ΠανεπιστήμιοΠελλοπονήσου :2013-2014Έτος

Εργασία στο μάθημα:Η Ιστορία της Μεσαιωνικής Δύσης

ΗΠτώση της Φεουδαρχίας στην Αγγλία και ο Πόλεμος των Ρόδων

Ονοματεπώνυμο:Τσαούσι Βασιλική

Υπεύθυνος Καθ/τής:Αλέξιος Γ.Κ Σαββίδης

Εξάμηνο:΄Γ

Ημ/νία:7/2/2014

Περιεχόμενα

Περιεχόμενα 1

Φεουδαλισμός 2

Η φεουδαρχία και η μεσαιωνική δυτική ευρώπη 2

Το φέουδο 3

Η φεουδαρχική ιεραρχική διάρθρωση 4

Ακμή και παρακμή της δυτικής φεουδαρχίας 5

Η φεουδαρχία στην Αγγλία 6

Η πτώση της φεουδαρχίας στην Αγγλία 6

Η εξέγερση των χωρικών 6

Από τη φεουδαρχία στο γαιοκτητικό καπιταλισμό 8

Από την αγροτική οικοτεχνία στις βιομηχανοποιημένες μονάδες. Ο ρόλος του εμπορίου και των εμπορικών συντεχνιών 9

Ο Πόλεμος των Ρόδων 10

Βιβλιογραφία 14

1

Φεουδαλισμός

Η φεουδαρχία και η μεσαιωνική δυτική ευρώπη

Η φεουδαρχία ή φεουδαρχισμός ή φεουδαλισμός αποτέλεσε το βασικότερο πολιτικοκοινωνικοοικονομικό σύστημα του μέσου και ύστερου Μεσαίωνα (φεουδαρχικό σύστημα), επικράτησε ευρέως στη δυτική ευρώπη από τα τελευταία στάδια του πρώιμου Μεσαίωνα (6ος -7ος αιώνας) ως τους πρώτους τρείς αιώνες των νεότερων χρόνων (16ος-17ος-18ος

αιώνας), με εποχές ιδιαίτερης ανάπτυξης τις περιόδους της αγίας ρωμαικής αυτοκρατορίας του φραγκικού έθνους (ΑΡΑΦΕ) (2ο μισό 3ου- μέσα 10ου αιώνα) και της αγίας ρωμαικής αυτοκρατορίας του γερμανικού έθνους (ΑΡΑΓΕ) (από τα μέσα του 10ου αιώνα και εξής). Αυτό το σύστημα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων αναπτύχθηκε κυρίως στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Ιταλία και στη Βρετανία, βασισμένο αφενός στην κατοχή και στην εκμετάλλευση της γής και αφετέρου στις διαπροσωπικές σχέσεις, κατά τις οποίες η γή καλλιεργούνταν από υποτελείς (βασσάλους), που όφειλαν πίστη,αφοσίωση και ορισμένες καθορισμένες υποχρεώσεις προς τους ευγενείς, προς τους οποίους ήταν «προσδεδεμένοι». Σε γενικές γραμμές, η νεότερη ιστοριογραφία τοποθετεί τη γέννηση, την εξέλιξη, την ακμή και την παρακμή του φεουδαλικού συστήματος μεταξύ της παρακμής και της κατάρρευσης του λεγόμενου δουλοκτητικού συστήματος κατα τον πρώιμο Μεσαίωνα και στην εμφάνιση των πρώτων σπερμάτων του καπιταλιστικού συστήματος, κατά την ορολογία που υιοθέτησε η μαρξιστική ιστοριογραφία. Ο 3ος και ο 4ος αιώνας αποτέλεσαν την αποφασιστική καμπή για το τέλος του αρχαίου κόσμου και της απαρχές του Μεσαίωνα. Ποικίλα γερμανόφωνα πολεμικά φύλα σταδιακά εισέβαλαν και κατέλαβαν πολλά εδάφη της δυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, νότια του ποταμού Ρήνου. Αρκετά από τα προαναφερόμενα φύλα όμως βρίσκονταν σε μιας μορφής «ημιάγρια» κατάσταση, αδυνατώντας να πραγματοποιήσουν την ίδρυση κάποιου ενοποιημένου και πολιτισμένου κρατικού σχηματισμού ή μορφώματος. Σχεδόν καθένας από τους γερμανόφωνους εκείνους ηγεμόνες ή φυλάρχους, μόλις κατακτούσε μια καθορισμένη περιοχή, κρατούσε συνήθως μέρος της για τον εαυτό του και τους οικείους του (συγγενείς και άμεσους στρατιοτικούς συνεργάτες), ενώ το υπόλοιπο το κατένεμε ανάμεσα στους ισχυρότερους και στους επιφανέστερους συμπολεμιστές του (δηλαδή, κατά κάποιον τρόπο, στους «ευγενείς» του).Εκείνοι πάλι με την σειρά τους το κατένεμαν σε ακόμα μικρότερα κομμάτια ανάμεσα στους μικρότερους στρατιωτικούς αξιωματούχους τους και οι τελευταίοι σε ακόμα μικρότερους, κ.ο.κ. Έτσι, μέσα σε μια μεγάλη χρονική περίοδο, κατά τους 5ο, 6ο, 7ο και το πρώτο ήμισυ του 8ου

αιώνα, τεράστιες εκτάσεις της Γερμανίας και της Γαλατίας (Γαλλίας) χωρίστηκαν σε αμέτρητα κομμάτια γης (κλήρους), γαιοτεμάχια και αγροτεμάχια, τα οποία αργότερα πήραν την χαρακτηριστική ονομασία «φέουδα».Μέσα δε στο πέρασμα των παραπάνω τεσσαράμισυ αιώνων, αυτή η κατάσταση εξελίχτηκε σταδιακά στο πολιτικοκοινωνικοοικονομικό σύστημα, που είναι γνωστό στην ιστοφιογραφική επιστήμη ως φεουδαρχία ή φεουδαρχικό σύστημα.

2

Το φέουδο

Ο όρος φεουδαρχία/φεουδαρχισμός ή φεουδαλισμός βασίζεται στο υστερολατινικό feudum (φέουδο), που εκλαμβάνεται και ως βάση του, ετυμολογική και εννοιολογική.Ως φέουδο ορίζεται το σύνολο της έγγειας ιδιοκτησίας ενός ισχυρού ευγενούς-άρχοντα, δηλαδή η γη, τα ακίνητα, τα χωράφια κι οι αγροί του, τα έμψυχα και τα άψυχα αντικείμενα ή εργαλεία του (δηλαδή, τα ποικίλα σκεύη και τα ζώα/υποζύγια), αλλα επίσης και οι «δεμένοι» προς αυτή την περιουσία αγρότες (γεωργοί και κτηνοτρόφοι). Αναγόμενος λοιπόν στο υστερολατινικό φέουδο (το νεότερο fief στην αγγλόφωνη ορολογία), ο όρος φεουδαρχία (φεουδαλισμός) έχει επικρατήσει σε όλες τις δυτικοευρωπαικές γλώσσες, ενώ διαμέσου αυτής καθορίζεται ως σύστημα η σχέση δικαιωμάτων, αλλά και υποχρεώσεων – μια σχέση βασισμένη στην κατοή και στην εκμετάλλευση της γης, καθώς και στην κατοχή της τελευταίας υπό καθεστώς υποτέλειας εκ μέρους των υποτελών (γνωστών ως βασσάλων) προς τους ιεραρχικά ανώτερους.Με το φεουδαρχικό σύστημα, η γη καθίσταται η βάση της οικονομίας, ενώ δύο είναι οι διαγραφόμενες κοινωνικές τάξεις που το συνιστούν: α) οι εξουσιαστές-κατακτητές «ευγενείς» (λατινικά: domini, nobiles) , β) οι κατακτημένοι-υποτελείς (λατινικά: capti, vassali), που σταδιακά θα καταλήξουν να αποτελούν «δεμένα» έμψυχα αντικείμενα στη γη, στην οποία ανήκαν (λατινικά: servi terrae, δούλοι γης). Η απουσία μιας έστω και υποτυπώδους μορφής βιομηχανίας κατά την εποχή των απαρχών του Μεσαίωνα (Media Etas στα λατινικά) αποκλείει αναγκαστικά την ύπαρξη τότε μιας τρίτης κοινωνικής τάξης, που δημιουργήθηκε αργότερα, εκείνης των αστών/πολιτών (λατινικά: cives).Κατά τη φεουδαρχία απλώνεται σταδιακά η αρχή της «κλειστής οικονομίας». Καθένα από τα αυτόνομα φεουδαρχικά κρατίδια αυτοσυντηρείται και βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στη δική του γη και στην εξ αυτής παραγωγή για την επιβίωσή του. Το εμπόριο, τουλάχιστον για την προαναφερόμενη εποχή (πρώιμο Μεσαίωνα), είναι υποτυπώδες, ενώ η εξουσία των ευγενών/αρχόντων είναι απόλυτη και ανεξέλεγκτη. Το χάσμα ανάμεσα στους κυριάρχους και στους κυριαρχούμενους (domini/capti) θα καταστεί αγεφύρωτο, καθώς θα τους χωρίζει βαθύ ταξικό μίσος.

Η φεουδαρχική ιεραρχική διάρθρωση

Η φεουδαρχία αναπτύχθηκε κυρίως στη Γαλλία και στη Γερμανία, αφενός επί των δυναστειών των Μεροβίγγειων και των Καρολιδών και αφετέρου επί των Οθωνιδών, επί των οποίων οιαχανείς εκτάσεις της δυτικής και της βορειοδυτικής Ευρώπης χωρίστηκαν σε αμέτρητα κομμάτια γης (τα φέουδα), που σε αρκετές περιπτώσεις μετεξελίχθηκαν στα γνωστά φεουδαρχικά κρατίδια του Μεσαίωνα, με τις σαφείς και καθορισμένες τους διαβαθμίσεις,

3

πυραμιδικής μορφής. Πράγματι, το φεουδαρχικό σύστημα αρχίζει να μορφοποιείται σαφώς από την εποχή που οι κατακτητές-κυρίαρχοι άρχισαν να διαβαθμίζονται μεταξύ τους. Σχηματίστηκε σταδιακά μια κοινωνική πυραμίδα, επικεφαλής της οποίας ήταν ο βασιλιάς (λατινικά: rex), μεγαλοφεουδάρχης ο ίδιος, με ιεραρχικά εξαρτώμενους από αυτόν διάφορους υψηλόβαθμους αξιωματούχους: οι πρίγκιπες και οι δούκες (λατινικά: principes και ducae) ήταν υπόλογοι στο βασιλιά, προς τον οποίο ήταν υποχρεωμένοι να παρέχουν στρατιωτική υπηρεσία. Προς αυτούς, πάλι, τις αντίστοιχες υποχρεώσεις είχαν οι μαρκήσιοι (marquisii), ενώ προς τους τελευταίους οι κόμητες (comes) και προς αυτούς π’αλι οι βαρόνοι (baroni). Τα καθήκοντα της στρατιωτικής υπηρεσίας εκτελούσαν οι φεουδάρχες ιππότες, οι οποίοι αποτελούσαν τα επίλεκτα σώματα των κατακτητών μεγαλοφεουδαρχών και συχνά σχημάτιζαν αξιόλογους μικρούς ή μεγαλύτερους στρατούς, επικύνδυνους για κάθε αντίπαλο. Στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας του φεουδαρχικού κρατιδίου βρίσκονταν οι αγρότες και οι δούλοι (servi), απόλυτα εξαρτημένοι – όπως προειπώθηκε – από τη γη, στην οποία «δούλευαν» στην ουσία ως υποζύγια, με ελάχιστα υποτυπώδη δικαιώματα.Έτσι, σύμφωνα πάντα με το παραπάνω σχήμα, παρουσιάζεται σταδιακά και η ακόλουθη διαβάθμιση των φεουδαρχικών κρατιδίων στη δυτική ευρώπη: βασίλεια, πριγκιπάτα, δουκάτα, μαρκιωνίες, κομητείες και βαρονίες. Οι βασιλείς των φεουδαρχικών κρατιδίων (και φυσικά όλοι οι υπόλοιποι τιτλούχοι των φέουδων αυτών των κρατιδίων) ήταν «δεμένοι» με όρκο υποτέλειας προς τον ανώτατο δυτικό ηγεμόνα, τον αυτοκράτορα – μόνο ο αυτοκράτορας αρχικά των Φράγκων (Καρολίδες) και αργότερα των Γερμανών (Οθωνίδες) αναγνωριζόταν από τους φεουδάρχες-βασιλείς ως ο ανώτατος άρχων. Σε όλη αυτή την πυραμίδα φυσικά επικρατούσε, ως προς τις σχέχεις μέταξύ αυτοκράτορα-βασιλία-πρίγκιπα κ.ο.κ., η υποχρέοση παροχής στρατιωτικής υπηρεσίας από τον κατώτερο στον άμεσα ανώτερό του. Έτσι, αυτή την υποχρέωση τηρούσαν ανάλογα: α) οι βαρόνοι προς τους κόμητες β) οι κόμητες προς τους μαρκήσιους γ) οι μαρκήσιοι προς τους δούκες και τους πρίγκιπες δ) οι δούκες και οι πρίγκιπες προς τους βασιλείς.Όπως είδαμε, οι ευγενείς-φεουδάρχες, κληρονομικοί άρχοντες και απόλυτοι κυρίαρχοι στα φέουδα που τους είχαν παραχωρηθεί, είχαν ως υποχρέωση να είναι υπόλογοι μόνο στον αυτοκράτορα της αγίας ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που ήταν κατά κάποιον τρόπο ένας «ηγεμόνας των ηγεμόνων» (princeps principum). Αυτή την εξέλιξη καθιστούσε αναγκαία (από τον 8ο και 9ο αιώνα) η αύξηση των εχθρικών επιδρομών στα εδάφη της δυτικής αυτοκρατορίας, ιδιαίτερα εκ μέρους των Νορμανδών και των τουρκόφωνων Ούγγρων (Μαγυάρων), τους οποίους ο δυτικός αυτοκράτορας δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά μόνος του.Έτσι, για να οργανωθεί αποτελεσματικότερα η άμυνα κατά των επιδρομέων, παραχωρή- Θηκαν κατά καιρούς σημαντικά προνόμια στους μεγαλοφεουδάρχες, καθώς και μεγάλο ποσοστό αυτονομίας, έτσι ώστε στην ουσία να υπερασπίζονται τα δικά τους «κράτη».

Ακμή και παρακμή της δυτικής φεουδαρχίας

4

Μεγάλο σταθμό στην εξέλιξη της φεουδαρχίας στην Δύση αποτελεί η εποχή του κορυφαίου φράγκου ηγεμόνα Κάρολου του Μεγάλου ή Καρλομάγνου (768-814), κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 8ου και αρχές του 9ου αιώνα. Παρά τις προσπάθειες του μεγάλου αυτού ηγέτη και πρωτεργάτη της ένωσης των Φράγκων να περιορίσει – κατά το δυνατόν – την εξάπλωση της φεουδαρχίας και να εισαγάγει ενιαίο σύστημα διακυβέρνησης της νεοσύστατης αυτοκρατορίας του, τα δεουδαρχικά φαινόμενα εξαπλώθηκαν με ταχεείς ρυθμούς, ιδιαίτερα επί των διαδόχων του, των Καρολιδών, μετά το 814. Η περίφημη αγία ρωμαϊκή αυτοκρατορία του φραγκικού έθνους (ΑΡΑΦΕ) κατέληξε να πάρει την μορφή μιας ομοσπονδίας φεουδαρχικών κρατιδίων, με απόλυτη κυριαρχία των ευγενών/αρχόντων στα προσωπικά φεουδαρχικά κρατίδια. Αυτή η κατάσταση μάλιστα συνεχίστηκε ακόμα πιο ενεργώς κατά τον 10ο αιώνα (ιδιαίτερα απο το β΄ μισό του), με την εγκαθίδρυση της διαδοχής αγίας ρωμαϊκής αυτοκρατορίας του γερμανικού έθνους (ΑΡΑΓΕ) των Οθωνιδών, της οποίας ο πρώτος ηγεμόνας Όθων Α΄(936/962-973) εξακολούθησε να περιβάλλεται από το status του ηγεμόνα των ηγεμόνων (princeps principum). Η Γερμανία, βάση πλέον της δυτικής αυτοκρατορίας, χωρίστηκε περίπου σε 200 μικρά φέουδα, ενώ ενιαύσιοι, εφήμερης ισχύος «ηγεμόνες», άρχισαν να εκλέγονται από τα επτά ισχυρότερα σε αυτά τα φέουδα, τα επιλεγομένα «εκλεκτοράτα».Όπως θα ανέμενε κανείς, το φεουδαρχικό σύστημα ήταν αναπόφευκτο να επιφέρει σταδιακά αποδυνάμωση του κεντρικού θεσμού στη Δύση (δηλαδή, του αυτοκρατορικού-βασιλικού) και αυτό σε αντίθεση με την παλαιά απόλυτη κυριαρχία (dominatus) των ρωμαίων αυτοκρατόρων, οι οποίοι είχαν επιβληθεί ως απόλυτοι κυρίαρχοι από άκρη σε άκρη της επικράτειάς τους, διορίζοντας και παύοντας αυλικούς αξιωματούχους και στρατιωτικούς αρχηγούς κατά την βούλησή τους. Έτσι, ο αυτοκράτωρ (imperator) κατέληξε να έχει ονομαστική στην ουσία επικυριαρχία πάνω στα αμέετρητα φέουδα της επικράτειάς του, ενώ ο βασιλιάς (rex) – θεσμός που γνώρισε πρωτοφανή υποβιβασμό – κατέληξε να είναι επικυρίαρχος μόνο στο δικό του φέουδο ή στην καλύτερη περίπτωση στα δικά του φέουδα.Οι απαρχές παρακμής του φεουδαρχικόυ συστήματος άρχισαν να γίνονται εμφανείς κατά τον ύστερο Μεσαίωνα, ιδιαίτερα από τους αιώνες 12ο – 13ο ,ενώ αυτή η παρακμή και η διακρινόμενη κατάρρευσή του επιταχύνθηκαν κυρίως από το δεύτερο μισό του 15ου αιώνα, όταν πρωτοδημιουργήθηκε αστική τάξη ως αποφασιστικός παράγοντας πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής βελτίωσης της ζωής του μεσαιωνικού δυτικού ανθρώπου, λόγω των πρώτων εφευρέσεων και ανακαλύψεων, που αύξησαν το εμπόριο και την διακίνηση ποικίλων αγαθών, συμβάλλοντας στην δημιουργία των πρώτων σπερμάτων μιας πρωτογενούς και υποτυπώδους βιομηχανίας. Πράγματι, έκτοτε, το φεουδαρχικό σύστημα πήρε την κατιούσα οδό μιας συνεχούς και επιταχυνόμενης αποσύνθεσης. Σταδιακά, απαλείφθηκε στην Ευρώπη κατά τηδιάρκεια των πρώτων τριών αιώνων της νεότερης εποχής (16ου, 17ου και 18ου αιώνων). Χαρακτηριστικές τομές σε αυτή τη διαδικασία της παρακμής και της πτώσης της φεουδαρχίας υπήρξαν οι βασιλίες των γάλλων ηγεμόνων Κάρολου Ζ΄ (1422 – 1461), Λουδοβίκου ΙΑ΄(1461 - 1483) και Λουδοβίκου του ΙΔ΄ (1663 - 1715), αλλά το αποφασιστικό χτύπημα στ κόσμο και στην ιδεολογία που εκπροσωπούσε το φεουδαρχικό σύστημα το επέφερε το καταλυτικό για την ευρωπαϊκή (και την παγκόσμια) ιστορία γεγονός της γαλλικής επανάστασης του 1789.

5

ΗΦεουδαρχία στηνΑγλλία

O Γουλιέλμος Α΄ της Αγγλίας ή Γουλιέλμος ο Κατακτητής (William the Conqueror), ορισμένες φορές αναφερόμενος και ως Γουλιέλμος ο Νόθος (William the Bastard) (1028 - 1087) ήταν δούκας της Νορμανδίας (1035 - 1087) ως Γουλιέλμος Β΄, και βασιλιάς της Αγγλίας (1066 - 1087).Ήταν νόθος γιος του Ροβέρτου Β΄, δούκα της Νορμανδίας, και της Ερλέβας, που απέκτησε αργότερα άλλα δύο παιδιά με άλλον σύζυγο. Ήταν μικρανιψιός της Έμμας της Νορμανδίας, συζύγου των βασιλέων Έθελρεντ και Κανούτου του μέγα. Προκειμένου να υποστηρίξει τα δικαιώματα του στο βασίλειο της Αγγλίας, επιτέθηκε στην Αγγλία και συνέτριψε τις Αγγλοσαξονικές δυνάμεις του Χάρολντ Γκοντουίνσον στην μάχη του Χάστινγκς, ολοκληρώνοντας τη Νορμανδική κατάκτηση της Αγγλίας. Άλλαξε τις συνήθειες, τα έθιμα, και τη γλώσσα των πρώτων Άγγλων, μεταφέροντας στα Βρετανικά Νησιά τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό. Εισήγαγε στην Αγγλία το φεουδαρχικό σύστημα που πέρασε σε όλα τα ευρωπαϊκά βασίλεια.

ΗΠτώση τηςΦεουδαρχίας στηνΑγγλία

Η έξέγερση των χωρικών

Η καταπίεση και η εξαθλίωση και η ένδυα στην οποία ζούσαν οι υποτελείς και ο εντεινόμενος αυταρχισμός της τάξης των ευγενών οδήγησαν στη ριζοσπαστικοποίηση του αγροτικού πληθυσμού. Η Εξέγερση των Χωρικών το 1381 είναι η πιο γνωστή λαϊκή εξέγερση της μεσαιωνικής ιστορίας. Κακοπληρωμένοι και αγανακτισμένοι από τους υπερβολικούς φόρους, οι χωρικοί εισέβαλαν και λεηλάτησαν το Λονδίνο. Ηγέτες της εξέγερσης ήταν ο Τζον Μπολ, ο Τζακ Στρο και ο Γουάτ Τάιλερ. Ο Τζον Μπολ ήταν ένας χαρισματικός ιερέας που δεν ανήκε σε κάποιο συγκεκριμένο τάγμα και κήρυττε σχετικά με την κοινωνική ισότητα, κάτι που τον οδήγησε στη φυλακή πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ζωής του. Σε αυτή την εξέγερση ξεσήκωσε τα πλήθη με το κήρυγμά του που περιλάμβανε μια ερώτηση που έμεινε στην ιστορία της Αγγλίας: «Όταν ο Αδάμ έσκαβε και η Εύα έγνεθε, ποιος ήταν ευγενής τότε;» Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για τον Γουάτ Τάιλερ, τον ηγέτη των επαναστατών, αλλά ξέρουμε ότι δέχτηκε επίθεση και σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της ανακωχής του με το βασιλιά, που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πανικού και το τέλος της επανάστασης. Λέγεται ότι και ο Τζακ Στρο εκτελέστηκε. Αν και η εξέγερση απέτυχε, θεωρείται η αρχή του τέλους για την πρακτική της δουλοπαροικίας στην Αγγλία που ίσχυε κατά τη φεουδαρχία.Κατά το τέλος του 15ου αιώνα, η Αγγλία ήταν μια χώρα που δεν παρουσίαζε καμιά ουσιαστική διαφορά, στον βαθμό ανάπτυξής της, σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Για την ακρίβεια, πολλοί μελετητές υποστηρίζουν πως, κατά την συγκεκριμένη εποχή, και μέσα στο

6

φεουδαρχικό οικονομικοπολιτικό σύστημα, η Αγγλία μάλλον υστερούσε σε όλους τους τομείς: οικονομικούς, πολιτισμικούς, δημογραφικούς και γεωγραφικούς, σε σχέση με κάποιες άλλες χώρες, κυρίως του ευρωπαϊκού Βορρά, αλλά και Νότου ( Γαλλία, Νότια Γερμανία, ιταλικός Βορράς, Κάτω Χώρες), οι οποίες αποτελούσαν «πρότυπο» ανάπτυξης του φεουδαρχικού μοντέλου.Ωστόσο, κατά την μεταβατική περίοδο, ανάμεσα στον 16ο και 19ο αιώνα, η Αγγλία μεταβλήθηκε σε μια πρωτοπόρο χώρα της πρωτοβιομηχανικής, αλλά και βιομηχανικής, εποχής, γεγονός που την κατέστησε, μέσα σ’ ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, σε μια από τις πλέον αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες.Παρακάτω, θα επιχειρήσουμε να εντοπίσουμε και να ερμηνεύσουμε ποιες ήταν εκείνες οι ιδιαίτερες ανθρώπινες, αλλά και φυσικές, συνθήκες, που οδήγησαν την Αγγλία «από το περιθώριο του ευρωπαϊκού πολιτισμού», στην πρωτοπορία της βιομηχανικής εποχής, σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Συγκεκριμένα, θα εξετάσουμε τους ιδιαίτερους τρόπους και οργανώσεις παραγωγής που αναπτύχθηκαν, τόσο στον τομέα της γεωργίας, όσο και σ’ εκείνους της μανιφακτούρας και της φάμπρικας, τις αλλαγές στον τομέα του εσωτερικού, αλλά και διεθνούς, εμπορίου, τις κοινωνικές και πολιτικές ανακατατάξεις που έφεραν, σταδιακά, τους αστούς και τους εμπόρους στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας και άλλαξαν την δομή της φεουδαρχικής ευρωπαϊκής κοινωνίας, την εξαιρετική σημασία της Μεταρρύθμισης για τα ευρωπαϊκά κοινωνικοπολιτικά, αλλά και οικονομικά, πράγματα, καθώς και τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραμάτισαν οι πόλεις, ο αστικός πληθυσμός και οι, κατά την εποχή κοινωνικές τάξεις, έτσι που, ενδεχομένως, να γίνουν περισσότερο εμφανείς οι αιτίες που έφεραν τη Μεγάλη Βρετανία ως πρωταγωνίστρια στο προσκήνιο της νεότερης εποχής.

Από τη φεουδαρχία στον γαιοκτητικό καπιταλισμό.

Στα τέλη του Μεσαίωνα, αλλά και μέχρι τις απαρχές της Βιομηχανικής Εποχής, η ευρωπαϊκή οικονομία ήταν μια, κατά βάση, αγροτική οικονομία. Ωστόσο, ο τρόπος της αγροτικής παραγωγής παρέμενε, εν πολλοίς, πρωτόγονος, ενώ εξαρτιόταν, σε μέγιστο βαθμό, από τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες . Αν και οι αγρότες δεν τελούσαν άμεσα υπό το καθεστώς της δουλοπαροικίας, η δομή της αγροτικής οικονομίας της μεταβατικής περιόδου ανάμεσα στον 16ο και 19ο αιώνα παρέμενε, για τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, φεουδαρχική.Με τον σταδιακό εκχρηματισμό της οικονομίας, που ξεκίνησε ήδη από την εποχή του ύστερου Μεσαίωνα, το μέσο αγρόκτημα έπαυσε να αποτελεί πηγή άμεσης οικονομικής εκμετάλλευσης για τον μεγαλοϊδιοκτήτη φεουδάρχη, ή για την επιχώρια εκκλησιαστική επισκοπή, και μετατράπηκε σε μέσο μιας χρηματικής προσόδου, κυρίως μέσω της ενοικίασης σε μικροκαλλιεργητές.Ωστόσο, τόσο οι αγρότες – ενοικιαστές, όσο και οι ελεύθεροι αγρότες - μικροϊδιοκτήτες, δεν απηλλάγησαν στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, και ειδικά σ’ εκείνες της Ανατολικής Ευρώπης και της Ρωσίας, από το καθεστώς της μεσαιωνικής αγγαρείας. Όφειλαν να αποδίδουν προς τον τοπικό γαιοκτήμονα, πέραν του ενοικίου σε είδος ή σε χρήμα, φόρους

7

στον τοπικό ηγεμόνα, την εκκλησιαστική δεκάτη καθώς και προσωπική εργασία στα κτήματα του τοπικού γαιοκτήμονα, γεγονός που τους καθιστούσε ένα είδος αγροτικού προλεταριάτου, του οποίου η παραγωγή ίσα ίσα που επαρκούσε, κι αυτό όχι πάντα, για την κάλυψη των βασικών βιοποριστικών αναγκών τους.Ενώ , όμως, το καθεστώς της «δεύτερης περιόδου της δουλοπαροικίας» φαίνεται να εγκαθιδρύεται κατά τον 16ο αιώνα σε όλη την γεωγραφική περιοχή που καλύπτει τον χώρο της ανατολικής, και μέρους της κεντρικής, Ευρώπης, των Βαλκανίων και, ασφαλώς, της Ρωσίας και της Ισπανίας, γεγονός που καθιστά τον αγροτικό πληθυσμό νωθρό κι απρόθυμο να παράγει πέραν των απολύτως απαραιτήτων για την επιβίωσή του και τον ρόλο του γαιοκτητικού καπιταλισμού ανύπαρκτο στις περιοχές αυτές, η φεουδαρχικού τύπου χρήση της γης, κι επομένως οι κλασικές φεουδαρχικές οικονομικοπολιτικές δομές, καταργείται στην Αγγλία και στις Κάτω Χώρες, ενώ συνεχίζει να υφίσταται, αν και σε περιορισμένο βαθμό, στη Γαλλία.Έτσι, όταν οι Άγγλοι αγρότες απελευθερώνονται από τα δεσμά του φεουδαρχισμού, αν και σε αντίθεση με την Γαλλία δεν κατόρθωσαν ποτέ να αποσπάσουν από την αγγλική αριστοκρατία τίτλους ιδιοκτησίας της γης που καλλιεργούσαν, αρχίζουν να λειτουργούν σαν ένα ανεξάρτητο εργατικό δυναμικό, που εμπορεύεται, κατ’ ουσίαν, την προσωπική του εργασία. έχουμε δηλαδή την απαρχή της γαιοκτητικού καπιταλισμού: «Ο ιδιοκτήτης παραχωρεί τη γη του έναντι μισθώματος. Ο καλλιεργητής κάνει τον επιχειρηματία και στο τελευταίο σκαλί είναι ο μισθωτός εργάτης».Αυτή, ακριβώς, η αγροτική επανάσταση του 16ου και 17ου αιώνα, είναι εκείνη που θα οδηγήσει με τη σειρά της στην πρωτοβιομηχανική περίοδο κι επακολούθως στην βιομηχανική επανάσταση του 19ου αιώνα.Το τεράστιο αγροτικό προλεταριάτο που δημιουργείται, κυρίως και πρωτίστως στην Αγγλία, ανάμεσα στον 17ο και 18ο αιώνα θα αποτελέσει και την βάση της εργατικής δύναμης των βιοτεχνιών και των βιομηχανιών κατά την μεταστροφή της οικονομίας στην καπιταλιστική βάση και βιομηχανική δομή.Έτσι, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, η αγγλική γεωργία ήταν σε θέση να επιτελέσει μερικές από τις βασικές λειτουργίες της γεωργίας σε μια εποχή εκβιομηχάνισης: αυξημένη παραγωγή, ώστε να εξασφαλίζεται η ασφαλής συντήρηση των μη αγροτικών πληθυσμών. δημιουργία ενός μεγάλου εργατικού δυναμικού, το οποίο θα μπορούσε ανά πάσα στιγμή να χρησιμοποιηθεί στις βιοτεχνικές και βιομηχανικές μονάδες. δημιουργία ενός συστήματος συσσώρευσης καπιταλιστικού κεφαλαίου.Σε αντίθεση, όμως, με τις απέραντες γεωργικές εκτάσεις της κεντρικής κι ανατολικής Ευρώπης, οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις στην Αγγλία, αλλά και οι διαθέσιμοι φυσικοί πόροι, ήσαν περιορισμένες. Σε συνδυασμό με τα πρωτόγονα μέσα και τρόπους καλλιέργειας της εποχής που καθιστούσαν περιορισμένο το ύψος της παραγωγής, όπως φερ’ ειπείν εκείνο της αγρανάπαυσης, είναι, κυρίως, οι Άγγλοι αγροτοεργάτες, αλλά και καλλιεργητές, εκείνοι που στράφηκαν στην αναζήτηση καινοτομιών και νέων τεχνολογιών, οι οποίες θα αύξαναν την παραγωγή και συνεπώς το κέρδος τους.

8

Την ίδια εποχή, η ραγδαία άνοδος των Ευρωπαίων εμπόρων είναι εκείνη που θα δώσει την αποφασιστική ώθηση στην καπιταλιστικό οικονομικό μοντέλο απελευθερώνοντας, στον μέγιστο βαθμό, τις παραγωγικές δυνάμεις που κρατούσαν δέσμιες οι φεουδαρχικές οικονομικές και κοινωνικοπολιτικές δομές.

Από την αγροτική οικοτεχνία στις βιομηχανοποιημένες μονάδες. Ο ρόλος του εμπορίου και των εμπορικών συντεχνιών.

Η αγροτική οικοτεχνία - βιοτεχνία ήταν ευρύτατα διαδεδομένη και κατά την ύστερη φεουδαρχική περίοδο. Αναρίθμητα μικρά οικογενειακά εργαστήρια, κυρίως στην ύπαιθρο, παρήγαγαν διάφορα αγαθά. Ωστόσο, αυτός ο τρόπος παραγωγής δεν αποσκοπούσε σχεδόν ποτέ στο εμπόριο και στο χρηματικό κέρδος. Τα είδη που παρήγαγαν οι οικογενειακές αυτές μονάδες δεν ήσαν καπιταλιστικά, αλλά κάλυπταν, ως επί το πλείστον, τις πάγιες ανάγκες της οικογένειας που τα παρήγαγε, αλλά και του χωριού. Στις πόλεις, παρ’ όλα αυτά, τα βιοτεχνικά εργαστήρια, που μπορούσαν να παράγουν μεγαλύτερες ποσότητες εμπορεύσιμων αγαθών, ήταν δεσμευμένα από «μικροπρεπείς και επαχθείς» συντεχνιακούς περιορισμούς, που εξυπηρετούσαν μεν τις σκοπιμότητες και τα συμφέροντα της τάξης των μαστόρων και των τεχνιτών, αλλά αποτελούσαν τροχοπέδη σε μια διαρκώς εξελισσόμενη χρηματική οικονομία της εμπορευματοποιημένης αγοράς.Για την δυναμική και δραστήρια τάξη των αστών – εμπόρων αυτή ήταν μια κατάσταση απαράδεκτη.Ειδικά στην Αγγλία, όπoυ ήδη από την εποχή της Μάγκνα Κάρτα το 1215 έχει δρομολογηθεί μια πολιτική κουλτούρα που προβάλλει τον περιορισμό των αυθαιρεσιών που παρεμποδίζουν, μεταξύ άλλων, τις αστικές κι εμπορικές ελευθερίες και δραστηριότητες, ο Άγγλος αστός – έμπορος, μέσα σ’ ένα αναγεννησιακό πολιτικό και πολιτισμικό περιβάλλον, είναι εκείνος που φαίνεται να προσιδιάζει περισσότερο από άλλους στο πρότυπο του κεφαλαιοκράτη: ορθολογικός τρόπος σκέψη, υπολογισμός, επενδύσεις για την μεγιστοποίηση του κέρδους.Έτσι, η εμπορική συντεχνία, κυρίως στην Αγγλία, αποδίδεται σ’ έναν συνεχή αγώνα για να καθυποτάξει τις, μάλλον αντιδραστικές, συντεχνίες των τεχνιτών. Απευθύνεται στο σύστημα της οικιακής βιοτεχνίας, που, όπως είπαμε, ανθούσε κυρίως στην ύπαιθρο και αποσκοπούσε στην παραγωγή διάφορων αγαθών (σεντόνια, πουκάμισα, έπιπλα, χάμουρα, καλάθια κλπ) για ίδια χρήση, αναθέτοντας στους μικροπαραγωγούς αυτούς εργασία με το κομμάτι και λειτουργώντας ως μεταπράτης της οικιακής αυτής παραγωγής της υπαίθρου στον αστικό πληθυσμό. Σταδιακά, αποσυνδέεται, έτσι, η παραγωγή της αγροτικής βιοτεχνίας από την ωφελιμιστική πρακτική της και την άμεση σχέση της με τις ανάγκες της οικογένειας και του χωριού και κατευθύνεται προς τον εμπορικό τομέα και τις αστικές αγορές.Έτσι, σταδιακά, περνάμε από την φάση των αναρίθμητων, διάσπαρτων οικογενειακών εργαστηρίων, σ’ εκείνη των εργαστηρίων - βιοτεχνιών που, αν και παραμένουν διάσπαρτα στην ύπαιθρο, συνδέονται μεταξύ τους από την δραστηριότητα των αστών εμπόρων, οι οποίοι αρχίζουν, επιπροσθέτως, να προμηθεύουν σ’ αυτά τόσο τα απαραίτητα, αλλά κι εξελιγμένα,

9

εργαλεία, όσο και τις πρώτες ύλες, έτσι που να μεγιστοποιείται η παραγωγή τους και, ως εκ τούτου, το προσδοκώμενο κέρδος. Από κει και πέρα, ο δρόμος προς την συγκεντρωμένη βιομηχανία και τα εξαπλωμένα μηχανικά εργοστάσια της βιομηχανικής εποχής είναι ορθάνοιχτος.

ΟΠόλεμος των Ρόδων

Ο πόλεμος των Ρόδων διήρκεσε 32 έτη (1455 – 1487) και διεξήχθη μεταξύ των οίκων του York και του Lancaster με αφορμή τη διεκδίκηση του Αγγλικού θρόνου. Η ονομασία προήλθε από τα εμβλήματα των δύο οίκων, λευκό και κόκκινο τριαντάφυλλο αντίστοιχα. Ήδη από το 1450 πολλοί θεωρούσαν τον Ερρίκο VI ανίκανο να κυβερνήσει και η μικρή δυναστεία των βασιλέων που προήρχοντο από τον οίκο Lancaster ήδη εμαστίζετο από ζητήματα νομιμότητας, ενώ ο οίκος York πίστευε ότι πλέον είχε αυξημένα δικαιώματα στη διεκδίκηση του θρόνου. Η αυξανόμενη δυσαρέσκεια των πολιτών, η ανεξέλεγκτη ύπαρξη ευγενών με ιδιωτικούς στρατούς και η διαφθορά στην βασιλική αυλή δημιουργούσε πρόσφορο πολιτικό κλίμα για εμφύλιο πόλεμο.Οι γνώμες διίστανται ως προς την ακριβή έναρξη και λήξη του «πόλεμου των Ρόδων» όμως οι ένοπλες συγκρούσεις επικεντρώνονται κατά την περίοδο 1455 – 1485. Ωστόσο ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο οίκων, ξεκίνησε με την ανατροπή του βασιλιά Ριχάρδου ΙΙ της Αγγλίας από τον εξάδελφό του, Ερρίκο Bolingbroke, δούκα του Lancaster, το 1399. Ο Bolingbroke, στέφθηκε ως Ερρίκος IV, παρότι δεν είχε ισχυρά δικαιώματα στον θρόνο και έγινε ανεκτός μόνο επειδή ήταν δημοφιλής. Ο κληρονόμος του Ερρίκος V, ήταν πολύ καλός στρατιωτικός και κέρδισε δικαιώματα εξουσίας, χωρίς όμως να υπολείπεται σε εχθρούς.

Ένας από αυτούς ήταν ο Ριχάρδος κόμης του Cambridge, γιος του Edmund του Langley και εγγονός του βασιλιά Εδουάρδου ΙΙΙ της Αγγλίας ο οποίος εκτελέσθηκε (1415) για προδοσία κατά την έναρξη της εκστρατείας που οδήγησε στη μάχη του Agincourt. Η σύζυγος του, Anne Mortimer, είχε επίσης δικαιώματα στο θρόνο, λόγω καταγωγής από τον Εδουάρδο ΙΙΙ. Ο γιος τους Ριχάρδος, δούκας της Υόρκης, όταν μεγάλωσε αμφισβήτησε τoν βασιλιά Ερρίκο VI της Αγγλίας διεκδικώντας το στέμμα.Όταν διορίσθηκε “Προστάτης” έγινε περισσότερο φιλόδοξος και ήλθε σε διαμάχη με την βασίλισσα Μαργαρίτα, ειδικά μετά τη γέννηση του γιου της, Εδουάρδου του Westminster.Ωστόσο, τα προβλήματα που είχαν προκαλέσει την σύγκρουση σύντομα επανεμφανίστηκαν, ιδιαίτερα το ζήτημα του κατά πόσον ο δούκας του York Εδουάρδος (γιος της Μαργαρίτας και του Ερρίκου) θα διαδεχθεί το θρόνο. Η βασίλισσα Μαργαρίτα αρνήθηκε να δεχθεί οποιαδήποτε λύση που θα αποκλήρωνε τον γιο της και κατέστησε σαφές ότι θα ανεχθεί την κατάσταση μόνο για όσο χρονικό διάστημα ο δούκας του York και οι σύμμαχοί του, διατηρούσαν στρατιωτική υπεροχή.

10

Στα χρόνια μέχρι το 1459 και οι δύο πλευρές συνέχισαν να αυξάνουν τις ένοπλες δυνάμεις, με τη βασίλισσα να προκαλεί επιστράτευση για πρώτη φορά στην Αγγλία. Οι εχθροπραξίες επαναλαμβάνονται στις 23 Σεπ. 1459 στη μάχη του Blore Heath στο Staffordshire, όταν μεγάλη στρατιωτική δύναμη του Lancaster απέτυχε να αποτρέψει αντίστοιχη δύναμη του York υπό τον λόρδος Salisbury κατά την πορεία από κάστρο Middleham στο Yorkshire και την ένωση με στρατιωτική δύναμη στο Ludlow Castle. Η μάχη του Northampton στις 10 Ιουλίου 1460 αποδείχθηκε ακόμη πιο καταστροφική για τους Lancaster.Στρατιωτική δύναμη του York υπό τον Ριχάρδο Neville, κόμη του Warwick με τη βοήθεια προδοσίας στις τάξεις του Lancaster, συλλαμβάνει τον βασιλιά Ερρίκο. Η βασίλισσα Μαργαρίτα ωστόσο, καταφέρνει να διαφύγει και αμέσως οργανώνει νέο στρατό στην Ουαλία και τη βόρεια Αγγλία, μεταφέροντας την έδρα της στο York.Αποκτά δε πλεονέκτημα στη μάχη του Wakefield στις 30 Δεκεμβρίου 1460, όταν καταστρέφεται ο στρατός του δούκα του York και του κόμη του Salisbury. Η Μαργαρίτα διατάσσει τον αποκεφαλισμό τους και την τοποθέτηση των κεφαλών στις πύλες του York. Την νίκη αυτή ακολουθεί μια ακόμη στο St. Albans (δεύτερη μάχη) στις 22 Φεβρουαρίου 1461, κατά την οποία νικά τις δυνάμεις του κόμη του Warwick και απελευθερώνει τον σύζυγό της. Όμως η επιτυχία των Lancaster υπήρξε προσωρινή, καθότι είχε ήδη ορισθεί ως υποψήφιος διάδοχος ο μεγαλύτερος υιός του δούκα του Εδουάρδος, ένας εξαιρετικός πολεμιστής που επικράτησε των Lancaster στη μάχη του Towton το 1461 για να γίνει ο βασιλιάς Εδουάρδος IV του Αγγλία. Με την Μαργαρίτα να εγκαταλείπει την χώρα ο Εδουάρδος κυβέρνησε ειρηνικά επί 10 έτη.Υπήρξαν δύο εξεγέρσεις των Lancaster οι οποίες οδήγησαν σε συγκρούσεις η πρώτη στη μάχη του Moor Hedgeley στις 25 Απριλίου 1464 και η δεύτερη στη μάχη του Hexham στις 15 Μαΐου 1464, οι οποίες έληξαν νικηφόρα για τους York υπό τον λόρδο Montagu. Ωστόσο ο μέντορας του Εδουάρδου, ο ισχυρός Ριχάρδος Neville, κόμης του Warwick άλλαξε στρατόπεδο αφού είχε παραμερισθεί από το νεαρό βασιλιά και μετέφερε την υποστήριξή του στη βασίλισσα Μαργαρίτα, θριαμβεύοντας επί του Εδουάρδου στη μάχη του Edgecote Moor στις 26 Ιουλίου 1469, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την αποκατάσταση του Ερρίκου στο θρόνο το 1470.Η νίκη του Warwick ήταν προσωρινή. Με τη βοήθεια της Βουργουνδίας (γαλλικό κρατίδιο της εποχής) ο Εδουάρδος επέστρεψε και νίκησε τον Warwick στη μάχη του Barnet το 1471. Οι υπόλοιπες δυνάμεις του Lancaster καταστράφηκαν στη μάχη του Tewkesbury στην οποία σκοτώθηκε και ο Εδουάρδος διάδοχος του θρόνου. Ο Ερρίκος VI δολοφονήθηκε λίγο αργότερα (14 Μαΐου 1471) με αποτέλεσμα την ενδυνάμωση των York. Η ειρήνη αποκαταστάθηκε για το υπόλοιπο της βασιλείας του Εδουάρδου, ο οποίος πεθαίνει ξαφνικά το 1483 ενώ ο διάδοχός του Εδουάρδος V, ήταν μόλις 12 ετών.Ο Ριχάρδος III (αδελφός του Εδουάρδου IV) αναλαμβάνει την προστασία του νεαρού βασιλιά και του μικρότερου αδελφού του κρατώντας τους στον Πύργο του Λονδίνου. Έχοντας «εξασφαλίσει» τα αγόρια, ο Ριχάρδος ισχυρίζεται ότι ο γάμος του Εδουάδου IV με την Ελισάβετ Woodville ήταν παράνομος και ως εκ τούτου τα δύο αγόρια ήταν παράνομα. Οι δύο πρίγκιπες σύντομα “εξαφανίζονται” (πιστεύεται ότι δολοφονήθηκαν) και το Κοινοβούλιο δίδει τον θρόνο στον Ριχάρδο III. Ο Ριχάρδος ήταν η καλύτερη λύση για τους York, διότι τον

11

θεώρησαν ως καλύτερη επιλογή να κυβερνήσει από το να κυβερνούν οι μικροί διάδοχοι βασιζόμενοι σε συμβούλους και αντιβασιλείς.Οι ελπίδες των Lancaster από την άλλη πλευρά, επικεντρώνονται στον Ερρίκο Τudor του οποίου ο πατέρας Edmund Tudor, κόμης του Richmond, ήταν νόθος ετεροθαλής αδελφός του Ερρίκου VI. Η διεκδίκηση του θρόνου ήλθε μέσω της μητέρας του, Μαργαρίτας Beaufort, αλλά προσεβλήθη από τον εγγονό του Εδουάρδου ΙΙΙ, ο οποίος ήταν επίσης παράνομος.Οι δυνάμεις του Tudor νικούν τον Ριχάρδο στη μάχη του Bosworth Field το 1485 και ο Ερρίκος στέφεται βασιλιάς ως Ερρίκος VII της Αγγλίας. Ενισχύει δε περαιτέρω τη θέση του νυμφευόμενος την Ελισάβετ του York, κόρη του Εδουάρδου IV και ισχυρότερη διάδοχο του οίκου των York. Η επανένωση των δύο οίκων είχε ως φυσικό επακόλουθο την ένωση των δύο εμβλημάτων (λευκό και κόκκινο τριαντάφυλλο) στο ερυθρόλευκο τριαντάφυλλο του οίκου Tudor). Επιπλέον ο Ερρίκος διασφάλισε τη θέση του εκτελώντας κάθε επίδοξο διεκδικητή, πολιτική την οποία συνέχισε και ο υιός του Ερρίκος VIII.Πολλοί θεωρούν ότι η ανάδειξη του Ερρίκου VII στο θρόνο σηματοδοτεί και τη λήξη του «Πολέμου των Ρόδων». Ωστόσο η πραγματική λήξη επέρχεται με την μάχη του Stoke το 1487, η οποία προέκυψε από την εμφάνιση ενός διεκδικητή του θρόνου, ονόματι Lambert Simnel ο οποίος παρουσίαζε φυσική ομοιότητα με τον νεαρό κόμη του Warwick, τον τελευταίο επιζώντα διεκδικητή του θρόνου από τον οίκο του York (το σχέδιο ήταν καταδικασμένο από την αρχή, επειδή ο νεαρός κόμης ήταν ζωντανός και στη φυλακή, έτσι ουδείς είχε αμφιβολία ότι ο Simnel ήταν απατεώνας). Στη μάχη του Stoke ο Ερρίκος με επικεφαλής τον John de la Pole, κόμη του Lincoln (ο οποίος είχε συμφιλιωθεί με τον Ερρίκο μετά την μάχη του Bosworth) νίκησε τις δυνάμεις του Simnel εξουδετερώνοντας έτσι οριστικά τον οίκο York. Όσον αφορά στον Simnel του δόθηκε χάρη για την συμμετοχή στην εξέγερση και εστάλη να εργάζεται στις βασιλικές κουζίνες.

12

Βιβλιογραφία

I. Αλέξιος Γ.Κ. Σαββίδης, Από την Ύστερη Αρχαιότητα στον Μεσαίωνα – Ιστορικά Δοκίμια

II. Διαδίκτυο

13