Mykola Krykun

Between Warfare and TreatyThe Cossacks of Right Bank Ukrain

in the Second Half of the 17 and the Early 18th Century

Studies and Source Materials

Krytyka Kyiv 2006

XVII - XVIII

cizarion-o

(Hurtom.com)

2006

63.3 (4) 58

, . 1679 , , . , , . - 1711-1712 , .

()

( )

. - -

-

ISBN 966-7679-92-6 , 2006 , 2006

........................................................................................................ 71.

XVII . ............................................... 132. 1659 ............................ 67

3. 1664 ................................................................................................... 99

4. (), 1665 ................................................. 175

5. 1666 ............................. 205

6. 1669 .................................................... 2497.

1669 ......................................................... 2838. - .................311

9. ........................................................................335

10. 1674 ...................... 35111.

1711-1712 ( )................................................................................... 393

....................................................................445........................................................................................................447

1968 , ( - ) () 1. , , . - , (. .)1711 - 1712 . . , , , - . 25 , , . . - , 1714 ., . - 1993 . . , 1709-1713 . . , . - , , , , . , . (-) , ( 1714 .) .

1 .: . . XVII . // . . , 1973. . 9. . 78-89.

7

1993 . , - 1965 . - XVII-XVIII . , 1659 ., , . , . , 1659 . , , . , , . , , , .

1659 . , 1648 1649 . 1676 . , , , ( -- 1995 ., ) . 1995 . . 2. (- .) .

1659 . , (1659 . ) (, , ). , , , .

2 . : // . - (, 12-13 1995 .) / . . ; , 1996. . 116-144. , .

8

, , , ( ), , . , III 1674 .: - , , - .

- 1675 . 1679 . . - 1996 . . , , , . - , (1677 .), , (1675 .).

18 (. .) 1856 . , ( ). XVII ., , .

1995 . , () , - 1669 ., . , , , . . . 1997 - -, ,

9

- (, ) . . , , , . , , , , - , , , . .

- 1664- 1666 . ( ), 1669 . . , , 1664 ., , - . , , -. .

1996 , , , 1674 . 29 (. .) 1675 . . , , , . , , , , .

, , 1665 . . , 1649 . . : , ,

10

, . - .

. 1679 ., 17111712 . 3 (21 ), .

1663 . , . , , . , , . , , . , , - . XVII . : , , , , , ( ), , , (), - ( ), ( ), 17111712 . -, , , , , . ( ) 50 . . .

, . , , , . , , .

, - . , . , 2006

3 ( ) .: . // . . 2002. . 37. . 1. . 35-56.

1

XVII .

, , . , . - .

, , XVI-XVIII , , , - . . . .

: , , , , , - . 1, 2, , 60- 90- XX .3, 4.

1 . . [ .] . . , . ., 1854. . 1; . , . ., 1856. . 1. . 3.2 . XVII XVIII ., . . // . ., 1875. 13- (1875). . 451; ( - ). ., 1902. . 16. II. . 7.1 - . // . -; ; -, 1953. . . . 40-42; . // . -; , 1967. 3/4. . 85-87; Stilman L. Nikoaj Gogol and Ostap Hohol // Orbis scriptus Dimitrij Tschizewskij zum 70 Geburtstag. Miinchen, 1966. S. 813-814; H. - // . 1991. 2. . 78-83; . . -

13

5 (1654-1675 ), . - , , , , , . - , , , - , , . , .

, , - 6.

* * * .

, , - . , , 7. 1617.: . . , 1617 . (generosus) (magnifica) ,

(1648-1679 .) // ( 400- ). 36. , . ., 1995. . 142-158; . . - // . 1997. 1. . 94-100; . : // XVII . - (, 12-13 1995 .). ; , 1996. . 123-142.4 Encyklopedia Powszechna. Warszawa, 1863. . 12. S. 3336; Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana. Warszawa, 1901. . XXIX. S. 194-197; Polski Sownik Biograficzny. Wrocaw; Warszawa; Krakw, 1960. . IX. S. 579-580.5 : . ... . 142-154; . ... . 123-142.6 .: . ... . 78-83.7 , , ( . . - 1648 // . . . - . , 1993. . 159).

14

, (nobilis) . , . (haeredissa), - (possessor) 8. 1618 . (1617 . ) , (locator) , , , - (villula nova novae radicis)9. , , 1617-1618 , , , 10.

, ( ) . - - 1617 ., , . , , 11.8 ( - ),

. 37 ( ), . 1, . 35, . 551.-552.9 . . 36, . 244.

10 XVIII . (locatio) (ante) 1617 . (Bazyli) ( ( - ), . , . 5 (), . 1, . 3268 , . 1, . 647-648). . XVII . .: , . 4 ( ), . 1, . 2, . 214-217. (1644.; ); . 44 ( ), . 1, . 2, . 338-338., 641-644. (1645 .; ); Wagner . Kadra oficerska armii koronnej w drugiej poowie XVII wieku. Toru, 1992. S. 16, 36 (1654 .); Archiwum Gwne Akt Dawnych w Warszawie (-AGAD w Warszawie), dzia85,N 70, k. 172-174 v., 191-192 v. (1654 .).11 - . . . 37. , - ( 1603 ., 1635 .; Rodzina. Herbarz szlachty polskiej / Opracowany przez Seweryna hrabiego Uruskiego przy wspudziale Adama Amilkara Kosiskiego, wydany staraniem i kosztem crek autora. Warszawa, 1910. . VII. S. 316; Herbarz Polski. Cz. I: Wiadomoci historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich / Uoy i wyda Adam Boniecki. Warszawa, 1907. . XI. S. 353), , 1620- . (Rodzina... 1908. . V. S. 160; Herbarz Polski. Cz. . 1905.

7. ...

75

, , 12. : , , , 13.

* * * 1912 .

( ) 3

. VII. S. 297), , ( , ). , , . , , , , .12 , {Lipiski W. Stanisaw Micha Krzyczewski. Z dziejw walki szlachty ukraiskiej w szeregach powstaczych pod wodz Bohdana Chmielnickiego (R. 1648-1649) // Z dziejw Ukrainy. Ksiga pamitkowa ku czci Wodzimierza Antonowicza, Paulina wicickiego i Tadeusza Rylskiego / Pod redakcj Wacawa Lipiskiego. Kijw, 1912. S. 296; . // . . , 1980. . 2. . 209; . . 1657-1659. XVII- 11 . . 1991. . 3. . 152). , , . ., : /. // HTLLI. , 1931. . CLI. . 123; Polski Sownik Biograficzny. . IX. S. 579.13 , , (- ). ., 1879. . XI: 1672-1674. 1657. . 739 ( 29 (. .) 1657 .); (; - ), . 68 ( ), on. 1, . 3, . 13 ( 13 (23) 1660 .); , . ., 1859. . IV. III: (1660-1664). . 462-463 ( 11 1661 .). ( ), - ( 11 1664 . , 1944 ., 18 1675 . ). . - . . : Herbarz Polski Kaspra S. J. Niesieckiego, powikszony dodatkami z pniejszych autorw, rkopismw, dowodw urzdowych i wydany przez J. N. Bobrowicza. Lipsk, 1839. . III. S. 43; Herbarz Polski. Cz. I. . VII. S. 297; Rodzina... . V. S. 160.

16

1. .

[1648 .], -, 14. , (, , . , - ): Nad Uszycz wszytkie miasta wsi rebellizowali z Hoholem z wszi [...]* Humana kozacy pancerni; co ywo biey . . ." taborami pieszo konny15.

, , , () 16. , , 1654 . , , 1648 . . 17. - 1635 . 1646 . ( 1652 .).

, , 1648-1672 , ( , , , 1670- ; ). , , (poddanych puk humaskich mia by przyj)18. , 13 .

, 1648 . 14 Lipiski W. Stanisaw Micha Krzyczewski... S. 296.* .

wszyscy, , 2 . z wszitkiego?*' , .15 Archiwum Pastwowe w Krakowie ( - ), zesp. Zbiory Rusieckich, N 41, k. 225.16 Lipiski V/. Stanisaw Micha Krzyczewski... S. 296.17 Ojczyste spominki w pismach do dziejw dawnej Polski. Dyaryusze, relacye, pamitniki i t. p. suy mogce do objanienia dziejw krajowych, tudzie listy historyczne do panowania krlw Jana Kazimierza i Michaa Korybuta oraz listy Jana Sobieskiego, marszaka i hetmana wielkiego koronnego, z rkopismw zebrane przez Ambroego Grabowskiego. Krakw, 1845. . I. S. 139. . 140 .18 Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 40.

2-6-1279 I?

, : - - 3 19. 20, , .

3 , ; , . , , .

, . 1649 . , (, 1648-1649 ) ( , , ) (Hohul owczarz przyszed do godnoci): , , . , (z takich pocztkw zosta na potym Chmiel pukownikiem, Woyska Zaporowskiego podolskim stranikiem)21. , ( , XIX . - -) , , 22. , 23. , , 24.

19 Lipiski W. Stanisaw Micha Krzyczewski... S. 296.20 . ... . 209; . ... . 152.21 Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 11.22 Ibid. . 11 v.23 XVII . .: . XVII .: , , , // : , , . , 1998. 5: . , 60- . . 353-365.24 (Ibid. . 152). , 1649 .

18

: (Hoholowi zleci dokucza w Podole)25. .

, 1648 . 1649 . () (, ), . : 1648 . ( - ), , 26 (, ).

(. - . .) ( . . // . , 1990. . 77-78). , .25 Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 43v. , , ( ) ( . ., . . . . ., 1994. . 151). , : , , .26 . ^ . ., 1926. . 52,54; . ' , , ... ' , ' , ... 1710 / . ., 1854. . 51, 68; , . . ., 1856. . I. . 60; // : , / . ., 1878. . 221-222; , , . ., 1888. . 8, 146-147; ... 1848. . I / . . III: . . 160; , . ., 1898. . I. . 310; Arma Cosacica conscripta a Samuele Kuszewicz cive leopoliensi (1648-1655) // -. , 1913. . VI: / . . III: . 1648-1657. . 6, 63; Histo- rya panowania Jana Kazimierza z Klimakterw Wespazyana Kochowskiego przez wspczesnego tmacza w skrceniu na polski jzyk przeoona, wydana z rkopismu w roku 1840 przez Edwarda Raczyskiego, teraz podug oryginau poprawiona i powtrnie wydrukowana. Pozna, 1859. . I. S. 48, 102; Kronika miasta Lwowa od roku 1634 do 1690 obejmujca dzieje dawnej Rusi Czerwonej a zwaszcza History arcybiskupstwa lwowskiego w teje epoce. Napisana spczenie w jzyku

7. ...

2 19

27, 28. 1648-1649 .

* * * ,

, 29. , . , 1654 . . , , 1654 .30 ( 1655 .) ()31.

1654 .32 ( 33). 1648 1649 . -

aciskim przez X. J. Tomasza Jzefowicza. Teraz z oryginau ... przeoona. Lww, 1854. S. 123; Jakuba Michaowskiego wojskiego lubelskiego a pniej kasztelana bieckiego Ksiga pamitnicza z dawnego rkopisma wydana... Krakw, 1864. S. 95; Joachimi Pastorii ab Hirtenberg Historiae Poloniae plenioris partes duae... Dantisci, 1686. . I. . 100-101; Zubrzycki D. Kronika miasta Lwowa. Lww, 1844. S. 316.27 M. -. .; , 1922. . VIII. . : (1648-1650) / . , . . 49; Polski Sownik Biograficzny. . IX. S. 579; Dbrowski J. Pochodzenie spoeczne i drogi kariery wyszej starszyzny kozackiej w latach 1648-1657 // Zeszyty naukowe uniwersytetu Jagielloskiego. Krakw, 1993. MXLIX: Prace Historyczne. Zesz. 101. S. 62. . .: . / . . , 1991. . 1. . 83.28 ( . ... . 143).29 Lipiski W. Stanisaw Micha Krzyczewski... S. 296\ . ... . 209; . ... . 152.30 /. ... // . . CLI. . 133. (Dbrowski J. Pochodzenie spoeczne... S. 62) . (Gajecky . The Cossack Administration of the Hetmanate. Cambridge, Mass., 1978. Vol. II. P. 625,691). . : , , . 5, on. 1, . 5769 III, . 862 ( 1 1654 ., (Goh) ).11 ' /. ... // . . CLI. . 133; Gajecky G. The Cossack Administration... Vol. II. P. 625.32 1653 ., , { . ... . 144).33 .: . ... . 120-140. - { . ... . 144).

20

; 1649 .34. , , . , , 1654 ., , 18 35. 1654 . 17, 36. 1654 . .

1673 . ( , ). , 1654 . ( - , - ) ( ), ( ), "- (; ) (, ) , 37. , -- 1648-1672 , , , ; 38. , 39. ,

54 . ... . 116-122.35 , , / . // ( - ). ., 1897. . 4(187). . 36.36 . 1878. . X ( III ). . 239-240; .. , , //. 1905. . 2 (213). . . 28-31; . 1654 // . 1929. , 1930. . 299-305; . -. ., 1931. . IX. ( 1654-1657). . 734-736; . 3- . ., 1953. . III: 1651-1654. . 517-518.31 . / , , . . , . . . ., 1992. . 232.38 . . 28.39 ( . ... . 133), , .

1. ...

21

, , : - , 1654 .40.

, , - 41. ( ) 1655 ., - . , , 1734 .42.

: 27 (. .) 1656 . , 43. , , , 44.40 . . 11 . . . ., 1904. . IV. . -. . 585-586; . -. . IX. . . 1019, 1025; , , . 5, on. 1, . 189, . 733. , , , ( , ), , , , { . ... . 97; . -. . IX. . . 1018-1019; , , . 5, on. 1, . 189, . 733; Historya panowania Jana Kazimierza... T.I.S. 192).41 /. ... // . . CU. . 126; Dbrowski J. Pochodzenie spoeczne... S. 56. , { . . ( ). , 1909. . 61-73) .42 . . 242. XVIII . , , - (Sche- rer J.-B. Annales de Petite-Russie ou Histoire de cosaques-saporogues et de cosaques de TUkraine ou de la Petite-Russie... Paris, 1788. T. 2. P. 67) {Engel J.Ch. Ge- schichte der Ukrain und der ukrainischen Kosaken. Halle, 1796. S. 196). , , 1655 . {. . [ .] . . ... . 1 \ . ... . 1. . 2). 1655 . . : . ... . 116; , ... . 15; .. . . 587; . -. . IX. . . 1041- 1042; , , . 5, on. 1, . 5769 III, . 1055; Historya panowania Jana Kazimierza... . I. S. 200-201.43 M. -. . IX. . . 1207; . . ( - ), . II ( ), . 15561, . 143.

22

- - 29 (. .) 1657 . , ( ) . , ^, , ( ): , 45. , , 1657 .46.

1658 . - . , 1664 . , , 1657 1658 . , , 47. 31 1658 ., ( ) : Teodor Michayowicz,44 . , 1656 . (Gajecky G. The Cossack Administration... Vol. II. . 646), . 1656 . (Dbrowski J. Pochodzenie spoeczne... S. 62).45 . . XI. C. 739. , : 1657 . ... ( . - . .) ( . 77. 1648-1654 . // . ., 1966. . 2. . 143). , , () , ( . . XI. . 741). . 10 (20) 1657 . ( . . 716; . 1648-1657 / . . . ., 1961. . 607).46 . ... . 164. , .47 . . , . . ., 1876. . I: . . 703; I. 77. ... . 144; . - 1648-1654 . // . 1982. 7. . 91; Gajecky G. The Cossack Administration... Vol. II. . 646.

7. ...

23

Pukownik Podolski, stranik pograniczny, Gubernator Zamku Midzyboskiego. , : Pisanie do WMPana bez bytnoci moiey od Pana Daniela Stepanowicza, Assawua Puku mego Nakanego na ten czas dirigowane. , Nakanego ( ) Puku, Assawua. , 31 1658 . ( ) ; , , - , () 49.

, , 1658 . 20 50 , , , , 51. , , - , , , , , 52.

6(16) 1658 .? . , ,

48 ... 1852. . III. . III: . . 207-209. .: Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 611, s. 793-794.49 M. ... . 126-127.50 . 1892. . XV: 1658-1659. . 253.51 . 1863. . IV: 1657-1659. . 159; 1872. . VII: 1657-1663. 1668-1669. . 253; . XV. . 253,276-277; . . : 18 . ., 1991. . VI: . . 11-12. . 33; . . ., 1888. . 5. . 105; . // 1. 1909. . LXXXIX. . 75-76. , . 18 (28) 1658 .: , ( . . XV. . 253). , , , ( , , ). , . , . . . XV. . 276. . : . . . 5. . 117.

24

53. , , 54. , ; , , 55.

, , , . , . , , , , : 1456. , . . 17 (27) 1658 ., , , ( , , . - . .) , 57. , .

. , ,

53 . 1660 . // . 1913. . . . 46.54 Lipiski W. Stanisaw Micha Krzyczewski... S. 296; . ... . 209; . ... . 152.55 . ... . 145.56 . . VII. . 253; . XV. . 383; . XVII . , 1994. . 122; Latopisiec albo kroniczka Joachima Jerlicza / Z rkopismu wyda K. W. Wjcicki. Warszawa, 1853. . II. S. 13; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 151, s. 402.57 . . XV. . 53. , , , , , , , , , (), . . , , , , - .

1.3 ...

25

. , . 11 (21) 1658 . , , ( ) . 9 (19) , , , , , 58.

: . , 22 2 1659 ., ( ) 59.7(17) 1659 . . : , 1 (11) ; , 60. , .

, 17 (27) 1659 . , , , , . , , 61.

58 . . 282-288.59 Volumina legum. Petersburg, 1859. . 4. S. 297-301; . . , 1842. 3. . 172-180; . . IV. . 211-214; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 249-251.60 . . XV. . 405; 406.61 , ( - ). ., 1828. . IV. . 51; ( - ). 1-. ., 1830. . I. . 493; ... / ...

26

1. .

, , , . 20 62 25 1659 .63 , . , , , . , : , *. , , , ( ) ' ( , . - . .) ( . - . .) , 64.

, , . - 18- , 65. , 66. - , *. , ,

1785-1786 . ., 1847. . 4. . 29; , . . - . . ., 1858. . I: 1649 1687. . 106; . . IV. . 273; . ... . 224.62 ... . III. . III. . 362-363.63 . . 368-369.

, , , , .64 . ... . 239.65 . . IV. . 58; . . 1-. . . . 499-500; ... . 4. . 38; ... . I. . 113; . . . 3. . 197; . ... . 235.66 , . 124 ( ), . 1,1659 ., 19, . 1-51.

, , .

27

- ( - ), , , . 1222 , 41 - 1049 ( , , )67. , .

, , 120 : , - . 35 .

15 1660 . , , , (Zadnieprskim) ( , ) . , , , - 68.

(. .) 1660 . , , , 18 . . , , , 69. - , - : , , 70.

67 . (215 ), , .** Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 369-379 ( 15 1660 . ( )).64 3(13) 1660 .: . . VII. . 317-319; , . . ( - ). ., 1901. . III: . . 1660-1664. . 36-37.70 ... . IV. . III. . 2 ( : Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 153, s. 645) ( 14 1660 . , , 25 ); Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 98 v.

28

, (, ) : , , . , -- 71.

# U

, 8 . 72. 73.

(. .) 1660 . , . , , () - 74. , .

13 (23) 1660 . , , - , (1658) . , :

() ^ , () , ^), () , ce6t . > (!) , , , *, . , ; , . I , , ,

71 Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 98-100 v.72 Latopisiec albo kroniczka... . II. S. 40.73 . . III. C. 36 (2 . ); Latopisiec albo kroniczka... . II. S. 40 ( 3 .); Ul- ryka Werduma dyaryusz wyprawy Jana Sobieskiego z r. 1671 / Wyda Ksawery Liske // Archiwum Komisyi Historycznej. Krakw, 1878. . I. S. 233 (4 .).74 . . VII. . 320. .* : (

) , , , .

. ...

29

71 Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 98-100 v.72 Latopisiec albo kroniczka... . II. S. 40.73 . . III. C. 36 (2 . ); Latopisiec albo kroniczka... . II. S. 40 ( 3 .); Ul- ryka Werduma dyaryusz wyprawy Jana Sobieskiego z r. 1671 / Wyda Ksawery Liske // Archiwum Komisyi Historycznej. Krakw, 1878. . I. S. 233 (4 .).74 . . VII. . 320. .* : (

) , , , .

. _. . . 0 .* , 75. , , - 40- (!), 76.

, 1660 . , . , , , , , . , , , - ( ) ( ) - . ( ) 77.

17 1660 . - ( ) , . , , , , 78. , () : ,

7168.75 , . 68, . 1, . , . 21; , 1920- .: , . II, . 15580, . 7-8.76 , . 68, . 1, . , . 14, 20. 13-15 : XV - XVIII .: 3- . ., 1968. . II: 1633-1673. . 440.77 . . . 5. . 321. Hniko A. Wyprawa cudnowska w 1660 roku. Warszawa, 1931. S. 5-10.

30

1. .

79. , , , , 80. , : , , , ; , 81. , , , 82, .

, , , : . , , , 2(12) 1660 . . , ( ; , ) 84.

1661 . , , , , , 85. ,

14 Bellum Polono-Moschicum ad Czudnow, Joanne Casimiro Rege, Stanislao Potocki Palatino Cracoviensi et Georgio Lubomirski Regni Marschalco, ducibus, anno Domini 1660 expeditum / Wyda Wiktor Czermak // Archiwum Komisyi Historycznej. 1894. . VII. S. 41. . : Wojna polsko-moskiewska pod Cudnowem, odprawiona za panowania krla Jana Kazimierza pod wodz Stanisawa Potockiego, wojewody krakowskiego, i Jerzego Lubomirskiego, marszaka koronnego, w roku paskim 1660 / Tumaczy oraz przypisamii przedmow zaopatrzy Antoni Hniko. Warszawa, 1922. S. 92.80 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 353.81 , , . , ( . 1660 . // . 1913. . CXIV. . 61).82 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 353.83 Ojczyste spominki... . I. S. 160.84 ... . IV. . III. C. 68-71.85 . . III. C. 318-319. 1661 . , ( . - . .), , , : ,

31

. , , .

, 2 18 1661 ., - ; , ( instancy) (kommissy)86. , 5(15) 87.

10 1661 . , 88. , ( , , ) ( , - , - , - )89. , , 1649 ., - . , .

, 1663 . 90.

, (Chrapowicki J. A. Diariusz. Warszawa, 1978. Cz. 1: lata 1656-1664. S. 279). . , .86 Volumina legum. . 4. S. 359-360. 56 .: Volumina legum. . 4. S. 299; M. -. ., 1936. . X. . I ( 1657-1658). . 360; . // . ., 1911. . VIII. . 35; . ... . 116, 128.87 (-), , . , . 2, 181/8, . 38 .88 AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Sigillata, ks. 5, k. 36.89 Ibid. K.28v 30v.,31v.40 Historya panowania Jana Kazimierza... . II. S. 191.

32

. (przestrogi) [] ] [] , - 22 (. .) 1663 ., - ; ... ; , , , (. - . .) , 91. - . , , , , : ( to wszytko robi)92. ? , , (factij), . , , , (explicabit)93.

,

1663 . 1663/1664 94. , : 9 1664 . , , , (dziwa ... robi), - 95 ( ). , ( - , , , - ), 1664 .? , , , , : , , , 96. , , , , .

91 ... . IV. . III. . 317.92 .93 .94 Historya panowania Jana Kazimierza... . II. S. 236,288.95 ... . IV. . III. . 396.

1. ...

3-6-1279 33

, 1664 . 97. , , , . 8 (18) , , 98.

. 1664 .: , , , 99. , , , , , 100. , , . - . ; 20 ( . 20 1664 .)*. , , 1664 .101.

, 1664 . : 11 102.

, , , : - . 12 (22) 1658 . .

96 Latopisiec albo kroniczka... . II. S. 85-86.97 ... . IV. . III. . 402 ( .

20 1664 .).98 . 1867. . V: 1659-1665. . 151, 152." . . 199.

100 . . 151, 152. . 97.

101 Latopisiec albo kroniczka... . II. S. 85.102 ... . IV. . III. . 462-^63.

34

1. .

... , - , - , 103. 7 , 17 (27) 1659 . : (. - . .) , . . : ... 104.

, , . , , . , , , .

30- , (. .) 1664 . ( ). , , , (, , ) , . - , , , 105.

, . , , 30 (. .) 1673 . , , , ,

103 . . XV. . 59.104 . . IV. . 56; . . 1-. . . . 497; .... . . 110-111; . . . 3. . 190; . . IV. . 269; . ... . 231.105 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 557. 30- ( , ): Pukownikw w Woysku JEo . M. Zaporozkim lubo mai liberam zawsze electionem puki, iednak aby praeuio sensu Hetmana skadano obierano, caueri lege ma, gdy, aemulatie w te czasem wrzucaic in plebem, factie przychodz, zawzitoci, e publiczne mieszai sprawy, kiedy yczliwemu pukownikowi sub specie wolney electiey zgotui ruin. Za- czym arbitrium circum instituendam na nowego pukownika electionem Hetmana antecedere po- winne. Setnicy za ex arbitrio pukownika swego deponi et institui, byle ludzie w dziele rycerskim dowiadczeni, mai.

35

(. - . .) , , , ... , (. -. :.)106.

, , , 1664 . , . (stu kony starsin) 107. , , . ( star- sinstwo)108, , , , .

. , , : 1664 . , 109. . , 110.

106 . . XI. . 125.107 , , . 5, . 1, . 189, . 1560. - , 1666-1676 ? (Gajecky G. The Cossack Administration... V. II. . 642). 1664 ., .108 , , . 5, . 1, . 189, . 1572. , , .: . - XVII 11 . ., 2004. . 8/9. . 37-87.109 Historya panowania Jana Kazimierza... . II. S. 288 ( , ); , , . 5, . 1, . 189, . 1568 ( , , pod se- querst). . : . . . , . 1663-1687 . // . . . 1905. . VI. . XV. . 38 ( , , ).110 Historya panowania Jana Kazimierza... . II. S. 295.

36

3(13) 1664 . , , ( ). , , . - , ( - Ostap; )111. .

11 1664 . . , , , , "2. 10 - , , , , 113. 6(16) 1664 . - - , 114.

, - 1664 . , , . , - 12 :

1. ...

111 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 534. , , , .: . // - . ., 1928. . 76. . 221 -. . / . -, 1985. . 46; Lipiski W. Stanisaw Micha Krzyczewski... S. 306; Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana. 1895. T. XV-XVI. S. 850.112 ... . IV. . III. C. 462463.113 HAH , , . 5, . 1, . 189, . 1574.114 ... . IV. . III. . 458-459. , 10 (20) ; , , ( . . V. . 162, 163, 164).

37

, ( tym przikadem bd drudzy pocignieni do poddastwa)115. 1664 . . , 19 1665 . , , , (ad obsequium) 116. (. .) 1664 . - , "7.

1665 . : 17 (27) 118, , . , , , . , ( ?): 17 (27) , , , 119.1 , ( ) 120, , - . , , 121. ( ) - , 122.

115 , , . 5, . 1, . 189, . 1575.116 - , , , -. ., 1888. . II. . 2: - XVII . . 181.117 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 586; . ... . 46.

. . V. . 264.1,9 .120 . . 264, 272.121 . . 264.122 . 1884. . XIII: 1677-1678. . 558. - -, 1674 .

38

7. .

. , 1665 . - , . 123 . , , , , ? , .

, 20 (. .) 1666 . , ( - )124. : 1664 . 1666 . - , . , 125, , . , - , , 126.

, , , , , (Dwa pamitniki z XVII wieku: Jana Cedrowskiego i Jana Floriana Drobysza Tuszyskiego / Wyda, opracowa i wstpem poprzedzi Adam Przybo. Wrocaw; Krakw, 1954. S. 60).123 . . V. C. 272.124 . - XVII-XVIII . . . II: // ( - ). ., 1930. . 8. . 291 ( , 1666 .); Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 633 ( , ). . : . ... . 75.125 .: . ... . 128-131.126 , , , , : 1665 ., (, ), (Gajecky G. The Cossack Administration... Vol. II. . 583-584). , , , 1665 . (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 633).

39

, , , 127. , , 1667 ., . : , , , , ( ) . , , 16 19 1667 . , , , - - - - . , , , , , , (z Multany)129.

1668 . . , 25 (. .) 1668 . , 130, . 22 (. .) , , , , . , , , 8 (18) 131. , , . , ,

127 , 1666 . , , , , , , , , , (Historya panowania Jana Kazimierza... . III. S. 84-86).IM Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 152-152v.129 AGAD w Warszawie, zesp. Archiwum Zamoyskich, N 3036, s. 209. , ( ?) : 2 (?) 1667 . (?).130 . . VII. . .131 . XVII - XVIII ( ). X., 1930. . 401-402.

40

1. .

132. 1668 . , . , ; : Pasierb Hoholw, tyraski Lewe- niec133. , .

1669 . . - , 134 ( ). , 15 (25) , , ... 135. , : , 1669 . () (, , . - . .) (, , , ) ()136. , , , , , , . , . : , - , , , - , , 137. , , 138. , , ; ,

132 Gajecky G. The Cossack Administration... Vol. II. S. 583-584.133 Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 156v-157.134 . 1875. . VIII: 1668-1669. 1648-1657. . 145; Archiwum Pastwowe w Gdasku ( - APG), zesp. 300-29 (Recesy stanw Prus Krlewskich), N 258, s. 377-378; 300-53 (Korespondencja m. Gdaska), N 105, s. 245; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 844, s. 83-84; . ... . 244-245.135 . - XVII-XVIII . . // . 1926. . 6. . 420.136 / . . . ., 1971. . 108.137 . ... . 302.138. ... . 256; APG, zesp. 300-53, N 105, s. 265; . : Ibid. S. 269, 273.

41

. , , , .

- 1669 . , , : 17 : (et aliis insigniis) *, ( . - . .) ( , , . - . .) . , , (in limites) , (pro obsidibus) 139. , : . 23 1669 .140. 21 1669 . , 141.

1669 ., , - . , , 142, , , 143.

1670 . , , 144.

' .119 APG, zesp. 300-53, N 105, s. 266; . : Ibid. S. 269, 273.140 Ibid. S. 277.141 Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego / Zebra i wyda Franciszek Kluczycki. Krakw, 1880. . I. Cz. 1: Obejmujca pisma od roku 1629 do roku 1671. S. 459.142 () - (Gajecky G. The Cossack Administration... Vol. II. . 658). .141 . 1877. . IX: 1668-1672. . 71-72,75-77, 81, 126; , . 124, . 1,1669 ., 29, . 18-19; . . ... . 157.144 . ... . 133.

, 1658 . (. 57), , ; .

42

1. .

, 22 (. .) 1671 . * , . , - , - 145. , . , , , . 1671 . 146, , , . (, , 1660 . ). , . , , , , . , , .

, . , , , , 1667-1669 . 12 1671 .

145 . . . ? // . 1935. . CLIII. . 39-45; Ojczyste spominki... . II. S. 305.146 Pisma do wieku i spraw... . I. Cz. 1. S. 631 ( 12 ), 635 ( 25 ), 644-645 ( 12 ; , ( ) , , , , , - (destynowany) ; Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. IU-198 (Materiay Janusza Woliskiego), rkps 41, s. 282 ( 16 , ); , . 9 ( ), . 1, . 424, . 1083 ( 16 , ).

43

147. , , .

1671 . , . 10 ( ) , 148. , . : 1671 . 149, , .

1671 . , , 150. , - . , , . - (postrzelony) , , 21 - , 151. . , , , 152.

147 . ... . 134. , (Pisma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 662).148 Ojczyste spominki... . II. S. 314.149 M. ... . 134-135. , 14 1670 . , ? (APG, zesp. 300-29, N 165, k. 258; . : Ibid. N 259, s. 591). 1670 . ?150 .: Jaworski . Kampania ukrainna Jana Sobieskiego w 1671 r. // Studia i Materiay do Historii Wojskowoci (-SMHW). Warszawa, 1965. . XI. Cz. 1. S. 69-130. , - .151 Pisma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 693; Ojczyste spominki... . I. S. 178.152 Pisma do wieku i spraw... . I. Cz. 1. S. 699-700; Ojczyste spominki... . II. S. 334-335; Ul- ryka Werduma dyaryusz wyprawy... S. 233-234; APK, zesp. Archiwum Pinoccich, N 372, s. 154; Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, s. 383.

44

? , , , , , - (zween ko- sackische Obriste)153. , 154.

. ( - ) , , ( , ), . , , : , , , . , . , , , , . , , , ? , ?

(), , , - , , () , , 155.

, - 1669 . , . , , 156.

153 Ulryka Werduma dyaryusz wyprawy... S. 234. , - 13 1671 . (Pisma do wieku spraw... . . Cz. 1. S. 699-700; Ojczyste spominki... . II. S. 334-335).154 APK, zesp. Archiwum Pinoccich, N 372, s. 154, 156; Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, s. 383.Iss - 13 1671 . (Pisma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 700; Ojczyste spominki... . II. S. 335).156 Ojczyste spominki... . II. S. 147 ( - 11 1671 .).

. ...

45

157. , .

1672-1673 . 10 1672 . , 158. , , 1671/1672 159. , - , - , , .

, . 1672 . . , , 160.

157 Pisma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 702 ( 13 1671 .).158 Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 474; . ... . 396.159 .: . ... . 393; LiskeX. Cudzoziemcy w Polsce. Lww, 1876. S. 181; Woliski J. Materiay do dziejw wojny polsko-tureckiej 1672-1676 // SMHW. 1964. . X. Cz. 1. S. 233; Demel J. Historia Rumunii / Wydanie drugie, poprawione i uzupenione. Wrocaw etc., 1986. S. 187.160 ,. 79 ( ), . 1,. 143, . 111.-112., 114., 117.- 120. ( . J1. 117.). , 1664-1666 . , , , ( . ... . 396), . , 1671 . , , , (, . 79, . 1, 1671 ., 1, . 216). , , : : () ; ( . ). : (sic!) (. - . .) (. - . ) ( . - . .) ... ( ). , .

46

1. ..

, , , (, , , ) , , . 1672 . : 161. , (, ), . , 1672 . 162.

, 21 1672 . , - - - (prison- nier) 163. , . , , , , , - , 164. , , , , , , 1672 . , , , ; 165. .

1672 . , ( 1699 ., , 1673 . 1676 . - , ), . , , .

161 . ... . 136-137. . . 135-136.163 Documente privitoare la Istoria Romanilor culese de Eudoxiu de Hurmuzaki. Bucuresci, 1912. Vol. XVI: Corespondenja diplomatica i rapoarte consulare francese (1603-1824) / Publicate dupa copiile Academiei Romane de Nerva Hodo$. P. 21 ( 21 ).164 , , , , (Ibid.): , , , .145 Ibid. . 19 ( 14 ).

47

16 1673 . ( ) , , , : 166. , , . , , .

1673 . (, ), - . , , : . , , 16 (26) 1673 ., , 167. , . , , .

, , . 13 1673 . , , 168, - .

, 10-11 1673 . ( -), , 169. , . , ( ) 14 1674 . ,

166 Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 606v.167 , . 124, . 1, 1673 ., 12, . 26; . ... . 138.|6* Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. 1964. . X. Cz. 2. S. 257.169 Pisma do wieku i spraw... 1881. . I. Cz. 2: Obejmujca pisma od roku 1672 do roku 1674.S. 1313-1314 ( 21 1673 p. ).

48

1. .

170. : 1674 . , .

1674 . , 171. , , 172. . , , , , , , - , 173.

5 (15) , 174. , , , , , , , ... , ... ce6t 175.

170 . . XI. . 473 ( , ).171 . ... . 406-407 ( 2(12) ( )).172 . ",., . 212-213; . . 276; . ., 1777. . 116.173 . ... . 407-408 ( 6 (16) 1674 . - ); . ... . 212-213; . . 117; . . 276-277; . . ... . 243-244.174 . . ... . 244.175 . ... . 409 ( 6 (16) ). . : . . IV. . 301; . . 1-. . . . 968; . . XI. . 387; ... . . . 251; . . ... . 244.

4-6-1279 49

, 17 (27) 1674 . ( , ), . , , , , , 176. , , 19 (29) , 177. , , , , , , -178. 179.

. , . 5(15) - ( ) , , , 180. , , 181, . , : , , ,

176 . . IV. . 303; . . 1-. . . . 970; . . XI. . 389-390; ... . . . 251.177 . . XI. . 408-410. . , 9 (19) ; ( . . 420-421). 10 (20) , ( . . 421-424).178 . . 118.174 . ... . 318.180 . . XI. . 470.181 . . 472-474. , , 7(17) : , , , , ( . . 472). .

50

, , , . , : ( ), , ( ), .

- 10 (20) 1674 . , 182. , , . , . 14 : (, , ; , , 183). , , 184.

1674 . , , 185. , , 186. .

. , . 1 , , - - () ( 187) - 182 . . 501.183 . . 468 ( 18 (28) ).184 . . 473-474.185 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. 1966. . XII. Cz. 2. S. 284,286; Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. III198, rkps 53, k. 166.186 . . , 1845. . 30. : 1673-1674 . . . . . 191. . : Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 707.187 .: Koodziejczyk D. Podole pod panowaniem tureckim. Ejalet Kamieniecki. 1672-1699. Warszawa,

1. ...

4* 51

. ( -), ( )188. , - - ( ). , , - 189. : 17 ( ) 3 , 10 . , - , 190. 191 ( , - 192), , . , - 193, 194; . , ( ) , -. , 195. ,

1994. , , .: Stolicki J. Egzulanci podolscy (1672-1699). Znaczenie uchodcw z Podola w yciu politycznym Rzeczypospolitej. Krakw, 1994; Akta sejmiku podolskiego in hostico 1672 1698 / Wyda i opracowa Jarosaw Stolicki. Krakw, 2002.188 Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. III-198, rkps 53, k. 166.189 Ibid.190 Woliski J. Materiay do dziejw wojny. . . I I SMHW. . XII. Cz. 2. S. 284-285.191 Ibid. S. 286.1,2 . . 30. ... . 191 ( 18 (28) , , ; ).193 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XII. Cz. 2. S. 284, 286.194 Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 706v.-707.195 . . XI. . 566-587; Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XII.Cz. 2. S. 285; Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 706 v.

52

. , , 196. , III 1674 ., , (Woosz), 197. , ?

. , , XVII - XVIII ., . , , , , , (.-. .), 198. , 1674 . , . : (. - . .) , . , , , ( . - . .) 199; , , , . , , , () 200 (, , ).

, ? 25 (. .) 1674 .: - , , 201. 29 (. .) IV -

|% Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 706 v.1,7 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 2114, s. 340 ( ).|,# . "... . 215.199 . . 118.200 . . 277-278.' . . XI. . 544-546.

. ...

53

- 202. , , , , ( ). , , , , . , 29 (. .) , ( ) .

, , 10 (20) 203. ( , ), , , . , , , 204. , 15 (25) , , - 6 (16) 205. , , - : , , . , . , ( ?) 206.

202 , . 79, . 1, . 166, . 541 ( 29 (. .) 1675 . , , ).203. ... . 515.204 . . ... . 252. , , , , XI , , , .205. ... . 507-508. XI .206 , 8 (18) : , (- . - . .), ( . . XI. . 587-588). , : , ( . - . . )

54

. .

, , 1674 ., - , , 207. 29 (. .) 1675 . 25 (. .) 1674 . : , , , , ..., , , , , . , , 208. ? , , , , , , , , ( 1674 . -), 209.

: , , , 210. 2" .

, . , 212. : ( , , . - . .) , , , '

, , , ( - . - . .) ( . - . - ) , .207 . . 529.2011 , . 79, . 1, . 166, . 537.204 . . XI. . 529.210 . . 538 ( 15 (25) ). . : Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XII. Cz. 2. S. 296; , . 79, on. 1, 1674 ., 2, . 522.211 Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. III198, rkps 53, k. 248.212 1674 . , , , (Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, . 709 v.).

55

(. - . .) , , . , , , ; , , , , , 213. , , , .

, , , (. .) 1674 . . , (sic!) , - . , - ( ), - , , , . , , , , . , , , . : , (. - . .) , , , , , (. - . .) , , , . ... , (. - . .) ... , , , , 214.

, , , , . , , , . , . , , , 215.

9 (19) 216. , 10 (20) ,211 . ... . 217-218. (. 278-279).214 . 1882. . XII: 1675-1676. . 4-9.215 . . 10.216 . . 30. ... . 221.

56

, - (. - . .) , , , 217. , 7 , , : ( ? - . .) ( . - . .) , , 218.

, 1674 . , . , , : , , , , , . 1671 . , , , , , , , , , .

, III , . , , 22 (, ) . , 1200 (ludzi) . 219, -220.

, - , , 221.

217 , . 79, . 1, . 166, . 541 .218 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XII. Cz. 2. S. 297.2,9 Ibid. 1967. . XIII. Cz. 1. S. 230 ( (- ?) 23-24 ), 247 ( 15 ); Dwa pamitniki z XVII wieku... S. 58; , . 79, on. 1, 1674 ., 2, . 643 ( - 24 ).220Dwa pamitniki z XVII wieku... S. 58.221 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 423, s. 225. III 28 1675 . , , (Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. III198, rkps 108).

1. ...

57

, , , : Hoh, , - . , , , , 22 : , , .

( , , XVII . ), - ( , , , ): , , III, , , , , , , , , , , , , , , , , . , , 222.

, .

222 Przysigam P[anu] Bogu wszechmogcemu, w Trycy witey iedynemu, i naianieyszemu Janowi III, z Boey askiey Krlowi polskiemu W[ielkiego] X[istwa] Lith[ewskiego], naianieyszym iego krlewskim nastpcom, take Rz[eczy]p[ospoli]tey wiernym bd a do ostatnie(g)o kresu ywota mego ostatni krople krwi moiey wyrzekam si protectiey tureck- iey tatarskiey ani wicy przymowa bd, owszem cokolwiek sity rozumu mie bd, na wykorzenienie bisurman z pastw I[ego] K[rlewskiey] M[oci], p[ana] m[ego] miociwego], obrc wszytkim inszym kozakom, starszynie czerni do wiary sczeroci przeciw I[ego] K[rlewskiey] M[oci] Rz[eczy]p[ospoli]tey powodem bd przykadem, osobliwie puk podolski bracawski miasta, sobie od Ilego] K[rlewskiey] M[oci], p[ana] m[ego] m[ilociwego], powierzone, w wierze cnocie stateczney ku usudze Ilego] K[rlewskiey] M[oci], p[ana] m[ego] miociwego], Rz[eczy]p|ospoli]tey trzyma tak sprawowa bd, iakoby przy dostoiestwie Uego) K[rlewskiey] M[oci] na wykorzenienie bisurman a do ostatni krople krwi swoiey stawali wiernymi beli. Tak mi P[anie] Boe dopom Syna iego niewinna mka.

58

: , , , . , (jednowadnym) , , , , , , , , , , , , , , , , , . , , ( , . - . .) - . () , , . 223.

, . , , . , , : , ( ). , , 22 , : 224. , . , 1674 . ( , , )

1. ...

223 Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana. . XXIX. S. 195-196; Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 228-229. . , , , , . III 22 1674 . (Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 229).224 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 228.

59

225. , . , , , , , , - . : ? , , .

III . , . , . 1676 . ( 2 - 14 ), III (, ). , , 226. , 1674 . III (Chocholius primus post Doroszenkium Cosaccus)227.225 rda dziejowe. Warszawa, 1875. . I: Krzysztofa Grzymutowskiego wojewody poznaskiego listy i mowy /Wyda Aleksander Jabonowski. S. 63 ( 27 ); AGAD w Warszawie, zesp. Archiwum Zamoyskich, N 3053, k. 76 ( III 27 ); Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 431, s. 160-161 ( III 28 ); Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 720 ( III 28 ).226 Woliski J. Relacja na sejm koronacyjny 1676 r. o pierwszym dwuleciu rzdw Jana III // Przegld Historyczno-Wojskowy. Warszawa, 1938. . X. S. 128; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 174, s. 73-75. , 1676 . , , - (Volumina legum. 1860. . 5. S. 202). , , . .227 Relacye nuncyuszw apostolskich innych osb o Polsce od roku 1548 do 1690. Berlin; Pozna, 1864. . II. S. 426 ( III , 7 1674 . , ).

60

, : , 1674 . (, , ), , .

III - , . , , , , , . , 12 228.

, , , III : , , , , . , , 229.

(do Wooszczyzny) 230. 231, , .

228 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 240-243, 247-249, 252, 253, 256; Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. -198, rkps 79, k. 231v.-232; , . 79, on. 1, 1675 ., 5, . 57.2 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 239,248, 249, 354; HAH , . , . 4 ( ), . 1, . 318, . 47. III (Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 254; HAH , . , . 4, . 318, . 47).230 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 232, 239.231 , , 1675 . - , , , (Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 122 ( 1675 .); Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. III-198, rkps 56, k. 68 ( 19 1675 .).

1. ...

61

6 1674 . () , ... . , , , , , . , , , . 232. 1784 - () . , - 233. , , , 1674 . , *, . , , - , 234. () 235, , , : , . , 236.3 . 237 238. , , , , 239.

2,2 ... . 451; . . 16. . II. . 7. .: . . . X., 1990. . 17.233 ... . 452; . . [ .] . . ... . 201.

* , - 1674 .254 .. [.] . . ... . 1-2; . ... . 1. . 3.5 . . 16. . . . 7.236 . ... . 451.237 Stilman L. Nikoaj Gogol and Ostap Hohol. S. 813-814.23* . . . 87. . 85-87 .219 , . II, . 2390 ( 18 (28) 1856 .).

62

1. .

, - 240. , , , . : XVII . , ( - ), () , ; 241.

, , , 24 1674 ., III () () , , , , . , 242, - , , , , , . , , 243.

, 4 1675 . III , . 244. , , , , , , - (horodom). , , . () (, - 22 1674 .). , 1674 . . , , , , III, . : , , (

240 . . // . , 1933. . 2. . 291.241 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 234.242 ( . ... . 152).245 AGAD w Warszawie, zesp. Archiwum Zamoyskich, N 3053, k. 49.

244 ibid. K. 104.63

245). , , - (dla lepszego rzdu) , . III () , . , , , (. - . .) , , , , .

, 246 , XVII .247. - ( , ). , , .

* * * , 1654

1661, 1663-1669, 1673-1675 . , 1662 1670 1671 ., , .

1654 - 1675 : 1665 ., 1671 ., 1672 ., 1673 . - , - 1671 . - ,

245 , , , 4 - . ; ( , . , . 4, . 1, . 318, . 49).246 , , . : 4 ( , . , . 4, . 1, . 318, . 49; Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. III-198, rkps 56, . 108); , 6 (Woliski J. Sobiesciana z 1675 . // Przegld Histo- ryczno-Wojskowy. 1932. . V. S. 227-228; : Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 430, s. 210).247 , , .: . . ... .

64

1671 . 1672 . - .

(, ) , 1664 . 1665 ., ( ).

, 1658 . , , , . 1664 1674 ., - .

, , - - , 1674 ., ( , ) , , 1669 . (, , ). , , .

. , , , , , . , - - 1658 . 1660 ., , 1663-1664 . , . , 1674 ., . , . 1659 . , , 1659 . , 1658, 1659 1674 . , 1674 ., : - , - . - , , .

1. ...

5-6-1279

2

1659

17 (27) 1659 . 1654 . , 1.

. . , - , - , , ( . - . .), - , , 2.

23 (. .) 1659 . 3. - . 1 . - XVII-XVIII . , 1934. . 61-80.2 , ( - ). ., 1828. . IV. . 58; ( - ). 1-. ., 1830. . I. . 499-500; , , ( - ). ., 1863. . IV: 1657-1659. . 269; . % 3 . ., 1926. . 235; ... / ... 17851786 . ., 1847. . 4. . 38; , . . - . . ., 1858. . I: 1649-1687. ..6.3 . 1892. . XV: 1658-1659. . 274. : ... (. . 1-. . . . 508).

5 67

4; , , . (), , . . , , XVIII .: 1659 ., . 11. 8 , , ' , ^ ^ )5. . , , .

1659 - , , , ( ) XVII . , - 1654 . , 6. , 7.

101 , - , - . ,

4 (; - ), . 124 ( ), . 1, 1659 ., 19. : . XVII . // . , 1997. . 1. . 410.5 , , - (1737-1814) - . 1762 . , , ( . ., 1900. . II. . 468-471; . 4- . ., 1991. . I. . 204). ( 1832 . ( )) .6 . 1878. . X ( III ). . 781-800 ( ), . 799-828 ( ). , - ( . . 291-292), , 1659 . : 1654 . / . . , . . ., 2003.7 . . X. . 291-296, 300-306. ( . . 296-300).

68

2. 1659

, () 8 , () ^ ... ... ^. 11 (. .) 1659 . - , , , - 8 () - , . : , - , ... , - (, , . - . .) , , 8 . , .

, - . - ( . .). , 1660 , , 9.

. ( () ). , () , - . - . , , . 14 , , .

* , 17 (27) 1659 ., (. . IV. . 49-50; . . 1-. . . . 262; . . IV. . 262; . ... . 221-222; ... . 4. . 27).9 , 1659 . ( . -- XVII-XVIII . . . II: // . ., 1930. . 8. . 16). , , , . , , , . , , .

69

. , , - , . - , , , . , , ( ). , 1659 .

, 228 ( ), - 144, - 167, - 237, () - 275, () - 191, - 1242 . , 1222: 147, - 165, - 219, - 274, - 189 .

, . , , 1649 1654 , , 50- 60- XVII ., , ( ), 1649 1654 . 1649 ., , (1296 ), - (1483), - (1958), 2072 () 3473 () 10. , 1654 . , 5095 , - 33802, - 304813, - 11950 14. : , 1649 22 , - 19, - 17; , 1654 9, -

10 . -. ., 1931. . IX. ( 1654-1657). . 1523.11 . . X. . 296.12 . . 302.13 . . 798.14 . . 300, 838.

70

2. 1659

16 15. , 1651 14 (chorgwi)16.

- , , *. , 220 , - 227, 111, - 46, - 604. , 602, - 215, - 230, - 110, - 47.

, , , ( ). , , 1659 . ( ) . , , , , , , . , , , ( ). , , , . , , .

, , , , , , , - . . 17 1658 . , (iure haereditario) 17.

15 /. . 1648-1654 . // . ., 1966. . 2. . 134-138.16 . ( - ), . , . 5 (), . 1, . 2286II, . 147. ( ):

, (. 11 ).17 - , , , - ( - ). ., 1894. . VIII. . 2: XVII-XVIII . . 94-95; Powiat - hylowski w gubernii Podolskiej. Opis geograficzno-historyczny wszystkich miast, miasteczek, wsi, przysikw, futorw, sowem zaludnionych miejscowoci w tym powiecie, z dodaniem odpowiednich dokumentw / Zebra i opracowa Wadysaw Pobg-Grski. Krakw, 1903. S. 38-39. 1658 .

71

, 4 1659 .18, , , 19.

, 17 1659 ., : , 20. , , . , , , , 21. , 22. , , .

, : ( , . - . .), , ()(). XVIII . , , , *. - ( ) .

( ) ( ) - , , - 23. ,8 . . VIII. . 2. . 97-103; Powiat Mohylowski... S. 39-43.19 Volumina legum. Petersburg, 1859. . 4. S. 302. . : . . (XV-XVIII .). ., 1894. . 324-326.20 . . IV. . 56; . . 1-. . I. . 497; . ... . 231; . . VIII. . 2. . 267; ... . 4. . 35.21 , 1664 . ( . . VIII. . 2. . 107-109; . ... . 325 330,333).22 . ... . II. . 16.* ,

, , , . , , ; .21 . - X V-XVIII . . ., 1993.2- . . 6-47 + XV-XVIII ..

72

2. 1659

(). : (, ), - ( ). , , 120 , 35 .

, , - 38 , , - , - ( ()). , . , XVII . , , - , 24. ( , , ). , , , 36 , . , .

, 38 663 , , , 662. , , 2509 , - 2486. ( ) 2271 . 41 , , 39 ( - - 25, - 11, - - 3) - ( ). - , () - , 36 - , () XVIII . , (. 16 ), ( ) (. 13 14 ).

, , ,

24 . . // XVII . ., 1979. . I. . 167. : , , . ( ).

73

1:1,03 (1222:1264). , - - 1:0,86 (1222:1049). , 1654 . 1:1,16 (3048:3538)25, - 1:1,06 (6380:6747)26, - 1:0,72 (11950:8617)27. , , 1654 ., - .

1659 . . , , , , , . , 1659 . (, , , - ) , , .

, . , , , , , , , . . , , , , : - , - ( - , - - , - ), - . , : , - , , ( ), - , - 28. 36 38 , , , 33 ( ), ( ) - . 15 , 1 2 - , - , - , , . , 29. .

25 . . X. . 798.26 . . 302.27 . .-300, 833.2,1 XVII . .: - . // . 1868. . CXL. . 802-810; . . XIV-XVII . . , 1993. . 377; 378, 332, 387; 388.29 XVII . .: . . . 1954. . 360, 361.

74

2. 1659

. - (160 , 74,42% ), (131 , 69,31%), (124 , 45,26%), (96 , 43,84%), (63 , 42,86%) . (29 221, 12,72%). , . - . , , (), . .

1659 . 30: , () , , , - .

- XVII . 31. - .

,

(, ) ^

^ . ! ^ , 88 ^. 1, 2 - 3, , 8

2. 1659

2. ' 1659

2. 1659

2. 1659

Kdukvh

2. 1659

2. 1659

2. 1659

2. 1659

92

1 ( - 1680) - . 1619 . 1629 . . 1646 . . 1647-1648 . , 1654 . . () . . 1659 . 1659 . ( / . . . , 1891. . 123-141).

2 ( - 1682) - . 1637 . 1649- 1652 - . 1653 . . 1655 . 1658-1660 - . 1659 . 1660 . , .

2. 1659

1681 ( . - , 1911. -. . 136-159).

3 ( - 1682) - . 1653 . ( ) , . 1654 . 1654-1656 - . . 1656 , 1665 - . 1659 . , . , 1677 1678 . ( . , 1918. -. . 84-113).

4 ( ) - . 1610 ., - 1676 . 1630 , 1632 . - . 1633-1634 1644-1645 - . (1649-1650). 1650-1651 . 1651 1666 . , 1653-1654 - . 1654 1659 . 1667-1669 - . 1676 . . XV-XVII . , 1975. . 299-300).

5 ( ) - . 1638 . . 1648-1649 - , 1649-1664 ( ) - . 1659 . 1661-1662 - , 1664-1669 - , 1670-1673 - . ( . . ... . 131).

6 .7 ( - 1679) - 50-

70- XVII . 1654-1661,1663-1669 1673-1675 , , 1662 1670-1671 ( , 1664 . 1665 ., , ). -- 1671 . - , . 1675 . 1678 . - , III . 1659 . ( , , ) - (, . - . .) (. . IV. . 51; . . 1-. . . . 494; . . IV. . 273; . ... . 224; ... . 4. . 29). , ,

93

( ) , (. . ... 231).

8 - ( ) , . XV-XVIII . - () ( . ...).

9 , - - , . XVII . (oppidum) ( . XVII .: , , , // : , , . , 1998. 5: . , 60- . . 353 365).

10 - - . XVII . . 1651 . (Powiat Mohylowski... S. 176).

11 , , : . , , , XVII . , XV-XVI XVIII . , 1659 . , . , , . , . XVII . , XVIII . 1640- - , ( ( - ), . 37 ( ), . 1, . 43, . 49., 374).

12 - - . XVII . - (Powiat Mohylowski... S. 176), ( . 1890. . VII. . 2: - . . 516).

13"14 . , . , , - .

15 - - .

16 XVII .: (Powiat Mohylowski... S. 176), (Archiwum Gwne Akt Dawnych w Warszawie, zesp. Archiwum Skarbu Koronnego ( - AGAD w Warszawie, ASK), dzia I, ks. 71, k. 403v.). 30-60- XVII . ( . . VII. . 2. . 516; , . 37, . 1, . 41, . 362.; . 42, . 251). 1730 . (Archiwum Pastwowe w Krakowie, zesp.

94

2. 1659

Archiwum Podhoreckie Andrzeja Potockiego, XI, 1/28), 1659 . , , . 1742 . ( , . , . 145 (), . 134, . 171). XVII . , , , .

,7 - - .

,8 - .

,9 - - . 20- XVII . ( , . 36 ( ), . 1, . 2, . 19; . 37, . 1, . 287).

20 - - .21 - -

.22 - -

. XVII . .23 - .

- - , . XVII . ( , . 37, . 1, . 38, . 218), ( . . 41, . 137), ( . . VII. . 2. . 510), ( , . 36, . 1, . 2, . 18; Powiat Mohylowski... S. 108, 176; . : . ... . 185).

24 - - .

25 - .

26 - - . XVII . (Powiat Mohylowski... S. 108; , . 36, . 1, . 2, . 41; AGAD w Warszawie, ASK, dzia I, ks. 71, k. 404).

27 - - . XVII . ( , . 37, . 1, . 43, . 20,436.; , . , . 141 ( . ), . 45). 1655 . - (Powiat Mohylowski... S. 88).

^ - - . XVII . (Powiat Mohylowski... S. 164; , . 37, . 1, . 35, . 289.; , . , . 141, . 45).

29 - . XVII . .

^ - - .

31 , , - , . 1637 . ( , . 37, . 1, . 40, . 138).

95

32 - . XVII . , ( , . 36, . 1, . 4, . 11; . 37, . 1, . 38, . 50, 230; . 40, . 93; . 43, . 411).

33 - .

34 - . XVII . ( . . VII. . 2. . 515; AGAD w Warszawie. ASK, dzia I, ks. 71, k. 403v.; , . 36, . 1, . 4, . 11) ( , . , . 141, . 45).

35 - - .

36 - - . , , - , .

37 - - .

38 - . 1636 . () ( , . 37, . 2, . 40, . 319.; . : Powiat Mohylowski... S. 258).

39 - . XVII . - , ( , . 37, . 1, . 35, . 49, 465; . 36, . 107, ., 510, 826; . 40, . 405; Powiat Mohylowski... S. 85).

^ - . - . XVII . - ( , . 36, . 1, . 2, . 23; . 4, . 11; . 37, . 1, . 27, . 169; . 31, . 348; . 38, . 46., 455.; Powiat Mohylowski... S. 258).

4, - . XVII . , XVIII . ; , - ( , . 37, . 1, . 34, . 36; . 36, . 563.; . 37, . 263.; . 40, . 201, 258., 416; . 44, . 110; AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, dzia XVIII, Lustracje, ks. 74).

42 - . XVII . - .

43 - . - - .

44 - .45 -

.46 - .

XVII . (Powiat Mohylowski... S. 176; ,

96

2. 1659

. 36, . 1, . 2, . 36; . 37, . 1, . , . 157.; . 35, . 53; , . , . 141, . 45).

47 - - . XVII . - .

48 - - .

49 - . XVII . ( . . VII. . 2. . 512; , . 36, . 1, . 2, . 48; . 37, . 1, . 32, . 64.; . 37, . 20; . 38, . 92; AGAD w Warszawie, ASK, dzia I, ks. 71, k. 395).

7-6-1279

1664

1663 . , , . , 1663 - 1664 . , , , , , - , - . , , 1664 . , . - 1664 . . , .

( ) XVII ., . , , , - . , , - . , , , . - .

- , , , . .

1 . 1 , .: 1) : 9 (19) 1632 . ( .

7* 99

, XVII . 402 . 545-586, . , , . , . ( ). ., 1883. . 1. : . . 405-407); 6 1632 . ( - , , , - ( - ). ., 1863. . . . 1: (1500 1648 .). . 338-342); , 17 1648 . (, . ., 1848. . I / . : . . 126-130); 14 (24) 1649 ., ( . . 372-376); , 1649 . ( . 1914.. III. . 4: , . . 362-365); 10 (20) 1650 ., ( / .I. I. . ., 1961. . 159-161); , , 1650 . ( . . 200-201); , 1653 . (... 1852. . III. . III: . . 53-56); , , 9 (19) 1660 . (... 1859. . IV. . III: (1660-1664). . 54-60); , , 27 (. .) 1660 . ( . . 74-77); 5 (15) 1661 ., ( (-; - ), . , . , . 2, 188/8, . 38-40); , , 8 (18) 1661 . (... . IV. . . . 121-124); , , 28 1662 . ( . . 160-167); , , 13 (23) 1662 . (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 413-418); , , 10 (20) 1662 . (... . IV. . . . 239-246); , , 22 (. .) 1663 . (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 469-476; . ( - ), . , . 4 ( ), . 1, . 272, . 258-260; . 5 (), . 1, . 1411, . 686-689; Biblioteka Zakadu Narodowego im. Ossoliskich we Wrocawiu, oddz. rkopisw, rkps 237, k. 81-84); , , 13 (23) 1663 ., 14 (... . IV. . III. . 254-258); , , 30 (. .) 1664 . ( . . 441-444); , , 28 (. .) 1664 . ( . . 449-451); , , 8 (18) 1664 (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 525- 526); 2) : , , 20 (. .) 1666 . (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw,

100

.

, * 1664 . (, , () , "), , . - , (Swientosaw) (Samuel) . , 26 1664 . 7 1665 rkps 402, s. 615-634; . 1666 // . , 1999. . 2/3. . 318-327); , 1669 . (Archiwum Gwne Akt Dawnych w Warszawie ( - AGAD w Warszawie), zesp. Archiwum Branick- ich z Suchej, N 33/46, s. 2-4; Archiwum Pastwowe w Gdasku, zesp. 300-53 (Korespondencja m. Gdaska), N 105, s. 259-261; Monumenta Ucrainae Historica / . , 1966. . III (1650-1670). . 305-311; . 1669 11 XV-XVIII . - . 100- / . , 1998. . 203-205); , , 3(13) 1669 . (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 677-684, 688; M. 1669 . . 205-209); , , 2(12) 1670 . ( . XVII-M / . ., 1851. . . . 227-232; , , ( - ). ., 1877. . IX: 1668-1672. . 300-311; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 729-740); , , 4 (14) 1671 . (AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum, ks. 25, k. 307-309v.; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 707-711; , . , .5,. 1,. 1411,. 175- 177); , , 6 (16) 1671 . (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 168, s. 460-462); , , 26 (. .) 1672 . (AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum, ks. 25, k. 346v.-349; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 691-694).

* - , - , .

, () 1648-1664 , , (., 1848-1859).

2 Chronologia sejmw polskich 1493-1793 / Zestawi i wstpem poprzedzi Wadysaw Konopczyski // Archiwum Komisji Historycznej. Krakw, 1948. . IV (Oglnego zbioru XVI). 3 . S . 154.

101

: (. 545-576), (supplementum; . 577-580), (. 581-582), (. 583-585), (. 585-586), (. 586). 77 , 75 , - ( 49 76, ). - , - : (12 ), (29 ), (munitia) (8 , 49), (Podzikowanie) (3 ), (Petita) (23 , 76). .

1664 . , . . , , , . , . , .

, , , , ( 4). , ( 6). ( 16). ( 17). , ( 21). , . , ; . , ( 22). , , ; ; ( 23). ,

102

3.

( 24). , , ( ). , , - , , , , ( 31). ( 33 37). , ( ) (naymita), ( 34). , () ( 36). , ( 38). , , . - ; - , ( 41). : 24 ( 44), ( 45) ( 46). - , - - . , , ( ). . , (). ( ; (76)).

, , 1664 . , ( 53). ( 54-58, 60, 61), ( 59). , , . ( 73-74). - , , .

103

, , , - .

: - ( ), ( , ), ( , , - ), ( , ) , ( (, . - . .), [] ] []), , , (, . - . .). , , , , (, , , ).

. , (supplicato) 21 1665 ., . 3.

: 4 5 , 6. 7.

, , , s, z 3 Litterae nuntiorum apostolicorum historiam Ucrainae illustrantes (1500-1850). Romae, 1967. V. XI: 1664-1669 / Collegit, paravit, adnotavit editionemque curavit Athanasius G. Weykyj, OSBM. P. 78.4 Lipiski W. Stanisaw Micha Krzyczewski. Z dziejw walki szlachty ukraiskiej w szeregach powstaczych pod wodz Bohdana Chmielnickiego (R. 1648-1649) // Z dziejw Ukrainy. Ksiga pamitkowa ku czci Wodzimierza Antonowicza, Paulina wicickiego i Tadeusza Rylskiego / Pod redakcj Wacawa Lipiskiego. Kijw, 1912. S. 304-306.5 . // - . ., 1928. . 76: .. . 214.6 , , ( /. : // . . -, 1997. . 142-143 . 143-144).7 . : , 1654-1665 . ., 2001. . 422-443 ( 18:

104

3.

. , . , , , , .

- 1664 . ( 1663 .) , 3 (, . .) 1664 . *. 8.

, 9, , . , . , 15 1664 . - 10. . , , 3 1664 ., , 11. , , .

, . 1663-1664 . . . 1664 .). . : 1) - : 1664 // . 2000. 1. . 40-61; 2) . - 1664 . // , - : /, ... // . . . ., 2004. . 139-149.* - , - ,

.8 Korzon . Rec.: - . .

XVII XVIII . ., 1898 // Kwartalnik Historyczny. Lww, 1899. R. XII. S. 810; Ejusd. Dola i niedola Jana Sobieskiego. 1629-1674. Krakw, 1898. . I. S. 495; Lipiski W Stanisaw Micha Krzyczewski... S. 306;. . / . . -, 1985. . 46.9 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 533-534.

10 ... . IV. . III. C. 409-411.11 / . . . ., 1971. . 95. ( . . .

105

11664 ., (. .). .

, , 26

Instructia na seym walny Warszawski, w roku 1664 dana ode mnie, Hetmana, wszytkiego Woyska JEKr. Mci Zaporozkiego posom naszym p.p. Michayowi Radkiewiczowi, obonemu generalnemu, Samuelowi Frydrychowieowi, pukownikowi Biaocerkiewskiemu, Swientosawowi Krzywieckiemu, pisarzowi Woyska JEKr. Mci Zaporoskiego, w obozie pod Lisiank, mca nouembra dnia trzydziestego.

1. Naprzd. Po pocaowaniu rki Paskiey wiemey poddaskiey oddaniu pod nogi Ma- iestatu JEKr. Mci veneratiey pokorne oddadz solenniter dziki za nieaowan podeszych lat JEKr. Mci, Pana naszego mego Paskiey Monarszey osoby, fatig przez Ukrain, kiedy od kilku wiekw inauditam a nam desideratam, vspakaiaic poddanych swoich pomieszkania vtwierdzaic kraiw securitatem, przenis praesentiam, nadto nieprzyiacielskie na swe Pastwo, ad ipsam famam ogoszonego Pana in armis swym assistere granicom, auersit potgi acz iniurio caeli jesienney zimney reuolutiey krlewsk wygod w polu praecisam, atoli, z wrodzoney do obrony poddanych inclinatiey na stumienie, by sam w polu car moskiewski compareret, quaesitam, na wylot przez Pastwa swoie venerabuntur occasionem belli'1.

2. Gdy summa miaa po deditiey ledwo nie caego Zadnieprza, pod nogi Maiestatowi JEKr. Mci skonionego, vigore w Vkrainie tranquillitas z wiosn 2 residuum obstinatorum przy zimnego Monarchi protectiey sczciem JEKr. Mci a rk mnego//rycerstwa infringi 2,3 poskacz na niedol et fatales po niezarosych JEKr. Mci cieszkach, ktre Vkrainne JEKr. Mci Pastwo afflixerunt, calamitates, gdy sub specie cia do boku JEKr. Mci, Pana naszego mego, niebosczyk Pan Wyhowski, woiewoda kiowski, wyszedszy z Baru, snuic si dugo po podeyzrzanych miastach miasteczkach, w narodzie vkrainnym, nouandarum rerum chciwym, mouet bunt tumulty staliste prawie vincula conclusit w Szawulisie coniurati'3,4*iako szerzey wyraa confessata zdraycy Sulimki, tey roboty instrumentum*4.

Religia Grecka

3. A e od wielu wiekw pod sczliwym Krlw JchM, Panw naszych mcwych dzi panuicego, panowaniem wiara nasza grecka, nie w vniey bdc, ale pod posuszestwem

, . 1663- 1687 . II . . . . ., 1905. . VI. . XV. . 27).

106

3.

Stolice Apostolskiey Konstantynopolskiey, suis zawsze cieszya sczyci immunitatibus, pokorn pp. posom zlecamy do Krla JE0 Mci caey Rptey supplik, aby Paskiey ebrzeli clementiey w zachowaniu praw, narodowi religiey naszey nievniatskiey sucych, ile aby ad liberum, ktre tey Rptey, coaeuum w Pastwach JEKr. Mci exercitium religiey naszey nievniatskiey cerkwi, nam, nievniatom, od oycw vnitow w Koronie w WmXeLm in conuul- sionem praw naszych pozabieranych, bya5. Tandem 6 tak wiel seymw JEKr. Mci, Pana naszego mcgo, caemu wiatu iawnemi assecuratiami obiecana restitutio'6, gdy po te czasy nasze duchowiestwo tylko cieszy askawemi JEKr. Mci obietnicami, a oycowie vnici ben- eficia7//y cerkwie dzier. Powabi ta aska JEKr. Mci Rptey w buntach bdce 8*Woyska Zaporozkiego scissie'8 ad unitatem z nami, gdy usysz, i innata regnantibus clementia, nie patrzc na ich errores przeciwko Maiestatowi swemu Rptey, na prob nas, ktrzymy z vtrat zdrowia ostradali oguem wszytkie za dostoiestwo Maiestatu JEKr. Mci Rptey, cao mienia powrci naszemu duchowiestwu nievniatskiemu kae lege scripta samym skutkiem 9*od vnitow w Koronie w WmXcLm zabrane archiepiscopie, episkopie, archimand- rie, cerkwie, manastery iakiekolwiek ritus nostri fundatie'9. O co gdy od pocztku JEKr. Mci Panowania koatamy I0 obietnice, seymowemi constitutiami utwierdzone*10, odbieramy, niednego episkopstwa Przemyskiego, iescze pactis conuentis sczliwey electiey coronatiey . pamici Krla JE Mci Wadysawa Czwartego, brata Krla JE Mci, vindicatam1*, nie moemy od oyca Chmielowskiego, vniatskiego wadyki, iniusta competentia in potiori parte osignionego, dwign, wolno et vsum naszemu vniatskiemu2* episkopowi11. Koata tedy do aski Krla JE Mci Rptey iak o wolno rwno rzymskiemu w Koronie w WmXeLm naboestwa naszego nievniatskiego, tak o restituti w Koronie w WmXeLm archiepisco- pii, episkopii, archimandryi, cerkwi, monasterw naszemu duchowiestwu nievniatskiemu, supplikowa pokornie bd pp. posowie nasi.

4. 12' A e w przeszey constitutiey napisano si commissarzw, ktrych zwodzi do odbierania naszych cerkwi esset immensum, zwascza kiedy ta constitutio absentiarum wtrcia obstacula u nas niektrzy rozumiei, e ta liczba gromadna commissarzw//excludit effectum aski JEKr. Mci Rptey w restituty cerkwi naszych ruskifch nievniatskich duchowiestwu naszemu ruskiemu, nievniatskiemu12, prosi bd o czterech commissarzw tylko, z Korony dwu a z Litwy dwu, ieden rzymskiego, drugi naszego ruskiego nievniatskiego wyznania, z Korony w Litwie administrare mai t commissi, a z Litwy w Koronie, na przyszym seymie sub paenis3* swey commissiey dane rationes. Czas po seymie commissiey w puroku decidi, prosi bd.

5. Jako nouitates starych porzdkw immutatie zwyky confundere si w kodym stanie, tak aby wedug dawnego zwyczaiu nieprzerwanym a saeculo toczcego4* si torem do l3collatury episkopii prawosawnych13, pogotowiu metropoliey Kiowskiey, nie w vniey z rzymskim kocioem, ale pod posuszestwem Patriarchy Konstantynopolskiego, bdcych,

vindicati ( episkopstwa)2* nievniatskiemu3* poenis4* toczcym

107

zwierzchno adna duchowna rzymskiego naboestwa posuszestwa nie interessowaa nie naleaa, iako to l4*Jm. Xdz arcybiskup lwowski co za praetext do episkopiey naszey Lwowskiey, nie w vniey bdcey, usurpowa*14, ale l5 sam Krl JE M iako supremus arbiter praeuia electione legitime et immediate do niey cleru nalecego, iako diplomata wolnoci reli- giey naszey sonant jus patronatus collationis exigit, by collatorem15. W czem aby lege scripta caueatur dawny porzdek a niesuszne praecidantur, iako to Jm Xdza arcybiskupa lwowskiego innych Jch Mciw ad collationem et praesentam16 praetensie, imponimus p.panom posom naszym u JEKr. Mci Rptey staranie. Wic l7*wsi Perehiska toties obiecan restituti epis- copiey Lwowskiey17 ta sollicitudo p. posw naszych pokornie u JEKr. Mci Pana naszego stanw Rptey exposcet, gdy dosy iusta petit ta cathedra od dawnych czasw, gdy sdu Paskiego ebrze.//

6. Poniewa metropolita kiowski iest directe et immediate pasterzem Vkrainy mia by per omne ius et '"-aequum electem*1* decidi Woyska JEKr. Mci Zaporozkiego rwno z szlacheckim duchownym stanem gosami, vpraszac bd pp. posowie nasi, ,8 aby per legem scriptam caueatur samotrzynastego Hetmana rwno z szlacht do electiey metropolity kiowskiego sensus gos wolny, to iest Hetman, obony, pisarz Woyska, sdziowie, assawuowie sze pukownikw, poniewa niey na sze pukw dzielimy Woysko, a te gosy porwnane z stanem szlacheckim, directe do obrania metropolity nalecym, prdsz facilitabunt na iednego zgod Woyska non derogabitur do tego posuszestwa pasterza nalecego honori'18.

7. W Vkrainie rzek staww monastyrw kiowskich19 wszytkiey Vkrainy oby zawia iakimekolwiek praetextem w ich wtrca vsum nikt nie way, lege caueri prosimy, ile kiedy fortec na Zaporou gdzie indziey erigentur achnliby participowa monasterw poywienie wygod.

8. Niemao na tym kraiw tych porzdkowi naley, aby md erudiri moga, czym by samym ad saniorem mentem w doyrzalszym kody mg powabie si wieku. Zaczym aby akademia20 szkoy kiowskie21 byy immunitatibus, academiom in Regno suacmi, insignitae nasi w niey professorowie nievniaci byy promotie22, academiom zwyczayne, inu- aleant, supplikowa bd, iako o to, 23 aby oycowie jezuici nigdy szk nie fundowali ani erigowa przez si albo subordinatas personas nie wayli w Kiowie, iakoby md reigiey naszey greckiey spokoynie moga erudiri wolnoci academickich cieszy vsura, gdy oycw jezuitw szkoy musiayby tylko tumultw przy//niepodobney z akademi nasz zgodzie by okkazi, adne szkoy rzymskiego naboestwa ad proportionem collegy albo academiey eby w Kiowie nie byy*23, o constitutiey warunek vpraszac bd.

9. Wic przy academiey i moe stan burss et semmariorum na studentw fundatia, vpraszac bd pp. posowie, aby kodemu chccemu erigowa fundowa wolno pospolitym prawem, w constitutiey wyraonym, caueatur.

10. W Wielkim XcLm i te szk naszych reigiey greckiey 2**nie w vniey2* dotd nigdzie non instaurata erectio nie pozwala modzi reigiey greckiey, nie w vniey bdcey, wyzwol

aequam electionem2*-2* , bdcey.

108

3.

onych uczy nauk24, sollicite prosi bd, aby academi wolno byo fundowa nievniatsk, mianowicie w Mohilowie Litewskim25, w niey professorowie ad proportionem kiowskiey akad- emiey byli, ktra temi, iako kiowska, cieszy si ma academiom sucemi immunitatibus, burss et seminariorum na studenty aby przy tey akademiey lege pozwolona bya institutio. Take oycw jezuitw adnych szk rzymskiego naboestwa ad proportionem collegy albo academiey eby w Mohilowie erigowa fundowa nie wolno byo, lege decidatur.

11. 26*Lubelskiey cerkwie commissia, ktra iu effectualiter z aski JEKr. Mci stana nasi nievnici tey cerkwie ciesz vsu, aby podpisana bya od JEKr. Mci, Pana naszego mego*26, pokornie u Maiestatu JEKr. Mci instabunt pp. posowie nasi.//

12. Wrodzona JE0Kr. Mci, Pana naszego mego, clementia zawsze narodu ruskiego re- ligiey naszey greckiey nievniatskiey osobliwemi releuabat askami indemnitatem, teraz aby z teye dobrotliwey nasze nie byo wyczone in genere duchowiestwo aski, prosimy: gdy iako kodey reigiey w tym nay wicey vertitur immunitas, aby duchowni mieli suam obseruan- tiam, tak za naszemi nievniatskiemi wiesczennikami - popami w Koronie w WmXeLm, instabunt pp. posowie nasi, aby per constitutionem eximantur od wszelkich exacty onierskich domw ich securitas iako chwakw wielkiego Imienia Bozkiego bya porwnana z szlacheckimi w Koronie w WmXcLm domami et immunitatibus, iako o gwatowny naiazd, aby eodem sdzili si z kodym inuastorem1* iudicio na seymie za episkopa swego instanti; iako szlachta w Koronie w WmXeLm, a mianowicie w dziedzicznych panw maitnociach rwno z chopami do powinnoci aby nie byli pocigani episkopom aby o to z panami wolno byo agere na seymie za mandatem z kodym szlachcicem, prawo vprosz.

13. Poniewa te po . pamici oycu Kossowie, metropolicie kiowskim27, trzydziestu tysicy w gotowinie summa na reparati cerkwi S. Sophiey cathedralney w Kiowie zostaa, krom inszych splendorw ruchomych, cessit successori . pamici oycu Baabanowi, metropolicie take kiowskiemu28, a nie przyszo opatrzenie tey cerkwie do namnieyszego skutku owszem ociec Baaban in usum suum krewnych swoich t obrci summ, zaczym prosi Woysko JEKr. Mci Zaporozkie, aby t summ successori29 krewni niebosczyka oyca metropolity restituant a in defectu//na dobra zeszego pasterza authoritate seymu introducatur ex- ecutio w summ, a za eby successor z tey summy albo z dbr, w summie obitych, wypeni intenti niebosczyka oyca Kossowa okoo reparatiey cerkwie S. Sophiey, cauendo to, aby odtd ecclesia w niey successores metropolitowie, iako episcopi, po kodego zeyciu wszytk pozostao, excludendo krewnych (poniewa u nas zakonnicy tey cerkwi Boey na sobie mai dostojestwa), zabierali dziedziczyli, krom dbr ziemskich ich wasnych, ktre metropolita episcopi pro libitu suo mdz bd disponere.

14. A e z temi rzeczoma, ktre religi nasz nievniatsk conseruunt iey duchowiestwo, non temera2* mente supplikuiemy do JEKr. Mci, Pana naszego mego, ale dobrze zwaywszy, quanta ztd Rptey ma accedere pociecha, kiedy duchowiestwo nasze suis cieszy bdzie immunitatibus z clementiey Paskiey md erudiri w akademikach swoich, ktra dzi, arti-

!* inuasorem (. 16)2 temere

109

bus liberatibus non exculta, wszystko sobie audere pozwala persuasyi 1* naysusznieyszych excludit considerati.

Wolnoci Woyska15. Wolnoci Woyska JEKr. Mci Zaporozkiego iako s od Naianieyszych Anteces-

sorw Krla JE0 Mci samego Krla JE Mci, Pana naszego mcgo, nam mcwie nadane seymowemi constitutiami utwierdzone, tak aby wszytkich praw, przywileiw, wolnoci, nam sucych, stana na ninieyszym seymie//innouatia approbatia, unienie prosi bd tak dla nas, ktrzy persistimus in fide, iako 30*y tych alliciendo, ktrzy rospaczai w clementiey JEKr. Mci Rptey, aby mieli cieszy si wolnoci przodkom sobie nadan vsura*30. Wolnoci za naszego2* ta iest interpretatio.

16. Naprzd. Aby domy, futory nasze z szlacheckimi w Koronie w WmXeLm in securitate porwnane byli3* przez constituti onierz, ktryby way stanowi si u Kozaka, pro inu- asore by sdzony.

17. Jeliby szlachcic Kozaka regestrowego zabi, lubo w Woysku merens stipendia lubo nie, cauemus to sobie, eby o ten crimina popeniony na gardle by karany peremptorie przez 31*decret grodu kiowskiego'31, nie upatruic 32*cadenty roczkw'32, tylko ad requisitionem Hetmana albo pukownika, gdzie si owe stanie zabystwo. Ktremu grodowi kiowskiemu aby publica lege w sprawach criminaw kozackich dana bya suprema nad kodym zabyc sine ulla appellatione executiey33 na gardle facultas, rzecz nam Rptey poyteczn widzimy, gdy tak wntrzne diffidentie a z tego na szkod Rptey motus compescentur.

18. In casu za na zabyc vcieczki z gorcego vczynku eby 34*infamia grodzka kiowska publikowana tak bya wana, iako trybunalska'34, trybuna35 nie mg decretw grodowych w sprawach kozackich znosi, lege cautionem.

19. Similiter in ciuilibus36 publicowana banitia37 w grodzie aby te miaa wag, iako w trybunale, banitus38, kiedy mu kto zada w trybunale albo in quocunque Regni subsellio, nie mia locum standi, poko nie dosy uczyni stronie.//

20.39'Na grd za, w niedosy czynieniu sprawiedliwoci ieliby zwleka executi, aby paenae4* vstanowione byy, doyrz o forum z grodem za mandatem przed Krlem JE Mci o sd nieprawny, iako o zwok sprawiedliwoci uprasza bd*39.

21. ^'Wdowy kozackie wedug dawnych praw, zwyczaiw, porzdkw przywileiw Naianieyszych Krlw Polskich teranieyszego, nam panuicego, nadanych*40, aby byli5* wolne od stanowisk onierskich do kozackiey naleeli jurisdictiey, a nie do zamkowey41. 42*Hetman za z starszyn sub fide et consistentia doyzrze et decidere ma naleyt usug woienn, czynic tak, iakoby plenus dwu tysicy z puku kadego na usug JEKr. Mci by numerus-42. 43*A wdowy kozackie cakiem wolne by mai podug dawnych praw przywileiw*43.

'* .2* naszych3 byy4* poenae5* byy

110

3.

22. W sdy kozackie44 adna wtrca si nie powinna jurisdictia, ale w kodym puku samego pukownika sd wszystkie discernere sprawy powinien cum appellatione libera do hetmaskiego sdu, a to midzy Kozakami tylko; a ieeli midzy miesczaninem a Kozakiem sprawa o iakiekolwiek praetensie, poswary, ranienia, zabystwa, w gruntach rnic, w stawach, pasiekach, futorach inno1* excessus, nie powinna sama decidere starosty iurisdic- tio45, ale 46*sd compositi judicy'46 z pukownikiem albo hetmaskim wysanym.

23. Co do electiey Hetmana. I sub specie wolnego obierania bunty wsczyna zwyky, gdy iedno co w niespokoyney in plebe zaczwaa gowie, zaczym libera electio aby bya w granicach swoich opisana prawem pospolitym. To iest 47*eby Hetman od seymu do seymu nie by skadany, ale po seymie//zieda commissarz od JEKr. Mci