Түүх- музейн II анги Д. Улсболд

Соѐлын талаарх түгээмэл ойлголт

Аккультурацийн талаарх ойлголт

Инкультурацийн талаарх ойлголт

Соѐлын дасан зохицлын арга болох нь

Дүгнэлт

Ном зүй

Агуулга

“Соѐл” хэмээх үг нь латин хэлний “Cultura” буюу газрыг

эдлэх, ургуулах, газар тариалан эрхлэх гэсэн утгатай

үгнээс гаралтай хэмээн ихэнхи эрдэмтэн, судлаач нар

үздэг байна. Хятадын “жэнь”, Энэтхэгийн “жарма”,

Грекийн “пайдейя” гэсэн үгүүдтэй утга дүйдэг байна.

Монгол хэлэнд “соѐо”, “соѐол”, “соѐолох” буюу ургамлыг

ургуулах, ногоо соѐолуулах гэсэн утга санааг

илэрхийлэгддэг байна.

Эртний Грек, Ром, Дорно дахины орнуудын сурвалж

бичгүүдэд ихэвчлэн “шүтлэг” гэдэг ойлголтоор

илэрхийлдэг байсан байна.

Соѐлын талаарх түгээмэл

ойлголт

Материаллаг юмс, гадаад зан үйл, бэлгэдлийн зан үйл болон нийгмийн зохион байгуулалт гэхчлэн хүний бүтээсэн бүх юмс “соѐл”. /Л. Бернард/

Өөрийг нь хүрээлэн буй байгалийн орчин болон эдийн засгийн хэрэгцээндээ хүн дасан зохицох өвөрмөц арга, амьдралын ерөнхий дүр төрх зургийг “соѐл”. /К.Даусон/

Нийгмийн хүмүүний бүхий л үйл ажиллагааг “соѐл”. /А. Кройбер/

Өөр хоорондоо харилцан үйлчлэлцэж, зан үйлийг харилцан нөхцөлдүүлэх хоѐр ба түүнээс олон ухамсарт буюу ухамсарт бус үйл ажиллагааны үр дүнд бүтээгдсэн болон шинэчлэгдсэн бүх юмсыг “соѐл”. /П. Сорокин/

Ерөнхийдээ “соѐл”- ыг Байгаль- Хүн- Нийгэм гуравын байнгын харилцан үйл ажиллагааны үр дүнд гарч буй хэлбэршил юм.

Соѐлуудын харилцан нөлөөлөл. Хөгжлөөрөө өөр

өөр түвшний соѐлуудын харилцан нөлөөлөл.

Хөгжлөөр дорой соѐл нь илүү хөгжилтэйгээ

бүхлээр нь буюу хэсэгчилэн хүлээн авснаар

илэрдэг байна. XX зууны 30-аад онд АНУ-д бий

болсон, энэ нь угсаатны нэгдэл, уусал,

ижилслийг тодорхойлоход ашиглагддаг нэр

томъѐо юм.

Аккультурацийн талаарх

ойлголт

Маргарет Мийд /1901-1978/ АНУ. Нийгэмшил

гэдгийг ерөнхийдөө

нийгмийн үйл ажиллагаанд

суралцах үйл явц харин

инкультураци нь тодорхой

соѐл дахь суралцах үйл

ажиллагаа гэж

тодорхойлсон байна.

Соѐлд орох. Бие хүний уламжлалт сэтгэлгээ

болон үйл ажиллагааны явцад хамаарч буй

соѐлдоо орохыг хэлнэ. Тодорхой соѐлд уламжлал

ба зан байдлын хэм хэмжээг эзэмших үйл явц

юм. Энэ нь хүн ба соѐлын хооронд, соѐл нь бие

хүний үндсэн шинжийг тодорхойлж, хүн буцаад

өөрийн соѐлдоо нөлөөлөх үйл ажиллагааг

идэвхижүүлэгч болдог.

Инкультурацийн талаарх

ойлголт

Соѐлын дасан зохицлын арга

болох нь

Инкультураци- Соѐлд орох. Бие хүний уламжлалт сэтгэлгээ болон үйл ажиллагааны явцад хамаарч буй соѐлдоо орохыг хэлнэ.

Аккультураци- Соѐлуудын харилцан нөлөөлөл. Энэ нь угсаатны нэгдэл, уусал, ижилслийг тодорхойлоход ашиглагддаг нэр томъѐо юм.

Дан ганц соѐлоор хязгаарлагдахгүй бүхэл зүйлээр “дасан зохицол” гэх зүйл нь ихэвчлэн Байгаль газар зүй, тухайн ард түмнүүдийн сэтгэлгээний онцлог сэтгэл зүй, угсаа гарвал зүйн ижилсэл, уусал, нэгдлийг тодорхойлогч болсон байна.

Аккультураци ба инкультураци нь ерөнхийдөө соѐлын харилцаа, онолд ихэвчлэн өөр өөр соѐлтой угсаатан, ард түмнүүдийн материаллаг болон материаллаг бус соѐлын бүхий л харилцаанд орох нэгдэл, уусал, ижилслийг тодорхойлох үйл явцын ажиллагаанд ашигладдаг, одоо үед соѐлуудын харилцан нөлөөлөл, соѐлд орох гэх энэ нэр томъѐонуудыг ихэнхи ШУ-ны ихэнхи салбаруудад өргөнөөр ашиглах болсон байна.

Дүгнэлт

Ч. Цэнд. “Соѐл судлалын товч толь” УБ.,

Т. Дорждагва. “Соѐл судлал” УБ., 2011

Д. Бум-очир, Г. Мөнх-эрдэнэ. “Нийгэм, соѐлын хүн

судлалын онолын үүд” УБ., 2012

Б. Болормаа, Б. Тунгалаг “Соѐл хоорондын

харилцааны онолын асуудлууд” УБ., 2012

Ном зүй

Анхааралаа хандуулсан Та

бүхэнд баярлалаа.