ΖΗΖΙΟΥΛΑΣ, ΡΩΜΑΝΙΔΗΣ

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Θεολογική Σχολή

Τμήμα Θεολογίας

Δευτερεύουσα Μεταπτυχιακή Εργασία Α΄ έτους

Θέμα Αγιότητα άσκηση ευχαριστία θεολογική σκέψη κατά

τον Μητροπολίτη Περγάμου κ Ζηζιούλα και τον π Ρωμανίδη

Φοιτητής Γεώργιος Η Μπόρας

ΑΜ 1619

Διδάσκων Χρ Σταμούλης

Θεσσαλονίκη 2012

Αγιότητα άσκηση ευχαριστία θεολογική σκέψη κατά τον

Μητροπολίτη Περγάμου κ Ζηζιούλα και τον π Ρωμανίδη

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Τίτλος Σελίδα

Α Θέσεις του Μητροπολίτη Περγάμου κ Ιωάννη Ζηζιούλα

1 Ευχαριστιακή εκκλησιολογία και θέση του Επισκόπου 3

2 Η καθολικότητα της Εκκλησίας 7

3 Αγία Τριάδα και Πρόσωπο 8

Β Θέσεις του π Ιωάννη Ρωμανίδη

1 Θεραπευτική εκκλησιολογία 13

2 Ρωμιοσύνη και Φράγκοι-Λατίνοι 18

Συντομογραφίες ndashΒιβλιογραφία 25

2



Στην σύντομη προσέγγιση μας θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε

τις βασικές συνιστώσες της θεολογικής σκέψης των π Ρωμανίδη και

Μητροπολίτη Περγάμου κ Ζηζιούλα


1 Ευχαριστιακή εκκλησιολογία και θέση του Επισκόπου

Κατά τον κ Ζηζιούλα είναι απαραίτητο να υπάρξει μια βαθμιαία

εγκατάλειψη της ομολογιακής νοοτροπίας και ανάγκη του να καταστεί η

Ορθόδοξη θεολογία όχι μια θεολογία έκφραση μιας συγκεκριμένης

ομολογίας αλλά θεολογία της Μιας Αγίας Καθολικής και Αποστολικής

Εκκλησίας1 Μήπως αυτή η άποψη μας αναγκάζει να υποθέσουμε ότι η

ορθόδοξη θεολογία οφείλει να εγκαταλείψει τον αποκαλυπτικό και

αναστάσιμο λόγο της και να υιοθετήσει πιο ευέλικτες μορφές στον τρόπο

της Ανάγκη τονίζει για ένα υπερομολογιακό νήμα Προφανώς αυτό το

υπερομολογιακό νήμα θα ενώσει τα διεστώτα2 Το πρόβλημα λοιπόν τίθεται

ως πρόβλημα ενότητας της Εκκλησίας και πολύ περισσότερο ως

προσπάθεια εύρεσης εκείνου του τρόπου που θα οδηγήσει στην κατάργηση

των ποικίλων διαιρέσεων του χριστιανικού λεγομένου κόσμου

Ο κ Ζηζιούλας ανατρέχει στην πρωτοχριστιανική περίοδο για να

μπορέσει να συλλέξει εκείνα τα στοιχειά που δομούν την μια κοινή και 1 laquoΗ βαθμιαία εγκατάλειψη της ομολογιακής νοοτροπίας παρωχημένων γενεών και η αναγνώρισης της ανάγκης όπως μη αποτελεί η θεολογία μας εκφρασιν μιας ομολογίας αλλ΄αυτής ταύτης της μιας αγίας καθολικής και αποστολικής Εκκλησίας κατευθύνει ήδη την πορείαν της προς τας πηγάς της αρχαίας αδιαιρέτου Εκκλησίαςraquo ΙΔΖηζιούλας Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας σελ ζ2 laquohellip αποσκοπεί εις το να εφοδιάσει τον διηρημένον χριστιανικόν μας κοσμον με το υπερομολογιακόν εκείνο νήμαraquo raquo ΙΔΖηζιούλας Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας σελ ζ

3

αδιαίρετη Εκκλησία Προφανώς η αναφορά στην αρχέγονη Εκκλησία αλλά

και η συλλογή των στοιχείων και του τρόπου εκείνης της περιόδου δεν δίνει

μεγαλύτερη εγκυρότητα στο εγχείρημα Η Εκκλησία των τριών πρώτων

αιώνων η Ορθόδοξη Εκκλησία η Εκκλησία των Αποστόλων και των

Πατέρων συνεχίζει και σήμερα το σωτηριολογικό της έργο Ισχυρίζεται

λοιπόν ότι το προέχον στην εκκλησιολογία δεν είναι αυτή ή η άλλη

διδασκαλία ή ιδέα ή αξία τις οποίες αποκάλυψε ο Κύριος αλλά αυτό το ίδιο

το πρόσωπο του Χριστού και η μετrsquo Αυτού ένωση του ανθρώπου3 Έτσι

τονίζει νοείται μια εκκλησιολογία χριστολογική Η ενότητα της Εκκλησίας

εκφράζεται δια της αισθητής συσσωματώσεως των πιστών εν τω Χριστώ

γεγονός που λαμβάνει χώρα κατά τρόπο μοναδικό στην Ευχαριστία4 Αν η

Ευχαριστία είναι η ορατή και ιστορική αποκάλυψη της ενώσεως των πιστών

με τον Χριστό τότε σημαίνον είναι το πρόσωπο του Επισκόπου του και

προεστώτος5 Η ευχαριστιακή λατρεία δεν αποτελεί πραγματικότητα

παράλληλη της επουρανίου αλλά είναι αυτή η ίδια η επουράνιος λατρεία

Σημαίνει δε αυτό ότι όπως ο Χριστός λατρεύεται στην επουράνια Θεία

Ευχαριστία ομοίως μυστικώς λατρεύεται και στην επί γης Έχουμε κατrsquo

αυτόν τον τρόπο μια μετάθεση της εξουσίας του Χριστού στους λειτουργούς

της laquoεπί γήςraquo Θειας Ευχαριστίας Τα λειτουργήματα δεν στερούνται

εξουσίας αλλά είναι δέκτες της εξουσίας του Χριστού Έτσι ο Επίσκοπος

είναι laquo εις τόπονraquo Θεού6 Κατά τον Άγιο Ιγνάτιο Αντιοχείας τον οποίο ο κ 3 laquoΤο προέχον εις την Εκκλησιολογίαν δεν είναι συνεπώς αυτή ή εκείνη η διδασκαλία ιδέα ή αξία τας οποίας απεκάλυψεν ο Κύριος αλλ΄αυτό τούτο το πρόσωπον του Χριστού και η μετ΄Αυτού ένωσις του ανθρώπουraquo raquo ΙΔΖηζιούλας Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας σελ 144 Η ενότητα ως ευχαριστιακή εκδήλωση η ορατή πρόγευση της σημειώνει laquoη ενότης της Εκκλησίας εκφράζεται εν τόπω και χρόνω κατεξοχήν δια της αισθητής συσσωματώσεως των πιστών εν τω Χριστώ ως αυτή πραγματοποιείται κατά τρόπον πράγματι μοναδίκον εν τη Ευχαριστίαν raquo ΙΔΖηζιούλας Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας σελ 175 Το πρόσωπο του Επισκόπου θεωρείται ο προσφέρων τα Τίμια Δώρα Γίνεται αναφορά σε μια οριζόντια ένωση των μελών της Εκκλησίας αλλά το πρόσωπο του Επισκόπου εξάρεται ως το ορατό κέντρο της συνάξεως Ο Επίσκοπος φαίνεται να είναι αυτός ο οποίος θα αναλάβει και την κατακόρυφη σχέση των πιστών με τον Κύριο raquo ΙΔΖηζιούλας Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας σελ 18-19 6 ΙΔΖηζιούλας Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας σελ 49

4

Ζηζιούλας επικαλείται η Εκκλησία είναι το σώμα του Χριστού διότι το

σώμα του Χριστού είναι ο αυτός ιστορικός Χριστός Ο δε ιστορικός Χριστός

είναι η σαρξ της Θείας Ευχαριστίας7 Κατά τον Άγιο Ιγνάτιο ο ίδιος ο

Χριστός είναι Επίσκοπος και ότι γίνεται στον ορατό Επίσκοπο της

Εκκλησίας μεταβιβάζεται στον Χριστό Είναι κατrsquo αυτόν τον τρόπο εικόνα

του Χριστού ο Επίσκοπος πραγματικά και όχι συμβολικά8 Συνεπώς η

ενότητα της Εκκλησίας δεν είναι απλά ευχαριστιακή αλλά ιεραρχική και

προφανώς επισκοπική9 Συνεχίζοντας ο κ Ζηζιούλας ερμηνεύει τον Άγιο

Ιγνάτιο και τονίζει ότι η ενότητα περί τον Επίσκοπο είναι θέλημα Θεού και

όχι ανθρώπου οδηγώντας έτσι το πρόσωπο του επισκόπου στην απόλυτη

έξαρση10

Θα θέλαμε να διατυπώσουμε σε αυτό το σημείο μερικές σκέψεις Η

Θεία Ευχαριστία στον κ Ζηζιούλα είναι μια λειτουργία προσφοράς δώρων

στον Χριστό το τονίζει αυτό έντονα χαρακτηρίζοντας τον Επίσκοπο ως

προεστό και προσφέρων Απουσιάζει εντελώς το γεγονός της θυσίας καθώς

και το γεγονός ότι η Θεία Ευχαριστία είναι ικεσία και θυσία ο δε προσφέρων

και προσφερόμενος είναι ο ίδιος ο Χριστός και όχι ο Επίσκοπος Έτσι

γνωρίζουμε ότι ο ιερέας ζητεί την χείρα του Κυρίου για να επιτελέσει την

αναίμακτο θυσία και όχι του Επισκόπου Στον καθαγιασμό ο ιερέας

απευθύνεται στον Κύριο Η Θεία Ευχαριστία είναι αναμφίβολα

Χριστοκεντρική και σίγουρα Τριαδοκεντρική Για τον κ Ζηζιούλα δεν είναι

δυνατό να απευθυνθούμε στον Κύριο παρά μόνο δια του Επισκόπου

Καθίσταται ο Επίσκοπος η απόλυτη πηγή εξουσίας αυθεντίας και ερμηνείας

του Θείου Λόγου Έτσι θα τολμούσαμε να πούμε ότι από την όλη

7 ΙΔΖηζιούλας Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας σελ 96 8 ΙΔΖηζιούλας Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας σελ 97 9 ΙΔΖηζιούλας Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας σελ 9810 ΙΔΖηζιούλας Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας σελ 98

5

προσέγγιση του κ Ζηζιούλα μένει στην θέση της Θείας Ευχαριστίας ένας

απογυμνωμένος Επίσκοπος Ο δε λαός εθισμένος σε μια

επισκοπικοκεντρική θεώρηση της Θείας Ευχαριστίας αλλά και

αποδεχόμενος το γόνο αυτής της θεώρησης τον άκρατο κληρικαλισμό έχει

καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το Σώμα του Χριστού είναι η ιεραρχία και

αυτός απλά παρίσταται Είναι η απόλυτη παραίτηση από το μυστήριο της

σωτηρίας Ένας υφέρπων παπισμός που οδηγεί στα συγχωροχάρτια και την

μοιρολατρεία

Στο έργο του laquoΕις την Θείαν Λειτουργίανraquo ο Άγιος Νικόλαος

Καβάσιλας σημειώνει laquoΣημαίνεται δέ ἡ Ἐκκλησία ἐν τοῖς μυστηρίοις

Τήν τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαν εἴ τις ἰδείν δυνηθείη οὐδέν ἕτερον ἢ αὐτό

μόνον τό Κυριακόν ὄψεται σῶμα Διά ταῦτα οὐδέν ἀπεικός ( τίποτε το

παράλογο ή υπερβολικό) ἐνταύθα διά τῶν μυστηρίων τήν Ἐκκλησίαν

σημαίνεσθαιraquo11 πράγμα που για τον κ Ζηζιούλα δηλώνει ότι εδώ βρίσκουμε

την ευχαριστιακή εκκλησιολογία στην πιο ξεκάθαρη μορφή της Η

Εκκλησία συνιστά την ευχαριστία και η ευχαριστία την Εκκλησία

ταυτόχρονα Όμως για τον Άγιο Νικόλαο laquoΣημαίνεται δὲ ἡ Ἐκκλησία ἐν

τοῖς μυστηρίοις οὐχ ὡς ἐν συμβόλοις ἀλλ᾿ ὡς ἐν καρδίᾳ μέλη καὶ ὡς ἐν

ῥίζῃ τοῦ φυτοῦ κλάδοι καὶ καθάπερ ἔφη ὁ Κύριος ὡς ἐν ἀμπέλῳ κλή-

ματα Οὐ γὰρ ὀνόματος ἐνταῦθα κοινωνία μόνον ἢ ἀναλογίας

ὁμοιότης ἀλλὰ πράγματος ταυτότηςraquo12 σημαίνεται δηλαδή η Εκκλησία

στα Μυστήρια όχι σαν σε σύμβολα αλλά σαν τα μέλη απέναντι στη καρδιά

και σαν τους κλάδους απέναντι στη ρίζα του φυτού σαν τα κλήματα στην

άμπελο Για την Εκκλησία τα αγιασμένα Τίμια Δώρα είναι τροφή αληθινή

και ποτό αληθινό και μετέχοντας σε αυτά δεν τα μεταβάλλει σε ανθρώπινο

11 Αγ Νικόλαος Καβάσιλας Θεία Λειτουργία 392 σσ 190-19112 Αγ Νικόλαος Καβάσιλας Θεία Λειτουργία 391 σσ 190-191

6

σώμα σαν οποιαδήποτε άλλη τροφή αλλά αυτή (η Εκκλησία) μεταβάλλεται

σε Εκείνα καθώς τα ανώτερα νικούν τα κατώτερα Αυτή είναι η Εκκλησία

Οι πιστοί Ανάμεσά τους και ο Επίσκοπος και ο ιερεύς διότι και αυτοί

ικετεύουν για την άφεση των αμαρτιών τους και κοινωνούν των Αχράντων

Μυστηρίων Ο ιερεύς είναι του λαού ο προβεβλημένος ως πρεσβευτής

αυτών και μεσίτης Δεν είναι ο εκπρόσωπος του Θεού ή ο μεταφορέας της

Θείας Χάρης13

Στο έργο του laquoΠερί της εν Χριστώ ζωήςraquo ο Άγιος Νικόλαος

Καβάσιλας σημειώνει ότι μία είναι η δύναμη της Ιεράς Τραπέζης ένας και ο

οικοδεσπότης που παραθέτει το Δείπνο Το Δείπνο αυτό είναι ο Νυμφώνας

και η προετοιμασία για τον Νυμφώνα και ο ίδιος ο Νυμφίος14 Το έργο

επιτελεί ο αρχιερέας με την αρωγή του Θεού Στην ουσία τίποτε δεν γίνεται

χωρίς την βοήθεια του Θεού Πολύ περισσότερο για τα μυστήρια στα οποία

ότι επιτελείται είναι έργο του Θεού15

2 Η καθολικότητα της Εκκλησίας

Η καθολικότητα της Εκκλησίας κατά τον κ Ζηζιούλα είναι ένα

ζήτημα που έχει άμεσο αντίκτυπο για την θέση του Επισκόπου στην

Εκκλησία Επικαλείται τον Άγιο Κυπριανό και τη θέση του ότι Καθολική

Εκκλησία είναι αυτή που ενσαρκώνει την Ορθοδοξία την Θεία Ευχαριστία

αλλά και κάθε άλλο μέσο σωτηρίας16 Συνεπώς καθολικότητα σημαίνει τη

ζώσα πληρότητα του σώματος του Χριστού στην οποία δια της κυριαρχίας

του Αγίου Πνεύματος η διδακτική και μυστηριακή ζωή είναι στοιχειά

αλληλοεξαρτώμενα Οι θέσεις αυτές εν μέρει αλλοιώνονται από την εμμονή

13 Αγ Νικόλαος Καβάσιλας Θεία Λειτουργία 135 σσ 80-8114 Άγιου Νικολάου Καβάσιλα Περί της εν Χριστώ Ζωής Λόγος Δ΄ 9615 Άγιου Νικολάου Καβάσιλα Περί της εν Χριστώ Ζωής Λόγος Ε΄ 1216 ΙΔΖηζιούλας Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας σελ 126-127

7

του κ Ζηζιουλα στο πρωτείο του Επισκόπου17 Κατά τον Απόστολο Παύλο

έκαστη Εκκλησία είναι το πλήρες σώμα του Χριστού laquoη όλη Εκκλησίαraquo Ο

κ Ζηζιουλας δέχεται ότι η όλη Εκκλησία είναι όλες οι τοπικές εκκλησίες η

Καθολική Εκκλησία είναι η όλη Εκκλησία αλλά και κάθε τοπική Εκκλησία

είναι η όλη Εκκλησία Είναι αναπόφευκτο για τον κ Ζηζιούλα να καταλήξει

στην υποβάθμιση της ενοριακής θυσίας από τη στιγμή που η όλη Εκκλησία

ναι μεν εκδηλώνεται σε τοπικό επίπεδο αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει άνευ

επισκόπου άρα η ενοριακή Θεία Ευχαριστία είναι έκφραση όχι της όλης

Εκκλησίας αλλά επέκταση της μιας Ευχαριστίας που ο τοπικός Επίσκοπος

λειτουργεί18 Άρα ο Κύριος δεν είναι δυνατό να υπάρχει ως προσφέρων και

προσφερόμενος στην αναίμακτη θυσία διότι ο Επίσκοπος είναι ο πρόεδρος

της Θείας Ευχαριστίας και όχι ο Κύριος

3 Αγία Τριάδα και Πρόσωπο

Ένα άλλο ζήτημα συναφές με τα παραπάνω είναι και η λεγομένη

laquoΘεολογία του Προσώπουraquo Το πρόσωπο δεν είχε το οντολογικό βάθος της

έννοιας laquoυπόστασηraquo κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίστατο προσωπείο χωρίς τις

ανάλογες οντολογικές προοπτικές σε ένα κόσμο άτεγκτης αρμονίας Η όλη

προσπάθεια των Πατέρων και ιδιαίτερα των Καππαδόκων κατά τον κ

Ζηζιούλα συνείχετο από τη δυνατότητα ταύτισης του προσώπου με την

υπόσταση του ανθρώπου Αυτό θα μπορούσε να συμβεί όταν ο άνθρωπος

απελευθερωνόταν από την αναγκαιότητα του κοσμολογικού δεδομένου Ο

άνθρωπος δεν ήταν δυνατό να υπερβεί την κοσμική αρμονία ορθόνωντας το

ανάστημα του και διεκδικώντας την ελευθερία του Οντολογικά το laquoείναιraquo

του ανθρώπου με το πρόσωπο δεν είχαν κοινά σημεία αλλά παράλληλη

17 ΙΔΖηζιούλας Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας σελ 129-13018 ΙΔΖηζιούλας Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας σελ 195

8

πορεία Είναι οι Πατέρες της Εκκλησίας κατά τον κ Ζηζιούλα αυτοί οι

οποίοι οδηγούν το πρόσωπο στον οντολογικό του θρίαμβο καθιστώντας το

έκφραση της υποστάσεως Ο όρος υπόσταση συνδέεται με τον όρο πρόσωπο

δίνοντας του οντολογικό περιεχόμενο και καθιστώντας το την υπόσταση του

όντος Την ίδια περίοδο έχουμε τον διαχωρισμό των εννοιών υπόσταση και

ουσία και συνεπώς ο Θεός ως πρόσωπο ασκεί την οντολογική του

ελευθερία χωρίς να υφίσταται την οντολογική αναγκαιότητα της ουσίας Ο

κ Ζηζιούλας δέχεται την αναγκαιότητα στην φύση και δίνει προτεραιότητα

στο laquoείναιraquo του Πατρός το οποίο είναι η έκφραση της θέλησης του Πατέρα

Ενδοτριαδικά είναι η θέληση του προσώπου του Πατρός που δημιουργεί

την κοινωνία σχέσεων μιας και το πρόσωπο κατά τον κ Ζηζιούλα δεν

νοείται χωρίς την σχέση ως προς άλλο πρόσωπο Έτσι ο Θεός είναι κοινωνία

προσώπων (ή κοινωνία σχέσεων θα μπορούσε να συμπληρώσει κανείς μιας

και το πρόσωπο είναι σχέση κατά τον κ Ζηζιούλα) ως προϊόν ελευθερίας

του προσώπου του Πατρός και όχι ως αποτέλεσμα της ουσίας του Θεού

Πατρός Διαφαίνεται ότι έχουμε την έξαρση του υποκειμένου

απελευθερωμένου από το βάρος της υπόστασης Όμως εδώ τίθεται και το

θέμα της ενδοτριαδικής ιεραρχίας Έτσι κατά τον κ Ζηζιούλα laquoΟ πρώτος

λοιπόν αυτομάτως γεννά την Ιεραρχία Οντολογικά η Ιεραρχία υπάρχει

και στην Αγία Τριάδα Η πηγή η Αρχή είναι ο Πατήρ από κει πηγάζουν

τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδας Στην Αγία Τριάδα λοιπόν έχουμε μία

διαβάθμιση δεν έχουμε αυτόματη συνύπαρξη αλλά έχουμε ύπαρξη η

οποία μεταφέρεται από τον έναν στον άλλον Εάν βάλουμε τα πρόσωπα να

εμφανίζονται έτσι ταυτόχρονα τότε καταργούμε την έννοια της

αιτιότητας Η αιτιότητα δεν είναι κάτι που μπορούμε να

9

παραβλέψουμεraquo19 Όμως κατά τον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο στον Λόγο

λα περί του Αγίου Πνεύματος laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει

κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το

αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο

Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που

έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και

laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά

ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα

κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς

και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που

προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι

έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να

περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει

ας αμαρτάνειraquo και συνεχίζει ο Άγιος laquoΤι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου

εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση

του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και

oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και

αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που

βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών

και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να

υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού

και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε λογική

κατανόηση φύση του Θεούraquo Για τον Άγιο Γρηγόριο δεν είναι δυνατό να

μεταφέρουμε τις δικές μας ονομασίες στο θείο διότι η διαφορά στον τρόπο

της αποκάλυψης έκαμε διαφορετική την ονομασία20 Ο Άγιος Συμεών ο

19httpamethystosbooksblogspotcomsearchlabelCE96CEB7CEB6CEB9CEBFCF8DCEBBCEB1CF8220 Στυλ Γ Παπαδόπουλος Γρηγόριος ο Θεολόγος Λόγος λα΄ Περί του Αγίου Πνεύματος

10

Νέος Θεολόγος γράφει σχετικά στην βίβλο των θεολογικών του laquoΚαί

σκόπει μοι συνετῶς τῶν ῥημάτων τήν δύναμιν Λέγει

γάρ ldquoἘγώ καί ὁ Πατήρ ἕν ἐσμενrdquo καί προέταξεν

ἑαυτόν τοῦ Πατρός Τί τοῦτο Ἵνα δείξῃ τό ἐν πᾶσιν

ἰσότιμον καί ὁμόδοξον ἑαυτοῦ μετά τοῦ Πατρός καί

ὅτι οὔτε ldquoΠατήρ πρῶτος κἄν αἴτιος τοῦ Υἱοῦ οὔτε

δεύτερος ὁ Υἱός κἄν ἐκ τοῦ Πατρός οὔτε τρίτον τό

Πνεῦμα τό Ἅγιον κἄν ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπορεύηται Εἰ

γάρ ἕν ἐξ ἀρχῆς ἡ Τριάς καί τοῦτο καλεῖται κατά τάς

ὑποστάσεις Τριάς ἄρα τό ἕν οὔτε ἑαυτοῦ πρῶτον

δύναται εἶναι οὔτε τῶν σύν αὐτῷ ὑποστάσεων οὐδέ

γάρ προϋπέστη τοῦ ἑτέρου τό ἕτερον ἵνα τό

προϋποστάν πρῶτον τοῦ ἐξ αὐτοῦ λάμψαντος

γένηται Μία γάρ θεότης ἡ μία Τριάς καί τοῦτο διά τά

πρόσωπα ὥσπερ εἴρηται καί τάς ὑποστάσεις

καλεῖται ἐπεί δέ μερίζεται μέν ἀμερίστως ἥνωται δέ

ἀσυγχύτως μία καλεῖται Τριάς ὁ Θεός μή

προϋπάρξαντος τούτων ἑνός οὐδαμῶς πως ἤ τοῦ

Πατρός αὐτοῦ τοῦ Υἱοῦ ἤ τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ τοῦ Πατρός

ἤ τῶν ἀμφοτέρων τοῦ Πνεύματος ἵνα καί πρῶτον τοῦ

ἑτέρου τό ἕτερον γένηται σύνδρομον γάρ τήν

ἄναρχον ἔσχον ἀρχήν καί συναΐδιονraquo21

Πρώτος ο Αυγουστίνος διέγραψε το φάσμα των σχέσεων που τα

πρόσωπα οικοδομούν και οικοδομούνται εξrsquo αυτών Τα πρόσωπα είναι

21 Συμεών ο Νέος Θεολόγος Βίβλος των θεολογικών Θεολογικός πρώτος httpwwwmyriobiblosgrtextsgreeksymeon_vivlos_theologikonhtml

11

σχέσεις22 Ο όρος laquoΥπόστασηraquo λόγω τής απολυτότητας του παρακάμθηκε

Θα έλεγα ότι ο όρος υπόσταση είναι πιο laquoδυσκίνητοςraquo και προσβλέπει πιο

πολύ προς την φύση Ενώ δηλαδή έχει εξωστρεφή προσανατολισμό εν

τούτοις φαίνεται να δηλώνει εσωτερικές σχέσεις Ενώ το πρόσωπο είναι πιο

ευέλικτος όρος και νοείται ως φορέας της θελήσεως και ενδεχομένως να

είναι αυτό το οποίο μας συνάπτει με την αντικειμενική πραγματικότητα και

φυσικά είναι ο λίθος που οι οικοδομούντες θα ήθελαν για να εννοήσουν την

ενδοτριαδική κοινωνία Δυστυχώς γιrsquo αυτούς τους οικοδόμους οι Πατέρες

διδάσκουν ότι οι σχέσεις είναι τα ονόματα των προσώπων ο τρόπος με τον

οποίον μπορούμε να τα προσλάβουμε πώς έχουν μεταξύ τους και όχι πώς

είναι Κι έτσι διασώζεται η υπόσταση Διότι θα μπορούσαμε να μιλήσουμε

για ουσία η οποία εκπροσωπείται αλλά δεν υποστασιάζεται (εδώ θα

μπορούσε να υπάρξει προβληματισμός γύρω από το αν ο επίσκοπος

χαρισματικώς υποστασιάζει ή εκπροσωπεί τον Κύριο (πάντα μέσα από την

θεώρηση του κ Ζηζιούλα) Οι σχέσεις σημαίνουν ονόματα όχι laquoΕίναιraquo Στη

Πατερική θεολογία δεν προηγείται κάτι έναντι κάποιου άλλου διότι τότε θα

είχαμε πρωτείο Όμως όπως έχουμε διαπιστώσει για τον κ Ζηζιούλα η

ευχαριστιακή κοινότητα είναι δομημένη ιεραρχικά Ο laquoπρώτοςraquo έχει την

τιμή και προηγείται μόνο γιατί ελεύθερα τον αποδέχονται οι μετrsquo αυτόν Το

πρότυπο της ευχαριστιακής ιεραρχίας είναι η Άγια Τριάδα στην οποία

σαφώς και υπάρχει ιεραρχία (ldquoο Πατήρ μου μείζων μού ἐστιrdquo) Η προσωπική

ιεράρχηση (ποτέ πχ δεν μπορούμε να βάλουμε πρώτο το Άγιο Πνεύμα ή

τρίτον τον Υιό) δεν συνεπάγεται μείωση της ουσίας δηλ οντολογική

ιεράρχηση τα τρία πρόσωπα είναι ίσα και ταυτίζονται κατά την ουσίαraquo Ὁ

Μ Βασίλειος όμως διαφωνεί ριζικά με τον κ Ζηζιούλα laquoΓια τον Πατέρα

22 Γνωρίζουμε ότι ο όρος εισήχθη από τους Λατίνους λόγω της γλωσσικής τους αδυναμίας να διαχωρίσουν ουσία από υπόσταση Προκειμένου να αποφύγουν να μιλήσουν για τρεις ουσίες επικαλέστηκαν τον όρο πρόσωπο

12

τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα διδάσκοντας ο Κύριος δεν χρησιμοποίησε

μαζί κι αρίθμηση Δεν είπε δηλ Στον πρώτο και δεύτερο και τρίτο Ούτε

Σ ένα και δύο και τρίαraquo ενώ παρακάτω συνεχίζει laquoΈνας είναι ο Θεός

και Πατέρας ένας κι ο μονογενής Υιός κι ένα το Πνεύμα το Άγιο Καθεμιά

από τις υποστάσεις την εξαγγέλλουμε μονωμένα Κι αν χρειασθεί να τις

συναριθμήσουμε δεν γλιστράμε με απαίδευτη αρίθμηση σε έννοια

πολυθεΐας Διότι δεν αριθμούμε προσθέτοντας για ν αυξήσουμε το ένα σε

πλήθος λέγοντας ένα και δύο και τρία ούτε πρώτο και δεύτερο και τρίτο

ldquoΕγώ Θεός πρώτος κι εγώ κατόπινrdquoraquo ενώ πιο κάτω μας λέει laquoΑυτοί όμως

που χρησιμοποιούν την υπαρίθμηση λέγοντας πρώτο και δεύτερο και

τρίτο τι πραγματικά κάνουν Παρεισάγουν την πλάνη της

ειδωλολατρικής πολυθεΐας στην άχραντη θεολογία των χριστιανών Γιατί

σε τίποτ άλλο δεν οδηγεί η κακοποίηση που είναι η υπαρίθμηση παρά στο

να ομολογεί κανείς πρώτο και δεύτερο και τρίτο Θεόraquo23 Τελειώνουμε την

σύντομη προσέγγιση με μια θέση του κ Ζηζιούλα laquoΟ Υιός είναι εκ του

Πατρός και δεν μπορούμε να βάζουμε τον Υιό πάνω από τον Πατέρα η

δίπλαndashδίπλα Ίσον με τον Πατέρα Εάν μέσα στην Αγία Τριάδα υπάρχει

Ιεραρχία πως είναι δυνατόν η Εκκλησία που εικονίζει την Αγία Τριάδα()

να μην έχει Ιεραρχία Ακόμη και μέσα στο σώμα των Αποστόλων

έχουμε τον Πέτρο ο οποίος οπωσδήποτε ξεχωρίζει από τους άλλουςraquo24


1 Θεραπευτική εκκλησιολογία

23 Στυλ Παπαδόπουλος ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Για το Άγιο Πνεύμα ΙΗ 44-45 4724 Όπ υποσημείωση 19

13

Κατά τον π Ιωάννη Ρωμανίδη η Ορθοδοξία δεν είναι πολιτικό ή

κοινωνικό σύστημα διότι αναφέρεται στην προσωπική σωτηρία του

ανθρώπου δηλαδή στην σωτηρία της ψυχής του Βέβαια μέσα στην

Ορθοδοξία υπάρχουν οι προϋποθέσεις για να δημιουργηθεί πολιτισμός

Όμως η Ορθοδοξία δεν είναι πολιτισμός Η Ορθοδοξία δεν είναι ούτε

θρησκεία ή τουλάχιστον δεν είναι μία θρησκεία όπως όλες οι άλλες

Ξεχωρίζει εξαιτίας ενός μοναδικού φαινομένου που δεν υπάρχει στις άλλες

θρησκείες Αυτό είναι ανθρωπολογικό και θεραπευτικό Η Ορθόδοξη

παράδοση προσφέρει μέθοδο θεραπείας του laquoνουraquo του ανθρώπου δηλαδή

της ψυχής του25 Η θεραπεία της ψυχής του ανθρώπου είναι η κύρια μέριμνα

της Ορθοδόξου Εκκλησίας Όμως τι είναι αυτό που χαρακτηρίζεται ως νους

Ο π Ρωμανίδης μας λέει ότι η Εκκλησία πάντοτε θεράπευε τον χώρο της

ψυχής Είχε διαπιστώσει από την Εβραϊκή παράδοση και από τον ίδιο τον

Χριστό και τους Αποστόλους ότι στον χώρο της φυσικής καρδιάς

λειτουργεί κάτι που οι Πατέρες ονόμασαν laquoνουνraquo Πήραν δηλαδή τον

παραδοσιακό laquoνουνraquo που σημαίνει διάνοια και λόγος και έκαναν μία

διαφοροποίηση Ονόμασαν laquoνουνraquo αυτήν την νοερά ενέργεια η οποία

λειτουργεί στην καρδιά του υγιούς ψυχικά ανθρώπου26 Δεν γνωρίζουμε

πότε έγινε αυτή η διαφοροποίηση διότι συμβαίνει επίσης μερικοί Πατέρες

να ονομάζουν με την ίδια λέξη laquoνουνraquo και την λογική αλλά και την νοερά

ενέργεια όταν αυτή κατεβαίνει και λειτουργεί στον χώρο της καρδιάς Σε

αυτή την περίπτωση η νοερά ενέργεια είναι μία και μόνη ενέργεια της

ψυχής η οποία στον μεν εγκέφαλο λειτουργεί ως λογική η ίδια όμως

λειτουργεί συγχρόνως και στην καρδιά ως νους Δηλαδή το ίδιο όργανο ο

νους προσεύχεται αδιάλειπτα στην καρδιά σε όσους έχουν αδιάλειπτη

25π Ιωάννης Ρωμανίδης Δογματική σελ 10 26 π Ιωάννης Ρωμανίδης Δογματική σελ 11

14

καρδιακή προσευχή και συγχρόνως σκέπτεται Από τα παραπάνω γίνεται

φανερό ότι πρέπει να γίνει μια προσπάθεια ορισμού του ψυχικά υγιούς

ανθρώπου διότι η όλη λειτουργία της νοεράς ενέργειας είναι υπόθεση που

αφορά έναν τέτοιο άνθρωπο Κατά τους Πατέρες ο κάθε άνθρωπος είναι

ψυχοπαθής Δεν είναι ανάγκη να είναι κάποιος σχιζοφρενής για να είναι

ψυχοπαθής Ο ορισμός της ψυχοπάθειας από πατερικής απόψεως είναι ότι

αυτή υπάρχει σrsquo εκείνο τον άνθρωπο στο εσωτερικό του οποίου δεν

λειτουργεί σωστά η νοερά ενέργεια Όταν δηλαδή ο νους του ανθρώπου

είναι γεμάτος από λογισμούς όχι μόνο κακούς λογισμούς αλλά και καλούς

λογισμούς Όποιος έχει λογισμούς καλούς ή κακούς μέσα στην καρδιά του

αυτός ο άνθρωπος από πατερικής απόψεως είναι ψυχοπαθής Ας είναι οι

λογισμοί αυτοί ηθικοί ακόμη και ηθικότατοι ανήθικοι ή οτιδήποτε άλλο

Δηλαδή κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας όποιος δεν έχει καθαρίσει την

ψυχή από τα πάθη και δεν έχει φθάσει σε κατάσταση φωτισμού με την

Χάρη του Αγίου Πνεύματος είναι ψυχοπαθής Όχι όμως με την έννοια της

Ψυχιατρικής Ο ψυχοπαθής για τον ψυχίατρο είναι κάτι διαφορετικό Είναι

εκείνος που πάσχει από ψύχωση είναι ο σχιζοφρενής

Όλες οι ακολουθίες καθώς και η ασκητική παράδοση της Εκκλησίας

αναφέρονται κυρίως σε τρεις πνευματικές καταστάσεις στην κάθαρση από

τα πάθη της ψυχής και του σώματος στον φωτισμό του νου του ανθρώπου

από την Χάρη του Αγίου Πνεύματος και στην θέωση της ψυχής και του

σώματος του ανθρώπου27 Ο ψυχικά υγιής άνθρωπος είναι λοιπόν ο

βαπτισμένος και καθαρμένος και φωτισμένος Ο σκοπός της Εκκλησίας

είναι να θεραπεύσει τον άνθρωπο από την πνευματική ασθένεια που

προέκυψε από την Πτώση (αυτή η πνευματική αρρώστια χαρακτηρίζεται

από την αναζήτηση της ευδαιμονίας) και να του δώσει τη δυνατότητα να

27π Ιωάννης Ρωμανίδης Δογματική σελ 11

15

γνωρίσει τον Θεό Η θεραπεία αυτή έχει τρία στάδια την κάθαρση τον

φωτισμό κα την θέωση Η θέωση δηλαδή η θεοπτία είναι η εγγύηση της

θεραπείας της πλήρους θεραπείας Αυτή η θεραπευτική μέθοδος η

θεραπευτική αγωγή που προσφέρει η Ορθόδοξη παράδοση παραδίδεται

από γενεά σε γενεά με φορείς ανθρώπους οι οποίοι έφτασαν στον φωτισμό

και στην θέωση και έγιναν θεραπευτές για τους άλλους Δεν είναι δηλαδή

απλή μεταβίβαση γνώσεων από τα βιβλία αλλά μεταβίβαση και διαδοχή

εμπειρίας της εμπειρίας του φωτισμού και της εμπειρίας της θεώσεως

Πρέπει όμως ο θεραπευτής να έχει ορθή κατεύθυνση στην θεραπεία της

νοεράς ενέργειας και να είναι σε θέση να μαρτυρεί ότι μεταξύ αφενός του

άκτιστου Θεού και των άκτιστων ενεργειών Του και αφετέρου των

κτισμάτων Του ουδεμία ομοιότης υπάρχει και ότι laquoΘεόν φράσαι ἁδύνατον

νοῆσαι δε ἁδυνατώτερονraquo (Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος)28 Με βάση

αυτές τις παραδοχές είναι δυνατόν κανείς να αποφύγει την πλάνη και την

υποταγή σε δαιμονικές θεωρίες Στη φυσική της κατάσταση η νοερά

ενέργεια ρυθμίζει τα πάθη δηλαδή της πείνας της δίψας του ύπνου του

ενστίκτου της αυτοσυντηρήσεως (δηλαδή του φόβου του θανάτου) ώστε να

είναι αδιάβλητα Στη νοσούσα κατάσταση τα πάθη γίνονται διαβλητά και σε

συνδυασμό με την αχαλίνωτη φαντασία δημιουργούν θρησκείες ή

διανοούνται την σωτηρία της ψυχής με υλικά μέσα ή αναλίσκονται στην

καθrsquo αυτού ευδαιμονία Είναι η Χάρη του Αγίου Πνεύματος που θεραπεύει

τη νόσο Το Άγιο Πνεύμα μεταβάλλει την ιδιοτελή αγάπη σε αγάπη που laquoου

ζητεί τα εαυτήςraquo Η κορύφωση της θεραπείας είναι ο δοξασμός του

ανθρώπου δηλαδή η κατά χάριν θέωση του ανθρώπου και η μετοχή στα

μυστήρια του Θεού29 Ο π Ρωμανιδης δίνει μια προτεραιότητα στην

28 π Ιωάννης Ρωμανίδης Δογματική σελ 1129 π Ιωάννης Ρωμανίδης Δογματική σελ 12

16

ησυχαστική παράδοση και το ασκητικό βίωμα Σκοπός του Ησυχασμού

είναι η κάθαρση της καρδιάς και του νου από τα πάθη (μεταβολή των

διαβλητών παθών σε αδιάβλητα) και από τους λογισμούς (όλους καλούς

και κακούς) αντίστοιχα Η διαδικασία αυτή ονομάζεται πατερικά θεραπεία

διότι μέσω αυτής θεραπεύεται ο νους και ανακτά τη φυσική λειτουργία του

Η ησυχαστική παράδοση λοιπόν διαφυλάττει την οδό της θεραπείας του

ψυχικά αρρώστου ανθρώπου Ο Ησυχασμός ταυτιζόμενος ακριβώς με αυτό

που περικλείει και εκφράζει ο όρος Ορθοδοξία ως ζωή εν Aγίω Πνεύματι

συνιστά την πεμπτουσία της εκκλησιαστικής παράδοσης Ορθοδοξία έξω

από την ησυχαστική παράδοση είναι αδιανόητη και ανύπαρκτη Η

ησυχαστική δε πρακτική τονίζει είναι η laquoλυδία λίθοςraquo για την αναγνώριση

της αυθεντικής χριστιανικότητας Ο Ησυχασμός ανταποκρινόμενος στον

σκοπό της παρουσίας της Εκκλησίας ως σώματος Χριστού στον κόσμο

μπορεί να χαρακτηρισθεί ως η κατrsquo εξοχή laquoασκητική θεραπευτική

αγωγήraquo Αναφερόμενος στις Οικουμενικές συνόδους σημειώνει ότι ο μόνος

σκοπός της διατυπώσεως των δογμάτων από Οικουμενικές και Τοπικές

Συνόδους ήταν και είναι η διαφύλαξη των πιστών εντός της θεραπευτικής

αυτής αγωγής της κάθαρσης και του φωτισμού της καρδιάς και της

θεώσεως30

Σχολιάζοντας τα παραπάνω θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς τον

κίνδυνο που ενέχει η αυτονόμηση της ησυχαστικής παράδοσης από το

Κυριακό Σώμα Εάν το υποκείμενο λογισθεί ως ο βασικός συντελεστής που

οδηγεί το laquoείναιraquo του στην θέα του Θεού κι αυτό μέσα από την

αναφερθείσα θεραπευτική μέθοδο θα ήταν παρακινδυνευμένο το

αποτέλεσμα της θεραπείας Ένας ιδιαίτερος ελιτισμός ελλοχεύει στον

υπερτονισμό της θεραπευτικής εκκλησιολογίας Κι αυτό διότι οι θεωμένοι ή

30 π Ιωάννης Ρωμανίδης Δογματική σελ 37

17

χαρισματούχοι φαίνεται να έχουν μια προτεραιότητα έναντι της όλης

μυστηριακής ζωής της Εκκλησίας Και δεν θα μπορούσε κανείς να αντιτεθεί

στην δράση του Αγίου Πνεύματος (του να χαριτώσει τον αγωνιστή) αλλά

οφείλουμε να τονίσουμε ότι τα ιδιαίτερα αυτά άνθη του αμπελώνα του

Κυρίου δεν είναι παρά τα μέλη του Σώματος του Κυρίου Είναι κλήματα της

μιας αμπέλου και ως εκ τούτου και μέλη του Κυριακού Σώματος

Οποιαδήποτε θεώρηση οφείλει να λαμβάνει υπόψη ότι ο Κύριος είναι ο

αγιάζων ο προσφέρων και προσφερόμενος τα δε λογικά πρόβατα είναι τα

δικά του πρόβατα Δεν πρέπει δε να μας διαφεύγει το γεγονός ότι πολλές

από τις κινήσεις που υπερτονίζανε τη χαρισματική διάσταση της ζωής της

Εκκλησίας ήταν κινήσεις ελλιπείς και μονοδιάστατες Οδήγησαν το

σύνολο αυτών σε σχίσματα και αιρέσεις Οφείλουμε να απαντήσουμε στο

ερώτημα που γεννάται η μυστηριακή ή η ασκητική παράδοση είναι η οδός

ή η σύνθεση και των δύο Δεν είναι δόκιμο να μιλήσουμε για σύνθεση

μυστηριακής και ασκητικής ζωής διότι εισάγουμε κατrsquo αυτόν τον τρόπο

στεγανά στο Μυστήριο της Εκκλησίας Διαφαίνεται μια οριακή γραμμή

ανάμεσα σε πράγματα τα οποία δεν έχουν διαλεκτική σχέση αλλά είναι

έκφραση του μυστηρίου της Σαρκώσεως του Θεού Λόγου και οπωσδήποτε

είναι έκφραση ενότητας και όχι αντιθέσεως Σε κάθε περίπτωση η

ερμηνευτική αυτή προσπάθεια κατά βάση ακαδημαϊκή και

λογοκρατούμενη στην ουσία στεγανοποιεί τα συγκοινωνούντα ή καλύτερα

τα μεμιγμένα Η μυστηριακή ζωή είναι ζωή ασκήσεως και προσευχής και η

ασκητική ζωή είναι ζωή προσευχόμενη κοινωνούσα τα μυστήρια Αν το

ποθούμενο είναι η ένωση με τον Χριστό όπως τονίζει ο Άγιος Νικόλαος

Καβάσιλας τότε το Βάπτισμα μας εισάγει στην Εκκλησία το Χρίσμα μας

δίνει τα χαρίσματα η Θεία Ευχαριστία συνεργία δική μας μας διατηρεί31

31 Άγιος Νικόλαος Καβάσιλας Περί της εν Χριστώ ζωής Λόγος Δ΄ 3

18

Που μας διατηρεί laquoΘεόν ζώνταraquo λατρεύουμε άρα μας διατηρεί ζωντανά

μέλη Θεού ζώντος και ενανθρωπήσαντος32

2 Ρωμιοσύνη και Φράγκοι-Λατίνοι

Ο π Ρωμανίδης θεωρεί ότι αυτή η δύναμη που καταξιώνει την

θεραπευτική μέθοδο η δύναμη του φωτισμού και της θεώσεως όχι μόνο

υπέμεινε και βάσταξε τους διωγμούς αλλά και κατέκτησε την Ρωμαϊκή

Αυτοκρατορία και έγινε η καρδιά του Ελληνικού της Πολιτισμού Το

κριτήριο με το οποίο η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έκανε την Ορθόδοξη πίστη

και πράξη και το συνοδικό της σύστημα μέρος της νομοθεσίας και της

διοικήσεώς της δεν διέφερε πολύ από την σημερινή νομική υποστήριξη της

γνήσιας ιατρικής και της προστασίας των πολιτών από κομπογιαννίτες

Θρησκείες και δόγματα που απομακρύνουν από τον φωτισμό και την

θέωση δεν θεωρούνταν μόνο επικίνδυνα για την σωτηρία αλλά και ως μη

συντελεστικά στην παραγωγή πολιτών που θα μπορούσαν να συντελέσουν

στην θεραπεία και μεταμόρφωση της κοινωνίας33 Εδώ θα μπορούσαμε να

αντιδιαστείλουμε τις επιδιώξεις των προγραμμάτων παιδείας ή τις

στοχοθέσιες των εξουσιαστικών ελίτ των σύγχρονών κρατικών

μορφωμάτων Οπωσδήποτε στην μοντέρνα εκδοχή των κοινωνιών μια

τέτοια προσέγγιση θα ήταν το λιγότερο αντιδραστική αν λάβουμε υπόψη

μας την πολυπολιτισμική αρένα που διεκδικεί παθολογικά και μόνο για τον

εαυτό της (η τουλάχιστον διεκδικούσε μέχρι πρόσφατα με ελάχιστες

ρωγμές) το αλάνθαστο του κοινωνικού τρόπου Ίσως δεν είναι μακριά μια

οντολογία του όντος που εκχώρησε το laquoείναιraquo του στο μη ον Όπου το

τριμερές της ψυχής αντικαθίσταται από έναν αενάως λειτουργούντα

32 Άγιος Νικόλαος Καβάσιλας Περί της εν Χριστώ ζωής Λόγος Δ΄ 3733 π Ιωάννης Ρωμανίδης Δογματική σελ 39

19

μηχανισμό αντιγραφής-καταχώρησης Συνεχίζει ο π Ρωμανίδης να

αναπτύσσει τα αποτελέσματα της ερευνάς του και μας λέει ότι η συμβολή

των φωτισμένων και δοξασμένων στον Ελληνικό Πολιτισμό τόσο στο

Ανατολικό όσο και στο Δυτικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ήταν

πολύ μεγαλύτερη από όσο ήταν δυνατόν οι μη γνώστες της Ορθοδοξίας

ιστορικοί να φανταστούν έστω και αν πολλές από τις αυτοκρατορικές

προσδοκίες αποδείχθηκαν ουτοπικές Ο ισχυρισμός ότι η Ρωμαϊκή

Αυτοκρατορία και ο Ελληνικός της Πολιτισμός αντικαταστάθηκαν από

κάποια Βυζαντινή αυτοκρατορία και κάποιο Βυζαντινό πολιτισμό είναι

καθαρά καρικατούρα Ο φωτισμός και ο δοξασμός είχαν γίνει η καρδιά και

ο πυρήνας τόσο του Ανατολικού όσο και του Δυτικού μέρους της Ρωμαϊκής

Αυτοκρατορίας Αυτή η παράδοση της θεραπείας και της τελειώσεως δεν

ενδιέφερε τους Τεύτονες κατακτητές των Δυτικών Ρωμαίων Αλλά οι

Ανατολικοί Ρωμαίοι διατήρησαν και συνέχισαν την παράδοση αυτή η οποία

δεν είναι Βυζαντινή αλλά Αποστολική34 Στην παπική και στην

προτεσταντική παράδοση (με ότι σημαίνει αυτό για τους προτεστάντες) η

επωνυμία του Χριστού laquoΙατρόςraquo δεν υφίσταται Φυσικό επακόλουθο να μην

υφίσταται και η θεραπευτική μέθοδος Η ηθικολογία της ανταπόδοσης του

Θεού για τις καλές πράξεις του ανθρώπου είναι η κατά βάση θεολογία τους

Ο τρεπτός άνθρωπος παρασύρει τον Θεό καθιστώντας τον ομοίως τρεπτό

Όταν ο άνθρωπος από κακό παιδί που ήταν γίνει καλό παιδί τότε ο Θεός

τον αγαπά Διαφορετικά τον αποστρέφεται Αν παραμένει ή γίνεται κακό

παιδί τότε ο Θεός δεν τον αγαπά Δηλαδή αν ο άνθρωπος γίνει καλό παιδί

τότε αλλάζει και ο Θεός και γίνεται καλός Και από εκεί που δεν τον

αγαπούσε τώρα τον αγαπά Όταν ο άνθρωπος γίνεται κακό παιδί ο Θεός

θυμώνει και όταν ο άνθρωπος γίνεται καλό παιδί ο Θεός χαίρεται


20

Κατά τον π Ρωμανίδη η αδυναμία της Δύσης να καταλάβει ότι η

Εκκλησία λειτουργεί ως νοσοκομείο είναι αιτία πολλών δογματικών

διαφορών Ανατολής και Δύσης Στη Δύση οι πολιτικές δυνάμεις μετέτρεψαν

την Εκκλησία σε πολιτικό θεσμό Έτσι ο θεραπευτικός κατά βάση

χαρακτήρας της Εκκλησίας εκτροχιάσθηκε στην σφαίρα των πολιτικών

παιχνιδιών ταυτόχρονα ο επέκεινα πόθος της ψυχής αποψιλώθηκε από την

αλάθητη ρομφαία του παποκαισαρισμού Από τα πέντε Ρωμαϊκά

Πατριαρχεία Πρεσβύτερης Ρώμης Νέας Ρώμης Αλεξανδρείας Αντιοχείας

και Ιεροσολύμων οι Φράγκοι κατέλαβαν με την στρατιωτική βία εκείνο της

Πρεσβύτερης Ρώμης αντικαθιστώντας τους Ρωμαίους Πάπες με Τεύτονες

κατά την διάρκεια ενός αγώνα ο οποίος έληξε το 104635 Έτσι επέκτειναν

τον έλεγχό τους στην αποστολική διαδοχή μέχρι αυτόν του Παπικού

Θρόνου ως μέρος των σχεδίων τους για παγκόσμια κυριαρχία Μετέβαλαν

τους Ρωμαίους Πατέρες σε Γραικούς και Λατίνους και προσέθεσαν τους

Φράγκους στους λεγομένους ανύπαρκτους (διότι ήτανε Ρωμαίοι Πατέρες

λατινόφωνοι και όχι Λατίνοι) αυτούς Λατίνους Πατέρες και έτσι χάλκευαν

τον μύθο ότι οι Φράγκοι και οι λατινόφωνοι Ρωμαίοι Πατέρες αποτελούν

κάποια ενιαία Λατινική Χριστιανοσύνη Για το Ισλάμ ο Πάπας είναι ακόμη

και σήμερα Λατίνος και Φράγκος και οι δικοί μας Πατριάρχες Νέας Ρώμης

Αλεξανδρείας Αντιοχείας και Ιεροσολύμων είναι Ρωμαίοι Οι βασιλείς των

Φράγκων σφετερίσθηκαν πρώτα το δικαίωμα αρνησικυρίας στις εκλογές

των επισκόπων Κατόπιν σφετερίσθηκαν το δικαίωμα διορισμού των

επισκόπων Στη συνέχεια ανακάλυψαν την οικονομική ωφέλεια από την

πώληση των θέσεων των επισκόπων μέσω της πλειοδοσίας Σε αυτό το

σημείο οι Ρωμαίοι επίσκοποι της Φραγκιάς έχασαν την επαφή τους με τον

φωτισμό και τον δοξασμό που επιβίωσαν ανάμεσα στον μοναχισμό κλήρο


21

και λαό όπως φαίνεται σαφώς στους βίους των αγίων Κατόπιν αυξήθηκε ο

αριθμός των Φράγκων επισκόπων μέχρις ότου οι Καρολίγγειοι Φράγκοι

έδιωξαν τους εναπομείναντες Ρωμαίους επισκόπους και επέβαλαν τους

εαυτούς τους ως επισκόπους στην Εκκλησία με ιδιαίτερη φροντίδα

αστυνομεύσεως των Ρωμαίων που είχαν περιέλθει σε κατάσταση

δουλοπαροικίας Έτσι οι Φραγκο-Λατινικές βασιλείες έκαναν την

αποστολική διαδοχή ιδιοκτησία της φυλής τους Η απείθεια των δούλων και

δουλοπαροίκων σε αυτήν την αποστολική διαδοχή διορθωνόταν από τον

επισκοπικό στρατό Ούτε μία από τις δογματικές πρωτοβουλίες των

Φράγκων κατά τον 8ο και 9ο αιώνα υπήρξε το αποτέλεσμα αναζητήσεως

πληροφοριών και επεξηγήσεων από τους Ρωμαίους των οποίων τις

δογματικές διατυπώσεις διέστρεφαν Οι Φράγκοι δεν ήταν σε θέση να

κάνουν διάλογο απλώς γιατί ήταν αμαθείς βάρβαροι με μία απίστευτη

αυτοπεποίθηση ότι είναι η εκλεκτή φυλή του Θεού και ότι ο Αυγουστίνος

είναι ο καλύτερος οδηγός σε όλα τα ουσιώδη ζητήματα της πίστεως

Δυστυχώς ο επίσκοπος Ιππώνος δεν είχε κατανοήσει τον βιβλικό φωτισμό

και δοξασμό Αργότερα άρχισαν οι Φράγκοι να πληροφορούνται για τους

Πατέρες και τις Ρωμαϊκές Οικουμενικές Συνόδους Αλλά απλώς υπέταξαν

και αυτές στην δική τους παράδοση και ανέδειξαν τον Αυγουστίνο στο κατ

εξοχήν κλειδί της ερμηνείας τους Έτσι οι Φράγκοι ουδέποτε είδαν και οι

Λατίνοι ακόμη δεν βλέπουν την κάθαρση και τον φωτισμό της καρδιάς και

τον δοξασμό ούτε στην Παλαιά ούτε στην Καινή Διαθήκη ούτε στους

Πατέρες Ουδέποτε είδαν και ούτε ακόμη βλέπουν την ανάγκη θεραπείας

της νόσου της ευδαιμονία και της μεταμορφώσεως της ιδιοτελούς αγάπης σε

αγάπη η οποία ου ζητεί τα εαυτής Συνεχίζουν να πιστεύουν ότι η θέα

του Θεού είναι ο παράδεισος και η ευδαιμονία και ότι η έλλειψη της θέας

του Θεού είναι η κόλαση Δηλαδή απορρίπτουν το θεμέλιο της διδασκαλίας

22

της Αγίας Γραφής και των Πατέρων ότι όλοι οι άνθρωποι θα δουν την δόξα

του Θεού εν Χριστώ αλλά όλοι δεν θα μετάσχουν36 Ο Φραγκο-Λατινικός

και γενικότερα ο Δυτικός Πολιτισμός και το Ισλάμ είναι κυριαρχημένα από

την νόσο της αναζητούσας την ευδαιμονία ιδιοτέλειας Αυτή ακριβώς η

αρρώστια βρίσκεται στο θεμέλιο όλων των προσωπικών και κοινωνικών

νοσημάτων Παραμένουσα ανεξέλεγκτη οδηγεί αυτομάτως σε συγκρούσεις

συμφερόντων σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας και στην ιδιοτελή

εκμετάλλευση των ανθρώπων και του περιβάλλοντος από τους

συνανθρώπους τους Η σύγχρονη τεχνολογία και επιστήμη υποτάχθηκαν

στην εξυπηρέτηση της αρρώστιας αυτής όπως εκφράζεται στην

καταναλωτική οικονομία η οποία διαβρώνει τις κοινωνικές δομές και ωθεί

στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων πέρα από τα υποφερτά όρια37

Ο κ Ζηζιούλας αναφερόμενος στην θεραπευτική διάσταση της

Εκκλησιαστικής ζωής τονίζει ότι για τους πλατωνίζοντες Αλεξανδρινούς

θεολόγους η Εκκλησία αντλεί την ταυτότητά της από τον υπέρχρονο και

αιώνιο κόσμο των ιδεών όπως επίσης και την παρούσα υπόστασή της Στον

ιδεατό αυτό κόσμο κυριαρχεί ο Λόγος του Θεού που ενώνει στον εαυτό του

όλους τους λόγους των όντων Άρα και η Εκκλησία ανάγει την αληθινή της

ταυτότητα στο συμπαντικό Λόγο Συνεπώς το ερώτημα για το είναι της

Εκκλησίας απαντάται ως η συνάντηση και ένωση των αιωνίων ψυχών με

τον αιώνιο Λόγο38 Επειδή όμως στην αρμονική ενοποίηση των ψυχών με

τον Λόγο παρεμβάλλονται τα αισθητά στοιχεία και η σωματική διάσταση

γενεσιουργός αιτία των παθών μέσα στην ροή του χρόνου η Εκκλησία έχει

ως κύρια αποστολή να προσφέρει στον άνθρωπο τη δυνατότητα κάθαρσης

απrsquo ότι εμποδίζει την ένωση του με τον Λόγο Συνεπώς η ταυτότητα της

36 π Ιωάννης Ρωμανίδης Δογματική σελ 4037 π Ιωάννης Ρωμανίδης Δογματική σελ 4138 ΖΗΖΙΟΥΛΑ ΙΩ Θέματα Εκκλησιολογίας σελ 6

23

Εκκλησίας συνίσταται σrsquo ένα θεραπευτήριο ψυχών ενώ ο Μοναχισμός

αποτελεί ακριβώς τη χαρισματική εκείνη μέθοδο μέσα στην Εκκλησία για

την πραγματοποίηση της κάθαρσης της ψυχής από τα πάθη και της σύναψης

της με το Λόγο του Θεού39 Έτσι το λατρευτικό και ευχαριστιακό στοιχείο

χάνει σταδιακά την πρωτεύουσα σημασία του και μετατρέπεται ως μέσο

προς σκοπό Η ευχαριστιακή σύναξη της Εκκλησίας η Θεία Κοινωνία

χρησιμοποιείται απλώς για την υποβοήθηση του αγώνα κατά των παθών

Όλα αυτά συνετέλεσαν ώστε να δοθεί προτεραιότητα στην θεραπευτική

προοπτική της Εκκλησιολογίας και όχι στην ευχαριστιακή40 Ο κ

Ζηζιούλας θεωρεί τον μοναχισμό ως τον κατrsquo εξοχήν φορέα της

laquoθεραπευτικήςraquo λεγόμενης εκκλησιολογίας που ασχολείται με την κάθαρση

από τα πάθη και τη σύναψη της ψυχής (και μόνον) με τον Λόγο του Θεού

και όχι με τον Χριστό Η πραγματικότητα αυτή συνιστά αντίθεση προς την

συνείδηση της αρχαίας Εκκλησίας και μας υποχρεώνει να ιεραρχήσουμε την

θεραπευτική εκκλησιολογία σε θέση κατώτερη από την ευχαριστιακή και να

την θεωρήσουμε στα όρια της δογματικής ορθότητας Σrsquo ότι δε αφορά το

ενδεχόμενο της σύνθεσης της πιθανότητας δηλαδή να συναποτελούν και η

Ευχαριστία και η Άσκηση στοιχεία που συνιστούν από κοινού την

ταυτότητα της Εκκλησίας θεωρείται για τον Μητροπολίτη Περγάμου ως

laquoάποψη που δεν ικανοποιεί τον σκεπτόμενο άνθρωποraquo 41 Διαφαίνεται από

τα παραπάνω ότι εισάγεται κατrsquo αυτόν τον τρόπο μια διαλεκτική ανάμεσα

στην θεραπευτική λεγομένη μέθοδο της Εκκλησίας και του Κυριακού

σώματος Για τον π Ρωμανίδη η τήρηση των εντολών και η προοδευτική

αναγωγή προς την θέωση μέσα από το τρίπτυχο κάθαρση φωτισμός θέωση

είναι αυτά που συνιστούν τον άξονα που οι Πατέρες της Εκκλησίας μας

39 ΖΗΖΙΟΥΛΑ ΙΩ Θέματα Εκκλησιολογίας σελ 640 ΖΗΖΙΟΥΛΑ ΙΩ Θέματα Εκκλησιολογίας σελ 7 41 ΖΗΖΙΟΥΛΑ ΙΩ Θέματα Εκκλησιολογίας σελ 7

24

εμπιστεύτηκαν Ο π Ιωάννης Ρωμανιδης αφίσταται της εκκλησιολογικής

προσέγγισης του κ Ζηζιουλα Αν και οι δυο ήσαν μαθητές του π Γεωργίου

Φλωρόφσκυ εν τούτοις έχουμε σχεδόν αντιδιαμετρική θεώρηση Θα έλεγε

κανείς ότι αυτό δεν ενέχει σοβαρά προβλήματα αλλά η επιμονή στη

μονομέρεια δεν είναι ο κατάλληλος σύμβουλος Η προσέγγιση του κ

Ζηζιούλα αποκλείει εν μέρει την ησυχαστική παράδοση και παραδίδει την

ζώσα Εκκλησία στα χέρια του Επισκόπου ωσάν να μην είναι ο Κύριος που

σταυρώθηκε και σταυρώνεται διαρκώς υπέρ του σύμπαντος κόσμου42

42 Κατά την άποψη μου η εξουσία που υπονοείται στο έργο του κ Ζηζιούλα δομεί ένα ιεραρχικό μοντέλο και δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το κληρικαλιστικό πνεύμα από το οποίο εμφορείται και το οποίο υφίσταται σήμερα και στον χώρο της Ορθοδόξου Εκκλησίας Συνεπώς αφίσταται από την έννοια της εξουσίας που έδωσε ο Κύριος στους Επισκόπους διότι ο Κύριος είπε λάβετε Πνεύμα Άγιον

25

Συντομογραφίες -Βιβλιογραφία

Αγ Νικόλαος Καβάσιλας

Θεία Λειτουργία


Ερμηνεία εις την Θείαν Λειτουργίαν

Φιλοκαλία των Νηπτικών και

Ασκητικών Θεσσαλονίκη 1979 τ

22

ΙΔΖηζιούλας Ἡ ἑνότης τῆς

Ἐκκλησίας


Ἐκκλησίας ἐν τῇ Θεία Εὐχαριστία καί

τῷ Ἐπισκόπῳ κατά τούς τρείς

πρώτους αἰώνας Αθήνα 1965

Άγιου Νικολάου Καβάσιλα Περί της

εν Χριστώ Ζωής

Άγιου Νικολάου Καβάσιλα Περί

της εν Χριστώ Ζωής Λόγοι επτά

Σουρωτή Θεσσαλονίκης 2005

Στυλ Γ Παπαδόπουλος Γρηγόριος ο Θεολόγος

Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Στυλ Παπαδόπουλος ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Εισαγωγή Στυλ Παπαδόπουλος Απόδοση Βασ Μουστάκης Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήνα

26

1991

π Ιωάννης Ρωμανίδης Δογματική π Ιωάννης Ρωμανίδης Δογματική

και Συμβολική Θεολογία της

Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας

Εκδόσεις Π Πουρναρά


ΖΗΖΙΟΥΛΑ ΙΩ Θέματα

Εκκλησιολογίας


Εκκλησιολογίας έκδοση Υπηρεσία

Δημοσιευμάτων ΑΠΘ


27



ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Τίτλος Σελίδα


1 Ευχαριστιακή εκκλησιολογία και θέση του Επισκόπου 3

2 Η καθολικότητα της Εκκλησίας 7

3 Αγία Τριάδα και Πρόσωπο 8


1 Θεραπευτική εκκλησιολογία 13

2 Ρωμιοσύνη και Φράγκοι-Λατίνοι 18

Συντομογραφίες ndashΒιβλιογραφία 25

2






















3






















4











έξαρση10















5



























6

























7


























8


























9



























10


























11



























12
























13



























14




























15



























16



















θεώσεως30









17




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27






















3






















4











έξαρση10















5



























6

























7


























8


























9



























10


























11



























12
























13



























14




























15



























16



















θεώσεως30









17




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27






















4











έξαρση10















5



























6

























7


























8


























9



























10


























11



























12
























13



























14




























15



























16



















θεώσεως30









17




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27











έξαρση10















5



























6

























7


























8


























9



























10


























11



























12
























13



























14




























15



























16



















θεώσεως30









17




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27



























6

























7


























8


























9



























10


























11



























12
























13



























14




























15



























16



















θεώσεως30









17




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27

























7


























8


























9



























10


























11



























12
























13



























14




























15



























16



















θεώσεως30









17




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27


























8


























9



























10


























11



























12
























13



























14




























15



























16



















θεώσεως30









17




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27


























9



























10


























11



























12
























13



























14




























15



























16



















θεώσεως30









17




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27



























10


























11



























12
























13



























14




























15



























16



















θεώσεως30









17




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27


























11



























12
























13



























14




























15



























16



















θεώσεως30









17




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27



























12
























13



























14




























15



























16



















θεώσεως30









17




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27
























13



























14




























15



























16



















θεώσεως30









17




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27



























14




























15



























16



















θεώσεως30









17




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27




























15



























16



















θεώσεως30









17




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27



























16



















θεώσεως30









17




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27



















θεώσεως30









17




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27




























18


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27


























19




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27




























20




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27




























21




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27




























22



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27



























23



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27



























24










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27










25








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27








22


Ἐκκλησίας














26

1991












27

1991












27

ΖΗΖΙΟΥΛΑΣ, ΡΩΜΑΝΙΔΗΣ

Documents