Κάτω από τα πλατάνια τους βλέπω τώρα να χορεύουνσαν αστακοί αρματωμένοl ως τα δόντιαμε φουστανέλες φέσια και τσσροώοσχρυσά κουμπιά και φαρδομάνlκα σα χιόνιαστέρια για γιλέκα μ' αστραποβελονιάαπό μπαμπάκι κάλτσες κι ασημοσουγιάδεςκοστέκισ σελάχια μαντήλια φυσεκλίκιαμπιστόλες ασημένlες κουμπούρια και μαχαίριαχαρμπιά και πάλες σα χαντζάριαμπαλάσκες και φλουριά κωνσταντινάταμε ασημένlους ήλιους και χρυσούς αητούς στα στήθηή τον Αι- Γιώργη καβαλάρη με τη λόγχηκι όπως ισ-άρμσισ βροντούν κ' οι φουστανέλες τους

20 με πεντακόσια ανοίγουν αναγκιόλια σαν ομπρέλλες-ώ ο χορός τους που φέρνει ρίγη στις βρυσούλεςΙενώ οι πίπιζες και οι ζουρνάδεςκι ο κρότος ο ξηρός του νταουλιούκάνουν τους λαγούς τους κάπρους τα τσακάλια

25 προς τις βαθιές σπηλιές να φεύγουνε σαν βόλια ••••

,fr/,f ,fhfBH tί

ΥΜΝΟΊ. ΤΟΥ ",fNHryPlOY ΤΗΊ. Ί.Τ,fΜΝ,fΊ.Εδώ είμαι - κ' είναι βράδυ.

Έχω μπροστά μου της Ωλενείας το υπερθέαμα με σεληνόφωςμε τον Αράκυνθο και την Ψηλή Παναγιά ανατολικάκρατώντας τρυφερά στην αγκαλιά της

5 την Άγια - Αγάθη - κ έ ν τ Ρ ο ν σ ύ ν α ξ η ςαγωνιστών Ελευθερίας το Ε ι κ ο σ ι έ ν α.

Ώ πανηγύρι όμορφο των παιδικών μου χρόνωνόταν χαράματα ή αποβραδίςστα στήθη μου τον Αυγερινό ή τον Αποσπερίτηολόκληρος γινόμουν σκέτος ήχος

30 πίπιζας ζουρνά και νταουλlούΙ

Φέρνω βαθιά μου χιλιάδες τέτοια πανηγύριαχαμόγελα κι αρώματα παρθένωνμε βλέμματα διαξιφίζοντα τη νύχταμ' αφρούς σκιρτήματα σαν κύματα φιλήματα

35 -διάδημα στα τρυφερά των στήθη •••

φεύγω και πάντα έρχομαι σαν κύμαμε αναμνήσεις άγριας πέτρας και απήγανουμε αναμνήσεις άστρων , λύκων , θαλασσώνκαι μ ο υ σ ι κ ά φ λ ο υ Ρ ι ά καρπίζοντα

40 τα σπλάχνα μου •ΑΙΙΟΙ ΙΤΑΜΟΥλΗΙ

Αγl' Αγάθη, 22 Αυγ.1987

Ο Τόποs και η Ιστορία του

ΤΟ μεγαλύτερο σε έκτασηκαι πληθυσμό δημοτικόδιαμέρισμα του Δήμου

Αιτωλικού, στον οποίο εντάχθη-κε το 1998 με το σχέδιο«Καποδίστριαs». Αποτελείταιαπό το κυρίωs χωριό με ταπολλά παλιά σπίτια, που είναικτισμένο σε μακρόστενο λόφομε υψόμετρο 162 μ. και από-σταση από το νησί του Αιτωλι-κού 14 χιλιόμετρα και τον οικι-σμό των λουτρών Σταμνάs, μενεόκτιστα τα περισσότερα σπίτιατου, λίγεs εκατοντάδεs μέτρααπό την παραλία με τα δροσεράπλατάνια.

Σύμφωνα με την τελευταίασηογροφή (2001), οι μόνιμοικάτοικοι ανέρχονται σε 1.000,ενώ η συνολικΓ! τηε έκτασηείναι περίπου 36.000 στρέμμα- Μερική άποψπ του χωριού μέσο οπά καμάρο tns OIKiOS Κ.Τσιμπουράκπ

τα. Η Σταμνά καταλαμβάνει τοβόρειο tμnμα του Δήμου Αιτωλικού. Οριοθετείται σταδυτικά από τον Αχελώο ποταμό, βόρεια από το Αγγελό-κσσιρο, ανατολικά από την οροσειρά του Αρακύνθουέωs τα όρια του Χρυσοβεργίου και νότια από τον ΆγιοΗλία και την λιμνοθάλασσα Αιτωλικού. Παρότι μεγάλησε έκταση και με το μεγάλο ποταμό να τη διατρέχει, εντούτοιs δεν αρδεύεται σωστά, αφού μέχρι σήμερα ηπολιτεία δεν θέλησε να κατασκευάσει ένα ολοκληρω-μένο αρδευτικό σύστημα, βοηθώντσε έτσι tOUS παρα-γωγούs να βελτιώσουν το βιοτικό tOUS επίπεδο, αφούη ηεριοκή έχει μεγάλεs δυνστότητεε και μένει αναξιο-ποίητη, σε σχέση με άλλεs οεριωέε γειτονικώνδήμων, Αποτέλεσμα η συνεχns φυγΓ! των νέων στα

μεγάλα αστικά κέντρα. Το φαι-νόμενο tns ynρavanS του πλη-θυσμού, όπωs σε όλη τηνΕλλάδα παρατηρείται έντονοκαι στη Σταμνά, ενώ όπωsπαντού, αρκετοί οικονομικοίμετανάστατεs (Αλβανοί, Βούλ-γαροι) τουν οικογενειακώsμόνιμα στο χωριό.

Σημαντικό κεφσδοκώριάλλοτε, υπnρξε η έδρα τουδήμοψ Ωλενείαs από τη σύστα-σή του, το έτοs 1835, έωs καιτη διάλυσπ του το 1912. ΟΔήμοs πnρε το άνομα του απότην ΟμηρικΓ! πόληΏλενο, μιααπό tIS πέντε πόλεls τηε Αιτω-λίαs, οι οποίεs σύμφωνα με τονΌμηρο έλαβαν μέροs στη Τρωϊ-κπ εκστρατεία με στόλο αποτε-λούμενο από 40 πλοία καιαρχηγό tOUSτον θόαντα τουΑνδραίμονα (Ώλενοs, Καλυδώνα,

Πλευρώνα, Πυλnνη, Χαλκίδα).Στον Δήμο Ωλενείαs, που λειτούργησε από το 1835

έωs το 1912 υπάγονταν οι κοινότοτεε Σταμνάs, ΑγίουΗλία, Αγγελοκάστρου, Μουρτιάνου, lευγαρακίου,Μπρέσακου (Κλεισορεύματα) και έωs το 1865 και οικοινότηιεε Γουριά και Μάστρου. Η προσπάθεια πουέγινε το 1997 για την επανασύσταση του Δήμου δενκορηοφόρησε και έτσι το χωριό εντάχθηκε στο ΔήμοΑιτωλικού.

Τόποs με σημαντικά μνημεία και ευρήμοιο από ανα-σκαφέs, με συνεκή ιστορική παρουσία (από τα νεολι-θικά ακόμα χρόνια), για περισσότερο από έξι χιλιάδεsχρόνια, σύμφωνα με την ιστορικό Σπυριδούλα Αλεξαν-

-- -----

Άποψη σηό το Σχολείο npos την κοιλάδα του Αχελώου

12

Μερική άηοψη tns σεριοκήε. Στο βάθοs ο νέοs οικισμόs

δροπούλου.Η διάνοιξπ του

νέου δρόμου (παρά-καμψη Αγρινίου)έγινε σφορμή γιαεκτεταμένη ανασκα-φική έρευνα, ηοποία έφερε στοφωs πλήθοs σημα-ντικών ευρημάτων.Έγινε όμωs και αιτίανα καταστραφεί καιμεγάλο τμήμα τουαρχαίου τεϋωυε. Η

Τμήματου γδραγωγείου {ns Σταμνάs περιοχή θεωρείται(170s αι.) από τουε ειδικούs το

μεγαλύτερο νεκροταφείο tnS Δυτικns Ελλάδαs.Σημαντικά μνημεία από τη ΒυΖαντινή εποχή είναι ο

ναόs των Αγίων θεοδώρων (90S σι.], οι Δυο Εκκλη-σίεs (100s αι.), ο Άη Πώρνηε (120s σι.], η Αγία Παρα-σκευή με tIS θαυμάσιεs τοαογρσφίεε τσε (160saI.);AYIos Παντελεήμοναs (170s αι.) και Αγία Αγάθη(190s σι.]. Επίσηs μεγάλο ενδιαφέρον ααρουσιάτοψντο υδραγωγείο με tIS πολλέs καμάρεs στα Λουτρά(εποχή Τουρκοκρατίαs), η οικία Κων. Τσψηουράκη(15°' αι.), το σπήλαιο στο «Κσρίκωμσ», το κτίριο τουΔημοτικού Σχολείου δωρεά Συγγρού από το 1905, κ.α.

Οι κάτοικοι ασχολούνται με την γεωργία και την κτη-νοτροφία, με κύρια προϊόντα tIS ελιέs, το λάδι, τακαπνά και λιγότερο τα σιτηρά, βαμβάκι, αραβόσιτο καιαμπέλια.

Οι ελαιώνεs καλύπτουν τεράστια έκταση και αναγναντέψει κανείs την περιοχή από το χωριό, θα νομί-

Τμήματων τουωγρσφιών ιηε Αγίαs Πσρασκευήε (160s αι.)

Στο φύτεμα του Καπνού

σει ότι βλέπει τον ελαιώνα τηε Άμφισσαs σε μικρογρα-φία. Ακόμα και τα παλιά κσηνοκώρσφο (απ' τα μεγάλακσηνοκώρισ η Σταμνά), έχουν μετατραπεί σήμερα σελιοστάσια. Σύμφωνα με στοιχεία από το ελαικομικόμητρώο tnS Ε.Α.Σ. Μεσολογγίου, η έκταση που κατα-λαμβάνουν οι ελαιώνεs ιηε Σταμνάs ανέρχεται σε6.676 στρέμματα, όπου καλλιεργούνται συνολικά118.886 ελαιόδενδρα. Από αυτά 84.552 αρδευόμενακαι 34.334 μη αρδευόμενα. Το είδοs ιουε περιλαμβά-νει 12.028 λαδοελιέs, 67.337 ετιιτρσηέτιεε (καλα-μών), ενώ 39.521 καλλιεργούνται σε μεικτούs ελαιό-νεs. Εκτιμάται δε ότι τα μεγέθη είναι μεγαλύτερα τωνδηλωθέντων. Σήμερα λειτουργεί στα Σταμνά ένα λιο-τρίβι ενώ κατά τα τελευταία 150 χρόνια έχει καταγρα-φεί η διαδοχική λειτουργία τουλάχιστον έξι.

Μικρό οδοιπορικόΣτο χωριό ο εηισκέηισε θα φτάσει με το αυτοκίνητο

του, εάν ερκόμενοε από Αιτωλικό, στην τελευταίασιροφή πριν τη Κλεισούρα στρίψει αριστερά και διανύ-σει μια όμορφη και γραφική διαδρομή 5 χιλιομέτρωνγια τα Λουτρά και αλλά 3 για το κυρίωs χωριό, αφούδιασχίσει τουε ελαιώνεs με tIS αιωνόβιεs ελιέs. Εάνέρθει από Αγρίνιο μέσω Αγγελοκάστρου, μετά τονκόμβο τηε νέαs υπό κατασκευή Ε.Ο.,θα ανέβει τημικρή ονηφόρσ και με θέα στην κοιλάδα του Αχελώουθα μπει στο χωριό από τη βόρεια είσοδό του. Εκεί θαβρει αγροτικό ιατρείο, φαρμακείο, πολλά καφενεία,ταβέρνεs και οπωροπαντοπωλεία. Μπορεί να επισκε-φθεί την δανειστική βιβλιοθήκη του χωριού με τα3.000 βιβλία (λειτουργεί Τετάρτη και Σάββατο), ναπερπατήσει στα στενά δρομάκια και-να θαυμάσει ταπαλιά διώροφα σπίτια με tIS κσρσκτηρισιικέε καμάρεsκαι να ξεκουραστεί πίνονταs το καφεδάκι του αγνα-ντεύονταs τη μαγευτική θέα τιροε τον Αράκυνθο και

13

~~c' ι

"Αφιέρωμα στη Σταμνά .. !

:Αποψπ {ns παραλίαs μετά την ασρέμβασ» του Δήμου

τπν Αγι-Αγάθπ, τπ λιμνοθάλασσα και τον μυθικό ποτα-μό Αχελώο. Να περιπλανπθεί στα όμορφα μονοπάτιαπου απλόχερα προσφέρει π φύσπ και μέσα από περι-ποιπμένα λιοστάσια, περπατώνταs δίπλα στιε ράγεsτου τρένου, που έπαψε να σφυρίτει πριν 35 χρόνια καιαπ' ότι φαίνεται δεν πρόκειται να ξανασφυρίξει, νακαταλήξει στπν παραλία τηε λιμνοθάλασσαs Αιτωλι-κού, που αποτελεί για τουε Σταμνιώτεs αλλά και γιαtous κατοίκουs γειτονικών περιοχών, τόπο ονοψωοϊεκαι ξεκούρασπs, ιδανικό για βόλτα, καφέ ή φαγπτό,OΤISταβέρνεs που λειτουργούν όλο το χρόνο.

Εργσσίεε εnισκευήs τηε ξύλινηs εξέδραs στην Παραλία Σταμνόs [Ιούνιοε 1996)

Ιδανικόs επίσπs τόποs ονσψιαήε και ανάτασπs γιαtOUSντόπιουs είναι π Αγι-Αγάθπ, σε υψόμετρο περίπου500 μ. απέναντι ακριβώs από το χωριό και σε απόστα-σπ μόλιs 4 χιλιόμετρα από τπν παραλία. Το μοναστήριιδρύθπκε στα μέσα του 190υ αιώνα από το μοναχόΠανάρετο Παλαμά, ο οποίοs νωρίτερα είχε αναμορφώ-σει τπ γνωστή μονή τηε Αγίαs Ελεούσαs [και αυτήεντόs των ορίων του Δήμου Ωλενείαs). Εκεί ο επισκέ-ntns θα πάρει τον καφέ του και θα φάει στο μισθωμέ-νο δπμοτικό αναψυκτήριο που λειτουργεί όλο τοχρόνο, θα ξεδιψάσει στο δροσερό τηε nnynS κάτω απότα υπεραιονόβια πλατάνια, φυτεμένα απ' τον ίδιο τονΠανάρετο Παλαμά γύρω στα 1880 και να απολαύσειτπ μοναδικότπτα του τοπίου με θέα που φτάνει έωs τπν

14

Θεοφάνια στην παραλία Σταμνάs (2000)

κοροφή του όρουs Αίνοs τηε Κεφαλλονιάs.Στο χώρο αυτό, κάθε χρόνο 21 - 23 Αυγούστου συντε-

λείται ένα από τα πιο γνήσια πανπγύρια τηε κώρσεμαs, το πιο σπμαντικό tnS ηεριοκήε μετά απ' αυτό τουΑπ Συμιού στο Μεσολόγγι. Στο πανπγύρι τσε Αγι Αγά-Bns, Αιτωλικιώτεs και Σταμνιώτεs, υπό tOUS nxOUS τουτουρνά και τηε πίΠΙΖαs, ανταμώνουν στα πλατάνια σεμια ιστορική αναπράστασπ των γεγονότων του 1824.

Το χωριό συνδέεται καθπμερινά με δρομολόγια τουυπεραστικού ΚΤΕΛμε Αγρίνιο, Αιτωλικό, Μεσολόγγικαι Αθήνα.

Πλούσια π χλωρίδα με όλα τα είδπ που συναντάκανείs στπν Αιτωλική γπ, θαμνώδπs κυρίωs π βλάστπ-σπ, ενώ κυριαρχεί παντού π ελιά, ο σκίνοs,το πουρνά-ρι και το πεύκο. Και π πανίδα δεν υστερεί, αφού κσισ-φέρνουν και επιβιώνουν π αλεπού, το κουνάβι, οασβόs, ο σκοναωωιροε, ενώ παλιότερα μπορούσεκανείs να δει λαγούs, βίδρεs κ.λ.π. Επίσπs π περιοχήθεωρείται από tOUSκαλύτερουs κυνπγότοπουs πουλιώνστπν Ελλάδα και γι αυτό κατά τπν κυνπγετική περίοδο,κατακλύΖεται από κυνπγούs με ό,τι αυτό συνεπάγεται γιατον αριθμό των θπραμάτων και για τπ φύσπ.

Τα σχολεfαΣτπ Σταμνά λειτουργεί 6/θέσιο Δπμοτικό σχολείο με

65 μαθπτέs ενώ μέχρι πέρυσι [2004-2005) λειτουρ-γούσε και μονοθέσιο στο Κεφαλόβρυσο Σταμνάs. Στε-γάτετσι σε όμορφο κτίριο κτισμένο από το 1905 μεστοιχεία νεοκλασικού [δωρεά Συγγρού). Πρόκειταιόμωs για ένα κτίριο το οποίο έχει κάνει τον κύκλο του

~ --

Αφιέρωμα στη Σταμνάκαι με τη στενότητα χώρου και tIS ελλείψεls σε υποδο-μέs δεν εξυππρετεί τιε σύγχρονεs ανάγκεs εκπαίδευ-συε. θα μπορούσε να μετατραπεί σ' ένα ωραίο μου-σείο, μιαs και τα ευρύματα τσε σεριοκήε είναι πολλάκαι σημαντικά. Σε ένα νέο πολυδύναμο σχολικόσυγκρότημα πρέπει να κατευθυνθεί ο 6ι1μοs για τηναεριωή, το οποίο θα εξυπηρετπσεl tlS ανάγκεs Στα-μνάs, Αγίου Ηλία και Χρυσοβεργίου. Το οικόπεδο(ιδιόκτητο τηε πρ. Κοινότηταs Σταμνάs) υπάρχει, στοχέρι του Δι1μου είναι να κάνει πράξη ένα έργο ηνοήε.

Σημαντικοί δάσκαλοι στο σχολείο Σταμνάs διετέλε-σαν με χρονολογlκπ σειρά, οι αείμνηστοι ΔημπτριοsΣκρέτταs (γεν. 1877 - απεβ. 1941), Γεωργόπουλοs(υπηρέτησε την δεκαετία του 1930), ΠσνσγιώτυεΠανόπουλοs -ιερέσε (1905 - 1985), Στάμοs Καπελ-λάρηs (1901 - 1961), Αφροδίτη Καλογεροπούλου -Καπελλάρη (1916 - 1992), Επαμεινώνταs [Στράτοε]Μπούροs (1934 - 2005) και άλλοι πολλοί.

noRItIoμ6s - AθλητισμΌSΤην υπόθεση του πολιτισμού έχουν οηηρειάσει κατά

καιρούs αρκετοί Στσμνιώτεε.Ηδη μερικά χρόνια πριντον Β' παγκόσμιο πόλεμο, στη Σταμνά λειτούργησεολιγομελπs θεστρική ομάδα με αυτοσχέδια κοστούμιακαι σκηνικά, η οποία οσρομσίοτε θεατρικά έργα,κυρίωs κωμωδίεs, στην ευρύτερη αεριοκή, Μεταξύάλλων συμμετείχαν οι Φάνιαs Μπαρούχοs, ΤάκηsΤτεριτεμέδηε, Ιϊάννηε Στσμούδηε, Γρηγόρηs Κουσαρί-δαs κ.α. κατά τα μεταπολεμικά χρόνια λειτούργησεΣύλλογοs Αγροτονεανίδων και αγροτικόs σύλλογοs,ενώ τα τελευταία 15 χρόνια δρσστηριοηοιήθηκε μεεπιτυχία ο Μορφωτικόs και εκπολιτιστικόs ΣύλλογοsΣταμνάs, με την έκδοση διμηνιαίου περιοδικού ποικί-ληs ύληs (ΩΛΕΝΟΣ) υπό έκδοση το 720 τεώωε, τη λει-τουργία tns βιβλιοθπκηs, την διοργάνωση εκδρομών,τη διοργάνωση εκδηλώσεων κατά tOUSθερινούsμπνεs κ.λ.π.

Επίσηs και στον αθλητικό τομέα η Σταμνά καθόλου

Από θεατρική εκδήλωαπ τπν πλατεία του χωριού κατά τον μήνα Αύγουστο

δεν υστερεί. Το 1979ιδρύθηκε η ποδο-σφσιρική ομάδα'Άετόs" η οποίαφέτοs αγωνίΖεταιστην Α κατηγορία τουΝομού, ενώ από το1989 έωs το 2000με μεγάλη επιτυχίαλειτούργησε ηομάδα μπάσκετ τουχωριού Α.Ο. ΩΛΕΝΕΙΑμε ψήμστσ ανδρών,παίδων και γυναι-κών.

Περιοδικό ΩΛΕΝΟΣ

Πρόσωπα που έγραψαν ιστορίαΣημαντlκέs προσωπικότητεs γεννήθηκον, γαλουχπ-

θηκαν και ανδρώθηκαν στη Σταμνά. Οι πιο σημαντικοίθεωρούνται ο Παυσανίαs Κατσώταs (1896 - 1992)στρατιωτικόs, βουλευτπs, υπουργόs και δήμορκοεΑθηναίων και ο ΣωτήρnsΑΥnλιώτns (1875 - 1953)διάσημοε γιατρόs και βουλευτns. Βιογραφικό τουεσημείωμα θα βρεί ο σνσγνώσυιε σε επόμενη στnλη.

Τη δlκΓΙ του ιστορία εηίσηε έγραψε ο διπλωμάτηsNIK6Rαos Αλ. Καπελλάρns (1938 - 1995) ο ποίοsμεταξύ άλλων υπηρέτησε ωs Γενlκόs Πρόξενοs n Πρε-σβευτήε στην Αλεξάνδρεια (1975 - 77), Νέα Υόρκη(1977 - 84), Αντίs Αμπέμπα (1988 - 90), Βουδαπέστη(1990 - 93).

Προσωιιικότητεε εηίσηε πταν οι γιατροί Τσιμπουρά-KnS και rttRIOS ΚΟΥεώΡΥΟS (1907 - 1973) ο οποίοsεκτόs από γιατρόs ότσν και nOlntnS, λαογράφοs, ιερο-ψάλτηs και Πρόεδροs tnS Κοινότηταs. Η μαμπ τουχωριού Μαρία ΝταλαΥιώΡΥου (1898 - 1966), οι στρα-τηγοί Μαυρομμάτns και Μπούροs, ο Γραμματικόs καιΠρόεδροs tnS Κοινότηταs XpncrtOS Σπατούλαs καιάλλοι πολλοί, με πιο σημαντικούs tOUSαπλούs, φιλπ-σωωυε ανθρώπουs του μόχθου και του μεροκάματου,με τα αγνά πατριωτικά σισθήμστο, που ανάθρεψανγενlέs και γενlέs Σταμνιωτών στα κσνηοκώροφο καιστα λιοστάσια.

Επίσηs αρκετοί άλλοι εηισιήμονεε και εκπαιδευτι-κοί τίμησαν και τιμούν την πατρίδα tOUS. Να αναφέρου-με από ιουε σύγχρονουs του Δημοσθένη Μπούρο,ΚαθηγητΓΙ nνευμονολογίαs στο Δημοκρίτειο Πονεηι-στόμιο θράκηε και τον Καθηγητπ IaΤPIKnS Σπύρο ΤΖα-νετή. Και ακόμα αθλητέs, δημοσιογράφοι, δάσκαλοι,έγκριτοι νομικοί, γιατροί, στρατιωτικοί, ιερείε κ.α

15

--

Αφιέρωμα στη ΣταμνάΑκόμα πσιπτέs, με πιο. σπμαντικό τον ~σσo Σταμούλη(1949-2000).

Σε όλεs τιε περιόδσυs tns σύγχρσνπs ιστσρίαs μαs,από τα Ορλωφικά έωs tIS μέρεs μαs, έντονη ήταν ππαρσυσία τηε Σταμνάs και αρκετοί Σταμνιώτεs έδωσαντο. αίμα ιουε για τπν πατρίδα. Κσρυφαία πράξπ π συμ-μετοκή και αυτσθυσία δεκάδων σιιε πσλισρκίεs και τηέξσδσ του Μεσσλσγγίσυ, με χαρακτηριστικότερο. παρά-δειγμα όλων, την σικσγένεια Μπαλαμπάνη, η οηοίσέδωσε τη νύχτα εκείνη τηε εξόδσυ, επτά ήρωεs [ηστέ-ρσε και έξι παιδιά) πσυ πότισαν με το. αίμα τουε τονκάμπο. του Μεσσλσγγίσυ, καθώs και δυο. γυναίκεs σα-μαλώτσυs, σύνσλσ εννέα άτομο.

Αλλά και σε όλσυs τous επόμενσυs πσλέμσυs η Στα-μνά έδωσε πσλλά από τα παλικάρια ιηε.

Σπμαντικό ιστορικό γεγσνόs πσυ συνέβη στπν περισ-χή του κωριού ήταν η ανατίναξη του τρένου στη θέσπ«Εικοσηιέντε» το. 1944, έτοs κατά το. οηοίο είχε κορυ-φωθεί η Αντίσταση κατά των κατακτητών Γερμανών καιτων συνεργατών τουε.

Για το. γεγσνόs αυτό βρίσκουμε ενδιαφέρσντα στοι-χεία στο. πσλύ καλό βιβλίο. τοψ Θανάση Κακσγιάννη"Μνήμεs και σελίδεs τσε Εθνικήs Αντίοτσσυε, Αγρίνιο. -Δυτ. Στερεά Ελλάδα" (εκδόσειs Κωσταράκη, 1997):

«...Αξιοποιώνταs ο fΛA[ rISπilnροφορίεs σύμφωνα μεrιs οποίεs, αμαξoσroιχίακινούμενπ από Κρυονέρι -ΜεσΟilόγγι npos Αγρίνιο, θα μειέφερε ΠΟilεμικόυilικόκαι ποσόrnrεs καυσίμων, ομάδα εκαιό ανιαριών έσιπσεενέδρα σro σπμείο διέiιευσns μειαξύ ιων χωριών Σια-μνάs και AγγεiloKάσrρOυ,arIS9ΑΠΡΙilίου1944.

Η επίθεσπ σrέφθΠKε από μεγόilΠ επιιυχία. Καια-σrράφΠKε οilόκiιnρn n αμαξoσroιχία με ιπν αναιίναξπιων καυσίμων και σιπ μάχπ που επακοilούθnσε σκο-ιώθπκαν δεκάδεs Γερμανοί, μειαξύ ιων οποίων καιέναs Ταγμαrάρχns ιων S-S και rραυμαιίσrΠKαν οκιώ.Από ιπν πilευρά ιων ανrαριών υπΙίρξε έναs rραυμα-rίαs. ΤοσαμποιόΖ αυιό οilοκiιnρώθnκε με ιπναποκόμισπ πilούσιων iιαφύρων σε οπilισμό καιποilεμικό υilικό ...».

Σε αντίπσινα τσε ηρωικήs αυτήs πράξηs, σιΓερμανσί εκτέλεσαν 120 πατριώτεs πσυ ήτανφυλακισμένσι σιιε φυλακέs Αγίαs Τριάδαs στοΑγρίνιο., την Μεγάλη Παρασκευή του 1944.

Στουε δρόμσυs του Αγρινίσυ τσιχσκσλλήθηκεη παρακάτω ανακσίνωσπ:

«Τπν 9πν Απριilίου 1944 ο εκ Μεσοilογγίουκαrευθυνόμενοs σιδnροδρομικόs συρμόs υπέ-σιπ βορείωs rns Σrαμνάs επίθεσιν κομμουνισιι-κών συμμοριών και enupnoilfiBn. Γερμανοί

16

σrραrιώrεs και συνταξιδεύονrεsΈiιiιnνεs ποilίrεsεφονεύθπσαν fi εrραυμαιίσθΠKαν. ΤραυμαιισμένοιΓερμανοί σrραιιώιαι εφονεύθπσαν fi απΙίχθπσανανάνδρωs.

DS ανrίπoινα ιων υπούilων ιούιων πράξεων, αίrινεsnilfirrouv εφ' ενόs ιον Γερμανικόν Σrραιόν και αφ' ειέ-ρου rous ειρnνικούs καrοίκουs, επfιφθπσαν και εςειε-ilέσθπσαν ια κάιωθι μέrρα.

10ν) ΣΙίμερον 120 κομμουνισιοί εκ χωρίων καιάμfiκοs rns σιδnροδρομικfis γραμμfis και εκ Παναιιω-iιίου, οίrινεs ωs διεπισιώθπ, έiιαβον μέροs εμμέσωsfi αμέσωs eIS ιπν εν iιόγω πράξιν, ειυφεκίσθπσαν fiαππγχονίσθπσαν εν Αγρινίω.

20ν) Ets Σιαμνάν και Παναιrώilιον, ωρισμένοs αριθ-μόs οικιών, eIS ras οποίαs είχον διαμείνει συμμορίιαιfi ανευρέθπσαν εν αυrαίs όπilα και πυρομαχικά καιε-σrράφπσαν.

30ν) Δέκα χωριά εξ ων πρoIίρχoνro οι iιnσrαί, fi ιαοποία κείνται καιά μfiκοs rns σιδnροδρομικfis γραμ-μfis, υποχρεώθπσαν eIS ιπν KaraPoilfiv μεγάilns χρπ-μαrικfis notvfis.

Ets περίπιωσιν επαναilfiψεωs, όilα ια χωριά, άιιναKείνrαι παρά ιπν σιδπροδρομικΙίν γραμμΙίν, ωs καιεκείνα ων οι κάιοικοι iιαμβάνουν μέροs eIS αποπεί-poS, θα Kαιασrραφoύν και οι άνω ιων 16 ειών άρρε-ves κάιοικοι αυιών θα υποβilnθούν eIS αντίποινα».

14Απριπίου 1944Ο σrΡαrιωrικ6s διοικπrιis ιων Γερμανικών μονάδων Ηπείρου.

Το.πανηγύριΣπμαντική θέση στην καρδιά κάθε Σταμνιώτπ, όπωs

άλλωστε και κάθε Αιτωλικιώτη, κατέχει το ιστορικόπανηγύρι tnS Αγι-Αγάθηs, για το.οηοίο τόσα έκουν γρα-φτεί. Ο ήχσs τηε πίΠΙΖαs και σ νσσταλγικόs κρότοε τοοντασυλισύ, απστελσύν το σάλπισμα και το. πρσσκλητήρισγια τουε σησνιωωύ Σταμνιώτεs. Εκτόs από το φωτογρσφι-

Η παρέα tns Σταμνάs σισ πλατάνια ατπν Αγι·Αγάθη 2005

Αρματωμένοι στον Αγια Αγάθπ το 2001

Σταμνιώτεs Πανnγυριστέs στπν Αγι·Αγάθπ, σρκέε δεκαετίαs 1960.

κό υλικό που ακολουθεί, χαρακτηριστικό είναι και το ποί-ημα του Άσσου Σταμούλη στο οπισθόφυλλο.

ΑναΖnτώνταs το μέλλον μαsΤόποs ευλογημένοs και ιιροικισμένοε από τη φύση

η Σταμνά, όπωs και όλη η αεριωσϊ, με πολλέs ομορ-φιέε.ϋμωε μόνιμο και δικαιολογημένο το παράπονοστα χείλη των κατοίκων τσε, όσων έχουν παραμείνειστο χωριό αλλά και αυτών που έχουν μεταναστεύσειγι' άλλεs πολιτείεs. Ο τόποs μαs παραμένει αδlκημέ-vos και αναξιοποίητοs, κωρίε την απαραίτητη φρονιί-δα. Και οι δυνοτότηιεε πολλέs. Παραλία, Αγία Αγάθη,Ψηλπ Παναγία, Άγιοs Πσντεδεόμονσε, Αρχαία καιθυτονιινά μνημεία, κοιλάδα Αχελώου, πηγέs, ξωκ-κλπσια, υδραγωγείο και τόσα άλλα.

As σνστητήσουμε την ευθύνη πρώτα σε μαs τουε ίδl-ous, προτού αροκωρήσουμε στην ευθύνη tns πολιτεί-as. Ευθύνη σε μαs, που σχεδόν ποτέ δεν διεκδικήσσμεμε ομόνοια και κωρίε υστεροβουλία το πραγματικόσυμφέρον του τόπου μαs. Και μένουμε πίσω και οιεξελίξεls όλο μαs προσπερνούν, με αποτέλεσμα οινέοι να φεύγουν και το χωριό σιγά - σιγά να οδειάτει.Ευχπ, οι νέεs γενιέε να διεκδικήσουν κάτι καλύτερογια αυτούs που θα 'χουν απομείνει σ' αυτπ τη γωνιάιηε Αιτωλlκns ynS.

Κώσταs Τσόλκαs.

Η Σταμνά με τα μάτια των περιηγητώνOΤIS αρχΈSτou 190U αιώνα

ο Άγγλοs περιηγητns, σντιουνιονμσιάρκηε του πυρο-βολικού, Wiallίam Leake εηισκέφθιικε το 1805 τηνΕλλάδα και παρέμεινε σ' συτόν για αρχαlολογlκέsέρευνεs μέχρι το 1807. Το 1808 επέστρεψε και πάλικαι συνέχισε tlS περιηγnσεls του επί διετίαν [1808-9).

Όταν επέστρεψε στην Αγγλία, εξέδωσε σειρά πολύτι-μων ερευνών και ιιεριηνήσεων, μεταξύ των οποίωνκαι το: «Travels ίη Noethern Greece»: [Ταξίδια στηνΒόρειο Ελλάδα) (1835), τόμοι 4.

Στον r τόμο, σελ. 495 δισβάτουμε:21. ΜαΡrίου 1.809Απ' ιπν απένανrι ππευρά ιου ποιαμού (Αχεπώου)

είναι ένα μικρό ισιφπίκι και πύργοs καπούμενοs«Άγιοs ΗΠίαs». Γύρω από αυιόν οι καrώrερεs πιυχώ-σειs ιου Ζυγού φθάνουν μέχρι ιον ποιαμό. Εκεί γύρωυπάρχουν καππιεργπμένα χωράφια, ια οποία ανπ-κουν σro χωριό Σrαμνά.

Τοχωριό αυιό 3-4 μίπια npos ια Ν.Α.,ευρίσκειαιεπάνω σε ποφοσειρά, που n μία rns ππαγιά καιεβαί-νει σrπ σrενfι κοιπάδα ιου Αχεπώου, n δε άπππ npOSιπ πιμνοθάπασσα roυ ΑναιοΠικού. Εκεί n Σιαμνά έχειμικρό επίνειο και μερικέs αποθnκεs (μαγαΖιά).

Σιο Aγγεί'lόKασrρo, ιον οποίον κείιαι 2-3 μίπια nposια Ν.Α. ιου «Αγίου Ηπία», παραιπρείιαι ερειπωμένοφρούριο ιου Μεσαίωνοs πάνω σrα χαμπί'lόιερα υψώ-μαια ιου Ζυγού, με μικρό χωριό από κάιω, σιπν άκρπrns AtrronIKnsπεδιάδοs, ιο βουνό που ευρίσκειαιπάνω από ιο AγγεπόKασrρO και ιπν Σιαμνά χωρίΖειαιαπ' ιπ δασωμένπ κορυφπ ιου Ζυγού - όπου ευρίσκε-ιαι ro χωριό Κεράσοβο - με ια σιενά rns ΚΠεισούραs.

Η απόσrασπ από ιπ Γουριά ros ιο πορθμείο ιου Αιιω-πικού είναι δυό ώρεs πορεία ιαχυδρόμου, ενώ σεευθεία γραμμfι είναι πιγόιερο, διόιι ο δρόμοs κάνειμεγάπο κύκπο για ν' αποφύγπ ιπ ποφοσειρά rns Σια-

Η πλατεία του χωριού με τονΆγιο Νικόλαο, ναόs του 190υ αι.

17

. .

" Α φ ι έ Ρ ω'μ α στ η Σ τ α μν ά . '. '.. '. . .... . ~. .

μνάs, και Kαταπfιγει α' ένα χωριουδάκι που ΠέγεταιΜάarρου. Γ αυτά φθάααμε αε 45' απά τπ Γουριά.

ΠππσιάΖονrαs aro Ανατοπικό περάααμε μέσα σεπεριβόπια και πιοarάσια ara ΡΙΖά ενόs πόφου πουφαίνεται ασύνδεrοs με τα υψώματα rns Σrαμνάs καικπείνει τπ πιμνοθάπασσα απ' τα δυτικά, σχεδόν oos τπνεξωτεΡΙKfι θάΠασσα.

28 Μαρrίου 1809Eπειδfι ο ΒεΖύρπs επfιρε rIs δύο περαrαριέs Karoxfιs

και Γουριάs να περάσπ rous Απβανούs roυ πέρα απ' τοποτάμι, σε κάποιο μέροs rns πεδιάδοs του Βραχωρίου,επειδfι οι rεπευrαίεs βροχέs έκαναν το πέρασμα εκείαδύναro, φάβπξα για τπ Σταμνά, να μείνω εκεί σε καππί-τερο κατάπυμα και περιβάππαν, ώσπου να μπχανευθώκάποιο φόπο να περάσω το ποτάμι. Φύγαμε απ' ro Νια-χώρι arIs 8.30', αKoπoυθfισαμε τπν όχθπ του 'Άσπρου καισε μία ώρα και κάτι φθάσαμε σrπ Γαυριά.

Από εκεί αρχίσαμε ανάβασπ rns ποφοσειράs Σια-μνάs σε άσχπμο μονοπάτι. [rIs 10.15' περάσαμε τοχωριουδάκι 'AYIOSΗπίαs, τα πόδια του κωνοειδούsυψώμαrοs που είναι θέσπ περίβπεπτπ από όπεs rιsκαrευθύνσειs, και arIs 10.45' φθάσαμε arn Σταμνά.

Κατέπυσα aro σπίτι του ΚΟΤΖάμπασπ Δπμπφίου Τσι-μπουράκπ, που απουσιάΖει τώρα aro Βραχώρι με rousάππουs προεσroύs του ΚάρΠεΠι. ΜαΖεύτπκαν εκείνασυνανrfισoυν το ΒεΖύρπ που πέρασε απ' τπ ΣταμνάarIs 25 του μπνόs και ταξίδεψε όπο το δρόμο oos τοΒραχώρι aro «ΚΟΤΖί» roυ, ένα άχαρο γερμανικότεφάφοχο αμάξι. Ποπποί απ' αυrούs rous προεarούsείναι φοβισμένοι. Τρέμουν τπν ενrύπωσπ που έκανεστο ΒεΖύρπ π εχθΡΙKfι rous στάσπ απέναντί του τονκαιρό που ο ανrιπρόσωποs του Σουπτάνου fιτανΚυβερνfιrπs rns επαρχίαs».

«....Η [ταμνά fιιαν κάποτε σπμανrΙKfι κωμόποΠπ.Τώρα έχει μόνο 80 οικογένειεs και ούτε το 1/5 τωνχωραφιών rns - που είναι αποκπειarικfι ιδιοκτπσίατων εππfινων καΠΠιεργπτών.

Και να σκεφθεί κανείs ότι σε αναπογία υπέφερεπιγότερο από άΜα μέρπ roυ Κάρπεπι επειδfι βρίσκε-ται παράμερα από τπ πιο συxνfι διάβασπ. Η παραKμfιrns [rαμνάs χρονοπογείται απ' τον πρώτο Ρωσικό

πόπεμο, όταν ο Ορπώφ, έarειπε εδώ ένα Κεφαππωνί-τπ να ξεσπκώσει τπν περιφέρεια και να βoπθfισει τονπόπεμο rns Αικαrερίνπs npOS τπν Τουρκία.

[πμαίεs καrασκευάarπκαν και κάτω από αυrέsσυνrάχθΠKαν άνδρεs, γυναίκεs και παιδιά για ν' απο-Kτfισoυν τπν πευτεριά και ανεξαρτπσία rous.

Γρfιγoρα όμωs Απβανοί απ' ιο 8ραχώρι βάδισανενανrίoν rous, έσφαςαν rous όνδρεs, σκπόβωσαν rIsγυναίκεs και τα παιδιά και πεππάτπσαν τα σπίτια. Έτσιέππξε π επανάarασπ rns [rαμνάs».

Αναδπμοσίευσπ από το περιοδικό "ΩΛΕΝΟΣ" ΤΕΥΧΟΣ20.

ΧΡΟΝ OrΓ»AΦH ΜΑ

Τοδυιικό τμήμα του κωριού όπωs φαίνεται από τπν Αγία Παρασκευή

Η Σταμνά υψούτσι αμφιθεατρικώs ειε δύο λόφουs,δεσηότοντσε ολοκλήρου τηε πεδιάδοs Αχελώου. Είναιγρσφικώτστυ και το χωρίον αυτό έχει πλεονεκτήματακαι δωρύμστσ, των οποίων στερούνται τηε υπαίθρουκώρσε οι συνοικισμοίΕκει την φύσιν καλλίνουσαν τηνόψιν του, την γην παράγουσαν ωραίον καπνόν και συνε-πώs tOUS ευπορωτέρουs και κατ' αναλογίαν ανετώτερονεκπολιτlσθένταs και εκπολlΤIΖομένουs κατοίκουs.

Είναι δε ούτω ευνόnτοs η ηροε το χωρίον στοργή εκεί-νων, οίτινεs δlΠλθον εκεί τσε παιδlκάs των ομέροε,

Δύο όντωs διαπρεπείs ιατροί, οι Κ.Κ. Αγηλιώτηs καιΤσιρηουράκηε, διαδέχονται αλλήλουs ωs Πρόεδροιτηε Κοινότητοs και παρέχουν δωρεάν τα επιστημονικάτων φώτα και όταν ακόμη καλούνται ειε συμβούλιααπό συναδέλφουs των πόλεων.

Νεώτστοι αμφότεροι, αφού εσπούδασαν ειε Ευρώ-πην και όσκησσν το επάγγελμά των θριαμβευτικώs εντη ξένη, επανήλθον μεσήλlκεs πλέον, αλλά και πλού-σιοι, να διέλθουν το υπόλοιπον τηε τωήε των, ειε τοωραίον πατρικό χωρίο των.

Όταν κανείs δεν έχει παιδιά, το χωριό δεν γνωρίΖειτην αστυφιλίαν, αλλά και η ύπαρξls παιδιών την απο-μακρύνει, εάν ο αγρότοε καλλιεργήση μστ] με την γην

-- -

Αφιέρωμα στη Σταμνά

Ανασιιαφπ στο Σιδ. Σταθμό Σταμνάs. Μυιιηναϊιιοί ιάφοι

και τπν ιδικπν του κρίσιν και θέσπ σύνορα τηε φιλοδο-ξίαs του οίκου του περίφραγμα του πλουτοφόρου κτπ-ματόs του.

Το παράδειγμα των δύο αυτών διαπρεπών επιστπμό-νων, οίτινεs έτησσν ειs Ευρώππν και επισκέπτονταιτσε μεγαλοπόλειs τσε, σχεδόν κατ' έτοs, πρόκειταιπαράδειγμα tns υποβολns, πν δύναται να σσκήση nαγάππ δια το πατρικόν σπίτι... Χ-(Γ.ΠΩΠ)

Από κρονογράφημσ EIS Εφημερίδσν "Εθνοε'Αθονών,18 Αυγούστου 1934

(Αρχείο Ιατρού Στυλιανού Κογεώργου, αναδημοσιεύτηκεστο περιοδικό "ΩΛΕΝΟΣ"ιεώωε 45, σελ. 13, ΣΕΠ.·ΟΚΤ. 2000)

Μια αναφοράστη Σταμνιώτικη κληρονομιάΟ λαόs δεν αποβάλλει tIS πνευματικέs κλnρονομιέs

του, σιιε οποίεs σνήκουν και ο κορόε και το τραγούδι,ιδίωs όπωs παρουσιάΖονται στα παραδοσιακά λαϊκάμαs πανπγύρια. Στον νομό μαs, τπν πλέον γνπσιαεκδι1λωσπ tOUS αποτελούν τα πανπγύρια των «Αρμσ-τωμένων tns Νότια Αιτωλίαs, στα οποία ανπκει και τοπανπγύρι tns Σταμνάs.

Όπωs όλα τα πανπγύρια, έτσι και το σταμνιώτικο,πιστεύεται ότι είναι μεταναστευτικό δπμιούργπμα, τοοποίο καθιερώθπκε για να τιμπθούν οι αγώνεs κατάtns tOUPKIKnS τυρσννίσε.Βμωε, οι ρίτεε του είναιπολύ πιο βαθιέs. Όταν στπν νυχτερινπ "μπατουνάδα"ξεΡΙΖώνει tOUS βασιλικούs και τερμστίτει τον εορταστι-κό με τπν "ορκωμοσία", ο Σταμνιώτns navnYUPImns.δεν υποπτεύεται πόσο πιο βαθιά τον τραβούν οι ρίτεετηε φυλι1s ιομθηωε και στα άλλα, παρόμοια Νοτιοαι-τωλικά πανπγύρια, υπάρχουν σκnνέs που έρχονταιαπό το πολύ μακρινό παρελθόν.

Κατά τπν εορτά των δέκα χρόνων προσφοράs πνευ-ματικns του περιοδικού 'Ώλενοs", τον lούλιο του2003, ειπώθπκε από τπν υπογράφουσα ότι n αεριοκή

tns Σταμνάs φαίνεται πωs κατοικι1θπκε διαχρονικάαπό τπν Αρκσιότστο ακόμπ. Το σπμερινό σπμείωμα επι-θυμεί να συμπλπρώσει κάπωs αυτπ τπν αναφορά,καθώs στπν ομιλία του εορτασμού δεν υππρχε παρό-μοια δυνατότns, ο κρόνοε ήτο περιορισμένοs και δενέπρεπε να αφαιρεθεί από τον κύριο ομιλπτΠ.

Ο άνθρωποs tns Νότιαs Αιτωλίαs εμφονίσωκε στοκατώφλι tns lστορίαs κυρίωs ωs γεωργόs n κτπνοτρό-φοs και ΠΤΟφυσικό να επιθυμεί και να επιδιώκει τπνάφθονπ συγκομιδπ των κωρσφιών, καθώs και τπνπροκοππ και αύξπσπ των κοπαδιών του. Τιε ελπίδεsτου γι' αυτό θεοποιώνταs tns δυνάμειs τηε Φύσεωs,στπριξε σε θεότnτεs και δαίμονεs σντισροσωηευτικέετων φυσικών δυνάμεων που σκετίεοντσν με τπν γονι-μότπτα. Μια από αυτέs tIS δυνάμειs υππρξε και ο γει-τονικόs Αχελώοs' θεοηοιήθηκε από tOUSΑρχαίουs,ασφαλώs και στπν περιοχπ τηε Σταμνάs λατρεύτπκεαπό αυτούs ωs ποτάμια θεότns, tns οποίαs n δύναμπκαι οι ευεργεσίεs [λάσππ και νερό) χάΡΙΖαντπν ποθπ-τπ για tOUS αγρότεs ευφορία tns yns, τπν οποία υποδπ-λώνει και ο μύθοs για το κέραs tns Αμάλθειαs.

Στπν Νότια Αιτωλία δπμιουργπθπκε μια ισκυρήλαϊκπ λατρεία, όλεs οι θεότnτέs τηε πσαν "ευετπρια-κέs", μπορούσαν να χαρίσουν τπν καλπ χρονιά' τπνεηαητούσσν οι άνθρωποι με εορτασμούs και λατρευτι-κέs σκnνέs που τσίριστσν στπ φύσπ αυτών των θεοιή-των tOUS.Ανάλογεs σκnνέs tns σρκσίσε λατρείαs θυμί-τουν και εκδnλώσειs στα πανπγύρια των αρματωμένων.

Σ' αυτόν τον κόσμο αναφέρονται και τα λόγια ενόsσοφού: «Ο αγροτικόs κόσμοs τηε Ελλάδοs είχε έναδικό του πολιτισμό ... Ο πολιτισμόs των Ελλπνων χωρι-κών συντίθεται από τπ λαϊκπ θρπσκεία και παράδοσπ,που αναφέρεται στον επαναλαμβανόμενο ειόσιοκύκλο των εποχιακών φαινομένων, με tIS ελπίδεs,tOUS φόβουs, tIS κσρέε και tIS λύπεs που συνοδεύουντο γύρισμά του για tOUS ποιμένεs και tOUS γεωργούs.Αυτόs ο αγροτικόs πολιτισμόs έχει επιβιώσει στο πέρα-

Τμπμα tns λιθοδομπs στο τοίωε τηε ΑΡχαίαsΏλενουστη θέση "Τρσγάνα" Σταμνάs [Μυιιηναϊιιπ εηοκό]

19

σμα όλων των πολιτισμών που επιβλήθηκαν διαδοχι-κά στουsΈλληνεs σγρότεε». (Toynlee Ν, Οι'Ελληνεsκαι οι κληρονομιέs τουε, μετάφρσση Ν. Πσννοψδάκηε,Εκδόσειs Καρδαμίτσα, Αθήνα 1992, σελ. 49).

Σημάδια autns τηε εηιβίωσιιε διακρίνει ο υποψια-σμένοs θεστήε και το σταμνιώτικο πανηγύρι για τοοποίο σε εκφρασθεί η ευχή να το διατηρήσουν και οινεότεροι αναλλοίωτο και τωντσνό, όπωs για αιώνεs,το μετέφεραν οι παλιότεροι.

Σ.Κ.Αλεξανδροπούλου.Περιοδικό ΩΛΕΝΟΣτεωωε 650 (Μάρτιοs - Απρίλιοs 2004)

Ιστορική διαδρομή, ,ανα τουε σιωνεεΣτην εκδήλωση για τα 10 χρόνια του περιοδικού

«ΩΛΕΝΟΣ» στιε 5 lουλίου 2003 η ομιλήτρια κ. Αλε-ξανδροπούλου Σπυριδούλα, αφού κατ' σρκάε εξέφρα-σε τα συγχαρητήριά ιηε για την πετυχημένη δεκαετίατου περιοδικού και ειαέε για εξακολούθηση τηε πολι-τιστικήε προσφοράs του, ανέφερε και τα παρακάτω:

«Η ράχπ - προέκιααπ ιων προβούνων ιου Αρακύν-θου, όπου οι δύο οικισμοίΣιαμνά και Άγιοs Ηnίαs,αποrεnούν ενιαίο γεωγραφικό χώρο, αναφέρθπκε σrααρχαιόιερα εξακριβωμένα σ' αυιόν σπμάδια zwfιs, ιαοποία ανάγονιαι σιπν Νεοnιθικfι Eπoχfι. Η πρώιμπκαιοίκπσπ οφείnεrαι σrα πnεονεκrfιμαrα που παρείχεn θέσπ (γόνιμοs κάμποs, μεγάnα δάσπ, ιδίωs βεnανι-διάs, πnούσια σε αnιεύμαrα Koνrινfι nιμνοθάnασσα).

Η περιoχfι σπμείωσε μεγάnn πρόοδο καιά ιπν β'π.χ. χιnιεrία, όιαν σrπν MυKπναϊKfι Eπoχfι, fιKμασε noμΠΡΙKfι πόnn Ώnενοs, n οποία έnαβε μέροs και σrπνΤρωΙKfι εKσrραιεία, συμβάnnονrαs σιπν συγκρόιπσπσrόnου 40 πnοίων από rous Αιrωnούs. Ερείπια aurfιsrns πόnεωs δεν βρέθπκαν, επισπμάνθπκε όμωs ιομυκπναϊκό nιμάνι, ιου οποίου οι εμπορικέs σχέσειsέφιασαν, εξακριβωμένα, μέχρι ιπν Αίγυπιο, όπωs μαρ-ιυρεί n ανεύρεσπ σε ιάφο αιγυπιιακού σκαραβαίου μειο όνομα ιου Φαραώ Αμένοφι r (1405-1370 Π.χ.).Σπμάδια rns ακμπs rns αποrεnούν και οι θοnωrοί μυκπ-ναϊκοί ιάφοι, κάιω από ια ιείχπ rns Ιθωρίαs, πόnn nοποία διαδέχθπκε rονΏnενο μειά ιπν Kαιασrρoφfι roυ.

Η διάδοχοs πόilΠ Ιθωρία, οχυρπ και σε θέσπ απ' όπουμπορούσε να καιοπιεύει εχθjJlκέs κινπσειs, καιασκεύα-σε και σειρά φυilακιπρίων πύργων καιά μπκοs rns αρι-σrερπs όχθns ιου Αχεnώου, οι σχέσειs με rous πέραν ιουποιαμού Ακαρνάνεs, καιά κανόνα, δεν πιαν φιnικέs·έναν από rous πύργουs μπορούν να βilέπουν οι Σια-μνιώrεs σrπ θέσπ 'Έiιiιπνικά" roυ χωριού rouS.

20

Από ιπν ρωμαί"κfι Eπoχfι, n ανεύρεσπ σε σrαμνιώιι-KOUSαγρούs δύο "μιnιαρίων" σπμαδεύει ιπν ευνoί"κfιθέσπ ιου ιόπου επάνω σιπν μεγάnn oδΙKfι αριπρία,που διέσχΙΖε ιπν Αιrωnοακαρνανία, συνδέονrαs ιπνΉπειρο με ιπν KενrΡΙKfι Σιερεά.

rrous Χρισrιανικούs Χρόνουs, ια βυzανrινά μνπμείαrns Σrαμνάs αποrεnούν αψευδείs μάρrυρεs ακμfιs.

Από ια χρόνια rns Τουρκοκραιία, n oμιπfιrρια περιο-ρίσrΠKε σrπν αναφορά ιων ναυππγείων rns Σrαμνάs,n nειrουργία ιων οποίων συνέβαnε σrπν ναυrιKfιακμπ ιου Αιrωnικού.

Η ισroΡΙKΠ διαδρομπ έδειξε όιι σrπν Σιαμνά n zωfιπιαν συνεχfιs για περισσόιερα από έξι χιilιάδεs χρόνια».

Bιoyραφίεs ΣταμνιωτώνΣΟΤΗΡΗΣ ΑΓΗΛιΟΤΗΣΈναs μεγάλοs ανθρωπιστήs και σποuδαfοs επιστήμοναs

Γεννήθηκε το 1875στη Σταμνά. Τα γυμνα-σιακά του μαθήματαπαρακολούθησε σταΓυμνάσια Μεσολογγί-ου και Αιγίου και σεηλικία 17 ετών γρά-φτηκε στην ιατρικήσχολή του Πανεπιστη-μίου Αθηνών, από τηνοποία οηοφοίιησεγιατρόs το έτοs 1898,σε ηλικία 23 ετών, με

τον βαθμό « άριστα». Συνέχισε tIS σπουδέs του στη Βιέννη.Υπηρέτησε ωε βοηθόε του καθηγητού τηε IaΤPIKnSΣχολήsτου Πανεπιστήμιου Αθηνών Κωνσταντίνου Σάββα και διηύ-θυνε, μέχρι το 1903, το μικροβιολογικό εργαστήριο τουπανεπιστημίου Αθηνών. Το 1903, κατόπιν διεθνούs διαγω-νισμού όπου πρώτευσε, εξελέγη μέλοs του Διεθνούs Υγειο-νομικού Ελέγχου, με έδρα την Βασσόρα ( Μπάσρα) τουΙράκ, όπου υπηρέτησε μέχρι το 1915.

Επέστρεψε στην Ελλάδα και άσκησε το επάγγελμα τουιατρού, στην επαρχία Μεσολογγίου. Το 1917 αναχώρησεξανά για Βιέννη, όπου διακρίθηκε ωs εηιστόμονσε κύρουsκαι διηύθυνε για μια πενταετία, με τον καθηγητή Κβωδιέ,την μεγαλύτερη κλινική τηε Βιέννηε. Το 1926, του προτά-θηκε, από την δικτατορία του Πάγκαλου, έδρα στην ιατρικήσχολή του πανεπιστημίου Αθηνών, την οποία όμωs δεναποδέχθηκε και επέστρεψε οριστικά πλέον στη Σταμνά.Αφοσιώθηκε στην σνσκούφιση τφν συνκωρισνών του απόtIS ασθένειεs και κυρίωs στην καταπολέμηση tns ελονο-σίαs που την εποχή εκείνη μάσιιτε ολόκληρη την περιοχή.Άσκησε το επάγγελμα του αφιλοκερδώs και κατάφερε έτσινα γίνει γιατρόs των φτωκών και των αδυνάτων.

Το 1935 σνομίκθηκε στον πολιτική και στιε εκλογέs tns9ns Ιουνίου, εκλέχτnκε βουλευτns Αιτωλ/νίαs κάτω από τησnμαία του Λαϊκού Κόμματοs, αροσκωρώνταε στο κόμματου Γεωργίου Κονδύλn. Κατά tn διάρκεια tns KatOxnS(1941 - 44 ), συμμετείχε ενεργά στnν Εθνική Αντίστασn καιγια τη δράσn του αυτπ ουνεδήφθη από τous Γερμανούs καικλείστnκε στιs φυλακέs Αγίαs Τριάδαs Αγρινίου. Αποφυλα-κίστnκε το 1943 και κατέφυγε σιην Ηιιειρο όπου εντάχθnκεστιs Ε.Ο.Ε.Α. του Ναπολέοντα Ζέρβα.

Μετά tnv απελευθέρωσn εξακολούθnσε να προσφέρειΔΩΡΕΑΝ tn βοήθεια του στουs αάωωντεε συμπατριώτεs του,

μέχρι το θάνατο του στιs 6 - 8- 1953.

(Περιοδικό ΩΛΕΝΟΣΤεύΧΟS5. Νοέμβριοs-Δεκέμβριοs 1993)

ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ ΚΑΠΟΤΑΣΓεννnθnκε στη Σταμνά στα 1896 και πταν YIOSτου γιατρού

Σπυρίδωνα Κατσώτα. Πήρε τα πρώτα του μοθήμστσ απ' τουεδασκάλουs Σκρέιτσ και Μαρία Σιμnτά οι οποίοι ταυ ενέπνευ-σαν, όπωs όισν φυσικό, tnv ιδέα tns Μεγάλns Ελλάδοs.

Μπαίνει στn Στρατιωτική Σχολπ Ευελπίδων στα 1914 μαΖίμε τον μοναδικό αδερφό του Γεώργιο και αποφοιτούν μστίστα 1916.Ενα χρόνο αργότερα προάγεται σε Υπολοχαγό.Κατά τον Α' παγκόσμιο πόλεμο μάχεται στο ΜακεδονικόΜέτωπο και στην περίφnμn μάχn του Σκρά (κοντά στο Κιλ-κίs), στιs 18 Μαίου 1918, διακρίνεται «επ'ενδραγαθία»,προάγεται σε Λοχαγό και τιμάται απ' τον Γάλλο στρατnγό Γκι-γισμά με τον Γαλλικό Πολεμικό Σταυρό Β' τάξεωs « .κάριε EIS τσε διοικnτικάs τουε ικανότnταs και EIS tnvανδρείαν, με tnv οποίαν οδnγnσεν τα στρατεύματα του , επίτων εχθρικών θέσεων ..»,

Στα τέλn Μαίου 1919, σηοβιβάτειαι στον Σμύρνn για ναλάβει μέροs στον Μικρασιατικό Πόλεμο και το 50 ΣύνταγμαΑρχιπελάγουs, στο οποίο ο Π. Κατσώταs υπnρετούσε ωs Λωω-γόs. Λαμβάνει μέροs σε πολλέs μάχεs ωs Διοικnτns Λόχου,Διοικnτns Τάγματοs και ωs υπασπιστns του 50υ Συν/ιοε ηετι-κού. Σε μια απ' τιε μάχεs στn οεριοκή Τομπούρ -Ογλού, σκο-τώνεται ο αδερφόs του Γεώργιοs, Λοχαγόs του Πετικοά,

Κατά tn Β' παγκόσμιο πόλεμο, ανακαλείται στον ενεργόδράσn. Αναχωρεί για το Αλβανικό Μέτωπο και ωs Αντισυνταγ-ρστάρκηε, τίθεται επικεφαλns μικρού αποσπάσματοs αποτε-λούμενο απ' όλα τα όπλα ( πεΖικό, πυροβολικό, ιππικό). Συν-δέει το όνομα του με νικnφόρεs νίκεs (Βασιλικό, Σούκο,Λόμποβο, Νεμέρσκα, Δόντι κ.λ.π.)και γίνεται αγαπnτόs απόστρατιώτεs και αξιωματικούs.

Με τον κατάρρευσn του μετώπου και tnv εισβολπ των Γερμα-νών, καταφεύγει rnn Μ. Ανατολ.ή (Αίγυπτο), όπου συνεχίΖει τονπόλεμο κατά των κατακτnτών, ωs Διοικnτns tns 1ns ΕλλnνικnsΤαξιαρχίαs(Τομπρούκ Ελ Αλαμείν). Με tnv απελευθέρωσn, το1944, διορίτεται απ' tnv κυβέρνnσn Γ. Παπανδρέου, Στρσιιωιι-κόs Διοικnτns AHIKns.

Στιε εκλογέs tns 31ns Μαρτίου 1946 εκλέγεται βουλευ-tns Αιτωλ/νιαs και Ευρυτανίαs με tnv Εθνική ΠολιτικήΈνωσn, έναν νέο Πολιτικό Οργανισμό με nγέτεs tOUS Γ.Παπανδρέου, Π. Κανελλόπουλο και Σ. ΒενΙΖέλο.Όταν φου-

Στο κέντρο Ins φωτογραφίαs ο Παυσανίαs Κστσώταs χαιρετά IOUSψnφοφόρουs του

ντώνει ο εμφύλιοs σπαραγμόs, ανακαλείται στιsΈνοπλεsΔυνάμειs και αναλαμβάνει Διοικnτns tns Ανώτερns Στρατ.Διοικ. Στέρεαs Ελλάδοs (Α.Σ.Δ.Σ.Ε.). Επανεκλέγεται 80υ-λευτns Αιτωλ/νιαs και Ευρυτανίαs, στιs εκλογέs tns 5nsΜαρτίου 1950 με τουε Φιλελεύθερουs τous Σοφ. ΒενΙΖέλουκαι αναλαμβάνει το Υπουργείο Εσωτερικών και Δnμ. Τάξε-ωs. Στον κυβέρνnσn Πδσστήρσ Μάιοs 1950 τοποθετειται

. Υπουργόs Διοικnτns Βορείου Ελλαδοs θέσn ση'την οποίαπαραιτείται μερικούs μnνεs αργότερα.

Το 1954 εκλέγεται Δι'1μαρχοs Αθnναίων με την υποστnριξnτων κομμάτων Ε.Π.Ε.Κ. [Πδοστόρσε] ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ(Καρτάλns, Σβώλοs) και ΕΔΑ (Πασαλίδns, Ηλιού, Μπριλάκns).Στα πέντε (5) χρόνια tns δnμαρχίαs του (έωs το καλοκαίριτου 59) πρόσφερε σnμαντικό έργο στnν Πρωτεύουσα, παράtnv πενιχρπ βοήθεια και συνεργασία tns τότε κυβέρνnσns.

Συμμετέχει το 1961, στn δnμιουργία τσε ΕνώσεωsΚέντρου, εκπροσωπώνταs το Προοδευτικό ΕργατοαγροτικόΚόμμα (Π.Ε.Α.Κ.) το οποίο ο ίδιοs ίδρυσn τον Ιανουάριο του1956. Με τnνΈνωσn Κέντρου εκλέγεται διαδοχικά Βουλευ-tns Α' Αθnνών, στιs εκλογέs του 1961 (90.000ψπφοι),1963 και 1964 και tn χρονιά αυτπ αναλαμβάνει τοΥπουργείο ΚοινωνικώνΥπnρεσιών, έωs και tn πτώσn tnsκυβέρνnσns, τον Ιούλιο του 1965. Με tnv επιβολπ tnsδικτατορίαs το 1967, συλλαμβάνεται και κρατείται στο Γουδίμστί με το γιο του Σπύρο Κατσώτα, Βουλευτπ Αιτωλ/νιαs,καθώs και με άλλουs πολιτικούs και δnμοσιογράφουs.Αργότερα θα τεθεί σε κατ' οίκον περιορισμό. Ο Παπαδόπου-λοs θα του προτείνει να δεχθεί τον διορισμό του ωs Δnμάρ-χου Αθnναίων, κάτι που ασφαλώs απορρίπτει

Έχει αποσυρθεί οριστικά πλέον από tnv πολιτική σκnνn τουτόπου. Επισκέπτεται τακτικά το χωριό του, το οποίο αγαπούσεπολύ κι όπου όλοι τον αγαπούν. Με tnv τωή και tn δράσn τουτίμnσε το χωριό του όσο λίγοι. Πεθαίνει σε βαθιά γεράματα στnνΑθπνα το 1992, οφήνοντοε napaKataBnKn tnv αγάπn του rnnvπατρίδα και τIS πολύτιμεs υπnρεσίεs που πρόσφερε σ' αυτπ σεόλουs του πολέμουs του αιώνα μαs tnv dυτοθυσία που τον διέ-κρινε σαν στρατιωτικό και το nBos του σαν πολιτικόs.

Τα urotxefa εfναι παpμtνα απ6 ro αξι6ΙΙογο βιβΙΙίο που ξέδα/σε ο ίδιοsro 1981 με (ίrΙΙo «Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1940-1950» και δπμοσιεύrπκαv στοπεριοδικ6 DΛENOΣ reΎXos6.lαvou6pIos - ΦεβΡου6ΡΙΟS 1994.

21