امروزی نظر در باستانی مدل های هرچند بدانیم و عمیق تر نگاهی با ولی برسند، نظر به مضحك شاید

به را ما آن تكامل تاریخ و انسانی فكر عظمت موشكافانه ترمی دارد وا .تامل

هستی جهان مشاهدة از كه رسید خواهیم لذتی به سرانجام ومیدهد دست اندیشمند انسانی به نو اندیشه های این پرتو .در

طول در كه بپردازیم، آرایی به داریم سعی مقاله این درشده ارائه آسمانی حركات بینی پیش و توجیه برای قرن هااین . ی همه ما روزگار همچون روزگار، آن در است . داشت احتیاج مناسب توضیحی به نظمی ها بی و دگرگونی هاجستجوی به كه بودند اقوامی نخستین شمار در یونانیان

برآمدند طبیعی برای پدیده های روشن و منطقی .توضیحی

یونانیان : آراء

میالد، از پیش چهارم قرن یونانی فیلسوف افالطون ، . او كرد وضع آسمانی حركت های توضیح برای مساله ای جاودانه : و تغییرناپذیر موجودات نمایندة ستارگان می گفت منظم ترین و كاملترین در و یكنواخت سرعت با هستند . افالطون توجیه می گردند دورزمین به آسمان ، در مسیرهامسیرهایی در باید سیارات و ستارگان تمامی اینكه بر مبنی

وار ( )دایره زمین دور به شكل است كاملترین دایره چون مدت به باقی 2بچرخد، نجوم در مساله مهمترین سال هزار

.ماند

مطرح پدیده ها این توضیح برای یونانیان كه حلی راه آسمان از كه بود مشاهده ای بر مبتنی كامال می نمودند،درونی . سطح بر گویی ستارگان كه می دیدند ایشان داشتند . طرف از می گردد زمین دور به كره این و چسبیده اند كره ای توصیف گونه همین به را خورشید ی خاصه حركت دیگر.می كردند

) شفاف ) بلورین كره مركز در زمین كه نمودند فرض آنان در كره این كه دارد دور 24بزرگی قرار به دور یك ساعت

به . كه قراردارد دیگری كره کره، این درون زمین می چرخد . كه است خورشید حامل فلك كره این است متصل اول كره

حدود زاویه 23.5 محورش بزرگ كرة چرخش محور با درجهمی چرخد. نیز خورشید حامل فلك آسمان ، كرة چرخش با دارد

یك در خود محور دور به خورشید فلك حامل حین همین در واست دوران حال در . سال

عطارد و زهره و ماه حامل افالک خورشید، حامل فلك از پیش خورشید، فلك خارج و ترند نزدیك زمین به كه دارند، قرار

به همگی كه گرفته اند قرار زحل و مشتری مریخ ، حامل افالك ) اند ) متصل االفالك فلك آسمان می كردند . كره سعی یونانیان

جهت و سرعت و فلك ها برای مناسب اندازه انتخاب با كه نمایند سازگار مشاهده با را مدل .آنها،

مهمی دستاوردهای شاگردانش و فیثاغورث نام به فیلسوفییافته . دست بینش این به كه بودند فیثاغورثیان اوال داشت كروی زمین ، جمله از ستارگان و ماه و خورشید كه بودنداشكال . كاملترین كره ، كه بود این ایشان دلیل البته هستندهر هستند، ریاضی ایشان عقیده به چیزها چون همه و است . خودش ماه كه كردند پیشنهاد همچنین كامل باشد باید چیزی

می تاباند باز را خورشید نور بلكه نیست نور .منبع

اسكندریه : نجوم

. اسكندر بود مصر ساحل در مدیترانه ای شهری اسكندریه همة برای باشد كانونی كه داشت پا بر نیت بدین را این شهرو آریستارخوس اراتستنس ، هراكلیدس ، دانشمندان و دانش ها

شمار به اسكندرانی نجوم بزرگان از همگی بطلیموس .می روند

مریخ و زهره مانند سیارات برخی كه بود معتقد هراكلیدس به مداری روی به خورشید و اند حركت در خورشید به گردبود كسی نخستین اراتستنس می باشند گردش در دورزمین . وی زد زمین كره قطر اندازه گیری به دست علم تاریخ در كه دو در خورشید ارتفاع تفاوت وسیله به را زمین كره قطر

آورد بدست واحد زمانی در .شهر،

است ، بوده هراكلیدس تاثیر تحت احتماال كه آریستارخوس است داشته اظهار جالبی ونظریات : مدل

ماه -1 قطر محاسبة و زمین از ماه فاصلة درمورد او محاسبة ( . فاصلة دربارة محاسباتی او البته بود صحیح خوبی ، دقت با

است همراه بسیاری خطای با كه دارد آن اندازه و (خورشید

فواصل -2 كه بود راغب واقعیت این پذیرش به آریستارخوس بسی و عظیم بسیار عالم اندازة آن تبع به و آسمانی بین اجرام

باشد توانسته كسی زمان آن تا كه است آن از بیشتر .تصوركند

است  -3 گردش در خورشید دور به . زمین

با  -4 و است بزرگتر بسیار زمین از خورشید كه بود معتقد اومی پنداشتند، جسم بزرگترین را زمین زمانی اینكه به توجه به محاسبه طریق از كه است بوده جالبی نظربسیار این

بود آورده .دست

5-  می چرخد خود گرد به .زمین

را پدیده ها بعضی علت آریستارخوس مركزی خورشید نظریة . میداد توضیح خوبی به را نبود، توجیه قابل یونانیان توسط كه رجعی حركت حین در چرا اینكه و سیارات رجعی حركت مثال . آن فالسفة برای نظر این همه ، این با ولی می شوند پرنورتر . با زمین حركت تصور اینكه اوال نبود پذیرش قابل زمان و دارد تفاوت فلكی اجرام با زمین كه فلسفی اندیشه های . دوما داشت مبانیت باشد، مركزجهان در باید آن طبیعی جای

داشتند را خود قانع كننده دالیل :فالسفه

حال در خورشید دور به زمین اگر كه می كردند عنوان ایشان شود رویت ستارگان برای منظره ای حركات باید باشد .حركت

را خود مكان ناظر كه می آید پیش زمانی منظر اختالف و خط بر عمود جهت در می كند نگاه آن به كه جسمی نسبت به

دهد تغییر جسم و .اصل خود

نقطة در كه زمانی روی A ناظر كه كشی خط دارد، قرارراست سمت درخت امتداد در را دارد قرار دیدش مسیر

نقطة. از كه وقتی حالی در كش B می بیند خط می كند، نگاه درخت امتداد در و میدهد مكان تغییر زمینه تصویر به نسبت

می شود دیده چپ .سمت

و باشد گردش در خورشید دور به زمین اگر می گفتند فالسفه آسمان در ستارگان ظاهری مكان باید كند تغییر مكانش زمان آن در ولی باشند داشته منظر اختالف یعنی تغییركند، ( . بوسیله امروزه البته بود نشده رؤیت همچنین حركتی

است شده رؤیت ستارگان منظر اختالف (تلسكوپ ها

المجسطی و : بطلیموس

در اسكندرانی بزرگ منجم كتاب 150بطلیموس میالدی . دنبال به كتاب این در او آورد در تحریر رشتة به را المجسطی سیاره هر مواضع دقیق پیشگویی به قادر كه ایست منظومه بر. مبنی او، مدل در حركت ها، فیزیك و منظومه نوع باشد . كه نكته این اصلی علت واقع در بود ارسطو فرضیه هایمركزی خورشید نه پذیرفت را زمین مركزی نظریة بطلیموس بر ارسطویی دینامیك یعنی عوامل حركت با كه بود همین را . دقیق تر هرچه برای وی بود سازگار طبیعی حركت اساس

خارج فلك با و دارد مهم طرح سه مركزی زمین تئوری ساختن با نمود وی سعی المسیر معدل فلك تدویر، فلك مركز،نایكنواخت خورشید حركات تنها نه شگرد، سه این از استفاده مانندحركت پدیده هایی بلكه كند تعیین را ماه و سیارات و

دهد توضیح نیز را سیارات .رجعی

مركز از خارج :فلك

دور به حامل فلك و دارد، قرار خود حامل فلك روی بر سیاره . مركز ولی می گرداند بر خود با را سیاره و می چرخد مركزش

دارد فاصله زمین از بلكه نیست زمین مركز در فلك .این

تدویر :فلك

دارد قرار حامل فلك محیط روی بر آن ، مركز كه است فلكی گردش حین در و شده نصب تدویر فلك محیط روی سیاره و

می گردد بر زمین دور به حامل فلك همراه تدویر، .فلك

آن كرد ایجاد خارجی سیارات تدویر فلك دربارة كه جالبی نكته همگی بیرونی سیارات تدویر فلك های گردش دورة كه بود . با را زمین نمی خواست بطلیموس چون واقع در بود یكسال بود مجبور بگیرد، نظر در خورشید دور به یكسال تناوب دورة تا بگیرد نظر در یكسان تناوب دورة با را سیارات تدویر فلك

دهد توضیح را خارجی سیارات رجعی .حركات

. رجعی حركات مریخ نبود یكسان سیارات رجعی حركات و : زیگ گاهی حلقوی ، گاهی میداد نشان بار، درهر متفاوتی

: المسیر... معدل فلك زد دیگر ترفندی بطلیموس پس .زاگ

المسیر معدل :فلك

ظاهری یکنواخت غیر حرکات بعضی توضیح برای بطلمیوسدر یکنواخت غیر سرعتی با زمین دور به سیاره که کرد فرض

. است یکنواخت سیاره سرعت مدل این در است چرخش حالاز کمی بلکه نیست زمین بر منطبق که ای نقطه نگاه از منتها

دارد فاصله  .آن

مدل قسمت های از بعضی به المسیر معدل فلك ورود بااز یكی شاید و نمود ناخوشایند را كار پیچیدگی بطلیموس ،كردند، وی نقد به شروع بطلیموس از پس منجمین كه دالیلی . فلک بر هیثم ابن اصلی نقد البته بود المسیر فلك معدل همین با المسیر معدل فلک که بود تناقضی ی درباره المسیر معدل

داشت حرکت بودن یکنواخت .اصل

بود، آن در كه محاسباتی و استدالل ها و المجسطی كتاب پیش برای مناسب الگویی به بطلیموس مدل شدكه باعث

. مدل شود تبدیل مطلوبی دقت با سماوی اجرام موقعیت بینی قریب بطلمیوس . 1000سیاره ای بود استفاده مورد سال

ماند؟ باقی بطلیموس مدل طوالنی مدت چرااین

كرد اشاره آنها به میتوان كه دالیلی :از

سماوی -1 اجرام موضع بینی پیش برای مدل كافی دقت (درجه 2حدود)

2-  ( . البته داشت نسبی انطباق ارسطویی ، فلسفة بااعتراض باعث بعدا ارسطویی کیهانشناسی از تجاوزهایش

شد باجه ابن مثل فالسفه .(بعضی

هر  -3 و بود سازگار زمان مسیحی اعتقادات با همچنین وشمار به مسیحی اعتقادات با اختالف معنای به مدل دیگری . می رفت

بطلیموس از پس كه چرا نمی دهیم ، پایان جا بدین را سخن و یونانیان ارزشمند آثار تنها نه كه كردند ظهور دانشمندانی برآنها نیز تصحیحاتی بلكه نمودند، پاسداری را علوم اسكندریه نسل های به را بشری عظیم سرمایة امر این و انجام دادند،

بین از علوم این شاید نبودند، ایشان اگر كه منتقل ساختند، بعد. می رفت

 

:منبع

www.saqfeboland.blogfa.com

خواجه كه سازوكاری جدید عنوان ، طوسی جفت به و كرد ابداع ( 672 597) طوسی نصیرالدین

به خویش بدیع سیاره ای نظریه از بخشی صورت

با را سازوكار این اسالمی ، دوره نجوم در. كاربرد فارسی نام و الصغیرة و اصل الكبیرة عربی نام

طوسی ، نصیرالدین ) خرد دایره و بزرگ دایره. می شناختند( 8 ص الف ، ش 1335 ظاهرا

در( 710 متوفی ) شیرازی قطب الدین نخستین بار برده كار به را مذكور عربی اصطالح االدراك ، نهایة اما(. 30 ص موریسون ، به کنید رجوع) است

كندی ادوارد نخستین بار را طوسی « »جفت عبارت رجوع) كرد مطرح ش 1966/1345 در مقاله ای در

طرح ساده ترین در سازوكار، این (. 89 ص به کنید تشكیل دایره دو از ،(مستقیم الخط یا خطی ) خود

و دارد قرار دیگری درون در یكی كه است یافته به راست خط یك طول در را نقطه ای می تواند جفت( منحنی الخط ) دیگر طرح . آورد در نوسان همین بتواند كه بود شده طراحی صورتی به طوسی از كمانی طول در و كره یك سطح بر را نوسان .كند ایجاد آن عظیمه دایره

به طوسی جفت تاریخی ، نظر از. تاریخی پیشینه انتقاد با و پنجم ، سده از كه می گردد باز جریانی

سیاره ای الگوهای از اسالمی اخترشناسان ) هیثم حسن بن ابوعلی . گشت آغاز ،* بطلمیوس

علی الشكوك خویش ، مهم اثر در( 430ـ354 و پرداخت بطلمیوس الگوهای نقد به بطلمیوس ،

نامنظمی حركتهای الگوها این كه كرد استدالل چنین آسمانی طبیعیات چارچوب در كه می كنند ایجاد

جسم هر حركت آن ، اساس بر كه ــ مرسوم حركت دارای شكل كروی اجسام توسط آسمانی جایی می پذیرد صورت ،(افالك ) یكنواخت دورانی

آثار در می توان را استداللی چنین نظیر. ندارند ابوعبید و بیرونی ابوریحان چون ابن هیثم ، معاصران دوران در. یافت نیز ،(ابن سینا شاگرد) جوزجانی عنوان با را بی نظمیها این اسالمی ، متأخرتر

اشكال شش كه می شناختند، شانزده گانه اشكاالت مربوط سیارات و ماه نامنظم حركتهای به آن

تدویر فلك كه ) حامل فلك حركت اثر بر كه می شد سرعت با( می آورد در حركت به را خویش

از خارج كه می شد ایجاد نقاطی حول یكنواخت ، را نقاط این سیاره ها مورد در) داشت قرار آن مركز

به اشكال نه ؛(می نامیدند معدل المسیر را آنها بطلمیوس كه می شد مربوط سازوكارهایی

یعنی ) سیارات حركت در عرضی تغییرات ایجاد برای به كار( دایرهالبروج پایین و باال در سیارات حركت

ماه تدویر فلك قطر به نیز اشكال آخرین و بود؛ برده مركز بر آنكه جای به آن ، امتداد كه می شد مربوط

نقطه نام به نقطه ای بر گیرد، قرار حامل فلك طوسی ، نصیرالدین ) می گرفت قرار محاذات (.51ـ48 ص رجب ، مقدمه ،1 ج ،1993

قصد بار نخستین برای طوسی نصیرالدین خواجه نام به اثری در مشكالت این به پرداختن در را خویش

علمی فعالیت دوران آغاز در و المعینیة الرسالة در و فارسی زبان به كه كتاب این . كرد بیان خویش

كه بود كتابی چند از یكی شد، نوشته 632 سال ناصرالدین دربار در كه زمانی نصیرالدین خواجه

سر به قهستان ، والیت اسماعیلی حاكم محتشم ، هیئت علم از آثاری زمره در اثر این . نوشت می برد

االقتصاص كتاب به آنها پیشینه كه می رفت شمار به

در. بازمی گشت بطلمیوس ( المنشورات كتاب یا) علم از كلی چشم اندازی آثار نوع این اسالم جهان بی آنكه می دادند، دست به هیئت دیدگاه از را نجوم

مجسطی در كه گسترده ای هندسی برهانهای به .بپردازند بود آمده بطلمیوس

فیزیكی و ریاضی مبانی المعینیة الرسالة مقدمه به طوالنی بخشی در سپس می كند، بیان را نجوم جهان ساختار به بخشی آن ، پی در. می پردازد هیئت

و اندازه ها به بخش آخرین و قمر، زیرفلك اختصاص عالم فیزیكی اجرام تمامی فاصله های

باب دوم ، مقاله) ماه به راجع بخشهای در. دارد باب دوم ، مقاله) زهره و علوی سیارات و( پنجم

طوسی ،(هفتم باب دوم ، مقاله) عطارد و( ششم بر را خود از پیش اسالمی دوره منجمان انتقادهای

تكرار سیارات ، حركت باب در بطلمیوس نظریه اشكاالت این راه حل كه است افزوده سپس و كرده

را كرد خواهد عرضه مناسبی فرصت در بعدا این (. 31 ص ، ب ش 1335 طوسی ، نصیرالدین )

كه ) معینیه مشكالت حل زمانی تقدم بر است تأییدی طرح معرفی در( می شد خوانده نیز معینیه ذیل

به اغلب و فصل نه در كه كوچك ، رساله این . خطی به شده ، نوشته معینیه رساله پیوست صورت نگارش معینیه رساله از پس اندكی زیاد احتمال

رساله در كه راه حلی سوم ، فصل در. است یافته :است آمده عنوان این با بود، شده داده وعده معینیه

بر ماه تدویر مركز حركت بر كه شكی حل »در مركز حوالی بر حركت آن تشابه و حامل محیط این (. 6 ص الف ، ش 1335 همو، )واردست « عالم

برای طوسی جفت خطی طرح كه بود بار نخستین پایان در. می شد معرفی ماه طولی حركت حل

این از استفاده چگونگی اختصار به طوسی فصل ، .است داده شرح سیاره ها دیگر برای را راه حل

راجع اشكال شش برای اینجا، در طوسی بنابراین ، ) است كرده عرضه راه حلهایی طول ، در حركت به

(.2000 رجب ، به کنید رجوع

حالت از نشانی معینیه مشكالت حل در اما این پنجم فصل در بلكه نمی یابیم ، منحنی الخط

رفع برای ابن هیثم ، از راه حلی طوسی رساله ، عرض مورد در بطلمیوس نظریه های اشكاالت در ابن هیثم راه حل . است كرده معرفی سیاره ها،

فلك به دیگر هم مركز فلك دو افزودن بر مبتنی اصل شده افزوده فلكهای كه صورتی به است ، تدویر

جهتهای در و باشند داشته متفاوتی محورهای كوچك « »دوایر بتوانند تا كنند گردش مخالف

از هدف كه دوایری آورند؛ به وجود را بطلمیوس به یا سیاره عرض آوردن پدید مجسطی در آنها طرح جنوب و شمال در سیاره موقعیت تعیین دیگر، تعبیر كه سازوكاری ، چنین از استفاده . است البروج دایرة

جهتهای در هم بر مماس ( فلك ) كره دو آن در سازوكاری به شبیه بسیار می كنند، دوران مختلف

چهارم سده در كنیدوس اهل ائودوكسوس كه است علم فی التذكرة در. است برده كار به میالد از پیش

منحنی الخط طرح طوسی ،(659 در تألیف )الهیئة تغییر صورت عنوان به را، خویش دایره های جفت اما، كرده ؛ معرفی ابن هیثم ، مدل از یافته ای شكل

هیچگونه بدون را آن ، معینیه مشكالت حل در

شرحی به کنید رجوع) است نموده عرضه صرفا این (. 9ـ7 ص ، الف ش 1335 طوسی ، نصیرالدین

مشكالت حل نوشتن هنگام در وی كه می دهد نشان به هنوز و داشته نظر در را خطی طرح تنها معینیه نخستین . است بوده نشده نزدیك منحنی الگوی تحریر در را( منحنی الخط ) دوم طرح به اشاره

طرح آن در كه می یابیم ،( 644 تألیف ) مجسطی کنید رجوع) است شده ارائه مدل این از مختصری

هر كامل تر نمایش (. ر 87 ـ پ 86 گ بطلمیوس ، به یازدهم فصل دوم ، باب در منحنی و خطی صورت دو

كه شد نوشته زمانی اثر این . است آمده ، تذكره كار مغول فرمانروایان برای مراغه در طوسی ،1993 طوسی ، نصیرالدین به کنید رجوع) می كرد

(.223ـ194 ص ،1 ج

مختلف طرح دو به اینك . طوسی جفت سازوكار است ، آمده تذكره در كه چنان طوسی ، جفت

یك خطی نوسان كه اول ، طرح در. می پردازیم استوای با كره ای ،(1 شكل ) می دهد نمایش را نقطه ABG ثابتی زاویه ای سرعت با (a ) می كند دوران. ABG نصف آن قطر كه ، GED استوای با دیگر كره

G نقطه در آن بر مماس و اول كره درون است ، كره برابر دو زاویه ای سرعت با دوم كره. دارد قرار .می كند گردش -( a2 یعنی ) آن خالف جهت در و اول

روی بر مفروض نقطه یك كه كرده ثابت طوسی GED( نقطه E شكل در)، طول در خطی صورت به برگشتی و رفت حركت بزرگ تر كره استوای قطر

ـ348 ،200ـ194 ص ،1 ج همان ،) داشت خواهد(.438 ـ427 ص رجب ، شرح ،2 ج ،351

منحنی الخط شكل یا طوسی جفت بعدی طرح در بزرگ كره ای : داریم هم مركز كره سه ،(2 شكل ) آن كره درون كه EZ محور با كوچك كره ای ، HT محور با

كه AB محور با تدویر فلك یك و دارد، جای بزرگ تر سرعت با بزرگ تر كره. دارد جای كوچك كره درون

كره آن نتیجه در كه می چرخد،( θ) ثابت زاویه ای در چرخش به HT محور حول تدویر فلك و كوچك . آمد خواهند دوبرابر سرعتی با كوچك كره ضمناθ) آن مخالف جهت در بزرگ تر كره زاویه ای سرعت

حركتها، تركیب این طوسی ، نظر از. می چرخد-( 2 G و A بین نوسان به را تدویر فلك روی بر نقطه ای

شكل ) می دارد وا AG عظیمه دایره كمان روی بر3 .) صورت به 8 شكل به مسیری روی نوسان عمال

بین اختالف اما بود، خواهد تیز نوك و كشیده ، باریك ، و است ، ناچیز بسیار عظیمه دایره یك از كمانی و آن ) بردند پی بدان طوسی اخالف كه بود چیزی این

شرح ،2 ج ،221ـ218 ص ،1 ج همان ، به کنید رجوع طرح از استفاده از گذشته (. 455 ـ453 ص رجب ،

عرض به مربوط مشكالت حل برای منحنی الخط نقطه مشكل نیز و بطلمیوس مدلهای در سیاره ها است كرده پیشنهاد همچنین طوسی ماه ، محاذات

دوره ای تغییرات و اعتدالین تقدیم برای الگو این كه عنوان به آنها به كه صورتی در البروج ، دایره میل

) رود كار به نیز شود، نگریسته واقعی پدیده هایی شرح ،2 ج ،223 ـ222 ص ،1 ج همان ، به کنید رجوع(.456 ص رجب ،

نمی توانند وی سازوكارهای كه بود آگاه طوسی را بطلمیوس مدلهای تمامی یا كنند بازسازی دقیقا

از مهم تر. سازند برطرف را وی هیئت اشكاالت حركتهای برای الگویی نتوانست وی آنكه ، همه ،

را نكته این همچنین وی . كند پیشنهاد عطارد پیچیده سیاره ها تدویر فلك مراكز كه مسیری كه بود دریافته

بر می كنند، ایجاد وی سیاره ای الگوهای اساس بر مستدیرند، كه بطلمیوسی الگوهای خالف

كه مریخ ، مورد در. ناهمگون اند بیضی وارهای و طوسی الگوی دو دارد، را ناهمگونی بیشترین

خواهند كمان دقیقه 14 حد در اختالفی بطلمیوس ج ،209ـ206 ص ،1 ج همان ، به کنید رجوع) داشت

طرح در(. 448 ـ443 ص رجب ، شرح ،2 او الگوهای كه داشته اظهار طوسی منحنی الخط ،

نوسان نیز و سیاره عرض برای را متقارنی میلهای (زمان در هم و مقدار در هم ) ماه محاذات نقطه بطلمیوس الگوهای ناقض این كه كرد، خواهند ایجاد شرح ،2 ج ،223ـ220 ص ،1 ج ،1993) است مدلهای كه است گفتنی (. 456ـ455 ص رجب ،

نیستند؛ صرفه به هم چندان طوسی سیاره ای كه حالی در داشت نیاز فلك 67 به طوسی

بود برده كار به را صلب فلك 22 كل در بطلمیوس (.53 51 ص رجب ، مقدمه ،1 ج همان ،)

جنبه های از طوسی نصیرالدین خواجه دستاورد این او به وی سازوكارهای . است اهمیت حائز گوناگون

را( ناكامل هرچند) جامع بدیل نخستین كه داد اجازه در) آورد فراهم بطلمیوس سیاره ای مدلهای برای آمده زهره و علوی سیارات برای وی مدل 4 شكل

در را الگوهایی می توان اینكه دادن نشان با(. است اصول به هم و فیزیكی اصول به هم كه داشت اختیار

نگرشی كه شد سبب وی باشند، وفادار ریاضی وجود به همگون و ریاضی هیئت نوعی باره در مثبت

برای مؤثری روش همچنین وی سازوكارهای . آید به سیاره ای حركتهای مختلف جنبه های به پرداختن نمونه ، برای . داد دست به یكدیگر از مستقل صورت

تغییرات می توانست طوسی خطی ، طرح اساس بر حركت از مستقل را، زمین از تدویر مركز فاصله در

با مقایسه در این و كند، ایجاد زمین حول آن ، دورانی .می رفت شمار به مهمی پیشرفت بطلمیوس نظریه

ثأثیرات می توانست وی منحنی الخط ، طرح با از كمانی طول در نوسانی با را عرض در حركت كه حالی در كند، محدود فرضی عظیمه دایره

عرضی نظریه حل برای بود ناگزیر بطلمیوس حركت در اختالل سبب كه كوچك ، دوایر به سیاره ها،

شرح ،2 ج همان ،) كند تكیه می شد، سیاره طولی (.450ـ449 ص رجب ،

نجوم تاریخ بر عمیقی تأثیر طوسی الگوهای و شاگرد كارهای در نخست تأثیر این . گذاشت

ابن شاطر و شیرازی قطب الدین وی ، همكار نیز آن از پس و یافت بروز ،(707ـ706) دمشقی

شده تألیف نظری ، نجوم نوشته های تمامی در تقریبا اسالمی شرقی سرزمینهای در سیزدهم ، سده تا

ج ،" عربی علوم تاریخ المعارف دایرة) " نهاد تأثیر جفت نیز فرهنگی دیدگاه از(. 100ـ93 ص ،1

بیزانسی و سنسكریت متون به یافتن راه با طوسی جمله از نوزایی ، دوره اخترشناس چندین آثار نیز و

است داشته پیامدهایی ،(م 1543ـ1473) كپرنیك ؛8 ـ7 ص ،" سنسكریت زبان به عربی نجوم ) "

كپرنیك (. 48 ـ47 ص ،1 ج باوئر، نویگه و سوردلو یكی در را طوسی جفت منحنی و خطی شكل دو هر شرحی " نام به نیافته اش انتشار آثار نخستین از

بر حاكم نظم و آسمانی حركتهای فرضیه بر مختصر اثر در. برد كار به ( عطارد عرض و مدار برای " ) آنها

،" آسمانی افالك گردش " نام به دیگرش ، معروف عرض عطارد، برای را جدید الگوی دیگر بار هم

میل دوره ای تغییرات و اعتدالین حركت سیارات ،.گرفت كار به البروج دایره

مجسطی ، تحریر بطلمیوس ، كالودیوس : منابع ش رضوی ، قدس آستان كتابخانه خطی نسخه حل طوسی ، نصیرالدین محمد محمدبن ؛5452

خطی نسخه از عكسی چاپ معینیه، مشكالت دانشگاه : تهران ،2/3503 ش ملك ، ملی كتابخانه المعینیة، الرسالة همو، ؛ الف ش 1335 تهران ،

ش ملی ملك ، كتابخانه خطی نسخه از عكسی چاپ ؛ ب ش 1335 تهران ، دانشگاه : تهران ،1/3503

Arabic astronomy in Sanskrit: A l-Birjandi on Tadhkira II, chapter 11 and its Sanskrit

translation , edited, commented and translated by Takanori Kusuba & David Pingree, Leiden: Brill,

2002; Encyclopedia of the history of Arabic science , ed. Roshdi Rashed, London: Routledge,

1996, s.v. "Arabic planetary theories after the

eleventh century AD" (by George Saliba); Edward S. Kennedy, "Late medieval planetary theory", Isis , vol.57 (1966), repr.in Edward S. Kennedy,

Studies in the Islamic exact sciences , Beirut 1983; R. Morrison, "Qutb al-Din Shirazi's hypotheses for

celestial motions", Journal for the history Arabic science , vol. 13 (2005); Muhammad b.

Muhammad Nasir al-Din Tusi, Nasir al-Din al-Tusis memoir on astronomy = A l-Tadhkira fiilm al-hay'a

, ed. and tr. F. J. Ragep, New York 1993; F. Jamil Ragep, "The Persian context of the Tusi Couple",

in Nasir al-Din al-Tusi: philosophe et savant du XIII e siecle , ed. N. Pourjavady and Z. Vesel, Tehran:

Institut francais de recherche en Iran, 2000; N. M. Swerdlow and O. Neugebauer, Mathematical

astronomy in Copernicus's de revolutionibus , New York 1984.

/ هاشمی پور بهناز و رجب جمیل /