Όνομα:Γεωργιοπούλου ΕλένηΚαθηγητής:Kόκκινος ΔημήτρηςΤμήμα: Eδικής ΑγωγήςΔιδακτικό Έτος: 2007 - 2008

Παιδική Λογοτεχνία

Moυμού Ιβάν Τουργκένιεφ

Σκέψεις πάνω στο διήγημα...

Επέλεξα να παρουσιάσω τη Μουμού, γιατί καθώς το διάβαζα με εντυπωσίασε και με προβλημάτισε ο τρόπος που παρουσιάζει ο συγγραφέας τον κωφάλαλο ήρωά του και μέσα απ’ αυτόν την αντίληψή του για την ανθρώπινη υπόσταση.

Αρνητικό και θετικό μαζί. Αναπηρία από τη μία – στοιχεία που αντισταθμίζουν το πρόβλημα από την άλλη. Τίποτα δεν είναι μαύρο ή άσπρο, συνυπάρχουν και τα δύο σε μια συνεχής πάλη. Η προσωπική σύγκρουση που δίνει και τη λύση οδηγεί τη ζωή μας στο επόμενο βήμα.

Εμείς που στεκόμαστε από τη μεριά του ειδικού τι μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε τ΄ άτομα με ειδικές ανάγκες στην πορεία της ζωής τους;

ΙΒΑΝ ΤΟΥΡΓΚΕΝΙΕΦ O Ιβάν Τουργκένιεφ, Ρώσος μυθιστοριογράφος,

ποιητής και θεατρικός συγγραφέας, γεννήθηκε το 1818 στο Οριόλ της Ρωσίας και πέθανε το 1883 στο Μπουζιβάλ, κοντά στο Παρίσι. Ήταν γιος ενός αξιωματικού και μιας πλούσιας και δυναμικής γυναίκας, της οποίας η μορφή διαφαίνεται σε διάφορα έργα του. Προσπάθησε να προωθήσει τον εξευρωπαϊσμό της Ρωσίας, χωρίς όμως να επιτρέπει στην κοινωνική κριτική να υποβαθμίζει την τέχνη της γραφής του. Η λογοκρισία που δέχτηκε ήταν η αφορμή για να φύγει οριστικά από τη Ρωσία και να εγκατασταθεί μόνιμα στο Παρίσι, όπου και αναγνωρίστηκε. Μερικά από τα έργα του είναι: «Πατέρες και παιδιά», «Καπνός», «Μια παράξενη ιστορία», «Ένας μήνας στην εξοχή» κ.ά.

Υπόθεση

Ο Γκαράσιμ ένας Ρώσος, κωφάλαλος, δουλοπάροικος ζει και εργάζεται στο αρχοντικό μιας αριστοκράτισσας ως θυρωρός – φύλακας. O μεγαλόσωμος και καλόκαρδος Γκαράσιμ εκεί στην πόλη θα ζήσει έναν αγνό και ανεκπλήρωτο έρωτα στο πρόσωπο της Τατιάνας, μιας υπηρέτριας του αρχοντικού. Λίγο μετά βρίσκει τυχαία ένα μικρό θηλυκό σκυλάκι, του δίνει το όνομα Μουμού, μια λέξη που βγαίνει από το μουκάνισμά του και το παίρνει μαζί του. Μεταξύ τους αναπτύσσεται μια δυνατή σχέση πίστης και αφοσίωσης.

Η πανέξυπνη Μουμού κερδίζει την προσοχή της αρχόντισσας και θέλει να την κάνει δική της. Η Μουμού όμως δεν αναγνωρίζει για αφεντικό της κανέναν άλλον εκτός από τον Γκαράσιμ και της «δείχνει τα δόντια της».

Η αρχόντισσα, εκνευρισμένη, δίνει εντολή να απομακρυνθεί το σκυλί από το αρχοντικό. Η εντολή της εκτελείται, αλλά η Μουμού βρίσκει το δρόμο και επιστρέφει στο αφεντικό της. Ο Γκαράσιμ την κρύβει μέσα στην καμαρά του για να την προστατεύσει, αλλά τον προδίδει το γάβγισμά της. Πολιορκείται απ’ όλους τους δουλοπάροικους για να παραδώσει το σκυλί και πάνω στην απελπισία του δίνει την υπόχσεση και την τηρεί να πνίξει ο ίδιος το σκυλί στο ποτάμι.

Μετά το τέλος της Μουμού, ο κωφάλαλος γίγαντας εγκαταλείπει το αρχοντικό και επιστρέφει στο χωριό του, που ζει απομονωμένος με μόνη συντροφιά το βουβό του πόνο.

Γ καράσιμ

Ο Γκαράσιμ είναι το κεντρικό πρόσωπο μέσα στο έργο. Όλα τα γεγονότα έχουν αναφορά στο πρόσωπό του και ταυτόχρονα γίνονται αφορμή για να ξεδιπλωθεί ο χαρακτήρας του και η ζωή του ως δουλοπάροικος στα χρόνια της τσαρικής κυριαρχίας στη Ρωσία.

Η ιδιαιτερότητα

Ο Γκαράσιμ είναι ένας νέος άντρας, μεγαλόσωμος και ρωμαλέος. Ένας «γίγαντας» όπως αναφέρει ο συγγραφέας, δυό μέτρα ψηλός. Η σωματική του δύναμη είναι ασυνήθιστη, σχεδόν υπερφυσική. Μέσα στο κείμενο υπάρχουν κάποιες παρομοιώσεις που εκφράζουν ολοζώντανα το γεγονός αυτό.

…Και ήταν χάρμα να τον βλέπεις όταν όργωνε, κι έλεγες, καθώς έγερνε με τις τεράστιες παλάμες του στο αλέτρι, πως μόνος του αυτός, δίχως τη βοήθεια του εξαντλημένου αλόγου, έμπηγε το υνί στο στήθος της γης· ή όταν θέριζε το κατακαλόκαιρο και νόμιζες πως το δρεπάνι του δούλευε έτσι που θα μπορούσε να θερίσει ένα νεαρό δάσος από σημύδες. Κι έβλεπες ν’ αναδεύονται οι μακρουλοί και σκληροί μύες στις πλάτες του σαν μοχλοί.

Ο ήρωας μας είναι κωφάλαλος από γεννησιμιού του. Συνεννοείται με χειρονομίες με τους γύρω του και χρησιμοποιεί το μουκάνισμα για να εκφράσει κυρίως τα αγαθά του αισθήματα. Με τη σωματική του δύναμη εκδηλώνει τη δυσαρέσκειά του, το θυμό του και οτιδήποτε τον ενοχλεί στους άλλους.

…Μάλιστα όταν μια νύχτα έπιασε δυό κλέφτες, τσούγκρισε τον έναν με τον άλλο έτσι που σπάσανε τα μούτρα τους τόσο άσχημα, που δε χρειάστηκε να τους παραδώσουν στην αστυνομία.

Η ιδιαιτερότητά του δεν του στερεί την ικανότητα να σκέφτεται, να ερωτεύεται, να πονά, να αγαπά και να ονειρεύεται όπως όλοι οι άνθρωποι. Τον βλέπουμε να ερωτεύεται την Τατιάνα, την πλύστρα του αρχοντικού και να ονειρεύεται τη ζωή μαζί της.

...Από εκείνη την ημέρα δεν την αφήνει πια ήσυχη: όπου κι αν πάει, ξεπροβάλλει μπροστά της, της χαμογελάει, μουκανίζει, κουνάει τα χέρια του...

...Την αγάπησε: για τη μειλίχια έκφραση του προσώπου της, για τις ντροπαλές κινήσεις της, ένας θεός ξέρει!

Το γεγονός όμως ότι είναι κωφάλαλος σε συνδιασμό με το παρουσιαστικό του και τη σχεδόν υπερφυσική του δύναμη τον διαφοροποιεί αισθήτα από τους άλλους δουλοπάροικους του αρχοντικού. To «ελάττωμά» του τον οδηγεί στην απομόνωση. Η έλλειψη επικοινωνίας επιδρά καθοριστικά στο χαρακτήρα του και διαμορφώνει συμπεριφορές που στα μάτια των άλλων πολλές φορές αγγίζουν τα όρια της υπερβολής και της χαζομάρας.

...Έτσι, σαν υπνοβάτης κουνάει τις χερούκλες του. Αδύνατο να τον τιθασέψεις. Γιατί; Διότι, όπως και ο ίδιος γνωρίζετε Γαβρήλο Αντρέιτς, είναι κουφός, και σαν να μην έφτανε αυτό, είναι και κουτός σαν την πατούσα μου.

Η εικονογράφηση του διηγήματος είναι υποτυπώδης. Κάποια λιγοστά ασπρόμαυρα σκίτσα απεικονίζουν τον ήρωα και κάποιες στιγμές δράσης. Η εικόνα δε λειτουργεί ως μέσο κατανόησης του κειμένου, ούτε αναγνωρίζεται η αναπηρία του ήρωα. Στα χέρια μας έχουμε όχι ένα παιδικό παραμύθι, αλλά ένα διήγημα που διαβάζεται και από μεγάλα παιδιά. Η εικόνα στην περίπτωση αυτή θα μπορούσε να λειτουργήσει δευσμευτικά στο μυαλό του αναγνώστη.

Ο χαρακτήρας

Ο Γκαράσιμ είναι κυριολεκτικά ένας «αθώος γίγαντας» με καρδία μικρού παιδιού. Η καλοσύνη και η τρυφερότητα που τον διακρίνουν εξωτερικεύονται επιλεκτικά στη γυναίκα που ερωτεύεται και αργότερα στο σκυλάκι του, τη Μουμού, γιατί κατά βάση είναι ένας εσωστρεφής άνθρωπος, κλεισμένος στον εαυτό του, χωρίς πολλά-πολλά με τους άλλους.

...Όλη τη νύχτα ασχολιόταν με το σκυλάκι, το χάιδευε, το σκέπαζε και στο τέλος κοιμήθηκε πλάι του μ’ ένα χαρούμενο και ήσυχο ύπνο.

...Μερόνυχτα όλοκληρα δεν έβγαινε έξω. Ο αμαξάς ο Αντίπκα έλεγε μετά πως είδε από την κλειδαρότρυπα τον Γκαράσιμ να κάθεται στο κρεβάτι του κρατώντας το πρόσωπό του μες στις παλάμες του.

Ζει με τάξη, εργάζεται με ζήλο και είναι συνεπής στις υποσχέσεις του. Ούτε σκέψη να ξεφύγει από τα μετρημένα. Χαρακτηριστικό κάθε αδύνατης φύσης που αποφεύγει το τυχαίο και το άτακτο.

...Γενικά ο Γκαράσιμ ήταν τύπος αυστηρός και

σοβαρός και αγαπούσε σε όλα την τάξη. Ακόμα και τα κοκόρια δεν κόταγαν τα τσακωθούνε μπροστά του, αλλιώς τα περίμεμε συμφορά!

Από την άλλη τον χαρακτηρίζει ένας προσωπικός ηθικός κώδικας, μια εσωτερική ελευθερία, που τον κάνει να νιώθει ελεύθερος μέσα στη σκλαβιά του. Χαρακτηριστικά που απορρέουν ίσως από το «ελάττωμά» του και την έλλειψη επικοινωνίας που επιφέρει αυτό. Φαντάζει έτσι στα μάτια μας άφοβος και κάποιες φορές γίνεται βίαιος απέναντι σ’ όσους εκδηλώνουν συμπεριφορές αντίθετες στην ηθική του.

...Μια μέρα στην τραπεζαρία η αποθηκάριος των απρόρουχων, προϊσταμένη της Τατιάνας, την πείραξε τόσο που η δύστυχη κόντεψε να βάλει τα κλάματα. Τότε ο Γκαράσιμ τινάχτηκε πάνω, άπλωσε την πελώρια χερούκλα του, την ακούμπησε βαριά πάνω στο κεφάλι της ασπρορουχούς και της έριξε μια τόσο άγρια ματιά που εκείνη κόλλησε το πρόσωπό στο τραπέζι.

Επίλογος

Στάση – βλέμμα των άλλων

Η γριά - αρχόντισσα τον θεωρεί άξιο και πιστό

φύλακα του σπιτιού , γι’ αυτό και δεν τον τιμωρεί όταν έχει ξεσπάσματα βίας στους άλλους. Η ιδιεταιρότητά του της προκαλεί συναισθήματα λύπης και σε κάποιο βαθμό τη διασκδάζει κιόλας, εφόσον δε δημιουργεί προβλήματα στην εργασία του. Όταν όμως απαιτεί να φύγει το σκυλί από το αρχοντικό, τότε ο Γκαράσιμ αντιμετωπίζει τη σκληράδα του αφέντη προς το δουλοπάροικο.

...Η παράξενη γερόντισσα όμως έβαλε μόνο τα γέλια και υποχρέωσε μάλιστα την ασπρορουχού να της επαναλάβει κάμποσες φορές πώς ο Γκαράσιμ με τη βαριά χερούκλα της κόλλησε το κεφάλι στο τραπέζι. Την επόμενη του ’στειλε ένα ρούβλι. Τον επιβράβευε και ως πιστό και σίγουρο φύλακα.

Η Τατιάνα, η φοβισμένη και άβουλη πλύστρα του αρχοντικού που ερωτεύεται ο Γκαράσιμ τον αντιμετωπίζει με τρόμο. Το ενδιαφέρον που της δείχνει της προκαλεί μεγάλη ταραχή και φοβάται πως ο Γκαράσιμ θα την σκοτώσει αν μάθει για το γάμο της με τον τσαγκάρη, τον Καπιτόν. Για πρώτη και τελευταία φορά βλέπουμε την Τατιάνα να εκδηλώνει κάποια συναισθήματα για τον ήρωα και να στέκεται απεναντί του χωρίς φόβο, μόνο όταν εγκαταλείπει το αρχοντικό με το μέθυσο άντρα της.

…Η Τατιάνα, που ως εκείνη τη στιγμή υπέμενε με τη μεγαλύτερη απάθεια όλες τις κακοτυχίες της ζωής της, δεν άντεξε, δάκρυσε, και καθώς ανέβαινε στο κάρο, φιλήθηκε χριστιανικά τρεις φορές με τον Γκαράσιμ.

Οι άλλοι δουλοπάροικοι του αρχοντικού θεωρούν τον Γκαράσιμ κακότυχο και εκφράζουν συναισθήματα λύπης γι’ αυτή του την κακοτυχία. Από την άλλη όμως πιστεύουν πως η αναπηρία του είναι έργο του σατανά και όταν αναφέρονται στο πρόσωπό του του αποδίδουν χαρακτηρισμούς όπως «σατανάς», «ξορκισμένος», «στοιχειό» κ.ά. Στα μάτια τους φαντάζει άσχημος και αποκρουστικός, γεμάτος χαζομάρα και εκφράζουν την άποψη ότι είναι ανίκανος να παντρευτεί και να κάνει οικογένεια.

...«Γιά δες ο μουγκός, ο σατανάς, ο ξορκισμένος!»

...«Εκείνο το στοιχειό, το σκίαχτρο της στέπας, την κυνηγάει...»

...Πώς ν’ αναφέρω στην Κυρία ότι ο Γκαράσιμ κάνει κόρτε στην Τατιάνα; Τι σόι σύζυγος θα ’ναι αυτός;

Τον φοβούνται και νίωθουν αδύναμοι μπροστά του, όπως ακριβώς φοβάται ένας άνθρωπος την επίθεση που μπορεί να δεχτεί από ένα αγρίμι.

Ταυτόχρονα τον αναγνωρίζουν ως άξιο δουλευτή στο αρχοντικό και σαν έναν άνθρωπο που κρατάει τις υποσχέσεις του.

...«Εντούτις, αυτός θα με σκοτώσει, μα το Θεό, Γαβρήλο Αντρέιτς, σαν μύγα θα με λιώσει...

…«Αφήστε τον , Γαβρήλο Αντρέιτς», είπε ο Στεπάν. «Θα το κάνει, αφού το υποσχέθηκε. Έτσι είναι αυτός…Αν υποσχεθεί κάτι, τότε είναι σίγουρο».

Οι ιδέες που έχουν για τη διαφορετικότητά του και ο φόβος που νιώθουν, εξαιτίας της υπερφυσικής του δύναμης, στέκονται εμπόδιο στην επικοινωνία μαζί του. Έτσι, χωρίς φανερά να τον απορρίπτουν, τον απομονώνουν και τον κρατάνε μακριά από το δικό τους κόσμο.

...Ο Γκαράσιμ έριξε μια γρήγορη, αυστηρή ματιά σε όλους, δεν απομακρυνόταν στιγμή από το διάδρομο με τα δωμάτια των κοριτσιών και θα ’λεγες πως μάντευε ότι κάτι κακό του σκάρωναν.

Η «ιδιότητα» του δουλοπάροικου, που έχει ο ήρωας μέσα στο διήγημα, αυτόματα δηλώνει και τη θέση του μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον. Ο Γκαράσιμ ζει σε μια κοινωνία όπου η αξία της μονάδας είναι έννοια ασύλληπτη και ταυτόχρονα η αναπηρία του λειτουργεί απαξιοτικά σε τέτοιο βαθμό που να συγκρίνεται η ύπαρξή του με αυτή του ζώου.

...Και να που κουβάλησαν τον Γκαράσιμ στη Μόσχα. Μεταφυτευμένος τώρα στην πόλη, ένιωθε στενόχωρα κι απορούσε, το ίδιο όπως δεν θα καταλάβαινε τι του συμβαίνει ένας νεαρός ταύρος, γερός, που τον πήρανε απ’ το χωράφι με το ολόχυμο χορτάρι...

Ο Γκαράσιμ και οι άλλοι...Η σχέση του με τη Μουμού

Ο Γκαράσιμ δεν αναπτύσσει με τους άλλους δουλοπάροικους προσωπικές σχέσεις. Τους θεωρεί όμως, όπως αναφέρει ο συγγραφέας, «δικούς του ανθρώπους» και υπακούει στις εντολές τους. Δείχνει την ενόχληση του σε ανεπιθύμετες συμπεριφορές, αλλά ταυτόχρονα είναι δίκαιος μαζί τους και κρατάει πάντα το λόγο του.

Αντιμετωπίζει με σεβασμό και αξιοπρέπια το αφεντικό του, την αρχόντισσα και νιώθει λιγότερο φόβο γι’ αυτήν, απ’ τους άλλους.

Ο μοναδικός άνθρωπος που πλησιάζει περισσότερο είναι η Τατιάνα, η πλύστρα του αρχοντικού, που της εκφράζει τον ερωτά του και ονειρεύεται να την κάνει γυναίκα του. Ο έρωτας όμως αυτός μένει ανεκπλήρωτος και ο Γκαράσιμ κλείνεται ακόμα περισσότερο στον εαυτό του.

...Γελώντας ανόητα και μουκανίζοντας τρυφερά, της έτεινε ένα κουλούρι – πετειναράκι, με ψευτοεπιχρυσωμένα τα φτερά και την ουρά.

Το κενό που νιώθει έρχεται να το καλύψει η σχέση που αναπτύσσει με το σκυλάκι που βρίσκει τυχαία στο ποτάμι. Το ζωντανό αυτό αποτελεί για τον ήρωα το μόνιμο υποκατάστατο της ανθρώπινης επαφής, γι’ αυτό και στέκεται δίπλα του κυριολεκτικά σαν μάνα. Η σχέση αυτή τον ισορροπεί και του δίνει νόημα ζωής.

Όταν όμως εξαναγκάζεται, από την πίεση της αρχόντισσας να αποχωριστεί το σκυλί του – το πνίγει στο ποτάμι - παίρνει και την απόφαση να φύγει μια για πάντα από το αρχοντικό.

...Ο Γκαράσιμ δεν άκουσε τίποτα: ούτε το βιαστικό γρύλισμα της Μουμούς καθώς έπεφτε, ούτε τον παφλασμό του νερού. Γι’ αυτόν, η πιο θορυβώδης μέρα της ζωής του ήταν σιωπηλη, δίχως ήχο, τόσο, όσο δεν είναι η πιο ήσυχη νύχτα για μας.

___________________

Επίλογος

Ο Τουργκένιεφ στο διήγημα αυτό χρησιμοποιεί τον ήρωα του σαν σύμβολο για εκφράσει το λαό μ’ ένα δυτό και αντιφατικό τρόπο. Από τη μια τις αδυναμίες του (αναπηρία του ήρωα) και από την άλλη την αντισταθμιστική του δύναμη (υπεφυσική δύναμη ήρωα).

Σίγουρα οι δυνάμεις που κρύβει ο λαός, παρά τις αδυναμίες του, τον βοηθούν να ισορροπίσει και να στέκεται στα πόδια του.

Αυτό καταδεικνύεται από το γεγονός ότι η αρχόντισσα ενώ φαίνεται να επιβάλλει την απόψή της και να θανατώνεται το σκυλάκι, (σύμβολο τρυφεράδας και καταφυγής του ήρωά μας) ο ήρωας από τα θετικά του στοιχεία βρίσκει τη δύναμη τελικά να αντιδράσει και να φύγει από την υπηρεσία της.

Οι τελευταίες μου σκέψεις...

Τελειώνοντας το διάβασμα η απογοήτευση που είχα για την απελπισμένη κίνηση του ήρωα να πνίξει το σκυλί του μετριάστηκε, γιατί τελικά ο Γκαράσιμ, αν και βιώνει μεγάλη μοναξιά, κάνει την επιλογή του και αντιστέκεται σ’ αυτά που δεν του ταιριάζουν.

Και επανέρχομαι στο ερώτημα που με

βασανίζει από την αρχή του βιβλίου. Εμείς με ποιον τρόπο παρεμβαίνουμε ως ειδικοί;

Καθώς σκέφτομαι την πάλη του ήρωα και την αντιφατική του υπόσταση, οδηγούμαι στην ιδέα ότι η αναζήτηση, η καλλιέργεια και η επιβράβευση αντισταθμιστικών στοιχείων στα άτομα με ειδικές ανάγκες αποτελεί τη βάση της δική μας προσέγγισης, για να πετύχουμε τους στόχους μας.

___________