საბჭოთა წარსულის გააზრება -...

T b i l i s i 2 0 1 2

SOVLAB RED_PANTONE 185 C_C0/M100/Y80/K0 SOVLAB B/W_70%BLACK

sabWoTa warsulis gaazreba

diskusiebi 2 0 1 1

წიგნში გამოყენებული ფოტომასალის ავტორები: თაკო კალანდაძე:

ლევან მაისურაძე:

ანი ქობულაძე:

გარეკანზე გამოყენებულია: ირაკლი ჭუმბურიძის ფოტო.

ISBN: 978-9941-0-4335-2

გამოცემულია ფონდ „ღია საზოგადოება - საქართველოს“ ფინანსური

მხარდაჭერით. ავტორის/ავტორების მიერ გამოთქმული მოსაზრება

შესაძლოა არ გამოხატავდეს ფონდის პოზიციას. შესაბამისად, ფონდი არ

არის პასუხისმგებელი მასალის შინაარსზე.

საბჭოთა წარსულის გააზრება. დისკუსიები - 2011რედაქტორები: ნინო ბექიშვილი, ნინო ლეჟავა

თბილისი 2012

პროექტის კოორდინატორი: დავით გოგიშვილი

sarCevi

[ 004 ] წინასიტყვაობა

[ 006 ] ქართული მწერლობა საბჭოთა სისტემაში: რეალობის განზომილება

[ 030 ] ეზოპეს ენა ტოტალიტარულ სისტემაში: ქართული კინოს წარმატებები და ცენზურა საბჭოთა ხანაში

[ 046 ] სტალინის კულტის გავლენა ქართულ ნაციონალიზმზე: იყო თუ არა სტალინი ქართველი?

[ 060 ] წარსულის რეკონსტრუქცია: ისტორიოგრაფიის როლი საბჭოთა წარსულის გააზრებაში

[ 076 ] საბჭოთა არქიტექტურის მეტამორფოზები

[ 096 ] თავისუფლების ქარტია

[ 106 ] „ლუსტრაციის პოლიტიკა და პრაქტიკა: აღმოსავლეთ ევროპა და საქართველო“

[ 120 ] აკრძალული ლიტერატურა

[ 138 ] ქართული დისიდენტობის მემკვიდრეობა

[ 154 ] საბჭოთა იმპერია და პოსტსაბჭოთა ნაციონალიზმი

[ 170 ] სტალინური დეპორტაციები და პოლიტიკა რეპრესირებულთა მიმართ

[ 182 ] საბჭოთა კავშირის დაშლა

4

ამ წიგ ნ ში იმ დის კუ სი ე ბის ტექ ს ტუ რი ვერ სი ე ბია თავ მოყ რი ლი, რომ ლებ საც საბ ჭო თა

წარ სუ ლის კვლე ვის ლა ბო რა ტო რია ერ თი წლის მან ძილ ზე გო ე თეს ინ ს ტი ტუტ ში მარ თავ-

და.

დის კუ სი ე ბის თე მა საბ ჭო თა წარ სუ ლის გა აზ რე ბა გახ ლ დათ და ბევრ მნიშ ვ ნე ლო ვან სა-

კითხს მო ი ცავ და - საბ ჭო თა მწერ ლო ბას, კი ნოს, არ ქი ტექ ტუ რას, საბ ჭო თა და პოს ტ საბ ჭო თა

ნა ცი ო ნა ლიზმს, სტა ლი ნურ რეპ რე სი ებ სა და დე პორ ტა ცი ებს, აკ რ ძა ლულ ლი ტე რა ტუ რას,

დი სი დენ ტე ბის მოღ ვა წე ო ბას, საბ ჭო თა კავ ში რის დაშ ლას, ლუს ტ რა ცი ის პო ლი ტი კას და იმ

კა ნონს, რო მე ლიც სა ქარ თ ვე ლოს პარ ლა მენ ტ მა 20 წლის დაგ ვი ა ნე ბით - 2011 წელს მი ი ღო.

1991 წელს, საბ ჭო თა კავ ში რი რომ და ინ გ რა, თბი ლის ში სა მო ქა ლა ქო ომი მიმ დი ნა რე-

ობ და და ეს ამ ბა ვი სა ქარ თ ვე ლოს მო სახ ლე ო ბის დიდ ნა წილს არც გა უ გი ა. ამის შემ დეგ

ოცი მძი მე წე ლი წა დი გა მო ვი ა რეთ და ალ ბათ, სწო რედ ამი ტომ, ბო ლო დრომ დე უახ ლე-

სი წარ სუ ლის შე სას წავ ლად და გა სა აზ რებ ლად ვერ მო ვი ცა ლეთ. შე იძ ლე ბა, ამ ამ ბავს

სხვა უფ რო სა ფუძ ვ ლი ა ნი მი ზე ზე ბიც ჰქონ დეს - მა გა ლი თად ის, რომ რუ სუ ლი ოკუ პა ცი ის

მსხვერ პ ლის როლ ში ყოფ ნა გა ცი ლე ბით უფ რო იოლი ა, ვიდ რე მწა რე სი მარ თ ლის თ ვის

თვა ლის გას წო რე ბა - საბ ჭო თა სის ხ ლი ან ის ტო რი ას, ჩვენ, ქარ თ ვე ლე ბი სხვებ თან ერ თად

ვქმნი დით.

რო გორც ერ თხელ მოხ დე ნი ლად თქვა ივ ლი ა ნე ხა ინ დ რა ვამ - ერ თ დ რო უ ლად მსხვერ-

პ ლიც ვი ყა ვით და ჯა ლა თე ბიც.

ალ ბათ, ნი შან დობ ლი ვია ისიც, რომ სა ქარ თ ვე ლო ში, მა შინ, რო ცა ძეგ ლე ბის ბუ მია და

გან სა კუთ რე ბით, ბო ლო წლებ ში სო კო ე ბი ვით ჩნდე ბა ახა ლი ქან და კე ბე ბი, არ არ სე ბობს

საბ ჭო თა ტე რო რის მსხვერ პ ლ თა მე მო რი ა ლი.

უკ ვე ოცი წლი საა თა ო ბა, რო მე ლიც საბ ჭო თა კავ ში რის დაშ ლის შემ დეგ, და მო უ კი დე-

ბელ სა ქარ თ ვე ლო ში და ი ბა და და გა ი ზარ და. ამ თა ო ბამ და ცო ტა უფ რო სებ მაც თით ქ მის

არა ფე რი იცი ან საბ ჭო თა კავ შირ ზე, იმა ზე, თუ რო გორ ცხოვ რობ დ ნენ მა თი წი ნაპ რე ბი 50

წლის წინ, იმა ზე, თუ რამ დე ნი სრუ ლი ად უდა ნა შა უ ლო ადა მი ა ნი შე ი წი რა „ბოროტების

იმ პე რი ამ“ დი დი ტე რო რის წლებ ში, იმა ზე, თუ ვინ იყ ვ ნენ ისი ნი, ვინც 70 წლის მან ძილ-

ზე დრო ის სხვა დას ხ ვა მო ნაკ ვე თებ ში საბ ჭო თა რე ჟიმს უპი რის პირ დე ბოდ ნენ და ხში რად,

თავ საც სწი რავ დ ნენ.

ჩვენს უნი ვერ სი ტე ტებ შიც ხომ მხო ლოდ ორი ო დე წლის წინ გაჩ ნ და კურ სე ბი, სა დაც საბ-

ჭო თა წარ სულს იკ ვ ლე ვენ და ას წავ ლი ან.

საბ ჭო თა კავ შირ ზე სა უ ბა რი, ფიქ რი და ამ ქვეყ ნის ის ტო რი ის შეს წავ ლა ალ ბათ, ყვე ლა-

ზე მე ტად იმი ტომ გვჭირ დე ბა, რომ ამ წარ სულ სა და მის მემ კ ვიდ რე ო ბას თვა ლი გა ვუს-

წინასიტყვაობა

5

წო როთ და შე ვე ცა დოთ, რო გორც მა მარ დაშ ვი ლი ამ ბობ და, „ისტორიაში ჩავ ვარ დეთ“.

დღე ვან დე ლი ოფი ცი ა ლუ რი პრო პა გან და ამ „გათავისუფლების“ მარ ტივ და მო უ ხე შავ

გზას გვთა ვა ზობს - 2011 წელს მი ღე ბუ ლი „თავისუფლების ქარ ტი ით“ ურ ბა ნუ ლი სივ რ ცი-

დან საბ ჭო უ რი სიმ ბო ლი კის გაქ რო ბა უკ ვე და კა ნონ და, ოკუ პა ცი ის მუ ზე უ მიც გა იხ ს ნა და

გო რის ცენ ტ რი დან სტა ლი ნის ძეგ ლიც აიღეს.

საბ ჭო თა წარ სუ ლის კვლე ვის ლა ბო რა ტო რი ამ ერ თი წლის გან მავ ლო ბა ში ღია სა დის კუ-

სიო სივ რ ცე გახ ს ნა საბ ჭო თა კავ შირ ზე სა სა უბ როდ. ეს დის კუ სი ე ბი გან სა კუთ რე ბით ღი რე-

ბუ ლი ა, რად გან არა მხო ლოდ საბ ჭო თა წარ სუ ლის შე სა ხებ შე იტყობთ ბევრ რა მეს, არა მედ

იმა საც გა ი გებთ, 2011 წელს რა ვი ცო დით, რო გორ ვსა უბ რობ დით და რო გორ გვეს მო და

არა მხო ლოდ საბ ჭო თა კავ ში რი და მი სი მემ კ ვიდ რე ო ბა, არა მედ - თა ნა მედ რო ვე პრობ-

ლე მე ბიც, რო მე ლე ბიც სა თა ვეს სწო რედ იმ სა მოც და ათ წ ლი ა ნი პე რი ო დი დან იღებს.

წიგ ნ ში წარ მოდ გე ნი ლი დის კუ სი ე ბის ვი დეო ჩა ნა წე რე ბის მო ძი ე ბა ინ ტერ ნეტ ში, საბ ჭო თა

წარ სუ ლის კვლე ვის ლა ბო რა ტო რი ის ვებ- გ ვერ დ ზეა შე საძ ლე ბე ლი - www.sovlab.ge.

6

ქართული მწერლობა საბჭოთა სისტემაში: რეალობის განზომილება

ნინო ბექიშვილი – ფილოლოგი / ჟურნალისტი

გიორგი კეკელიძე – საქართველოს პარლამენტის ეროვნული

ბიბლიოთეკა / პოეტი / ლიბ.ჯი

მოდერატორი: ლაშა ბაქრაძე – საბჭოთა წარსულის კვლევის

ლაბორატორია

25.01.2011

7

ლა შა ბაქ რა ძე – საბ ჭო თა აზ როვ ნე ბი სა და მენ ტა ლი ტე ტის ჩა მო ყა ლი ბე ბა ში დი დია

მწერ ლე ბის რო ლი, ამი ტო მაც დის კუ სი ე ბის ციკლს საბ ჭო თა წარ სუ ლის სხვა დას ხ ვა ას პექ-

ტის შე სა ხებ სწო რედ მწერ ლო ბა ზე სა უბ რით ვიწყებთ. შემ თხ ვე ვი თი არ იყო, რომ სტა-

ლინ მა მწერ ლებს „ადამიანის სუ ლის ინ ჟინ რე ბი“ უწო და. რე ვო ლუ ცი ურ გარ დაქ მ ნებ ში

უპირ ვე ლე სად ხე ლო ვა ნი ადა მი ა ნე ბი იღებ დ ნენ მო ნა წი ლე ო ბას, მათ შო რის – მწერ ლე-

ბიც.

ბევ რი ინ ტე ლი გენ ტი, მწე რა ლი გა ა ნად გუ რა საბ ჭო თა ხე ლი სუფ ლე ბამ. ჩვენ მათ ზე ვსა-

უბ რობთ ხოლ მე, რო გორც მსხვერ პ ლ ზე, მაგ რამ ისი ნი სის ტე მის თა ნა შემ ქ ნე ლე ბიც იყ ვ-

ნენ. რა საკ ვირ ვე ლი ა, არ ვგუ ლის ხ მობ, რომ ყვე ლა ფე რი შავ-თეთ რად და ვი ნა ხოთ, მწე-

რალ თა კავ შირს ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო ფუნ ქ ცი აც ჰქონ და, ეს ყვე ლა ფე რი შავ-თეთ რად

წარ მო სად გე ნი და, მით უმე ტეს, ად ვი ლად გა სა გე ბი არ არის.

1937 წლის ჟურ ნალ „მნათობის“1-2-ე ნომ რებ ში და ბეჭ დი ლია სტა ტია „მწერალთა მი-

ტინ გი კონ ტ რ რე ვო ლუ ცი ურ - ტ როც კის ტულ საქ მე ზე გა ნა ჩე ნის გა მო ტა ნის გა მო“. აქ ვეა

„საქართველოს საბ ჭო თა მწერ ლე ბის მი მარ თ ვა ამ ხა ნაგ ბე რი ა სად მი“. რო ცა ამას კითხუ-

ლობ, ხვდე ბი, რა ის ტე რი კა იყო, რა დღე ში იყ ვ ნენ მწერ ლე ბი, რას გა ნიც დიდ ნენ. მი ტინ-

გ ზე, რო მე ლიც თბი ლის ში სას წ რა ფოდ გა მარ თეს მას შემ დეგ, რაც მოს კოვ ში 31 იან ვარს

მე მარ ჯ ვე ნე ტროც კის ტუ ლი ჯგუ ფის გა ნად გუ რე ბის შე სა ხებ გა მოცხად და, ტი ცი ან ტა ბი ძემ

თქვა: „საბჭოთა სა სა მარ თ ლომ გა მო უ ტა ნა სა მარ თ ლი ა ნი გა ნა ჩე ნი მავ ნებ ლე ბის, ჯა შუ შე-

ბი სა და კონ ტ რ რე ვო ლი უ ცი ო ნე რე ბის ბან დას, სა სა მარ თ ლოს გა ნა ჩე ნი გა ნა ჩე ნია საბ ჭო თა

ხალ ხი სა, რო მე ლიც და უნ დო ბე ლია თა ვი სი მო სის ხ ლე მტრე ბის, სო ცი ა ლის ტუ რი სამ შობ-

ლოს გამ ცემ ლე ბის მი მართ. ასე თი ვე სიმ კაც რით უნ და და ი სა ჯონ ტროც კიზ მის ქარ თ ვე ლი

ნა ბო ლა რე ბი, რომ ლებ საც აქ ტი უ რი მო ნა წი ლე ო ბა მი უ ღი ათ გა სა მარ თ ლე ბუ ლი კონ ტ რ-

რე ვო ლუ ცი ო ნე რე ბის ბნელ საქ მე ებ ში და ა. შ“.

ამას რომ კითხუ ლობ, ხვდე ბი, რა მძი მე მდგო მა რე ო ბა იყო და არ ფიქ რობ, რომ ტი ცი ან

ტა ბი ძე ისე თი ვე ნა ძი რა ლა ა, რო გო რიც, მა გა ლი თად, ლავ რენ ტი ბე რი ა. ამ სა კითხებს

ძა ლი ან სა თუ თი მოპყ რო ბა სჭირ დე ბა და არ შე იძ ლე ბა მათ ზე მხო ლოდ გა კიცხ ვის ტო ნით

ვი სა უბ როთ. იმე დი ა, შე ვეც დე ბით საბ ჭო თა წარ სუ ლი წარ მო ვა ჩი ნოთ ბევ რად უფ რო კომ-

პ ლექ სუ რად, ვიდ რე ეს ჩვე უ ლებ რივ ხდე ბა ხოლ მე – კე თი ლი სა და ბო რო ტის ჭრილ ში.

ნი ნო ბე ქიშ ვი ლი – საბ ჭო თა ხე ლი სუფ ლე ბის დამ ყა რე ბის შემ დეგ პარ ტი ულ მა ნო მენ-

კ ლა ტუ რამ მა ლე ვე იზ რუ ნა იმა ზე, რომ ქვეყ ნის იდე ო ლო გის რო ლი მწერ ლებს აეღოთ

სა კუ თარ თავ ზე. პრე სა იდე ო ლო გი ას ავ რ ცე ლებ და, ახალ მითს კი ბოლ შე ვი კე ბის დაკ-

ვე თით სწო რედ მწერ ლე ბი ქმნიდ ნენ. ახა ლი რე ლი გი ის აპო ლო გე ტის რო ლი მწერ ლო ბამ

ისე მო ირ გო, რომ შემ დეგ კარ გა ხა ნი დას ჭირ და მის გან გა სა თა ვი სუფ ლებ ლად.

თუმ ცა, ამ მოვ ლე ნის გარ კ ვე უ ლი წა ნამ ძღ ვ რე ბი მეცხ რა მე ტე სა უ კუ ნის ქარ თულ პო ე ზი-

ა შიც არ სე ბობ და. ილი ამ ცნო ბი ლი სიტყ ვე ბი – „მე ცა მნიშ ნავს და ერი მზრდის, მი წი ე რი

8

qarTuli mwerloba sabWoTa sistemaSi:

realobis ganzomileba

ზე ცი ერ სა, ღმერ თ თან მის თ ვის ვლა პა რა კობ, რომ წარ ვუძღ ვე წი ნა ერ სა“ – იმი ტო მაც და-

წე რა, რომ სა უ კუ ნე ე ბის მან ძილ ზე ქარ თ ვე ლი ხალ ხი მოკ ლე ბუ ლი იყო სა კუ თარ პო ლი ტი-

კურ ცხოვ რე ბას და ამი ტო მაც, ერის წი ნამ ძღო ლო ბის ფუნ ქ ცია ირი ბად პო ე ტებს ჰქონ დათ

აღე ბუ ლი სა კუ თარ თავ ზე, ან ეგო ნათ, რომ აღე ბუ ლი ჰქონ დათ.

20-იანი წლე ბი დან მო ყო ლე ბუ ლი, მწერ ლე ბი თან და თა ნო ბით პარ ტი ის იდე ო ლო გე ბად

და მი თე ბის შემ ქ მ ნელ აგი ტა ტო რე ბად იქ ც ნენ – მათ ახ ლა არა მხო ლოდ წე რა, არა მედ

უპირ ვე ლე სად, პარ ტი ი ს იდე ო ლო გი ის პრო პა გან და ევა ლე ბო დათ.

ეს რო ლი ბევ რ მა ნი ჭი ერ მა ადა მი ან მა თა ვი დან ალ ბათ ნე ბა ყოფ ლო ბი თაც მო ირ გო,

მაგ რამ სტა ლი ნის დიქ ტა ტუ რის გამ ყა რე ბას თან ერ თად უფ რო და უფ რო ძლი ერ დე ბო და

მწერ ლებ ზე ზე წო ლა. მათ არა მხო ლოდ ახა ლი ღმერ თის სა ხის შექ მ ნა და მი სი დი დე ბა

ევა ლე ბო დათ, არა მედ პა სუ ხის მ გებ ლე ბიც იყ ვ ნენ პარ ტი ის წი ნა შე – პარ ტია თი თო ე ულ

ნა ბიჯს აკონ ტ რო ლებ და. მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია ისიც, რომ სა ქარ თ ვე ლო ში სწო რედ „დიდ

ტე რორს“ (ეს ტერ მი ნი პირ ვე ლად ბრი ტა ნელ მა მეც ნი ერ მა რო ბერტ კონ კ ვეს ტ მა1 იხ მა რა

1960-იანი წლე ბის ბო ლოს) და ემ თხ ვა პარ ტი ის ახა ლი მოთხოვ ნაც: საბ ჭო თა და თან ქარ-

თუ ლი ნაციონალური იდე ო ლო გი ის შექ მ ნა, რა საც, რო გორც ცნო ბი ლი ა, თა ვად სტა ლი ნი

ხელ მ ძღ ვა ნე ლობ და კრემ ლი დან. 1937 წელს ილია ჭავ ჭა ვა ძი სა და რუს თ ვე ლის იუბი ლე ე ბი

სა კავ ში რო მას შ ტა ბით გა და ი ხა დეს, „ვეფხისტყაოსნი“ ითარ გ მ ნა რუ სუ ლად და საბ ჭო თა

კავ ში რის ხალ ხ თა ბევრ ენა ზე; რუს თ ვე ლი სა და ილი ას სა ი უ ბი ლეო სა ღა მო ე ბი მოს კოვ ში

იმარ თე ბო და და მათ სტა ლი ნი ეს წ რე ბო და. არც უბ რა ლო ხალ ხი და ვიწყ ნი ათ – შეყ რიდ-

ნენ რო მე ლი მე დარ ბაზ ში ან სოფ ლის კლუბ ში გლე ხებს და მუ შებს და უმ ტ კი ცებ დ ნენ, რო-

გორ იბ რ ძო და ილია ჭავ ჭა ვა ძე მა თი ბედ ნი ე რე ბის თ ვის. ამა ვე წელს გა ი მარ თა ქარ თუ ლი

კულ ტუ რის დე კა და მოს კოვ ში, რო მელ საც არ ნა ხუ ლი წარ მა ტე ბა ხვდა წი ლად.

20-იანი წლებ ში სა ქარ თ ვე ლო ში ცოცხა ლი და სა ინ ტე რე სო ლი ტე რა ტუ რუ ლი პრო ცე-

სი მი დი ო და, გა მო ი ცე მო და რამ დე ნი მე ლი ტე რა ტუ რუ ლი ჟურ ნა ლი, რო მელ თა ირ გ ვ ლი-

ვაც იყ ვ ნენ გა ერ თი ა ნე ბუ ლი მწერ ლე ბი – ეს ყვე ლა ფე რი ინერ ცი ით მხო ლოდ რამ დე ნი მე

წე ლი გაგ რ ძელ და. აღ სა ნიშ ნა ვია ისიც, რომ გა საბ ჭო ე ბის შემდეგ ქარ თ ველ მწე რალ თა

ერ თი ნა წი ლი გულ წ რ ფე ლად თა ნა უგ რ ძ ნობ და ბოლ შე ვი კებს. მა გა ლი თად, ტი ცი ან ტა ბი-

ძემ გა მო აქ ვეყ ნა ესეი „პოეტები და რე ვო ლუ ცი ა“, პა ო ლო იაშ ვილ მა კი ცნო ბი ლი ლექ სი

„ახალ სა ქარ თ ვე ლოს – 1921 წლის 25 თე ბერ ვა ლი“; ასე ვე, შეგ ვიძ ლია გა ვიხ სე ნოთ გა-

ლაკ ტი ო ნის რე ვო ლუ ცი უ რი სუ ლის კ ვე თე ბის ლექ სე ბი და ა.შ.

1932 წლამ დე სა ქარ თ ვე ლო ში მწერ ლე ბი ჯერ არ იყ ვ ნენ მოქ ცე ულ ნი ერთ მო ნო ლი თურ

გა ერ თი ა ნე ბა ში და მწე რალ თა რამ დე ნი მე ჯგუ ფი არ სე ბობ და: „პროლეტარიატ მწე რალ-

თა ასო ცი ა ცი ა“, რომელიც გა მოს ცემ და ჟურ ნალ „ქურას“, სა დაც იბეჭ დე ბოდ ნენ სან დ რო

ეული, იონა ვა კე ლი, იაკინ თე ლი საშ ვი ლი, კარ ლო კა ლა ძე, ალიო მირ ცხუ ლა ვა და ა.შ.;

„აკადემიურ მწე რალ თა კავ ში რის“ წევ რე ბი – მი ხე ილ ჯა ვა ხიშ ვი ლი, გე რონ ტი ქი ქო ძე,

პავ ლე ინ გო როყ ვა, ლეო ქი ა ჩე ლი ჟურ ნალ „არიფიონის“ ირ გ ვ ლივ იყ ვ ნენ გა ერ თი ა ნე-

9



ბულ ი; ფუ ტუ რის ტ თა ჯგუ ფი „მემარცხენეობა“ – სი მონ ჩი ქო ვა ნი, დემ ნა შენ გე ლა ი ა, ნი-

კო ლოზ ჩა ჩა ვა და სხვე ბი გა მოს ცემ დ ნენ ჟურ ნალს H2SO4; ქუ თა ის ში პა ო ლო იაშ ვილ მა,

ტი ცი ან ტა ბი ძემ და სხვებ მა ჟურ ნა ლი „ცისფერი ყან წე ბი“ და ცის ფერ ყან წელ თა ორ დე ნი

და აარ სეს.

1925 წელს ჟურ ნალ „დროშაში“ გა მოქ ვეყ ნ და დად გე ნი ლე ბა „პარტიის პო ლი ტი კის შე-

სა ხებ ლი ტე რა ტუ რის დარ გ ში“, რო მელ მაც პრო ლე ტა რულ მწერ ლო ბას გა ნუ საზღ ვ რა სა-

მოქ მე დო მიზ ნე ბი და ძი რი თა დად იდე ო ლო გი უ რი დატ ვირ თ ვა მის ცა. მწე რალ თა კავ ში რის

სტრუქ ტუ რა ზეც პარ ტი ამ იზ რუ ნა. 1928 წელს ქარ თ ვე ლი მწერ ლე ბი აიძუ ლეს გა ერ თი ა ნე-

ბუ ლიყ ვ ნენ „სრულიად სა ქარ თ ვე ლოს საბ ჭო თა მწერ ლე ბის ფე დე რა ცი ა ში“. მა ლე ვე, 1932

წლის ცკ-ის დად გე ნი ლე ბით („ლიტერატურულ-მხატ ვ რუ ლი ორ გა ნი ზა ცი ე ბის გარ დაქ მ ნის

შე სა ხებ“) გა უქ მ და ფე დე რა ცი ა, მას ში შე მა ვა ლი მწე რალ თა ყვე ლა გა ერ თი ა ნე ბი თურთ და

და არ ს და სა ქარ თ ვე ლოს საბ ჭო თა მწე რალ თა კავ ში რი, რო მე ლიც მთლი ა ნად იდე ო ლო-

გი ზი რე ბუ ლი ორ გა ნო იყო და პარ ტი უ ლი ნო მენ კ ლა ტუ რის მი ერ იმარ თე ბო და. მი სი პირ-

ვე ლი თავ მ ჯ დო მა რე მალაქია ტო რო შე ლი ძე, მრა ვალ თა მსგავ სად, კრე ბებ ზე გა მო დი ო-

და და ხალ ხის მტრებს გმობ და, ხო ლო შემ დეგ თვი თონ ვე იქ ცა სტა ლი ნუ რი რეპ რე სი ე ბის

მსხვერ პ ლად.

1931 წელს „მწერალთა ფე დე რა ცი ი დან“ გა რიცხეს რამ დე ნი მე წევ რი. მათ შო რის – კონ-

ს ტან ტი ნე გამ სა ხურ დი ა, იოსებ იმე დაშ ვი ლი და პავ ლე ინ გო როყ ვა. გამ სა ხურ დია მა ლე ვე

აღად გი ნეს მწე რალ თა რი გებ ში, პავ ლე ინ გო როყ ვა კი ამ ამ ბის მე რე მწე რალ თა კავ შირს

აღარ გა კა რე ბი ა.

რეპ რე სი ე ბი

1936-1938 წლე ბის რეპ რე სი ებს სა ფუძ ვე ლი 1934 წელს ჩა ე ყა რა, რო ცა ლე ნინ გ რა დის

პარ ტორ გა ნი ზა ცი ის ხელ მ ძღ ვა ნე ლი, ძვე ლი ბოლ შე ვი კი სერ გეი კი რო ვი2 მოკ ლეს. ამ ბო-

ბენ, რომ ეს მკვლე ლო ბა თა ვად სტა ლი ნის მი ერ იყო და გეგ მი ლი. იმა ვე დღეს გა მოქ ვეყ-

ნ და სტა ლი ნის დად გე ნი ლე ბა, სა დაც გა წე რი ლი იყო, თუ რო გორ უნ და ემოქ მე დათ ტე-

რო რის ტუ ლი აქ ტე ბის მოწყო ბა ში ბრალ დე ბუ ლე ბის მი მართ – საქ მე ე ბი უმოკ ლეს ვა და ში,

10 დღე ში უნ და გან ხი ლუ ლი ყო, აღი ა რე ბის მიზ ნით დაშ ვე ბუ ლი იყო წა მე ბა და გა ნა ჩე ნი

და უ ყოვ ნებ ლივ უნ და აღ ს რუ ლე ბუ ლი ყო.

ამ დად გე ნი ლე ბით, ნე ბის მი ერს, ვინც ტე რო რიზ მ ში იქ ნე ბო და ეჭ ვ მი ტა ნი ლი, ფაქ ტობ-

რი ვად, სა სა მარ თ ლოს გა რე შე ხვრეტ დ ნენ. 1934 წლის თ ვის სტა ლინ მა ძა ლა უფ ლე ბის

ხელ ში სრუ ლად ჩა საგ დე ბად იმ ბოლ შე ვი კე ბის გა ნად გუ რე ბა და იწყო, ვი საც ხალ ხ ში ავ-

ტო რი ტე ტი ჰქონ და. კი რო ვის მკვლე ლო ბა ამის თ ვის კარგ სა ბა ბად იქ ცა. ბე ლა დის მტრე-

1 0



ბის სი ა ში პირ ვე ლი ად გი ლი ძველ ბოლ შე ვი კურ გვარ დი ას და, უპირ ვე ლე სად, ლევ ტროც-

კის3 აქ ტი ურ მომ ხ რე ებს ეჭი რათ.

რეპ რე სი ე ბის სქე მა, რო მელ მაც მა ლე ვე მთე ლი ქვე ყა ნა მო იც ვა, საკ მა ოდ მარ ტი ვი იყო:

საბ ჭო თა კავ შირ ში სტა ლი ნის ყვე ლა ფა რუ ლი თუ აშ კა რა მო წი ნა აღ მ დე გე ფი ზი კუ რად უნ-

და გა ნად გუ რე ბუ ლი ყო. იჭერ დ ნენ, ხვრეტ დ ნენ, ამ ხელ დ ნენ ძველ რე ვო ლუ ცი ო ნე რებს;

მაგ რამ მა ნამ დე მათ სა შინ ლად აწა მებ დ ნენ, რა თა საჩ ვე ნე ბელ ღია სა სა მარ თ ლო ებ ზე

ბრალ დე ბუ ლებს ეღი ა რე ბი ნათ სა კუ თა რი და ნა შა უ ლი. ტე რო რი შე ე ხო ყვე ლას – სამ ხედ-

რო პი რებს, მეც ნი ე რებს, მწერ ლებს, არ ტის ტებს, სრუ ლი ად უბ რა ლო მო ქა ლა ქე ებს.

პირ ვე ლი ღია პრო ცე სი 1936 წელს, ზაფხულ ში, კა მე ნე ვი სა4 და ზი ნო ვი ე ვის5 წი ნა აღ მ დეგ

გა ი მარ თა. მა ლე ვე მოს კო ვი დან და იგ ზავ ნა ინ ს ტ რუქ ცი ა, რო მე ლის მი ხედ ვი თაც შინ სახ-

კომს6 ყვე ლა რეს პუბ ლი კა ში უნ და აღ მო ე ჩი ნა მსგავ სი ტე რო რის ტუ ლი ცენ ტ რე ბი, რო მელ-

თაც მოს კო ვის მთა ვარ ორ გა ნი ზა ცი ას თან ექ ნე ბო დათ კონ ს პი რა ცი უ ლი კავ ში რი. ეს გეგ მა

შინ სახ კომს მა სობ რი ვი და ჭე რე ბის სა შუ ა ლე ბას აძ ლევ და მთე ლი საბ ჭო თა კავ ში რის მას-

შ ტა ბით.

1936-1938 წლებ ში გან ხორ ცი ე ლე ბუ ლი რეპ რე სი ე ბის ზუს ტი სტა ტის ტი კუ რი მო ნა ცე მე ბი

არ არ სე ბობს. ცნო ბი ლი ა, რომ საბ ჭო თა კავ ში რის მას შ ტა ბით, ამ წლებ ში 7-8 მი ლი ონ ზე

მე ტი ადა მი ა ნი და ა პა ტიმ რეს. ე.წ. „ტროიკების“ (სამეული – სა მი ადა მი ა ნის გან შემ დ გა-

რი სა სა მარ თ ლო) მი ერ დახ ვ რე ტი ლია 1,5 მი ლი ონ ზე მე ტი. აქე დან 700 ათა სი უბ რა ლო

მუ შა იყო. 2 მი ლი ო ნი გუ ლა გებ ში და გა და სახ ლე ბა ში გარ და იც ვა ლა (უფლებადაცვითი

საზოგადოების, „მემორიალის“7 მო ნა ცე მე ბი).

სა ქარ თ ვე ლო ში საპყ რო ბი ლე ებ ში და ახ ლო ე ბით 63 ათა სი ადა მი ა ნი მოხ ვ და, აქე დან 20

ათა სამ დე დახ ვ რი ტეს. თუმ ცა, დახ ვ რე ტილ თა ან გუ ლა გ ში გარ დაც ვ ლილ თა ზუს ტი რა ო-

დე ნო ბის დად გე ნა მა ინც ჭირს. შე იძ ლე ბა, რეპ რე სი რე ბულ თა რიცხ ვი გა ცი ლე ბით მე ტიც

იყოს, მაგ რამ მო ნა ცე მე ბი ჯერ კი დევ და სა მუ შა ვე ბე ლი ა. სა ქარ თ ვე ლო ში მო სახ ლე ო ბის

მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ნა წი ლი მხო ლოდ იმი ტომ გა დარ ჩა, რომ ცი ხე ე ბი პა ტიმ რებს ვე ღარ იტევ-

და. ცენ ტ რა ლუ რი ხე ლი სუფ ლე ბა მო კავ ში რე რეს პუბ ლი კებს და სა ჭე რი ხალ ხის ლი მი ტებს

უწე სებ და; ხში რად ისი ნი ცდი ლობ დ ნენ გეგ მა გა და ჭარ ბე ბით შე ეს რუ ლე ბი ნათ, ანუ იმა ზე

მე ტი და ე ჭი რათ და და ეხ ვ რი ტათ, ვიდ რე ცენ ტ რი ითხოვ და.

ისე ვე, რო გორც მთელ საბ ჭო თა კავ შირ ში, სა ქარ თ ვე ლო შიც მა სობ რი ვი და პა ტიმ რე ბე ბი

1936 წლის მი წუ რულს და 1937 წლის და საწყის ში და იწყო. ქარ თ ვე ლი მწერ ლე ბის მარ თ-

ლაც სა უ კე თე სო ნა წილ მა, მა თაც კი, ვინც შემ დ გომ კლა სი კო სე ბად ვა ღი ა რეთ, თა ვი დან ვე

აქ ტი უ რად და უ ჭი რეს მხა რი პარ ტი ის ახალ კურსს. მა ჩაბ ლის 12-ში, მწე რალ თა სახ ლ ში

თით ქ მის ყო ველ დღი უ რად იმარ თე ბო და კრე ბე ბი, სა დაც ლი ტე რა ტუ რა ზე სუ ლაც არ სა უბ-

რობ დ ნენ: იმ სა კითხებს გა ნი ხი ლავ დ ნენ, რა საც პარ ტია მი უ თი თებ დათ. შე იძ ლე ბა ით ქ-

ვას, რომ 1936 წლის თ ვის ქარ თ ვე ლი მწერ ლე ბის უდი დე სი ნა წი ლი საბ ჭო თა სო ცი ა ლის ტუ-

რი სა ხელ მ წი ფოს სამ სა ხურ ში იდ გა.

1 1



1937 წე ლი - „ლიტერატურული სა ქარ თ ვე ლო“

პირ ვე ლად რეპ რე სი ე ბის შე სა ხებ ინ ფორ მა ცია „ლიტერატურული სა ქარ თ ვე ლოს“ 1936

წლის 16 აგ ვის ტოს ნო მერ ში გვხვდე ბა, სა დაც და ბეჭ დი ლია „პრავდის“ 15 აგ ვის ტოს მო წი-

ნა ვე სტა ტი ის „ხალხის მტრებს და ნა შა ულ ზე წა ას წ რეს“ თარ გ მა ნი. სტა ტია ეხე ბა ტროც კი-

ზი ნო ვი ევ-კა მე ნე ვის შეთ ქ მუ ლე ბას. გა ი მარ თა ქარ თ ვე ლი მწერ ლე ბის კრე ბა, რო მელ მაც

ერ თხ მად აღი ა რა, რომ „სიტყვა ეკუთ ვ ნის კა ნონს, რო მელ მაც იცის მხო ლოდ ერ თი ზო მა

იმ ბო როტ მოქ მე დე ბე ბის თ ვის, რო მე ლიც ტროც კის ტულ-ზი ნო ვი ე ვურ მა ბან დამ ჩა ი დი ნა“

– ამ გა დაწყ ვე ტი ლე ბას ერ თხ მად და უ ჭი რა მხა რი მწე რალ თა სახ ლ ში შეკ რე ბილ მა მწე-

რალ თა გუნ დ მა.

1937 წლის და საწყის ში, მა შინ, რო დე საც რეპ რე სი ებს სა ქარ თ ვე ლო ში ჯერ არ ჰქონ და მი ღე-

ბუ ლი ფარ თო მას შ ტა ბე ბი, მაგ რამ უკ ვე და პა ტიმ რე ბუ ლი ჰყავ დათ რამ დე ნი მე ძვე ლი ბოლ-

შე ვი კი, 30 იან ვ რის „ლიტერატურული სა ქარ თ ვე ლოს“ პირ ვე ლსა ვე გვერ დ ზე და ბეჭ დი ლია

„ქართველი მწერ ლე ბის მი მარ თ ვა ამხ. ლავ რენ ტი ბე რი ა სად მი“8, სა დაც ისი ნი სა უბ რო ბენ

ტროც კის ტ თა ბან და ში აღ მო ჩე ნილ ქარ თ ველ „გამყიდველზე“ ბუ დუ მდი ვან ზე9: „პროცესის

მა სა ლე ბი დან ჩვენ გა ვი გეთ, რომ ხალ ხის მტრე ბი სა და ჯა ლა თე ბის ამ გა რე წარ თა ხრო ვა-

ში აქ ტი უ რი მო ნა წი ლე ო ბა მი უ ღი ათ ტროც კისტ-ზი ნო ვი ე ველ თა ქარ თ ველ ნა ძი რა ლებ საც

– ხალ ხის მო სის ხ ლე მტრი სა და გა მო უს წო რე ბე ლი კონ ტ რ რე ვო ლუ ცი ო ნე რი ტროც კის ტის

ბუ დუ მდივ ნის მე თა უ რო ბით. ჩვენ დარ წ მუ ნე ბუ ლე ბი ვართ, რომ საბ ჭო თა მარ თ ლ მ სა ჯუ ლე-

ბის მახ ვილ თვალს ვერ და ე მა ლე ბა მო ღა ლა ტე თა ბან დის ვერც ერ თი მო ღა ლა ტე-ქვე წარ მა-

ვა ლი. ჩვენ მო ვითხოვთ, აღი გა ვოს პი რი სა გან დე და მი წი სა ჩვე ნი სამ შობ ლოს მო ღა ლა ტე თა

ბან დის ყო ვე ლი მო ნა წი ლე. წყევ ლა და ზიზღი მათს სის ხ ლით შეს ვ რილ ხელს!“

ქარ თ ვე ლი მწერ ლე ბი 29 იან ვარს შე იკ რი ბნენ და კრე ბა ზე ყვე ლამ დაგ მო ეს „შემზარავი“

და ნა შა უ ლი. გა ზე თი სხდო მის მოკ ლე რე ზი უ მეს ბეჭ დავს. კრე ბა გახ ს ნა და ვით დე მეტ რა-

ძემ. ბუ დუ მდი ვა ნი დაგ მეს – მი ხე ილ ჯა ვა ხიშ ვილ მა, შალ ვა და დი ან მა, გი ორ გი ბა ა ზოვ მა,

სი მონ ჩი ქო ვან მა, გი ორ გი ლე ო ნი ძემ, ალიო მა შაშ ვილ მა, ვა ლე რი ან გაფ რინ დაშ ვილ მა,

კონ ს ტან ტი ნე გამ სა ხურ დი ამ, ტი ცი ან ტა ბი ძემ, დემ ნა შენ გე ლა ი ამ, სი მონ წვე რა ვამ, ირაკ-

ლი აბა ში ძემ. გა ზე თი გვთა ვა ზობს მწე რალ თა კრე ბის მოკ ლე მი მო ხილ ვას და ამა ვე თე-

მა ზე ბეჭ დავს სტა ტი ებ საც. თვალ სა ჩი ნო ე ბის თ ვის მა თი სა თა უ რე ბიც კმა რა: „სიკვდილი

მუ ხა ნა თურ მტერს“ – მი ხე ილ ჯა ვა ხიშ ვი ლი; „სულის სიღ რ მემ დე აღ შ ფო თე ბუ ლი ვარ“

– შალ ვა და დი ა ნი; „უსასტიკესი გა ნა ჩე ნი სამ შობ ლოს მო ღა ლა ტე ებს“ – ალიო მა შაშ-

ვი ლი; „ზიზღი ბან დი ტებ სა და ქვე წარ მავ ლებს“ – გი ორ გი ლე ო ნი ძე; „ისტორიას არ ახ-

სოვს უფ რო მე ტი გა თახ სი რე ბა“ – ტი ცი ან ტა ბი ძე; „ხალხის მსჯავ რი“ – სი მონ ჩი ქო ვა ნი;

„აღმოვფხვრათ მა თი ხსე ნე ბა“ – ვა ლე რი ან გაფ რინ დაშ ვი ლი, „მილიონების მრის ხა ნე ბის

ქა რიშ ხა ლი“ – სან დ რო ეული.

1 2



გი ორ გი ლე ო ნი ძე წერ და: „ამხ. სტა ლინ ზე ხე ლის აღ მარ თ ვა, რო გორც მათ გან ზ რახ ვა ში

ჰქო ნი ათ, არის ხე ლის აღ მარ თ ვა მი ლი ო ნი ან მშრო მელ თა თა ვი სუფ ლე ბა ზე, ხე ლის აღ-

მარ თ ვა მა ნა თო ბელ მზე ზე, რო მე ლიც მხო ლოდ ჩვენს ბედ ნი ერ ეპო ქას ეღირ სა. მხო ლოდ

უბად რუ კი ქვე წარ მა ვა ლი, მხო ლოდ ადა მი ა ნი სა და კა ცობ რი ო ბის მტე რი გა ბე დავს ფიქრს,

რომ შე იძ ლე ბა ამ დრო შის ჩა მო ღე ბა, მხო ლოდ წუნ კა ლი არ სე ბა გა ბე დავს იფიქ როს, რომ

შე იძ ლე ბა ამ ზღვა სიყ ვა რუ ლის დაშ რო ბა, ამ დი დე ბუ ლი მზის დაბ ნე ლე ბა! სტა ლი ნი მი ლი-

ო ნე ბის გულ ში ა“.

1937 წლის იან ვარ ში ალ ბათ უკ ვე გრძნობ დ ნენ მწერ ლე ბი რე ა ლურ საფ რ თხეს, იმავე

წლის 15 მა ისს სა ქარ თ ვე ლოს კომ პარ ტი ის X ყრი ლო ბა ზე ლავ რენ ტი ბე რი ას მოხ სე ნე ბამ

კი ცხადყო, რომ რეპ რე სი ებს ვერც ქარ თ ველ მწე რალ თა სა უ კე თე სო ნა წი ლი გა ექ ცე ო და:

„პ. იაშ ვილ მა, რო მე ლიც 40-ზე მე ტი წლი სა ა, დროა ჭკუა ის წავ ლოს. ზედ მე ტი არ იქ ნე-

ბა სე რი ო ზუ ლად ჩა უ ფიქ რ დ ნენ თა ვი ანთ მოქ მე დე ბას აგ რეთ ვე გამ სა ხურ დი ა, ჯა ვა ხიშ ვი-

ლი, მი წიშ ვი ლი, შე ვარ დ ნა ძე და კი დევ ზო გი ერ თე ბი“ – თქვა ბე რი ამ. მა ლე ვე, 10 ივ ნისს

„ლიტერატურული სა ქარ თ ვე ლო“ ბეჭ დავს მო წი ნა ვე სტა ტი ას – სა ქარ თ ვე ლოს კ.პ.(ბ)

ყრი ლო ბის შე დე გე ბის გან ხილ ვა მწე რალ თა სა ერ თო კრე ბა ზე „შეტევითი რე ვო ლუ ცი უ რი

სიფხიზ ლის გაძ ლი ე რე ბის თ ვის.“

„კერძოდ, პავ ლე იაშ ვი ლის გან კრე ბა მო ე ლო და, რომ იგი იტყო და, თუ რო გორ ნა-

ვარ დობ და იგი ლო მი ნა ძის გან ჯი ქი ას კენ, ჯი ქი ას გან – აღ ნი აშ ვი ლის კენ, ღო ღო ბე რი-

ძის გან ლო მი ნა ძის კენ. რო გორ მოხ ვ და იგი ელი ა ვას10 კლან ჭებ ში. პავ ლე იაშ ვილ მა

ვერ გას ცა პა სუ ხი ამ კითხ ვებს, მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ ორ ჯერ მი ე ცა სიტყ ვის თქმის

სა შუ ა ლე ბა. იმის ნაც ვ ლად რომ მას გა ემ ხი ლა, თუ რა ში მდგო მა რე ობ და მი სი კავ ში-

რი ხალ ხის გა მომ ჟ ღავ ნე ბულ მტრებ თან, პ. იაშ ვი ლი მოჰ ყ ვა მათ და ხა სი ა თე ბას. ყვე-

ლას თ ვის ცხა დი შე იქ მ ნა პ. იაშ ვი ლის სიტყ ვე ბის შემ დეგ, რომ მან უფ რო ბევ რი იცის,

ვიდ რე ამ ბობს. რო გორც სა მარ თ ლი ა ნად შე ნიშ ნეს კ. მე ლა ძემ, შ. რა დი ან მა, კ. ლორ-

თ ქი ფა ნი ძემ, გ. ბუხ ნი კაშ ვილ მა, ს. ჩი ქო ვან მა და სხვებ მა, პ. იაშ ვი ლი ჯერ კი დევ კარ-

გად არ ჩაჰ კ ვირ ვე ბია ამ ხა ნაგ ლ. ბე რი ას გაფ რ თხი ლე ბას და ვერ გა მო უ ტა ნია იქი დან

დას კ ვ ნე ბი“.

ამა ვე კრე ბა ზე იმ ს ჯე ლეს ნი კო ლო მი წიშ ვი ლის შე სა ხე ბაც. მა საც მო უს მი ნეს, მაგ რამ

და ას კ ვ ნეს, რომ „ნ. მი წიშ ვი ლის გა მოს ვ ლა სავ სე ბით წარ მო ად გენ და თვალ თ მაქ ცურ და

ყალ თა ბან დურ ცდას, გვერ დი აეხ ვია მის წი ნა შე პირ და პირ დას მუ ლი სა კითხე ბის თ ვის

ხალ ხის სის ხ ლი ან მტრებ თან კავ ში რის შე სა ხებ.“

თა ვის მარ თ ლე ბა უშე დე გოდ მო უ წია ტი ცი ან ტა ბი ძე საც – „ჩვეულებრივი დეკ ლა რა ცი-

ით გა მო ვი და ამ ხა ნა გი ტი ცი ან ტა ბი ძე. მან შემ დე გი გან ცხა დე ბით მო ი ხა და მო ვა ლე ო ბა:

შეც დო მად ვთვლი ჩემ ურ თი ერ თო ბას ხალ ხის მტრებ თან. ეს დი დი და ნა შა უ ლი ა, მაგ რამ

თა ვი ბედ ნი ე რად მი მაჩ ნია იმის გა მო, რომ არას დ როს არ ყო ფი ლა შემ თხ ვე ვა, ისი ნი ჩემს

საქ მე ში ჩა რე უ ლიყ ვ ნენ, რა ი მე გავ ლე ნა მო ეხ დი ნათ ჩემს ლი ტე რა ტუ რულ კა რი ე რა ზე ო.

1 3



ამას ამ ბობს ამხ. ტა ბი ძე კრე ბა ზე. კერ ძო სა უ ბარ ში კი მას ხში რად უთ ქ ვამს, ჩემ თ ვის არ

არის სა ყუ რადღე ბო და სა გუ ლის ხ მო, თუ რას იტყ ვი ან ჩემ ზე და ჩემ შე მოქ მე დე ბა ზე აქ,

მწე რალ თა წრე ში, ჩე მი სა კითხი „ცაშია გა დაწყ ვე ტი ლი ო“.

1937 წლის 30 ივ ნი სის „ლიტერატურული სა ქარ თ ვე ლო“ ბეჭ დავს გი ორ გი ნატ როშ ვი-

ლის სტა ტი ას „ხალხის მტე რი მწერ ლის ნი ღაბ ში“ – „მიწიშვილი, რო მელ მაც სა ერ თო ენა

გა მო ნა ხა ხალ ხის სამ გ ზის და გა თახ სი რე ბულ მტრებ თან, თა ვის შე მოქ მე დე ბით იდე ებს

ყო ველ თ ვის უხ ვად სეს ხუ ლობ და დე კა დენ ტუ რი ლი ტე რა ტუ რი დან“... „დაუნდობლად ვამ-

ხი ლოთ და ნი ღა ბი ჩა მო ვა ცა ლოთ ყვე ლას, ვინც შე ეც დე ბა ხე ლი შე უ შა ლოს სო ცი ა ლიზ მის

დი ად საქ მეს. ჩვე ნი მწერ ლო ბის რი გებ ში ად გი ლი არ უნ და ჰქონ დეს ხალ ხის მო ღა ლა ტე

არც ერთ გა რე წარს.“

1937 წლის 12 ივ ლი სის „ლიტერატურული სა ქარ თ ვე ლო“ მო წი ნა ვე სტა ტი ა ში –

„ძლევამოსილი ქარ თ ვე ლი ხალ ხის გა ნა ჩე ნი“ – იუწყე ბო და, რომ „საქართველოს უზე-

ნა ესი სა სა მარ თ ლოს სპე ცი ა ლურ მა სა სა მარ თ ლო საკ რე ბუ ლომ სის ხ ლის სა მარ თ ლის

უმაღ ლე სი ზო მა, დახ ვ რე ტა მი უ სა ჯა ჩვე ნი სო ცი ა ლის ტუ რი სამ შობ ლო სა და გა მარ ჯ ვე ბუ-

ლი ხალ ხის და უ ძი ნე ბელ მტრებს, ფა შიზ მის ვე რაგ აგე ნე ტებს – ბ. მდი ვანს, მ. ტო რო შე-

ლი ძეს, მ. ოკუ ჯა ვას, გ.ყუ რუ ლოვს, ს. ჩიხ ლა ძეს, გ. ელი ა ვას და ნ. ქარ ცი ვა ძეს.“ ხო ლო,

10 სექ ტემ ბერს პირ ვე ლი გვერ დ ზე ქვეყ ნ დე ბა სტა ტია მო ღა ლა ტე მწერ ლე ბის შე სა ხებ სა-

თა უ რით „დაუნდობლად ვამ ხი ლოთ ხალ ხის მტრე ბი“: „მთელი რი გი წლე ბის მან ძილ ზე

თვალ თ მაქ ცო ბის უაღ რე სი ხე ლოვ ნე ბით ატა რებ დ ნენ საბ ჭო თა მწერ ლის ნი ღაბს დღეს

უკ ვე სა ბო ლო ოდ გა მომ ჟ ღავ ნე ბუ ლი ჯა შუშ-დი ვერ სან ტე ბი ნ. მი წიშ ვი ლი, მ.ჯა ვა ხიშ ვი-

ლი, ბ. ბუ ა ჩი ძე.“

„ლიტერატურული სა ქარ თ ვე ლო“ მთე ლი წლის მან ძილ ზე აქ ვეყ ნებ და კრე ბე ბის ოქ-

მებს ამ გ ვა რი სა თა უ რე ბით – „სიკვდილი სო ცი ა ლის ტუ რი სამ შობ ლოს მა ღა ლა ტე ებს,“

„მოღალატეები გას რე სილ ნი არი ან“ და ა.შ. სა ინ ტე რე სოა ერ თი ფაქ ტიც: ნო ემ ბერ ში მწე-

რალ თა კრე ბამ და ად გი ნა, რომ „ვინაიდან ყო ველ გ ვარ ეჭ ვ გა რე შეა ტ. ტა ბი ძის კავ ში რი

ხალ ხის მტრებ თან, გა ი რიცხოს მწე რალ თა კავ ში რის რი გე ბი დან“ – ეს სხდო მა და ვით

დე მეტ რა ძეს მიჰ ყავ და. იმა ვე ნომ რის ბო ლო გვერ დ ზე სა უ ბა რია იმა ზე, რომ დე მეტ რა ძეც

გა ი რიცხა მწე რალ თა კავ ში რი დან, რად გან „ხალხის მო სის ხ ლე მტრე ბის და ვა ლე ბით საბ-

ჭო თა მწერ ლებს შო რის ეწე ო და მავ ნებ ლურ, გამ ხ რ წ ნელ მუ შა ო ბას“. 1937 წლის 22 ივ ლისს

სწო რედ ერთ-ერ თი ამ გ ვა რი კრე ბის დროს პა ო ლო იაშ ვილ მა იქ ვე, მწე რალ თა კავ ში რის

შე ნო ბა ში მო იკ ლა თა ვი.

1937 წლის დე კემ ბერ ში, მა შინ, რო დე საც მი ხე ილ ჯა ვა ხიშ ვი ლი, ნი კო ლო მი წიშ ვი ლი

და ტი ცი ან ტა ბი ძე უკ ვე და ჭე რი ლე ბი არი ან, და ბეჭ დი ლია კონ ს ტან ტი ნე გამ სა ხურ დი ას

სტა ტია – „სინამდვილემ გა უს წ რო ოც ნე ბას“, სა დაც ის წერ და: „მათი გეს ლი და მა თი

ბნე ლი ხე ლი ჩვე ნი კავ ში რის მშვი დო ბი ა ნი მშე ნებ ლო ბის კე ნაც მო ი მარ თა. გა თავ ხე დე-

ბუ ლი ბნე ლე თის მო ცი ქუ ლე ბი შე ე ცად ნენ ხე ლი შე ე შა ლათ ჩვე ნი სო ცი ა ლის ტუ რი სამ-

1 4



შობ ლოს მშე ნებ ლო ბის თ ვის. ამ გა რეწ რებ მა სა კად რი სი პა სუ ხი მი ი ღეს ჩვე ნი ქვეყ ნის

მშრო მე ლე ბის გან“.

ვერ ვიტყ ვით, რომ ქარ თ ვე ლი მწერ ლე ბი დან ყვე ლა ნი მო ნა წი ლე ობ დ ნენ მწე რალ თა

კავ ში რის ცხოვ რე ბა ში. მწე რალ თა სახ ლ ში მის ვ ლას და მწე რალ თა და უს რუ ლე ბელ სხდო-

მებს ერი დე ბოდ ნენ ლეო ქი ა ჩე ლი, გე რონ ტი ქი ქო ძე, პო ლი კარ პე კა კა ბა ძე, ლე ვან ასა-

თი ა ნი, ნი კო ლორ თ ქი ფა ნი ძე, სხვე ბიც. მა თი სა ხე ლე ბი იმ დ რო ინ დელ „ლიტერატურულ

სა ქარ თ ვე ლო ში“ არ გვხვდე ბა. სა გუ ლის ხ მოა ისიც, რომ 1937 წლის რეპ რე სი ებს ისი ნი ყვე-

ლა ნი გა და ურ ჩ ნენ.

1938 წლის ბო ლოს „ლიტერატურულ სა ქარ თ ვე ლოს“ უკ ვე ეტყო ბა, რომ ტე რო რი მი-

ნელ და: აღარ ამ ხე ლენ და ავ ლე ნენ „ხალხის მტრებს“. გა ზე თის თე მა ტი კაც შეც ვ ლი ლი ა:

სტა ლი ნის, ბე რი ას და პარ ტი ის სა დი დე ბე ლი ტექ ს ტე ბის გვერ დით იბეჭ დე ბა ჩვე უ ლებ რი ვი

მოთხ რო ბე ბი, ლექ სე ბი, კრი ტი კუ ლი და ლიტ მ ცოდ ნე ო ბი თი წე რი ლე ბი, თარ გ მა ნე ბი.

თუმ ცა, ამ დრო ის თ ვის მწერ ლო ბა უკ ვე სა ბო ლო ოდ „მოთვინიერებულია“.11 ასე თად

დარ ჩა იგი ლა მის საბ ჭო თა კავ ში რის დაშ ლამ დე – მწე რალ თა ერ თი ჯგუ ფი პა ტი ოს ნად

ას რუ ლებ და ცე კას ყვე ლა ინ ს ტ რუქ ცი ას. ამის კარ გი მა გა ლი თია ბო რის პას ტერ ნა კის

ნო ბე ლის პრე მი ის ის ტო რი ა: 1958 წელს, რო ცა პას ტერ ნაკს პრე მია მი ა ნი ჭეს, მის წი-

ნა აღ მ დეგ სა კავ ში რო მას შ ტა ბით აგო რე ბულ ცი ლის წა მე ბა სა და ლან ძღ ვას ქარ თ ვე ლი

მწერ ლე ბიც შე უ ერ თ დ ნენ. რამ აიძუ ლა ისი ნი, ჩვე ნი მწერ ლო ბის კლა სი კო სე ბი, პას ტერ-

ნა კის ახ ლო მე გობ რე ბი, მო ნა წი ლე ო ბა მი ე ღოთ ლან ძღ ვა- გი ნე ბა ში, რო მე ლიც პო ე ტის-

თ ვის ნო ბე ლის პრე მი ის მი ნი ჭე ბის გა მო სა კავ ში რო მას შ ტა ბით გა ი შა ლა, ძნე ლი სათ-

ქ მე ლი ა. ეს ის დრო ა, რო ცა აღარ ხვრეტ დ ნენ, მაგ რამ ჯერ კი დევ იჭერ დ ნენ და ში შიც,

რო გორც ჩანს, ცოცხა ლი იყო.

„ლიტერატურული გა ზე თი“ 1958 წლის 31 ოქ ტომ ბერს ბეჭ დავს ცნო ბილი პას კ ვი ლის

თარ გ მანს პას ტერ ნა კის შე სა ხებ და იქ ვე იუწყე ბა, რომ „29 ოქ ტომ ბერს გა ი მარ თა სა ქარ-

თ ვე ლოს მწე რალ თა კავ ში რის გამ გე ო ბის პრე ზი დი უ მის სხდო მა, სა დაც მო ნა წი ლე ო ბა მი-

ი ღეს რეს პუბ ლი კის შე მოქ მე დე ბი თი ორ გა ნი ზა ცი ე ბი სა და პრე სის წარ მო მად გენ ლებ მა.

სიტყ ვით გა მო ვი და ირაკ ლი აბა ში ძე, რო მელ მაც მწერ ლებს გა აც ნო ამ სა კითხის გან ხილ-

ვის მსვლე ლო ბა სსრკ მწე რალ თა კავ ში რის პრე ზი დი უ მის სხვა დას ხ ვა სხდო მებ ზე. სხდო-

მა ზე სიტყ ვე ბი წარ მოს თ ქ ვეს ალიო მირ ცხუ ლა ვამ, ბე სა რი ონ ჟღენ ტ მა, შალ ვა და დი ან მა,

კარ ლო კა ლა ძემ, კონ ს ტან ტი ნე ლორ თ ქი ფა ნი ძემ, სი მონ ჩი ქო ვან მა, გრი გოლ აბა ში ძემ,

რე ვაზ მარ გი ან მა, იოსებ ნო ნეშ ვილ მა, გი ორ გი ლე ო ნი ძემ, გი ორ გი ნატ როშ ვილ მა, ან დ-

რია ბა ლან ჩი ვა ძემ, ალექ სი მა ჭა ვა რი ან მა. ყვე ლა ორა ტორ მა მხურ ვა ლედ და უ ჭი რა მხა რი

მწე რალ თა კავ ში რის რი გე ბი დან ბო რის პას ტერ ნა კის გა რიცხ ვას. „ბ. პას ტერ ნა კი დი დი

ხა ნია მოს წყ და საბ ჭო თა ხალ ხის ცხოვ რე ბას და წა ვი და ში ნა გა ნი ემიგ რან ტის მდგო მა-

რე ო ბა ში. ბ.პას ტერ ნა კის ცი ლის მ წა მებ ლუ რი პას კ ვი ლის „ექიმი ჟი ვა გოს თ ვის“ ნო ბე ლის

პრე მი ის მი ნი ჭე ბა წარ მო ად გენს სა ერ თა შო რი სო რე აქ ცი ის პრო ვო კა ცი ულ გა მოხ ტო მას.“

1 5



აქ ჩა მოთ ვ ლილ მწე რალ თა გან რამ დე ნი მე ბო რის პას ტერ ნა კის ახ ლო მე გო ბა რი იყო;

ეს არ ყო ფი ლა მხო ლოდ მწერ ლე ბის საქ მი ა ნი თა ნამ შ რომ ლო ბა, ისი ნი ერ თ მა ნეთ თან მი-

მო დი ოდ ნენ, მა თი შვი ლე ბი და ძმის შ ვი ლე ბი მოს კოვ ში და პე რე დელ კი ნო ში პას ტერ ნაკ-

თან სახ ლ ში ცხოვ რობ დ ნენ, ისიც ხში რად ჩა მო დი ო და აქ და ა. შ.

ტ. ტა ბი ძის ქვრი ვი ნი ნო ტა ბი ძე იგო ნებს, რომ პას ტერ ნაკ მა, 1939 წელს სა ქარ თ ვე ლოს

მწე რალ თა კავ შირ ში გა მარ თულ სა ღა მო ზე ძა ლით წა იყ ვა ნა, მის გვერ დით დაჯ და და დე-

მონ ს ტ რა ცი უ ლად აცხა დებ და, რომ ლექ სებს სწო რედ მას, თა ვი სი მე გობ რის, ტი ცი ან ტა-

ბი ძის მე უღ ლეს უძღ ვ ნი და. ეს იმ დროს ნამ დ ვი ლი გმი რო ბა იყო – მა შინ ხალ ხის მტრე ბის

ოჯა ხის წევ რებს ქუ ჩა ში უახ ლო ე სი მე გობ რე ბიც კი არ ესალ მე ბოდ ნენ; შე იძ ლე ბო და, ამის

გა მო პას ტერ ნა კი და ე ჭი რათ.

ქარ თუ ლი მწერ ლო ბა დი დი ტე რო რის შემ დეგ

რე ზო ინა ნიშ ვი ლი ხში რად წერ და 1937 წლის დი დი ტე რო რის დ რო ინ დელ ამ ბებ ზე. ეს

უფ რო მი სი ბავ შ ვო ბის მო გო ნე ბე ბია – მოთხ რო ბა „პატარა ბი ჭი გოლ გო თა ზე“ იმის შე-

სა ხებ, თუ რო გორ შე ავ ლო თვა ლი და პა ტიმ რე ბულ მა მა მისს, რო ცა ჩე კა დან სა სა მარ თ-

ლო ში გა დაჰ ყავ დათ, რო გორ ვერ იც ნო ნა წა მე ბი და ნა შიმ ში ლე ბი მა მა და რო გორ გა-

უ ღი მა იმან, ვინც ოდეს ღაც მა მა მი სი იყო. ინა ნიშ ვი ლი ხში რად უბ რუნ დე ბო და იმ წლებს,

ბავ შ ვო ბისდ რო ინ დელ ამ ბებს და ჰყვე ბო და იმის შე სა ხებ, თუ რო გორ ცხოვ რობ დ ნენ

„ხალხის მტრის“ შვი ლე ბი მი წურ ში დე დას თან და ბე ბი ას თან ერ თად, რო გორ შეწყ ვი ტეს

ნა თე სა ვებ მა და მე გობ რებ მა მათ თან სი ა რუ ლი, რო გორ მო დი ო და ერ თი ნა თე სა ვი ქა-

ლი, და რე ჯა ნი და უამბობდა ზღაპ რებს და ა.შ. მას აქვს ერ თი მო გო ნე ბა –„შემოქმედის

ბე დი“ ჰქვია და ორი ამ ბა ვია იმის შე სა ხებ, თუ რო გორ და ტუქ სეს ის და რო გორ იტი რა

ბავ შ ვო ბა ში სა კუ თა რი ნა ხა ტე ბის გა მო. პირ ვე ლად – როცა მა მა მი სი მიჰ ყავ დათ და ვი-

ღაც ჩე კის ტ მა ჩხრე კი სას ბავ შ ვის და ხა ტუ ლი პენ ს ნე ი ა ნი კა ცის პორ ტ რე ტი აღ მო ა ჩი ნა და

შა ვი ფან ქ რით და ხა ტუ ლი ჩრდი ლი თვალ ში არ მო უ ვი და; მე ო რედ – მეძ ველ მა ნე კაც მა,

რო მელ მაც შე ხე და კე დელ ზე გაკ რულ, შა ვი ფან ქ რით და ხა ტულ სამ ხედ რო პი რის პორ ტ-

რეტს და შე შინ და – „ემაგისთვის ყვე ლას და გი ჭე რენ თქვე ნა... შა ვი ვარ ს კ ვ ლა ვე ბის თ ვის

და შა ვი პეტ ლი ცე ბის თ ვის“ – ფან ქა რი ა ო, რომ სცა და 10 წლის ბავ შ ვ მა თა ვის მარ თ ლე ბა,

– იმან მოკ ლედ მო უჭ რა – რა, არ იყო წი თე ლი ფან ქა რი ო? ცხა დი ა, შე ში ნე ბულ მა დე დამ

პორ ტ რე ტი მა შინ ვე ნა კუ წე ბად აქ ცი ა. თა ვა დაც შე ში ნე ბულ მა მეძ ველ მა ნემ სას წ რა ფოდ

ჩა ა ლა გა ნივ თე ბი და გა იქ ცა.

ეს პა ტა რა სუ რა თი კარ გად აღ წერს იმ სა ყო ველ თაო შიშს, დიდ ტე რორს რომ ახ ლ და

თან. რო გორც ჩანს, ეს ში ში კი დევ დიდ ხანს გაჰ ყ ვა იმათ, ვინც რეპ რე სი ებს გა და ურ ჩა.

1 6



ცნო ბი ლია ისიც, რომ ქარ თ ვე ლი მწერ ლე ბი არი დებ დ ნენ და დღემ დე არი დე ბენ თავს იმ

სა ში ნელ წლებ ზე წე რას – შე იძ ლე ბა იმის გა მოც, რომ ადა მი ა ნებს, ვინც ტე რო რი გა მო ი ა-

რა, ში ში მუდ მი ვად თან სდევ და. ხომ ხდე ბა ასეც – იმას, რაც ყვე ლა ზე მძი მე ა, ივიწყებ და

ცდი ლობ, მეხ სი ე რე ბი დან ამო შა ლო. გა ლაკ ტი ო ნის „უკანასკნელი მა ტა რე ბე ლი“ ალ ბათ,

ერ თა დერ თი შე დევ რი ა, რო მე ლიც სტა ლი ნუ რი რეპ რე სი ე ბის თე მა ზე ქარ თუ ლად და წე-

რი ლა.

„პერესტროიკის“ პე რი ოდ ში, რო ცა რუ სუ ლი პრე სა მიჰ ქონ და ე.წ. „არალეგალურ“ ლი-

ტე რა ტუ რას, ქარ თ ვე ლებ მა თით ქ მის ვე რა ფე რი გა მო ვა ჩი ნეთ. ამის მი ზე ზი შე იძ ლე ბა ისიც

იყო, რომ უფ რო სი თა ო ბის „ბობოლა“, ტე რორს გა დარ ჩე ნი ლი მწერ ლე ბი, რო მელ თაც

მა შინ მა ღა ლი თა ნამ დე ბო ბე ბი ეჭი რათ და ლა მის ყოვ ლის შემ ძ ლე ე ბი იყ ვ ნენ, თით ქოს

ცდი ლობ დ ნენ გა მო ეს ყი დათ „დანაშაული“, რო მელ საც, ცხა დი ა, აც ნო ბი ე რებ დ ნენ: ისი-

ნი ყვე ლას, ვინც ნი ჭი ე რად წერ და, ხელს უწყობ დ ნენ – ბეჭ დავ დ ნენ, წიგ ნებს უცემ დ ნენ,

მფარ ვე ლობ დ ნენ. ე.წ. „ოტეპტელის“ პე რი ოდ ში და მას შემ დეგაც ახალ გაზ რ და, ნი ჭი ერ

მწერ ლებს აღარ აიძუ ლებ დ ნენ პარ ტი ი სა და საბ ჭო თა კავ ში რის სა დი დე ბე ლი ტექ ს ტე ბი

წა ემ ძღ ვა რე ბი ნათ პუბ ლი კა ცი ე ბის თ ვის. გა სუ ლი სა უ კუ ნის 70-იანი წლე ბი დან სა ქარ თ ვე-

ლოს საბ ჭო თა სო ცი ა ლის ტურ რეს პუბ ლი კა ში ამ გ ვა რი „პარაოზები“ (რუს. паровоз) ნა-

წარ მო ე ბე ბის გა მო საქ ვეყ ნებ ლად და წიგ ნე ბის და სა ბეჭ დად უკ ვე აღარ იყო სა ჭი რო, რა საც

ნამ დ ვი ლად ვერ ვიტყ ვით რუ სეთ ზე, სა დაც ისევ გრძელ დე ბო და წნე ხი. სა ქარ თ ვე ლო ში

70-იანე ბი დან თუ ვინ მე მა ინც წერ და პარ ტი ის სა დი დე ბელ ჰიმ ნებს – ნე ბა ყოფ ლო ბით

წერდა და ეს არ ჩე ვა ნი მხო ლოდ გარ კ ვე ულ პრი ვი ლე გი ებს გა ნა პი რო ბებ და – მწე რალ-

თა კავ შირ ში ან რო მე ლი მე გა მომ ცემ ლო ბა ში მა ღალ თა ნამ დე ბო ბას, აგა რაკს, მან ქა ნას

და ა. შ.. მწერ ლებს შე ეძ ლოთ არ შე სუ ლიყ ვ ნენ კო მუ ნის ტურ პარ ტი ა ში, არა ფე რი და ე წე-

რათ სინ დი სის სა წი ნა აღ მ დე გოდ, შე ეძ ლოთ, მი ე მარ თათ იგა ვის თ ვის, ე.წ. ეზო პეს ენის თ-

ვის; ერ თა დერ თი, მათ ღი ად არ უნ და ელან ძღათ პარ ტია და მთავ რო ბა. ამ კომ პ რო მის ზე

ქარ თ ვე ლი მწერ ლე ბი მი დი ოდ ნენ და, სა ვა რა უ დოდ, თვლიდ ნენ, რომ დიდ საც არა ფერს

აშა ვებ დ ნენ.

30-იანი წლე ბი დან მწე რალ თა კავ ში რის გა რეთ სა ქარ თ ვე ლო ში ხა რის ხი ა ნი ლი ტე რა-

ტუ რა, უბ რა ლოდ, არ იქ მ ნე ბო და. შო თა ჩან ტ ლა ძე და ნი კო სა მა დაშ ვი ლი გა მო ნაკ ლი სი ა.

ამასვე ნამ დ ვი ლად ვერ ვიტყ ვით რუ სეთ ზე – იქ საბ ჭო თა კავ ში რის არ სე ბო ბის მთე ლი

ის ტო რი ის მან ძილ ზე იწე რე ბო და „ალტერნატიული“ ლი ტე რა ტუ რა, რო მელ საც დღის სი-

ნათ ლის ხილ ვა მხო ლოდ „პერესტროიკის“ შემ დეგ ეღირ სა.

დიდ ტე რორს ქარ თუ ლი ლი ტე რა ტუ რა არც საბ ჭო თა კავ ში რის დაშ ლის შემ დეგ მიბ რუ-

ნე ბია – ცხა დი ა, ამა საც აქვს თა ვი სი მი ზე ზე ბი, რაც ცალ კე და გრძე ლი სა უბ რის თე მა ა.

ერთს კი ვიტყ ვი – მწერ ლე ბი და, ზო გა დად, არ ტის ტე ბი დღე საც თა ნა უგ რ ძ ნო ბენ ტო ტა ლი-

ტა რულ რე ჟი მებს; რე ჟი მე ბი კი ცდი ლო ბენ, რაც შე იძ ლე ბა, ახ ლოს ჰყავ დეთ მწერ ლე ბი და

არ ტის ტე ბი. უამი სო ბა არც დღე ვან დელ სა ქარ თ ვე ლო ში ა.

1 7



გი ორ გი კე კე ლი ძე

ლი ტე რა ტუ რა ქარ თუ ლი საბ ჭო თა პე რი ო დი კის (1920-1941 წწ.) ფურ ც ლებ ზე

თუ ქარ თუ ლი ლი ტე რა ტუ რის (ფოლკლორის ზო გი ერ თი ნი მუ შის გა მოკ ლე ბით) ის ტო-

რი ას გა და ვავ ლებთ თვალს, რო გორც წე სი, ის ყო ველ თ ვის რა ღა ცის და ვი ღა ცის სამ სა-

ხურ ში იდ გა – ბუ ნებ რი ვი ა, ობი ექ ტი სა ხელ მ წი ფო ან გარ კ ვე უ ლი იდე ო ლო გია გახ ლ დათ.

ტექსტს ჰა გი ოგ რა ფი ი სა და შუა სა უ კუ ნე ე ბის სა ე რო მწერ ლო ბის დროს მთელ მსოფ ლი ო ში

მსგავ სი ფუნ ქ ცია ჰქონ და, თუმ ცა, სა ქარ თ ვე ლო ში სხვა სა უ კუ ნე ებ შიც გა დაჰ ყ ვა – თუ და-

ნარ ჩენ პე რი ო დებს გა და ვავ ლებთ თვალს, ლი ტე რა ტუ რა სა ქარ თ ვე ლო ში ყვე ლა ზე ეფექ-

ტუ რი იარა ღი გახ ლ დათ, ავ ტო რი კი – ად ვი ლად მა ნი პუ ლი რე ბა დი მო თა მა შე (უმეტეს შემ-

თხ ვე ვა ში – სხვა თა გან მარ თუ ლი, ზოგ ჯერ კი – მმარ თ ვე ლი).

მე ო ცე სა უ კუ ნის 10-20-იან წლებ ში იყო ერ თ გ ვა რი ოაზი სი, რო ცა სლო გა ნი „ხელოვნება

ხე ლოვ ნე ბის თ ვის“ ქარ თ ველ მა ცის ფერ ყან წე ლებ მა, ფუ ტუ რის ტებ მა, და და ის ტებ მა და

ა.შ. ქარ თულ სა აზ როვ ნო სივ რ ცე ში პირ ვე ლად გა ნა ხორ ცი ე ლეს. სწო რედ ამ გ ვა რი მო უ-

ლოდ ნე ლი „მემკვიდრეობა ერ გო“ საბ ჭო თა იდე ო ლო გი ურ მან ქა ნას, რო მელ მაც მა ლე ვე

ყვე ლა ფე რი „საკუთარ კა ლა პოტ ში“ ჩა ა ყე ნა. ყვე ლა კავ ში რი ერთ შე მოქ მე დე ბით გა ერ-

თი ა ნე ბა ში მო ექ ცა. პრო ლე ტა რუ ლი მწერ ლო ბა იქ ცა გან მ საზღ ვ რელ ძა ლად, ხო ლო ეგ-

რეთ წო დე ბულ „თანამგზავრებს“ (ავტორები, რო მე ლე ბიც „იზიარებდნენ“ კო მუ ნის ტუ რი

პარ ტი ის კურსს, ოღონდ ბო ლომ დე ვერ „გათავისუფლებულიყვნენ“ ძვე ლი აზ როვ ნე ბის-

გან) 1937 წლის რეპ რე სი ე ბამ დე კი დევ ჰქონ დათ მცი რე შე მოქ მე დე ბი თი ას პა რე ზი.

საბ ჭო თა პე რი ო დის პირ ვე ლი სა ინ ტე რე სო ფე ნო მე ნი გახ ლ დათ მწერ ლო ბა ში მუ შა-

თა გაწ ვე ვა. ფაბ რი კა- ქარ ხ ნე ბი დან მოყ ვა ნილ ადა მი ა ნებს, რომ ლე ბიც იდე უ რად უფ რო

სან დო ნი იქ ნე ბოდ ნენ, მეცადინეობებს ცნო ბი ლი ავ ტო რე ბი უტა რებ დ ნენ. მა გა ლი თად,

1935 წლის გა ზე თი „კომუნისტი“, სტა ტი ა ში „ტფილისის ლიტ წ რე ე ბის სა ქა ლა ქო შეკ რე-

ბა“ წერ და: „8 ივ ნისს მწე რალ თა სა სახ ლე ში გა იხ ს ნა ტფი ლი სის ლი ტე რა ტუ რუ ლი წრე ე-

ბის სა ქა ლა ქო შეკ რე ბა-კონ ფე რენ ცი ა. მწე რალ თა კავ ში რის მდივ ნის, ამხ. ბე სო ჟღენ ტის12

შე სა ვა ლი სიტყ ვის შემ დეგ სა ან გა რი შო მოხ სე ნე ბით გა მო ვი და საქ. მწე რალ თა კავ ში რის

მა სობ რი ვი სექ ტო რი დან ამხ. ვ. წუ ლუ კი ძე. ამის შემ დეგ შეკ რე ბამ მო ის მი ნა პლე ხა ნო-

ვის კლუბ თან არ სე ბუ ლი ლიტ წ რის ხელ მ ძღ ვა ნე ლის, მწე რალ იასამ ნის თა ნა მოხ სე ნე ბა.

მოხ სე ნე ბა ში გა მო ირ კ ვა, რომ ამ წრე ებ ში ლი ტე რა ტუ რის სწავ ლე ბა და მუ შა ო ბა კარ გად

მი დის, გან სა კუთ რე ბით აღ სა ნიშ ნა ვია პლე ხა ნო ვის სა ხე ლო ბის კლუბ თან არ სე ბუ ლი ლი-

ტე რა ტუ რულ წრის მუ შა ო ბა. გარ და იმი სა, რომ წრე ში მე ცა დი ნე ო ბენ ენა ში და სწავ ლო-

ბენ თა ნა მედ რო ვე მწერ ლო ბას, მათ გან ზ რა ხუ ლი აქვთ იმუ შა ონ ფაბ რი კა-ქარ ხ ნე ბის ის-

ტო რი ა ზე. ამ მხრივ წრეს მე ტად სე რი ო ზუ ლი მუ შა ო ბა მო უხ დე ბა და მის თ ვის ეს არც ისე

1 8



ძნე ლი საქ მე იქ ნე ბა, რად გან წრე ში მუ შა ო ბენ ტფი ლი სის რკი ნის გ ზის დე პო ე ბის და სა ხე-

ლოს ნო ე ბის მუ შე ბი და მა თი შვი ლე ბი. შემ დეგ კონ ფე რენ ცი ამ მო ის მი ნა პო ეტ ვა ლე რი ან

გაფ რინ დაშ ვი ლის მოხ სე ნე ბა დამ წყებ მწე რალ თა შე მოქ მე დე ბის და მათ თან მუ შა ო ბის შე-

სა ხებ. მან გა არ ჩია რამ დე ნი მე ახალ გაზ რ და მწერ ლის მხატ ვ რუ ლი ნი მუ ში და ხაზ გას მით

აღ ნიშ ნა ცნო ბილ და გა მოც დილ მწე რალ თა დახ მა რე ბის აუცი ლებ ლო ბა.

გაფ რინ დაშ ვი ლის მოხ სე ნე ბის შემ დეგ, სა კუ თა რი ლექ სე ბით გა მო ვიდ ნენ სხვა დას ხ ვა

ლიტ წ რის წევ რე ბი ქის ტა უ რი და ტა ლაშ ვი ლი (ჰასაკოვანთა ათ წ ლე დი), აბი აშ ვი ლი და ხე-

ვე ლი (ვოროშილოვის კლუ ბი), ტა ბა ტა ძე, გა გო ში ძე და ჯავ რე იშ ვი ლი (პლეხანოვის კლუ-

ბი), რა ტიშ ვი ლი (ნავთლუღის რკი ნის გ ზის კლუ ბი) და ფე რა ძე (პოლიგრაფ-სკო ლა).

გან სა კუთ რე ბით სა ინ ტე რე სო იყო მწერ ლო ბის მო მა ვა ლი კად რე ბის გა მოს ვ ლა; ეს გა-

მოს ვ ლა ხელ მ ძღ ვა ნელ მწე რალ თა ენერ გი უ ლი და სწო რი მუ შა ო ბის ცოცხალ დე მონ ს-

ტრა ცი ად იქ ცა. მე ტად კარ გი შთა ბეჭ დი ლე ბა და ტო ვეს და აუდი ტო რი ის მქუ ხა რე ტა ში

და იმ სა ხუ რეს პლე ხა ნო ვის სახ. კლუბ თან არ სე ბულ ლიტ წ რის წევ რებ მა ტა ბა ტა ძემ და

რკი ნის გ ზე ლი მუ შის შვილ მა, 12 წლის გა გო ში ძემ.

მოს მე ნილ მოხ სე ნე ბა თა და ახალ გაზ რ და ავ ტო რე ბის ნა წარ მო ებ თა გარ შე მო გა ი მარ თა

ცხო ვე ლი აზ რ თა გაც ვ ლა-გა მოც ვ ლა, რო მელ შიც მო ნა წი ლე ო ბა მი ი ღეს მწერ ლებ მა – ნი კო

ლორ თ ქი ფა ნი ძემ, ლეო ქი ა ჩელ მა, იოსებ ტა ტიშ ვილ მა, დუ ტუ მეგ რელ მა, მწე რალ მა ქალ მა

ცქვიტ მა, და ნარ ჩე ნი მწერ ლე ბის ხელ მ ძღ ვა ნე ლებ მა და ტფი ლი სის ფაბ რი კა-ქარ ხ ნე ბის წა-

მო მად გენ ლებ მა. კა მათ ში გა მო ირ კ ვა სხვა თა შო რის ერ თი მთა ვა რი და მაბ რ კო ლე ბე ლი მი-

ზე ზი ლიტ წ რე ე ბის მუ შა ო ბი სა, ესაა პრო ფორ გა ნი ზა ცი ე ბის მი ერ მუ შა თა ლიტ წ რე ე ბის მნიშ ვ-

ნე ლო ბის აშ კა რა შე უ ფა სებ ლო ბა. ეს იმით გა მო ი ხა ტა, რომ არ გა უ ნაღ დე ბი ათ წრე ე ბის თ ვის

გა მო ყო ფი ლი თან ხე ბი. ეს მო მენ ტი გან სა კუთ რე ბუ ლი ხაზ გას მით აღ ნიშ ნა თა ვის შე მა ჯა მე-

ბელ სიტყ ვა ში მწე რალ თა კავ ში რის პა სუ ხის მ გე ბელ მა მდი ვან მა დე მეტ რა ძემ. შეკ რე ბა-კონ-

ფე რენ ცი ამ დ.დე მეტ რა ძის დას კ ვ ნი თი სიტყ ვით და ას რუ ლა მუ შა ო ბა“.

რო გორც აღ მოჩ ნ და, პრო ფორ გა ნი ზა ცი ე ბი უნებ ლი ეთ, მაგ რამ რო დი „ცდებოდნენ“–

ვე რა და ვერ ის წავ ლეს ამ პა ტი ო სან მა ადა მი ა ნებ მა ლექ სის წე რა, ამი ტო მაც მათ გან ახა-

ლი ფე ნო მე ნის – მუშ კო რის (მუშაკორესპოდენტის) ძერ წ ვა და იწყეს. მათ უკ ვე გა რით მ ვას

იშ ვი ა თად ავა ლებ დ ნენ, მაგ რამ წე რის სტი ლი აუცი ლებ ლად მხატ ვ რუ ლი უნ და ყო ფი ლი ყო

– პა თე ტი კუ რი და მე ტა ფო რუ ლი, ასე აგი ტა ცი ას მე ტი ძა ლა ჰქონ და.

თუ რა სტი ლით წერდნენ მუშ კო რე ბი და რა ფუნ ქ ცია ჰქონ დათ და კის რე ბუ ლი, ამ ორი

ამო ნა რი დი დან ცხა დად შე იტყობთ:

გა ზე თი „კომუნისტი“, 1937 წე ლი, 5 მა ი სი: – მუ შა თა და გლეხ თა ინ ს პექ ცი ის ფურ ცე ლი. წე-რი ლი სა სა მარ თ ლოს ბლა კატ (!) ყა ვე ლაშ ვილ ზე: „გასაკვირი ისა ა, რომ ეს კა ცი ასე და უს ჯე-ლად და დის დღემ დე და მას სა შუ ალე ბა ეძ ლე ვა „იბლაკატოს“ საბ ჭო თა სა სა მარ თ ლო ში. ყი-ვის ყა ვე ლაშ ვი ლი სა ჯი შეთ შე მო ნა ხულ მა მა ლი ვით. ყი ვის და სა კენ კ საც ბლო მად შო უ ლობს. რო დის უნ და დად გეს ამ მამ ლის „განკითხვის დღე?“ ნუ თუ ამის თ ვი საც ყვე ლი ე რია სა ჭი რო?“

1 9



„პირველად მი მი ღეს თბი ლი სის ტრამ ვა ის მე ურ ნე ო ბა ში. ეს იყო 12 წლის წი ნათ. მა შინ წე რა-კითხ ვის მცი რედ მცოდ ნედ ვით ვ ლე ბო დი, მაგ რამ ტრამ ვა ის პარ ტი უ ლი და პროფ კავ-ში რუ ლი ორ გა ნი ზე ბის დახ მა რე ბით გა ვი ა რე მცი რედ მ ცოდ ნე ო ბის სა ლიკ ვი და ციო სკო ლა, სა დაც საკ მა ოდ შე ვის წავ ლე წე რა-კითხ ვა, ან გა რი ში, ხაზ ვა და სხვ...ჩე მი სა ოც ნე ბო გახ და მე თა ნამ შ რომ ლ ნა გა ზე თებ ში და და მემ სა ხუ რე ბი ნა მუშ კო რის სა პა ტიო სა ხელ წო დე ბა... დღეს „პრავდას“ და არ სე ბის 25 წლის თავ ზე მუშ კო რულ პი რო ბას ვიძ ლე ვი, კი დევ უფ რო გა ვა მახ ვი ლო შე ტე ვი თი რე ვო ლუ ცი უ რი სიფხიზ ლე და მედ გ რად ვიბ რ ძო ლო პარ ტი ის მი-თი თე ბა თა ღირ სე უ ლი შეს რუ ლე ბის თ ვის“ – წერს სტა ხა ნო ვე ლი მუშ კო რი რე ზო ცხვე და ძე. მუშ კო რე ბი აქ ტი უ რად იყ ვ ნენ ჩარ თუ ლი ან ტი რე ლი გი ურ კამ პა ნი ა ში. ამ კამ პა ნი ი სას არ-სე ბუ ლი რე ლი გი უ რი სის ტე მე ბის (ქრისტიანობა, ის ლა მი და სხვა) ჩა ნაც ვ ლე ბა ახა ლი რე-ლი გი უ რი პან თე ო ნით ხდე ბო და, რო მელ საც სა კუ თა რი ღმერ თე ბი (მაგ.: ლე ნი ნი, სტა ლი-ნი), ნა ხე ვარ ღ მერ თე ბი (მაგ.: ბე რი ა, მო ლო ტო ვი), კერ პე ბი (მაგ.: ჰიდ რო-ჰე სი, სი ლო სი) ჰყავ და.

მა შინ ხში რად იმარ თე ბო და ამ გ ვა რი პრო ცე სე ბი.ლენ რა ი ო ნის კომ კავ ში რე ლე ბის „სააღდგომო“ (1928 წლის 13 აპ რი ლი): „უკვე

ორი კვი რა ა, რაც ლე ნი ნის რა ი ონ ში და იწყო ან ტი რე ლი გი უ რი კამ პა ნი ა. კომ კავ ში-რის უჯ რე დებ ში და ის ვა მოხ სე ნე ბე ბი სა აღ დ გო მო დღე სას წა უ ლის მავ ნებ ლო ბის შე სა-ხებ. უჯ რე დე ბის სა ერ თო კრე ბებ მა ერ თხ მად გა მო ი ტა ნეს დად გე ნი ლე ბე ბი აღ დ გო მის დღე სას წა უ ლის წი ნა აღ მ დეგ. იმ მიზ ნით, რომ ან ტი სა აღ დ გო მო კამ პა ნი ამ ფარ თო და მა სი უ რი ხა სი ა თი მი ი ღოს, კვი რას, 15 აპ რილს ა.ლ.კ.კ. ლენ რა ი კო მი აწყობს მა სი ურ ექ ს კურ სი ას ზა ჰე სის მი და მო ებ ში. ექ ს კურ სი ა ში მო ნა წი ლე ო ბას მი ი ღებს 4 ათა სამ დე კომ კავ ში რე ლი, მა თი მშო ბე ლი, ოჯა ხის წევ რე ბი და უპარ ტიო ახალ გაზ რ დე ბი. ად გი-ლობ რივ მო ეწყო ბა კომ კავ ში რე ლის გა სა მარ თ ლე ბა, რო მელ მაც ჯვა რი და ი წე რა ეკ-ლე სი ა ში. გა ი მარ თე ბა ფეხ ბურ თელ თა გუნ დე ბის შე ჯიბ რი, ჯი რი თი, რბე ნა- წარ მოდ-გე ნა და სხვ. გარ და ამი სა, ექ ს კურ სი ის ად გი ლას გა იხ ს ნე ბა მი ტინ გი ან ტი რე ლი გი ურ კამ პა ნი ას თან და კავ ში რე ბით.“

ისე თი ლექ სე ბი იწე რე ბო და, სა დაც ახალ ღმერ თ ზე მი ნიშ ნე ბა უკ ვე ცხა დი ალე გო რი ის ამოც ნო ბით შე გეძ ლოთ:

რუბ რი კი დან – ან ტი სა აღ დ გო მო კამ პა ნია დღეს ჩვენ ახა ლი ზე ი მი გავ ხ ს ნათ, ახალს რწმე ნა ზე დაყ რ დ ნო ბით მტკი ცედ

ცრუ მორ წუ ნე თა კვერ ცხი და პას კაც

და ცრუ აღ დ გო მაც არ ქივ ში მივ ცეთ! შორს ღრე ო ბა და ნაყ რო ვა ნე ბა

და მას თან ერ თად ცრუ ადა თე ბი,

2 0



სა მა გი ე რო აღ ფ რ თო ვა ნე ბას

ახალ დე ვი ზით შე ვუ თან ხ დე ბით. ჩვენს თვალ წინ უკ ვე მარ ცხ დე ბა ძვე ლი

და ას პა რე ზი რჩე ბა მო მა ვალს, ჩვენც სა ზე ი მო ავ სე ბა გვე ლის, გა მარ ჯ ვე ბულ ნი კვარ ცხ ლ ბეკს რომ ავალთ! მაშ დღეს ახა ლი ზე ი მი გვე ლის, ახალს რწმე ნა ზე დაყ რ დ ნო ბით მტკი ცედ

ცრუ მორ წმუ ნე თა კვერ ცხი და პას კაც

და ცრუ აღ დ გო მაც არ ქივ ში მივ ცეთ!

სა ინ ტე რე სო იყო ღია და ვა ლე ბე ბის პო ლი ტი კა, რო ცა რო მე ლი მე ხელ მ ძღ ვა ნე ლი პი რი

რაი მე მოვ ლე ნის გა მო ტექ ს ტებს შე უკ ვეთ და ხოლ მე. მა გა ლი თად, მო გეხ სე ნე ბათ, ეს პა-

ნე თის სა მო ქა ლა ქო ომ ში საბ ჭო თა კავ ში რი მხარს რეს პუბ ლი კე ლებს უჭერ და. შე სა ბა მი-

სად, სა ქარ თ ვე ლოს საბ ჭო თა სო ცი ა ლის ტუ რი რეს პუბ ლი კაც. გა ზე თი „კომუნისტი“ ყვე ლა

მოვ ლე ნა ზე უფ რო აქ ტი უ რად ამ მოვ ლე ნას აშუ ქებ და. მწე რალ თა კავ ში რის მა შინ დელ მა

თავ ჯ დო მა რემ, დ. დე მეტ რა ძემ სა გან გე ბო მა ნი ფეს ტ ში („ახალი მიღ წე ვე ბის კენ“) მი ა ნიშ-

ნა, რომ ვე რა ვინ გა მო აქ ვეყ ნებ და პო ე ზი ას, თუ ამ თე მა ზე არ და წერ დ ნენ. შე სა ბა მი სად,

გთა ვა ზობთ ამო ნა რი დებს ზო გი ერ თი ლექ სი დან. ეს ნა წარ მო ე ბე ბი პირ ველ გვერ დ ზე

იბეჭ დე ბო და მა შინ დელ პე რი ო დულ პრე სა ში.

რაჟ დენ გვე ტა ძე იბა რუ რიმორ წყო სის ხ ლით მან მი წა,

გა და ლა ხა მთე ბი,

მრის ხა ნე და უნ დო

ახ ლა მად რიდს იცავს

და სურს თა ვის თმე ბით

შეკ რას მტრე ბის ურ დო.

ვა ლე რი ან გაფ რინ დაშ ვი ლი გმი რულ ეს პა ნეთსლა უ რენ სია მი უძღ ვის ვა ჟებს,

კო მან დორს გულ ში რომ ჩას ცეს ხმა ლი,

რო მელ ფორ ნ დო ზოს არ გა ა კა ჟებს

გა ბე დუ ლო ბა მი სი ფრთა მა ლი.

2 1



გი ორ გი ლე ო ნი ძე

მად რი დის დამ ც ვე ლებსკა ლამს გავ ტყორ ც ნი... გი ყი ვით,

არ იწე რე ბა ძა ხი ლი,

კლდე შე უძ ვ რე ლი იყა ვით,

თა ვი სუ ფა ლი სა ხე ლი.

ილო მო საშ ვი ლი მო დის დო ლო რეს არ შე უტყ ვი ათ ნახ მ ლე ვი ხმალ ში,

არ უკ ვ ნე სი ათ სიკ ვ დი ლის დრო საც

სის ხ ლი ან პე რანგს გაშ ლიდ ნენ ქარ ში

და მტრის ბა ნაკ ში მიჰ ქონ დათ დრო შად.

სი მონ ჩი ქო ვა ნიმიძღ ვ ნა ეს პა ნე ლი ხალ ხი სად მიჩვე ნი მოძ მე ნი და მოგ ვა რე ნი

ქა ლა ქებ ში და მთებ ში ჰკი ვი ან

და მო სის ხ ლე თა უშა ვეს გვა მებს

მა ლე უფ ს კ რულ ში გას ტყორ ც ნი ან.

ლა დო ასა თი ა ნიეს პა ნელ ძმებსირ გ ვ ლივ გარ ტყი ათ სა ზიზღა რი ფა შიზ მის ბან და

და ეს პა ნე ლი შავ რაზ მე ლე ბის ვე რა გი ჯა რი.

დაჰ კა რით ძმე ბო, რის ხ ვი ა ნად დაჰ კა რით მარ დად,

ჩვენც თქვენ თა ნა ვართ, მო გახ მა როთ ღო ნე და ჯა ნი.

უინ ტე რე სო არ იქ ნე ბა იმა ზე სა უ ბა რი, თუ რო გორ წა რი მარ თა დღეს შე და რე ბით უც ნობ ავ ტორ თა ბე დი, რო მელ თა სი ცოცხ ლეც რეპ რე სი ებს არ შე წირ ვი ა. სა გან გე ბოდ ავი ღოთ ყვე ლა ზე რა დი კა ლუ რი დაჯ გუ ფე ბის, ფუ ტუ რის ტ თა ორ დე ნის წევ რე ბი. აი, მა თი არას რუ-ლი სი ა: ნი კო ლოზ თავ დ გი რი ძე, აკა კი ბე ლი აშ ვი ლი, და ვით გა ჩე ჩი ლა ძე, ბე სა რი ონ ჟღენ-ტი, სი მონ ჩი ქო ვა ნი, გრი გოლ ორაგ ვე ლი ძე, პოლ ნო ზა ძე, ალექ სან დ რე გა ბეს კი რი ა, მზია ერის თა ვი, ნი კო ლოზ შენ გე ლა ი ა, ჟან გო ღო ღო ბე რი ძე, შალ ვა ალ ხა ზიშ ვი ლი, ნი კო ლოზ ჩა ჩა ვა. სა ინ ტე რე სო ა, რო გორ და იწყეს მათ და შემ დეგ რა კონ ტექ ს ტ ში ჩნდე ბა ამ ადა მი ა-ნე ბის სა ხე ლე ბი იმ დ რო ინ დელ პე რი ო დი კა ში:

2 2



ნი კო ლოზ შენ გე ლაია კო ტე მარ ჯა ნიშ ვილ მა ქუ ჩა ში ლექ სე ბის კითხ ვი სას შეამ ჩ ნი ა, ორა ტო რუ ლი ნი ჭი მო უ წო ნა და თე ატ რ ში გა ი ყო ლა. ოდეს ღაც პო ეტ მა მე რე კი ნე მა ტოგ-რაფს მი მარ თა და ბევ რის აზ რით გე ნი ა ლუ რი „ელისო“ გა და ი ღო. მოღ ვა წე ო ბის მან ძილ-ზე რსფსრ ხე ლოვ ნე ბის დამ სა ხუ რე ბუ ლი მოღ ვა წეც გახ და და სსრკ პრე მი ის ლა უ რე ა ტიც.

ნი კო ლოზ ჩა ჩა ვა – ქარ თუ ლი პერ ფორ მან სის პი ო ნე რი; კა ცი, რო მე ლიც ელ ქ ტ რო გა-და ცე მის ბო ძებ ზე ადი ო და და იქი დან გაჰ კი ო და ლექ სებს, ჰალ ს ტუ ხის ნაც ვ ლად ბო ლო კი ეკე თა და პა ო ლო იაშ ვილს ერ თხელ მო უ ლოდ ნე ლად ლა ყე კვერ ცხე ბიც და უ ში ნა; ვი ნაც და წე რა, ალ ბათ, იშ ვი ა თი ლექ სი ქარ თუ ლი ფუ ტუ რის ტუ ლი წარ სუ ლი დან, ლი ტე რა ტუ რის ის ტო რი ას ასე თუ ისე რომ შე მორ ჩა – „შანდი და შრო შა ნა“; წლე ბის მე რე სა ოც რად მორ-ცხ ვად სა უბ რობ და სა კუ თარ „ავანგარდულ წარ სულ ზე“, სა შუ ა ლო დო ნის სა ბავ შ ვო ლექ-სებს წერ და. გა მოს ცა წიგ ნი „ვითამაშოთ ერ თად“ და იაკობ გო გე ბაშ ვი ლის სა ხე ლო ბის პრე მი აც და იმ სა ხუ რა.

შალ ვა ალ ხა ზიშ ვილ მა ასე ვე წყნა რად, ეპა ტაჟ გა ძარ ც ულ მა გა ნაგ რ ძო მოღ ვა წე ო ბა ე.წ ლიტ მუ შა კად, კი ნო- დ რა მა ტურ გი ა საც მი მარ თა – შეგ ვიძ ლია გა ვიხ სე ნოთ მი სი სცე ნა რი „საკანი 79.“ ავ ტო ბი ოგ რა ფი ა ში ისიც ვერ გა ექ ცა სა ყო ველ თაო კო ნი უნ ქ ტუ რას და ხაზ გას-მით აღ ნიშ ნა ფრა ზა, რო მე ლიც ფუ ტუ რის ტულ ეპო ქა ში და წე რი ლი ტექ ს ტე ბი დან ვი თომ და ყვე ლა ზე მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი იყო: „ახალი ხა ნა – ლე ნი ნი ა და, პლა ნე ტა ხდე ბა ლე ნი ნის, კოს-მი ურ სივ რ ცეს გა ა ნა თებს ალი კო მინ ტერ ნის“...

ბე სა რი ონ ჟღენ ტი, ფუტურისტთა მა ნი ფეს ტის ავ ტორ თა გა ნი სო ცი ა ლის ტუ რი რე-ა ლიზ მის მა დი დე ბე ლი კრი ტი კოს თა- კ რი ტი კო სი და უპირ ვე ლე სი ცენ ზო რი გახ და. საკ მა ოდ დიდ ხანს ცე კას თან უაღ რე სად და ახ ლო ე ბუ ლი ბე სა რი ო ნი ლა მის მარ ტო გან საზღ ვ რავ და ქარ თუ ლი ლი ტე რა ტუ რის თა მა შის წე სებს და ეს თა ვის დრო ზე ფუ ტუ-რის ტი კა ცი იმ დე ნად უკირ კი ტებ და ყვე ლას, რომ ერ თხელ კო წია გამ სა ხურ დი ამ ვე-ღარ მო ით მი ნა და მი ა ძა ხა: „შენ ჟღენ ტი ხარ თუ ჟღვინ ტი ო!“ ბე სა რი ონ ჟღენ ტი შრო-მის წი თე ლი ორ დე ნის კა ვა ლე რი ა.

აკა კი ბე ლი აშ ვი ლი ბი ბი ლი ო ფი ლებს, ალ ბათ, მე ო რე მსოფ ლიო ომ ზე და წე რი ლი რო-მა ნით „უღელტეხილი“ ახ სოვთ. თუ ვინ მე თავ და დე ბულს რუს თა ვის მე ტა ლურ გი ული ქარ-ხ ნის მშე ნებ ლო ბა ზე და წე რი ლი „ვეფხია ხა ლი ბა უ რიც“ წა გი კითხავთ, მა შინ იოლად და ე-თან ხ მე ბით საბ ჭო თა პრე სას, რო მე ლიც წერ და: „პროზაიკოსმა 30-იანი წლე ბი დან ხე ლი აიღო ფორ მა ლის ტურ ძი ე ბებ ზე“.

სი მონ ჩი ქო ვა ნი, ყველა ზე ცნო ბი ლი სა ხე ლი „H2SO4“-დან; მა ლე ვე შე ეშ ვა სა კუ თარ „ორკესტრულ ლექ სა ო ბას“, „აიდა-ბაიდებს“ და „მეკამეჩეების ურ მულს“; მუ შა ობ და რე-დაქ ტო რად, მწე რალ თა კავ ში რის თავ მ ჯ დო მა რედ, წერ და ოს ტა ტუ რად, მაგ რამ ძი რი-თადად ის ტო რი ულ პერ სო ნა ჟებ ზე და რე ა ლი ებ ზე. ერ თი სიტყ ვით, არაფ რით ჰგავ და კაცს, რო მე ლიც ამ ბობს: „უარვყოფთ წარ სულს, რად გან იგი არის სამ ლოც ვე ლო ბებ რე ბის და მო მაკ ვ და ვე ბის“.

2 3



აი, ასე აყა ლი ბებ და საბ ჭო თა იდე ო ლო გი უ რი მან ქა ნა ახა ლი ტი პის ქარ თ ველ მწე რალს. ამ საქ მე ში მას არც ტა შის მ ცე მელ თა გუნ დი და არც „თავგანწირული’’ თა ნამ ზ რახ ვე ლე ბი აკ ლ და. სიმ ბო ლუ რად და ვას რუ ლოთ კონ ს ტან ტი ნე მე ლა ძის წე რი ლით „მდგომარეობა ლი ტე რა ტუ რის ფრონ ტ ზე“, რო მე ლიც, სხვა თა შო რის, ახალ გ აზრ დუ ლი გა ზე თის ფურ ც-ლებ ზე გა მოქ ვეყ ნ და: „კლასობრივი ბრძო ლა გრძელ დე ბა თე ატ რის, კი ნოს, მხატ ვ რო-ბის, ლი ტე რა ტუ რის, მეც ნი ე რე ბის სფე რო ში. მო მაკ ვ და ვი კლა სის ნარ ჩე ნე ბი ისევ გა ბე-დუ ლად აწარ მო ე ბენ ბრძო ლას ჩვენს წი ნა აღ მ დეგ. ისი ნი თა ვი ან თი კლა სის მხატ ვ რუ ლი ავ ტო რი ტე ტე ბი არი ან. ამ ნიშ ნის ქვეშ მუ შა ობს დღე საც ს. თა ვა ძე, ს. აბა შე ლი, ვ. რუ ხა ძე და სხვე ბი, რო მელ თა შე მოქ მე დე ბაც უიდე ო, უდღე უ რი და ის ტო რი ას მი ბა რე ბუ ლი ქარ-თუ ლი მენ შე ვიზ მის აგი ტა ცი ა ა! არც სხვე ბი ის ვე ნე ბენ – კერ ძოდ, კ.გამ სა ხურ დი ა. იგი კვლავ მზა დაა იოც ნე ბოს ფე ო და ლურ, არის ტოკ რა ტულ სა ქარ თ ვე ლო ზე, თა მარ მე ფის სი ლა მა ზე-სიმ შ ვე ნი ე რე ზე. ამ ჯუ რის კალ მოს ნებ მა კარ გად უნ და იცოდ ნენ, რომ მათ წი-ნა აღ მ დეგ, რო გორც რე აქ ცი ო ნუ რი გან წყო ბი ლე ბის მწერ ლე ბი სა, და უნ დო ბელ ბრძო-ლას ვა წარ მო ებთ, ვიდ რე არ მოხ დე ბა მა თი აბ სო ლუ ტუ რი ლიკ ვი და ცი ა. რა თქმა უნ-და, ამ პლე ა დის ორ დენ თა გა ნი, მ.ჯა ვა ხიშ ვი ლიც არ იქ ნე ბა მი ვიწყე ბუ ლი, რო მელ მაც ბო ლო დროს თა ვი შე ა ფა რა „არსენა მა რაბ დე ლის“ თე მა ტი ურ მა სა ლას, ეს სრუ ლი ა დაც არ ხსნის ბრძო ლის წარ მო ე ბის აუცი ლებ ლო ბას მის წი ნა აღ დეგ... ყოვ ლად შე უძ ლე ბე-ლია თა ნამ გ ზავ რად ვა ღი ა როთ პა ო ლო იაშ ვი ლი ან ტ. ტა ბი ძე, რომ ლებ მაც ვი თომ და ამ ბო ლო ხა ნებ ში და იწყეს თა ნამ გ ზავ რუ ლი ლექ სე ბის წე რა. ეგ შეც დო მა იქ ნე ბა, რად-გან მა თი ვი თომ და თა ნამგ ზა ვ რუ ლი ტენ დენ ცი ე ბის გამ ტა რე ბე ლი ლექ სე ბი არის ნი ღა ბი, რომ ლის შიგ ნი თაც მო თავ სე ბუ ლია დე კა დენ ტუ რი და და ცე მუ ლო ბის გან წყო ბი ლე ბე ბი.. ჩა მო იგ ლი ჯეთ ნი ღა ბი, გვაჩ ვე ნეთ თქვე ნი ნამ დ ვი ლი სა ხე – აი, რას მო ვითხოვთ ჩვენ თქვენ-გან... ჩვენ მო კავ ში რე თა ნამ გ ზავ რად გვყავს ისე თი მძლავ რი მწე რა ლი, რო გო რი ცაა გალ . ტა ბი ძე. გ.ტა ბი ძე გულ წ რ ფე ლი მომ ღე რა ლია სო ცი ა ლიზ მის დღე ე ბი სა... აქ ვე აღ სა ნიშ ნა ვია ირ. აბა ში ძის მუ შა ო ბა, რო მე ლიც კონ კ რე ტუ ლად პა სუ ხობს ჩვენს ყო ველ დღი ურ პრაქ ტი-კულ ამო ცა ნებს... სა ერ თოდ, პრო ლე ტა რულ მწე რალ აბა ში ძის სიტყ ვე ბით რომ ვთქვათ:„კლასს ვუმ ღე როთ, რად გან გაგ ვ ზარ და მან, კლასს ვუმ ღე როთ, რად გან კლა სის შვი ლი ვართ!“ გა ზე თი „ნორჩი ლე ნი ნე ლი“, 1931 წე ლი.

ზა ი რა არ სე ნიშ ვი ლი, მწე რა ლი – ჩე მი ასა კის გა მო ბევ რი ამ ბის მომ ს წ რე ვარ. შე გახ-

სე ნებთ, ეჟო ვამ დე13 იყო იაგო და14, რო მელ საც კა ბი ნეტ ში შხა მე ბით სავ სე კა რა და ჰქონ და,

სწო რედ მან და იწყო რეპ რე სი ე ბი. ის და ი ჭი რეს და მის ად გი ლას და ნიშ ნეს ეჟო ვი. მი სი

თა ნა შემ წე, სლუც კი15, რო მე ლიც ცი ხე ში აკითხავ და იაგო დას, ჰყვე ბა: იაგო დამ მითხ რა,

თურ მე ღმერ თი არ სე ბობს, იმი ტომ, რომ მე სტა ლი ნის ერ თ გუ ლი ვი ყა ვი და ღმერ თის

მცნე ბებს სულ ვარ ღ ვევ დი და აი, ახ ლა სა და ვა რო.

2 4



ბე სო ჟღენ ტი ახალ ქარ თულ ში სპეც კურსს გვი ტა რებ და. ჩვენ ვე კითხე ბო დით 37 წელ-

ზე. „თქვენ ბე რია გი ნა ხავთ? იმას თქვენ თ ვის თვა ლებ ში ჩა უ ხე დი ა? რომ წარ მო იდ გი ნოთ

ხა ხა, თა ვი ამ ხა ხა ში გაქვთ, ფე ხებს კი დევ ას ხ მარ ტა ლებ თო.“ აი, ასე თი იყო ბე რი ას თვა-

ლე ბი ო. 1947 წელს, რო ცა სკო ლის მოს წავ ლე ვი ყა ვი, პი ო ნერ თა სა სახ ლე ში, ლი ტე რა ტუ-

რის წრე ზე დავ დი ო დი. მწერ ლებს შინ ვა კითხავ დით ხოლ მე. ვი ყა ვით გა ლაკ ტი ონ თან,

გამ სა ხურ დი ას თა ნაც. მის მა ცოლ მა მიგ ვი ღო, მწე რა ლი არ არის სახ ლ ში და და უ ცა დე თო;

შე ვე დით ოთახ ში და ბე რი ას უზარ მა ზა რი და სად გა მი პორ ტ რე ტი და ვი ნა ხეთ. გუ ლი ჩამ წყ-

და, რად გან ჩე მი დი დი ოჯა ხი დან 11 კა ცი იყო რეპ რე სი რე ბუ ლი. არ მჯე რო და, რომ გამ სა-

ხურ დი ას შე იძ ლე ბო და სახ ლ ში ბე რი ას პორ ტ რე ტი ჰქო ნო და. რომ დავ ბ რუნ დი შინ, დე დას

ვუთხა რი: დე და, წარ მო გიდ გე ნი ა, გამ სა ხურ დი ას თან ბე რი ას სუ რა თი ვნა ხე- მეთ ქი. დე და-

ჩე მი ვერ იტან და სტა ლინს, მაგ რამ მითხ რა, ჩვენ ისეთ სა ში ნელ დრო ში ვცხოვ რობთ, ნუ

გა გიკ ვირ დე ბა ო.

ნი ნო, უნ და შე მო გე და ოთ: მა შინ, რო ცა არა ფერს არ მი ბეჭ დავ დ ნენ, დავ წე რე ორი რო-

მა ნი და მოთხ რო ბე ბი ამ სის ტე მის წი ნა აღ მ დეგ. შემ დეგ, 90-იანებში გა მო ვაქ ვეყ ნე. ერ თ-

ში, რო მელ საც ჰქვია „რეკვიემი ბა ნის, სოპ რა ნო სა და შვი დი ინ ს ტ რუ მენ ტის თ ვის“ მი ვი ღე

სა ხელ მ წი ფო პრე მი ა, მე ო რე ში, „ვაჰ, სო ფე ლო“ – ილია ჭავ ჭა ვა ძის პრე მი ა. იქ არის 24

წე ლი, კო ლექ ტი ვი ზა ცი ა, 37 წე ლიც.

რაც შე ე ხე ბა პას ტერ ნა კის ის ტო რი ას, ერთ ამ ბავს გა ვიხ სე ნებ – მე დეა კა ხი ძე მა შინ მოს-

კოვ ში, ლი ტე რა ტუ რის ინ ს ტი ტუტ ში სწავ ლობ და და სთხო ვეს, ხე ლი მო ა წე რე პას ტერ ნა კის

სა წი ნა აღ მ დე გო წე რილ სო. მან უპა სუ ხა, თუ გინ დათ, გამ რიცხეთ, ხელს არ მო ვა წე რო.

ლა შა ბაქ რა ძე – ასე თე ბი, ალ ბათ, ბევ რ ნი იყ ვ ნენ. დღეს რთულ და მრა ვალ პ ლა ნი ან

თე მა ზე ვსა უბ რობთ, და თუნ დაც ერ თი დის კუ სი ის გან მავ ლო ბა ში რთუ ლი იქ ნე ბა, ასე თუ

ისე, იმ დრო ის სრუ ლი სუ რა თის შექ მ ნა.

დარ ბა ზი დან – სა ქარ თ ვე ლო ში იქ მ ნე ბო და ალ ტერ ნა ტი უ ლი ტექ ს ტე ბი, რო მელ თა ავ-

ტო რე ბიც არ იზი ა რებ დ ნენ საბ ჭო თა რე ა ლო ბას, მაგ რამ არც უპი რი პირ დე ბოდ ნენ მას.

პრო ფა ნუ ლი და მო კი დე ბუ ლე ბა, თით ქოს საბ ჭო თა კავ ში რი მხო ლოდ კე თი ლი სა და ბო-

რო ტის ას პა რე ზი იყო, შე საც ვ ლე ლი ა.

ნი ნო ბე ქიშ ვი ლი – მწე რალ თა კავ ში რის ბეჭ დ ვი თი ორ გა ნო ე ბის – გა მომ ცემ ლო-

ბე ბის და ჟურ ნალ-გა ზე თე ბის მიღ მა საბ ჭო თა სა ქარ თ ვე ლო ში მხატ ვ რუ ლი ლი ტე რა-

ტუ რა თით ქ მის არ არ სე ბობ და. თუმ ცა, მა ინც იყ ვ ნენ ადა მი ა ნე ბი, რომ ლე ბიც სა ინ ტე-

რე სოდ წერ დ ნენ. გა ვიხ სე ნებ ორ მნიშ ვ ნე ლო ვან პო ეტს – ნი კო სა მა დაშ ვილს და შო თა

ჩან ტ ლა ძეს, რო მელ თაც არა ფე რი და უ ბეჭ დავთ. ფაქ ტი ა, რომ ქარ თუ ლი მწერ ლო ბა

ძი რი თა დად მა ინც მწე რალ თა კავ ში რის ირ გ ვ ლივ იყო შე მოკ რე ბი ლი და ეს სუ ლაც არ

2 5



ნიშ ნავს იმას, რომ 60-იან, 70-იან და 80-იან წლებ ში სა ინ ტე რე სო და ღი რე ბუ ლი ლი-

ტე რა ტუ რა არ იქ მ ნე ბო და.

გი ორ გი კე კე ლი ძე – ბუ ნებ რი ვი ა, ვე თან ხ მე ბი ნი ნოს: არ სე ბობ დ ნენ ავ ტო რე ბი, რომ-

ლე ბიც წერ დ ნენ ლექ სებს და წიგ ნებს ვერ გა მოს ცემ დ ნენ. შო თა ჩან ტ ლა ძე, რო მე ლიც აქ-

ტი უ რი ლი ტე რა ტო რი იყო, „კალევალას“ მუხ რან მა ჭა ვა რი ან თან და გი ვი ძნე ლა ძეს თან

ერ თად თარ გ მ ნი და, ვერ ბეჭ დავ და ლექ სებს და ვერც მე გობ რე ბი ეხ მა რე ბოდ ნენ; იმი ტომ,

რომ არ წერ და ე.წ. „პარაოზებს“. რაც შე ე ხე ბა გაბ რი ელ ჯა ბუ შა ნუ რის პო ე მას სტა ლინ ზე,

„ინვექტივა-მონუმენტს“,16 ე.წ. სტა ლი ნის წყევ ლას, ცხა დი ა, ისიც მოგ ვი ა ნე ბით გა მოქ ვეყ-

ნ და. 80-იან წლებ ში ეცად ნენ და ე ბეჭ დათ კო ლაუ ნა დი რა ძის ცნო ბი ლი ლექ სი, „25 თე ბერ-

ვა ლი“17, მაგ რამ მა შინ წიგ ნის მთე ლი ტი რა ჟი ამო ი ღეს და რე დაქ ტო რიც მოხ ს ნეს.

დარ ბა ზი დან – მა შინ ისე თი დრო იყო, სა დაც არ უნ და ყო ფი ლი ყა ვი, მთა ში, ბარ ში თუ

სოფ ლად, მა ინც მო გაგ ნებ დ ნენ და ამი ტომ ბრალს ნუ დავ დებთ ნუ რა ვის. კარ გი იქ ნე ბა,

თუ საბ ჭო თა წარ სუ ლის კვლე ვის ლა ბო რა ტო რია გა ით ვა ლი წი ნებს იმას, რომ დის კუ სი ე ბი

გა ი მარ თოს თე მა ზე, თუ რო გორ უნ და გავ თა ვი სუფ ლ დეთ და გა მო ვი დეთ საბ ჭო თა კავ ში-

რი დან. ერ თი სტა ლი ნის ძეგ ლის გო რის ცენ ტ რი დან აღე ბა ამ საქ მეს ვერ უშ ვე ლის, რი თი

უნ და შევ ძ ლოთ ამ კოშ მა რის მო შო რე ბა?

ზა ი რა არ სე ნიშ ვი ლი – ჯერ ჯე რო ბით არ ჩანს, რომ რა ი მე გვეშ ვე ლე ბა. გა ნა ის ჟურ ნა-

ლის ტე ბი, რომ ლებ საც მწე რალ თა კავ ში რის შე სა ხებ მიჰ ყავ დათ გა და ცე მა (იგულისხმება

იმე დის „სპეციალური რე პორ ტა ჟი“) რა ი მე თი გან ს ხ ვავ დე ბი ან? რა ეშ ვე ლე ბა ამას? ში ში

და მო ნო ბა ადა მი ან ში ბუ დობს.

გი ორ გი გვა ხა რია, კინომცოდნე – ნი ნომ და საწყის ში ახ სე ნა კო მუ ნის ტუ რი ნა ცი ო-

ნა ლიზ მი. არა და, კო მუ ნიზ მი იმას გუ ლის ხ მობს, რომ ნა ცი ო ნა ლიზ მი არ უნ და იყოს. ასე-

ვე, მინ და ვთქვა – რომ სჯობ და, გა მოგ ვე ყო ერ თ მა ნე თის გან 20-იანი და 30-იანი წლე ბი.

გვემ ს ჯე ლა იმა ზე, რა რე ვო ლუ ცი უ რი ცვლი ლე ბე ბი მოხ და მწერ ლო ბა ში 30-იანი წლე ბის

მიჯ ნა ზე. ეს რომ გვეთ ქ ვა, მა შინ არ და ი ბა დე ბო და კითხ ვა ლე ნინ თან და სტა ლინ თან და-

კავ ში რე ბით. ფაქ ტი ა, რომ ამ ორ პე რი ოდ ში მწერ ლო ბის მდგო მა რე ო ბა გან ს ხ ვავ დე ბო და.

გი ორ გის მინ და ვკითხო – მეც ვი ზი ა რებ იმ აზრს, რომ მწე რა ლიც ადა მი ა ნი ა, მაგ რამ რო-

გორ შე იძ ლე ბა გა ვა მარ თ ლოთ ის ფაქ ტი, რომ 70-იან წლებ ში ქარ თ ველ მა მწერ ლებ მა,

ფაქ ტი უ რად, გა წი რეს ზვი ად გამ სა ხურ დი ა? ეში ნო დათ თუ ასე ფიქ რობ დ ნენ?

ნი ნო ბე ქიშ ვი ლი – კო მუ ნის ტუ რი ნა ცი ო ნა ლიზ მი აბ სურ დი ა, მაგ რამ ასე თი რამ ნამ დ-

ვი ლად არ სე ბობ და. აქ ორი ვე სიტყ ვა ყალ ბია – ეს არც ნა ცი ო ნა ლიზ მია და, მით უმე ტეს,

2 6



არც კო მუ ნიზ მი; მაგ რამ ფაქ ტი ა, რომ ამ გ ვარ აბ სურ დ ში ადა მი ა ნე ბი ათე უ ლო ბით წლე ბი

აცხოვ რეს. მა გა ლი თად, 1937 წელს ნამ დ ვი ლად თა ვი დან იწე რე ბო და, თუ ვინ იყო ილი ა.

ლა შა ბაქ რა ძე – სა ქარ თ ვე ლო არ უნ და გა მოვ ყოთ ცალ კე და ცუ დია ხოლ მე, რო ცა

პა რა ლე ლებს არ ვავ ლებთ. 1937 წელს მოს კოვ ში გა და ი ხა დეს პუშ კი ნის იუბი ლე და პუშ-

კი ნი საბ ჭო თა ქვეყ ნის სამ სა ხურ ში ჩა ა ყე ნეს. იგი ვე მოხ და სა ქარ თ ვე ლო შიც ილი ას თან

და კავ ში რე ბით.

გიორგი კეკელიძე – 70-იან წლებ ში, და უფ რო ად რეც, სიკ ვ დილ - სი ცოცხ ლის პრობ-

ლე მა ნამ დ ვი ლად არ იდ გა – იდ გა თბი ლი სკა მის, მწე რალ თა კავ ში რის, ბი ნე ბი სა და აგა-

რა კე ბის და ა. შ. სა კითხი. სა გუ ლის ხ მო ა, რომ 60-70-80-იან წლებ ში იწე რე ბო და ძა ლი ან

ბევ რი პატ რი ო ტუ ლი ლექ სი. შე ვარ დ ნა ძეს შევ ხ ვ დი და მან თქვა, რომ არ ყო ფი ლა არც

ერ თი ცნო ბი ლი მწე რა ლი, რო მე ლიც მას თან არ და დი ო და, არ აკითხებ და ლექ სებს; შემ-

დეგ შე ვარ დ ნა ძეს არ დაჰ ყავ და ხოლ მე სა ქე ი ფოდ... ამ პე რი ოდ ში თვით ცენ ზუ რა გა და ი-

ზარ და კმა ყო ფილ მო ნო ბა ში; პრო ტეს ტი – ძა ლი ან ზე რე ლე ნა რა ტივ ში და, ხში რად, ქსე-

ნო ფო ბი ურ კონ ტექ ს ტ ში იყო ხოლ მე და ფიქ სი რე ბუ ლი.

2 7



სქოლიო

1 რო ბერტ კონ კ ვეს ტი (დაიბ. 1917 წ.) – ბრი ტა ნე ლი ის ტო რი კო სი, სო ვე ტო ლო გი, პო ე ტი, ავ ტო რი წიგ ნი სა

„დიდი ტე რო რი“.2 სერ გეი კი რო ვი (1886-1934) – ძვე ლი ბოლ შე ვი კი, პარ ტი ის წევ რი 1904 წლი დან. 1926 წელს და ი ნიშ ნა

ლე ნინ გ რა დის პარ ტორ გა ნი ზა ცი ის ხელ მ ძღ ვა ნე ლად. მოკ ლეს 1934 წელს.3 ლევ ტროც კი (1879-1940) – რუ სი რე ვო ლუ ცი ო ნე რი, 1917 წლის რე ვო ლუ ცი ის ერ თ -ერ თი ორ გა ნი ზა-

ტო რი, სამ ხედ რო კო მი სა რი. და უ პი რის პირ და ლე ნინს და სტა ლინს, რის თ ვი საც გა რიცხეს პარ ტი ი დან

და 1932 წელს საბ ჭო თა კავ ში რი დან გა ა ძე ვეს. მოკ ლეს მექ სი კა ში 1940 წელს. არის ტროც კიზ მის მთა ვა რი

იდე ო ლო გი. 4 ლევ კა მე ნე ვი (1883-1936) – გა მო ჩე ნი ლი რე ვო ლუ ცი ო ნე რი, პარ ტი ის წევ რი 1901 წლი დან. ბოლ შე ვი კე-

ბის ხე ლი სუფ ლე ბა ში მოს ვ ლის შემ დეგ და უ პი რის პირ და ტროც კის (1923-24 წწ.), ხო ლო შემ დეგ სტა ლინს

(1926-27 წწ.). დახ ვ რი ტეს 1936 წელს.5 გრი გო რი ზი ნო ვი ე ვი (1883-1936) – გა მო ჩე ნი ლი ბოლ შე ვი კი, უპი რი პირ დე ბო და სტა ლინს. მი უ ხე და ვად

იმი სა, რომ მო ი ნა ნია და გა ი ზი ა რა სტა ლი ნის ხა ზი, 1936 წელს კა მე ნევ თან ერ თად დახ ვ რი ტეს.6 შინ სახ კო მი – ში ნა გან საქ მე თა სა ხელ მ წი ფო კო მი სა რი ა ტი.7 მე მო რი ა ლი – მოძ რა ო ბა, შემ დ გომ ში – ორ გა ნი ზა ცი ა, რო მე ლიც გა სუ ლი სა უ კუ ნის 80-იან წლებ ში და-

არ ს და რუ სეთ ში და რო მე ლიც დღეს აერ თი ა ნებს რე გი ო ნა ლურ ორ გა ნი ზა ცი ებს რუ სეთ ში, ყა ზა ხეთ ში, უკ-

რა ი ნა ში, სა ქარ თ ვე ლო ში. რუ სუ ლი „მემორიალი“ მუ შა ობს ორი მი მარ თუ ლე ბით – საბ ჭო თა წარ სუ ლის

შეს წავ ლა და ადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბის დაც ვა. იხ. www.memo.ru8 ლავ რენ ტი ბე რია (1899-1953) – საბ ჭო თა პო ლი ტი კუ რი მოღ ვა წე, პარ ტი ის წევ რი 1919 წლი დან. 1931-1938

წლებ ში სა ქარ თ ვე ლოს კომ პარ ტი ის მდი ვა ნი. სა ქარ თ ვე ლო ში გა ტა რე ბუ ლი რეპ რე სი ე ბი ძი რი თა დად მის

სა ხელ თან ასო ცირ დე ბო და. 1938 წლი დან სსრკ ში ნა გან საქ მე თა სა ხალ ხო კო მი სა რი. დახ ვ რი ტეს 1953

წელს.9 ბუ დუ (პოლიკარპე) მდი ვა ნი (1877-1937 წწ.) – ცნო ბი ლი რე ვო ლუ ცი ო ნე რი, რუ სე თის სო ცი ა ლ- დე მოკ-

რა ტი უ ლი მუ შა თა პარ ტი ის წევ რი 1903 წლი დან; რე ვო ლუ ცი ის და სა მო ქა ლა ქო ომის აქ ტი უ რი მო ნა წი ლე

ამი ერ კავ კა სი ა ში; 1920-1921 წწ. რუ სე თის კომ პარ ტი ის (ბ) ამი ერ კავ კა სი ის ბი უ როს წევ რი; 1921 წ. ივ ნი სი-

დან სა ქარ თ ვე ლოს რე ვო ლუ ცი უ რი კო მი ტე ტის თავ მ ჯ დო მა რე, 1922 წლი დან სა ქარ თ ვე ლოს ცენ ტ რა ლუ-

რი კო მი ტე ტის პრე ზი დი უ მის წევ რი. ქარ თ ვე ლი ნა ცი ო ნალ -უკ ლო ნის ტე ბის ერ თ -ერ თი ხელ მ ძღ ვა ნე ლი,

ხო ლო შემ დ გომ, სა კავ ში რო ტროც კის ტუ ლი ორ გა ნი ზა ცი ის აქ ტი უ რი წევ რი. 1928-1930 წლე ბი სა მა რა ში,

გა და სახ ლე ბა ში გა ა ტა რა. 1936 წ. ბ. მდი ვა ნი იყო სა ქარ თ ვე ლოს სა ხალ ხო კო მი სარ თა საბ ჭოს თავ მ ჯ დო-

მა რის მო ად გი ლე, 1936 წ. 17 ოქ ტომ ბერს და ა კა ვეს ტროც კის ტულ ორ გა ნი ზა ცი ა ში მო ნა წი ლე ო ბის ბრალ-

დე ბით, დახ ვ რი ტეს 1937 წელს.10 ბე სო ლო მი ნა ძე (თავი მო იკ ლა 1935 წელს), ლევან აღ ნი აშ ვი ლი, ლე ვან ღო ღო ბე რი ძე, შალ ვა ელი ა ვა

– პარ ტი უ ლი მუ შა კე ბი, რომ ლე ბიც იმ დრო ის თ ვის უკ ვე და ჭე რი ლები იყ ვ ნენ.11 ტერ მი ნი ეკუთ ვ ნის აკა კი ბა ქრა ძეს. იხ. ბაქ რა ძე აკა კი, „მწერლობის მოთ ვი ნი ე რე ბა“, თბ. 1991.

2 8



12 ბე სა რი ონ (ბესო) ჟღენ ტი(1903-1976) – ქარ თ ვე ლი მწე რა ლი, კრი ტი კო სი, მწე რალ თა კავ ში რის გამ გე-

ო ბის მდი ვა ნი.13 ნი კო ლაი ეჟო ვი (1895-1940) – საბ ჭო თა პო ლი ტი კუ რი და პარ ტი უ ლი მოღ ვა წე, ში ნა გან საქ მე თა სა-

ხალ ხო კო მი სა რი, საბ ჭო თა კავ ში რის სახალხო კომისარი 1936-1938 წლებ ში. რუ სეთ ში დი დი ტე რორს მის

სა ხელს უკავ ში რებ დ ნენ და „ეჟოვშჩინას“ სა ხე ლით მო იხ სე ნი ებ დ ნენ. 14 გენ რიხ იაგო და (1891-1938) – ძვე ლი რე ვო ლუ ცი ო ნე რი, მო ნა წი ლე ობ და 1917 წლის რე ვო ლუ ცი ა ში, საბ-

ჭო თა პო ლი ტი კუ რი და პარ ტი უ ლი მოღ ვა წე. საბ ჭო თა კავ ში რის სახალხო კომისარი 1934-1936 წლებ ში.15 აბ რამ სლუც კი (1898-1938) – საბ ჭო თა პო ლი ტი კუ რი მოღ ვა წე. მუ შა ობ და სა გა რეო დაზ ვერ ვა ში. ხელ მ-

ძღ ვა ნე ლობ და შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატს (НКВД)-ს სა გა რეო უწყე ბას (1935-1938).16 გაბ რი ელ ჯა ბუ შა ნუ რი, „ინვექტივა-მო ნუ მენ ტი“, იხ. http://burusi.wordpress.com/2010/06/25/jabusha-

nuri/17 კო ლაუ ნა დი რა ძე „25 თე ბერ ვა ლი“, იხ. http://lib.ge/body_text.php?5560

30

ეზოპეს ენა ტოტალიტარულ სისტემაში: ქართული კინოს წარმატებები და ცენზურა საბჭოთა ხანაში

მომხსენებლები:

გიორგი გვახარია – კინომცოდნე, რადიო „თავისუფლება“

მერაბ კოკოჩაშვილი – კინორეჟისორი

მოდერატორი:

ლია ჯაყელი – კინოდოკუმენტალისტი

22.02.2011

31

ლია ჯა ყე ლი – კი ნო და მწერ ლო ბა ხე ლოვ ნე ბის ორი მო ნა თე სა ვე დარ გი ა, მაგ რამ

ლი ტე რა ტუ რას უფ რო მე ტი შე საძ ლებ ლო ბა აქვს, შე ფა როს სათ ქ მე ლი და იგა ვუ რი ენით

ისა უბ როს. თუ საბ ჭო თა მწე რა ლი არ იყო სის ტე მის მე ხოტ ბე და ნა წარ მო ე ბებს ვერ გა მოს-

ცემ და, მას ის მა ინც შე ეძ ლო, და ე წე რა, უჯ რა ში შე ე ნა ხა და უკე თეს დროს და ლო დე ბო და.

კი ნო ინ დუს ტ რიაა და თუ კი რა მე ნა ი რად არ იყა ვი შეკ რუ ლი სის ტე მას თან, გა მო რიცხუ ლი

იყო, კი ნო გა და გე ღო.

მი უ ხე და ვად დაბ რ კო ლე ბე ბი სა, საბ ჭო თა ეპო ქა ში კი ნოს წარ მა ტე ბე ბი ჰქონ და. დღეს

იმა საც კი ვფიქ რობ, რომ ქარ თულ კი ნოს თან ცო ტა გა და ჭარ ბე ბუ ლად რო მან ტი ზი რე ბუ ლი

და მო კი დე ბუ ლე ბაც იყო და მას ზედ მე ტა დაც კი აქებ დ ნენ.

გი ორ გი გვა ხა რია – ჩე მი მოხ სე ნე ბა არა მხო ლოდ ქარ თულ კი ნოს შე ე ხე ბა, არა მედ,

მთლი ა ნად საბ ჭო თა კი ნოს. შე იძ ლე ბა ით ქ ვას, რომ ესაა ცენ ზუ რას თან ბრძო ლის ის ტო-

რია ქარ თულ და საბ ჭო თა კი ნო ში. თე მა იმ დე ნად ვრცე ლი ა, რომ შე იძ ლე ბა ლექ ცი ე ბის

კურ სი ორი სე მეს ტ რიც კი იკითხო. სა ინ ტე რე სო ა, რო მელ ფილ მებს კრძა ლავ დ ნენ, რო-

მელს – არა, რო მელ ნაწყ ვე ტებს ჭრიდ ნენ და ა. შ. ეს მარ თ ლაც ჩვე ნი ქვეყ ნის ის ტო რი ა ა.

მე მა ინც სტა ლი ნით და ვიწყებ დი: რად გან, მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ მი ძებ ნი ა, 20-იანი

წლე ბის კი ნო ში ცენ ზუ რის კვა ლი არ მი ნა ხავს. შე იძ ლე ბა ით ქ ვას, რომ რე ვო ლუ ცი ის შემ-

დეგ, უბ რა ლოდ, არ ეცა ლათ ცენ ზუ რის თ ვის. თუ გა ვიხ სე ნებთ, რო გო რი იყო ქარ თუ ლი

და საბ ჭო თა კულ ტუ რა 20-იანი წლე ბის პირ ველ ნა ხე ვარ ში, ნა თე ლი გახ დე ბა, რომ კი ნოს

ამ დროს ცენ ზო რი არ ჰყავ და. ცენ ზუ რის ის ტო რია სტა ლი ნით იწყე ბა; შე იძ ლე ბა ით ქ ვას,

სტა ლი ნი მა შინ ქვეყ ნის მთა ვა რი კი ნოპ რო დი უ სე რი იყო – კვი რა ში ერ თხელ აწყობ და და-

ხუ რულ კი ნო სე ან სებს, კითხუ ლობ და სცე ნა რებს და მას ზე იყო და მო კი დე ბუ ლი ფილ მის და

რე ჟი სო რის ბე დი.

თუ კი თა ვის დრო ზე ლე ნინ მა თქვა – კი ნო ხე ლოვ ნე ბის მთა ვა რი დარ გი ა ო; დღე ვან-

დე ლი პო ლი ტი კო სი, მა გა ლი თად, ქვეყ ნის პრე ზი დენ ტი, აუცი ლებ ლად იტყ ვის, რომ

ყვე ლა ზე მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი დარ გი ტე ლე ვი ზი ა ა. შე საძ ლე ბე ლია უხე ში პა რა ლე ლის გავ-

ლე ბაც – რო გორც დღე ვან დე ლი ხე ლი სუფ ლე ბა ერე ვა ტე ლე ვი ზი ე ბის საქ მი ა ნო ბა ში, და-

ახ ლო ე ბით ასე ვე ერე ო და საბ ჭო თა ხე ლი სუფ ლე ბა კი ნოს ცხოვ რე ბა ში. მო დე ლი რე ბუ ლი

„ქრონიკის“1 ეთერ ში გას ვ ლის შემ დეგ და ის ვა კითხ ვა, ერე ო და თუ არა პრე ზი დენ ტი ამ

გა და ცე მის მომ ზა დე ბა ში, უფ რო მე ტიც – იყო თუ არა „ქრონიკის“ ავ ტო რი. წარ მო უდ გე-

ნე ლი ა, მა გა ლი თად, საფ რან გეთ ში მე დი ამ ამ გ ვა რი რამ იკითხოს. ჩვენ თან კი ეს კითხ ვა

ბუ ნებ რი ვად გაჩ ნ და, რად გან არ სე ბობს ტრა დი ცი ა, რო მე ლიც სწო რედ სტა ლინ მა და ამ კ-

ვიდ რა.

კი ნოს მა ნი პუ ლა ტო რულ როლს და შე საძ ლებ ლო ბებს სტა ლი ნი კი ნო ში ხმის შე მოს ვ-

ლის შემ დეგ მიხ ვ და. ეს სა კითხი ჩე მი აქა უ რი და და სავ ლე ლი კო ლე გე ბის ნაშ რო მებ ში

მი ძებ ნი ა, თუმ ცა, არ სად შევ ხ ვედ რი ვარ ამ თე მას – რა ტომ ემ თხ ვე ვა 1937 წლის დი დი

ezopes ena totalitarul sistemaSi:

qarTuli kinos warmatebebi da cenzura sabWoTa xanaSi

32

ტე რო რი ხმის შე მოს ვ ლას კი ნო ში, შემ თხ ვე ვი თია თუ არა ეს ფაქ ტი? თუ შევ თან ხ მ დე ბით,

რომ ის ტო რი ა ში შემ თხ ვე ვით არა ფე რი ხდე ბა, შეგ ვიძ ლია ვი ვა რა უ დოთ, რომ ხმის შე მოს-

ვ ლამ კი ნო ში საბ ჭო თა კავ შირ ში ტე რო რის პრო ცე სი და აჩ ქა რა.

1933 წელს ალექ სანდრ ზარ ხიმ2 გა და ი ღო ფილ მი „ჩემი სამ შობ ლო“. ფილ მი ძა ლი ან მო ე წო-

ნათ, რე ჟი სო რი და ა ჯილ დო ვეს საგ ზუ რით სოჭ ში თუ სო ხუმ ში. მაგ რამ რო ცა ის მოს კოვ ში დაბ-

რუნ და, ფილ მი უკ ვე აკ რ ძა ლუ ლი დახ ვ და. აკ რ ძალ ვას და ემ თხ ვა სტა ლი ნის სტა ტია სა თა უ რით

„იდეურად არას რულ ფა სო ვა ნი ფილ მი“, ქვე სა თა უ რით – „მავნე სურათი“. ფილ მ ში ნაჩ ვე ნე ბი

იყო საბ ჭო თა სამ ხედ რო ტექ ნი კა. სტა ლი ნი ამ ბობ და – მტე რი ნა ხავს, რო გორ ვემ ზა დე ბით,

რე ჟი სორ მა გაგ ვ ყი და ო. 1933 წელს ჯერ არ ხვრეტ დ ნენ, ამი ტომ შე იკ რიბ ნენ კი ნოს ტუ დი ა ში და

გა დაწყ ვი ტეს, ფილ მი დან სამ ხედ რო ტექ ნი კის ამ სახ ვე ლი კად რე ბი ამო ე ღოთ. ამო ი ღეს, ისევ

გა უშ ვეს ფილ მი ეკ რა ნებ ზე, ისევ ნა ხა სტა ლინ მა და თქვა – სა ში ნე ლი ფილ მი ა, რად გან არ

ჩანს, რი თი ვიბ რ ძ ვით, იარა ღი არ ჩანს, ხე ლე ბით ხომ არ ომო ბე ნო.

30-იან წლებ ში სტა ლინ მა შექ მ ნა აგიტ პ რო პი, აგი ტა ცი ის და პრო პა გან დის გან ყო ფი ლე-

ბა, სა დაც კი ნოს ბო რის შუ მი აც კი3 ხელ მ ძღ ვა ნე ლობ და, რო მე ლიც შემ დეგ დახ ვ რი ტეს.

სე ან სე ბის დროს სტა ლი ნი რეპ ლი კებს ამ ბობ და, რო მელ თაც შუ მი აც კი იწერ და. მი სი 150-

მდე ჩა ნა წე რი არ სე ბობს და ინ ტერ ნეტ შიც დევს – სტა ლი ნის კო მენ ტა რე ბი ფილ მებ ზე,

რომ ლებ საც ნა ხუ ლობ და. სტა ლინ მა ერ თ -ერ თი ქრო ნი კის, სიმ ფო ნი უ რი მუ სი კის კონ-

ცერ ტის ნახ ვის შემ დეგ, თქვა: კარ გი ა, რომ ადა მი ანს აღარ უჩ ვე ნებთ ნა წი ლე ბად, არა მედ

მთლი ა ნად, და უ ნა წევ რებ ლად აჩ ვე ნებ თო. სა ინ ტე რე სო შე ფა სე ბაა – ხმის შე მოს ვ ლას თან

ერ თად მო ნა ტა ჟი უკა ნა პლან ზე ინაც ვ ლებს, კად რი აღარ იჭ რე ბა. სტა ლინს მო ე წო ნა ის,

რომ დე ტა ლე ბი არ ჩან და – რო გორც ჩანს, ახლო ხე დის ეში ნო და. ზო გა დად, ავ ტო რი ტა-

რულ ადა მი ა ნებს ახლო ხე დი აში ნებთ.

30-იანი წლე ბის კი ნო ში ვერ ნა ხავთ ვერც ერთ ფილმს, რო მე ლიც ფარ თო მა ყუ რებ-

ლის თ ვის იყო გან კუთ ვ ნი ლი და აკ რ ძა ლეს. ე.წ. სა კა სო ფილ მე ბი თა ვი სუფ ლად გა დი ო-

და ეკ რა ნებ ზე. მა გა ლი თად, ისე თი სა ეჭ ვო ფილ მი, რო გო რიც გრი გო რი ალექ სან დ რო ვის4

„მხიარული ახალ გაზ რ დო ბა ა“ (Веселые ребята), სა დაც ამე რი კუ ლი ჯა ზი ა, დიდ ხანს იდო

თა რო ზე, მაგ რამ ბო ლოს მა ინც ნა ხა მა ყუ რე ბელ მა. სტა ლინს მოს წო ნე ბია ეს ფილ მი, უთ-

ქ ვამს, – კარ გად გა ვერ თე და ჩვე ნი მშობ ლე ბი აღ ფ რ თო ვან დე ბი ან, ეს სუ რა თი აუცი ლებ-

ლად უნ და ვაჩ ვე ნო თო. ჩანს, მას კო მერ ცი უ ლი გათ ვ ლე ბიც ჰქონ და: უთ ქ ვამს, ეს ფილ მი

ჩვენ სა ლა როს შე ავ სებს და დიდ მო გე ბას მოგ ვი ტან სო. სა მა გი ე როდ, აკ რ ძა ლეს ეიზენ შ-

ტე ი ნის5 „ვეჟას მდე ლო“, ფილ მი პავ ლიკ მო რო ზოვ ზე6, რო მე ლიც ეიზენ შ ტე ინ მა იმ დე ნად

გა ნა ზო გა და, რომ სა ბო ლო ოდ გა მო ვი და სუ რა თი ოიდი პო სის კომ პ ლექ ს ზე. ამ ფილ მის

ნახ ვის შემ დეგ სტა ლინ მა გა ნაცხა და: ჩვენ ვერ და ვუშ ვებთ, რომ ბავ შ ვე ბი საბ ჭო თა ხე-

ლი სუფ ლე ბის გან სა ხი ე რე ბად გა მო იყ ვა ნონ, აიკ რ ძა ლოს ფილ მი ან ტიმ ხატ ვ რუ ლო ბი სა

და პო ლი ტი კუ რი უსუსურობის გა მო ო. ფილ მი გა ა ნად გუ რეს. ამის შემ დეგ ეიზენ შ ტე ინ მა

სტა ლინს წე რი ლი მის წე რა და სთხო ვა უფ ლე ბა, გა და ე ღო კი დევ ერ თი „პოტიომკინი“. გა-



33

და ი ღო კი დეც „ალექსანდრ ნე ვე ლი“, თუმ ცა, ფი ნა ლი შე აც ვ ლე ვი ნეს; თქვეს, ასე თი კარ გი

მხე დარ თ მ თა ვა რი არ შე იძ ლე ბა კვდე ბო დეს ფილ მის ბო ლო სო.

ომის დამ თავ რე ბის შემ დეგ რე ჟი სო რე ბი და იბ ნენ – აღარ იყო მტე რი და არ იცოდ ნენ

რა ზე გა და ე ღოთ ფილ მე ბი; ვერ ხვდე ბოდ ნენ, რა უნ დო და სტა ლინს; ხში რად ეგო ნათ, რომ

რა ღაც მო ე წო ნე ბო და, მაგ რამ ფილ მებს რა ტომ ღაც კრძა ლავ დ ნენ. ჩვე ნი თა ნა მე მა მუ ლე

მი ხე ილ ჭი ა უ რე ლი ბევ რად უფ რო ნი ჭი ე რი აღ მოჩ ნ და, ვიდ რე სხვე ბი: მან და ნარ ჩე ნებ ზე

უკეთ იგ რ ძ ნო კო ნი უნქ ტუ რა, მიხ ვ და, რა მო ე წო ნე ბო და ბე ლადს. „ბერლინის და ცე მა ში“

ნაჩ ვე ნე ბია ბე ლა დი ბერ ლინ ში – მა შინ სტა ლი ნი ბერ ლინ ში არ ჩა სუ ლა. ეს სცე ნა კარ გად

მი ი ღეს, არა ვინ იგ რ ძ ნო უხერ ხუ ლო ბა. არა და, სოც რე ა ლიზ მის ეპო ქა ში თით ქოს თი თო ე-

ულ დე ტალს აკ ვირ დე ბოდ ნენ.

რო ცა სტა ლი ნის გარ დაც ვა ლე ბის შემ დეგ პი როვ ნე ბის კულ ტი დაგ მეს, მი ხე ილ რომ მა7,

ადა მი ან მა, რო მე ლიც იღებ და ფილ მებს სტა ლი ნის მო ნა წი ლე ო ბით – ასე თი რამ გა ა კე-

თა – სტუ დი ა ში ღა მით შე ი პა რა, და რაჯს არა ყი მის ცა და თა ვის ყვე ლა ფილ მ ში სტა ლი ნის

სცე ნე ბი ამოჭ რა. თა ნაც ეს ყვე ლა ფე რი ძა ლი ან ოს ტა ტუ რად გა ა კე თა.

ამ დროს მი ხე ილ ჭი ა უ რელს აუკ რ ძა ლეს კი ნოს გა და ღე ბა და სვერ დ ლოვ ს კ ში გა და ა-

სახ ლეს, სა დაც გა და ი ღო მულ ტ ფილ მი – „როგორ ასაფ ლა ვე ბენ თაგ ვე ბი კა ტას“. ჭი ა უ-

რე ლი ბო ლომ დე სტა ლი ნის ერ თ გუ ლი დარ ჩა – მან სტა ლი ნის და საფ ლა ვე ბა გა და ი ღო,

სა დაც ცე კას ჩი ნოვ ნი კე ბი თაგ ვე ბად გა მო იყ ვა ნა, სტა ლი ნი კი კა ტად. უფ რო მე ტიც – 60-

იან წლებ ში, რო ცა უკ ვე აღა რა ვინ ლა პა რა კობ და სტა ლი ნიზ მ ზე, ის იღებს ყვე ლა სათ ვის

ნაც ნობ ფილმს, „რაც გი ნა ხავს, ვე ღარ ნა ხავ“, სა დაც ჩნდე ბა აკა კი ხო რა ვას პერ სო ნა ჟი,

რო მე ლიც ქმნის ასო ცი ა ცი ებს სტა ლინ თან.

60-იან წლებ ში ქარ თულ კი ნო ში მო ვი და ახა ლი თა ო ბა, რო მე ლმაც გა ა კე თა ის, რა საც

დღე ვან დე ლი თა ო ბა ვე რა და ვერ აკე თებს. მა შინ ლა ნა ღო ღო ბე რი ძემ, მე რაბ კო კო ჩაშ-

ვილ მა და სხვებ მა, არა ლო ზუნ გე ბით, რო გორც ფრან გებ მა, მაგ რამ მა ინც, ყვე ლაფ რის

უარ ყო ფა და იწყეს, რა საც წი ნა თა ო ბა სტა ლი ნის ეპო ქა ში აკე თებ და. მო გეხ სე ნებათ, 70-

იან წლებ ში, რო ცა ქარ თუ ლი კი ნო ძა ლი ან წარ მა ტე ბუ ლი იყო, რუ სეთ ში კი ნო კრი ზისს

გა ნიც დი და – არ იცოდ ნენ, რო მე ლი ფილ მე ბი წა ე ღოთ ფეს ტი ვა ლებ ზე.

1978 წელს ჟურ ნალ „ისკუსტვო კი ნო ში“ და ი ბეჭ და იური ბო გო მო ლო ვის8 სტა ტი ა, რო მელ საც

სტუ დენ ტებს ვაძ ლევ ხოლ მე წა სა კითხად. მა შინ ყვე ლა გაბ რაზ და, მაგ რამ სტა ტი ა ში ნა წი ნას-

წარ მეტყ ვე ლე ბი ა, რო გორ იცხოვ რებს ქარ თუ ლი კი ნო მო მა ვალ ში. სტა ტი ის ავ ტო რი ამ ბობს,

რომ პო ე ტუ რი ენა (ის არ ახ სე ნებს ეზო პეს ენას), რომ ლი თაც ქარ თულ მა კი ნომ ასე თი დი-

დი წარ მა ტე ბა მო ი პო ვა მსოფ ლი ო ში და თა ვი გა და ირ ჩი ნა, ქარ თუ ლი ხა სი ა თის გა მოვ ლე ნა ა,

აქ სი ნამ დ ვი ლი სად მი ქარ თ ვე ლის და მო კი დე ბუ ლე ბაც ჩანს: ქარ თ ველს ეში ნია რე ა ლო ბის

და გა ურ ბის მას. ჩვენ შეგ ვიძ ლია ეს ორ ნა ი რად გა ვი გოთ – კი ნო ში სი ნამ დ ვი ლეს მა შინ მა-

ინც ვერ ასა ხავ დი და უნ და გეც რუ ა. ამი ტომ, ქარ თ ვე ლე ბი იღებ დ ნენ, მა გა ლი თად, ფილმ-იგავ

„შერეკილებს“, სა დაც აღ წე რი ლი რე ა ლო ბა მთლი ა ნად მო გო ნი ლი და პი რო ბი თი იყო.



34

ხომ სა ინ ტე რე სო ა, რო გორ ცხოვ რობ დ ნენ ადა მი ა ნე ბი 70-იან წლებ ში? რო გო რი იყო

არ ქი ტექ ტუ რა, დი ზა ი ნი, რო გო რი ტრან ს პორ ტი და დი ო და? გარ წ მუ ნებთ, თქვენ ამას ქარ-

თულ კი ნო ში ვერ ნა ხავთ, გარ და ერ თი ფილ მი სა – ლა ნა ღო ღო ბე რი ძის „როცა აყ ვავ და

ნუ ში“. 70-იან წლებ ში, რო გორც არ უნ და ეძე ბოთ რე ა ლო ბა კი ნო ში, ის არ ჩანს. ნა ხავთ

რეხ ვი აშ ვი ლის შე სა ნიშ ნავს ფილ მებს, მაგ რამ სი ნამ დ ვი ლე იქაც პი რო ბი თი ა. სა შა რეხ ვი-

აშ ვი ლი თვლის, რომ რე ა ლო ბა მა ინც მა ლე ძველ დე ბა და სჯობს ყვე ლა ფე რი პი რო ბი თი

იყოს. შე იძ ლე ბა, რეხ ვი აშ ვი ლი მარ თა ლიც იყოს. რო ცა დღეს ვუ ყუ რებთ ფილმს „როცა

აყ ვავ და ნუ ში“, ჩვე ნი თვა ლი უფ რო აღ წე რილ გა რე მოს ათ ვა ლი ე რებს, ვიდ რე ფილმს

უყუ რებს.

90-იანებში, რო ცა ამ დე ნი რამ გა ვი ა რეთ – გამ სა ხურ დი ას არ ჩე ვა, სა მო ქა ლა ქო ომი და

გაჩ ნ დ ნენ პო ლი ტი კო სე ბი, რო მელ თაც რე ა ლო ბის გრძნო ბა მარ თ ლა არ ჰქონ დათ – სულ

ბო გო მო ლო ვის წე რი ლი მახ სენ დე ბო და, რო მე ლიც თით ქოს კი ნოს ეძღ ვ ნე ბო და, მაგ რამ

ზო გა დად, ქარ თულ ხა სი ათს, სი ნამ დ ვი ლი სად მი ქარ თ ვე ლე ბის და მო კი დე ბუ ლე ბას აღ-

წერ და.

წელს ბერ ლი ნის კი ნო ფეს ტი ვალ ზე ირა ნულ მა ფილ მ მა გა ი მარ ჯ ვა. ფილ მის დას რუ-

ლე ბის შემ დეგ ვფიქ რობ დი იმა ზე, რომ გერ მა ნი ა ში, სა დაც ამ დე ნი ნი ჭი ე რი ადა მი ა ნი ა,

ამ დე ნი ფუ ლია კი ნოს თ ვის, დღეს სა ში ნელ ფილ მებს იღე ბენ. ირან ში კი, სა დაც ამ ხე ლა

ცენ ზუ რა ა, კი ნო ვი თარ დე ბა. რა გა მო დის, ხე ლოვ ნე ბა კარ გია მხო ლოდ იქ, სა დაც გა ლი-

ა ში ა? იქ ნებ, ადა მი ანს აქვს სურ ვი ლი, წი ნა აღ მ დე გო ბა გა უ წი ოს რა ღა ცას და ხე ლოვ ნე ბა

ამ წი ნა აღ მ დე გო ბას გა მო ხა ტავს. ასეა ირან ში და ასე იყო სა ქარ თ ვე ლო შიც წნე ხის დროს.

ბო ლოს მინ და გა ვიხ სე ნო მე რაბ კო კო ჩაშ ვი ლის ფილ მი „ცხელი ზაფხუ ლის სა მი დღე“,

სა დაც კარ გად ჩანს, რომ მი თი ა, თით ქოს შე ვარ დ ნა ძის დროს ქარ თუ ლი კი ნო თა ვი სუ ფა-

ლი იყო. თუ არ ჩავ თ ვ ლით გე ლა კან დე ლა კის ფილმს „უბედურება“, რო მე ლიც არ გა მო-

ვი და ეკ რა ნებ ზე, ეს არის ერ თ -ერ თი უკა ნას კ ნე ლი ფილ მი, რო მე ლიც შე ვარ დ ნა ძის დროს

აკ რ ძა ლეს. ფილ მის პერ სო ნაჟს თამ რი კო ჰქვი ა. მა შინ, რო ცა ფილ მი ეკ რა ნებ ზე უნ და გა-

მო სუ ლი ყო, თამ რი კო ჩხე ი ძე და ა პა ტიმ რეს. კარ გი იქ ნე ბა, თუ ბა ტო ნი მე რა ბი ამა ზე თვი-

თონ გვი ამ ბობს.

იქ ნებ მარ თა ლი იყო ბო გო მო ლო ვი და თა ვი სუფ ლე ბა დამ ღუპ ვე ლი აღ მოჩ ნ და ჩვე ნი კი-

ნოს თ ვის? ახ ლა რა საც ვამ ბობ, ამა ში ბო ლომ დე დარ წ მუ ნე ბუ ლი არ ვარ. შე იძ ლე ბა, ამას

საბ ჭო თა კომ პ ლექ სე ბი მა ლა პა რა კებს, მეც ამ თა ო ბას მი ვე კუთ ვ ნე ბი. შე გიძ ლი ათ შე მის-

წო როთ, მაგ რამ ფაქ ტი ა, – რო გორც კი მარ წუ ხე ბი მო იხ ს ნა, აღარც ქარ თუ ლი კი ნოა ისე-

თი, რო გო რიც 60-70-იან წლებ ში იყო.

მე რაბ კო კო ჩაშ ვი ლი – გო გიმ ძა ლი ან ზუს ტად და ა ხა სი ა თა ის პე რი ო დი. მე ჩე მი გა-

მოც დი ლე ბი დან გა მომ დი ნა რე ვი ლა პა რა კებ. ეზო პეს ენა ზე ვსა უბ რობთ და „ცხელი ზაფხუ-

ლის სა მი დღე“ იმი ტომ კი არ აკ რ ძა ლეს, რომ იქ პირ და პირ იყო ნათ ქ ვა მი სი მარ თ ლე;



35

არა მედ იმი ტომ, რომ ფილ მ ში ნაჩ ვე ნე ბი იყო მეც ნი ე რი, არ ქე ო ლო გი, რო მელ მაც აღ მო ა-

ჩი ნა, გახ ს ნა, მი წი დან გა ა თა ვი სუფ ლა ქვეყ ნის წარ სუ ლის თ ვის უმ ნიშ ვ ნე ლო ვა ნე სი რამ და

რო ცა არც ხე ლი სუფ ლე ბამ და არც არა ვინ გა მო ი ჩი ნა ყუ რადღე ბა, ისევ მი წა ში ჩაფ ლა. ეს

ყვე ლა ფე რი ეზო პეს ენით იყო ნათ ქ ვა მი – მი წა ში უკეთ შე ი ნა ხე ბა ის, რაც წე სით გახ ს ნი-

ლი უნ და იყოს. სა ქარ თ ვე ლო ში ბევრს ვმოგ ზა უ რობ დი და შუ ლა ვერ ში ვნა ხე ჩვ.წ.-აღ - მ დე

VI ათას წ ლე უ ლის გათხ რი ლი სო ფე ლი, არაჩ ვე უ ლებ რი ვი ექ ს პო ნა ტე ბი, ათას წ ლე უ ლე ბის

გან მავ ლო ბა ში ერ თ მა ნეთ ზე ნა შე ნი მრგვა ლი შე ნო ბე ბი, რაც იმას ნიშ ნავ და, რომ 10-15

სა უ კუ ნის გა ნუწყ ვე ტე ლი ცხოვ რე ბის ნაშ თი იყო დარ ჩე ნი ლი. დღეს იქ რომ მიხ ვი დეთ,

აღა რა ფე რი ა, ისევ მი წით და ფა რეს. „ცხელი ზაფხუ ლის სა მი დღე“ სწო რედ ამ ის ტო რი ის

გა მო ძა ხი ლი ა.

ქარ თულ კი ნოს იმი ტო მაც ჰქონ და წარ მა ტე ბე ბი, რომ მას მცოდ ნე ადა მი ა ნე ბი ხელ მ-

ძღ ვა ნე ლობ დ ნენ: კა კო დვა ლიშ ვი ლი და რე ზო ჩხე ი ძე, ვის ზურ გ ზეც გა და ი ა რა ყვე ლა-

ფერ მა, რაც იმ დ რო ინ დელ ქარ თულ კი ნო ში ხდე ბო და. რო ცა „ცხელი ზაფხუ ლის სა მი

დღე“ წე ლი წად ნა ხე ვა რი არ გა უშ ვეს ეკ რა ნებ ზე, კა კო დვა ლიშ ვილ მა მო ა ხერ ხა, შევ ხ-

ვედ რო დი ედუ არდ შე ვარ დ ნა ძეს9. ის გა ჯავ რე ბუ ლი დამ ხ ვ და, თუმ ცა, ნელ - ნე ლა მოლ ბა

და მითხ რა, ფილ მი დან არა ფერს ამოჭ რი, მაგ რამ გა ვუშ ვებთ ისე, რო გორც ჩვენ ჩავ თ-

ვ ლით სა ჭი რო დო. ვერ გა ვი გე, რას ნიშ ნავ და მი სი ეს ნათ ქ ვა მი. შე ვარ დ ნა ძემ მითხ რა –

ეროვ ნუ ლი სა კითხი ახ ლა ყვე ლა ზე მწვა ვე ა ო, ეს ის პე რი ო დი ა, რო ცა ენას თან და კავ ში-

რე ბით უკ ვე მომ ხ და რია ამ ბე ბი (1978 წ. 14 აპრილი). გა ვი და კი დევ ნა ხე ვა რი წე ლი წა დი

და ფილ მი ეკ რა ნებ ზე გა უშ ვეს. მე და ჩე მი მე უღ ლე კი ნო თე ატრ „ამირანში“ წა ვე დით, იქ

კი აღ მოჩ ნ და, რომ ორი სე რი ის ბი ლე თი უნ და მე ყი და. გა მიკ ვირ და, სუ რა თი ერ თ სე რიი-

ა ნი იყო. შე ვე დით დარ ბაზ ში და და იწყო სულ სხვა, დო კუ მენ ტუ რი ფილ მი, რო მელ საც

ერ ქ ვა – „ქართული არ ქე ო ლო გია გუ შინ, დღეს, ხვალ“. 50-წუ თი ა ნი ფილ მი იყო. შემ-

დეგ და იწყო „ცხელი ზაფხუ ლის სა მი დღე“...

გი ორ გი გვა ხა რია – თა ნაც ფილმს წინ ტიტ რი და ურ თეს, რო გორც მახ სოვს...

მე რაბ კო კო ჩაშ ვი ლი – ახ ლა მოვ ჭე რი ეს ტიტ რი – იქ ეწე რა, რომ ყვე ლა ფე რი, რა-

საც ფილ მ ში ნა ხავთ, 1972 წლამ დე ხდე ბო და ო. იმის თქმა მინ და, რომ ხე ლი სუფ ლე ბა ისე

გა ი წა ფა, რომ ისი ნი თა ვად ეწე ოდ ნენ და მა ტე ბით შე მოქ მე დე ბას. თვი თონ პო უ ლობ დ ნენ

ფორ მას, რო გორ უნ და წა რედ გი ნათ ფილ მე ბი სა ზო გა დო ე ბის თ ვის. მა შინ შე ვარ დ ნა ძემ

პირ და პირ მითხ რა, შენ არ ფიქ რობ, მაგ რამ ასო ცი ა ცი ე ბი ჩნდე ბა ადა მი ა ნებ თან, რომ ლე-

ბიც შე იძ ლე ბა თქვე ნი გმი რე ბის პრო ტო ტი პე ბად წარ მო ვიდ გი ნო თო. ასეა თუ ისე, შე ვარ-

დ ნა ძე ნი ჭი ე რი ადა მი ა ნია და იუმორს არას დ როს კარ გავ და.

ბა ტონ მა გო გიმ ბო გო მო ლო ვი ახ სე ნა. რო ცა მოს კო ვი დან თბი ლის ში ბევ რი რე ჟი სო რი

და კი ნომ ცოდ ნე ჩა მო ვი და სამ დივ ნოს სხდო მის ჩა სა ტა რებ ლად, ისი ნი შე ვარ დ ნა ძემ მი ი-



36

ღო და ქარ თულ კულ ტუ რა ზე ესა უბ რა. მარ თა ლი ა, ბო გო მო ლო ვი ვერ მო თაფ ლა, მაგ რამ

სხვე ბი უკ ვე სხვა ნა ი რად ლა პა რა კობ დ ნენ...

გი ორ გი გვა ხა რია – ბო გო მო ლო ვი წე სი ე რი კა ცი ა, ბა ტო ნო მე რაბ...

მე რაბ კო კო ჩაშ ვი ლი – რაც შე ე ხე ბა ეზო პეს ენას, ამ ენით ჯერ კი დევ 20-იან წლებ-

ში ლა პა რა კობ დ ნენ. გა ვიხ სე ნებ კო ტე მი ქა ბე რი ძის 1929 წელს გა და ღე ბულ ფილმს

„ჩემი ბე ბი ა“. ის ჩა ფიქ რე ბუ ლი იყო, რო გორც აგიტ ფილ მი ბი უ როკ რა ტი ის სა წი ნა-

აღ მ დე გოდ.მაგ რამ ისე გა ა კე თა კო ტე მი ქა ბე რი ძემ, ისე თი დე კო რა ცია შექ მ ნა, რომ

ფიქ რობ დი არა ერ თ -ორ ბი უ როკ რატ ზე, არა მედ მთე ლი ქვეყ ნის ბი უ როკ რა ტი ულ

სის ტე მა ზე. „ჩემი ბე ბი ა“ ამი ტომ აკ რ ძა ლეს. ფილ მი და ახ ლო ბით 50-60 წლის შემ დეგ

გა მო ვი და. კო ტე მი ქა ბე რი ძეს – უნი ჭი ე რეს ადა მი ანს აღარ მის ცეს სა შუ ა ლე ბა სე რი-

ო ზუ ლად ემუ შა ვა კი ნო ში.

არ და მა ვიწყ დე ბა ერ თი დღე. ესეც ჩვე ნი კი ნოს ის ტო რი ა ა. კო ტე მი ქა ბე რი ძე კი ნე-

მა ტოგ რა ფი ის კავ შირ ში, კი ნოს სახ ლის დიდ დარ ბაზ ში ერ თ -ერთ სხდო მას ეს წ რე ბო და.

რო ცა შეხ ვედ რა დას რულ და, ყვე ლა ნი გა მო ვე დით. გა რეთ ვი დე ქით, რო ცა გვითხ რეს,

ვი ღაც კა ცი დარ ჩა დარ ბაზ ში ო. შევ ბ რუნ დით და კო ტე მი ქა ბე რი ძე დაგ ვ ხ ვ და გარ დაც ვ ლი-

ლი. ასე თი ტრა გი კუ ლი ბე დი სა აღ მოჩ ნ და ეს უნი ჭი ე რე სი ადა მი ა ნი. დღეს ევ რო პის კი ნოს-

კო ლებ ში უჩ ვე ნე ბენ „ჩემ ბე ბი ას“, რო გორც აბ სურ დის კი ნოკ ლა სი კას.

ჰა ი დე გე რის ერთ გა მო ნათ ქ ვამს გა ვიხ სე ნებ: ის ამ ბობს, რომ ხე ლოვ ნე ბა არის ჭეშ მა რი-

ტე ბის მი ერ სა კუ თა რი თა ვის დად გი ნე ბა ქმნი ლე ბა ში. ქმნი ლე ბა ში, რო მე ლიც მშვე ნი ე რე-

ბაა და ინ დი ვი დუ ა ლუ რი ა. და ახ ლო ე ბით ასეა ნათ ქ ვა მი. ეს ფრა ზა იმი ტომ გა ვიხ სე ნე, რომ

ხე ლოვ ნე ბამ აუცი ლებ ლად უნ და ეძე ბოს ჭეშ მა რი ტე ბა. ქარ თუ ლი კი ნო ში 60-იან წლებ ში

ყვე ლა ზე მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ის იყო, რომ მთე ლი თა ო ბა იბ რ ძო და. სა ინ ტე რე სოა ისიც, რომ

ყვე ლა ხე ლო ვან მა იპო ვა ენა, რომ ლი თაც სათ ქ მელს იტყო და. პირ და პირ თქმა, ცხა დი ა,

უფ რო რთუ ლი ა; ამი ტო მაც ოთარ იოსე ლი ანს ძა ლი ან უჭირ და, ლა ნა ღო ღო ბე რი ძეს და

ელ დარ შენ გე ლა ი ა საც უჭირ დათ, მეც. უნ და ყო ფი ლი ყა ვი ეშ მა კი, ჭკვი ა ნი, უნ და გე პო ვა

რა ღაც ხვრე ლი, სა ი და ნაც მო ა ხერ ხებ დი სი მარ თ ლის თქმას.

გა ვიხ სე ნებ უაღ რე სად სა ინ ტე რე სო მი შა კო ბა ხი ძეს, რო მელ საც სა მი ფილ მის შემ დეგ

აუკ რ ძა ლეს კი ნოს გა და ღე ბა. ის ხან ერთ სტუ დი ა ში იყო, ხან მე ო რე ში. პირ ვე ლი ფილ-

მი კი ნოს ტუ დი ა ში და იწყო და ტე ლე ფილ მე ბის სტუ დი ა ში და ას რუ ლა. მი სი ყვე ლა ფილ მი

სა ინ ტე რე სო ა, მაგ რამ უკა ნას კ ნელ ში – „მუსიკოსებში“ – ორი გმი რის და მუ სი კის სა შუ ა-

ლე ბით პირ და პი რაა ნათ ქ ვა მი, თუ რა მძი მეა და, ამა ვე დროს, რა მშვე ნი ე რია ადა მი ა ნის

ცხოვ რე ბა. და უ ვიწყა რია ეპი ზო დი, რო დე საც ჩხუ ბის შემ დეგ მთა ვა რი გმი რი ფო ნენ დოს-

კოპს იდებს თავ ზე, წამ ლებს ყლა პავს და აფეთ ქე ბე ბის ხმა ურს მუ სი კა ცვლის. სრუ ლი ად

გან ს ხ ვა ვე ბუ ლია მი შა კო ბა ხი ძის ენა.



37

ჩვენ ყვე ლას გვა წუ ხებ და ის, რომ შე მოქ მე დე ბი თი და პი როვ ნუ ლი თა ვი სუფ ლე ბა არ

გვქონ და. ჩვე ნი ყვე ლა ფილ მი ამა ზე ა. სა ბო ლო ოდ, სხვა არა ფე რი გვი კე თე ბი ა, გარ და

იმი სა, რომ გვეთ ქ ვა: ადა მი ა ნი არის თა ვი სუ ფა ლი, ადა მი ა ნი არის თა ვი სი ეროვ ნუ ლი თვი-

სე ბე ბის მა ტა რე ბე ლი, რო მელ თა გა რე შეც ის ამ ერის წარ მო მად გე ნე ლი ვერ იქ ნე ბა. ჩვენ

ყვე ლა ნი ამას ვა კე თებ დით. ელ დარ შენ გე ლა ი ამ გან სა კუთ რე ბუ ლი ენა იპო ვა ჯერ რე ზო

გაბ რი ა ძეს თან, შემ დეგ – რე ზო ჭე იშ ვილ თან ერ თად. „შერეკილებში“ დატყ ვე ვე ბუ ლე ბი

თა ვი სუფ ლე ბის კენ მიფ რი ნა ვენ. ელ დარ მა ეს ისე გა ა კე თა, რომ წინ ვე რა ვინ აღუდ გა. ის

აღ მოჩ ნ და უფ რო ჭკვი ა ნი, ვიდ რე მთე ლი სის ტე მა. თა ნაც, ყვე ლა მიხ ვ და, რაც გა ა კე თა,

მაგ რამ სა ბო ლო ოდ სის ტე მამ თვა ლი და ხუ ჭა. რაც შე ე ხე ბა „ცისფერ მთებს“, იქ პირ და პი-

რაა ნაჩ ვე ნე ბი იმ სის ტე მის ნგრე ვა. ელ დარს წი ნა აღ მ დე გო ბაც კი ვერ გა უ წი ეს.

ცხა დი ა, უფ რო მე ტად უჭირ დათ იმათ, ვინც ცდი ლობ და სათ ქ მე ლი პირ და პირ ეთ ქ ვა. გა-

ვიხ ს ნებ ოთარ იოსე ლი ანს, გი ორ გი შენ გე ლა ი ას ზო გი ერთ ფილმს, ლა ნა ღო ღო ბე რი ძეს.

მე ეზო პეს ენით არ მი ლა პა რა კია და ვფიქ რობ, ეს გარ კ ვე ულ წი ლად, ჩე მი სი სუს ტეც იყო.

გა ვიხ სე ნებ ფილმს, რო მე ლიც ნო დარ დუმ ბა ძის მოთხ რო ბის მი ხედ ვით გა და ვი ღე, სა დაც

მოქ მე დე ბა სა ქარ თ ვე ლო- თურ ქე თის საზღ ვარ ზე ხდე ბა. იქით – თურ ქე თი ა, სა დაც ქარ-

თ ვე ლე ბი ცხოვ რო ბენ, აქეთ სარ ფი ა, სა ქარ თ ვე ლო, შუ ა ში საბ ჭო თა ჯა რის კა ცე ბი დგა ნან.

ერ თი ბი ჭი ა, ასე ვე მე საზღ ვ რე, რო მე ლიც, რო ცა გვერ დ ზე ქარ თ ვე ლის სახ ლი იწ ვო და,

იბ რ ძო და იმის თ ვის, რომ წყა ლი მი ეს ხა და გა და ერ ჩი ნა. ეს ეპი ზო დი ამო მიჭ რეს. მა შინ

ყვე ლა ფილმს მოს კოვ ში ვა ბა რებ დით. ჩა ვი ტა ნე ფილ მი მოს კოვ ში. მი მი თი თეს დარ ბა ზი,

სა დაც ფილ მი უნ და ეჩ ვე ნე ბი ნათ. შე ვე დი და სულ სამ ხედ რო ე ბი – გე ნერ ლე ბი, პოლ კოვ-

ნი კე ბი, მა ი ო რე ბი დამ ხ ვ დ ნენ; გა მოვ ბ რუნ დი, ვი ფიქ რე – შე მე შა ლა, სხვა დარ ბაზ ში მოვ-

ხ ვ დი- მეთ ქი. მოვ დი ვარ და შემ ხ ვ და კო მი ტე ტის თავ მ ჯ დო მა რის მო ად გი ლე და შე მაბ რუ ნა

ისევ იმ დარ ბაზ ში. დამ თავ რ და ფილ მი, ად გა გე ნე რა ლი და მე კითხე ბა – წა ი კითხეთ საბ-

ჭო თა არ მი ის წეს დე ბა? – ვუთხა რი, კი, წა ვი კითხე, ჯარ შიც ნამ ყო ფი ვარ - მეთ ქი. ცუ დად

იყა ვი შენ ჯარ ში ო; რას ნიშ ნავს, რო ცა სამ ხედ რო სამ სა ხურს ამ თავ რებს შე ნი გმი რი, სი-

ცილ - ხითხით ში პან ჩურს რომ ურ ტყა მე ნო. ვუ პა სუ ხე, მეც ასე გა მო მიშ ვეს, ჯა რი დან რომ

მოვ დი ო დი- მეთ ქი. უცებ გე ნე რალ მა მუშ ტი და არ ტყა მა გი და ზე და და ი ძა ხა – „Встать!“.

ყვე ლა ნი, მა ი ო რე ბი, პოლ კოვ ნი კე ბი ფეხ ზე ად გ ნენ, მე არ ვი ცი, უნ და ავ დ გე თუ არა, მე ხე-

ბა თუ არა მე ეს ყვე ლა ფე რი. მე უბ ნე ბა – სა მი თვის მე რე პენ სი ა ში გავ დი ვარ, და რა, მეც

პან ჩურს ამო მარ ტყა მე ნო?! 25 წუ თი, ყვე ლა ფე რი, რაც მთა ვა რი იყო, ამო მი ღეს ფილ მი-

დან. ნო დარ დუმ ბა ძის რო მა ნი კი სრუ ლად და ი ბეჭ და რუ სუ ლა დაც. რო გორც ჩანს, კი-

ნო სა და ლი ტე რა ტუ რას შო რის მა ინც იყო დი დი გან ს ხ ვა ვე ბა, კი ნო ზე მოქ მე დე ბის უფ რო

აქ ტი უ რი ფორ მა ა.

შე სა ნიშ ნა ვი იყო ქარ თუ ლი კი ნოს ის წლე ბი, რო დე საც ბევ რი სხვა დას ხ ვა მიდ რე კი ლე-

ბის, სურ ვი ლის, ინ ტე რე სის მქო ნე ხე ლო ვა ნი თა ვი სი ენით ცდი ლობ და ეთ ქ ვა სათ ქ მე ლი.

გო გიმ თქვა, ნუ თუ გა ლი ა ში უნ და იყოს ადა მი ა ნი, რომ სა კუ თა რი სათ ქ მე ლი გან სა კუთ რე-



38

ბუ ლად თქვა სო; ვფიქ რობ, რაც უფ რო დი დი წი ნა აღ მ დე გო ბა აქვს ადა მი ანს, მით უფ რო

მეტს აღ წევს. ეს არ ნიშ ნავს იმას, რომ ადა მი ა ნი თა ვი სუ ფა ლი არ უნ და იყოს.

ვფიქ რობ, დღე ვან დე ლი თა ო ბა ვერ პო უ ლობს იმ წი ნა აღ მ დე გო ბას, ვერ პო უ ლობს იმას,

რა საც უნ და და უ პი რის პირ დეს. არა მგო ნი ა, რომ დღეს ისეა ფილ მის გა და ღე ბის შე საძ-

ლებ ლო ბე ბი შეზღუ დუ ლი, რომ შე უძ ლე ბე ლია ფილ მის გა და ღე ბა. რადგან დღე ვან დე ლი

ხე ლი სუფ ლე ბა არ იძ ლე ვა კი ნოს თ ვის საკ მა რის ფულს, ის კონ ტ როლ საც არ ამ ყა რებს.

ყვე ლა ხე ლო ვა ნი სრუ ლი ად თა ვი სუ ფა ლი ა – თქვას ის, რაც უნ და. ბევ რი სტუ დენ ტი მყავს

და ვი ცი, რომ მუ შა ო ბენ, ჩემ თან სა ინ ტე რე სო სცე ნა რე ბი მო აქვთ. ერ თ მა ჩემ მა სტუ დენ-

ტ მა უკ ვე გა და ღე ბაც და იწყო. მეს მის, რომ პა ტა რა კა მე რე ბით გა და ღე ბულ კი ნოს დიდ

ფეს ტი ვა ლებ ზე ვერ გა ი ტან, მაგ რამ ეს კა მე რე ბი აძ ლევთ შე საძ ლებ ლო ბას, თუნ დაც ისე

იმუ შა ონ, რო გორც ნე ო რე ა ლიზ მი სა და ან დერ გ რა უნ დის დროს მუ შა ობ დ ნენ. ნელ - ნე ლა

კა მე რა კა ლამს, ფურ ცელს უახ ლოვ დე ბა. პერ ს პექ ტი ვას ახალ გაზ რ დებ ში ნამ დ ვი ლად ვხე-

დავ. ეზო პეს ენა კი მშვე ნი ე რი ა – სულ ერ თი ა, ის საბ ჭო თა სის ტე მას უპი რის პირ დე ბა, თუ

რო მე ლი მე სხვას.

ლია ჯა ყე ლი – ეზო პეს ენა, ცხა დი ა, ზო გა დად, თვით გა მო ხატ ვის ერ თ -ერ თი ხერ ხი ა.

ყვე ლა ხე ლო ვანს თა ვი სი ენა აქვს. თუ არა აქვს, მა შინ ის აუდი ტო რი ამ დე ვერ მი აღ წევს.

ეზო პეს ენით რომ ილა პა რა კო, ეს ენა ვინ მეს უნ და ეს მო დეს კი დეც. ლა თი ნუ რი იმის თ-

ვი საა მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი, ვინც იცის, თო რემ და ნარ ჩე ნე ბის თ ვის მკვდა რი ენა ა. საქ მე ისა ა,

რომ საბ ჭო თა პე რი ოდ ში მა ყუ რე ბე ლიც მზად იყო, რა ღაც ისეთ ში და ე ნა ხა იგა ვუ რად ნათ-

ქ ვა მი სა სურ ვე ლი, სა დაც შე იძ ლე ბა არც ყო ფი ლი ყო ჩა დე ბუ ლი ამ გ ვა რი აზ რი. მა გა ლი-

თად, „მიმინოში“, რო ცა ვა ლი კო ვერ ტ მ ფ რენს ჯაჭ ვით აბამს, ადა მი ა ნე ბი ამ ჯაჭ ვ ში რა ღაც

სიმ ბო ლოს ხე დავ დ ნენ. რო ცა „ცისფერ მთებ ში“ შე ნო ბა ინ გ რე ვა, ეს ცხა დი ა, სის ტე მის

ნგრე ვად აღიქ მე ბო და. მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი იყო ისიც, რამ დე ნად კარ გად ამ ბობ და ადა მი ა ნი

იგა ვუ რი ენით სათ ქ მელს. ოჯა ხებ შიც სა უბ რო ბდნენ იგა ვურ ენა ზე, მაგ რამ ეს სა უბ რე ბი

ისევ იქ რჩე ბო და.

გი ორ გი გვა ხა რია – ლი ამ ახ ლა ახ სე ნა, რომ უბ რა ლო ჯაჭ ვიც რა ღა ცას ნიშ ნავ და ო.

ეზო პეს ენას ორ მა გი დატ ვირ თ ვა აქვს; ერ თი მხრივ, ეს შე მოქ მე დე ბით პრო ცესს ზრდის

– რო ცა რა ღა ცას უყუ რებ და ფიქ რობ, რომ ამის უკან კი დევ რა ღაც იმა ლე ბა, აქ ტი უ რად

ხარ ჩარ თუ ლი, ფიქ რობ; მე ო რე მხრივ, ჩვენ დღე საც ხში რად გვგო ნი ა, რომ რა ღა ცის უკან

რა ღაც დგას. ესეც საბ ჭო თა ცხოვ რე ბის გავ ლე ნა ა. მუდ მი ვად შეთ ქ მუ ლე ბის თე ო რი ებ ში

ვცხოვ რობთ. ქვე ტექ ს ტე ბის ძებ ნის ვნე ბას მე ეზო პეს ენის მემ კ ვიდ რე ო ბას და ვარ ქ მევ დი.

მე რაბ კო კო ჩაშ ვი ლი – ეზო პეს ენა აით ვი სეს არა მხო ლოდ შე მოქ მე დებ მა, არა მედ, ხე-

ლი სუფ ლე ბა მაც. მა გა ლი თად, ამ ბობ დ ნენ, ოთარ იოსე ლი ან მა იმი ტომ და ა წე რა 49-ე ნო მე-



39

რი გა ფუ ჭე ბუ ლი ღვი ნის კასრს, რომ რე ვო ლუ ცი ის 49-ე წლის თა ვი ა, გა ფუ ჭე ბუ ლი ღვი ნო კი

საბ ჭო თა სის ტე მის გა ფუ ჭე ბას ნიშ ნავ სო. იოსე ლი ა ნი ამ ბობ და, მე არ მი ფიქ რია ამა ზე ო. ხე-

ლი სუფ ლე ბას ისე გა და უტ რი ალ და ტვი ნი, რომ ყვე ლა ფერ ში ეზო პეს ენა ელან დე ბო და.

გი ორ გი გვა ხა რია – ვი საც გა ინ ტე რე სებთ, გირ ჩევთ, წა ი კითხოთ აკა კი ბაქ რა ძის მო-

გო ნე ბე ბი, რომ ლე ბიც რამ დენ ჯერ მე გა მო ი ცა. ბო ლო გა მო ცე მას ჰქვია „ეკრანსა და სცე-

ნა ზე“. აკა კი ბაქ რა ძე კი ნოს ტუ დი ა ში რე დაქ ტო რად მუ შა ობ და და ცენ ზო რე ბის მთე ლი

იდი ო ტიზ მი და მოს კოვ თან ურ თი ერ თო ბა ამ წიგ ნ ში კარ გა დაა აღ წე რი ლი. ეზო პეს ენა ჯერ

კი დევ სტა ლინს ჰქონ და ათ ვი სე ბუ ლი. ცნო ბი ლი ა, რომ სტა ლი ნი ერ თ -ერთ მი ღე ბა ზე მი-

უ ახ ლოვ და ლუ ბოვ ორ ლო ვა სა10 და მის ქმარს – ალექ სან დ როვს და ჰკითხა, – ხომ არ

აბ რა ზებთ ჩვენს სა ხალ ხო მსა ხი ობს, ორ ლო ვას? იცო დეთ, ჩვენ თქვენ ჩა მო გახ რ ჩობ თო.

რა ზეო – შე ე კითხა შე ში ნე ბუ ლი ალექ სან დ რო ვი. რა ზე და კი სერ ზე ო. ღა მით ალექ სან დ-

როვ მა გა აღ ვი ძა ცო ლი, ეს რა მითხ რა ბე ლა და მა ო. რე ჟი სო რი სტა ლინ მა გა აფ რ თხი ლა

მო სა ლოდ ნე ლი სა შიშ რო ე ბის შე სა ხებ, სტა ლი ნი ამის ოს ტა ტი იყო.

მა რი ნა ვა ლე იშ ვი ლი, ბი ო ლო გი – ამ ყვე ლა ფერს, შე იძ ლე ბა, ცო ტა სხვა მხრი და ნაც

შევ ხე დოთ. იქ ნებ არ იყო ეზო პეს ენა საბ ჭო თა მოვ ლე ნა და ის რე ა ლო ბა, რაც საბ ჭო თა

კავ შირ ში იყო, სწო რედ ეზო პეს ენით უნ და და გე ნა ხა. იქ ნებ ყვე ლაფ რის პირ და პირ ჩვე-

ნე ბა ნაკ ლე ბე ფექ ტუ რი ყო ფი ლი ყო. „ვიღაცამ გუ გუ ლის ბუ დეს გა და უფ რი ნა“ საბ ჭო თა

რე ჟი სორს არ გა და უ ღი ა, მაგ რამ ეზო პეს ენით ამ ფილ მ მა გა ცი ლე ბით მე ტი თქვა, ვიდ რე

მა გა ლი თად, „ჯეიმს ბონ დ მა“.

ლია ჯა ყე ლი – ჩვენ იმა ზე გვი წევს სა უ ბა რი, რომ საბ ჭო თა დროს ეზო პეს ენას იძუ ლე-

ბით მი მარ თავ დე ნენ, თო რემ იგავის ენა, ალ ბათ თვით ეზო პემ დეც კი იყო... რო ცა ნი ჭი ე რი

შე მოქ მე დე ბი ტო ტა ლუ რად მი მარ თა ვენ ეზო პეს ენას, მა შინ სწო რედ იძუ ლე ბას თან გვაქვს

საქ მე.

გუ რამ წი ბა ხაშ ვი ლი, ფოტოგრაფი – იქ ნებ ის ცენ ზო რე ბიც ეზო პეს ენით ცენ ზო რობ-

დ ნენ? შე იძ ლე ბა ისიც ეზო პეს ენა ა, ფილმს რომ წა ა წე რეს, ეს ყვე ლა ფე რი 1972 წლამ დე

ხდე ბო და ო?

ლა ნა ღო ღო ბე რი ძე, კინორეჟისორი – ეზო პეს ენა ერ თ -ერ თი სა შუ ა ლე ბა იყო. ერ თი

მხრივ, დი დი ბედ ნი ე რე ბა გვქონ და, იმი ტომ, რომ ფილ მებს ვი ღებ დით. გა მარ ჯ ვე ბე ბიც

იყო, ჩა ვარ დ ნე ბიც, მაგ რამ სა ქარ თ ვე ლო ში კი ნოცხოვ რე ბა დუღ და. მა შინ ეჭ ვიც არ მე პა-

რე ბო და, რომ სა ქარ თ ვე ლო კი ნოს ქვე ყა ნა ა. ყვე ლა ფე რი და მა ვიწყ და, ჩე მი თარ გ მა ნე ბიც,

ფი ლო ლო გი აც, სა ერ თოდ აღა რა ფე რი მახ სოვ და კი ნოს მე ტი. მე ო რე მხრივ, სა ში ნე ლი

4 0



ცენ ზუ რა იყო, დღეს ამის წარ მოდ გე ნაც კი ძნე ლი ა. ცე კა ში რა ღა ცას რომ მეტყოდ ნენ, ქუ-

ჩა ში მოვ დი ო დი და ვტი რო დი. ცენ ზუ რა ხში რად აბ სო ლუ ტუ რად აბ სურ დუ ლი იყო.

ჩემს პირ ვე ლ ფილ მ ში სა მი ნო ვე ლა ა. ერ თი – „თავადის ქა ლი მა ი ა“. რა დგან თა ვა დის

ქალ ზე იყო, დი დი ღელ ვა გა მო იწ ვი ა, ერ თი თვე მიმ დი ნა რე ობ და ფილ მის მი ღე ბა. ყო ველ

დღე უყუ რებ დ ნენ, მსჯე ლობ დ ნენ იმა ზე, საბ ჭო თა მა ყუ რებ ლის თ ვის იყო თუ არა სა ინ ტე რე-

სო თა ვა დის ქა ლის ვნე ბე ბი. ფილ მი იმი ტომ გა დარ ჩა, რომ კულ ტუ რის მი ნის ტ რის მრჩე-

ველს მო ე წო ნა და თქვა, მშვე ნი ე რი სუ რა თი ა ო. სწო რედ ამ ფილ მით მი მიწ ვი ეს ბერ ლინ-

ში, ეს იყო ჩე მი პირ ვე ლი გას ვ ლა საზღ ვარ გა რეთ. ფილ მი რომ და იწყო, მხო ლოდ მა შინ

გა ვარ კ ვი ე, რომ ერ თი ნო ვე ლა ამო ეჭ რათ და ასე და სა ხიჩ რე ბუ ლი გა ეგ ზავ ნათ. მა ში ნაც

ბევ რი ვი ტი რე...

არაჩ ვე უ ლებ რი ვად სა ინ ტე რე სო ა, რო გორ მუ შა ობ და ცენ ზუ რა. ეს აბ სურ დი ჩვე ნი რე-

ა ლო ბა იყო. ბო გო მო ლო ვის ის სტა ტი ა, რო მე ლიც გო გიმ ახ სე ნა, მარ თ ლაც ძა ლი ან ამა-

ღელ ვე ბე ლი იყო: ყვე ლა ნი და რაზ მუ ლე ბი და სა შინ ლად აღ შ ფო თე ბუ ლე ბი ვი ყა ვით. მაგ-

რამ ბო გო მო ლო ვი სწო რედ იმას გუ ლის ხ მობ და, რომ ჩვენს ფილ მებ ში არ იყო ასა ხუ ლი

საბ ჭო თა სი ნამ დ ვი ლე.

თუმ ცა, სა ქარ თ ვე ლო ში ყვე ლა ფერს მა ინც რა ღაც ნა ი რი იუმო რის ტუ ლი და კუს ტა რუ ლი

ხა სი ა თი ჰქონ და. სტა ლი ნის წლებს არ ვგუ ლის ხ მობ, პი რა დად მაქვს გა მოვ ლი ლი მთე ლი

ტე რო რი. ერ თხელ ელ დარ შენ გე ლაია და მე დე ვი სტუ რუ ამ, რო მე ლიც თან ჩე მი ბავ შ ვო-

ბის მე გო ბა რი იყო, თან ცე კას მდი ვა ნი იდე ო ლო გი ის დარ გ ში, დაგ ვი ბა რა და გვითხ რა

– ახ ლა ისე თი ბრძო ლა მი დის ახალ გაზ რ დუ ლი კი ნოს წი ნა აღ მ დეგ, გეხ ვე წე ბით, სად მე

თქვენს ფილ მებ ში სიტყ ვა „კომუნისტი“ ახ სე ნე თო. მე და ელ დარ მა სა შინ ლად ვი უ ა რეთ.

კარ გით, მა შინ სიტყ ვა „კომკავშირელი“ მა ინც ახ სე ნე თო, ესეც ვი უ ა რეთ და ისე წა მო ვე-

დით, ვერ დაგ ვი თან ხ მა.

ჩვენს ფილ მებ ში ნამ დ ვი ლად არ ჩან და საბ ჭო თა სი ნამ დ ვი ლე და ეს, რა თქმა უნ და,

სი ნამ დ ვი ლის გან გაქ ცე ვის მცდე ლო ბა იყო, შე იძ ლე ბა სი სუს ტეც. ქარ თულ კი ნო ში არც

ერ თი ფილ მი არ იყო ბო ლომ დე საბ ჭო თა. რე ზო ჩხე ი ძემ „რაიკომის მდი ვა ნი“ გა და ი ღო,

მაგ რამ ისიც ქარ თუ ლი ფილ მი იყო. რუ სეთ ში სულ სხვა ტი პის ფილ მებს იღებ დ ნენ. თით-

ქოს სის ტე მას ებ რ ძოდ ნენ, მაგ რამ მა ინც სის ტე მის შვი ლე ბი იყ ვ ნენ, საბ ჭო თა სი ნამ დ ვი-

ლეს ასა ხავ დ ნენ; მე ო რე მხრივ, ან დ რეი ტარ კოვ ს კი ფი ლო სო ფი ურ კი ნოს იღებ და.

მეც ბევ რ ჯერ მი ფიქ რია იმა ზე, დღეს რა ტომ ვე ღარ ვი ღებთ კარგ კი ნოს. ერ თი მხა რეა

– ფი ნან სე ბი და ეს მარ თ ლაც ძა ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ა. ახ ლა კუს ტა რუ ლად კი ნოს ვე ღარ

გა და ი ღებ, ეს პე რი ო დი კი ნომ უკ ვე გა ი ა რა. წი ნა აღ მ დე გო ბის გა ჩე ნა, ალ ბათ, რა ღა ცას უშ-

ვე ლის: რო ცა იცი, რომ რა ღა ცას უნ და ებ რ ძო ლო და უნ და თქვა, რომ თა ვი სუ ფა ლი ხარ.

ენას სულ არა აქვს მნიშ ვ ნე ლო ბა – სულ ერ თი ა, ეზო პეს ენით იტყ ვი, ტარ კოვ ს კის ფი ლო-

სო ფი უ რი, თუ ფა რა ჯა ნო ვის სი ლა მა ზის ენით. აქ ნი ჭი ე რე ბაა მთა ვა რი. მი შა კო ბა ხი ძე ვახ-

სე ნეთ, მან თა ვი სი სტი ლი შექ მ ნა, ის სუ ლაც არ არის იგა ვუ რი, ეს კო ბა ხი ძის სტი ლი ა.

4 1



არ მი მაჩ ნი ა, რომ დღეს თა ვი სუფ ლე ბი ვართ. სწო რედ იმას ვფიქ რობ, დღე ვან დე-

ლი „არათავისუფლება“ რო გორ გა დავ ლა ხოთ. ეს გა ცი ლე ბით ძნე ლი ა. საბ ჭო თა სის-

ტე მას თან ბრძო ლა ად ვი ლი იყო, რად გა ნაც ზუს ტად ვი ცო დით, რომ ის ნამ დ ვი ლი

„არათავისუფლება“ იყო, სა ი დან ღაც, შო რი დან ჩვენს თავს მოხ ვე უ ლი. ახა ლი ხე ლოვ ნე ბა

რომ შევ ქ მ ნათ, დღე ვან დე ლი „არათავისუფლება“ უნ და გა დავ ლა ხოთ. ეს კი ნამ დ ვი ლად

ახალ გაზ რ დო ბის საქ მე ა.

გი ორ გი გვა ხა რია – მგო ნი, კი დევ ერ თი რა მაა მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი. ქალ ბა ტონ მა ლა ნამ

რუ სუ ლი ფილ მე ბი ახ სე ნა. იშ ვი ა თად მივ მარ თავ ხოლ მე ეთ ნოფ სი ქო ლო გი ას კულ ტუ რა ზე

სა უბ რი სას, მაგ რამ რუ სულ მხატ ვ რო ბა ში არ სე ბობს „პერედვიჟნიკობის“ თხრო ბი თი და

ნა ტუ რა ლის ტუ რი ტრა დი ცი ა. ამი ტომ, ბუ ნებ რი ვი ა, ეს ნა ტუ რა ლიზ მი რუ სულ კი ნო ში გა და-

ვი და. მე ო რეა ქარ თუ ლი ტრა დი ცია – უფ რო პო ე ტუ რი და უფ რო სა ხე ობ რი ვი.

დღე ვან დე ლი სა უ ბა რი და ვიწყეთ სტა ლი ნით, რო გორც კი ნოს პრო დი უ სე რით და დღე-

ვან დე ლი ხე ლი სუფ ლე ბით, რო გორც ქარ თუ ლი ტე ლე ვი ზი ის პრო დი უ სე რით. სა ქარ თ ვე-

ლო ში, მარ თ ლაც, ძა ლი ან მტკივ ნე უ ლად უდ გე ბი ან ამ სა კითხს. მახ სოვს, რო ცა გამ სა ხურ-

დია მო ვი და ქვეყ ნის სა თა ვე ში, სა ნამ პრე მი ერ მი ნის ტ რად და ნიშ ნავ და ბე სო გუ გუშ ვილს,

ის კი ნე მა ტოგ რა ფის ტ თა კო მი ტე ტის თავ მ ჯ დო მა რე იყო. მან კი ნომ ცოდ ნე ე ბი და ი ბა რა და

უთხ რა, მთე ლი ქარ თუ ლი კი ნო საბ ჭო თაა და ახ ლა ნამ დ ვი ლი ქარ თუ ლი კი ნო უნ და გა-

და ვი ღო თო. მა გა ლი თად, ფილ მი „არაჩვეულებრივი გა მო ფე ნა“ არ არის ქარ თუ ლი, საბ-

ჭო თა ფილ მი ა, რად გან გმირს რუ სი ცო ლი ჰყავს და თან ბედ ნი ე რი ა, ეს ყვე ლა ფე რი უნ და

დამ თავ რ დე სო. ამ შე ნიშ ვ ნა ში საბ ჭო თა ცენ ზუ რის ტრა დი ცი ას ვხე დავ, რო მე ლიც დღე საც

ცოცხა ლი ა.

ლა ნა ღო ღო ბე რი ძე – საბ ჭო თა კავ ში რის ბო ლო წლებ ში, პე რეს ტ რო ი კის პე რი ოდ ში

არა ნა ი რი ცენ ზუ რა არ იყო. „ორომტრიალი“ ისე გა და ვი ღე, არა ვის არა ფე რი უკითხავს,

მაგ რამ შემ დეგ, პირ და პირ გვახ ვევ დ ნენ თავ ზე რა ღა ცებს. პო ლი ტი კა ში ჩარ თ ვა სულ არ

გვინ დო და, მაგ რამ მოგ ვი წი ა; იმი ტომ, რომ პირ და პირ წა მო ვი და ეროვ ნუ ლი წნე ხი, რო-

მე ლიც მარ თ ლა სა ში ნე ლი იყო. უცებ „ხალხის მტრე ბი“ გავ ხ დით, პირ და პირ გვე უბ ნე ბოდ-

ნენ, მტრე ბი ხარ თო. ნო დარ წუ ლე ის კი რი, მშვე ნი ე რი მწე რა ლი, რო ცა კულ ტუ რის მი ნის-

ტ რი გახ და, მთა ვარ ცენ ზო რად იქ ცა. გვე უბ ნე ბოდ ნენ, ქარ თუ ლი კი ნო არ არ სე ბობს და

ეროვ ნუ ლო ბის დრო შით უნ და შექ მ ნათ კი ნო ო.

ლე ლა გაფ რინ დაშ ვი ლი, ფი ლო სო ფო სი – თუ რა ი მე და მა მახ სოვ რ დე ბა დღე ვან დე-

ლი შეხ ვედ რი დან – ის, რაც ბა ტონ მა მე რაბ მა კო ტე მი ქა ბე რი ძე ზე გვი ამ ბო.

და სავ ლელ კი ნო რე ჟი სო რებ ზე რო ცა ვკითხუ ლობ ან მათ ინ ტერ ვი უ ებს ვუს მენ, ჩვე ნი

სივ რ ცე ე ბის მთა ვა რი გან მას ხ ვა ვე ბე ლი ისა ა, რომ ისი ნი თა ვის პერ სო ნა ლურ ბედს უკავ-

4 2



ში რე ბენ იმას, რა საც აკე თე ბენ. სა კუ თარ შე მოქ მე დე ბას მოწყ ვე ტი ლად, ეგა ლი ტა რუ ლად

კი არ გა ნი ხი ლა ვენ, არა მედ, სი ნამ დ ვი ლის, მთე ლის ნა წი ლად. ამ გ ვა რი რამ ჩვენ თან არ

ხდე ბა. ვფიქ რობ, სწო რედ ესაა გან საბ ჭო ე ბის პრო ცე სის მთა ვა რი და მაბ რ კო ლე ბე ლი.

სვეტ ლა ნა ალი ლუ ე ვა11 თა ვის მო გო ნე ბებ ში სა ში ნე ლი სიტყ ვე ბით ლან ძღავს მი ხე ილ ჭი-

ა უ რელს და ამ ბობს, რომ ის აფე რის ტი ა, რო მე ლიც ადა მი ა ნის ბე დით თა მა შობს. მა შინ ვერ

გა ვი გე, რა ტომ ლან ძღავ და. რომ არა გო გი გვა ხა რი ას ერ თი გა და ცე მა, სა დაც მას სო ფი კო

ჭი ა უ რე ლი ჰყავ და მოწ ვე უ ლი, ჩემ თ ვის ეს ამ ბა ვი დღემ დე გა ურ კ ვე ვე ლი დარ ჩე ბო და. სო-

ფი კომ თქვა, რომ ბო ლოს, რო ცა მა მა მისს არა ვინ უს მენ და, მან გა დაწყ ვი ტა, აეღო მაგ-

ნი ტო ფო ნი და ჩა ე წე რა მო გო ნე ბე ბი. იდ გა და ყვე ბო და თა ვის ის ტო რი ას, მაგ ნი ტო ფონს

ელა პა რა კე ბო და. გო გიმ ერ თი ნაწყ ვე ტი გა უშ ვა, სა დაც მი ხე ილ ჭი ა უ რე ლი იგონებს,

რო გორ გა გ ზავ ნა „ბერლინის და ცე მის“ სცე ნა რი სტა ლინ თან, სა დაც მას იაკო ბის12 ის ტო-

რია ჰქონ და შე ტა ნი ლი; სცე ნარ ში შვი ლის გა წირ ვის ჰე რო ი ზა ცია ხდე ბო და. ეს წა ი კითხა

სვეტ ლა ნამ და მა მა მისს უთხ რა, რომ რე ჟი სორს მი სი ძმის სიკ ვ დი ლით უნ დო და კა რი ე რის

გა კე თე ბა. სა ღა მოს ჭი ა უ რე ლი სტა ლინ თან და ი ბა რეს. სტა ლინ მა 5 სა ა თი ალო დი ნა და ბო-

ლოს სცე ნა რი თავ ზე და ა ხი ა.

ეს სა ინ ტე რე სო ის ტო რი ა ა, ეს ისა ა, რაც საბ ჭო თა კავ შირ ში კუ ლუ ა რებ ში ხდე ბო და: ვინ

რე ჟი მის გან დარ ბაზ ში უპატ რო ნოდ კვდე ბო და და ვინ მა ინც ახერ ხებ და ფილ მის გა და ღე-

ბას. სა ინ ტე რე სო ა, რა კომ პ რო მი სებ ზე მი დი ოდ ნენ, აწუ ხებთ თუ არა ეს დღეს? თუ კი ვინ მე

გა მო ვა და იტყ ვის, რომ კომ პ რო მი სებ ზე უწევ და წას ვ ლა, ვფიქ რობ, ეს მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი

იქ ნე ბა. მე მაქვს ამის დე ფი ცი ტი. იმ პე რი ო დის შე სა ხებ ბევრ რა მეს ვკითხუ ლობ. არ ქივ-

ში ვზი ვარ და იმ დ რო ინ დელ დო კუ მენ ტებს ვეც ნო ბი, რო მელ თაც ეტყო ბათ, რომ ბევ რ მა

ადა მი ან მა წა ი კითხა, მაგ რამ დღემ დე არ ვყვე ბით, ვდუმ ვართ. არ მეს მის, ახ ლა რა ტომ არ

შე იძ ლე ბა ვი ლა პა რა კოთ პირ ველ პირ ში იმა ზე, რაც ხდე ბო და.

ბა ტონ მა მე რაბ მა თქვა, ახალ გაზ რ დე ბი რა ღა ცას ეძე ბენ, რომ და უ პი რის პირ დ ნენ და

გა და ი ღონ ფილ მე ბი ო. „პოლიციის ჰიმ ნ ზე“, „მიშა მა გა რი ა ზე“, ძეგ ლო მა ნი ა ზე, რო გორც

ჩა მოგ დე ბა ზე, ასე ვე დად გ მა ზე, ქუ ჩე ბის სა ხე ლე ბის გა დარ ქ მე ვა- გად მორ ქ მე ვა ზე – ამ

ნეკ რო ფი ლი ა ზე შე იძ ლე ბა ფიქ რი. ძი ე ბა შე იძ ლე ბა არის, მაგ რამ სა ხე ლის დარ ქ მე ვა რთუ-

ლი ა; შე საძ ლე ბე ლი ა, დრო და დის ტან ცი რე ბაც იყოს სა ჭი რო.

ანა კურ დღე ლაშ ვი ლი – რო გორ ფიქ რობთ, იდენ ტო ბის კრი ზი სი ხომ არ არის ერთ-

ერ თი მთა ვა რი მი ზე ზი იმი სა, რომ დღეს ხე ლოვ ნე ბა შიც კრი ზი სი ა? ჩე მი აზ რით, თით ქოს

იქ მ ნე ბა ახა ლი ქარ თ ვე ლის, სა ქარ თ ვე ლოს მო ქა ლა ქის სა ხე, რო მე ლიც ჯერ ბო ლომ დე

ჩა მო ყა ლი ბე ბუ ლი არ არის.

გი ორ გი გვა ხა რია – გერ მა ნია გა ვიხ სე ნეთ და დაგ ვა ვიწყ და გვეთ ქ ვა, რომ ერ თ -ერ თი

სა ინ ტე რე სო მი მარ თუ ლე ბა იყო 60-70-იანი წლე ბის გერ მა ნუ ლი კი ნო, რო ცა გერ მა ნელ მა

4 3



ახალ გაზ რ დებ მა წარ სუ ლის გა აზ რე ბა და იწყეს და ბევრ არა პო პუ ლა რულ ქმე დე ბა ზე წა-

ვიდ ნენ. რო ცა ლა პა რა კო ბენ, თუ რა ზე უნ და გა და ვი ღოთ კი ნო, ალ ბათ, უნ და გა და ვა ფა-

სოთ წარ სუ ლი, მაგ რამ ეს მორალისტობაში არ უნ და გა და ვი დეს. მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ

თენ გიზ აბუ ლა ძის „მონანიებამ“ დი დი რო ლი ითა მა შა პო ლი ტი კუ რი თვალ საზ რი სით,

მხატ ვ რუ ლი თვალ საზ რი სით ბევ რი და ა შა ვა. მკვდრის ამოთხ რის მი თი იმ დე ნად ემო ცი-

უ რი იყო, რომ დღემ დე გრძელ დე ბა. ჩვენ დღე საც ამ ნეკ რო ფი ლურ წრე ში ვცხოვ რობთ

– რო ცა ვთხრით მკვდარს, მაგ რამ წი ნა თა ო ბას არ ვე უბ ნე ბით, რა პრე ტენ ზი ე ბი გვაქვს.

თუ ლა პა რა კია რე ვო ლუ ცი ა ზე, რე ვო ლუ ცია უნ და და იწყოს ლო გინ ში და ოჯახ ში. სწო რედ

ესაა იდენ ტო ბის თე მა.

რო ცა წი ნა თა ო ბა ზე ვსა უბ რობთ, ხში რად ვახ სე ნებთ კონ ფორ მიზმს. მე ისე თი ადა მი ა-

ნე ბის გან გა მი გია სიტყ ვა „კონფორმიზმი“, რომ ლე ბიც მთე ლი ცხოვ რე ბა კონფორ მიზ მ ში

ცხოვ რობ დ ნენ. ძნე ლი ა, რო ცა წი ნა თა ო ბას და წარ სულს ვე სა უბ რე ბით, არ იხ მა როთ ეს

სიტყ ვა, მაგ რამ ძა ლი ან გთხოვთ – ნუ იხ მართ.

სტუ დენ ტებს ხში რად ვუყ ვე ბი ერთ ის ტო რი ას: რო ცა სა ქარ თ ვე ლო ში ბერ გ მა ნის

„შემოდგომის სო ნა ტა“ გა მო ვი და, ჩემ მა ორ მა უფ როს მა კო ლე გამ სხვა დას ხ ვა ნა ი რად გა-

ი გო ეს ფილ მი. ერ თ მა თქვა, რა სა ში ნე ლი შვი ლი ა, რო გორ უწყობს დე დას სა სა მარ თ ლო-

სო, მე ო რემ – რა სა ში ნე ლი დე და ა, შვილს რო გორ ექ ცე ვა ო. ორი ვეს პი რა დი პრობ ლე-

მე ბი ჰქონ და. სი ნამ დ ვი ლე ში ესაა სა უ კე თე სო ფილ მი სიყ ვა რულ ზე, რო მე ლიც მი ნა ხავს.

მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ ასე თი სას ტი კი დი ა ლო გია დე და სა და შვილს შო რის, მათ შო რის

დი დი სიყ ვა რუ ლი და გა და ჯაჭ ვუ ლო ბა ა. ვი სურ ვებ დი, ორ თა ო ბას ასე გა ერ კ ვია ერ თ მა-

ნეთ თან ურ თი ერ თო ბა – იყოს გა და ჯაჭ ვუ ლო ბა, ახ ლის გან ვი თა რე ბის სურ ვი ლი და არა

მხი ლე ბა.

ლია ჯა ყე ლი – მეც მგო ნი ა, რომ ყვე ლა ფერ ზე უნ და ვი ლა პა რა კოთ, მაგ რამ ეს არ უნ და

იყოს მხი ლე ბა. გო გის ვერ და ვე თან ხ მე ბი იმა ში, რომ კონ ფორ მიზ მი არ უნ და ვახ სე ნოთ.

ყვე ლა ფერ ზე ვი ლა პა რა კოთ, გა მო ვი ყე ნოთ მდი და რი ქარ თუ ლი ლექ სი კა; მაგ რამ ვი ლა-

პა რა კოთ ისე, რომ ერ თ მა ნე თი არ შე ვი ძუ ლოთ, არც კუთხე ში მი ვა ყე ნოთ ვინ მე და არც

კვარ ცხ ლ ბეკ ზე და ვა ყე ნოთ და უმ სა ხუ რებ ლად.

4 4



სქოლიო

1 „მო დე ლი რე ბუ ლი ქრო ნი კა“ – გადაცემა გა ვი და ეთერ ში 2011 წლის მარტში.2 ალექ სანდრ ზარ ხი (1908-1997) – საბ ჭო თა კი ნო რე ჟი სო რი, სსრკ სა ხალ ხო არ ტის ტი.3 ბო რის შუ მი აც კი(1886-1938) – რე ვო ლუ ცი ო ნე რი, საბ ჭო თა ჟურ ნა ლის ტი, დიპ ლო მა ტი; 30-იან წლებ ში

ხელ მ ძღ ვა ნე ლობ და საბ ჭო თა კი ნოს.4 გრი გო რი ალექ სან დ რო ვი (1903-1983) – საბ ჭო თა კი ნო რე ჟი სო რი, სსრკ სა ხალ ხო არ ტის ტი. ავ ტო რი

ფილ მე ბი სა, „ვოლგა, ვოლ გა“, „პირველი მა ი სი“ „ცირკი“ და სხვ. 5 სერ გეი ეიზენ შ ტე ი ნი (1898-1948) საბ ჭო თა კი ნო რე ჟი სო რი, კი ნოს თე ო რე ტი კო სი, პე და გო გი. ავ ტო რი

ფილ მე ბი სა „ჯავშნოსანი პო ტი ომ კი ნი“, ალექ სანდრ ნე ვე ლი“, „ივანე მრის ხა ნე“, „მექსიკური სიმ ფო ნი ა“

და ა. შ.6 პავ ლე მო რო ზო ვი (1918-1938) – კუ ლა კებ თან მებ რ ძო ლი ბი ჭი, რო მე ლიც სა სა მარ თ ლო ში გა მოს ვ ლის

გა მო ბა ბუ ამ და ბი ძებ მა მოკ ლეს. სა სა მარ თ ლო ში მან მა მა ამ ხი ლა. პავ ლიკ მო რო ზო ვის სა ხის ჰე რო ი ზა-

ცი ას სა ფუძ ვე ლი და უ დო მაქ სიმ გორ კის სიტყ ვებ მა – „ეს ბი ჭი მო ნუ მენტს იმ სა ხუ რებს, მე დარ წ მუ ნე ბუ ლი

ვარ, რომ მას ძეგლს და ვუდ გამთ“. 7 მი ხე ილ რო მი (1901-1971) – საბ ჭო თა კი ნო რე ჟი სო რი, სსრკ სა ხალ ხო არ ტის ტი; ავ ტო რი ფილ მე ბი სა

„ლენინი ოქ ტომ ბერ ში“, „ლენინი 1918 წელს“, „ცოცხალი ლე ნი ნი“, „ჩვეულებრივი ფა შიზ მი“.8 იური ბო გო მო ლო ვი (1937- ) – რუ სი კი ნოკ რი ტი კო სი და არა ერ თი წიგ ნის ავ ტო რი. 9 ედუ არდ შე ვარ დ ნა ძე (1928) – იმ პე რი ოდ ში ცენ ტ რა ლუ რი კო მი ტე ტის (ცკ) პირ ვე ლი მდი ვა ნი;

მოგვიანებით საქართველოს სახელმწიფო საბჭოს თავმჯდომარე და პრეზიდენტი (1992-2003).10 ლი უ ბოვ ორ ლო ვა (1902-1975) – მსა ხი ო ბი, საბ ჭო თა კი ნოს ვარ ს კ ვ ლა ვი, სსრკ სა ხალ ხო არ ტის ტი. 11 სვეტ ლა ნა ალი ლუ ე ვა (1929-2011) – სტა ლი ნის ქა ლიშ ვი ლი, ფი ლო ლო გი, მე მუ ა რის ტი; 1967 წლი დან

ემიგ რა ცი ა შია.12 იაკობ ჯუ ღაშ ვი ლი (1907-1943) – სტა ლი ნის ვა ჟიშ ვი ლი, და ი ღუ პა მე ო რე მსოფ ლიო ომის დროს.

4 6

სტალინის კულტის გავლენა ქართულ ნაციონალიზმზე: იყო თუ არა სტალინი ქართველი?

მომხსენებელი: ზაალ ანდრონიკაშვილი - ილიას უნივერსიტეტის

ასოცირებული პროფესორი/ბერლინის ლიტერატურის და კულტურის

შესწავლის ცენტრის მეცნიერ-თანამშრომელი

მოდერატორი: ზურაბ ქარუმიძე - მწერალი

29.03.2011

4 7

ზუ რაბ ქა რუ მი ძე – ქარ თუ ლი ნა ცი ო ნა ლიზ მის გან ვი თა რე ბის გზას თუ გა დავ ხე დავთ,

შე იძ ლე ბა, რამ დე ნი მე ფა ზა გა მოვ ყოთ. პირ ვე ლი მეცხ რა მე ტე სა უ კუ ნის მე ო რე ნა ხე ვა რი-

დან იწყე ბა, მა შინ, რო დე საც ნა ცი ო ნა ლიზ მი ევ რო პის (და არა მარ ტო ევ რო პის) ქვეყ ნებ ში

ყა ლიბ დე ბა. ჩვენ თან ეს თერ გ და ლე ულ თა გა მოს ვ ლას უკავ შირ დე ბა, თუმ ცა, მა თი მა მე-

ბის შე მოქ მე დე ბა შიც ის მის მსგავ სი მო ტი ვე ბი. ეს ფა ზა მე ო ცე სა უ კუ ნის 20-იანი წლე ბის

და საწყი სამ დე, სტა ლი ნიზ მის ეპო ქამ დე გრძელ დე ბა. სტა ლი ნიზ მ მა ნა ცი ო ნა ლუ რი იდენ-

ტო ბის ამ ბე ბი მთელ საბ ჭო თა იმ პე რი ა ში გა დადღაბ ნა – და იწყო სიმ ბი ო ზი რუ სი მე ღო რე

ქა ლი სა და კავ კა სი ე ლი მწყემ სი სა. გახ სოვთ ალ ბათ, იყო ასე თი ფილ მი „მეღორე ქა ლი და

მწყემ სი“1. ქარ თუ ლი ნა ცი ო ნა ლიზ მის გან ვი თა რე ბის მე ო რე ფა ზა კომ პარ ტი ის მე-20 ყრი-

ლო ბა ზე2 ხრუშ ჩო ვის გა მოს ვ ლის შემ დეგ და იწყო. ამ ფა ზას მე საბ ჭო თა ქარ თულ ნა ცი ო-

ნა ლიზმს ვუ წო დებ დი. ის 80-იანი წლე ბის ბო ლომ დე გრძელ დე ბა. 1989 წლის 9 აპ რი ლი-

დან კი, ქარ თუ ლი ნა ცი ო ნა ლიზ მის ახა ლი ფა ზა – პოს ტ საბ ჭო თა ქარ თუ ლი ნა ცი ო ნა ლიზ მი

ყა ლიბ დე ბა და იგი დღესაც არ სე ბობს. ამ ორ ცხრი ანს – 9 მარ ტ სა და 9 აპ რილს შო რის

გრძელ დე ბო და ქარ თუ ლი საბ ჭო თა ნა ცი ო ნა ლიზ მი, – ყვე ლა ზე ნარ ცი სუ ლი, ინ ფან ტი ლუ-

რი და უპა სუ ხის მ გებ ლო ხა ნა ქარ თუ ლი ნა ცი ო ნა ლიზ მის ის ტო რი ა ში. სწო რედ მა შინ ჩა მო-

ყა ლიბ და ის სტე რე ო ტი პე ბი, რომ ლე ბიც დღე საც გვიშ ლის არ სე ბო ბა ში ხელს.

რა თქმა უნ და, ქარ თ ვე ლებს ნა ცი ო ნა ლუ რი სენ ტი მენ ტის შე უ რაცხ ყო ფის გან ც-

და გვქონ და, რა საც ის მე სი ჯე ბი გა ნა პი რო ბებ და, რომ ლებ საც კრემ ლი დან პე რი ო დუ-

ლად – 1956 წლის შემ დე გაც, 60-70-იანებშიც ვი ღებ დით ხოლ მე. 1968 წელს გა მო ვი და

„არაჩვეულებრივი გა მო ფე ნა“. მახ სოვს, კი ნო თე ატ რ ში ვუ ყუ რებ დი ამ ფილმს. იქ ერ-

თი სცე ნა ა, რო ცა ომი მთავ რ დე ბა და სტა ლი ნის დი დი პლა კა ტი შე მო აქვთ; იმ მო მენ ტ ში

დარ ბაზ ში ტა შის ცე მა ატყ და. მა შინ 11 წლის ვი ყა ვი, ასე თი რა ღა ცე ბი არ მა ინ ტე რე სებ და,

მაგ რამ მა ინც ძა ლი ან გა მიკ ვირ და. სულ ორი ო დე წლის შემ დეგ ბრეჟ ნე ვი ჩა მო ვი და სა-

ქარ თ ვე ლო ში, გა მო ვი და სიტყ ვით სპორ ტის სა სახ ლე ში, ჩა მოთ ვა ლა ის ხალ ხი, ვინც სა-

ქარ თ ვე ლომ შეს ძი ნა მსოფ ლი ოს და რო ცა სტა ლი ნი ახ სე ნა, დარ ბაზ ში ისევ აპ ლო დის მენ-

ტე ბი გა ის მა.

ამ პე რი ო დის ქარ თუ ლი ნა ცი ო ნა ლიზ მისა და სტა ლი ნის კავ ში რი აშ კა რა ა. ცხა დი ა,

სტა ლი ნი ქარ თ ვე ლი იყო. ამის დას ტუ რია მი სი პატ რი ო ტუ ლი ლექ სე ბი – „აყვავდი ტურ-

ფა ქვე ყა ნავ, იხა რე ივერთ მხა რე ო“. მოგ ვი ა ნე ბით, ის ვრცელ გან ზო მი ლე ბებ ში გა ვი და,

მაგ რამ ეს სხვა სა კითხი ა. რა მო მენ ტე ბი წა ა ხა ლი სებ და სტა ლი ნიზმს სა ქარ თ ვე ლო ში? მა-

გა ლი თად, ცნო ბი ლი ა, რომ 1945 წელს, რო ცა მე ო რე მსოფ ლიო ომი მთავ რ დე ბო და, სტა-

ლი ნი ტა ო- კ ლარ ჯე თის შე მო ერ თე ბას აპი რებ და და რო გორც ამას წი ნათ ლა შა ბაქ რა ძის-

გან შე ვიტყ ვე, რა ი კო მის მდი ვა ნიც კი ჰყავ და და ნიშ ნუ ლი იქ, გვა რად მერ კ ვი ლა ძე. მა შინ

პრე სა ში იბეჭ დე ბო და ცნო ბი ლი ის ტო რი კო სე ბის – ნი კო ბერ ძე ნიშ ვი ლის, სი მონ ჯა ნა ში ას

სტა ტი ე ბი, ილო მო საშ ვილ მა პი ე საც კი და წე რა ამ თე მა ზე. მოკ ლედ, დი დი აჟი ო ტა ჟი იყო

ატე ხი ლი. ამას წი ნათ ეს ამ ბა ვი ახალ გაზ რ დებს მო ვუ ყე ვი, მათ, ვის თ ვი საც სტა ლი ნი მხო-

4 8

stalinis kultis gavlena qarTul nacionalizmze:

iyo Tu ara stalini qarTveli?

ლოდ ნე გა ტი უ რი ნიშ ნი თაა აღ ბეჭ დი ლი და ძა ლი ან დი დი ემო ცია გა მო იწ ვია ამ ამ ბავ მა.

ყვე ლამ თქვა – ნე ტავ, გა ე კე თე ბი ნა ო!

ეს თე მა ჩვენ თ ვის დღე საც აქ ტუ ა ლუ რი ა. საბ ჭო თა წარ სუ ლის კვლე ვის ლა ბო რა ტო რია

უახ ლეს წარ სულს სწავ ლობს, რა თა ის შეც დო მე ბი, რაც და ვუშ ვით, აღარ გა ვი მე ო როთ.

ბე ლა დო მა ნი ა, რო მე ლიც უკა ნას კ ნე ლი 20 წლის გან მავ ლო ბა ში თან გვდევს, სწო რედ

საბ ჭო თა ეპო ქი დან მოგ ვ ყ ვე ბა. სა ინ ტე რე სოა ის ტენ დენ ცი აც, რო მელ საც სო ცი ა ლურ ქსე-

ლებ ში ვამ ჩ ნევ: სა ქარ თ ვე ლო ში, რუ სეთ თან შე და რე ბით 10 წლის დაგ ვი ა ნე ბით, მაგ რამ

მა ინც შე მო ვი და ტენ დენ ცია – ახალ გაზ რ დე ბის ერ თი ნა წი ლი მე მარ ცხე ნე იდე ო ლო გი ით

ინ ტე რეს დე ბა. სა ინ ტე რე სო ა, აქ რო გორ ჩაჯ დე ბა სტა ლი ნი – რო გორც მე მარ ცხე ნე თუ

რო გორც ქარ თ ვე ლი?

ზა ალ ან დ რო ნი კაშ ვი ლი – სტა ლი ნიზ მის თე მას სე რი ო ზუ ლად უნ და მო ვე კი დოთ –

ბევ რი რამ, რა საც ის ეპო ქა გა ნა პი რო ბებს, ბო ლომ დე გა აზ რე ბუ ლი არ გვაქვს. სტა ლი ნიზ-

მი ჩვე ნი მემ კ ვიდ რე ო ბა ა. რო დე საც მემ კ ვიდ რე ო ბა ზე ვლა პა რა კობთ, ამა ში ყო ველ თ ვის

რა ღაც და დე ბითს მო ვი აზ რებთ ხოლ მე. მა გა ლი თად, სვე ტიცხო ველს ან ფი როს მანს. სი-

ნამ დ ვი ლე ში მემ კ ვიდ რე ო ბა შე იძ ლე ბა უარ ყო ფი თიც იყოს – რა დი ო აქ ტი უ რად და ბინ ძუ-

რე ბუ ლი ტე რი ტო რი ა, რო მელ საც ვე რა ფერს უზამ – იმ სივ რ ცე ში ცხოვ რე ბა გი წევს და ან

მი სი გაწ მენ და უნ და ის წავ ლო, ან ასეთ სივ რ ცე ში ცხოვ რე ბას შე ე გუ ო. ის ტო რი აც გარ კ ვე-

ულ წი ლად ასე თი ტე რი ტო რი ა ა.

ვერ ვიტყ ვით, რომ საბ ჭო თა მემ კ ვიდ რე ო ბა ყვე ლა ფერ ში უარ ყო ფი თი ა, მაგ რამ ფაქ ტი ა,

მი სი შეს წავ ლა ცუ დად და ვიწყეთ. ჩვენ არა მარ ტო საბ ჭო თა წარ სუ ლის კვლე ვის ლა ბო რა-

ტო რია გვაქვს, არა მედ ოკუ პა ცი ის მუ ზე უ მიც, რო მე ლიც ცდი ლობს, წარ სუ ლი ისე წარ მოგ-

ვიდ გი ნოს, თით ქოს სა ქარ თ ვე ლოს ის ტო რია 1921 წლი დან 1990 წლამ დე გმი რუ ლი წი ნა-

აღ მ დე გო ბა იყო საბ ჭო თა ოკუ პა ცი ის მი მართ და არა კო ლა ბო რა ცი ო ნიზ მის გრძე ლი ხა ნა

ისევ ქარ თ ვე ლე ბის მო ნა წი ლე ო ბით. გავ რ ცე ლე ბუ ლია აზ რი, რომ ყვე ლა ფე რი საბ ჭო თა

რუ სუ ლია და არა ფე რი – ქარ თუ ლი.

თა ვის უფ ლე ბას მივ ცემ, გა და ვუხ ვიო ჩვე ნი დის კუ სი ის სა თა ურს და ვი სა უბ რო სტა ლინ-

ზე, არა რო გორც კულ ტ ზე, არა მედ რო გორც კულ ტუ რა ზე – ოღონდ საბ ჭო თა სა ხელ მ ძღ-

ვა ნე ლოს გა გე ბით კი არა, არა მედ კულ ტუ რა ზე, რო გორც ისეთ რა მე ზე, რო მე ლიც ცხოვ-

რე ბის ნე ბის მი ერ სფე როს წარ მარ თავს – პო ლი ტი კა საც და ხე ლოვ ნე ბა საც.

რუს ემიგ რან ტ სა და პუბ ლი ცისტს ბო რის გრო ისს3 სტა ლინ ზე სა ინ ტე რე სო გა მოკ ვ ლე ვა

აქვს, რო მელ საც Gesamtkunstwerk Stalin4 ჰქვი ა. Gesamtkunstwerk – არც ქარ თუ ლად და

არც რუ სუ ლად არ ითარ გ მ ნე ბა. ესაა რა ღაც ხე ლოვ ნე ბის ნა წარ მო ე ბი, რო მელ საც ყვე ლა-

ფე რი და ნარ ჩე ნი ექ ვემ დე ბა რე ბა. სა თა უ რი ორ მა გი ა: სტა ლი ნი, რო გორც Gesamtkunst-

werk და სტა ლი ნის Gesamtkunstwerk. გრო ისს ჰქონ და სა კა მა თო, მაგ რამ სა ინ ტე რე სო

თე ზი სი – სტა ლი ნი კი არ და უ პი რის პირ და ავან გარდს, არა მედ ის თა ვად იყო ავან გარ-

4 9



დის გაგ რ ძე ლე ბა, უბ რა ლოდ, ისეთ მას შ ტა ბებ ში, რო გო რიც ნე ბის მი ე რი ავან გარ დის თ ვის

წარ მო უდ გე ნე ლი იქ ნე ბო და 1910-20-იან წლებ ში. სტა ლი ნი მარ თ ლაც მი ზან მი მარ თუ ლად

ცდი ლობ და წა ე შა ლა საზღ ვ რე ბი რე ა ლო ბა სა და ფიქ ცი ას შო რის.

და ვიწყებ იმით, რომ სტა ლი ნი ნა ცი ო ნა ლის ტი იყო. ესაა ჩე მი პა სუ ხი კითხ ვა ზე: იყო თუ

არა სტა ლი ნი ქარ თ ვე ლი. ბევრს ალ ბათ გა უკ ვირ დე ბა, იტყ ვი ან, ის ხომ იმ პე რი ა ლის ტი და

ამ ხე ლა იმ პე რი ის სა ჭეთ მ პყ რო ბე ლი იყო ო; მაგ რამ ვფიქ რობ და შე ვეც დე ბი, და ვამ ტ კი ცო

კი დეც, რომ სტა ლი ნი იმ პე რი ა საც ნა ცი ო ნა ლის ტუ რი პრიზ მი დან უყუ რებ და. მის თ ვის იმ პე-

რია დი დი ნა ცი ო ნა ლუ რი სა ხელ მ წი ფო იყო. ამის და სამ ტ კი ცებ ლად არაა საკ მა რი სი მი სი

ლექ სი „ვარდს გა ე ფურ ჩ ქ ნა კო კო რი“, მაგ რამ ამ ლექ ს ში ჩა დე ბუ ლია რა ღაც, რას უც ნო-

ბია სტა ლი ნის და სავ ლე ლი მკვლე ვა რე ბის თ ვის. ისი ნი სტა ლინს გა ნი ხი ლა ვენ, რო გორც

სსრკ-ს მმარ თ ველს და სრუ ლი ად შე უს წავ ლე ლია მი სი ქარ თუ ლი წარ მო შო ბა. ეს სა ინ ტე-

რე სო ა, რად გან მან სა ქარ თ ვე ლო დან სე მი ნა რი ა ში მი ღე ბუ ლი გა ნათ ლე ბა წა ი ღო; ასე ვე,

ის იდე ე ბიც, რო მე ლიც კარ გად ჩანს თე ო რი ულ ნაშ რომ ში „მარქსიზმი და ეროვ ნუ ლი სა-

კითხი“, რო მე ლიც სტა ლინ მა ლე ნი ნის დაკ ვე თით 1913 წელს და წე რა. ერის სტა ლი ნი სე უ-

ლი დე ფი ნი ცია ხუ თი კომ პო ნენ ტის გან შედ გე ბა. ესაა ენის, ტე რი ტო რი ის, ის ტო რი ის, კულ-

ტუ რი სა და ეკო ნო მი კის ერ თობ ლი ო ბა. აქაც ჩანს, თუ რამ დე ნა დაა და ვა ლე ბუ ლი სტა ლი ნი

ქარ თ ვე ლი თერ გ და ლე უ ლე ბის გან. აქ მკვეთ რა დაა გა ტა რე ბუ ლი ერ თი ხა ზი – ტე რი ტო-

რი უ ლო ბის სა კითხი. ამ ნაშ რომ ში სტა ლი ნი უნ გ რელ სო ცი ალ - დე მოკ რა ტებს აკ რი ტი კებს,

რომ ლე ბიც ამ ბო ბენ, რომ პრო ლე ტა რი ა ტი ტე რი ტო რი ა ზე მიბ მუ ლი არ არის და ჩე ხი მუ-

შა, რო მე ლიც მსოფ ლი ოს ნე ბის მი ერ წერ ტილ ში იმ ყო ფე ბა, ჩე ხი ა. სტა ლი ნი ამ ტ კი ცებ და

– ერს აუცი ლებ ლად სჭირ დე ბა ერ თი კონ კ რე ტუ ლი ტე რი ტო რია და თუ ტე რი ტო რი უ ლი

ერ თო ბა არ არ სე ბობს, იქ სხვა ერ თო ბე ბი არ მუ შა ობ სო. ეს მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ბირ თ ვი ა, რო-

მე ლიც სტა ლი ნიზ მ ში მოგ ვი ა ნე ბით გან ვი თარ და.

ძა ლი ან ძნე ლია სტა ლინს ნა ცი ო ნა ლის ტი და ვარ ქ ვათ იმ პო ზი ცი ის გათ ვა ლის წი ნე ბით,

რო მე ლიც მან 1922 წელს, ე.წ. ქარ თულ საქ მე ში მე მარ ჯ ვე ნე უკ ლო ნის ტე ბის წი ნა აღ მ დეგ

და ი ჭი რა. მე მარ ჯ ვე ნე უკ ლო ნის ტებს, ბუ დუ მდივ ნის მე თა უ რო ბით, სტა ლინ თან და სერ-

გო ორ ჯო ნი კი ძეს თან კონ ფ ლიქ ტი ჰქონ დათ საბ ჭო თა კავ ში რის ტე რი ტო რი უ ლი მოწყო-

ბის გა მო. უკ ლო ნის ტებს უნ დო დათ, რომ სა ქარ თ ვე ლო ცალ კე შე სუ ლი ყო სსრკ-ში, ხო ლო

სტა ლი ნი და ორ ჯო ნი კი ძე ამი ერ კავ კა სი ის ფე დე რა ცი ის საბ ჭო თა კავ შირ ში მთლი ა ნად

შეს ვ ლას ემ ხ რო ბოდ ნენ და გა ი ტა ნეს კი დეც ეს ხა ზი. ეს თვალ საზ რი სი, რომ სა ქარ თ ვე ლო

ამი ერ კავ კა სი ის შე მად გენ ლო ბა ში უნ და შე სუ ლი ყო, 1924 წლი დან შე იც ვა ლა. ვფიქ რობ,

რომ სწო რედ აქე დან იწყე ბა სტა ლი ნიზ მიც.

1924 წლი დან ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო დე ბა ტე ბი და იწყო. ორი მთა ვა რი პრო ტა გო ნის ტი ამ

დე ბა ტე ბი სა სტა ლი ნი და ტროც კი5 იყ ვ ნენ. ორი მთა ვა რი და პი რის პი რე ბუ ლი თე ო რია კი –

მსოფ ლიო რე ვო ლუ ცია და სო ცი ა ლიზ მის გა მარ ჯ ვე ბაა ცალ კე აღე ბულ ქვე ყა ნა ში. ტროც კი

ფიქ რობ და, რომ რე ვო ლუ ცია უნ და მოხ დეს მთელ მსოფ ლი ო ში; სტა ლი ნი კი ემ ხ რო ბო და

5 0



იდე ას, რომ სო ცი ა ლიზ მი მხო ლოდ ერთ სა ხელ მ წი ფო ში უნ და აეშე ნე ბი ნათ. მო გეხ სე ნე-

ბათ, გა ი მარ ჯ ვა სტა ლი ნის მო საზ რე ბამ და ამის შემ დეგ ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო პრო ცე სე ბი

და იწყო არა მარ ტო პო ლი ტი კა ში, არა მედ, ხე ლოვ ნე ბა შიც. შე იძ ლე ბა, ის ტო რი კო სე ბი არ

და მე თან ხ მონ, მაგ რამ სტა ლი ნიზ მის ბევ რი ფორ მუ ლა სწო რედ ხე ლოვ ნე ბის, და არა პო-

ლი ტი კის, სფე რო ში ჩა მო ყა ლიბ და.

სო ცი ა ლიზ მის გა მარ ჯ ვე ბა ერთ სა ხელ მ წი ფო ში ტე რი ტო რი ულ შეზღუ დუ ლო ბას ნიშ-

ნავს. ტე რი ტო რი უ ლი შეზღუდ ვა კი გუ ლის ხ მობს, რომ არ სე ბობს არა მხო ლოდ სივ რ ცე,

არა მედ, დროც. ეს სივ რ ცის, დრო ის და კა ნო ნის ერ თობ ლი ო ბა ა. და რა დგან ნე ბის მი ე რი

ტე რი ტო რი ა, მა გა ლი თად, საბ ჭო თა კავ ში რი, რო მელ საც სტა ლი ნი ძი რი თა დად რუ სუ ლი

იმ პე რი ის საზღ ვ რებ ში მო ი აზ რებ და, გუ ლის ხ მობს დრო საც, და გარ კ ვე ულ წი ლად, ის ტო-

რი ულ დრო საც, და პი რის პი რე ბე ბი ხე ლოვ ნე ბის დარ გებ შიც და იწყო.

1932 წელს სტა ლი ნის ბრძა ნე ბით და ი შა ლა „პროლეტარ მწე რალ თა ასო ცი ა ცი ა“. ბულ-

გა კო ვის „ოსტატსა და მარ გა რი ტა ში“ კარ გად ჩანს ეს პრო ცე სი. რაპ პე ლე ბი6, უპი რის-

პირ დე ბოდ ნენ ძველ კულ ტუ რას. არა მხო ლოდ რაპ პე ლე ბი არა მედ, სხვა ჯგუ ფე ბიც –

მა ი ა კოვ ს კი, ფუ ტუ რის ტე ბი, ავან გარ დის ტე ბი ამ ბობ დ ნენ, რომ ის ტო რია ესაა ბა ლას ტი,

რო მე ლიც უნ და გა და ვაგ დოთ. ქარ თ ვე ლი რაპ პე ლე ბის ლო ზუნ გი იყო –“ჩვენი ეგ ნა ტე,

თქვე ნი – ილი ა ო“. ილია ის ტო რი ის სა ნაგ ვე ზე უნ და მო ვის რო ლო თო. 1932 წელს რაპ პი

და ი შა ლა და მწე რალ თა კავ ში რის და არ სე ბა ზე და იწყო მუ შა ო ბა. მოგ ვი ა ნე ბით მწე რალ-

თა კავ ში რი გახ და მო დე ლი მხატ ვარ თა, კომ პო ზი ტორ თა და სხვა კავ ში რე ბი სა. შე იც ვა ლა

მიდ გო მა ის ტო რი ის და მათ შო რის, ლი ტე რა ტუ რის ის ტო რი ის მი მართ. გორ კის7 ცნო ბი ლი

გა მოს ვ ლის შემ დეგ, სა დაც მან სო ცი ა ლის ტუ რი რე ა ლიზ მის მთა ვა რი პოს ტუ ლა ტე ბი ჩა-

მო ა ყა ლი ბა, მა ლა ქია ტო რო შე ლი ძემ8 წა ი კითხა მოხ სე ნე ბა ქარ თუ ლი ლი ტე რა ტუ რის შე-

სა ხებ, სა დაც ისა უბ რა არა იმა ზე, რომ პრო ლე ტა რი მწერ ლე ბი უმ ღე რი ან მუ შა თა კლასს,

გა საბ ჭო ე ბას, კო ლექ ტი ვი ზა ცი ას და ა. შ.; არა მედ, თქვა, რომ ქარ თუ ლი ლი ტე რა ტუ რა

მე ხუ თე სა უ კუ ნი დან იწყე ბა და შემ დეგ მოჰყ ვა იმ ყვე ლა ფე რს, რა საც ქარ თუ ლი ლი ტე რა-

ტუ რის ის ტო რი ის შე სა ხებ სკო ლის წიგ ნებ ში დღე საც ვსწავ ლობთ. ეს ის ტო რია პირ ვე ლად

სწო რედ მის მოხ სე ნე ბა შია წარ მოდ გე ნი ლი. სა ქარ თ ვე ლოს და ე კის რა რო ლი, შე ექ მ ნა მი-

თი საბ ჭო თა კავ ში რის ის ტო რი ის სიძ ვე ლის შე სა ხებ. საბ ჭო თა ის ტო რი ის წიგ ნებ ში ეწე რა,

რომ ის ტო რია ურარ ტუ დან იწყე ბო და, რო მე ლიც ოდეს ღაც სომ ხე თის ტე რი ტო რი ა ზე მდე-

ბა რე ობ და. 1926–1937 წლებ ში ამ შე ხე დუ ლე ბის მა სობრივი პრო პა გან და მი დი ო და. 1937

წელს მთე ლი კავ ში რის მას შ ტა ბით აღი ნიშ ნა პუშ კი ნის და ბა დე ბის დღე და, ამას თა ნა ვე,

„ვეფხისტყაოსნის“ და წე რი დან 750 წლის იუბი ლე. ამა ვე წელს ილია ჭავ ჭა ვა ძის იუბი ლეც

აღ ნიშ ნეს. კულ ტუ რუ ლი პო ლი ტი კა სრუ ლი ად შე იც ვა ლა – თუ კი მა ნამ დე ილია ის ტო რი ის

სა ნაგ ვე ზე უნ და გა და ეგ დოთ, ახ ლა ილია ის ტო რი უ ლი ნა რა ტი ვის ცენ ტ რა ლუ რი ფი გუ რა

გახ და. სწო რედ ამ დროს და ი წე რა ახა ლი ის ტო რი უ ლი ნა რა ტი ვი, რომ ლის ერ თ -ერ თი ავ-

ტო რი სტა ლი ნიც გახ ლ დათ. კან დიდ ჩარ კ ვი ა ნის9 მო გო ნე ბე ბის მი ხედ ვით სტა ლი ნი უშუ-

5 1



ა ლოდ მო ნა წი ლე ობ და სა ქარ თ ვე ლოს ის ტო რი ის სას კო ლო სა ხელ მ ძღ ვა ნე ლო ე ბის შედ-

გე ნა შიც. ნი კო ბერ ძე ნიშ ვი ლიც იხ სე ნებს, რომ სტა ლი ნი შეხ ვ და მას და სი მონ ჯა ნა ში ას და

მათ და წე რილ სა ხელ მ ძღ ვა ნე ლო ებ ში შეს წო რე ბე ბი შე ი ტა ნა.

ის ის ტო რი უ ლი ნა რა ტი ვი, რო მელ საც ჩვენ დღეს ვხმა რობთ, სტა ლი ნის მი ე რაც არის

შექ მ ნი ლი. ნე ბის მი ე რი ნა რა ტი ვი ტე ლე ო ლო გი უ რია – ნა რა ტივს მი ზა ნი აქვს და თხრო ბა

ყო ველ თ ვის მი მარ თუ ლია რა ღა ცის კენ. ამე რი კელ ის ტო რი კოსს, ჰე ი დენ ვა იტს10 აქვს წიგ ნი

„მეტაისტორია“, სა დაც ის ცდი ლობს და ა სა ბუ თოს, რომ ნე ბის მი ე რი ის ტო რი უ ლი თხრო ბა

რა ღაც ტრო პი და ნაა წა მო სუ ლი – ან მე ტა ფო რი დან, ან მე ტო ნი მი ი დან, ან სი ნეკ დოხი დან,

ან ირო ნი იდან და ა. შ. ყო ველ მე ტა ფო რას თა ვი სი იმ პ ლი კა ცია აქვს. მა გა ლი თად, მე ტა-

ფო რუ ლი ნა რა ტი ვი ყო ველ თ ვის რო მანს შე ე სა ბა მე ბა, რო მან ში აღ წე რი ლი ის ტო რია გმი-

რუ ლი ეპო პე ა ა, რო მე ლიც სა ბო ლო ოდ, ადა მი ა ნის, კა ცობ რი ო ბის გა მარ ჯ ვე ბით მთავ რ-

დე ბა. სტა ლი ნის ის ტო რი უ ლი ნა რა ცია ამ გ ვა რია – მთე ლი ის ტო რია საბ ჭო თა კავ ში რამ დე

იყო ერ თი მა გის ტ რა ლუ რი ხა ზი, რო მე ლიც ჯერ სო ცი ა ლიზ მის, ხო ლო შემ დეგ კო მუ ნიზ მის

გა მარ ჯ ვე ბით გვირ გ ვინ დე ბო და. ამ ის ტო რი უ ლი ნა რა ტი ვი დან ა მოყ რი ლი იყო ბევ რი რამ

და, მა გა ლი თად, სა ქარ თ ვე ლოს რუ სეთ თან შე ერ თე ბა, ან სა ქარ თ ვე ლოს ევ რო პუ ლი გზა

უალ ტერ ნა ტი ვოდ გა ნი ხი ლე ბო და. შე იძ ლე ბა ით ქ ვას, რომ „უალტერნატივობების“ მთე-

ლი სე რიაა შექ მ ნი ლი საბ ჭო თა ის ტო რი ის სა ხელ მ ძღ ვა ნე ლო ებ ში. ის ტო რი ის პირ და პირ

ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბა ზე, რო გორც ტე რი ტო რი უ ლი სა კითხე ბის ლე გი ტი მა ცი ის მე ქა ნიზ მ ზე, ზუ-

რამ უკ ვე ისა უბ რა, ამი ტომ, მე აღარ შევ ჩერ დე ბი.

მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია სტა ლი ნი, რო გორც სო ცი ა ლის ტუ რი რე ა ლიზ მის მა მა. ეს მიმ დი ნა რე ო-

ბა 30-იანი წლე ბის და საწყი სი დან იწყე ბა. სო ცი ა ლის ტურ რე ა ლიზმს ერ თი გა მოკ ვე თი ლი

ავ ტო რი არ ჰყავ და – სტა ლი ნი, ტროც კი, გორ კი მო ნა წი ლე ობ დ ნენ დის კუ სი ებ ში, რომელთა

შემდეგ გაჩ ნ და ეს მიმ დი ნა რე ო ბა. სო ცი ა ლის ტუ რი რე ა ლიზ მი რე ა ლო ბას თან სპე ცი ფი კურ

და მო კი დე ბუ ლე ბას გუ ლის ხ მობს. გორ კის ცი ტა ტას მოვიტან – „Социалистический реализм утверждает бытие как деяние, как творчество, цель которого - непрерывное развитие ценнейших индивидуальных способностей человека ради победы его над силами природы, ради его здоровья и долголетия, ради великого счастья жить на земле“ 11 რას ნიშ ნავს რეა ლო ბის აღ წე რა მის ის ტო რი ულ,

რე ვო ლუ ცი ურ გან ვი თა რე ბას თან მი მარ თე ბა ში? ვი ცით, რომ არა ნა ი რი ზუს ტი აღ წე რა არ

ყო ფი ლა, არც ჩვე ნი, არც სხვი სი, არც არა ნა ი რი გა გე ბით. ეს იყო რე ა ლო ბის შექ მ ნა, სტა-

ლი ნის თ ვის ეს იყო სივ რ ცე, სა დაც რე ა ლო ბა სა და გა მო ნა გონს შო რის ზღვა რი ძა ლი ან

გამ ჭვირ ვა ლე გახ ლ დათ.

რა შე ხე ბა ჰქონ და ამ ყვე ლა ფერს სა ქარ თ ვე ლოს თან? ვთქვით, რომ რო მა ნი ეპო პეაა

კი ნო შიც და ლი ტე რა ტუ რა შიც. ამ პე რი ო დის ქარ თუ ლი ლი ტე რა ტუ რის მთა ვა რი ჟან რი

სწო რედ რო მა ნი ხდე ბა. ისე თი რო მა ნი, რო გო რიც კონ ს ტან ტი ნე გამ სა ხურ დი ას „ბელადი“

იყო და პირ და პირ ეძღ ვ ნე ბო და სტა ლინს, მა ინც გა მო ნაკ ლისს წარ მო ად გენ და. ძი რი-

5 2



თა დად, ამ პე რი ო დის ქარ თუ ლი რო მა ნი ის ტო რი უ ლი მი მარ თუ ლე ბით ვი თარ დე ბო და.

ოღონდ, ის ტო რია გა და მუ შა ვე ბუ ლი იყო და გა მო ნა გონ სა და რე ა ლო ბას შო რის საზღ-

ვარს შლი და ისე ვე, რო გორც იშ ლე ბო და ეს ზღვა რი აწ მ ყო ში. მა გა ლი თად, სუ ხიშ ვი ლე ბის

ან სამბლს მო ვიყ ვან. ილი კო სუ ხიშ ვილ მა, და ეს არ ამ ცი რებს მის მნიშ ვ ნე ლო ბას, თა ვად

გა მო ი გო ნა ქარ თუ ლი ცეკ ვე ბი და კოს ტიუ მე ბი. შემ დეგ, წლე ბის გან მავ ლო ბა ში იქ მ ნე ბო-

და წარ მოდ გე ნა, რომ სწო რედ ასე თია ქარ თუ ლი ხალ ხუ რი ცეკ ვა და ნა ცი ო ნა ლუ რი კოს-

ტი უ მი. და ახ ლო ე ბით იგი ვე გა ა კე თეს ქარ თ ველ მა მწერ ლებ მა სა ქარ თ ვე ლოს ის ტო რი ის

პო პუ ლა რი ზა ცი ის საქ მე ში. ამის გვი ან დე ლი, მაგ რამ ყვე ლა ზე ნა თე ლი მა გა ლი თია ლე ვან

სა ნი კი ძის „უქარქაშო ხმლე ბი“, – სრუ ლი ად ფალ სი ფი ცი რე ბუ ლი ის ტო რი ის კარ გი მა გა-

ლი თი, ჰე რო ი კუ ლი ნა რა ტი ვის უკი დუ რე სი ფორ მა. სტა ლი ნი სე უ ლი ფორ მუ ლა სო ცი ა ლის-

ტუ რი რე ა ლიზ მი სა: ფორ მით სო ცი ა ლის ტუ რი და ში ნა არ სით – ნაციონალური გარ კ ვე ულ

სიმ ბი ოზს გა ნიც დის. ფორ მი სა და ში ნა არ სის მკა ფი ოდ გა ყო ფა არ შე იძ ლე ბა, ეს ორი რამ

მუდ მივ ურ თი ერ თ ქ მე დე ბა ში ა.

ჩე მი მე ო რე თე ზი სი, რა საც სტა ლი ნის ნა ცი ო ნა ლის ტო ბის და სამ ტ კი ცებ ლად მო ვიყ ვან,

ისა ა, რომ ქარ თუ ლი ნა ცი ო ნა ლიზ მი, რო მე ლიც ჩვენ დღე საც გვაქვს, ფუნ და მენ ტუ რა დაა

გა და მუ შა ვე ბუ ლი სტა ლი ნის პე რი ოდ ში და მეტ - ნაკ ლე ბად სტა ლი ნის მეთ ვალ ყუ რე ო ბის

ქვეშ.

სა ქარ თ ვ ლო ში გი ორ გი სა ა კა ძის კულ ტის შექ მ ნა უშუ ა ლოდ სტა ლი ნის დამ სა ხუ რე ბა

იყო. მი ხე ილ ჭი ა უ რელ მა – სტა ლი ნის მი თე ბის მთა ვარ მა შემ ქ მ ნელ მა – „გიორგი სა ა-

კა ძე“ მე ო რე მსოფ ლიო ომის დროს გა და ი ღო. სტა ლინ მა თა ვი სი ის ტო რი უ ლი გე ნე ა ლო-

გია გა მო ი გო ნა რუ სეთ შიც და სა ქარ თ ვე ლო შიც: იმ პე რი უ ლი რუ სე თი ივა ნე მრის ხა ნეს

დროს შე იქ მ ნა, პეტ რე პირ ვე ლის გავ ლით და და ას რუ ლა სტა ლინ მა, ამ გ ვა რი პა რა დიგ მა

იყო სა ქარ თ ვე ლო შიც: და ვით აღ მა შე ნებ ლის კულ ტი მა ნამ დე არ არ სე ბუ ლა, თა მარ მე ფე

იყო მთა ვა რი ფი გუ რა. სტა ლი ნის ეპო ქა ში და წე რა კონ ს ტან ტი ნე გამ სა ხურ დი ამ „დავით

აღ მა შე ნე ბე ლი“, მოგ ვი ა ნე ბით, შო თა მეს ხი ამ – „ძლევაი საკ ვირ ვე ლი“ და ის ძეგ ლი, რო-

მე ლიც დღეს დი ღომ ში დგას, სტა ლი ნუ რად გა ფილ ტ რუ ლი და ვით აღ მა შე ნე ბე ლი ა. რო დე-

საც სა ქარ თ ვე ლოს პრე ზი დენ ტი და ვით აღ მა შე ნებ ლის საფ ლავ თან დებს ფიცს, შე იძ ლე ბა

გაც ნო ბი ე რე ბუ ლი არა აქვს, მაგ რამ სწო რედ სტა ლი ნურ ტრა დი ცი ა ში ეწე რე ბა.

1936 წლის კონ ს ტი ტუ ცი ის შემ დეგ სა ქარ თ ვე ლო აღარ იყო ამი ერ კავ კა სი ის ფე დე რა ცი ის

შე მად გენ ლო ბა ში და ყვე ლა ეროვ ნე ბა ცალ - ცალ კე იყო წარ მოდ გე ნი ლი. ამან მიგ ვიყ ვა ნა

იქამ დე, რომ ეროვ ნუ ლი ეთ ნი კურს გა უ თა ნაბ რ და. მა ნამ დე ეს ასე მკვეთ რად ცხა დი არ

იყო. ამის შე დე გია ზვი ად გამ სა ხურ დი ას ეთ ნი კუ რი ნა ცი ო ნა ლიზ მი, რა მაც მო ი ტა ნა კონ ფ-

ლიქ ტე ბი ოსებ თან და აფხა ზებ თან.

ვფიქ რობ, ესაა ის ცენ ტ რა ლუ რი ბა ლას ტი სტა ლი ნუ რი მემ კ ვიდ რე ო ბი სა, რაც ჩვენ თან

დღე საც დიდ როლს თა მა შობს. რას მო ვუ ხერ ხებთ ამ მემ კ ვიდ რე ო ბას, რო მე ლიც ბე დით

არ მიგ ვი ღი ა, მაგ რამ რა ღაც ნა ი რად შეგ ვ ხ ვ და, ჩვენ ზეა და მო კი დე ბუ ლი.

5 3



ზუ რაბ ქა რუ მი ძე – ზა ალ მა სტა ლი ნის ლა ტენ ტუ რი ნა ცი ო ნა ლიზ მი გაგ ვი შიფ რა და

სტა ლი ნის პოს ტ მო დერ ნის ტუ ლი ეს თე ტი კის ელე მენ ტებ ზე ისა უბ რა. სა ინ ტე რე სოა სტა ლი-

ნის ავან გარ დის ტო ბაც. მა გა ლი თად, ისე თი არა კო მუ ნის ტუ რი მოვ ლე ნა, რო გო რიც ჯა ზი

იყო, სტა ლინს 1947 წლამ დე არ აუკ რ ძა ლავს, ვიდ რე ჩერ ჩილ მა არ წარ მოთ ქ ვა თა ვი სი

ცნო ბი ლი სიტყ ვა, სა ი და ნაც და იწყო ცი ვი ომი. ცნო ბი ლი ა, რომ მა ნამ დე სტა ლი ნი მუ სი კო-

სებს იბა რებ და და თვი თო ნაც ინ ტენ სი უ რად უს მენ და ჯაზს.

ცო ტა მტკივ ნე უ ლი ა, რომ ბევ რი რამ, რაც ჩვენს მსოფ ლ მ ხედ ვე ლო ბა ში და ჩვენს ქვე-

ყა ნა ში დღეს ხდე ბა, ისევ და ისევ იმ კა ცის ნა მოქ მე და რის შე დე გი ა, რო მელ საც ვე რა და

ვერ და ვაღ წი ეთ თა ვი. ერ თი შე ნიშ ვ ნა მაქვს ნა რა ტი ვე ბის ტე ლე ო ლო გი უ რო ბას თან და-

კავ ში რე ბით. ეს ძა ლი ან რთუ ლი თე მაა – გა აჩ ნი ა, ნა რა ტივს რო გორ შევ ხე დავთ: თუ

კო ლექ ტი ურ ან ნა ცი ო ნა ლურ ნა რა ტივ ზე ვსა უბ რობთ, ტე ლე ო ლო გია უფ რო მო მა ვალ-

ზე ორი ენ ტა ცი ას გუ ლის ხ მობს. ნა ცი ო ნა ლუ რი ნა რა ტი ვი, ძი რი თა დად მა ინც წარ სულ ზეა

ორი ენ ტი რე ბუ ლი. უპირ ვე ლეს ყოვ ლი სა, მი სი მი ზა ნი იდენ ტო ბის ფორ მი რე ბა და ამ იდენ-

ტო ბის გა მაგ რე ბა ა. რა თქმა უნ და, ეს სტა ლინს კარ გად ეს მო და და საბ ჭო თა ადა მი ა ნის

იდენ ტო ბა ზე მუ შა ობ და.

ნო დარ ნა თა ძე, ფილოლოგი – დღეს ჩემ თ ვის ახა ლი ბევ რი რამ გა ვი გე; მა გა ლი თად,

სტა ლი ნის ავან გარ დის ტო ბის შე სა ხებ. თუმ ცა, მა ინც მგო ნი ა, რომ სტა ლი ნიზ მის გან საზღ ვ-

რი სას ძი რი თა დი ხა ზი გა მო ტო ვეთ. გა ვიხ სე ნებ, რომ საბჭოთა ეპო ქა ში ერ თა დერ თი მთა-

ვა რი ლო ზუნ გი მუ შა ობ და – „დავეწიოთ და გა ვუს წ როთ და სავ ლე თის ქვეყ ნებს“. რუს მა

ხალ ხ მა და მთლი ა ნად ერ მა შეგ ნე ბუ ლად აირ ჩია სტა ლი ნუ რი კურ სი – მო ვი ჭი როთ ქამ-

რე ბი, დავ თ მოთ მო რა ლი, დავ თ მოთ პი რა დი თა ვი სუფ ლე ბა, დავ თ მოთ დე მოკ რა ტი ის კენ

სწრაფ ვა, ოღონდ მი ვაღ წი ოთ რე ვანშს, და ვე წი ოთ და გა ვას წ როთ იმას, ვის თა ნაც დღეს

თავს ჩა მორ ჩე ნი ლად ვგრძნობთ. რო ცა სტა ლი ნი თა ვის ხუთ წ ლე დებს ამარ თ ლებ და, მას,

სხვა თა შო რის, გა მოს ვ ლებ ში ასე თი არ გუ მენ ტიც მოჰ ყავ და. „რუსეთს სულ ურ ტყამ დ ნენ,

ურ ტყამ დ ნენ ჩა მორ ჩე ნი ლო ბის გა მო!“ ეს ლო ზუნ გი მარ თ ლა მუ შა ობ და. რუს მა ხალ ხ მა

ხელ შეკ რუ ლე ბა და დო ეშ მაკ თან: ყვე ლა ფერს ვთმობ, სა მა გი ე როდ, მინ და ზო გად სა ხელ-

მ წი ფობ რი ვი ძა ლა. ამის ანა ლო გიაა ფა შიზ მიც. თო მას მა ნის თვალს ეს არ გა მორ ჩე ნია და

„დოქტორი ფა უს ტუ სის“ ბო ლოს სა უბ რობს ამ თე მა ზე. სტა ლი ნი მოკ ლეს მა შინ, რო დე საც

მან ეს ომი წა ა გო.

დარ ბა ზი დან – რუ სე თის მარ თ ლ მა დი დე ბელ იმ პე რი ა ში, რო ცა ერ თი იდე ო ლო გია მე-

ო რე თი რე ვო ლუ ცი ის შემ დეგ შე იც ვა ლა, სი ო ნის ტურ მა ძა ლებ მა გა ი მარ ჯ ვეს, რომ ლებ მაც

რუ სი ერის ექ ს პე რი მენ ტად საბ ჭო თა კავ ში რი მოგ ვ ცეს. ცნო ბი ლი ა, რომ ბოლ შე ვი კებ ში

მხო ლოდ ორი იყო არა ებ რა ე ლი, და ნარ ჩე ნე ბი რუ სი ებ რა ე ლე ბი იყ ვ ნენ. მა ინ ტე რე სებს,

რა იყო ის ძი რი თა დი, რაც სტა ლინ მა სა სუ ლი ე რო სე მი ნა რი ი დან წა ი ღო? იყო თუ არა ეს

5 4



ის სა ი დუმ ლო იარა ღი, რომ ლი თაც სი ო ნის ტურ ძა ლებს ებ რ ძო და? იარ სე ბებ და თუ არა

სა ქარ თ ვე ლო, რო გორც სა ხელ მ წი ფო, თუ არ იქ ნე ბო და სა ქარ თ ვე ლოს მარ თ ლ მა დი დებ-

ლუ რი ეკ ლე სი ა?

ზა ალ ან დ რო ნი კაშ ვი ლი – ნე ბის მი ე რი წარ მოდ გე ნა იმის შე სა ხებ, რომ არ სე ბო ბენ

რა ღაც სი ო ნის ტუ რი ძა ლე ბი და შეთ ქ მუ ლე ბა, ერ თ -ერთ ყვე ლა ზე სა ში ნელ მო ნაჩ მა ხად

მი მაჩ ნი ა, რაც კი კა ცობ რი ო ბის ის ტო რი ა ში არ სე ბობს. სტა ლინ მა სე მი ნა რი ი დან წე რა ში

კა ტე ხიზ მოს, კითხ ვა- პა სუ ხის ფორ მა წა ი ღო. არა მგო ნი ა, რა ი მე მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი წა ე ღო.

ბო ლო შე კითხ ვის პა სუ ხად გეტყ ვით, რომ ის ტო რი ას არ გა აჩ ნია თურ მე ო ბი თი ფორ მა. სა-

ქარ თ ვე ლო დღემ დე მო ვი და, რო გორც ქვე ყა ნა, რომ ლის თ ვი საც მარ თ ლ მა დი დებ ლუ რი

მსოფ ლ მ ხედ ვე ლო ბა მეოთხე სა უ კუ ნი დან გან მ საზღ ვ რე ლი იყო. იარ სე ბებ და თუ არა სა-

ქარ თ ვე ლო, მუ სულ მა ნუ რი ქვე ყა ნა რომ ყო ფი ლი ყო, ამა ზე ვე რა ვინ გას ცემს პა სუხს. თუ

იარ სე ბებ და, ის სულ სხვა ნა ი რი ქვე ყა ნა იქ ნე ბო და.

გი ორ გი გვა ხა რია – სად იყო ილია ჭავ ჭა ვა ძე? რო ცა მი ხე ილ ჭი ა უ რელს სტა ლინ ზე

ფილ მე ბის გა და ღე ბა აუკ რ ძა ლეს, მან თქვა, – მე კი დევ ერ თი კერ პი, ილია ჭავ ჭა ვა ძე მყავ-

სო. რა ტომ მოხ და ეს?

მე ო რე შე კითხ ვა – რე ლი გი ის, ბი ზან ტი ის და მარ თ ლ მა დი დებ ლო ბის გა რე შე არ შე-

იძ ლე ბა სტა ლი ნიზ მ ზე სა უ ბა რი. რა შე ი ნარ ჩუ ნა მან აქე დან? თუ გა ვიხ სე ნებთ 1937 წლის

დე კა დას მოს კოვ ში, შე იძ ლე ბა ის აღ ვ წე როთ, რო გორც სტა ლი ნის სურ ვი ლი – სა ქარ თ ვე-

ლოს ის ტო რი ას რუ სე თის ის ტო რია და ეპყ რო. არის ასე თი თვალ საზ რი სი, რომ სტა ლი ნი

არ ყო ფი ლა ქარ თუ ლი მოვ ლე ნა, რომ ის რუ სი იყო. რა ტომ არ უნ და და ვუშ ვათ მო საზ რე ბა,

რომ სტა ლი ნი ქარ თუ ლი მოვ ლე ნა ა? 1937 წლის დე კა დი დან აშ კა რად გა მო იკ ვე თა სტა ლი-

ნის, რო გორც ქარ თ ვე ლი ნა ცი ო ნა ლის ტის რო ლი. გა ვიხ სე ნოთ ისიც, რომ ექიმ თა საქ მე,

კოს მო პო ლი ტე ბის წი ნა აღ მ დეგ ბრძო ლა მე ო რე მსოფ ლიო ომის შემ დეგ გან სა კუთ რე ბით

გამ ძაფ რ და მა შინ, რო ცა სა ზო გა დო ე ბის გარ კ ვე უ ლი ნა წი ლი მი უხ ვ და სტა ლინს იმ ტაქ ტი-

კას, რო მე ლიც მან 30-იანი წლე ბი დან და იწყო.

ზა ალ ან დ რო ნი კაშ ვი ლი – ცხა დი ა, კავ ში რი ილია ჭავ ჭა ვა ძეს თან არის. სტა ლი ნი

ირ ჩევ და გე ნი ა ლურ ფი გუ რებს, მა გა ლი თად, რუ სეთ ში – ივა ნე მრის ხა ნეს ან პეტ რე პირ-

ველს, რო მელ თა შო რი საც სა კუ თარ თავს მო ი აზ რებ და. სა ქარ თ ვე ლო ში გე ნი ა ლუ რი ფი-

გუ რა ილია ჭავ ჭა ვა ძე ა, სა ქარ თ ვე ლოს „უგვირგვინო მე ფე“ და, გარ კ ვე ულ წი ლად, სტა ლი-

ნი ამ თავ რებს ილი ას დაწყე ბულ საქ მეს. თუმ ცა, სტა ლი ნი სა ქარ თ ვე ლოს მო მა ვალს დიდ

კონ გ ლო მე რატ ში ხე დავ და. რო დე საც დღეს ვამ ბობთ ნა ტო და ევ რო კავ ში რი, ვგუ ლის ხ-

მობთ, რომ დიდ კონ გ ლო მე რატ შია ჩვე ნი გა დარ ჩე ნა. ამას ვე ფიქ რობ და სტა ლი ნიც, რო ცა

თვლი და, რომ სა ქარ თ ვე ლო რუ სეთ ში გაშ ლი და თა ვის პო ტენ ცი ალს.

5 5



სე რი ო ზუ ლა დაა გა მო საკ ვ ლე ვი ქარ თ ვე ლი თერ გ და ლე უ ლე ბის გავ ლე ნა სტა ლი ნის აზ-

როვ ნე ბა ზე. რო გორც ჩანს, სტა ლი ნი თერ გ და ლე ულ თა ტექ ს ტებს კარ გად იც ნობ და. „ენა,

მა მუ ლი, სარ წ მუ ნ ოე ბა“ – ეს ლო ზუნ გი მა შინ არ ყო ფი ლა აქ ტუ ა ლუ რი. რო ცა სტა ლი ნი ერს

გან საზღ ვ რავ და, სტა ლი ნი „ერთობა ის ტო რი ი სას“ უს ვამ და ხაზს და პირ და პირ მი დი ო და

ილი ას „ოსმალოს სა ქარ თ ვე ლოს თან“, სა დაც ილია ამ ბობ და, რომ ერის ერ თად ყოფ ნას

ის ტო რი ის ერ თო ბა გან საზღ ვ რავს. მა მუ ლის პრინ ცი პი, ტე რი ტო რი უ ლო ბა, რო გორც პრი-

ო რი ტე ტი, სწო რედ ილი ას „მამულის სარ წ მუ ნო ე ბი დან“ გა მომ დი ნა რე ობს. მა ინც ვფიქ-

რობ, რომ ილია ჭავ ჭა ვა ძე სტა ლი ნის თ ვის არა მარ ტო გე ნე ა ლო გი უ რი წი ნა პა რი, არა მედ,

იდე ო ლო გი უ რი საკ ვე ბი წყა როც იყო.

ბი ზან ტი ა, მარ თ ლ მა დი დებ ლო ბა და სტა ლი ნი ცალ კე შე სას წავ ლი და ძა ლი ან სა ინ ტე-

რე სო თე მა ა, რო მე ლიც მე არ მიკ ვ ლე ვი ა. მოგ ვი ა ნე ბით შე იც ვა ლა სტა ლი ნის მიდ გო მა

ეკ ლე სიის მიმართ, მის დროს მოხ და ეკ ლე სი ის ლეგი ტი მა ცი ა, მაგ რამ იმის ხარ ჯ ზე, რომ

ეკ ლე სი ამ მო ა წე რა ხე ლი ზა ვის აქტს სტა ლინ თან. ჩემ თ ვის მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია ეკ ლე სი ის

ინ ტე ლექ ტუ ა ლუ რი გავ ლე ნე ბი სტა ლინ ზე. აშ კა რა ა, რომ არის რა ღაც დამ თხ ვე ვე ბი მის

სა ხელ მ წი ფო ებ რივ მო დელ სა და აღ მო სავ ლურ ქრის ტი ა ნო ბას შო რის. სო ცი ა ლიზ მის

ქა და გე ბა ნა ცი ო ნა ლურ ენებ ზე რომ ხდე ბო და, ეს სწო რედ ქრის ტი ა ნო ბის ქა და გე ბის ბი-

ზან ტი უ რი მო დე ლი ა. ჩვენ რომ აღ მო სავ ლეთ ევ რო პა ში მოვ ხ ვედ რი ლი ყა ვით, ჩვენ თ ვის

ქრის ტი ა ნო ბის ენა ლა თი ნუ რი იქ ნე ბო და.

რაც შე ე ხე ბა ან ტი სე მი ტიზმს, სტა ლი ნის ნაშ რო მებ ში არა ნა ი რი ან ტი სე მი ტიზ მი არ ჩანს;

ის ეკა მა თე ბა ებ რა ულ დი ას პო რულ მო დელს და მას ტე რი ტო რი ულ მო დელს უპი რის პი-

რებს. რო ცა საბ ჭო თა კავ ში რი სა ბო ლო ოდ ჩა მო ყა ლიბ და, რო გორც ტე რი ტო რი ე ბის სა-

ხელ მ წი ფო, ერ თა დერ თი ერი, რო მელ საც სა კუ თა რი ტე რი ტო რია არ ჰქონ და, ებ რა ე ლე ბი

იყ ვ ნენ. ადა მი ა ნი, რო მე ლიც არ არის მიბ მუ ლი მი წას, მო ნაა – ესაა სტა ლი ნის ლო გი კის

მაქ სი მა ლუ რად ზე და პი რუ ლი რე კონ ს ტ რუქ ცი ა.

დარ ბა ზი დან – ამ დარ ბაზ ში არა მგო ნია ვინ მემ ეჭ ვი შე ი ტა ნოს იმა ში, რომ

დღე ვან დე ლი ნა ცი ო ნა ლიზ მი, გარ კ ვე ულ წი ლად, სტა ლი ნის შექ მ ნი ლი ა. მაგ რამ

ნა ცი ო ნა ლიზ მი სტა ლი ნის თ ვის მი ზა ნი იყო თუ სა შუ ა ლე ბა? ვფიქ რობ, ის მას ქვეყ-

ნის სა მარ თა ვად სჭირ დე ბო და. ცნო ბი ლი ა, რომ სტა ლი ნი ძველ და ახალ აღ თქ მას

კითხუ ლობ და და გა აზ რე ბუ ლი ჰქონ და, რომ ქვე ყა ნას მარ ტო მარ ქ სიზ მით ვერ მარ-

თავ და. ამი ტომ იყო ნე ბა დარ თუ ლი ცო ტა ნა ცი ო ნა ლიზ მი, ცო ტა მარ თ ლ მა დი დებ-

ლო ბა და ა. შ.; ჩემ თ ვის სა კა მა თოა ქარ თუ ლი ნა ცი ო ნა ლიზ მი, რო გორც მი სი ში ნა-

გა ნი მდგო მა რე ო ბა.

ზა ალ ან დ რო ნი კაშ ვი ლი – მე არ მით ქ ვამს, რომ სტა ლი ნი ქარ თ ვე ლი ან რუ სი ნა ცი-

ო ნა ლის ტი იყო. ნა ცი ო ნა ლიზ მი მის თ ვის იყო ფორ მა, რომლითაც ის უყუ რებ და სა ხელ-

5 6



მ წი ფოს. ის სა ხელ მ წი ფოს ნა ცი ის პრიზ მა ში აღიქ ვამ და. სწო რედ ეს იყო მი სი მო დე ლის

წარმატების მი ზე ზი.

ზუ რაბ ქა რუ მი ძე – ზა ალ მა ახ ს ნა, რომ სა უ ბა რია სტა ლი ნის სტრუქ ტუ რულ და კონ ცეპ-

ტუ ა ლურ ნა ცი ო ნა ლიზ მ ზე და არა კონ კ რე ტუ ლად, ქარ თულ ნა ცი ო ნა ლიზ მ ზე. ჩვენ ბევრს

ვსა უბ რობთ ის ტო რი ა ზე, მაგ რამ ჩვენ ში აღ რე უ ლია ორი რამ – ის ტო რი ა, რო გორც ობი-

ექ ტუ რი მეც ნი ე რე ბა და ის ტო რი ა, რო გორც კო ლექ ტი უ რი მეხ სი ე რე ბა. მეხ სი ე რე ბას თა-

ვი სი კა ნო ნე ბი აქვს, მეხ სი ე რე ბა ში აუცი ლებ ლად მო ნა წი ლე ობს გმი რი – ან ინ დი ვი დი, ან

მთე ლი ნა ცი ა, არის ძლი ე რი სენ ტი მენ ტი, და ბევ რი ისე თი რამ, რაც ობი ექ ტურ სუ რათს

მა ინ ც და მა ინც არ შე ე სა ბა მე ბა. სა ნამ ამ ორი რა მის გან ს ხ ვა ვე ბას ვერ ვის წავ ლით, მა ნამ

მუდ მი ვად იქ ნე ბა ეს პრობ ლე მე ბი. ეს ურ თუ ლე სი თე მაა და მგო ნი, ამ სა კითხ ზე ცალ კე

დის კუ სი ის მოწყო ბა შე იძ ლე ბა.

პა ა ტა სა ბე ლაშ ვი ლი, ლგბტ აქტივისტი – დღეს ჩვენ თან ეთ ნი კუ რი ნა ცი ო ნა ლიზ მი

რე ლი გი ურ მა ნა ცი ო ნა ლიზ მ მა გა და ფა რა. სტა ლინს ჰქონ და რე ლი გი ურ ინ ს ტი ტუ ცი ებ ში

ყოფ ნის მეხ სი ე რე ბა. თა ნა მედ რო ვე სა ხით ქარ თუ ლი მარ თ ლ მა დი დებ ლუ რი ეკ ლე სია სტა-

ლი ნის დროს ჩა მო ყა ლიბ და. მა ინ ტე რე სებს სტა ლი ნიზმს თუ აქვს გავ ლე ნა დღე ვან დე ლი

რე ლი გი უ რი ნა ცი ო ნა ლიზ მის ფორმირებაზე?

ზუ რაბ ქა რუ მი ძე – ამის ვი ზუ ა ლუ რი დას ტუ რიც არ სე ბობს. ბაზ რო ბებ ზე ხში რად მი ნა-

ხავს, რო ცა სტა ლი ნის ფო ტო ე ბი და ღვთის მ შობ ლის ხა ტე ბი იკო ნოს ტა სებ ში ერ თად აქვთ

ხოლ მე გა მო ფე ნი ლი.

ზა ალ ან დ რო ნი კაშ ვი ლი – ვი ცით, რომ საბ ჭო თა პე რი ოდ ში ეკ ლე სია სა ხელ მ წი ფოს

რეპ რე სი ულ ნა წილ თან ძა ლი ან ახ ლო ურ თი ერ თო ბა ში იყო. ამი ტომ ლო გი კუ რი ა, ვი ვა-

რა უ დოთ, რომ დღე ვან დე ლი ეკ ლე სია საბ ჭო თა ეპო ქის პრო დუქ ტი ა. წარ მოდ გე ნე ბი სა-

ხელ მ წი ფო ზე, რო მე ლიც დღეს აქვს ეკ ლე სი ას, პირ და პირ საბ ჭო თა კავ ში რი დან მომ დი-

ნა რე ობს. თე ოკ რა ტი ის იდე ა, რაც მეტ - ნაკ ლე ბი დო ზით მთა ვა რი და წამ ყ ვა ნია ქარ თუ ლი

მარ თ ლ მა დი დებ ლო ბის თ ვის, საბ ჭო თა არ არის; მაგ რამ ფორ მე ბი, რი თიც ამ იდე ე ბის მო-

წო დე ბა ხდე ბა, ნამ დ ვი ლად საბ ჭო თა ა.

ვახ ტანგ ბახ ტა ძე – ცნო ბი ლია ტერ მინ „ნაციოს“ სე მან ტი კუ რი და სტრუქ ტუ რუ ლი

მნიშ ვ ნე ლო ბა. რო გორ შე იძ ლე ბა სტა ლი ნი, რო მე ლიც სა ტა ნის ტუ რი მე გაპ რო ექ ტის, კო-

მუ ნიზ მის წარ მო მად გე ნე ლი ა, გან ხი ლუ ლი იყოს ნა ცი ო ნა ლიზ მ თან მი მარ თე ბა ში სტრუქ-

ტუ რუ ლი მნიშ ვ ნე ლო ბით?

5 7



ზა ალ ან დ რო ნი კაშ ვი ლი – საბ ჭო თა კავ ში რი, რო მე ლიც სტა ლინ მა შექ მ ნა, ტროც კიზ-

მის მსოფ ლიო რე ვო ლუ ცი ის მო დელს უპი რის პირ დე ბო და. ნა ცი ო ნა ლიზ მ ში ვგუ ლის ხ მობ

იმას, რომ სტა ლი ნი ერთ შე მო საზღ ვულ ტე რი ტო რი ა ზე, და არა გლო ბა ლუ რად, აშე ნებ და

კო მუ ნიზმს. იმ პე რი ულს არ ვხმა რობ, იმი ტომ, რომ იმ პე რია თა ვი სი არ სით გლო ბა ლუ რი

პრო ექ ტი ა. სტა ლი ნის ნა ცი ო ნა ლიზ მ ში ვგუ ლის ხ მობ სწო რედ იმას, რომ ის ფიქ სი რე ბუ ლია

სწო რედ ერთ, ცალ კე აღე ბულ სა ხელ მ წი ფო ზე და არა – მსოფ ლიო რე ვო ლუ ცი ა ზე.

ნო დარ ნა თა ძე – სტა ლი ნის მოქ მე დე ბა ში გამ ჭო ლი ხა ზია ქარ თ ვე ლო ფო ბი ა. მან თქვა,

სა ქარ თ ვე ლოს სა მო ქა ლა ქო ომ ში არ და უღ ვ რია სის ხ ლი, და ე, ახ ლა დაღ ვა რო სო; მან 1924

წელს, რო ცა ორ თ ქ ლ მა ვალ მ შე ნე ბე ლი ქარ ხ ნის მუ შებ მა უს ტ ვი ნეს, თქვა – გა და ხა ნით

მთე ლი თა ვა დაზ ნა უ რუ ლი სა ქარ თ ვე ლო ო; 1921-დან 1941 წლამ დე 72 000 ქარ თ ვე ლი დახ-

ვ რი ტეს, რაც მთე ლი ერის 3% იყო; ქერ ჩ ში რაც მოხ და, ვი ცით. რო გორ ფიქ რობთ, ამის

შემ დეგ შე იძ ლე ბა თუ არა, სტა ლი ნუ რი ნა ცი ო ნა ლიზ მის გა გე ბა მხო ლოდ სტრუქ ტუ რუ ლი

აზ რით და არა რო გორც რუ სუ ლი ნა ცი ო ნა ლიზ მისა და ან ტი ქარ თუ ლი ნა ცი ო ნა ლიზ მი სა?

მას თა ვი რუს ხალ ხ თან ჰყავდა გა ი გი ვე ბუ ლი.

ზა ალ ან დ რო ნი კაშ ვი ლი – სწო რედ ამი ტომ შე ვარ ჩიე ეს ნე იტ რა ლუ რი პო ზი ცი ა: რო ცა

ვერ ვამ ბობ, რომ ის ქარ თ ვე ლი ნა ცი ო ნა ლის ტი იყო; მაგ რამ ვერც იმას ვამ ტ კი ცებ, რომ

რუ სი ნა ცი ო ნა ლის ტი იყო. რა ღაც ქარ თუ ლი, ისე ვე, რო გორც რუ სუ ლი შრე ე ბი მის ნა ცი ო-

ნა ლიზ მ ში არ სე ბობს. მაგ რამ იმის თქმა, რომ ის პირ წა ვარ დ ნი ლი რუ სი იყო, და არ ყო ფი-

ლა ქარ თ ვე ლი, შეც დო მა ა.

5 8



სქოლიო

1 მე ღო რე ქა ლი და მწყემ სი – შავ - თეთ რი კო მე დიური ფილმი. 1941 წ. რეჟ. ივან პი რი ე ვი.2 პარ ტი ის მე-20 ყრი ლო ბა გა ი მარ თა – მოს კოვ ში 1956 წლის თე ბერ ვალ ში. ამ ყრი ლო ბა ზე და იგ მო სტა-

ლი ნი და პი როვ ნე ბის კულ ტი. 3 ბო რის გრო ი სი (1947) – ფი ლო სო ფო სი, მე დი ი სა და ხე ლოვ ნე ბის მკვლვა რი, ნიუ-იორ კის უნი ვერ სი ტე-

ტის სლა ვის ტი კის პრო ფე სო რი. 4 Gesamtkunstwerk Stalin. München – Wien: Hanser Verlag (Edition Akzente), 1988.

Русск. версия: Утопия и Обмен (Стиль Сталин. О Новом. Статьи). Москва.: Знак, 1993.5 ლევ ტროც კი (1879-1940) – რუ სი რე ვო ლუ ცი ო ნე რი, 1917 წლის რე ვო ლუ ცი ის ერ თ -ერ თი ორ გა ნი ზა ტო-

რი, სამ ხედ რო კო მი სა რი; და უ პი რის პირ და ლე ნინს და სტა ლინს, რის თ ვი საც გა რიცხეს პარ ტი ი დან და

1932 წელს საბ ჭო თა კავ ში რი დან გა ა ძე ვეს; მოკ ლეს მექ სი კა ში 1940 წელს. არის ტროც კიზ მის მთა ვა რი

იდე ო ლო გი.6 РАПП-რაპპი – რუს პრო ლე ტა რ მწე რალ თა ასოციაცია, რო მე ლიც 1925 წელს პრო ლე ტარ მწე რალ თა

პირ ველ სა კავ ში რო კონ ფე რენ ცი ა ზე შე იქ მ ნა და 1932 წლამ დე იარ სე ბა. 7 სო ცი ა ლის ტუ რი რე ა ლიზ მის მთა ვა რი იდე ო ლო გის მაქ სიმ გორ კის (1868–1936) გა მოს ვ ლა 1934 წელს,

მწე რალ თა სა კავ ში რო ყრი ლო ბა ზე. http://gorkiy.lit-info.ru/gorkiy/articles/article-270.htm8 მა ლა ქია ტო რო შე ლი ძე (1880-1938) – საბ ჭო თა ჟურ ნა ლის ტი და სა ზო გა დო მოღ ვა წე, თსუ-ს რექ ტო-

რი, 1931-1936 წლებ ში – სა ქარ თ ვე ლოს სსრ სა გეგ მო კო მი ტე ტის თავ მ ჯ დო მა რე და სა ხალ ხო კო მი სარ თა

საბ ჭოს თავ მ ჯ დო მა რის მო ად გი ლე; იმავ დ რო უ ლად, 1934-1935 წლებ ში – მარ ქ ს -ენ გელ ს - ლე ნი ნის ინ ს ტი-

ტუ ტის თბი ლი სის ფი ლი ა ლის დი რექ ტო რი და მწე რალ თა კავ ში რის თავ მ ჯ დო მა რე, 1936 წელს – გა ნათ-

ლე ბის სა ხალ ხო კო მი სა რი; დახ ვ რი ტეს 1938 წელს.9 კან დიდ ჩარ კ ვი ა ნი (1907-1994) – ქარ თუ ლი პარ ტი უ ლი მუ შა კი; 1938-1952 წლებ ში სა ქარ თ ვე ლოს კომ-

პარ ტი ის გე ნე რა ლუ რი მდი ვა ნი. 10 ჰე ი დენ ვა ი ტი (Hayden White) – თა ნა მედ რო ვე ის ტო რი კო სი და მკვლე ვა რი. კა ლი ფორ ნი ის უნი ვერ სი-

ტე ტის პრო ფე სო რი. The Historical Imagination in Nineteenth-Century Europe.11 Первый всесоюзный съезд советских писателей. Стенографический отчет, 1934, с. 17.

6 0

წარსულის რეკონსტრუქცია: ისტორიოგრაფიის როლი საბჭოთა წარსულის გააზრებაში


შოთა ხინჩაგაშვილი – სოციალურ მეცნიერებათა მაგისტრი, ბლოგერი

თორნიკე შარაშენიძე – საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტის

პროფესორი / ისტორიული სიმართლის დამდგენი კომისიის

აღმასრულებელი მდივანი

მოდერატორი: დავით ლოსაბერიძე – ისტორიკოსი / მშვიდობის,

დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტი

29.04.2011

6 1

და ვით ლო სა ბე რი ძე – დღე ვან დე ლი დის კუ სი ის თე მა იმ დე ნად დი დი ა, რომ მის გან-ხილ ვას, შე იძ ლე ბა, წლე ბი და სჭირ დეს. დღეს შე ვეც დე ბით მი მო ვი ხი ლოთ ის ზო გა დი პრინ ცი პე ბი და ხედ ვე ბი, რომ ლე ბიც ქარ თულ სა ზო გა დო ე ბა ში არ სე ბობს და, გარ კ ვე ულ-წი ლად, ხელს უწყობს წარ სუ ლის გა აზ რე ბის, ღი რე ბუ ლე ბა თა შე ფა სე ბი სა და გა და ფა სე ბის პრო ცესს.

ის ტო რი ის სხვა დას ხ ვა ხედ ვით და სხვა დას ხ ვა ჭრილ ში წარ მოდ გე ნა მარ ტო ჩვენ თ-ვის და მა ხა სი ა თე ბე ლი მოვ ლე ნა არ არის, ნე ბის მი ე რი კა ტაკ ლიზ მის დროს, გარ კ ვე უ ლი პე რი ო დის გას ვ ლის შემ დეგ სა ზო გა დო ე ბა უახ ლო ე სი თუ უფ რო შო რე უ ლი წარ სუ ლის გა და ფა სე ბას იწყებს. ამ დროს ჩნდე ბა ხედ ვე ბი, რომ ლე ბიც, ხში რად, მკვეთ რად იდე ო-ლო გი ზი რე ბუ ლია და ეს მხო ლოდ ტო ტა ლი ტა რულ სის ტე მებს არ ეხე ბა. საკ მა რი სია, გა-ვიხ სე ნოთ დაწყე ბი თი სკო ლის ის ტო რი ის სა ხელ მ ძღ ვა ნე ლო ე ბი და და ვი ნა ხავთ, რო გორ ხდე ბა ის ტო რი ის გა აზ რე ბა სხვა დას ხ ვა ქვე ყა ნა ში. ბუ ნებ რი ვი ა, არც ჩვენ ვართ გა მო ნაკ-ლი სი; მით უმე ტეს, რომ ჩვენ თან ოცი წლის წინ, ერ თი მხრივ, სა მოც და ათ წ ლი ა ნი ბოლ-შე ვი კუ რი მმარ თ ვე ლო ბა დას რულ და, მე ო რე მხრივ კი – ორას წ ლი ა ნი პე რი ო დი, რო ცა სა ქარ თ ვე ლოს და მო უ კი დებ ლო ბა არ ჰქონ და და დი დი ევ რა ზი უ ლი იმ პე რი ის ერ თ -ერ თი შე მად გე ნე ლი ნა წი ლი იყო. ად რე თუ გვი ან, აუცი ლებ ლად უნ და დაგ ვეწყო ამ პე რი ო დის შე ფა სე ბა ზე ფიქ რი.

საბ ჭო თა სა მოც და ათ წ ლი ა ნი პე რი ო დის შე ფა სე ბის თ ვის საკ მა რი სი დრო ჯერ არ გა სუ-ლა, მაგ რამ გარ კ ვე უ ლი დას კ ვ ნე ბი, ალ ბათ, უკ ვე შეგ ვიძ ლია გა ვა კე თოთ. არც ის იქ ნე ბა გა საკ ვი რი, რომ ჩვე ნი ხედ ვე ბი მო მა ვალ მა თა ო ბებ მა არ გა ი ზი ა რონ.

თორ ნი კე შა რა შე ნი ძე – ჩე მი მოხ სე ნე ბის თე მა ის ტო რი უ ლი სი მარ თ ლის დამ დ გე ნი კო მი სი ის მუ შა ო ბას შე ე ხე ბა; თუმ ცა, შე ვეც დე ბი, მარ ტო კო მი სი ა ზე არ ვი სა უბ რო და სა-კითხი უფ რო ფარ თო პერ ს პექ ტი ვი დან წარ მო ვად გი ნო.

ქარ თ ვე ლებს ჩვე ნი წარ სუ ლი გა აზ რე ბუ ლი არ გვაქვს – არ ვი ცით, რა მოხ და ახ ლა ხან და რა მოხ და ოდეს ღაც; მაგ რამ ეს მხო ლოდ ქარ თუ ლი სა ზო გა დო ე ბის ბრა ლი არ არის, რად გან სა ქარ თ ვე ლოს ის ტო რია დღემ დე კარ გად შეს წავ ლი ლი და სა ზო გა დო ე ბამ დე მი-ტა ნი ლი არ ყო ფი ლა. მა გა ლი თად, დღემ დე არ ვი ცით, და სა ზო გა დო ე ბა ში თან ხ მო ბა არ არის მიღ წე უ ლი იმის შესახებ, რა მოხ და 90-იან წლებ ში – ვინ იყო დამ ნა შა ვე, ვინ იყო კარ გი, ვინ იყო ცუ დი და ა. შ.; არც ის ვი ცით, და ალ ბათ, დიდ ხანს ვერ გა ვი გებთ, რა მოხ და 2008 წლის აგ ვის ტოს ომ ში. ჩვენ ძი რი თა დად მი თე ბით ვცხოვ რობთ და სი ტუ ა ცი ას რე ა ლუ-რად ვერ ვა ფა სებთ.

რო ცა მთავ რო ბა ში კო მი სი ის შექ მ ნის იდეა გაჩ ნ და, და მი კავ შირ დ ნენ და თა ნამ შ რომ ლო-ბა შე მომ თა ვა ზეს; გა მი ხარ და, რად გან მი მაჩ ნ და, რომ ეს კო მი სია გვაძ ლევ და შე საძ ლებ-ლო ბას, ის ტო რი ის კრი ტი კუ ლი კვლე ვა დაგ ვეწყო. კო მი სია ორ ადა მი ანს ჩაგ ვა ბა რეს – მე და ვა სილ რუ ხა ძეს, რო მე ლიც აშ შ - ში დოქ ტო რან ტია და სა ის ტო რიო კვლე ვებ ზე მუ შა ობს.

6 2

warsulis rekonstruqcia:

istoriografiis roli sabWoTa warsulis gaazrebaSi

კო მი სი ას უნ და შე ეს წავ ლა რუ სუ ლი კო ლო ნი ა ლუ რი პო ლი ტი კა სა ქარ თ ვე ლო ში გე ორ-გი ევ ს კის ტრაქ ტა ტი დან1 XX სა უ კუ ნის 90-იანი წლე ბამ დე. მი მაჩ ნ და, რომ ეს იყო ძა ლი ან კარ გი შან სი, დაგ ვეწყო ქარ თუ ლი ის ტო რი ის სე რი ო ზუ ლი ანა ლი ზი.

მუ შა ო ბა შე და რე ბით ნაკ ლე ბად მტკივ ნე უ ლი სა კითხით, რუ სე თის მი ერ სა ქარ თ-ვე ლოს მი ერ თე ბის თე მით და ვიწყეთ. ტექსტს ძი რი თა დად მოწ ვე უ ლი ის ტო რი კო სე-ბი წერ დ ნენ. მე მათ თან კო ორ დი ნა ცი ით დავ წე რე მოხ სე ნე ბის ტექ ს ტი, სა დაც მქონ და ჩე მი მო საზ რე ბე ბი იმის თა ო ბა ზე, რა შე ე შა ლათ ქარ თ ვე ლებს, რა ვერ გათ ვა ლეს თა-ვის დრო ზე და რა და ნა შა უ ლი მი უძღ ვით თვითონ ქარ თ ვე ლებს სა ქარ თ ვე ლოს წი ნა-შე. მა გა ლი თად შე იძ ლე ბა მო ვიყ ვა ნოთ ერეკ ლე მე ო რის საკ მა ოდ გუ ლუბ რ ყ ვი ლო, არა ა დეკ ვა ტუ რი და არა თან მიმ დევ რუ ლი პო ლი ტი კა, რომ ლის წყა ლო ბი თაც ისე ვი-ქე ცით რუ სუ ლი იმ პე რი ის ნა წი ლად, რომ ეს არც გვი ვა რა უ დი ა. იმ პე რი ოდ ში, რო ცა ერეკ ლემ რუ სეთს ქვე შევ რ დო მო ბა სთხო ვა, სხვა გათ ვ ლე ბი გვქონ და. იმ მოვ ლე ნებ-ში, რაც მე რე მოხ და, დი დი წვლი ლი შე ი ტა ნა არა მხო ლოდ რუ სე თის ვე რა გო ბამ, არა-მედ, ქარ თ ვე ლე ბის გა უ ტან ლო ბამ, არა ა დეკ ვა ტუ რო ბამ და ინ ფან ტი ლიზ მ მაც. თუმ ცა, სა ბო ლო ოდ, რადგან კო მი სი ის მი ზა ნი იყო, ეჩ ვე ნე ბი ნა რუ სე თის პო ლი ტი კა სა ქარ თ-ვე ლო ში, ეს სა კითხე ბი, სამ წუ ხა როდ, მოხ სე ნე ბა ში მე ო რა ხა რის ხოვ ნად დარ ჩა. რო ცა გაგ რ ძელ დე ბა მუ შა ო ბა სა ქარ თ ვე ლოს ის ტო რი ა ზე და არა მხო ლოდ ამ კო მი სი ის ფარ-გ ლებ ში, უნ და ვე ცა დოთ, რომ ის, რაც ჩვენ თავს ხდე ბო და, ცუ დი ან კარ გი, მხო ლოდ გა რე მტრებს არ და ვაბ რა ლოთ და პა სუ ხი სა კუ თარ თავ შიც ვე ძე ბოთ – იქ ნებ, ჩვენც შეგ ვე შა ლა რა ღაც. რუ სე თი დი დი ქვე ყა ნაა და მას ყო ველ თ ვის შე უძ ლია სა ქარ თ ვე-ლოს რა ღაც ავ ნოს, მაგ რამ შენ თუ აქე დან ხელს არ შე უწყობ, ეს ყო ველ თ ვის გა უ ჭირ-დე ბა.

თუ სა კუ თა რი წარ სუ ლი დან გაკ ვე თი ლებს არ გა მო ვი ტანთ, მსგავს შეც დო მებს მუდ მი-ვად გა ვი მე ო რებთ. შეც დო მე ბი, რომ ლე ბიც 2008 წელს და ვუშ ვით, ახა ლი არ ყო ფი ლა – ბევ რ ჯერ დაგ ვიშ ვია და შე იძ ლე ბა, კი დევ და ვუშ ვათ, რად გან სა ზო გა დო ე ბამ ის ტო რია არ იცის. სა ზო გა დო ე ბამ დე ის ტო რია არა ვის მი უ ტა ნი ა. ეს რე ა ლო ბა ა.

ალ ბათ, გა ინ ტე რე სებთ, რა იყო ამ კო მი სი ის შექ მ ნის მი ზა ნი, სად იწყე ბო და კო მი სი ის მუ შა ო ბა ში პო ლი ტი კა და სად მთავ რ დე ბო და მეც ნი ე რუ ლი კვლე ვე ბი. რად გან კო მი სია სა ხელ მ წი ფომ და მთავ რო ბამ და არ სა, ბუ ნებ რი ვი ა, ჩნდე ბა კითხ ვა: ხომ არ იქ ნე ბა კო-მი სი ის დას კ ვ ნე ბი პო ლი ტი ზე ბუ ლი. მე ასე ვიტყო დი: მსგავს კო მი სი ებს სხვა ქვეყ ნებ ში, მა გა ლი თად, ბალ ტი ის პი რეთ შიც ყო ველ თ ვის მთავ რო ბა ქმნი და. სა ხელ მ წი ფო ზრუ-ნავს იმა ზე, რომ აამაღ ლოს ერ ში თვი თიდენ ტი ფი კა ცი ის შეგ რ ძ ნე ბა – ვინ ვართ, სა ი დან მოვ დი ვართ, ვი ნაა ჩვე ნი მტე რი, ვინ – მოყ ვა რე. ცუდს ვე რა ფერს ვხე დავ იმა ში, რომ სა ხელ მ წი ფომ ამ გ ვა რი კო მი სი ე ბი შექ მ ნას და ხელ ფა სი გა და უ ხა დოს ის ტო რი კო სებს, რომ ლე ბიც კო მი სი ის მუ შა ო ბა ში მი ი ღე ბენ მო ნა წი ლე ო ბას. პო ლი ტი კუ რი მი ზა ნი ამის უკან ჩანს, მაგ რამ ეს არა ლე გი ტი მუ რი რამ არ არის.

6 3



ცხა დი ა, ეს არ ნიშ ნავს იმას, რომ კო მი სი ის მოხ სე ნე ბა არა ო ბი ექ ტუ რი იყოს და სი ნამ დ-ვი ლეს არ ასა ხავ დეს; პი რი ქით – გა მოქ ვეყ ნ დე ბა კო მი სი ის დას კ ვ ნა – ნა ხავთ, რომ ყვე-ლა ფე რი ის ტო რი ულ წყა რო ებს ეყ რ დ ნო ბა და თან არ გუ მენ ტი რე ბუ ლი ა. ზოგს შე იძ ლე ბა არ მო ე წო ნოს ის, რომ რუ სე თი თა ვი სი პო ლი ტი კის გა მო ზედ მე ტად გაკ რი ტი კე ბუ ლი ა; ამ თე მა ზე შეგ ვიძ ლი ა ვი და ვოთ. უბ რა ლოდ, სა ქარ თ ვე ლო ში ყვე ლა ფერ ზე და ყვე ლა ზე ობი-ექ ტუ რი შე ხე დუ ლე ბა უნ და იყოს.

წიგ ნე ბი დან და ფილ მე ბი დან ჩა ნერ გი ლი გვაქვს, რომ ირა ნე ლე ბი ცუ დე ბი იყ ვ ნენ და აქ ძა ლი ან ცუ დი რა ღა ცე ბი გა ა კე თეს, ეს ინ ს ტინქ ტის დო ნე ზე ა. რუ სეთ თან კი გა ურ კ ვე ვე ლი ვი თა რე ბა ა. რუ სე თი თან გვიყ ვარს, თან არ გვიყ ვარს. მგო ნი, მარ ტი ვი გა მო სა ვა ლი უნ-და მოვ ძებ ნოთ – ფაქ ტე ბი შე ვის წავ ლოთ. რუ სეთ მა კარ გი რა ღა ცეე ბი გა ა კე თა, ამას ვერ და ვუ კარ გავთ, რა ღაც – ცუ დიც გა ა კე თა და ესეც უნ და ვი ცო დეთ. მგო ნი, ყვე ლა ადა მი ანს აქვს უფ ლე ბა, სი მარ თ ლე იცო დეს და მე რე, დას კ ვ ნე ბი თვი თონ გა ა კე თოს – რა მო ე წო ნე-ბა და რა არ მო ე წო ნე ბა.

რუ სე ბი გვაყ ვედ რი ან, რომ მათ დაშ ლი ლი ქვე ყა ნა ჩაიბარეს, გააერთიანეს და სა ქარ თ-ვე ლოს იმ საზღ ვ რებ ში არ სე ბო ბა, რომ ლე ბიც 1990 წელს გვქონ და, სწო რედ რუ სე ბის დამ-სა ხუ რე ბა ა. ამა ში სი მარ თ ლის რა ღაც ნა წი ლი არის. სა ქარ თ ვე ლო მა შინ მარ თ ლა დაშ ლი-ლი იყო. მაგ რამ ქვეყ ნის ტე რი ტო რი ე ბის შეკ რე ბა და შე ერ თე ბა რუ სე თის მი ერ არა ჩვე ნი, არა მედ მა თი ინ ტე რე სე ბის გა მო ხდე ბო და. რუ სებ მა 1870 წელს თურ ქებს ბა თუ მი და აჭა რა წა არ თ ვეს, მაგ რამ ეს მხო ლოდ იმი ტომ გა ა კე თეს, რომ რუ სე თის იმ პე რი ას მე ტი ტე რი ტო-რი ე ბი ჰქო ნო და შა ვი ზღვის პი რას. ამის შემ დეგ რუ სეთ მა ყვე ლა ფე რი გა ა კე თა იმის თ ვის, რომ აჭა რი დან ქარ თ ვე ლე ბი გა ე ყა რა და იქ რუ სე ბი ჩა ე სახ ლე ბი ნა. ის რე ა ლო ბა, რო მე-ლიც რუ სეთ თან გვა კავ ში რებს, ძა ლი ან წი ნა აღ მ დე გობ რი ვი ა, მი სი შე ფა სე ბა ფაქ ტე ბის ზედ მი წევ ნით ცოდ ნას მო ითხოვს. კო მი სი ის მი ერ მომ ზა დე ბულ, მაქ სი მუმ, 50-60 გვერ დი-ან მოხ სე ნე ბა ში თავ მოყ რი ლი იქ ნე ბა ფაქ ტე ბი – რა მოხ და და რო გორ, რა სურ და რუ სეთს სა ქარ თ ვე ლო ში და სა ბო ლო ოდ რა და რო გორ გა ნა ხორ ცი ე ლა.

რო ცა რუ სე თი სა ქარ თ ვე ლოს იერ თებ და, რუ სე თის ელი ტა ში არ იყო კონ სენ სუ სი იმის თა ო ბა ზე, სჭირ დე ბო და თუ არა რუ სეთს სა ქარ თ ვე ლოს ნა ი რი ქვე ყა ნა. იმ პე რი ოდ-ში რუ სეთს მარ თავ და ალექ სან დ რე პირ ვე ლი, რო მე ლიც საკ მა ოდ წი ნა აღ მ დე გობ რი ვი კა ცი იყო და ლი ბე რა ლუ რი მიდ გო მე ბით გა მო ირ ჩე ო და. მა გა ლი თად, მან პო ლო ნეთს კონ ს ტი ტუ ცია მის ცა. მა შინ პო ლო ნე თი რუ სე თის ნა წი ლი იყო და მსგავ სი რამ არა ვის მო უ ვი დო და თავ ში. ალექ სან დ რეს მი აჩ ნ და, რომ სა ქარ თ ვე ლოს შე ერ თე ბა რუ სე თის თ-ვის არ იყო უსაფ რ თხო, რად გან ეს მო და, რომ თუ მარ თ ლ მა დი დებ ლურ სა ქარ თ ვე ლოს ასი მი ლი რე ბის პრო ცეს ში რუ სე თი რა ი მე ცუდს გა უ კე თებ და, ეს მის თ ვი საც არ იქ ნე ბო და კარ გი. მაგ რამ ის სა ბო ლო ოდ და არ წ მუ ნეს, რომ სა ქარ თ ვე ლო აუცი ლებ ლად უნ და მი-ე ერ თე ბი ნა და, სხვა თა შო რის, აქ დი დი რო ლი ქარ თ ვე ლებ მა ითა მა შეს, მათ შო რის, ერეკ ლე მე ფის ოჯა ხის წევ რებ მაც.

6 4



რო ცა 1921 წელს სა ქარ თ ვე ლო რუ სე თის იმ პე რი ის ნა წი ლი კი დევ ერ თხელ გახ და, ქარ-თ ვე ლე ბის და ნა შა უ ლი ნაკ ლე ბად ჩანს, ვიდ რე XIX სა უ კუ ნის მიჯ ნა ზე, რო ცა ჩვე ნი ნე ბით ვი ქე ცით იმ პე რი ის ნა წი ლად. კო მი სი ის დას კ ვ ნა ში ეს პე რი ო დიც ასა ხუ ლი ა. ცალ კე თა ვი ეძღ ვ ნე ბა მარ თ ლ მა დი დებ ლუ რი ეკ ლე სი ის შე ვიწ რო ე ბას, ცალ კე – კა თო ლი კუ რი ეკ ლე სი-ის დევ ნას, ცალ კე თა ვი – ქარ თულ ენას. ბუ ნებ რი ვი ა, სა უ ბა რია რეპ რე სი ებ ზეც. თუმ ცა, ეს არ არის რუ სე თის მი ერ მხო ლოდ ქარ თ ვე ლი ერის წი ნა შე ჩა დე ნი ლი და ნა შა უ ლი: იმ პე რი ამ მა შინ, უპირ ვე ლე სად, რუს ხალხს და უ შა ვა. სამ წუ ხა რო ისა ა, რომ რუ სე თის მო სახ ლე ო ბას ეს გაც ნო ბი ე რე ბუ ლი არა აქვს. სა ნამ რუ სეთ ში არ გა ი აზ რე ბენ ის ტო რი ას, მა ნამ დე ჩვენ რუ-სეთ თან ნორ მა ლუ რი ურ თი ერ თო ბა ვერ გვექ ნე ბა. რო ცა წლე ბის წინ ნა ტოში გა წევ რი ა ნე ბა და ვი სა ხეთ მიზ ნად, რამ დე ნი მე ადა მი ა ნი ამ ბობ და, ეს შე უძ ლე ბე ლი ა, სა ნამ რუ სე თი თვი თონ არ მო ინ დო მებს ნა ტოში შეს ვ ლა სო. და ახ ლო ე ბით მსგავ სი რე ა ლო ბა გვაქვს ის ტო რი ულ სი ნამ დ ვი ლეს თან და კავ ში რე ბი თაც. სა ნამ რუ სე თი თა ვის ის ტო რი ას ობი ექ ტუ რად არ გა ი-აზ რებს, მა ნამ დე ჩვენც გაგ ვი ჭირ დე ბა სა კუ თა რი ის ტო რი ის გა აზ რე ბა. რუ სე თი უზარ მა ზა რი ქვე ყა ნაა და გვინ და თუ არა, ის თა ვის მე ზობ ლებ ზე გავ ლე ნას ახ დენს. რუ სეთ ში დე მოკ რა-ტია რომ ყო ფი ლი ყო, ჩვენ თა ნაც უფ რო დაჩ ქარ დე ბო და დე მოკ რა ტი უ ლი გან ვი თა რე ბა. იქ დე მოკ რა ტია არ არის; შე იძ ლე ბა, ამის გა მო ცაა ჩვენ თან დე მოკ რა ტი უ ლი გან ვი თა რე ბის პრო ცე სი შე ნე ლე ბუ ლი. ფაქ ტი ა, ჩვენ რუ სეთ ზე ვართ გა დაბ მუ ლი. ამა ში არის რა ღაც კარ გი, რა ღაც – ცუ დი, კო მი სი ის დას კ ვ ნა ში წე რი ა, რომ ეს ყვე ლა ფე რი უფ რო ცუ დი ა.

კო მი სი ის დას კ ვ ნა რუ სეთს, ცხა დი ა, არ მო ე წო ნე ბა; მაგ რამ მო ვა დრო და ისი ნიც გა-აც ნო ბი ე რე ბენ, რა და უ შა ვეს სხვებს და რა და უ შა ვეს სა კუ თარ თავს. ჩვენც, ასე ვე უნ და გა ვი აზ როთ არა მარ ტო ის, რა დაგ ვი შა ვა რუ სეთ მა ან ირან მა, არა მედ, ისიც, რა ვავ ნეთ სა კუ თარ თავს. მგო ნი, ეს უმ თავ რე სი სა კითხი ა, რო მელ საც სულ და ვუბ რუნ დე ბი. რად გა-ნაც ის ტო რი უ ლი სი მარ თ ლე ჯერ ჩვენ თავ ზე უნ და ვი ცო დეთ და მე რე – გა რე დან მო სულ ვი ღა ცებ ზე, სულ ერ თია ვინ იქ ნე ბა ეს – მტე რი თუ მოყ ვა რე.

შო თა ხინ ჩა გაშ ვი ლი – ჩე მი მსჯე ლო ბა მსურს ორი კითხ ვის სა ხით ჩა მო ყა ლი ბე ბუ ლი სა კითხით შე მოვ საზღ ვ რო. პირ ვე ლი აბ ს ტ რაქ ტუ ლია და დღე ვან დე ლი დის კუ სი ის თ ვის შე-იძ ლე ბა ნაკ ლე ბად სა ინ ტე რე სო – რამ დე ნად სწო რად ვიქ ცე ვით ხოლ მე, რო ცა ხში რად მივ მარ თავთ ის ტო რი ას და ვთხოვთ პა სუხს იმ სა კითხე ბის შე სა ხებ, რაც აწ მ ყო ში გვა წუ-ხებს; და მე ო რე – რამ დე ნად სწო რად ვე კითხე ბით ხოლ მე წარ სულს. მეც შე მე შა ლა და ერ თ მა ნეთ ში ამე რია ორი ცნე ბა – წარ სუ ლი და ის ტო რი ა, რომ ლე ბიც ფუნ და მენ ტუ რა დაა ერ თ მა ნე თის გან გა სა მიჯ ნი. არა და, ჩვენ ხში რად ვი ყე ნებთ სიტყ ვა „წარსულს“ და ის ტო-რი ას ვგუ ლის ხ მობთ. ის ტო რია წარ სუ ლი არ არის. ის ტო რია – მოთხ რო ბი ლი წარ სუ ლი ა, მოთხ რო ბი ლი წარ სუ ლი კი ყო ველ თ ვის სხვა დას ხ ვა ნა ი რი ა.

დღე ვან დე ლი ჩვე ნი დის კუ სი ის თე მა შე იძ ლე ბა იყოს ისიც, რამ დე ნა დაა შე საძ ლე ბე ლი არ სე ბობ დეს ერ თი და ლე გი ტი მუ რი თხრო ბა წარ სუ ლის შე სა ხებ. ერ თი ოფი ცი ა ლუ რი ის-

6 5



ტო რი ა, თა ვის თა ვად, პრობ ლე მა ტუ რია და ამ სა კითხ ზე მსჯე ლო ბი სას მინ და, აუდი ტო რი-ა მაც გა მო ი ჩი ნოს აქ ტი უ რო ბა.

ცი ცე რო ნის ნათ ქ ვა მი ა, ის ტო რია ცხოვ რე ბის მას წავ ლე ბე ლი ა ო. რე ა ლუ რად ცი ცე რო-ნი სე უ ლი პა თო სი აერ თი ა ნებს სა ხელ მ წი ფო კო მი სი ის ფუნ ქ ცი ას და ამ პრო ექ ტის პა თოსს და ეთოსს. არ მინ და, ტო ტა ლუ რად აის ტო რი უ ლი ვი ყო დღეს, მაგ რამ შემ თხ ვე ვი თი არ არის, რომ დავ ს ვი შე კითხ ვა იმის შე სა ხებ – რამ დე ნად სწო რი ა, რო ცა წარ სულს მივ მარ-თავთ. ხში რად ვხუმ რობ ხოლ მე, რომ ჩვენ ის ტო რი უ ლი ბუ ლიმი ით ვართ და ა ვა დე ბუ ლე ბი – ყო ველ თ ვის წარ სულ ში ვი ყუ რე ბით, რა თა მო მა ვა ლი ავ ხ ს ნათ.

სა დოქ ტო რო კვლე ვის ფარ გ ლებ ში ის ტო რი ულ მეხ სი ე რე ბას ვაკ ვირ დე ბი – რა ტომ გვახ სოვს წარ სუ ლი, რო გორ გვახ სოვს, რას ვი მახ სოვ რებთ, რას – არა და ამ ყვე ლა ფერ ში რა როლს თა მა შობს აწ მ ყო. მინ და გან ვი ხი ლო სხვა თვალსაზრისი, რო მელ საც სა ფუძ ვე ლი მეხ სი ე რე ბის ინ ტერ დის ციპ ლი ნა რუ ლი კვლე ვის ფარ გ ლებ ში და ე დო და რო მე ლიც ის ტო-რი ოგ რა ფი უ ლი კვლე ვე ბი სა გან პრინ ცი პუ ლად გან ს ხ ვავ დე ბა, რად გან აწ მ ყო ში არ სე ბულ სო ცი ა ლურ ჯგუ ფებს აკ ვირ დე ბა, მა თი ის ტო რი ით და ინ ტე რე სე ბის სა ფუძ ვ ლებს სწავ ლობს.

უპი რო ბო მხო ლოდ ერ თი დათ ქ მაა – თუ სა უ ბა რია კო ლექ ტი ურ ის ტო რი ულ მეხ სი ე რე-ბა ზე, ეს შე დე გია უწყ ვე ტი და მახ სოვ რე ბის პრო ცე სი სა, მაგ რამ და მახ სოვ რე ბა ში და ვიწყე-ბაც უნ და ვი გუ ლის ხ მოთ. ეს და მახ სოვ რე ბი სა და და ვიწყე ბის დი ა ლექ ტი კუ რი პრო ცე სი ა. რო ცა ჩვენ ხში რად ვი ყე ნებთ სიტყ ვა „ისტორიას“, რა ტომ ღაც ვგუ ლის ხ მობთ მეხ სი ე რე ბას და ამა ვე დროს თით ქოს იმას, რომ ყვე ლა ფე რი უნ და გვახ სოვ დეს. ბუ ნებ რი ვი ა, ის ტო რია წარ სუ ლის ფაქ ტე ბის, მოვ ლე ნე ბის და თა რი ღე ბის შერ ჩე ვი თი კო ლექ ცი ა ა. ყვე ლა ფერს არ ვი მახ სოვ რებთ და ეს არც არის აუცი ლე ბე ლი. სა ინ ტე რე სოა მი ვაქ ცი ოთ ყუ რადღე ბა იმას, თუ რა ტომ ვი მახ სოვ რებთ წარ სუ ლის სპე ცი ფი კურ მოვ ლე ნებს. ბუ ნებ რი ვი ა, ამ დათ ქ მის სა ფუძ ველ ზე სა ხელ მ წი ფო კო მი სი ის არ სე ბო ბა იმ თა ვით ვე აბ სურ დი ა; იმი ტომ, რომ სა-ხელ მ წი ფო ერ თი მხრივ, გვკარ ნა ხობს, რა უნ და გახ სოვ დეს წარ სუ ლი დან და მე ო რე მხრივ – მოვ ლე ნე ბის ინ ტერ პ რე ტა ცი ა საც გვთა ვა ზობს.

მო დით, დღეს ვი სა უბ რობთ იმა ზე, არის თუ არა შე საძ ლე ბე ლი, სა ზო გა დო ე ბას ობი ექ-ტუ რად მო ვუთხ როთ წარ სუ ლის შე სა ხებ; ისე, რომ ეს არ იყოს და მო კი დე ბუ ლი დამ კ ვირ-ვე ბელ ზე /ის ტო რი კოს ზე და არც იმა ზე, რომ ეს დამ კ ვირ ვე ბე ლი კონ კ რე ტულ პო ლი ტი კურ კო ნი უნქ ტუ რას ექ ვემ დე ბა რე ბა და სუ ბი ექ ტუ რი ა.

ის ტო რი ის ობი ექ ტუ რი თხრო ბა დი დი ხნის მკვდა რი ოც ნე ბაა და უც ნა უ რი ა, რომ დღეს ჩვენ გვა მი უნ და ვაწ ვა ლოთ, რად გან რე ა ლუ რად XIX სა უ კუ ნი დან იწყე ბა პო ზი ტი ვის ტუ-რი ოპ ტი მიზ მი, რომ მი თის, ლე გენ დის სი ნამ დ ვი ლის გან გა მიჯ ვ ნა შეიძლება. სწო რედ აქ იღე ბს სა თა ვეს ის ტო რი კოს თა ხე ლო ბის აკა დე მი ზა ცი ა: და იწყეს კო ლექ ტი უ რი მეხ სი ე რე-ბის კვლე ვა, შე მო ი ღეს მე თო დო ლო გი უ რი კრი ტე რი უ მე ბი – რო გორ გა ერ ჩი ათ ტყუ ილ - მარ თა ლი. მაგ რამ თუ და ვაკ ვირ დე ბით, XIX სა უ კუ ნი დან მო ყო ლე ბუ ლი, ის ტო რი კო სე ბის პრო ფე სი ო ნა ლი ზა ცი ის პრო ცე სი გა უ მიჯ ნა ვია ერი- სა ხელ მ წი ფო ე ბის ჩა მო ყა ლი ბე ბის

6 6



პრო ცე სი სა გან, რა მაც ძა ლი ან სამ წუ ხა რო რე ა ლო ბა გა ნა პი რო ბა – ის აკა დე მი უ რი ტექ-ს ტე ბი, რომ ლე ბიც ის ტო რი კოს თა მი ერ იქ მ ნე ბო და, ხში რად – ის ტო რი კო სე ბის ნე ბით თუ მა თი ნე ბის სა წი ნა აღ მ დე გოდ – პო ლი ტი კუ რი რე ჟი მე ბის ლე გი ტი მა ცი ის თ ვის გა მო ი ყე ნე-ბო და ხოლ მე.

სა ქარ თ ვე ლოს ხე ლი სუფ ლე ბას აქვს მეხ სი ე რე ბის მეტ - ნაკ ლე ბად ოფი ცი ა ლუ რი პო ლი-ტი კა. შე იძ ლე ბა ვი სა უბ როთ მუ ზე უ მებ ზე, არ ქი ვებ ზე, ძეგ ლებ ზეც, რომ ლე ბიც აქეთ -ი ქით მოძ რა ო ბენ. ხე ლი სუფ ლე ბა ცდი ლობს, სა ზო გა დო ე ბა, ახალ გაზ რ და თა ო ბა მეტ - ნაკ ლე-ბად ერ თ გ ვა რო ვა ნი ის ტო რი უ ლი პროგ რა მით აღ ზარ დოს – ისე, რომ სო მეხს, რუსს, ბერ-ძენს და სა მო მავ ლოდ, აფხაზს არ ჰქონ დეთ სხვა დას ხ ვ ანა ი რი ცოდ ნა წარ სუ ლის შე სა ხებ და იცოდ ნენ, სა ი დან მო დი ან და მო მა ვალ ში რა უნ და აკე თონ.

სა ხელ მ წი ფო კო მი სი ის შექ მ ნა ის ტო რი კოსს და სო ცი ო ლოგს უხერ ხულ მი მარ თე ბა-ში აყე ნებს ხე ლი სუფ ლე ბას თან. თუ კი უკა ნას კ ნე ლი 200 წლის ის ტო რი ის მხო ლოდ ერ თი ოფი ცი ა ლუ რი ვერ სია არ სე ბობს, რა ვქნა, თუ მე სხვა ვერ სია მაქვს? ნაკ ლე ბად უნ და და-მა ფი ნან სონ? დი სი დენ ტი ვხდე ბი თუ უბ რა ლოდ, აკა დე მი ურ სა ზო გა დო ე ბა ში ჩე მი პო ზი ცია იმ თა ვით ვე არა სა ხარ ბი ე ლო ა? რა დას კ ვ ნე ბი შე იძ ლე ბა გა მო ვი ტა ნოთ აქე დან – ამა ზე უნ-და ვი სა უბ როთ და არა იმა ზე, რო გორ მოხ სე ნე ბას და დებს ის ტო რი უ ლი სი მარ თ ლის დამ-დ გე ნი კო მი სი ა. შე იძ ლე ბა საყ ვე დუ რი გვითხ რან – ჯერ ბავ შ ვი არ და ბა დე ბუ ლა და თქვენ უკ ვე გა ნი ხი ლავ თო. ჯე რ არ და ბა დე ბულ ბავ შ ვ ზე კი არ ვსა უბ რობ, არა მედ იმა ზე, რომ სა-ჭი როა აბორ ტი – ასე თი კო მი სია სა ერ თოდ არ უნ და ჩა მო ყა ლი ბე ბუ ლი ყო.

ამ გ ვა რი კო მი სი ის შექ მ ნა სა ხე ლი სუფ ლე ბო პო ლი ტი კის ერ თ -ერ თი ყვე ლა ზე უკი დუ რე-სი ფორ მა ა. ხში რად ვახ სე ნებთ ბალ ტი ის პი რე თის ქვეყ ნებს. ხომ არ ვაქ ცი ეთ ეს ქვეყ ნე ბი იდე ა ლად? ხომ არ ხდე ბა არა მხო ლოდ ბალ ტი ის პი რუ ლი, არა მედ, და სავ ლუ რი გა მოც-დი ლე ბით ყვე ლაფ რის გა მარ თ ლე ბა? ამა თუ იმ ინი ცი ა ტი ვის აუცი ლებ ლო ბა ში და სა მარ-თ ლი ა ნო ბა ში და სარ წ მუ ნებ ლად ჩემ თ ვის არ გუ მენ ტი არ არის ის, რომ რა ღაც საზღ ვარ გა-რეთ მოხ და. მით უმე ტეს, შეგ ვიძ ლია გა ვიხ სე ნოთ ბალ ტი ი პი რე თის ქვეყ ნე ბის არა ერ თი გა მოც დი ლე ბა, სა დაც მიმ ზიდ ველს ვე რა ფერს აღ მო ვა ჩენთ.

არ სე ბობს ინ ტუ ი ცი უ რი საფ რ თხის შეგ რ ძ ნე ბა – ხომ არ ხდე ბა ინ ტე ლექ ტუ ა ლუ რი სფე-როს იდე ო ლო გი ზა ცია ხე ლი სუფ ლე ბის მი ერ? არ სე ბობს რა ღაც, რაც აკა დე მი ურ მა სა-ზო გა დო ე ბამ აკა დე მი ურ ინ ს ტი ტუ ტებ ში უნ და აკე თოს და არა სა ხელ მ წი ფოს მე თა უ რის დად გე ნი ლე ბით შექ მ ნილ კო მი სი ებ ში. აქ იშ ლე ბა ზღვა რი აკა დე მი ურ სა ზო გა დო ე ბა სა და სა ხელ მ წი ფოს შო რის და ურ თი ერ თო ბის პრობ ლე მე ბიც ჩნდე ბა. უფ რო სწო რად, უნ და გა-ჩე ნი ლი ყო, მაგ რამ ჩემ და გა სა ოც რად, ის ტო რი კოს თა შო რის ამ კო მი სი ის შექ მ ნას პრო-ტეს ტი არ გა მო უ წე ვი ა.

რე ა ლუ რად, თა ნა მედ რო ვე ქარ თუ ლი სა ის ტო რიო სკო ლა, პრო ფე სი უ ლი თვალ საზ-რი სით, ვერ იქ ნე ბა მზად ყვე ლა ზე ახ ლო და ყვე ლა ზე ემო ცი უ რი წარ სუ ლი იკ ვ ლი ოს. არ-გუ მენ ტად არ გა მოდ გე ბა ის, რომ რაც უფ რო ახ ლოა წარ სუ ლი, მით უფ რო ად ვი ლია სი-

6 7



მარ თ ლის დად გე ნა; რად გან რაც უფ რო ახ ლო ა, მით უფ რო ემო ცი უ რი და მტკივ ნე უ ლი ა. რა ცი ო ნა ლის ტუ რი ოპ ტი მიზ მი, რომ შე ვაგ რო ვებ ფაქ ტებს, და ვა ლა გებ და დას კ ვ ნას დავ-დებ – თა ნა მედ რო ვე სამ ყა რო ში იდე ა ლის ტუ რად და ცო ტა თი სა სა ცი ლო დაც კი მო ჩანს.

სა ქარ თ ვე ლო ში ის ტო რი უ ლი სი მარ თ ლის დამ დ გე ნი კო მი სია 2010 წლი დან მუ შა ობს. მა-ნამ დე ერ თი წლით ად რე, 2009 წელს, რუ სე თის პრე ზი დენ ტ მა დი მიტ რი მედ ვე დევ მა გა მოს ცა ბრძა ნე ბა „რუსეთის ინ ტე რე სე ბის სა ზი ა ნოდ ის ტო რი ის ფა ლსი ფი კა ცი ის მცდე ლო ბებ თან წი-ნა აღ მ დე გო ბის კო მი სი ის“ შექ მ ნის შე სა ხებ2. ამ კო მი სი ა ში კონსტანტინ ზა ტუ ლი ნი და ჩვენ თ ვის ნაც ნო ბი სხვა ადა მი ა ნე ბიც შე დი ან. თუმ ცა, ძი რი თა დად ეს აკა დე მი უ რი ინ ს ტი ტუ ტე ბის წარ მო-მად გენ ლე ბით და ხუნ ძ ლუ ლი კო მი სი ა ა, რო მე ლიც გან საზღ ვ რავს, რო გო რი უნ და იყოს წარ სუ-ლის ინ ტერ პ რე ტა ცია რუ სე თის აკა დე მი უ რი სა ზო გა დო ე ბი სა და ზო გა დად – სა ზო გა დო ე ბის მი-ერ. მა გა ლი თად, მე თუ გავ ბე დე და რუ სეთ - სა ქარ თ ვე ლოს პირ ველ ურ თი ერ თო ბას რუ სე თის მი ერ სა ქარ თ ვე ლოს ანექ სია ვუ წო დე, პრობ ლე მე ბი აუცი ლებ ლად შე მექ მ ნე ბა.

მგო ნი, ჩე მი სათ ქ მე ლი ძა ლი ან მარ ტი ვია – არ ღირს ის ტო რი უ ლი ნა რა ტი ვის ოფი ცი ა-

ლურ დო ნე ზე დაყ ვა ნა. ცხა დი ა, ვერ გა ვექ ცე ვით ის ტო რი ის შე სა ხებ მე ინ ს ტ რი მულ, ჰე გე-

მო ნურ თხრო ბას, რო მე ლიც სას კო ლო სა ხელ მ ძღ ვა ნე ლო ებ ში ყო ველ თ ვის იქ ნე ბა, მაგ-

რამ ამის იქით წას ვ ლა და რე გუ ლი რე ბა XXI სა უ კუ ნეს თან შე უ სა ბა მოა, თუ XXI სა უ კუ ნე ში

მა ინ ც და მა ინც რუ სე თის ფე დე რა ცი ას არ ვი გუ ლის ხ მებთ.

კარ გი იქ ნე ბო და ქარ თ ვე ლი ის ტო რი კო სე ბის ყუ რადღე ბის გა ღი ზი ა ნე ბა და იმა ზე და-

ფიქ რე ბა, რამ დე ნად პო ზი ტი უ რი მოვ ლე ნაა ამ კო მი სი ის შექ მ ნა; ხომ არ არის ეს ხე ლი სუფ-

ლე ბის პირ ვე ლი სე რი ო ზუ ლი ან ტი ინ ტე ლექ ტუ ა ლუ რი ნა ბი ჯი: რად გან სწო რედ ან ტი ინ ტე-

ლექ ტუ ლიზ მი ა, რო ცა აცხა დებ, რომ შე გიძ ლია თუნ დაც უახ ლე სი წარ სუ ლის ერ თა დერთ

ჭეშ მა რიტ ვერ სი ას მისწ ვ დე.

და ბო ლოს, ჯერ ჩვენ თან მეხ სი ე რე ბის ინ ტერ დის ციპ ლი ნა რუ ლი კვლე ვე ბი გან ვი თა რე-

ბუ ლი არ არის, არ არის შეს წავ ლი ლი და გა ა ნა ლი ზე ბუ ლი ის შეც დო მე ბი, რომ ლე ბიც ქარ-

თულ მა ის ტო რი ოგ რა ფი ამ ტო ტა ლი ტა რიზ მის ეპო ქა ში და უშ ვა.

და ვით ლო სა ბე რი ძე – ის ტო რი ა, რო გორც წარ სუ ლი ერ თი ა; ის ტო რი ა, რო გორც მეც-ნი ე რე ბა – მე ო რე. თუ ამ თე ზისს გა ვი ზი ა რებთ, იმ დას კ ვ ნამ დე მი ვალთ, რომ ის ტო რი ა, ისე ვე, რო გორც ნე ბის მი ე რი სხვა მეც ნი ე რე ბა, ინ ტუი ცი ურ და ხე ლოვ ნე ბის სფე როს უფ-რო გა ნე კუთ ვ ნე ბა, ვი ნა ი დან მეც ნი ე რე ბა, რო მელ მაც ყვე ლა ფე რი იცის და რომელიც ყვე-ლა სათ ვის ცნო ბი ლი და აღი ა რე ბუ ლი ფაქ ტე ბის კონ გ ლო მე რა ტი ა, უკ ვე მეც ნი ე რე ბა აღარ არის. ის ტო რი ას ვე რაფ რით ვერ გან ვას ხ ვა ვებთ ფი ზი კის გან, სა დაც უამ რა ვი რამ უც ნო ბია. ყვე ლა ზე ცნო ბი ლი, მა გა ლი თად, ნი უ ტო ნის ან აინ შ ტა ი ნის, თე ო რი ე ბი ამ ადა მი ა ნე ბის ინ ტ-უი ტი უ რი ხედ ვე ბი დან გა მომ დი ნა რე შე იქ მ ნა. მე რე რამ დე ნად მარ თ ლ დე ბა ან არ მარ თ ლ-დე ბა თე ო რი ე ბი, ამას პრაქ ტი კა ადას ტუ რებს ან უარ ყოფს ხოლ მე. გა მო ნაკ ლი სი, ცხა დი ა, ყველ გა ნაა და სა პი რის პი რო ფაქ ტე ბიც არ სე ბობს.

6 8



ის ტო რი ა შიც არის რა ღაც კა ნონ ზო მი ე რე ბე ბი, მაგ რამ რამ დენდ სწო რად ვხე დავთ და რამ დე ნად სწო რად ვა ფა სებთ მათ, სხვა საქ მე ა. სა კითხი დგას არა ფაქ ტე ბის ცოდ ნას თან, არა მედ, მათ გა აზ რე ბას თან და კავ ში რე ბით. თუმ ცა, ჩვენ თან არ არ სე ბობს ინ ფორ მა ცი აც: ბევ რი რამ არ ვი ცით. მა გა ლი თად, ბო ლო დრომ დე არც მე ვი ცო დი ის ტო რია გუ რუ ლე-ბი სა და ბურ გუნ დი ე ლე ბის3 ომის შე სა ხებ. რო ცა გუ რუ ლებს თავს ბურ გუნ დი ე ლი რა ინ-დე ბი და ეს ხ ნენ, გუ რუ ლებ მა აქეთ ჩა იგ დეს რამ დე ნი მე მათ გა ნი ტყვედ და გა მო სას ყი დი მო ითხო ვეს. სა ნამ ეს ფუ ლი ჩა მო ვი დო და, გუ რუ ლებ მა ბურ გუნ დი ე ლე ბი აქე ი ფეს – ას ვეს და აჭა მეს. XV სა უ კუ ნის ქრო ნი კებ ში ერ თ -ერ თი მთა ვა რი ბი ძა მი სის ის ტო რი ას ჰყვე ბა – კოლ ხებ მა ბი ძა ჩე მი წყალ გა უ რე ვე ლი ღვი ნის დი დი თა სე ბით სმას მი აჩ ვი ეს, ლო თო ბით გარ და იც ვა ლა და მემ კ ვიდ რე ო ბა მე დამ რ ჩა ო. გახ სოვთ ალ ბათ, გა ე როს დამ კ ვირ ვე ბე ლი4 რომ გა ი ტა ცეს, აქე ი ფეს და რო ცა სპე ცო პე რა ცია ტარ დე ბო და, მთვრა ლი იპო ვეს სადღაც ზუგ დიდ თან. ბუ ნებ რი ვი ა, ყვე ლა ამ ბავს ასე თი კე თი ლი და სას რუ ლი არა აქვს, მაგ რამ სა-ჭი როა ასე თი ფაქ ტე ბის გა აზ რე ბაც – ზო გს მი აჩ ნი ა, რომ ეს ჩვენ თ ვის შე უ რაცხ მ ყო ფე ლი ა.

ას პინ ძის ბრძო ლა5 თურ ქულ სა ხელ მ ძღ ვა ნე ლო ებ ში აღ წე რი ლი ა, რო გორც თურ ქი ხალ-ხის დი დი გა მარ ჯ ვე ბა. ფაქ ტი ა, რუ სე თის სა ტე ლი ტი ერეკ ლე შე იჭ რა ახალ ცი ხე ში. ქარ თ-ვე ლე ბი გა მარ ჯ ვე ბად იმას თვლი ან, რომ ერეკ ლემ, მი უ ხე და ვად და მარ ცხე ბი სა, არ მია შე ი ნარ ჩუ ნა; თურ ქებს კი მი აჩ ნი ათ, რომ გა ი მარ ჯ ვეს და ახალ ცი ხე რუ სებ სა და გურ ჯებს არ და უთ მეს. ფაქ ტი ა, რომ იყო ბრძო ლა, იყო სის ხ ლის ღ ვ რა; პო ლი ტი კუ რად შეგ ვიძ ლია ავ ხ ს ნათ, მაგ რამ რო გორ შე ფა სე ბას მივ ცემთ, სხვა საქ მე ა. სულ სხვა ნა ირ შე ფა სე ბას მის-ცემ და ამ ამ ბავს ის 100 რუ სი ჰუ სა რი, რო მ ლე ბიც ერეკ ლე მე ფის მხა რეს გა და ვიდ ნენ და მი რონ ცხე ბუ ლი მე ფის ლე გი ტი მა ცია და იც ვეს. თუმ ცა, „რუსი ჰუ სა რე ბი“ რუ სე თის არ მი ა ში მო მ სა ხუ რე ფრან გი მე ომ რე ბი იყ ვ ნენ, რომ ლე ბიც უცხო ქვე ყა ნა ში ქრის ტი ა ნო ბის და სა-ცა ვად იბ რ ძოდ ნენ.

ჩვენ რა ღაც პე რი ოდს გავ დი ვართ, რო გორც ბევ რი ჩვე ნი ტი პის ქვე ყა ნა – ზოგ ზე ბევ რად წინ წა სუ ლი, ზოგ შემ თხ ვე ვა ში კი – ჩა მორ ჩე ნი ლი. მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ა, რო გორ ვახ დენთ წარ სუ ლის გა აზ რე ბას და რამ დე ნად მრა ვალ ფე რო ვა ნია გა აზ რე ბის მე ქა ნიზ მე ბი. თუ ვამ-ბობთ, რომ ერ თი შე ხე დუ ლე ბაა სწო რი, ნიშ ნავს თუ არა ეს, რომ ერთ მო საზ რე ბას ექ ნე ბა მო ნო პო ლი ა? რამ დე ნად თა ნაბ რა დაა წარ მოდ გე ნი ლი სხვა დას ხ ვა ხედ ვე ბი? ქარ თულ მა სა ზო გა დო ე ბამ, თუ სურს, რა ღა ცებ ში გა ერ კ ვეს, ეს გა მოწ ვე ვა უნ და დაძ ლი ოს. ის ტო რი ის სრუ ლად გა აზ რე ბას, ცხა დი ა, ვერ მო ვა ხერ ხებთ; იმი ტომ, რომ XXI სა უ კუ ნის ბო ლოს შე იძ-ლე ბა, სულ სხვა ნა ი რად და ი ნა ხონ ის სა კითხე ბი, რომ ლებ საც ჩვენ ახ ლა ვა ფა სებთ.

ნუ ცა ბა თი აშ ვი ლი, ან თ რო პო ლო გი – ორი რამ მინ და ვთქვა. პირ ვე ლი – ის ტო რი ა, რა თქმა უნ და, ჰი პო თე ტუ რი ა, სრუ ლად მეც ნი ე რუ ლი ვერ იქ ნე ბა; მაგ რამ იგუ ლის ხ მე ბა, რომ ის ტო რია თა ვი სი მიდ გო მით წარ სუ ლის მი მართ უფ რო ანა ლი ტი კუ რი ა, ვიდ რე კო-ლექ ტი უ რი მეხ სი ე რე ბის ნა რა ტი ვი. ჯერ უნ და ვნა ხოთ სა ხელ მ წი ფო კო მი სი ის დას კ ვ ნა,

6 9



რომ ვთქვათ, ნა რა ტი ვია თუ ანა ლი ტი კუ რი მიდ გო მა, რო მე ლიც დე კონ ს ტ რუქ ცი ას ცდი-ლობს და სხვა დას ხ ვა პერ ს პექ ტი ვებს გვთა ვა ზობს. მე ო რე – თქვენ თქვით, რომ ამ კო-მი სი ის შექ მ ნით სა ხელ მ წი ფო ინ ტე ლექ ტუ ა ლუ რი სფე როს იდე ო ლო გი ზი რე ბას ახ დენს. ჩე მი კვლე ვა კო ლექ ტი უ რ მეხ სი ე რე ბას ეხე ბა და უნ და გითხ რათ, რომ ინ ტე ლექ ტუ ა ლუ-რი სფე როს ნა წი ლი ნა ცი ო ნა ლის ტუ რი ნა რა ტი ვით უკ ვე ძა ლი ან მძი მე დაა იდე ო ლო გი ზი-რე ბუ ლი. ვფიქ რობ, სა ხელ მ წი ფო დღეს ნა ცი ო ნა ლის ტუ რი ნა რა ტი ვის დე კონ ს ტ რუქ ცი ას ასე თი კო მი სი ე ბის სა შუ ა ლე ბით ცდი ლობს. თუ კი ის ტო რი ის ბოლოდროინდელი სა ხელ-მ ძღ ვა ნე ლო ე ბის ანა ლიზს ჩავატარებთ, და ვი ნა ხავთ, რომ ისი ნი ბევ რად ნაკ ლე ბად შე ი-ცავს მო ნო ლი თურ ნა რა ტივს, ვიდ რე ად რინ დე ლი იდე ო ლო გი ზი რე ბუ ლი წიგ ნე ბი. არ ვარ მომ ხ რე, რომ სა ხელ მ წი ფო კო მი სი ე ბი არ სე ბობ დეს, ეს სა მო ქა ლა ქო სა ზო გა დო ე ბის პრე-რო გა ტი ვა ა; მაგ რამ ჩვენ სა ხელ მ წი ფო საც უნ და შევ ხე დოთ, რო გორც მო ნო ლი თურ -აბ ს-ტ რა ქტულ რა ღა ცას, რო მე ლიც ადა მი ა ნე ბის გან შედ გე ბა; მათ შო რის არი ან ისი ნიც, ვინც თვლის, რომ მა თი და მო კი დე ბუ ლე ბა სადღაც უნ და აისა ხოს.

თორ ნი კე შა რა შე ნი ძე – კო მი სი ის დას კ ვ ნა შემ ჭიდ რო ვე ბუ ლი უნ და ყო ფი ლი ყო, მაგ-რამ მა ინც შე ვე ცა დეთ, დე კონ ს ტ რუქ ცია და ანა ლი ზი მაქ სი მა ლუ რად ჩაგ ვე დო. ზო გან უფ რო მე ტად გა მო ვი და, ზო გან – ნაკ ლე ბად. თქვენ თქვით, რომ წარ სუ ლის გა აზ რე ბა სა მო ქა ლა ქო სა ზო გა დო ე ბის საქ მე ა. მეც გე თან ხ მე ბით, მაგ რამ სა ზო გა დო ე ბას არა აქვს იმის სა შუ ა ლე ბა, და ი ქი რა ვოს ის ტო რი კო სე ბი. მინ და ვთქვა ისიც, რომ სა ხელ მ წი ფო არ ჩა რე უ ლა კო მი სი ის მუ შა ო ბა ში, ყვე ლა ის ტო რი კოს მა და წე რა თა ვი სი თე მა და სა ბო ლო ოდ ყვე ლა ნაშ რო მი ერთ მოხ სე ნე ბა ში შე ჯამ და. სა ხელ მ წი ფოს რო ლი ის იყო, რომ მან ის ტო-რი კო სებს ფუ ლი მის ცა. შე იძ ლე ბა, ეს ან ტი ინ ტე ლექ ტუ ა ლუ რია რა ღა ცით, შე იძ ლე ბა – არც არის.

ნუ ცა ბა თი აშ ვი ლი – ჩე მი კო მენ ტა რი შო თას კრი ტი კა უფ რო იყო. ახა ლი დას კ ვ ნა შე-იძ ლე ბა ნა რა ტივს ჰგავ დეს, მაგ რამ თუ ის კონ ტ რ ნა რა ტი ვი ა...

შო თა ხინ ჩა გაშ ვი ლი – კონ კ რე ტუ ლად რას გუ ლის ხ მობთ ნა რა ტივ ში?

ნუ ცა ბა თი აშ ვი ლი – ნა რა ტი ვი კო ლექ ტი უ რი მეხ სი ე რე ბის კვლე ვებ ში გა მო ი ყე ნე ბა, რო გორც კონ ცეპ ტი, რო მე ლიც გუ ლის ხ მობს რა ღაც სქე მა ტი ზე ბულ ამ ბავს, რო მე ლიც წი-ნა აღ მ დე გო ბებს არ შე ი ცავს, არის ამ ბი ვა ლენ ტუ რი და აქვს მო რა ლი.

შო თა ხინ ჩა გაშ ვი ლი – 2000 წელს, რო ცა უნი ვერ სი ტეტ ში ჩა ვა ბა რე, მა რი კა ლორ თ-ქი ფა ნი ძემ პირ ვე ლსა ვე ლექ ცი ა ზე ბრძა ნა – ის ტო რია ზუს ტი მეც ნი ე რე ბა ა ო. ის ტო რია არ არის ზუს ტი მეც ნი ე რე ბა, ის არ სარ გებ ლობს პრი ვი ლე გი ით და ფუ ფუ ნე ბით, ჰქონ დეს ზუს-

7 0



ტი კრი ტე რი უ მე ბი იმის შე სა ხებ – რა არის ის ტო რი უ ლი ჭეშ მა რი ტე ბა, რა მოხ და ჭეშ მა რი-ტად წარ სულ ში. ის ტო რია წარ სუ ლის რე კონ ს ტ რუქ ცი ა, პი რო ბი თი აღ დ გე ნა ა. ის ვე რას დ-როს ვერ იქ ნე ბა ჭეშ მა რი ტი.

კო ლექ ტი უ რი მეხ სი ე რე ბის ნედ ლი მა სა ლა ის ტო რი უ ლი თხრო ბა ა, რა საც აკა დე მი უ რი მეც ნი ე რე ბის წარ მო მად გენ ლე ბი გვთა ვა ზო ბენ, მათ შო რის ისი ნიც, რომ ლე ბიც შე იძ ლე ბა სა ხელ მ წი ფო კო მი სი ის წევ რე ბიც არი ან. კო ლექ ტი ურ მეხ სი ე რე ბას არა ნა ირ გან სა კუთ რე-ბულ მნიშ ვ ნე ლო ბას არ ვა ნი ჭებ, ეს ჩვე უ ლებ რი ვი სა მუ შაო ცნე ბა ა.

რაც შე ე ხე ბა სა ხელ მ წი ფო კო მი სი ას – არ სე ბობს აკა დე მი უ რი სა ზო გა დო ე ბა, კვლე ვი თი ინ ს ტი ტუ ტე ბი და უნი ვერ სი ტე ტე ბი, მეც ნი ე რე ბი ხელ ფასს იღე ბენ, რა თქმა უნ და, სა ხელ მ-წი ფოს გან; მაგ რამ ეს ხალ ხის ფუ ლი ა, რო მელ საც სა ხელ მ წი ფო ანა წი ლებს. ახ ლა ვი ღებთ მე ო რე მო დელს, რო ცა სა ხელ მ წი ფო ეძა ხის კონ კ რე ტულ ის ტო რი კო სებს...

თორ ნი კე შა რა შე ნი ძე – მათ არ და უ ძა ხი ათ, მე და თავ მ ჯ დო მა რემ და ვუ ძა ხეთ. არ უბ რ ძა ნე ბი ათ, ამას და ამას და უ ძა ხე თო.

შო თა ხინ ჩა გაშ ვი ლი – თქვენ გა ნაცხა დეთ – კო მი სი ის მუ შა ო ბა ში სა ხელ მ წი ფო არ ჩა-რე უ ლა ო. მე კი დევ ვამ ბობ, რომ რა დგან კო მი სია სა ხელ მ წი ფომ შექ მ ნა, ეს უკ ვე ჩა რე ვა ა.

თორ ნი კე შა რა შე ნი ძე – აქ რომ ვსხედ ვართ, აქაც ერე ვა სა ხელ მ წი ფო.

შო თა ხინ ჩა გაშ ვი ლი – აქ არ ერე ვა.

თორ ნი კე შა რა შე ნი ძე – რო გორ არ ერე ვა? გზე ბი და გე ბუ ლია სა ხელ მ წი ფოს მი ერ და ა. შ.

ლე ვან კუ წაშ ვი ლი, ილი ა უ ნის სტუ დენ ტი – გა სა გე ბი ა, რომ ის ტო რი ის რეპ რო დუ ცი-რე ბა სა ხელ მ წი ფოს ნა ცი ო ნა ლუ რი ნა რა ტი ვის თ ვის ხდე ბა. შე გიძ ლი ათ თუ არა მითხ რათ სხვა მი ზა ნი, რის თ ვი საც ის ტო რი ის აღ დ გე ნაა სა ჭი რო? სსრკ-ს დაშ ლის შემ დეგ საბ ჭო თა წარ სუ ლის გა აზ რე ბა ძა ლი ან პო პუ ლა რუ ლია არა მხო ლოდ სა ქარ თ ვე ლო ში, არა მედ, მთელ პოს ტ საბ ჭო თა სივ რ ცე ში, მათ შო რის აღ მო სავ ლეთ ევ რო პის ქვეყ ნებ შიც. მა ინ ტე-რე სებს, არის თუ არა რა ი მე გან ს ხ ვა ვე ბა სა ქარ თ ვე ლო სა და აღ მო სა ვლეთ ევ რო პის ქვეყ-ნებს შო რის?

თორ ნი კე შა რა შე ნი ძე – ნამ დ ვი ლად არ ვი ცი, რა მი ზა ნი აქვს მსგავს რა ღა ცას, გარ და იმი სა, რომ მოხ დეს ის ტო რი ის რეპ რო დუ ცი რე ბა. მი ზა ნი მარ ტი ვი იყო – უნ და შეკრებილიყო ის ცოდნა, რაც ქარ თ ველ ის ტო რი კო სებს ჰქონ დათ რუ სეთ - სა ქარ თ ვე ლოს

7 1



ურ თი ერ თო ბე ბის შე სა ხებ და კო მი სი ამ სწო რედ ეს გა ა კე თა. ახა ლი არა ფე რი თქმუ ლა, ის-ტო რია არ გა და წე რი ლა; რაც ვი ცო დით, იმის თავ მოყ რა მოხ და. ეს ნაშ რო მი ინ გ ლი სუ რა-დაც გა მო ი ცე მა და უცხო ე ლებ საც ექ ნე ბათ სა შუ ა ლე ბა, გა ეც ნონ. ჩე მი მი ზა ნი იყო მომ ხ-და რი ყო ფაქ ტე ბის ინ ტერ პ რე ტა ცი ა, გა მო ჩე ნი ლი ყო ორი ვე მხა რის მო ტი ვა ცი ა, მაგ რამ ბო ლომ დე ამის გა კე თე ბა ფორ მა ტის გა მო არ მო ხერ ხ და. ვე სა უბ რე ბალ ტი ის პი რე ლებს. რო გორც ჩანს, ისი ნი სა კითხს უფ რო ფარ თოდ მი უდ გ ნენ, ტო მე უ ლე ბი და წე რეს, რად გან მი იჩ ნე ვენ, რომ ეს ეროვ ნუ ლი იდენ ტი ფი კა ცი ის თ ვის სჭირ დე ბათ. პა ტა რა ერებს ყო ველ-თ ვის ეში ნი ათ, რომ მა თი სა ხელ მ წი ფო ებ რი ო ბა გაქ რე ბა და უფ რ თხილ დე ბი ან. ამე რი კა ში არ შე იქ მ ნე ბა ამ გ ვა რი კო მი სი ა – ამე რი კე ლებს ეს არ სჭირ დე ბათ. ჩვენ, სამ წუ ხა როდ, ამე-რი კა ში არ ვართ. არც ავ ს ტ რი ე ლებს სჭირ დე ბათ, თუმ ცა ავ ს ტ რი ე ლებ მა და გერ მა ნე ლებ-მა, მათ სა სა ხე ლოდ უნ და ით ქ ვას, ჰიტ ლე რის ფე ნო მე ნი კარ გად გა ი აზ რეს.

ოლი ვერ რა ის ნე რი – ის ტო რი კო სე ბი ამ დარ ბაზ ში უმ ცი რე სო ბა ში ვართ. შო თამ თქვა, რომ ის ტო რია სხვა რა მეა და წარ სუ ლი – სხვა. ჩე მი დე ფი ნი ცია ასე თი იქ ნე ბა – ის ტო რია

არის წარ სუ ლის მეც ნი ე რუ ლი გა აზ რე ბა მეც ნი ე რუ ლი პა რა დიგ მე ბი თა და პრინ ცი პე ბით.

ის ტო რი კოს მა პა რა დიგ მე ბი და კონ ცეფ ცი ე ბი იცის და ფაქ ტებს პა რა დიგ მე ბის მი ხედ ვით

ალა გებს. თუ კი რე კონ ს ტ რუქ ცი ა ზე ვსა უბ რობთ, XIX სა უ კუ ნის ის ტო რი ოგ რა ფი ა ში დო მი-

ნან ტუ რი მიდ გო მა იყო პო ზი ტი ვიზ მი, რომ ლის მი ხედ ვი თაც არ სე ბობს რა ღაც სი მარ თ ლე,

რო მე ლიც შე იძ ლე ბა ის ტო რი კოს მა წყა რო ებ ზე და ფაქ ტებ ზე დაყ რ დ ნო ბით იპო ვოს. მე ო ცე

სა უ კუ ნე ში გა ბა ტონ და კონსკრუქტივისტული მიდ გო მა. მა გა ლი თად, საფ რან გე თის ანალების

(წყაროთმცოდნეობის) სკო ლა ამ ბობ და, რომ ყვე ლა ფე რი იმ შე კითხ ვებ ზეა და მო კი დე ბუ ლი,

რაც ის ტო რი კოსს უჩნდება. აქ ცენ ტი რე ბუ ლი იყო არა დი დი ადა მი ა ნე ბი, მე ფე ე ბი, პო ლი ტი-

კო სე ბი, არა მედ – სო ცი ა ლუ რი ფე ნო მე ნე ბი, გრძე ლი გან ვი თა რე ბე ბი – ხმელ თა შუ აზღ ვის-

პი რე თის ის ტო რია ან ალ პე ბის მთი ა ნე თის ერ თი სოფ ლის ის ტო რი ა; აქ პერ ს პექ ტი ვა უფ რო

ჩან და. მე ო ცე სა უ კუ ნის ბო ლოს შე იქ მ ნა დე კონ ს ტ რუქ ცი უ ლი მიდ გო მა, რო მე ლიც ჯერ გა-

ბა ტო ნე ბუ ლი არ არის, მაგ რამ მისი მიმდევრები ცდი ლო ბენ, მე ტი ყუ რადღე ბა მი იპყ რონ

პრო ფე სი ო ნალ ის ტო რი ოგ რაფ თა შო რის. ამ მიდ გო მის მი ხედ ვით ცოდ ნა პერ ს პექ ტი უ ლი და

დრო ე ბი თი ა; გან მ საზღ ვ რე ლი დღე ვან დე ლი ინ ტე რე სე ბის ან გა ბა ტო ნე ბუ ლი წრე ე ბის მი ერ

შექ მ ნი ლი პერ ს პექ ტი ვა ა. მინ და, ბა ტონ თორ ნი კეს ვკითხო – კო მი სი ა ში იყ ვ ნენ თუ არა ჩარ-

თუ ლი უცხო ე ლი ის ტო რი კო სე ბი, მით უმე ტეს, რუ სი ის ტო რი კო სე ბი?

მე ო რე – თუ წარ სულ ზე ვსა უბ რობთ, ეს „სოვლაბის“ აუდი ტო რიაა და ჩანს, რომ სა ჯა-

რო მეხ სი ე რე ბის მი მართ ინ ტე რე სი არ სე ბობს. სა ქარ თ ვე ლო ში თვით კ რი ტი უ ლი შე ფა სე ბა

ის ტო რი ოგ რა ფი ა ში ჯერ არ მომ ხ და რა, არ დას მუ ლა შე კითხ ვა – ვარ გა თუ არა საბ ჭო თა

ის ტო რი ოგ რა ფი ა?

სა ჯა რო მეხ სი ე რე ბას რაც შე ე ხე ბა, გერ მა ნი ა ში 10 წელ ზე მეტ ხანს გრძელ დე ბო და დის-

კუ სია იმის შე სა ხებ, რო გორ უნ და გა ეხ სე ნე ბი ნათ ჰო ლო კოს ტი. ათი წლის მსჯე ლო ბის

7 2



შემ დეგ შე თან ხ მ დ ნენ, რო გო რი უნ და ყო ფი ლი ყო რა იხ ს ტა გის და ბრან დენ ბურ გის კა რიბ-

ჭის გვერ დით ჰო ლო კოს ტის მსხვერ პ ლ თა მე მო რი ა ლი. მა შინ პრო ცე სი შე დეგ ზე უფ რო

მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი იყო. სა ქარ თ ვე ლო ში სა ზო გა დო ე ბის ამ გ ვა რი ჩარ თუ ლო ბა არ ჩანს. ძა-

ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია „სოვლაბის“ საქ მი ა ნო ბა, მაგ რამ სა ჭი როა უფ რო მე ტი აქ ტი უ რო ბა

რე გი ო ნებ ში, იქ შე იძ ლე ბა სულ სხვა სუ რა თი იყოს.

ქარ თ ვე ლი ის ტო რი კო სე ბი ჯერ კი დევ ივა ნე ჯა ვა ხიშ ვი ლის ჩრდილ ქ ვეშ არი ან, მა თი ში-

ნა გა ნი და მო უ კი დებ ლო ბა არ ჩანს. სა ქარ თ ვე ლო ში ის ტო რი ოგ რა ფია და მო უ კი დე ბე ლი

არ არის თუნ დაც იმი ტომ, რომ ის ტო რი კო სე ბი მზად არი ან სა ხელ მ წი ფოს მი ერ შექ მ ნილ

კო მი სი ა ში მო ნა წი ლე ობ დ ნენ.

თორ ნი კე შა რა შე ნი ძე – ჩე მი ინი ცი ა ტი ვა იყო, რუ სი ის ტო რი კო სე ბიც მოგ ვეწ ვი ა. თუმ-ცა, ეს ორი მი ზე ზის გა მო ვერ მო ხერ ხ და. პირ ვე ლი – რუს მეც ნი ერს, რო მელ საც სა ა კაშ-ვი ლის ხე ლი სუფ ლე ბა გა და უხ დი და ფულს, რუ სეთ ში პრობ ლე მე ბი შე ექ მ ნე ბო და; მე ო რე – მოკ ლე ვა და ში ვერ ვი პო ვეთ ისე თი რუ სი ის ტო რი კო სი, რო მე ლიც სა ქარ თ ვე ლო თი სე-რი ო ზუ ლად იქ ნე ბო და და ინ ტე რე სე ბუ ლი. სა ქარ თ ვე ლო რუ სე თის ის ტო რი ის თ ვის ერ თი პა ტა რა დე ტა ლი ა.

შო თა ხინ ჩა გაშ ვი ლი – დღეს აქ ჩე მი გა მოს ვ ლის ექ ს კ ლუ ზი უ რად ნა თე ლი და არა ორ-ჭო ფუ ლი პო ზი ცია ასე თია – სა ხელ მ წი ფო კო მი სია არაა სა ჭი რო იმის თ ვის, რომ ის ტო რია და ი წე როს. კონ ტ რარ გუ მენ ტი იმის შე სა ხებ, რა ტომ არის აუცი ლე ბე ლი და გა და უ დე ბე ლი – არ სე ბობ დეს სა ხელ მ წი ფო კო მი სი ის მი ერ სან ქ ცი რე ბუ ლი ის ტო რი უ ლი ნა რა ტი ვი – ვერ მო ვის მი ნე. ერ თა დერ თი არ გუ მენ ტი ამ გ ვა რი ა: დი ახ, დე მოკ რა ტი ა, თვით მმარ თ ვე ლო ბა, დე ცენ ტ რა ლი ზა ცია და ინ ტე ლექ ტუ ა ლუ რი მრა ვალ ფე როვ ნე ბა კარ გი ა; მაგ რამ ჩვენ მა ინც კავ კა სი ის პა ტა რა ქვე ყა ნა ვართ, ახ ლა ამის დრო არ არის და, მო დით, მარ ქ სიზ მ - ლე-ნი ნიზ მი, დი ა ლექ ტი კუ რი მა ტე რი ა ლიზ მი სხვა ის ტო რი უ ლი მო ნო პო ლი ით ჩა ვა ნაც ვ ლოთ. არა და, უბე დუ რე ბა ის კი არ იყო, მარ ქ სიზ მ - ლე ნი ნიზ მი რომ არ სე ბობ და, რო გორც სა მეც-ნი ე რო თე ო რი ა, უბე დუ რე ბა ის იყო, რომ მას სრუ ლი მო ნო პო ლია ჰქონ და.

ვახ სე ნეთ, რომ გვჭირ დე ბა სა ზო გა დო ე ბა, რო მელ მაც სა კუ თა რი ის ტო რია იცის. რა ტომ ვას კ ვ ნით, რომ ჩვენ ყვე ლა ზე ჭკვი ა ნე ბი ვართ, და ნარ ჩე ნი სა ზო გა დო ე ბა ნაკ ლე ბად გა-ნათ ლე ბუ ლია და ჩვენ მას ერ თი ტი პის ის ტო რია უნ და მი ვა წო დოთ? ნახ სე ნე ბი იყო სას კო-ლო სა ხელ მ ძღ ვა ნე ლო ე ბი. იქ ის ტო რია წარ მოდ გე ნი ლი ა, რო გორც პი რო ბი თი თხრო ბა: მოთხ რო ბი ლია სა ქარ თ ვე ლო ში მცხოვ რე ბი სხვა დას ხ ვა ეთ ნო სე ბის ის ტო რი ა, ახ ს ნი ლია დრო სა და სივ რ ცე ში რო გორ უნ და ორი ენ ტირ დე. მა გა ლი თად, რო ცა სა ქარ თ ვე ლო ში მონ ღოლ თა ურ დოს შე მოს ვ ლა ზე სა უბ რობ, უნ და შე გეძ ლოს იმ იმ პე რი ის ლო კა ლი ზე ბა. მახ სოვს – მე არ შე მეძ ლო. სა ხელ მ ძღ ვა ნე ლო ებ ში ის ტო რი ის რა ცი ო ნა ლუ რი ფორ მის შე მო ტა ნის მცდე ლო ბაა და ამ დროს იქ მ ნე ბა ერ თი ნა რა ტი ვი, რო მელ საც სა ხელ მ წი ფო

7 3



სტა ტუ სი აქვს. ეს დი დი ში და წი ნა აღ მ დე გო ბაა სა ხე ლი სუფ ლო სა გან მა ნათ ლებ ლო პო ლი-ტი კა ში.

აქ ით ქ ვა, რომ ის ტო რი ას პრაქ ტი კუ ლი და ნიშ ნუ ლე ბა აქვს: უნ და დაგ ვეხ მა როს სო ცი ა-ლურ - პო ლი ტი კუ რი ამო ცა ნე ბის გა დაჭ რა ში; იმის გა აზ რე ბა ში, ვინ ვართ და სა ით მივ დი-ვართ. თუ კი მიზ ნე ბი მრა ვალ ფე რო ვა ნი არ არის, მა შინ მარ ქ სიზმ-ლე ნი ნიზ მ სა და დიდ ქარ თუ ლ ნა ცი ო ნა ლუ რ ნა რა ტივს შო რის სხვა ო ბა იშ ლე ბა.

ნი ნო ლომ თა ძე – ვფიქ რობ, ამ კო მი სი ის შექ მ ნა ცუ დი არ არის. ის ტო რი კო სე ბი თუ მო ინ დო მე ბენ, შეძ ლე ბენ და წე რონ თა ნა მედ რო ვე ო ბის ობი ექ ტუ რი და სრუ ლი ის ტო რი ა. 2008 წლის ომის შე სა ხებ პრე ზი დენ ტი დან დაწყე ბუ ლი, თუ ყვე ლა სი მარ თ ლეს იტყ ვის, მა-შინ სწო რი ის ტო რია და ი წე რე ბა და არა – შე ლა მა ზე ბუ ლი. კო მი სი ის მი ზა ნი უნ და იყოს, რომ სწო რი ის ტო რია და ი წე როს.

შო თა ხინ ჩა გაშ ვი ლი – მა გა ლი თად, ტა ლი ა ვი ნის კო მი სი ის დას კ ვ ნა რომ და ი დო, ფიქ-რობთ, რომ ამ დო კუ მენ ტის ირ გ ვ ლივ ინ ტერ პ რე ტა ცი ე ბი შე თან ხ მე ბუ ლია და სა ზო გა დო ე-ბა ში არა ნა ი რი აზ რ თა სხვა დას ხ ვა ო ბა არ არ სე ბობს?

ნი ნო ლომ თა ძე – არ ვიც ნობ ამ დო კუ მენტს, ამი ტომ ვერ ვი სა უბ რებ. დამ ნა შა ვე ორი ვე მხა რე ა. მაგ რამ დარ წ მუ ნე ბუ ლი ვარ, პირ ვე ლი დამ ნა შა ვე ჩვე ნი პრე ზი დენ ტი ა. ის რომ სწო რად მოქ ცე უ ლი ყო, ეს ომი არ მოხ დე ბო და.

და ვით ლო სა ბე რი ძე – შე მიძ ლია გითხ რათ, რომ ეს ცხადი არ არის არა მარ ტო ჩვენ-თან, არა მედ სტრას ბურ გ შიც, ევ რო პის საბ ჭო შიც, სა დაც ამ სა კითხ ზე სა უბ რი სას სრუ ლი ად მი უ კერ ძო ე ბე ლი ადა მი ა ნე ბიც კი უპი რის პირ დე ბი ან ერ თ მა ნეთს. რა თქმა უნ და, გა მო სა-ვა ლი ერ თია – დის კუ სი ის მრა ვალ ფე როვ ნე ბა და თა ნა ბა რი პი რო ბე ბი ყვე ლა იმ ხედ ვის-თ ვის, რო მე ლიც შე იძ ლე ბა გაჩნდეს მი უ ხე და ვად იმი სა, მიგ ვაჩ ნია თუ არა სწო რად ესა თუ ის ხედ ვა და რა კურ სი.

შო თა ხინ ჩა გაშ ვი ლი – ჩვენ უკ ვე მი ვეჩ ვი ეთ: ხე ლი სუფ ლე ბა რა ღა ცას გა ა კე თებს, შემ-დეგ ვიკ რი ბე ბით სა ჯა რო სივ რ ცე ში და ვმსჯე ლობთ. ამ დროს მა ტა რე ბე ლი მი დის და სა ზო-გა დო ებ რი ვი აზ რის ფორ მი რე ბა პოსტფაქ ტუმ ხდე ბა. დღე ვან დელ შეხ ვედ რას გა ცი ლე ბით უფ რო დი დი ღი რე ბუ ლე ბა ექ ნე ბო და, ის სა ხელ მ წი ფო კო მი სი ის ჩა მო ყა ლი ბე ბამ დე რომ მომ ხ და რი ყო.

7 4



სქოლიო

1 1783 წლის 4 აგ ვის ტოს ცი ხე- სი მაგ რე გე ორ გი ევ ს კ ში (ჩრდ. კავ კა სი ა) და ი დო „სამეგობრო შე თან ხ მე-

ბა“ რუ სეთ სა და გა ერ თი ა ნე ბული ქარ თ ლ - კა ხე თის სა მე ფოს შო რის, რომ ლის მი ხედ ვით ეს უკა ნას კ ნე ლი

რუ სე თის მფარ ვე ლო ბის ქვეშ შე დი ო და.2 Комиссия по противодействию попыткам фальсификации истории в ущерб интересам

России http://www.aif.ru/politic/article/269353 იხ. „ბურგუნდიელი რა ინ დე ბი სა ქარ თ ვე ლო ში“ http://azrebi.ge/index.php?m=2&newsid=30.4 1998 წელს გო ჩა ესე ბუ ას მე თა უ რო ბით გა ი ტა ცეს გა ე როს 4 დამ კ ვირ ვე ბე ლი.5 1770 წლის 20 აპ რილის ქარ თ ველ თა ბრძო ლა ოს მა ლე თის ლაშ ქარ თან ერეკ ლე II-ის სარ დ ლო ბით რუ-

სეთ -ოს მა ლე თის ომის (1768-1774) დროს.

7 6

საბჭოთა არქიტექტურის მეტამორფოზები


ლადო ვარდოსანიძე – არქიტექტორ-ურბანისტი

კოკა ამირეჯიბი – არქიტექტორი

სოფიო კილასონია – ხელოვნებათმცოდნე

მოდერატორი: ცირა ელისაშვილი – „ტფილისის ჰამქარი“

25. 05. 2011

7 7

ცი რა ელი საშ ვი ლი – არ ქი ტექ ტუ რა ის სფე რო ა, რომ ლის მი მარ თაც მო ქა ლა ქე ე ბი

იოლად გა მო ხა ტა ვენ ხოლ მე სა კუ თარ და მო კი დე ბუ ლე ბას. შე იძ ლე ბა, არ იყო არ ქი ტექ-

ტო რი, მაგ რამ მოგ წონ დეს ან არ მოგ წონ დეს რო მე ლი მე შე ნო ბა; არ იყო მხატ ვა რი და

და დე ბი თად ან უარ ყო ფი თად აფა სებ დე რო მე ლი მე მხატ ვ რის შე მოქ მე დე ბას. ვფიქ რობ, ეს

ძა ლი ან კარ გი ა, მაგ რამ მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია პრო ფე სი ო ნა ლე ბის შე ფა სე ბე ბი. სწო რედ ასე თი

პრო ფე სი ო ნა ლი ექ ს პერ ტე ბი გვყავს მოწ ვე უ ლი დღე ვან დელ დის კუ სი ა ზე.

ლა დო ვარ დო სა ნი ძე – ნა ხე ვარ სა ა თი ა ნი თხრო ბით შე უძ ლე ბე ლია საბ ჭო თა ეპო ქის

მშფოთ ვა რე, და ძა ბუ ლი, წი ნა აღ მ დე გობ რი ვი, დრა მა ტუ ლი არ ქი ტექ ტუ რუ ლი პრო ცე სის

მეტ - ნაკ ლე ბი სის რუ ლით აღ წე რა. ამი ტო მაც, მოხ სე ნე ბის ამო ცა ნე ბი დან გა მომ დი ნა რე,

ყუ რადღე ბას რამ დე ნი მე ის ტო რი ულ ნი შან ს ვეტ ზე გა ვა მახ ვი ლებ, რომ ლე ბიც საბ ჭო უ რი

არ ქი ტექ ტუ რის მე ტა მორ ფო ზებ ზე გვიქ მ ნის წარ მოდ გე ნას.

კი დევ რამ დე ნი მე დათ ქ მა: არც არ ქი ტექ ტუ რის ის ტო რი კო სი ვარ, არც ხე ლოვ ნე ბათ-

მ ცოდ ნე. ჩემ თ ვის გა ცი ლე ბით ახ ლო და სა ინ ტე რე სოა საბ ჭო ე თის ამა თუ იმ პე რი ო დის

არ ქი ტექ ტუ რუ ლი პრო ცე სის მა მოძ რა ვე ბე ლი იდე ო ლო გი ურ - პო ლი ტი კუ რი თუ კულ ტუ-

რუ ლო გი უ რი მე ქა ნიზ მე ბი.

მხო ლოდ ქარ თუ ლი რე ა ლო ბით ვერ შე ვიზღუ დე ბი, რაც მა შინ დე ლი ხის ტად ცენ ტ რა-

ლი ზე ბუ ლი სა ხელ მ წი ფოს პი რო ბებიდან გამომდინარე, გა სა გე ბი უნ და იყოს. მით უმე ტეს,

სა ქარ თ ვე ლო ში ნაკ ლე ბა დაა წარ მოდ გე ნი ლი 1920-30-იანი წლე ბის და საწყი სის საბ ჭო თა

არ ქი ტექ ტუ რუ ლი კულ ტუ რა.

კი დევ ერ თი მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი რამ – და ვარ ღ ვევ სა ზო გა დოდ აღი ა რე ბულ ტრა დი ცი ას და

დას კ ვ ნებს მოხ სე ნე ბის თავ ში გად მო ვი ტან, რაც, ჩე მი აზ რით, ჩვე ნი შეხ ვედ რის სცე ნა რის

პი რო ბებ ში გა ა ად ვი ლებს აუდი ტო რი ის თ ვის შე თა ვა ზე ბუ ლი, შე საძ ლო ა, სა კა მა თო თე ზი-

სე ბის აღ ქ მას და დის კუ სი ის გა მარ თ ვა საც შე უწყობს ხელს.

მაშ, ასე, დას კ ვ ნე ბი:

საბ ჭო თა პე რი ო დის არ ქი ტექ ტუ რუ ლი პრო ცე სი, ისე ვე, რო გორც ზო გა დად, საბ ჭო თა

ეპო ქა, ერ თ გ ვა რო ვა ნი არ იყო. ამ თვალ საზ რი სით, საბ ჭო ეთ ში მკა ფი ოდ იკ ვე თე ბო და

ერ თ მა ნე თის გან პრინ ცი პუ ლად გან ს ხ ვა ვე ბუ ლი, მე ტიც – არ სე ბი თად და პი რის პი რე ბუ-

ლი ეტა პე ბი. სხვა, საბ ჭო ე თის თა ნად რო უ ლი ტო ტა ლი ტა რუ ლი რე ჟი მე ბი ამ გ ვარ რა მეს

მა თი არ სე ბო ბის შე და რე ბი თი ხან მოკ ლე ო ბის გა მო არ იც ნობ და: სსრკ-მ სა უ კუ ნის სა მი

მე ოთხე დი, ანუ, ორ თა ო ბა ზე მე ტი დრო იარ სე ბა; ფა შის ტურ მა იტა ლი ამ – 22 წე ლი; ნა-

ცის ტურ მა გერ მა ნი ამ – 12 წე ლი. თუ ამ პე რი ო დებს მე ო რე მსოფ ლიო ომის წლებს გა მო-

ვაკ ლებთ, რომელთა ათვლაც გერ მა ნი ის თ ვის და, ნა წი ლობ რივ, იტა ლი ის თ ვი საც 1939

წელს და იწყო, დავ რ წ მუნ დე ბით, რომ ტო ტა ლი ტა რიზ მი სა და არ ქი ტექ ტუ რუ ლი პრო ცე-

სის ურ თი ერ თ მი მარ თე ბის კვლე ვი სას, უწი ნა რე სად, სწო რედ საბ ჭო თა გა მოც დი ლე ბაა

მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი.

7 8

sabWoTa arqiteqturis metamorfozebi

კი დევ ერ თი დას კ ვ ნა, რო მე ლიც, ცხად ზე ცხა დი ა, მაგ რამ მა ინც ითხოვს ხაზ გას მას –

„ნორმალური“, მეტ - ნაკ ლე ბად დე მოკ რა ტი უ ლი სა ზო გა დო ე ბე ბის გან გან ს ხ ვა ვე ბით,

სა დაც არ ქი ტექ ტუ რუ ლი პრო ცე სის ევო ლუ ცია ბუ ნებ რი ვად მომ დი ნა რე ობ და ფარ თოდ

გა გე ბუ ლი კულ ტუ რის წი ა ღი დან და შე და რე ბით მდო რე ხა სი ა თი სა იყო, საბ ჭო ეთ ში ეს

პრო ცე სი რეგ ლა მენ ტი რე ბუ ლი ბრძა ნე ბე ბით იმარ თე ბო და, რო მელ თაც სრუ ლი ად ცალ-

სა ხა თა რი ღე ბი ჰქონ დათ. ამი ტო მაც, ცხა დად ჩანს არ ქი ტექ ტუ რუ ლი პრო ცე სის გარ და ტე-

ხის ქრო ნო ლო გი უ რი წერ ტი ლე ბი, სა დაც პრო ცე სი ხდო მი ლე ბად იქ ცე ო და ხოლ მე.

და ვუბ რუნ დეთ ჩვე ნი მსჯე ლო ბის არ სე ბით მხა რეს. ამო სა ვალ წერ ტი ლად 1921 წელს

ავირ ჩევ – მხო ლოდ იმი ტომ არა, რომ ეს სა ქარ თ ვე ლოს გა საბ ჭო ე ბის წე ლი ა, არა მედ – იმი ტო მაც, რომ ამ მო მენ ტი სათ ვის საბ ჭო თა რუ სეთ ში მთავ რ დე ბა სა მო ქა ლა ქო ომი, იწუ-

რე ბა ტო ტა ლუ რი რეპ რე სი ე ბის პირ ვე ლი ტალ ღა, იკ ვე თე ბა ახა ლი ეკო ნო მი კუ რი პო ლი-

ტი კის (НЭП) 1 კონ ტუ რე ბი, იწყე ბა ახა ლი და ახ ლე ბუ რი სა ხელ მ წი ფოს მშე ნებ ლო ბა.

ამ პი რო ბებ ში, ბუ ნებ რი ვი ა, არ ქი ტექ ტუ რუ ლი პრო ცე სი, ისე ვე, რო გორც ხე ლოვ ნე ბის

სხვა დარ გე ბი – დი ზა ი ნი, გრა ფი კა, თე ატ რი, კი ნო, სა ზო გა დო ებ რი ვი ცხოვ რე ბის წი ნა

პლან ზე გა მო დის.

მაშ ასე, პირ ვე ლი ეტა პი: 1920-30-იანი წლე ბის შუა პე რი ო დი.

მსოფ ლი ო ში აღი ა რე ბუ ლი ა, რომ ეს პე რი ო დი ახ ლის პა თო სი თაა გან მ ს ჭ ვა ლუ ლი: მის-

თ ვის და მა ხა სი ა თე ბე ლია თა ვი სუ ფა ლი ექ ს პე რი მენ ტი, უკი დე გა ნო ფან ტა ზი ა, კონ ცეპ ტუ-

ა ლუ რი იდე ე ბი, დე მოკ რა ტი უ ლი კოს მო პო ლი ტიზ მი... დღეს ვიტყო დით – გლო ბა ლიზ მი.

სა გუ ლის ხ მო ა, რომ ეს ყვე ლა ფე რი ხე ლი სუფ ლე ბის მი ერ იყო წა ხა ლი სე ბუ ლი და იმ დ-

რო ინ დე ლი იდე ო ლო გი ის ნა წი ლი იყო. საბ ჭო თა არ ქი ტექ ტუ რუ ლი პრო ცე სი მსოფ ლი ოს

ავან გარ დ ში მო ექ ცა და და სავ ლე თის ლი ბე რა ლე ბის თ ვის ერ თ გ ვარ ლა ბო რა ტო რი ად და

ავან გარ დად იქ ცა. ამ პე რი ოდ მა ბუ ნებ რი ვად შვა მას შ ტა ბუ რი პი როვ ნე ბე ბი, რო მ ლე ბიც

მსოფ ლიო არ ქი ტექ ტუ რის აღი ა რე ბულ, ქრეს ტო მა თი ულ ფი გუ რე ბად დარ ჩ ნენ. ესე ნი

არიან – ვ. ტატ ლი ნი2, კ. მელ ნი კო ვი3, ი. ლე ო ნი დო ვი4, ა. როდ ჩენ კო5, ძმე ბი ვეს ნი ნე ბი6,

სხვე ბიც. მათ და ტო ვეს ფას და უ დე ბე ლი მემ კ ვიდ რე ო ბა, რომ ლის მცი რედ ნა წილ საც წარ-

მო გიდ გენთ.

ტატ ლი ნი ცნო ბი ლია თა ვი სი სუპ რე მა ტის ტუ ლი კომ პო ზი ცი ე ბით. ზო გი ერთ მათ განს ის

გა მომ წ ვე ვად ათავ სებს ამე რი კუ ლი ცა თამ ბ ჯე ნე ბის გა რე მოც ვა ში – ახა ლი სამ ყა რო სა

და ახ ლე ბუ რი არ ქი ტექ ტუ რუ ლი აზ როვ ნე ბის უპი რა ტე სო ბის დე მონ ს ტ რი რე ბის მიზ ნით.

სწო რედ ტატ ლი ნი გახ და ამ პე რი ო დის საბ ჭო უ რი არ ქი ტექ ტუ რის სა ზო გა დო ებ რივ - პო-

ლი ტი კუ რი სიმ ბო ლოს – „III ინ ტერ ნა ცი ო ნა ლის მე მო რი ა ლუ რი კოშ კის“ ავ ტო რი. ნი შან-

დობ ლი ვი ა, რომ ამ სიმ ბო ლოს გა მო ფე ნა- გან ხილ ვას მი ტინ გის ფორ მა ჰქონ და, რაც და-

მა ხა სი ა თე ბე ლი იყო იმ პე რი ო დის სა ზო გა დო ებ რი ვი ცხოვ რე ბის თ ვის.

იმ ეპო ქის კი დევ ერ თი გა მორ ჩე უ ლი ფი გუ რაა კონ ს ტან ტი ნე მელ ნი კო ვი. ამ მრა ვალ-

მ ხ რივ მა ხე ლო ვან მა სა ხე ლი გა ით ქ ვა დე კო რა ტი უ ლი და მხატ ვ რუ ლი წარ მო ე ბის მსოფ-

7 9


ლიო გა მო ფე ნის თ ვის დაპ რო ექ ტე ბუ ლი საბ ჭო თა პა ვი ლი ო ნით. გა მო ფე ნა 1925 წელს

პა რიზ ში ჩა ტარ და. გა მო ფე ნის სტა ტუტ ში ხაზ გას მუ ლი იყო: „должна была вскрыть новые тенденции, новые достижения XX века и прежде всего – обнаружить хотя бы первые уроки нового опыта – опыта технического и социального... строжайшим образом исключаются всякого рода копии, имитации и подделки под старые стили.“ 7 ამ პი რო ბებს ყვე ლა მო ნა წი ლემ ვერ უპა სუ ხა. წარ მა ტე ბულ პრო-

ექ ტებს შო რის იყო ძმები პერ რეს8, ლე კორ ბუ ზი ეს9 (რომელსაც კი დევ და ვუბ რუნ დე ბით)

და კ. მე ლი ნი კო ვის მი ერ დაპ რო ექ ტე ბუ ლი ობი ექ ტე ბი. კ. მელ ნი კო ვის პა ვი ლი ონ მა სენ-

სა ცია მო ახ დი ნა. მან არ ქი ტექ ტუ რულ - პ ლა კა ტუ რი ფორ მით დას მულ ამო ცა ნას ბრწყინ-

ვა ლედ უპა სუ ხა. იმ დროს პლა კა ტი ხე ლოვ ნე ბის წამ ყ ვა ნი დარ გი იყო, ისე ვე, რო გორც

მა სობ რივ - სა ნა ხა ობ რი ვი წარ მოდ გე ნე ბი ქა ლა ქის სივ რ ცე ში. ახ ლე ბუ რი გა დაწყ ვე ტით

გა მო ირ ჩე ო და აგ რეთ ვე როდ ჩენ კოს მი ერ დაპ რო ექ ტე ბუ ლი პა ვი ლი ო ნის ინ ტე რი ე რი. კ.

მელ ნი კოვ მა შე ას რუ ლა პა რი ზის თ ვის მი წის ქ ვე შა სა ავ ტო მო ბი ლო ავ ტო სად გო მის პრო ექ-

ტი (1925), რო მე ლიც ფუნ ქ ცი უ რი მო ხერ ხე ბუ ლო ბით და არ ქი ტექ ტუ რუ ლი გა დაწყ ვე ტის სი-

ახ ლით გა მო ირ ჩე ო და. მან ვე და აპ რო ექ ტა ერ თ -ერ თი მუ შა თა კლუ ბი მოს კო ვის თ ვის – იმ

დრო ის თ ვის აქ ტუ ა ლუ რი, ტი პო ლო გი უ რად ახა ლი ობი ექ ტი.

1929 წელს კ. მე ლი ნი კო ვი, სხვა საბ ჭო თა არ ქი ტექ ტო რებ თან ერ თად, მო ნა წი ლე ობს

სან ტო დო მინგო ში გა მარ თულ სა ერ თა შო რი სო არ ქი ტექ ტუ რულ კონ კურ ს ში, რო მე ლიც

ქრის ტე ფო რე კო ლუმ ბის ის ტო რი ულ მი სი ას მი ეძღ ვ ნა. აქაც, საბ ჭო თა არ ქი ტექ ტო რე ბის

პრო ექ ტე ბი სი თა მა მი თა და ნო ვა ტო რო ბით გა მო ირ ჩე ო და.

1927 წელს თა ვი სი სა დიპ ლო მო ნაშ რო მით – „ვ.ი. ლე ნი ნის ინ ს ტი ტუ ტი მოს კოვ ში“ –

საბ ჭო თა არ ქი ტექ ტუ რა ში ელ ვი სე ბუ რად შე მო იჭ რა ი. ლე ო ნი დო ვი.

კონ კ რე ტუ ლი არ ქი ტექ ტუ რუ ლი ობი ექ ტე ბის დაპ რო ექ ტე ბის პა რა ლე ლუ რად

იწყებოდა ახ ლე ბუ რი სო ცი ა ლის ტუ რი გან სახ ლე ბე ბის თე ო რი უ ლი ძი ე ბე ბი და „ახალი

ქა ლა ქის“ კონ ცეფ ცი ე ბის შე მო თა ვა ზე ბა. 1918-1923 წლებ ში არ ქი ტექ ტო რებ მა ი. ჟოლ-

ტოვ ს კიმ10 და ა. შ ჩუ სევ მა11 წარ მო ად გი ნეს „ახალი მოს კო ვის ურ ბა ნის ტუ ლი კონ ცეფ ცი ა“,

1928 წელს გა მოქ ვეყ ნ და ტ. ვა რენ ცო ვის „მომავლის ქა ლა ქი“, მ. ჟი რო ვის „მომავლის

ქა ლა ქი“, კო ჩა რის „მომავალის ქა ლა ქი“ და სხვა მსგავ სი ქა ლაქ მ შე ნებ ლო ბი თი წი ნა-

და დე ბე ბი. შე უძ ლე ბე ლი ა, არ აღ ვ ნიშ ნოთ ამ ურ ბა ნის ტუ ლი ძი ე ბე ბის და მე-20 სა უ კუ-

ნის არ ქი ტექ ტუ რუ ლი პრო ცე სის აღი ა რე ბუ ლი ლი დე რის - ლე კორ ბუ ზი ეს პრო ექ ტე ბის

მსგავ სე ბა თუ არა, პა რა ლე ლუ რო ბა მა ინც.

იმ პე რი ოდ ში საბ ჭო თა კავ შირ ში მიმ დი ნა რე გარ დაქ მ ნებ მა მო ა ჯა დო ვა ლე კორ ბუ ზი ე,

ისე ვე, რო გორც და სავ ლუ რი კულ ტუ რის სხვა მოღ ვა წე ე ბი. ლე კორ ბუ ზიე ზე დი ზედ სამ-

ჯერ სტუმ რობ და საბ ჭო თა კავ შირს – 1928, 1929, 1930 წლებ ში, კითხუ ლობ და ლექ ცი ებს,

აპ რო ექ ტებ და, აშე ნებ და კი დეც. ად ვი ლად შე სამ ჩ ნე ვი გა და კე თე ბის მი უ ხე და ვად, დღემ დე

აღ ტა ცე ბას იწ ვევს „ცეკავშირის“ შე ნო ბა მოს კოვ ში, ყო ფილ კი რო ვის ქუ ჩა ზე.

8 0


ინ ტენ სი უ რად მუ შავ დე ბო და კონ კ რე ტუ ლი ქა ლა ქე ბის გან ვი თა რე ბის წი ნა და დე ბე ბიც.

აღ სა ნიშ ნა ვია ვ.სე მი ო ნო ვის პრო ექ ტი სტა ლინ გ რა დის თ ვის, ნ. მი ლი უ ტი ნის „ქალაქ მაგ-

ნი ტო გორ ს კის კონ ცეფ ცი ა“ და „დიდი ზა პო რო ჟი ეს“ პრო ექ ტი (1930), მ. კრუტ კო ვის პრო-

ექ ტი „მფრინავი ქა ლა ქი“(1928). 1930-1935 წლებ ში ლე კორ ბუ ზი ეს მი ერ დი დი გულ მოდ გი-

ნე ბით მუ შავ დე ბო და მოს კო ვის გან ვი თა რე ბის კონ ცეფ ცი ა. ამ პრო ექ ტ ში შე მუ შა ვე ბუ ლი

ქა ლაქ მ შე ნებ ლო ბი თი იდე ე ბი მან გა მო ი ყე ნა თა ვის ცნო ბილ პრო ექ ტ ში La Ville Radieuse

(გასხივოსნებული ქა ლა ქი), რო მე ლიც ურ ბა ნის ტი კის სა ე ტა პო ნა აზ რე ვა დაა მიჩ ნე უ ლი.

და მა ინც, ამ ფონ ზეც კი გა მო ირ ჩე ვა ნ. ლა დოვ ს კის ურ ბა ნის ტუ ლი შე მო თა ვა ზე ბა – მოს-

კო ვის გეგ მა რე ბი თი სტრუქ ტუ რე ბის რა დი კა ლუ რი გარ ღ ვე ვა ჩრდი ლო- და სავ ლე თის მი-

მარ თუ ლე ბით. ამ რე ვო ლუ ცი ურ მა იდე ამ დიდ წი ლად გა ნა პი რო ბა ქა ლა ქის დი ნა მი კუ რი

გეგ მა რე ბი თი სტრუქ ტუ რის ხედ ვი სა და კონ ცეფ ცი ის ჩა მო ყა ლი ბე ბა და ქა ლაქ მ შე ნე ბელ-

თა არ სე ნალ ში გა ნამ ტ კი ცა „ხაზოვანი ქა ლა ქის“ ცნე ბა, რა საც მოგ ვი ა ნე ბით თბი ლის თან

მი მარ თე ბა ში და ვუბ რუნ დე ბით.

ამ პე რი ო დის საბ ჭო თა არ ქი ტექ ტუ რულ პრო ცესს კი დევ ერ თი მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი გა რე მო-

ე ბა ახა სი ა თებს – ესაა არ ქი ტექ ტუ რუ ლი და ურ ბა ნის ტუ ლი შე მოქ მე დე ბი თი კონ კურ სე ბის

ჩა ტა რე ბის თით ქ მის სა ვალ დე ბუ ლო პრაქ ტი კა.

ამ გ ვარ კონ კურ სებს შო რის თა ვი სი მას შ ტა ბუ რო ბით გა მო ირ ჩე ვა „საბჭოების სა სახ ლის“

პრო ექ ტ ზე 1937 წელს დას რუ ლე ბუ ლი კონ კურ სი. მრა ვალ პრო ექტს შო რის მხო ლოდ ორს

და ვა სა ხე ლებ: გა მარ ჯ ვე ბულს – (არქიტექტორები მ. იოფა ნი, ა. შჩუ კი, გ. გელ ფ რე ი ხი) და

ი. ლე ო ნი დო ვის მი ერ წარ მოდ გე ნილს. ამ კონ კურ სის სა ზო გა დო ებ რივ - პო ლი ტი კურ რე-

ზო ნან ს ზე მეტყ ვე ლებს ის, რომ გა მარ ჯ ვე ბუ ლი პრო ექ ტი აისა ხა საბ ჭო თა არ ქი ტექ ტუ რის

წარ მა ტე ბე ბი სად მი მიძღ ვ ნი ლი სა ფოს ტო მარ კე ბის სე რი ის ერ თ -ერთ მარ კა ზე და საბ ჭო თა

არ ქი ტექ ტორ თა პირ ვე ლი ყრი ლო ბი სად მი (1937 წ.) მიძღ ვ ნილ სა ფოს ტო ნიშ ნე ბის ბლოკ-

ზე.

ამ პე რი ო დის ანა ლი ზი სას, დღე ვან დე ლი გა და სა ხე დი დან, არ შე იძ ლე ბა, არ და ი ბა დოს

კითხ ვა – შე მოქ მე დის, ჩვენ შემ თხ ვე ვა ში, არ ქი ტექ ტო რი სა და ურ ბა ნის ტის შე მოქ მე დე-

ბით კრე დო სა და გა ბა ტო ნე ბუ ლი რე ჟი მის იდე ო ლო გი უ რი პრინ ცი პე ბის თან ხ ვედ რი სა ან

გა ზი ა რე ბის შე სა ხებ. გა ვიხ სე ნოთ, რომ არ ქი ტექ ტუ რა და ურ ბა ნის ტი კა აშ კა რად სო ცი ა-

ლუ რი საქ მი ა ნო ბაა და თუ არ ჩავ თ ვ ლით, ე.წ. „ქაღალდის არ ქი ტექ ტუ რას“, ის კონ კ რე-

ტულ თა ნად რო უ ლო ბას ემ სა ხუ რე ბა. არ ქი ტექ ტუ რა სწო რედ ამით გან ს ხ ვავ დე ბა, მა გა ლი-

თად, პო ე ზი ის გან, რომ ლის ზედ რო ი თი შე დევ რე ბიც კი, შე იძ ლე ბა უჯ რა ში დაგ როვ დეს და

მო გვი ა ნე ბით „ამოხეთქოს“.

დიდ მა პო ეტ მა ბო რის პას ტერ ნაკ მა ამ გ ვა რად გა ა მარ თ ლა იმ დრო ის შე მოქ მედ თა

ეგო ის ტუ რი კომ პ რო მი სი: „не разлучайте песен с веком, который их сложил и пел“. ეს რე ა ლო ბა, რო მე ლიც რე ჟი მის მომ სა ხუ რე ხე ლო ვა ნთა ორაზ რო ვან მდგო მა-

რე ო ბას ასა ხავს, ქარ თულ პი რო ბებ ში ერთ პო ე ტურ სტრი ქონ შია ინ დულ გენ ცი ა სა ვით

8 1


მოქ ცე უ ლი – „შენ და ი ბა დე აპ რი ლის თვე ში“. სწო რედ „აპრილში და ბა დე ბულთ“ მი-

უძღ ვ ნეს თავიანთი შე მოქ მე დე ბის მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ნა წი ლი ამ პე რი ო დის ხე ლო ვა ნებ მა.

რა იყო ეს – ეგო ის ტუ რი კომ პ რო მი სი, აუცი ლე ბე ლი კონ ფორ მიზ მი, ინ დულ გენ ცი ის შე-

ძე ნა, გულ წ რ ფე ლი მა ა მებ ლო ბა თუ სხვა რამ – ამ კითხ ვებ ზე ერ თი ა ნი პა სუ ხის გა ცე მა

შე უძ ლე ბე ლი ა. ყვე ლა ხე ლო ვან მა თა ვი სი შემ დ გო მი ცხოვ რე ბით უპა სუ ხა ეპო ქის გა-

მოწ ვე ვას – თუნ დაც ისე, რო გორც ეს ჩვენ მა თა ნა მე მა მუ ლემ, ვლა დი მერ მა ი ა კოვ ს კიმ

გა ა კე თა.

კომ პ რო მი სი სა და მა ა მებ ლო ბის მა გა ლი თე ბი მე ტი იყო (ლი სიც კი ლე ნი ნის თ ვის ტრი-

ბუ ნას აპ რო ექ ტებს). მა ლე ვი ჩი, რომ ლის „შავი კვად რა ტი“ თუ სხვა სუპ რე მა ტის ტუ ლი

კომ პო ზი ცი ე ბი მსოფ ლიო ავან გარ დის ნიშ ნე ბა დაა ქცე უ ლი, ხა ტავს მა ა მებ ლურ ტი ლოს

„წითელი ცხე ნე ბის რბო ლა“. კ. იუონი 1921 წელს ას რუ ლებს ტი ლოს „ახალი პლა ნე ტა“

(გასაგებია, რა პლა ნე ტა ზე ცაა სა უ ბა რი).

კად რი ს. ეიზენ შ ტე ი ნის ფილ მი დან „ოქტომბერი“ (1927) სრუ ლი ად იდე ო ლო გი ზე ბუ ლი ა.

მაგ რამ შე უძ ლე ბე ლია, ამ დრო ის ხე ლო ვანს ში ნა გა ნი დრა მა არ გა ნე ცა და. ყო ველ შემ-

თხ ვე ვა ში, მეჩ ვე ნე ბა, რომ ამ გ ვა რი კო ლი ზიაა ჩა დე ბუ ლი ნ. ტერ ფ სი ქო რო ვის ფერ წე რულ

ტი ლო ში „პირველი ლო ზუნ გი“ (1921).

ბუ ნებ რი ვი ა, ის მის კითხ ვა – რა ხდე ბა ამ დროს სა ქარ თ ვე ლო ში, რა ფორ მებს იღებს

არ ქი ტექ ტუ რული პრო ცეს ში ტფი ლის ში?

სა ქარ თ ვე ლოს ინ დუს ტ რი ა ლი ზა ცი ის თე მა ტი კა სა კავ ში რო დო ნე ზეც ფი გუ რი რებს, რა-

საც მოწ მობს ი. ნო ვინ ს კის გრა ფი კუ ლი კო ლა ჟი „ზაჰესი“ (1927 წ.). ეს მშე ნებ ლო ბაც იდე-

ო ლო გი ზე ბუ ლი იყო. ამ პე რი ოდ ში, 1922 წლი დან მო ყო ლე ბუ ლი, სა ქარ თ ვე ლოს საბ ჭო თა

სო ცი ა ლის ტუ რი რეს პუბ ლი კა ამი ერ კავ კა სი ის საბ ჭო თა ფე დე რა ცი უ ლი სო ცი ა ლის ტუ რი

რეს პუბ ლი კის (ЗСФСР) წევ რია სომ ხეთ თან და აზერ ბა ი ჯან თან ერ თად. ტფი ლი სი კი –

ფე დე რა ცი ის დე და ქა ლა ქი. მაგ რამ მა ინც, არ ქი ტექ ტუ რუ ლი პრო ცე სის თვალ საზ რი სით

ტფი ლი სი პრო ვინ ცი ად რჩე ბა. იმ პრო ცე სებს, რომლებიც სა ქარ თ ვე ლო ში ვი თარ დე ბო და,

ვერ შე ვა და რებთ რე ვო ლუ ცი უ რი იდე ე ბის ელ ვა რე სტი ქი ას, რა საც რუ სეთ ში, და გან სა-

კუთ რე ბით, მოს კოვ ში ჰქონ და ად გი ლი. ამ დროს სამ ხ რეთ კავ კა სი ა ში სრუ ლი ად ახა ლი

პრინ ცი პე ბით იწყე ბა ქა ლა ქე ბის გა ნა შე ნი ა ნე ბა. ამის მა გა ლი თე ბია ბა ქო ში ს. შა უ მი ა ნის

და სახ ლე ბა „არმენიკენდი“ (1925-1928 წწ.), ერე ვან ში მუ შა თა და სახ ლე ბა (1930-იანი წლე-

ბის და საწყი სი). ტფი ლის ში ესა ა, უწი ნა რე სად, ე.წ. ტრამ ვა ე ლე ბის მიკ რო რა ი ო ნი (1928)

პლე ხა ნო ვის პროს პექ ტ ზე.

მიკ რო რა ი ო ნი რე ბა – ახა ლი ქა ლაქ მ შე ნებ ლო ბი თი კონ ცეფ ცი ა ა, რო მელ საც სა ფუძ ვ-

ლად უდევს გა ნა შე ნი ა ნე ბის კომ პ ლექ სუ რო ბა და მო სახ ლე ო ბის მომ სა ხუ რე ბის სა ფე ხუ-

რობ რი ვი სის ტე მა. არ ქი ტექ ტორ მა დ. ჩის ლი ევ მა12 და აპ რო ექ ტა 12 საცხოვ რე ბე ლი კორ-

პუ სი, რომ ლე ბიც ექვს პა რა ლე ლურ რიგს ქმნის. კვარ ტ ლის ტე რი ტო რი ის ნა ხე ვარ ზე მე ტი

გათ ვა ლის წი ნე ბუ ლი იყო ეზო ე ბის თ ვის, სპორ ტუ ლი და სა თა მა შო მო ედ ნე ბის თ ვის; პრო-

8 2


ექ ტ ში ჩა დე ბუ ლი იყო აბა ნო, სამ რეცხა ო, მა ღა ზი ე ბი, ბიბ ლი ო თე კა, სა სა დი ლო, სა ბავ შ ვო

და წე სე ბუ ლე ბე ბი.

ფუნ ქ ცი ურ - გეგ მა რე ბი თი სი ახ ლის გარ და, ამ კომ პ ლექ ს ში ყუ რადღე ბას იქ ცევს ეროვ ნუ-

ლი არ ქი ტექ ტუ რუ ლი ელე მენ ტე ბის ცი ტი რე ბის მცდე ლო ბა, რაც ამ ავ ტო რის სხვა ნა წარ-

მო ე ბებ შიც გა მოვ ლინ და (მაგალითად, „ზარია ვოს ტო კას“ შე ნო ბა რუს თა ველ ზე). ამ გ ვარ

მცდე ლო ბა თა რიგს მი ე კუთ ვ ნე ბა „გოსკინპრომის“ შე ნო ბა (ძველი კი ნოს ტუ დი ა) და რამ-

დე ნი მე სხვა ობი ექ ტი.

გაშ ლილ მა მშე ნებ ლო ბამ არ ქი ტექ ტუ რა ში ეროვ ნუ ლი კად რე ბის არარ სე ბო ბის პრობ-

ლე მა წარ მო ა ჩი ნა. პირ ვე ლი ქარ თ ვე ლი დიპ ლო მი რე ბუ ლი არ ქი ტექ ტო რი, სი მონ კლდი-

აშ ვი ლი13 1920 წელს გარ და იც ვა ლა. 1922 წელს, ფაქ ტობ რი ვად, ერ თ დ რო უ ლად ფუძ ნ დე ბა

ორი არ ქი ტექ ტუ რუ ლი სკო ლა – სამ ხატ ვ რო აკა დე მი ა სა და ტფი ლი სის სა ხელ მ წი ფო უნი-

ვერ სი ტეტ ში. იწყე ბა პრო ფე სი ო ნა ლი არ ქი ტექ ტო რე ბის მომ ზა დე ბა, რა მაც შე დე გი მა ლე-

ვე გა მო ი ღო.

ამა სო ბა ში, მთელ საბ ჭო თა კავ შირ ში და სა ქარ თ ვე ლო შიც ქა ლა ქე ბის გე ნე რა ლუ რი

გეგ მე ბის შე მუ შა ვე ბა და იწყო. 1933 წელს გა მო დის სსრკ დი რექ ტი უ ლი ორ გა ნო ე ბის დად-

გე ნი ლე ბა „სსრკ ქა ლა ქე ბი სა და სხვა და სახ ლე ბე ბის და გეგ მა რე ბი სა და მშე ნებ ლო ბის შე-

სა ხებ“. ერთ წე ლი წად ში ტფი ლის მა მი ი ღო პირ ვე ლი გე ნე რა ლუ რი გეგ მა, რომ ლის შე მუ-

შა ვე ბა ში ხარ კო ველ სპე ცი ა ლის ტებ თან ერ თად ახალ გაზ რ და ქარ თ ვე ლი არ ქი ტექ ტო რე ბი

ზ. ქურ დი ა ნი და გ. გო გა ვა მო ნა წი ლე ობ დ ნენ.

1934 წელს გე ნე რა ლუ რი გეგ მის კონ ცეფ ცი ა ში მჟღავ ნ დე ბა და გეგ მა რე ბი თი სტრუქ ტუ რის

მა ტე რი ა ლურ ფორ მას იძენს ტფი ლი სის ბუ ნე ბის იმა ნენ ტუ რი თვი სე ბა - ხა ზო ვ ნე ბა. აღ სა-

ნიშ ნა ვი ა, რომ ეს არ იყო მხო ლოდ ქა ლა ქის სივ რ ცით - ტე რი ტო რი უ ლი ტი პის გან მ ტ კი ცე ბა.

გა ცი ლე ბით უფ რო მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ა, რომ სწო რედ ტფი ლი სის ხა ზო ვან მა ბუ ნე ბამ და გან ვი-

თა რე ბის შე სა ბა მის მა ვექ ტორ მა გა და არ ჩი ნა დღეს უთუო ფა სე უ ლო ბად აღი ა რე ბუ ლი ურ ბა-

ნუ ლი მემ კ ვიდ რე ო ბა – „ძველი თბი ლი სი“. საქ მე ისა ა, რომ პირ ველ გე ნე რა ლურ გეგ მა ში

ჩა დე ბუ ლი იდე ის რე ა ლი ზე ბამ ზურ გ სუ კან მო ი ტო ვა დე და ქა ლა ქის ურ ბა ნუ ლი „ძველმანი“

– სწო რედ ასე ფას დე ბო და ქა ლა ქის ის ტო რი უ ლი ბირ თ ვი ამ გეგ მა ში. ტფი ლი სი რომ ყო-

ფი ლი ყო რა დი ა ლურ - წ რი უ ლი სტრუქ ტუ რის ქა ლა ქი, ჩვენ დღეს მი სი ის ტო რი უ ლი ნა წი ლი

აღარ გვექ ნე ბო და. მოს კოვს და ე მარ თა ამ გ ვა რი რამ და, სხვა თა შო რის, პა რიზ საც.

გე ნე რა ლუ რი გეგ მის გან მარ ტე ბით ბა რათ ში აღ ნიშ ნუ ლი ა, რომ პრო ექ ტ ში სა მი ძი რი-

თა დი ამო ცა ნაა დას მუ ლი:

„1. ჩვე ნი ქა ლა ქე ბის ორ გა ნი ზა ცი ა ში კა პი ტა ლიზ მის ნიშ ნე ბის ლიკ ვი და ცი ა.

2. ქა ლაქ სა და სო ფელს შო რის წი ნა აღ მ დე გო ბის მოს პო ბა.

3. მშრო მელ თათ ვის ჯან სა ღი კულ ტუ რუ ლი გა რე მოს შექ მ ნა“.

აგ რეთ ვე ნათ ქ ვა მი იყო, რომ „განვლილმა სა უ კუ ნე ებ მა ქა ლაქს ბლო მად და ამჩ ნია

არამც თუ კა პი ტა ლის ტუ რი წარ სუ ლის, არა მედ, ფე ო და ლუ რი დრო ის კვა ლი, რო მე ლიც

8 3


სო ცი ა ლის ტუ რი მშე ნებ ლო ბის პი რო ბებ ში სა ჭი რო აღარ არის და ხელს უშ ლის ქა ლა ქის

გეგ მი ან სო ცი ა ლის ტურ გან ვი თა რე ბას.“

„ტფილისში შე მო ნა ხუ ლია მთე ლი რა ი ო ნე ბი, რო მელ თაც სა შუ ა ლო სა უ კუ ნე ე ბის ბე ჭე-

დი აზის – ავ ლა ბა რი, მა ი და ნი, ხარ ფუ ხი, სომ ხის ბა ზა რი. იქ შე იძ ლე ბა შეხ ვ დეთ ვიწ რო

ქუ ჩებს, რომ ლებ ზე დაც ორ ურემს არ შე უძ ლია გვერ დის ავ ლა, პა წაწ კინ ტე ლა ეზო- ჭებს,

რო მელ თა შიგ ნით ტფი ლი სის მზეც კი ვერ იხე დე ბა, ფერ დობ ზე მიკ რულ პა ტა რა სახ ლებს,

რო მელ ნიც მერ ცხ ლის ბუ დე ებს უფ რო გვა გო ნე ბენ, ვიდ რე ადა მი ა ნის საცხოვ რე ბელს. აქ

წარ მო უდ გე ნე ლი სი ვიწ რო ვეა – ერთ ჰექ ტარ ზე ათას კა ცამ დე ცხოვ რობს. ასე თი რა ი ო-

ნე ბი მთლი ან რე კონ ს ტ რუქ ცი ას მო ითხო ვენ.“

„ქონდარა საცხოვ რე ბე ლი სახ ლე ბის ნაც ვ ლად შენ დე ბა 4 და 5-სარ თუ ლი ა ნი შე ნო ბე ბი,

რი ყის ქვის ფე ნი ლი გლუ ვი ას ფალ ტით იც ვ ლე ბა.“

„ქალაქის ცენ ტ რ ში აღე ბუ ლია ქარ ვას ლა და მო ეწყო ბა დი დი მო ე და ნი“.

„ძველი ქა ლა ქის ქუ ჩე ბი გა ფარ თოვ დე ბა. ამ მხრით დი დი მუ შა ო ბის ჩა ტა რე ბა იქ ნე ბა

სა ჭი რო ქა ლა ქის სამ ხ რეთ რა ი ო ნებ ში, სა დაც კვარ ტ ლე ბის გამ ს ხ ვი ლე ბა და ქუ ჩე ბის მოს-

წო რე ბა ძვე ლი სა ბი ნაო ფონ დის აღე ბას მო ითხოვს.“

ასე თი იყო ურ ბა ნუ ლი მემ კ ვიდ რე ო ბის იმ დ რო ინ დე ლი ხედ ვა. და ეს არ იყო მხო ლოდ

რა დი კა ლი ქა ლაქ მ შე ნებ ლე ბის მიდ გო მა. გა ვიხ სე ნოთ, რომ ნი კო ნი კო ლა ძე თა ვის დრო-

ზე ქა ლაქს სთა ვა ზობ და გო გირ დის წყლის წყა რო ე ბის ბა ზა ზე ბა დენ - ბა დე ნის მსგავ სი კუ-

რორ ტის გა შე ნე ბას; რა თქმა უნ და, ძვე ლი გა ნა შე ნი ა ნე ბის პირ წ მინ დად აღე ბის ხარ ჯ ზე.

ამას თან ერ თად, ქა ლა ქის პირ ველ გე ნე რა ლურ გეგ მა ში ჩა დე ბუ ლი იყო რამ დე ნი მე

პრინ ცი პუ ლი დე ბუ ლე ბა, რომ ლებ მაც დე და ქა ლა ქის გან ვი თა რე ბა რამ დე ნი მე ათ წ ლე უ-

ლის გან მავ ლო ბა ში გან საზღ ვ რა.

ეს დე ბუ ლე ბე ბი იყო:

– ქა ლა ქის უპი რა ტე სი გან ვი თა რე ბა მდ. მტკვრის დი ნე ბის აღ მა. თუმ ცა, გა ნი ხი ლე ბო და

ე.წ. „ზემო ტფი ლი სის“ ვა რი ან ტიც – „თანამგზავრი“ ქა ლა ქე ბი. (სხვათა შო რის ამ იდე ამ

სულ ახ ლა ხან – ხუ თი ო დე წლის წინ შე ის ხა ხორ ცი);

– გა ნი ვი სატ რან ს პორ ტო კავ ში რე ბის გა უმ ჯო ბე სე ბა, ახა ლი ხი დე ბის აგე ბა;

– გრძი ვი სა ავ ტო მო ბი ლო მა გის ტ რა ლე ბის მდ. მტკვრის სა ნა პი როს გა ყო ლე ბით გაჭ რა;

– სა მი მლა შე ტბის ივ რის წყლით შევ სე ბით „თბილისის ზღვის“ შექ მ ნა;

– გა ფარ თოვ და ტფი ლი სის შე მო გა რე ნის გატყი ა ნე ბის სა მუ შა ო ე ბი და მწვა ნე მშე ნებ-

ლო ბა თვით ქა ლაქ ში.

ნი შან დობ ლი ვი ა, რომ ტფი ლი სის პირ ვე ლი გე ნე რა ლუ რი გეგ მის მი ღე ბის თა რი ღი და-

ემ თხ ვა საბ ჭო თა ის ტო რი ის უმ ძი მე სი, სის ხ ლი ა ნი ეტა პის დაწყე ბის სა ბაბს – კი რო ვის

მკვლე ლო ბას, რა საც რეპ რე სი ე ბის ტალ ღე ბი მოჰ ყ ვა. ეს გარ და ტე ხა აისა ხა არ ქი ტექ ტუ-

რულ პრო ცეს ზეც – იწყე ბო და ის დრო, რო მელ საც მე ტა ფო რუ ლად „ბერიას ტფი ლის ს /

თ ბი ლისს“ ვუ წო დებთ.

8 4


ზო გა დი ფო ნი ასე თი ა: 1936 წელს იშ ლე ბა ამი ერ კავ კა სი ის ფე დე რა ცი ა; ლავ რენ ტი ბე-

რია ცვლის დე და ქა ლა ქის სა ხელს – ამი ე რი დან ის თბი ლი სად იწო დე ბა და, რაც ჩვე ნი

თე მის თ ვის მთა ვა რი ა, დე და ქა ლაქ ში იშ ლე ბა სა რე კონ ს ტ რუქ ციო სა მუ შა ო ე ბი და ახა ლი

მშე ნებ ლო ბე ბი. ამ პე რი ოდ ში აშენ და გმირ თა მო ედ ნის კომ პ ლექ სი – ცირ კი, თერ თ მეტ-

სარ თუ ლი ა ნი სახ ლი, რკი ნიგ ზის ტრან ს პორ ტის ინ ჟი ნერ თა ინ ს ტი ტუ ტი, ჩე ლუს კი ნე ლე ბის

ხი დი, სა ნა პი რო ე ბი, მთავ რო ბის სახ ლის პირ ვე ლი რი გი, ფუ ნი კუ ლი ო რის ზე და სად გუ რი,

„დინამოს“ სტა დი ო ნი, სამ რეწ ვე ლო და ინ ფ რას ტ რუქ ტუ რუ ლი ობი ექ ტე ბი. ამ ყვე ლა ფერ-

მა თბი ლისს დე და ქა ლა ქუ რი მას შ ტა ბი შეს ძი ნა.

შეგ ნე ბუ ლად შე მო ვი ნა ხე ერ თი ტრა გი კუ ლი ბი ოგ რა ფი ის მქო ნე შე ნო ბა – მარ ქ სის, ენ-

გელ სი სა და ლე ნი ნის ინ ს ტი ტუ ტი, ე.წ. „იმელი“, რომ ლის მშე ნებ ლო ბა 1938 წელს დას-

რულ და. მშე ნებ ლო ბას, იმ დ რო ინ დე ლი პრაქ ტი კის თა ნახ მად, სა კავ ში რო კონ კურ სი

უძღო და წინ. კონ კურ ს ში ლე ნი ნის მავ ზო ლე უ მის ავ ტორ მა, არ ქი ტექ ტორ მა ა. შჩუ სევ მა

გა ი მარ ჯ ვა. 80-იან წლებ ში ამ შე ნო ბას ძეგ ლის სტა ტუ სი მი ე ნი ჭა, ახ ლა ხან კი მო ეხ ს ნა, რი-

თიც შე საძ ლე ბე ლი გახ და მი სი პრი ვა ტი ზე ბა და სუ ლაც – გა ნად გუ რე ბა.

აქ არ შე ვუდ გე ბი „იმელის“ შე ნო ბის არ ქი ტექ ტუ რულ - მ ხატ ვ რულ ანა ლიზს ან მი სი ქა-

ლაქ მა ფორ მი რე ბე ლი რო ლის მტკი ცე ბას. ყუ რადღე ბას მხო ლოდ ერთ გა რე მო ე ბა ზე გა-

ვა მახ ვი ლებ, რაც მის სრუ ლი ად გან სა კუთ რე ბუ ლო ბა ზე მეტყ ვე ლებს. ამ შე ნო ბის პრო ექ-

ტი რე ბა -ა გე ბის პე რი ოდს და ემ თხ ვა ტრა გი კუ ლი მე ტა მორ ფო ზა ქვეყ ნის პო ლი ტი კურ და

სა ზო გა დო ებ რივ ცხოვ რე ბა ში. საკ მა რი სი ა, ერ თ მა ნეთს შე ვა და როთ „იმელის“ შე ნო ბის

მთა ვა რი, უკა ნა და გვერ დი თი ფა სა დე ბი, რომ ამა ში დავ რ წ მუნ დეთ. მთა ვა რი ფა სა დი

აქ „სტალინური ამ პი რი ა“, სხვა ფა სა დე ბი კი – კონ ტ რუქ ტი ვიზ მის ბრწყინ ვა ლე ნი მუ შე-

ბი ა. ამი ტო მაც, საბ ჭო თა არ ქი ტექ ტუ რის მკვლე ვარს ამ შე უ სა ბა მო ბის გა სა მარ თ ლებ ლად

თა ვის დრო ზე სიტყ ვი ე რი ეკ ვი ლიბ რის ტი კის გა მო ყე ნე ბა მო უ წი ა: „კონკურსზე მი ღე ბუ-

ლი პრო ექ ტი იც ვ ლე ბო და და იხ ვე წე ბო და რო გორც ტექ ნი კუ რი პრო ექ ტის შე მუ შა ვე ბის

დროს, ასე ვე – მშე ნებ ლო ბი სას. შე მუ შავ და რამ დე ნი მე ვა რი ან ტი, სა დაც იც ვ ლე ბო და და

კრის ტა ლი ზირ დე ბო და ფა სა დე ბის პლას ტი კა.“14

ამ დე ნად, ეს შე ნო ბა არა მხო ლოდ საბ ჭო უ რი არ ქი ტექ ტუ რის უნი კა ლუ რი ძეგ ლი ა, არა-

მედ, უფ რო ფარ თო მას შ ტა ბი თა ცაა სა ინ ტე რე სო. არ ქი ტექ ტუ რუ ლი პრო ცე სის გან ვი თა-

რე ბის თვალ საზ რი სით, ეს არის არა შე ნო ბა „მოწმე“, არა მედ შე ნო ბა – „აღიარებითი

ჩვე ნე ბა“. მი სი სე მან ტი კუ რი არ სი მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია არა მხო ლოდ არ ქი ტექ ტუ რის მკვლე-

ვა რე ბის თ ვის, არა მედ დე მოკ რა ტი უ ლი სა ზო გა დო ე ბის ახალ გაზ რ და თა ო ბე ბის თ ვის –

იმის საჩ ვე ნებ ლად, თუ რო გორ მარ თავს ავ ტო რი ტა რუ ლი რე ჟი მი არ ქი ტექ ტუ რულ პრო-

ცესს. ამი ტო მა ცა ა, რომ ბო ლო დრო ის ქა ლაქ მ შე ნებ ლო ბის ის ტო რი კო სე ბი დაკ ვირ ვე ბით

იკ ვ ლე ვენ სტა ლი ნი სა და ლუჟ კო ვის მოს კოვს, მუ სო ლი ნის რომს, ჰიტ ლე რის არა რე ა ლი-

ზე ბულ ბერ ლინს, ჩა უ შეს კუს ბუ ქა რესტს, ნა ზარ ბა ე ვის ას ტა ნას, ალი ე ვე ბის ბა ქოს და ა. შ.

მაგ რამ, დრო ნი მე ფო ბენ და არა დიქ ტა ტო რე ბი. დრომ კი 1950-იანი წლე ბის შუა ხა-

8 5


ნებ ში საბ ჭო თა კავ შირ ში ლი ბე რა ლი ზა ცი ის სარ კ მე ლი შე ა ღო. ხრუშ ჩო ვის პე რი ოდს ანა

ახ მა ტო ვამ ბრწყინ ვა ლე მე ტა ფო რა შე უ ფარ და – „ვეგეტარიანული ხა ნა“ უწო და. ახა ლი

ეპო ქა არ ქი ტექ ტუ რულ პრო ცეს ში ბრძა ნე ბე ბით აღი ნიშ ნა. 1955 წელს გა მო დის ცნო ბი ლი

დად გე ნი ლე ბა არ ქი ტექ ტუ რულ - საპ რო ცე სო საქ მე ში „ზედმეტობებთან“ ბრძო ლის შე სა-

ხებ. არ ქი ტექ ტუ რა ტი პუ რი, უსა ხუ რი, მარ თი კუთხის დიქ ტატს და მორ ჩი ლე ბუ ლი გახ და,

ეკო ნო მი კა წყვეტ და ყვე ლა ფერს. რა საკ ვირ ვე ლი ა, აქ ფოლ კ ლორ მა მყის ვე მო ახ დი ნა რე-

ა გი რე ბა: „კითხვა: რა ვერ მო ას წ რო ხრუშ ჩოვ მა? პა სუ ხი: ჭე რის და იატა კის გა ერ თი ა ნე ბა,

სამ ზა რე უ ლო სა და ტუ ა ლე ტის შე ერ თე ბა“.

გა ვიხ სე ნებ ხრუშ ჩო ვის ყვე ლა ზე ცნო ბილ გა მოს ვ ლას 1962 წლის პირ ველ დე კემ ბერს,

მოს კოვ ში, მა ნეჟ ში, ავან გარ დის პირ ველ გა მო ფე ნა ზე, სა დაც, აბ ს ტ რაქ ტუ ლი ხე ლოვ-

ნე ბის ნი მუ შე ბი იყო წარ მოდ გე ნი ლი; მათ შო რის ერნსტ ნე იზ ვეს ტ ნის15 ნა მუ შევ რე ბიც.

ნი კი ტა ხრუშ ჩოვ მა ამ გა მო ფე ნას „პედერასტების ხე ლოვ ნე ბა“ უწო და. ეს ფრა ზა მის

ლექ სი კა ში ყველ ზე დი დი შეც დო მა იყო. თუმ ცა, იყო ერ თი გა რე მო ე ბა, რო მელ საც უმა-

დუ რად ვი ვიწყებთ ხრუშ ჩო ვის ეპო ქის და ხა სი ა თე ბი სას. მის მა სა ბი ნაო პო ლი ტი კამ მოს პო

„კომუნალური ბი ნე ბის კოშ მა რი“. თუ ად რე საბ ჭო თა ქა ლა ქებ ში საცხოვ რი სი ბი ო ლო გი-

უ რი მოთხოვ ნი ლე ბე ბის დაკ მა ყო ფი ლე ბის როლს თა მა შობ და, უპ რე ცე დენ ტო მას შ ტა ბით

გაშ ლილ მა მშე ნებ ლო ბამ, ცხად და ფა რულ ხარ ვე ზებ თან ერ თად, ის ტო რი უ ლი ამო ცა ნა

გა დაწყ ვი ტა: მი აღ წია ში და სა ქა ლა ქო გან სახ ლე ბის ფორ მუ ლას – „ერთი ოჯა ხი – ცალ კე

ბი ნა“. სა მა გი ე როდ, ამ პე რი ოდ ში იზღუ დე ბო და სა ზო გა დო ებ რი ვი ობი ექ ტე ბის მშე ნებ-

ლო ბა.

სხვა თა შო რის, რამ დე ნა დაც გა საკ ვი რი არ უნ და იყოს, ეს ყვე ლა ფე რი ხრუშ ჩოვს იმა-

ვე ერნსტ ნე იზ ვეს ტ ნიმ და უ ფა სა, რო ცა უსას ყიდ ლოდ და აპ რო ექ ტა მე მო რი ა ლი მის

საფ ლა ვ ზე. აღ სა ნიშ ნა ვია საფ ლა ვის ზუს ტი მხატ ვ რუ ლი გა დაწყ ვე ტა შავ - თეთრ ფე რებ ში.

ხრუშ ჩო ვის ეპო ქა მა ლე, 1964 წელს დას რულ და; და იწყო ბრეჟ ნე ვის „უძრაობა“, სა ქარ-

თ ვე ლო ში 1972 წელს ხე ლი სუფ ლე ბა ში ვა სილ მჟა ვა ნა ძეს ედუ არდ შე ვარ დ ნა ძე ცვლის. მის

სა ხელს არ ქი ტექ ტუ რუ ლი პრო ცე სის ერ თი და დე ბი თი მე ტა მორ ფო ზა უკავ შირ დე ბა – ესაა

ურ ბა ნუ ლი და არ ქი ტექ ტუ რუ ლი მემ კ ვიდ რე ო ბი სად მი ხე ლი სუფ ლე ბის და მო კი დე ბუ ლე ბის

რა დი კა ლუ რი შეც ვ ლა.

მარ თა ლი ა, არ ქი ტექ ტუ რუ ლი მემ კ ვიდ რე ო ბის მი მართ ქარ თულ სა ზო გა დო ე ბას და

პრო ფე სი ულ წრე ებს ყო ველ თ ვის ახა სი ა თებ დათ პი ე ტე ტი, მაგ რამ თბი ლის თან მი მარ თე-

ბა ში ეს მიდ გო მა 1958 წელს, დე და ქა ლა ქის 1500 წლის იუბი ლეს თან და კავ ში რე ბით გან-

სა კუთ რე ბით წარ მო ჩინ და. 1970-იანი წლე ბის შუა პე რი ოდ ში მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ნა ბი ჯე ბი

გა და იდ გა ურ ბა ნუ ლი მემ კ ვიდ რე ო ბის კომ პ ლექ სუ რი დაც ვის მი მარ თუ ლე ბით. 1975 წელს

დამ ტ კიც და ძვე ლი თბი ლი სის სა ხელ მ წი ფო დაც ვის ზო ნა, რო მე ლიც იმ ხა ნად მხო ლოდ

შუა სა უ კუ ნე ე ბის ქა ლაქს ფა რავ და. 1978 წელს „საქართველოს ის ტო რი ის, კულ ტუ რი სა

და ძეგ ლ თა დაც ვის მთა ვა რი სა მეც ნი ე რო სა წარ მოო სამ მარ თ ვე ლო“ შე იქ მ ნა. ამ უწყე ბის,

8 6


ერ თი შე ხედ ვით, მო უქ ნე ლი და სა ხე ლე ბის ყო ვე ლი სიტყ ვა პრაქ ტი კულ დატ ვირ თ ვას ატა-

რებ და. მაგ., სიტყ ვა „სამეცნიერო“, სა შუ ა ლე ბას იძ ლე ო და ამ ორ გა ნი ზა ცი ა ში სა მუ შა ოდ

მი ეწ ვი ათ სა მეც ნი ე რო ხა რის ხის მქო ნე სპე ცი ა ლის ტე ბი და ხელ ფა სის და ნა მა ტი გა და ე ხა-

დათ მათ თ ვის.

მაგ რამ იყო ერ თი გა რე მო ე ბაც, რო მელ მაც, ჩე მი აზ რით, გა ნა პი რო ბა ძეგ ლ თა დაც ვის

საქ მის და წი ნა უ რე ბა სა ქარ თ ვე ლო ში.

რო გორც ცნო ბი ლი ა, 1970-იანი წლე ბი ეროვ ნუ ლი მოძ რა ო ბის უპ რე ცე დენ ტო გა აქ ტი უ-

რე ბით აღი ნიშ ნა. ამ მოძ რა ო ბის დღის წეს რიგ ში ძეგ ლ თა დაც ვის სა კითხ მა მნიშ ვ ნე ლო-

ვა ნი ად გი ლი და ი კა ვა. მოქ ნილ მა პო ლი ტი კოს მა ედუ არდ შე ვარ დ ნა ძემ მო ძებ ნა აშ კა რად

ეფექ ტუ რი და, რო გორც აღ მოჩ ნ და, ეფექ ტი ა ნი სვლა – ახალ გაზ რ დუ ლი ენერ გია მეტ წი-

ლად ძეგ ლ თა დაც ვის კენ გა და ა მი სა მარ თა. ამოქ მედ და ლო ზუნ გი – „არც ერ თი ძეგ ლი

შე ფის გა რე შე!“ გა მო ცოცხ ლ და „ძეგლთა დაც ვის სა ზო გა დო ე ბის“ საქ მი ა ნო ბა, რაც გა მო-

ი ხა ტა წევ რ თა რა ო დე ნო ბის გაზ რ და ში, ლა ტა რი ის ბი ლე თე ბის გა მოშ ვე ბა ში, სხვა შე ღა-

ვა თებ სა თუ პრი ვი ლე გი ებ ში; გრძელ დე ბო და სა ზო გა დო ე ბის ჟურ ნა ლის, „ძეგლის მე გობ-

რის“ გა მო ცე მა.

ამა ვე პე რი ოდ ში დამ კ ვიდ რ და დე და ქა ლა ქის დღე სას წა უ ლი „თბილისობა“, რო მელ საც

კო მუ ნის ტე ბი, ტრა დი ცი ი სა მებრ, ამა თუ იმ უბ ნის სა რე კონ ს ტ რუქ ციო სა მუ შა ო ე ბის დას-

რუ ლე ბას უსა და გებ დ ნენ.

საბ ჭო თა სამ ხედ რო ნა წი ლებ თან ურ თი ერ თო ბე ბიც უფ რო შემ ტე ვი გახ და – მა გა ლი-

თად, გა დაწყ და მცხე თის ჯვა რის მი და მო ე ბი დან სამ ხედ რო ნა წი ლის გა დაყ ვა ნა და მოგ ვი-

ა ნე ბით – გა რე ჯის პო ლი გო ნის გა და ტა ნა.

სათ ქ მე ლი ა ისიც, რომ მა შინ, ძეგ ლ თა დაც ვის სის ტე მა ში პირ ვე ლად, ჩა მო ყა ლიბ და ქა-

ლა ქის ჯგუ ფი, რო მელ მაც ურ ბა ნუ ლი მემ კ ვიდ რე ო ბის დაც ვის მიზ ნით აღ რიცხა თბი ლი სის

სახ ლ - ძეგ ლე ბი და სა ბა ღე- სა პარ კო ხე ლოვ ნე ბის ძეგ ლე ბი.

კო კა ამი რე ჯი ბი, არქიტექტორი – დღეს მოკ რ ძა ლე ბუ ლი მი ზა ნი მაქვს: მსურს წარ-

მო გიდ გი ნოთ ალ ბო მი, რო მე ლიც საბ ჭო თა თბი ლი სის არ ქი ტექ ტუ რის ის ტო რი ის პირ-

ველ ათ წ ლე ულს ასა ხავს16. ნე ბის მი ე რი სუ რა თი, გა და ღე ბუ ლი სხვა დას ხ ვა დროს და

სხვა დას ხ ვა რა კურ სით მნიშ ვ ნე ლო ვან ინ ფორ მა ცი ას იძ ლე ვა თბი ლის ზე. ამ ალ ბომ ში

ასა ხუ ლია ქა ლა ქის ის ტო რია 1921 წლი დან 1931 წლამ დე. ეს ის პე რი ო დი ა, რო ცა საბ ჭო თა

არ ქი ტექ ტუ რა ფეხს იდ გამს; მას ჯერ არა აქვს მყა რი კლი შე ე ბი, ჯერ არ არის შე მო სუ ლი

სტა ლი ნუ რი ამ პი რი, რო მე ლიც, მოგ ვი ა ნე ბით 30-იანი წლე ბის შემ დ გომ ჩნდე ბა. ამ პე-

რი ო დის ქარ თულ არ ქი ტექ ტუ რა ში კონ ს ტ რუქ ტი ვიზ მის დი დი გავ ლე ნა ა, ამის დას ტუ რია

ალ ბო მის ყდაც.

ალ ბომ ში წარ მოდ გე ნილ ათ წ ლე ულს ბევ რი სა ერ თო აქვს დღე ვან დე ლო ბას თან – ეს

გარ და ტე ხის პე რი ო დი ა. ყა ლიბ დე ბა ახა ლი სა ზო გა დო ე ბა. დამ თავ რ და მე ფის რუ სე თი:

8 7


დამ თავ რ და ჯერ რე ვო ლუ ცი ით, შემ დეგ – სა მო ქა ლა ქო ომით; მა ნამ დე პირ ვე ლი მსოფ-

ლიო ომი იყო, მე რე სა ქარ თ ვე ლომ უზარ მა ზა რი კა ტაკ ლიზ მე ბი გა და ი ტა ნა და სამ წ ლი ა ნი

და მო უ კი დებ ლო ბის პე რი ო დი გა საბ ჭო ე ბით დამ თავ რ და. ტერ მი ნი „გასაბჭოება“ ამ ალ-

ბომ შიც ფი გუ რი რებს, ის გარ კ ვე ულ წი ლად საბ ჭო თა კავ შირ ში არა ნე ბა ყოფ ლო ბით შეს-

ვ ლას გუ ლის ხ მობს.

დღეს ჩვენ გა მო ვე დით საბ ჭო თა წი ა ღი დან, ვა შე ნებთ ახალ, და მო უ კი დე ბელ ქვე ყა ნას

და გარ და მა ვალ პე რი ოდ ში ვიმ ყო ფე ბით – მო გეხ სე ნე ბათ, ჯერ ყვე ლა ფე რი და ლა გე ბუ ლი

არა გვაქვს.

კი დევ ერ თი პა ტა რა შე ნიშ ვ ნა იმის შე სა ხებ, თუ პი რა დად ჩემ ზე რა შთა ბეჭ დი ლე ბა და-

ტო ვა სა ქარ თ ვე ლოს ის ტო რი ის ამ ორი პე რი ო დის შე და რე ბამ. რო გორც ჩანს, მო სახ ლე ო-

ბას მოკ ლე ის ტო რი უ ლი მეხ სი ე რე ბა აქვს. 20-იან წლებ ში ქარ თ ვე ლებ მა საკ მა ოდ იოლად

და ი ვიწყეს ის ძვე ლი თბი ლი სი, რო მე ლიც რე ვო ლუ ცი ამ დე არ სე ბობ და. თბი ლი სი მა შინ

ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო ქა ლა ქი იყო, სა ინ ტე რე სო სო ცი ა ლუ რი და კულ ტუ რუ ლი ფე ნე ბით და

მოკ ლე პე რი ოდ ში ეს ყვე ლა ფე რი გაქ რა – გაქ რა ძვე ლი წყო ბა, ცხოვ რე ბა, რეს ტორ ნე ბი,

დუქ ნე ბი, სას ტუმ რო ე ბი, ამ ქ რე ბი, ყა რა ჩო ღე ლე ბი, კინ ტო ე ბი, ჩო ხი ა ნი მა მა კა ცე ბი, ჩიხ-

ტი- კო პი ა ნი ქა ლე ბი... ისე გაქ რა, თით ქოს არც ყო ფი ლა, ხალხს თით ქოს აღარც ახ სოვ და.

და დი ოდ ნენ ახა ლი დრო ის ადა მი ა ნე ბი, ქარ თულ ენა ში გაჩ ნ და სიტყ ვა „მუშაკები“, რო-

მე ლიც მა ნამ დე არ არ სე ბობ და, და ისი ნი სრუ ლი ად სხვა ქა ლაქს აშე ნებ დ ნენ. თუ კი ად რე

თბი ლისს ძი რი თა დად კერ ძო კა პი ტა ლის მფლო ბე ლე ბი აშე ნებ დ ნენ – იქ მ ნე ბო და სა აქ-

ციო სა ზო გა დო ე ბე ბი, ამ ხა ნა გო ბე ბი, 1921 წლის შემ დეგ ქა ლაქს და ქვე ყა ნა საც სო ცი ა ლიზ-

მის პრინ ცი პე ბით მხო ლოდ სა ხელ მ წი ფო აშე ნებ და.

და ახ ლო ე ბით იგი ვე რამ მოხ და 1990-იან წლებ შიც. ყვე ლა ფე რი, რაც საბ ჭო თა კავ-

შირ თან იყო და კავ ში რე ბუ ლი, მა ლე ვე გაქ რა – გა ზე თე ბი, ფილ მე ბი, ტე ლე გა და ცე მე ბი,

პრო პა გან და, ბე ლა დე ბის პორ ტ რე ტე ბი, ლო ზუნ გე ბი, აღა რა ფე რი არ იყო. ეს ყვე ლა ფე რი

ხალხს არა ფერ ში სჭირ დე ბო და – არც პო ლი ტინ ფორ მა ცი ა, არც ყრი ლო ბე ბის გა დაწყ ვე-

ტი ლე ბე ბი...

1921 წლის შემ დეგ ხალ ხ მა ად ვი ლად და ი ვიწყა ძვე ლი თბი ლი სი – ის ქა ლა ქი, რო მე ლიც

ბრწყინ ვა ლედ აღ წე რა გრი შაშ ვილ მა თა ვის „ძველი თბი ლი სის ლი ტე რა ტუ რუ ლ ბო ჰე მა-

ში“.

სო ფიო კი ლა სო ნია – ქა ლა ქი და ზო გა დად – გა რე მო სა ზო გა დო ე ბის მო დე ლი ა.

რო გორ გა რე მოს ვქმნით დღეს ჩვენ? მე გა რე მოს არა არ ქი ტექ ტუ რის და ურ ბა ნიზ მის,

არა მედ, მო ნუ მენ ტა ლიზ მის და ქან და კე ბის თვალ საზ რი სით ვიკ ვ ლევ. აქ ით ქ ვა, რომ

საბ ჭო უ რი ტო ტა ლი ტა რუ ლი კულ ტუ რა იტა ლი უ რი და გერ მა ნუ ლი პა რა ლე ლე ბით უნ და

და ვი ნა ხოთ. სწო რედ ამ თე მას მი ეძღ ვ ნა მოს კოვ ში 2010 წელს გა მარ თუ ლი კონ ფე რენ ცი ა,

სა დაც ერ თი სა ინ ტე რე სო კითხ ვა და ის ვა საბ ჭო თა არ ქი ტექ ტუ რი სა და კულ ტუ რის მკვლე-

8 8


ვარ თა მი ერ: რა იყო ის სა ერ თო, რაც ამ სამ მოვ ლე ნას – კო მუ ნიზმს, იტა ლი ურ და გერ მა-

ნულ ფა შიზმს აერ თი ა ნებ და. პა სუ ხე ბი მრა ვალ გ ვა რი იყო, მაგ რამ სა ბა ზი სო კრი ტე რი უ მი

ერ თია – ამ კულ ტუ რებს მთლი ა ნად პარ ტი ა, ბე ლა დი, ხე ლი სუფ ლე ბა გა ნა გებ და. რო ცა

კონ ფე რენ ცი ის მა სა ლებს ვკითხუ ლობ დი, პირ და პი რი პა რა ლე ლი და ალუ ზი ე ბი გა მიჩ ნ და

ჩვენს თა ნა მედ რო ვე ო ბას თან.

რამ დე ნი მე წლის წინ არა მხო ლოდ მე, არა მედ ბევ რი სხვა მკვლე ვა რიც ასა ბუ თებ და,

რომ კულ ტუ რის პო ლი ტი კა სა ქარ თ ვე ლო ში არ არ სე ბობ და. თუმ ცა, თუ კი უკა ნას კ ნე ლი

ორი წლის გან მავ ლო ბა ში გან ვი თა რე ბულ პრო ცე სებს მი ვა დევ ნებთ თვალს, შეგ ვიძ ლია

ვთქვათ, რომ კულ ტუ რის პო ლი ტი კა არ სე ბობს. არის ბი უ ჯე ტი, რო მე ლიც ქა ლა ქის გა ნა შე-

ნი ა ნე ბა ში, ქან და კე ბე ბის დად გ მა ში და სხვა დას ხ ვა ღო ნის ძი ე ბებ ში იხარ ჯე ბა. უბ რა ლოდ,

კულ ტუ რის პო ლი ტი კა და სავ ლუ რი გა გე ბით სულ სხვა რა მაა – ესაა პრო ცე სი, რო მელ შიც

ჩარ თუ ლია სხვა დას ხ ვა, და მო უ კი დე ბე ლი ინ ს ტი ტუ ცი ე ბი და მთლი ა ნად, სა ზო გა დო ე ბა.

დღეს ჩვენ თან კულ ტუ რის პო ლი ტი კა პრო ცე სი ა, რო მელ საც მხო ლოდ ხე ლი სუფ ლე ბა გან-

საზღ ვ რავს – სა ხელ მ წი ფო გარ კ ვე ულ გა რე მოს აშე ნებს, ამ ურ ბა ნულ გა რე მო ში გარ კ ვე-

ულ მო ნუ მენ ტებს ათავ სებს და ა. შ.; გა ვიხ სე ნოთ, მა გა ლი თად, დღე ვან დე ლი ბა თუ მი...

ალ ბათ, ახა ლი მოვ ლე ნა არ არის, რო ცა სა ხელ მ წი ფოს თ ვის კულ ტუ რა და კულ ტუ რუ ლი

პრო ცე სე ბი მხო ლოდ დე კო რა ცი ა ა.

ტო ტა ლი ტა რიზ მის ცნო ბი ლი მკვლე ვა რი ჰა ნა არენ დ ტი ამ ბობს, რომ ტო ტა ლი ტა რიზ მი-

სათ ვის და მა ხა სი ა თე ბე ლია რამ დე ნი მე ნი შა ნი – მათ შო რის, დროს თან და მო კი დე ბუ ლე-

ბა. დრო ტო ტა ლი ტა რუ ლი რე ჟი მე ბის თ ვის მხო ლოდ მო მა ვა ლი ა. წარ სულს აქ რო ბენ და

აწ მ ყო გა ნი ხი ლე ბა, რო გორც კი დევ ერ თი ნა ბი ჯი მო მავ ლი სა კენ. მო გეხ სე ნე ბათ, რო გო რი

იყო საბ ჭო თა პრო პა გან და – ჩვენ მო მა ვალს ვა შე ნებთ და ყვე ლა ფე რი, რაც წარ სულ ში

იყო, უნ და დამ თავ რ დეს; ახალ სა ქარ თ ვე ლო ში ახა ლი მო ნუ მენ ტე ბი იქ ნე ბა, უნ და წა ი შა-

ლოს გუ შინ დე ლი დღე.

რო ცა წარ სულ ზე ვსა უბ რობთ, ეს ჩვენ თ ვის და ვით აღ მა შე ნებ ლის წარ სუ ლი ა. ამას ისიც

ადას ტუ რებს, რომ თბი ლის ში აქ ტი უ რად ან გ რე ვენ საბ ჭო თა არ ქი ტექ ტუ რის ძეგ ლებს და

იმ დ რო ინ დელ მო ნუ მენ ტებს.

ტო ტა ლი ტა რიზ მის კი დევ ერ თი ნი შა ნი წარ სუ ლის მკვლე ლო ბა ა. დღეს სა ქარ თ ვე ლოს

დიდ ქა ლა ქებ ში ცო ტაა შე მორ ჩე ნი ლი შუა სა უ კუ ნე ე ბის შრე ე ბი, მაგ რამ სა დაც კი გვაქვს,

მა გა ლი თად, ბაგ რა ტის ტა ძარ ში, იმა საც კი არ ვუფ რ თხილ დე ბით. და მო კი დე ბუ ლე ბა ბაგ-

რა ტის ტაძ რის მი მართ ასე თია – კი, ვი ნარ ჩუ ნებთ წარ სულს და გვინ და მი სი გა დარ ჩე ნა,

მაგ რამ, პა რა ლე ლუ რად, გაჩ ნ და პრო ექ ტი, რომ ლის მი ხედ ვი თაც ბაგ რა ტის ტა ძა რი თა ვი-

დან უნ და აგ ვე შე ნე ბი ნა.

მეც ნი ე რე ბი შე თან ხ მე ბუ ლე ბი არი ან კი დევ ერთ სა კითხ ზე – ეს საბ ჭო თა სივ რ ცე ში,

კულ ტუ რა ში ახა ლი ტრა დი ცი ე ბის გა მო გო ნე ბის ტენ დენ ცი ა ა. საბ ჭო ურ ფერ წე რა ში ხში-

რად გვხვდე ბა არარ სე ბუ ლი გა რე მოს შექ მ ნის მცდე ლო ბე ბი, სა დაც რამ დე ნი მე სივ რ ცე

8 9


გა დაკ ვეთს ერ თ მა ნეთს – მი თო ლო გი უ რი სცე ნე ბი, პრო ლე ტა რი ა ტის ცხოვ რე ბის სცე ნე ბი

და ა. შ. თა ნა მედ რო ვე ქარ თუ ლი მო ნუ მენ ტა ლიზ მიც სავ სეა პერ სო ნე ბით, რომ ლე ბიც წარ-

სუ ლი დან „ვისესხეთ“ და რომ ლებ თან ერ თად თა ნა არ სე ბო ბაც რთუ ლი ა, თუ შე უძ ლე ბე ლი

არა – მა გა ლი თად, პრო მე თე. მარ თა ლი ა, მი სი ძეგ ლი გა ი ტა ნეს ქა ლა ქი დან, მაგ რამ ის

თბი ლი სის თ ვის შე იქ მ ნა, ხო ლო მე დეა და პო სე ი დო ნი – ბა თუმ ისთვის...

გა რე მო, სა დაც ვცხოვ რობთ, ერ თი მხრივ, გავ ლე ნას ახ დენს, მაგ რამ ამა ვე დროს, კარ-

გად „მეტყველებს“ ჩვენ ზე. თუ კი ამ გა რე მოს თან გარ კ ვე უ ლი კონ ფ ლიქ ტი არ სე ბობს, ეს

უკ ვე ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო ა.

შე იძ ლე ბა, ჩემ გან ძა ლი ან თა მა მი სვლა ა, რო ცა ვცდილობ ტო ტა ლი ტა რიზ მის რამ დე ნი-

მე ნიშ ნის და ნახ ვას თა ნა მედ რო ვე ო ბა ში, მაგ რამ სწო რედ ამ პა რა დიგ მა ში თავ ს დე ბა და-

მო კი დე ბუ ლე ბა „იმელითან“, რო ცა მის დან გ რე ვას ცდი ლო ბენ.

ფაქ ტი ა, რომ წარ სუ ლის ამოშ ლის პრო ცე სი მიმ დი ნა რე ობს და აშ კა რად ჩანს წარ სუ ლის

მკვლე ლო ბის მცდე ლო ბე ბი. ასე ვე, ხდე ბა ახა ლი მი თე ბის შექ მ ნაც: სხვას რას უნ და მი ვა-

წე როთ ქა ლა ქის მთა ვარ მო ე დან ზე წმინ და გი ორ გის ოქ როს ქან და კე ბის დად გ მა ვარ დე-

ბის რე ვო ლუ ცი ის პა თო სის ფონ ზე, თუ არა გა ნახ ლე ბუ ლი, რე ა ნი მი რე ბუ ლი რე ლი გი უ რი

ტრა დი ცი ის შე მო ჩე ჩე ბას?

რო ცა ყვე ლა მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი კულ ტუ რუ ლი მოვ ლე ნა ხე ლი სუფ ლე ბის და არა ინ ს ტი ტუ-

ცი ო ნა ლუ რი გა დაწყ ვე ტი ლე ბის შე დე გი ა, ეს კულ ტუ რის პო ლი ტი კა ში არ სე ბულ ინერ ცი-

ულ და, ხში რად, გა უ აზ რე ბელ ქმე დე ბებ ზე მი უ თი თებს.

გი ორ გი გა ბაშ ვი ლი, ხე ლოვ ნე ბათ მ ცოდ ნე – დღეს ძა ლი ან მწვა ვედ დგას საბ ჭო თა

სიმ ბო ლი კის სა კითხი.17 ესეც, გარ კ ვე ულ წი ლად, ჩვე ნი კულ ტუ რუ ლი მემ კ ვიდ რე ო ბა ა. ით-

ქ ვა, რომ ში ნა გან საქ მე თა სა მი ნის ტ რო ში კო მი სი ას შექ მ ნი ან, სა დაც ხე ლოვ ნე ბათ მ ცოდ-

ნე ე ბიც შევ ლენ, რომლებმაც უნ და გან საზღ ვ რონ, რა უნ და მო ი შა ლოს და რა დარ ჩეს. რა-

ტომ ეხე ბა ში ნა გან საქ მე თა სა მი ნის ტ როს კულ ტუ რუ ლი მემ კ ვიდ რე ო ბა?

მე ო რე სა კითხი – ეს ტუ რიზ მის სფე რო საც ძა ლი ან მტკივ ნე უ ლად შე ე ხე ბა. რი თი უნ და

შეც ვა ლონ ქა ლაქ ში შე მორ ჩე ნი ლი საბ ჭო თა სიმ ბო ლო ე ბი? ჯვრი თა და ვარ დე ბით? არც

რე ლი გი ის წი ნა აღ მ დე გი ვარ, მაგ რამ მა ღელ ვებს ეს სა კითხი. ყვე ლა ჭიშ კარ ზე, სა დაც

საბ ჭო თა პე რი ო დის ვარ ს კ ვ ლა ვია შე მორ ჩე ნი ლი, მათ ააძ რო ბენ. შთა ბეჭ დი ლე ბა მრჩე ბა,

რომ ხე ლო ვან საც აღარ ექ ნე ბა უფ ლე ბა გა მო ი ყე ნოს საბ ჭო თა სიმ ბო ლო ე ბი. ვთვლი, რომ

სიმ ბო ლო ებ თან ბრძო ლა სი სუ ლე ლე ა, სიმ ბო ლი კის აკ რ ძალ ვა არა ფერს იძ ლე ვა. რა ტომ

ვი ღებთ მა ინ ც და მა ინც გერ მა ნი ის მა გა ლითს?

სო ფიო კი ლა სო ნია – ვარ შა ვის მა გა ლითს მო ვიყ ვან. გარ კ ვე უ ლი პე რი ო დის გან მავ-

ლო ბა ში მო მი წია ვარ შა ვა ში ყოფ ნა და მუ შა ო ბა. ვარ შა ვა ში, ქა ლა ქის ცენ ტ რ ში სტა ლი ნის

„საჩუქარი“ დგას – უზარ მა ზა რი შე ნო ბა. დღეს ამ შე ნო ბა ში სა მი თე ატ რი, ორი კი ნო თე ატ-

9 0


რი და და მო უ კი დე ბე ლი არა სამ თავ რო ბო და სამ თავ რო ბო სა ხე ლოვ ნე ბო ინ ს ტი ტუ ცი ე ბია

გან თავ სე ბუ ლი.

საბ ჭო თა არ ქი ტექ ტუ რა დღეს ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო ა, მით უმე ტეს, ტუ რის ტე ბის თ ვის.

ჩვენ თან მხო ლოდ ის ტუ რის ტე ბი ხომ არ ჩა მოვ ლენ, ვი საც მარ ტო მთა და კა რავ ში

ცხოვ რე ბა აინ ტე რე სებთ? ამა ზე დღეს სა ქარ თ ვე ლო ში ნაკ ლე ბად ფიქ რო ბენ. ვარ შა-

ვა ში ბევ რი ადა მი ა ნი მხვდე ბო და, რომ ლებ საც ეს ქა ლა ქი სწო რედ ამ კუთხით აინ ტე-

რე სებ დათ.

ასე ვე, ჩემ თ ვის ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო იყო ის ტო რი უ ლი არ ქი ტექ ტუ რუ ლი ნა გე ბო ბის თა-

ნა მედ რო ვე ტრან ს ფორ მა ცი ა. სა ინ ტე რე სო ა, მო მა ვალ ში რა ბე დი ელის დღე ვან დე ლი

პარ ლა მენ ტის შე ნო ბას, სა დაც მა ლე აღარ იქ ნე ბა პარ ლა მენ ტი. თუ ასე გაგ რ ძელ და, და-

უს რუ ლე ბელ პრო ცეს თან გვექ ნე ბა საქ მე, ის ტო რი ის წაშ ლა დიდ შრო მას, დროს და თან-

ხებს მო ითხოვს.

ისაუბრა ბა ტო ნმა ლა დომ მა ლე ვი ჩის „ცხენების რბო ლა ზე“ . რუ სუ ლი საბ ჭო თა კულ ტუ-

რა 1934 წლამ დე ორ გა ნუ ლად სარ გებ ლობ და რუ სუ ლი ავან გარ დით. რუ სუ ლი ავან გარ დი

რუ სუ ლი კუ ლტუ რის ნი ა დაგ ზე სრუ ლუფ ლე ბი ა ნად აღ მო ცენ და, რა საც ჩვენ თან ად გი ლი არ

ჰქო ნი ა. ჩვენ თან ავან გარ დი ერ თ მა პა ტა რა ჯგუფ მა შე მო ი ტა ნა, და მე რე, მარ ტი ვად უარ ყ-

ვეს; ისე ვე, რო გორც დღეს – საბ ჭო თა კულ ტუ რა. ამი ტო მაც, 1934 წლამ დე დი დი სხვა ო ბაა

ქარ თულ და რუ სულ მხატ ვ რო ბას შო რის. ეს სა შიშ რო ე ბა დღე სა ცაა – შე იძ ლე ბა ძა ლი ან

მარ ტი ვად და ინ გ რეს და წა ი შა ლოს გუ შინ დე ლი დღე. ფუ ტუ რის ტუ ლი, ის ტე რი უ ლი წინ ს ვ-

ლის სურ ვი ლი წარ სუ ლის ხსოვ ნის გა რე შე, იმა ვეს გა მე ო რე ბა ა, რაც 20-იან წლებ ში მოხ-

და.

ლე ვან ლო მი ნაშ ვი ლი, არ ქი ტექ ტო რი – კარ გი იქ ნე ბა, თუ არ გაგ ვიკ ვირ დე ბა, რო-

გო რაა შე საძ ლე ბე ლი ხე ლოვ ნე ბათ მ ცოდ ნე ე ბი სა და შსს-ს ურ თი ერ თო ბა. ძა ლი ან კარ გად

შე იძ ლე ბა ეს. ასე ვე შე საძ ლე ბე ლია ის ტო რი ას თან ბრძო ლა, ის ტო რი ის გა და წე რა, ის ტო-

რია ამის ბევრ მა გა ლითს იც ნობს. წარ მარ თუ ლი კულ ტუ რა ქრის ტი ა ნო ბის შე მოს ვ ლის

შემ დეგ სწო რედ ასე გა და ი წე რა. მე ის უფ რო მა ინ ტე რე სებს, ამ არ ტე ფაქ ტებს რას უპი რე-

ბენ, სად შე ი ნა ხა ვენ, რო მელ მუ ზე უმ ში შე ი ტა ნენ და ა. შ.

ცი რა ელი საშ ვი ლი – ამ კა ნონ პ რო ექ ტის ინი ცი ა ტორ მა, ბა ტონ მა გია თორ თ ლა ძემ გა-

ნაცხა და, რომ ის დე ტა ლე ბი, რო მლებიც დღეს ურ ბა ნულ გა რე მო შია გან თავ სე ბუ ლი, შსს-ს

კო მი სი ის დას კ ვ ნის შემ დეგ სა მუ ზე უ მო სივ რ ცე ში გა და ი ნაც ვ ლებს. მაგ რამ ჩნდე ბა კითხ ვა:

რად გა ნაც სა მუ ზე უ მო სივ რ ცე ში გა დაგ ვაქვს, ე.ი. ამ დე ტა ლებს რა ღაც მხატ ვ რუ ლი ღი რე-

ბუ ლე ბა გა აჩ ნი ა. მა შინ რა ტომ არ შე იძ ლე ბა ისი ნი ურ ბა ნულ გა რე მო ში დარ ჩეს? ეს ძა ლი-

ან სა ხი ფა თო ტენ დენ ცი ა ა. ასე ჩვენ ძა ლი ან ბევრ ძეგლს ავ თენ ტუ რო ბას და ვუ კარ გავთ,

ანუ იმას, რი თიც ეს ძეგ ლე ბი ძა ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ა.

9 1


ბა ტო ნი ლე ვა ნი „ზარია ვოს ტო კას“ შე ნო ბის პრო ექტს ამ ზა დებს. იქ ნებ გვითხ რათ, რა

მო ე ლის ამ შე ნო ბას?

ლე ვან ლო მი ნაშ ვი ლი – რამ დე ნი მე დღე ში მე რი ა ში „ზარია ვოს ტო კას“ შე ნო ბის რე-

კონ ს ტ რუქ ცი ის ახა ლი პრო ექ ტი შე ვა გან სა ხილ ვე ლად და სა ზო გა დო ე ბა საც ექ ნე ბა შე საძ-

ლებ ლო ბა, გა ეც ნოს მას. შე მიძ ლია გითხ რათ, რომ ის ნა წი ლე ბი, რომ ლე ბიც დღეს დგას,

გარ კ ვე ულ წი ლად შე ნარ ჩუნ დე ბა. ერ თა დერ თი, მარ ცხე ნა ფლი გელ ში მხო ლოდ ფა სა დი

დარ ჩე ბა, შიგ ნი დან მთლი ა ნად მო იხ ს ნე ბა და ნარ ჩე ნი ნა წი ლე ბი. შე ნარ ჩუ ნე ბუ ლი იქ ნე-

ბა ძი რი თა დი არ ქი ტექ ტუ რუ ლი სტრუქ ტუ რა, ანუ ფა სა დე ბი. პირ ველ სარ თულ ზე ღი ო ბე ბი

ავ თენ ტუ რი არ გახ ლავთ და ისი ნი შე იც ვ ლე ბა. ვერ გეტყ ვით, შევ ძ ლებთ თუ არა და ვარ წ-

მუ ნოთ დამ კ ვე თე ბი, შე ვი ნარ ჩუ ნოთ მე ო რე და ზე და სარ თუ ლების ღი ო ბე ბი და ფან ჯ რე ბი,

ისი ნი ძა ლი ან ცუდ მდგო მა რე ო ბა ში ა.

ალექ სან დ რე სა რა ლი ძე, „ტფილისის ჰამ ქა რი“ – შე გიძ ლი ათ გვითხ რათ, რო გო რია

რე კონ ს ტ რუქ ცი ის პრო ცენ ტული მაჩ ვე ნე ბე ლი? იმ პრო ექ ტ ში, რო მე ლიც გა მოქ ვეყ ნე ბუ ლი

იყო, ჩანს, რომ მი წის ქვეშ სა მი-ოთხი სარ თუ ლის სიღ რ მე ზე ჩავ დი ვართ. და ვუშ ვათ, შე-

ნო ბის ნა წი ლი გვი ან დე ლი ა, არ არის ჩის ლი ე ვის მი ერ დაპ რო ექ ტე ბუ ლი, მაგ რამ ეს ხომ

მა ინც მთლი ა ნი კომ პ ლექ სი ა; რო გო რია პრო ცენ ტუ ლი შე ფარ დე ბა? რა რჩე ბა ძვე ლი და

რა იქ ნე ბა ახა ლი?

ლე ვან ლო მი ნაშ ვი ლი – თუ არ ჩავ თ ვ ლით უკა ნა ნა წილს, რო მე ლიც ავ თენ ტუ რი არ

არის, მე ასე შე ვა ფა სებ დი – 50/50. თუ ამ ნა წი ლებს ჩავ თ ვ ლით, მა შინ 30/70.

ალექ სან დ რე სა რა ლი ძე – თქვენ თვლით, რომ შე ნო ბის მი მართ, რო მე ლიც კულ ტუ-

რის ძეგ ლი ა, მი სა ღე ბია მსგავ სი მიდ გო მა?

ლე ვან ლო მი ნაშ ვი ლი – ეს არ არის რეს ტავ რა ცი ა, ეს რე კონ ს ტ რუქ ციაა და რე კონ ს-

ტ რუქ ცია ყო ველ თ ვის გუ ლის ხ მობს გარ კ ვე ულ ცვლი ლე ბებს.

დარ ბა ზი დან – გავ რ ცელ და ინ ფორ მა ცი ა, რომ შე ნო ბის უკან, სკვე რის ტე რი ტო რი ა ზე

უნ და მო ეწყოს ავ ტო სად გო მი.

ლე ვან ლო მი ნაშ ვი ლი – სკვე რი დარ ჩე ბა, მის ქვეშ მო ეწყო ბა ავ ტო სად გო მი. მაგ-

რამ ეს იქ ნე ბა არა ექ ვ სი ან ოთხი დო ნე, რო გორც ძველ პრო ექ ტ ში იყო, არა მედ, მხო-

ლოდ ერ თი. და ნარ ჩე ნი, აუცი ლე ბე ლი რა ო დე ნო ბა ავ ტო სად გო მე ბი სა შე ნო ბა ში გან-

თავ ს დე ბა.

9 2


ირაკ ლი ხვა და გი ა ნი, საბ ჭო თა წარ სუ ლის კვლე ვის ლა ბო რა ტო რია – აქ აღი ნიშ ნა,

რომ საბ ჭო ე თის პირ ვე ლი ათ წ ლე უ ლი წარ სუ ლის გად მო ნაშ თე ბის ლიკ ვი და ცი ით ხა სი ათ-

დე ბო და. კა პი ტა ლიზ მის ხატს შლიდ ნენ. ჰქონ დათ თუ არა მა შინ ერ თი ა ნი პო ლი ტი კა იმის

შე სა ხებ, რა შე იძ ლე ბო და ჩათ ვ ლი ლი ყო კა პი ტა ლიზ მის გად მო ნაშ თად? ისე ვე, რო გორც

დღეს შე იძ ლე ბა ვი კა მა თოთ იმა ზე, რა არის საბ ჭო თა მემ კ ვიდ რე ო ბა...

ლა დო ვარ დო სა ნი ძე – თუ არ ვი სა უბ რებთ სა ზო გა დო ე ბის ორგანიზებაზე და მხო ლოდ

არ ქი ტექ ტუ რით შე მო ვი ფარ გ ლე ბით, მა შინ უარ ყო ფი ლი იყო ყვე ლა სტი ლი, რო მელ მაც იმ

პე რი ო დამ დე მო აღ წი ა. მა გა ლი თად, სადღაც 60-იან წლე ბამ დე თუნ დაც, კვლე ვის თ ვი საც

მი უ ღე ბე ლი და აკ რ ძა ლუ ლი იყო მო დერ ნი. მო დერ ნის ცნო ბი ლი მკვლე ვა რი კი რი ჩენ კო

და კა ვე ბუ ლი იყო ლა თი ნუ რი ამე რი კის ხე ლოვ ნე ბის კვლე ვით, ვი ნა ი დან მას პუბ ლი კა ცი ის

შე საძ ლებ ლო ბა არ ჰქონ და.

ცი ტა ტაც მო ვიყ ვა ნე – პა რი ზის 1925 წლის გა მო ფე ნა ში მო ნა წი ლე ო ბის პი რო ბა იყო, რომ

წარ სულ თან კავ ში რი უნ და გაწყ ვე ტი ლი ყო. ეს მხო ლოდ საბ ჭო ე თის მოთხოვ ნა არ ყო-

ფი ლა, ამ გ ვა რი მიდ გო მა ზო გა დად და მა ხა სი ა თე ბე ლი იყო იმ პე რი ო დის თ ვის. ეს ის იმ-

პე რა ტი ვი იყო, რო მელ მაც კორ ბუ ზი ეს ათ ქ მე ვი ნა – „არქიტექტურა ან რე ვო ლუ ცი ა!“ ის

სრუ ლი ად ახ ლე ბურ ხედ ვებს გუ ლის ხ მობ და: ქა ლაქ თ მ შე ნებ ლო ბა ში დღემ დე მო აღ წია

კორ ბუ ზი ა ნე ლო ბამ, რაც სა ბედ ნი ე როდ, მხო ლოდ თე ო რი ა ა; ვი ნა ი დან პა რი ზის გა ნა შე ნი-

ა ნე ბის კორ ბუ ზი ეს გეგ მა რომ გან ხორ ცი ე ლე ბუ ლი ყო, დღეს პა რიზ ში გვექ ნე ბო და ცა თამ ბ-

ჯე ნე ბი და რამ დე ნი მე ძვე ლი შე ნო ბა. სა ბედ ნი ე როდ, და სავ ლეთ მა ეს სა ხა დი ძა ლი ან მა ლე

მო ი ხა და, საბ ჭო ეთ ში კი დიდ ხანს გაგ რ ძელ და.

ცი რა ელი საშ ვი ლი – სოფიომ თქვა, რომ ხდე ბა წარ სუ ლის მკვლე ლო ბა და ის ტო რი ას

თა ვი დან, ნუ ლი დან ვიწყებთ. ამ თე ზა ში და ჩვენს დღე ვან დელ მოქ მე დე ბებ ში ლო გი კა არ

ჩანს; იმი ტომ, რომ 21-ე სა უ კუ ნე ში ისეთ სტი ლი ზა ცი ებს ვა კე თებთ და ისეთ სტილს მივ მარ-

თავთ, რაც გა სუ ლი სა უ კუ ნის 20-იან წლებ ში დამ თავ რ და. მა გა ლი თად, მო დერ ნის სტილს

აღ მა შე ნე ბელ ზე, ან და გა ლაკ ტი ო ნის 2 ნო მერ ში, გვი ა ნი საბ ჭო უ რი პე რი ო დის შე ნო ბას ფა-

სად ზე ლო მებ სა და სა ტი რებს ვა მაგ რებთ. ამ დე ნად, ჩვე ნი რე ა ლო ბი დან გა მომ დი ნა რე,

თე ზა, რომ წარ სულს ვკლავთ, არასწორია. მაგ რამ ჩვენ წარ სუ ლის გა მო ყე ნე ბით ისე ვა კე-

თებთ დღე ვან დელ არ ქი ტექ ტუ რას, რომ მას არა სო დეს, 100 წლის შემ დე გაც კი არ ექ ნე ბა

კულ ტუ რუ ლი ღი რე ბუ ლე ბა.

რაც შე ე ხე ბა იმას, არ სე ბობს თუ არა კულ ტუ რის პო ლი ტი კა: პო ლი ტი კის არარ სე ბო ბაც

პო ლი ტი კა ა. რო დე საც ხე ლი სუფ ლე ბას არ აქვს გა წე რი ლი სტრა ტე გია და მი ზა ნი, რას აკე-

თებს, ესეც პო ლი ტი კა ა. ეს ის სა კითხე ბი ა, რო მლებ ზე დაც პა სუ ხე ბი აუცი ლებ ლად უნ და

გა ი ცეს.

9 3


სქოლიო

1 НЭП – ახალი ეკო ნო მი კუ რი პო ლი ტი კა, რო მე ლიც რუ სეთ ში და იწყო 1921 წელს, რუ სე თის კომ პარ ტი ის

მე ა თე ყრი ლო ბის შემ დეგ და 1930-იან წლებ ში დამ თავ რ და. 2 ვლა დი მერ ტატ ლი ნი (1885-1953) – მხატ ვა რი, გრა ფი კო სი, დი ზა ი ნე რი და სცე ნოგ რა ფი; ფუ ტუ რის ტი და

კონ ს ტ რუქ ტი ვის ტი.3 კონ ს ტან ტი ნე მელ ნი კო ვი (1890-1974) – დი დი რუ სი არ ქი ტექ ტო რი, მხატ ვა რი და პე და გო გი. საბ ჭო თა

ავან გარ დის ერ თ -ერ თი ყვე ლა ზე მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი წარ მო მად გე ნე ლი. 1990 წე ლი იუნეს კომ კონ ს ტან ტი ნე

მელ ნი კო ვის წლად გა მო აცხა და.4 ივან ლე ო ნი დო ვი (1902-1959) – საბ ჭო თა არ ქი ტექ ტო რი, რუ სუ ლი ავან გარ დის და კონ ს ტ რუქ ტი ვიზ მის

წარ მო მად გე ნე ლი; „ქაღალდის არ ქი ტექ ტუ რის“ დი დოს ტა ტი. 5 ალექ სან დ რე როდ ჩენ კო (1891-1956) – საბ ჭო თა მხატ ვა რი, სკულ პ ტო რი, ფო ტოგ რა ფი, თე ატ რის და კი-

ნოს მხატ ვა რი. 6 ძმე ბი ალექ სან დ რე, ვიქ ტორ და ლე ო ნიდ ვეს ნი ნე ბი – საბ ჭო თა არ ქი ტექ ტო რე ბი, საბ ჭო თა კონ ს ტ რუქ-

ტი ვიზ მის გა მო ჩე ნი ლი წარ მო მად გენ ლე ბი.7 „უნდა წარ მო ა ჩი ნოს ახა ლი ტენ დენ ცი ე ბი, XX სა უ კუ ნის ახა ლი მიღ წე ვე ბი და უპირ ვე ლე სად, ახა ლი გა-

მოც დი ლე ბის პირ ვე ლი გაკ ვე თი ლე ბი აჩ ვე ნოს, ტექ ნი კუ რი და სო ცი ა ლუ რი გა მოც დი ლე ბი სა... გა მო-

რიცხუ ლია ყვე ლა ნა ი რი ას ლის და ძვე ლი სტი ლის მი ხედ ვით შექ მ ნი ლი ნა მუ შევ რე ბის წარ მოდ გე ნა...“8 ოგიუსტ, გუს ტავ და კოლდ პე რე ე ბი – მე-20 სა უ კუ ნის და საწყი სის გა მო ჩე ნი ლი ფრან გი არ ქი ტექ ტო რე-

ბი, რო მელ თა სა ხელ თა ნა ცაა და კავ ში რე ბუ ლი ლი თო ნის კონ ს ტ რუქ ცი ე ბის აქ ტი უ რი გა მო ყე ნე ბა არ ქი-

ტექ ტუ რა ში. 9 ლე კორ ბუ ზიე (1887-1965) – შვე ი ცა რ უ ლი წარ მო შო ბის ფრან გი არ ქი ტექ ტო რი; მო დერ ნიზ მი სა და ინ-

ტერ ნა ცი ო ნა ლუ რი არ ქი ტექ ტუ რის პი ო ნე რი; ერ თ -ერ თი ყვე ლა ზე მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ფი გუ რა გა სუ ლი სა უ-

კუ ნის არ ქი ტექ ტუ რა ში. მის მი ერ დაპ რო ექ ტე ბულ შე ნო ბებს შეხ ვ დე ბით საფ რან გეთ ში, აშ შ - ში, არ გენ ტი-

ნა ში, იაპო ნი ა ში, რუ სეთ ში. 10 ივან ჟოლ ტოვ ს კი (1867-1959) – არ ქი ტექ ტო რი, რო მელ მაც მუ შა ო ბა მო დერ ნის სტილ ში და იწყო, ხო ლო

მოგ ვი ა ნე ბით, სტა ლი ნუ რი არ ქი ტექ ტუ რის ერ თ -ერთ ფუ ძემ დებ ლად იქ ცა. 11 ალექ სეი შჩუ სე ვი (1873-1949) – არ ქი ტექ ტო რი, საბ ჭო თა არი ტექ ტუ რის კო რი ფე. რე ვო ლუ ცი ამ დე აპ-

რო ექ ტებ და და აშე ნებ და მარ თ ლ მა დი დებ ლურ ეკ ლე სი ებს, არა მხო ლოდ რუ სეთ ში, არა მედ იტა ლი ა-

ში – ქა ლა ქებ ში სან - რე მო სა და ბა რი ში. შჩუ სე ვი ით ვ ლე ბა ახა ლი რუ სუ ლი სტი ლის ფუ ძემ დებ ლად.

საბ ჭო თა პე რი ოდ ში ააშე ნა არა ერ თი ცნო ბი ლი შე ნო ბა მოს კოვ ში, მათ შო რის – ლე ნი ნის მავ ზო ლე-

უ მი. მუ შა ობ და სა ქარ თ ვე ლო შიც – მი სი დაპ რო ექ ტე ბუ ლია თბი ლის ში „იმელის“ შე ნო ბა და ბა თუ მის

„ინტურისტი“.12 და ვიდ ჩის ლი ე ვი (1878-1969) – საბ ჭო თა არ ქი ტექ ტო რი. გარ და ტრამ ვა ე ლე ბის უბ ნი სა, მი სი დაპ რო-

ექ ტე ბუ ლია ოფი ცერ თა სახ ლი, „ზარია ვოს ტო კას“ შე ნო ბა, გა ლაკ ტი ო ნის 17 – მო დერ ნის სტი ლის სახ ლი

და სხვ.

9 4


13 სი მონ კლდი აშ ვი ლი (1865-1920) – ქარ თ ვე ლი არ ქი ტექ ტო რი, 1895 წელს და ამ თავ რა ფერ წე რის, ქან-

და კე ბი სა და ხუ როთ მოძღ ვ რე ბის სას წავ ლე ბე ლი მოს კოვ ში, მუ შა ობ და სო ხუმ ში. მი სი დაპ რო ექ ტე ბუ-

ლი და აშე ნე ბუ ლია ქარ თუ ლი გი მნა ზი ის (თსუ) შე ნო ბა, რეს ტავ რა ცია გა უ კე თა ქო ბუ ლა ძე ე ბის სახლს

(სამხატვრო აკა დე მი ა). 1902 წელს ექ ვ თი მე თა ყა იშ ვილ თან ერ თად იმოგ ზა უ რა ის ტო რი ულ ტა ო- კ ლარ-

ჯეთ ში და აზო მა უამ რა ვი ძეგ ლი. შე ად გი ნა ბა ნას ტაძ რის რე კონ ს ტ რუქ ცი ის პრო ექ ტი. 14 Квирквелия Т., , Архитектура Тбилиси. Тбилиси, Сабчота Сакартвело, 1982, стр. 100.15 ერნსტ ნე იზ ვეს ტ ნი (1925) – ცნო ბი ლი საბ ჭო თა და ამე რი კე ლი სკულ პ ტო რი. კო ლუმ ბი ის უნი ვერ სი ტე ტის

პრო ფე სო რი; 1976 წელს საბ ჭო თა კავ ში რი დან ემიგ რა ცი ა ში წა ვი და და მას შემ დეგ აშშ-ში მოღ ვა წე ობს;

2001 წელს თბი ლის ში დად გა მე რაბ მა მარ დაშ ვი ლის ძეგ ლი. 16 ათი წე ლი საბ ჭო თა ტფი ლი სი სა : ძღვნად ტფი ლი სის მშე ნებ ლო ბას. 1921-1931. ფო ტო- სუ რა თე ბის ალ-

ბო მი. - მოს კო ვი, 1931. http://www.sovlab.ge/ka/news/10-years-of-soviet-tbilisi17 სა უ ბა რია სა ქარ თ ვე ლოს პარ ლა მენ ტ ში გია თორ თ ლა ძის მი ერ ინი ცი რე ბულ კა ნონ პ რო ექ ტ ზე

„თავისუფლების ქარ ტი ა“, რო მე ლიც ტე რო რიზ მ თან ბრძო ლას თან და ლუს ტ რა ცი ას თან ერ თად, საბ ჭო თა

სიმ ბო ლი კის აკ რ ძალ ვა საც გუ ლის ხ მობს.

9 6

თავისუფლების ქარტია


გია თორთლაძე - პარლამენტის წევრი

თამარ ჩუგოშვილი - საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა

ასოციაციის თავმჯდომარე

თათული თოდუა - საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის

საპარლამენტო მდივანი

გიორგი გვახარია - ხელოვნებათმცოდნე

სერგო რატიანი - ილიას უნივერსიტეტის პროფესორი

მოდერატორი: ნინო ლეჟავა

30.05.2011

9 7

ნი ნო ლე ჟა ვა – დღეს შე ვიკ რი ბეთ, რა თა „თავისუფლების ქარ ტი ის“ კა ნონ პ რო ექ ტი

გან ვი ხი ლოთ. გა დავ წყ ვი ტეთ, სა ნამ პარ ლა მენ ტი ამ კა ნონ პ რო ექტს სა ბო ლო ოდ მი ი ღებს,

სა ზო გა დო ე ბას, რო მელ საც ეს სა კითხი აინ ტე რე სებს, მივ ცეთ სა შუ ა ლე ბა, უფ რო ახ ლოს

გა ეც ნოს მას და იმ არ გუ მენ ტებს, თუ რა ტომ გახდა ამ კა ნო ნის მი ღე ბა აუცი ლე ბე ლი დღეს.

ალ ბათ, გახ სოვთ, რომ 2005 წლის ბო ლოს სა ქარ თ ვე ლოს პარ ლა მენტ ში მომ ზად და კა-

ნო ნი ლუს ტ რა ცი ის შე სა ხებ. კარ გი იქ ნე ბა, თუ ვი სა უბ რებთ იმ დი ნა მი კა ზე, რაც ამ კა ნო ნის

მი ღე ბას ახ ლ და.

დღე ვან დე ლი კა ნონ პ რო ექ ტი მო ი ცავს არა მხო ლოდ ლუს ტ რა ცი ის სა კითხს, არა მედ

სხვა სა კითხებ საც. ხში რად პა რა ლე ლებს ავ ლე ბენ ამე რი კულ „პატრიოტის აქ ტ თან“, რო-

მე ლიც, მო გეხ სე ნე ბათ, ამე რი კა ში 2001 წლის 9 სექ ტემ ბ რის ტე რაქ ტის შემ დეგ მი ი ღეს, და

სა ინ ტე რე სო ა, რამ დე ნად და სა ბუ თე ბუ ლია ეს პა რა ლე ლი.

მო გეხ ს ნე ბათ, ერ თი წლის წინ, სა ნამ ეს კა ნონ პ რო ექ ტი და ი წე რე ბო და, პარ ლა მენ ტის

წევ რე ბი, და ვით დარ ჩი აშ ვი ლი და პავ ლე კუბ ლაშ ვი ლი სა უბ რობ დ ნენ ლუს ტ რა ცი ის კა ნო-

ნის აღ მ ზ რ დე ლო ბით ფუნ ქ ცი ა ზე და იმ აუცი ლებ ლო ბა ზე, რომ მო მა ვალ თა ო ბებს სცოდ-

ნო დათ, რა იყო კო მუ ნიზ მი და საბ ჭო თა წარ სუ ლი.

გია თორ თ ლა ძე – ჯობ და, კა ნონ პ რო ექ ტის მე ო რედ მოს მე ნის წინ შევ ხ ვედ რო დით,

რად გან მა შინ ბევ რი კონ კ რე ტუ ლი სა კითხის გათ ვა ლის წი ნე ბა გახდებოდა შე საძ ლე ბე ლი.

დღე ვან დელ შეხ ვედ რას მა ინც აქვს აზ რი, რად გან თუ კი დღეს რო მე ლი მე სა კითხის შე სა-

ხებ შევ თან ხ მ დე ბით, სექ ტემ ბერ ში ამ კა ნონ ში ცვლი ლე ბებს შე ვი ტანთ.

სამ წუ ხა როდ, სა დაც კი ეს კა ნო ნი გა ნი ხი ლეს, ტე ლე გა და ცე მებს ვგუ ლის ხ მობ, არაპ რო-

ფე სი ო ნა ლებს იწ ვევ დ ნენ. სა ბო ლო ოდ, ისი ნი ამ ბობ დ ნენ, კა ნო ნი არ წა მი კითხავს, მაგ რამ

პატ რი ო ტის აქ ტის მსგავ სი ა ო. სა ნამ ამე რი კა ში „პატრიოტის აქტს“ მი ი ღებ დ ნენ, ამ გ ვა რი

კა ნო ნე ბი მი ი ღეს გერ მა ნი ა ში, საფ რან გეთ ში, ბრი ტა ნეთ ში, ეს პა ნეთ ში. ყვე ლა ქვე ყა ნა ში

კა ნო ნი გუ ლის ხ მობ და სა ტე ლე ფო ნო მოს მე ნებს, ელექ ტ რო ნუ ლი ფოს ტის დათ ვა ლი ე რე-

ბას და ბი ნის ჩხრე კას მე პატ რო ნე ე ბის გა უფ რ თხი ლებ ლად. სა ერ თა შო რი სო ორ გა ნი ზა ცი-

ებ მა ეს მა შინ ვე შე ა ფა სეს, რო გორც არა დე მოკ რა ტი უ ლი ქმე დე ბა და მთავ რო ბებს ბევ რი

კრი ტი კის მოს მე ნა მო უ წი ათ. მსგავ სი არა ფე რი ჩვენს კა ნონ პ რო ექ ტ ში არ წე რი ა, მაგ რამ

მთე ლი მე დი ის ყუ რადღე ბის ცენ ტ რ ში მო ექ ცა ის, რომ ვი თომ მოს მე ნებს ვა კა ნო ნებთ.

ნი ნო ლე ჟა ვა – ქარ თუ ლი მე დი ის და სა ცა ვად მინ და გითხ რათ, რომ რა დიო

„თავისუფლების“ სა იტ ზე ამ კა ნო ნის საკ მა ოდ კვა ლი ფი ცი ური გან ხილ ვა შეგიძლიათ

იხილოთ.

გია თორ თ ლა ძე – „თავისუფლების“ სი უ ჟე ტი არ მო მის მე ნი ა. და ვუბ რუნ დეთ ისევ იმ

სა კითხს. ზო გი ერთ ქვე ყა ნა ში ტე რაქ ტი ამ კა ნო ნის მი ღე ბის დრო ის თ ვის სა ერ თოდ არ

9 8

Tavisuflebis qartia

მომ ხ და რა. ჩვენ კი სა ქარ თ ვე ლო ში ტე რაქ ტე ბის მთე ლი თა ი გუ ლი გვაქვს. ესაა მა ღა ლი

ძაბ ვის გა დამ ცე მე ბის აფეთ ქე ბა, რკი ნიგ ზის აფეთ ქე ბა, ოკუ პი რე ბუ ლი ტე რი ტო რი ე ბი დან

და მიზ ნე ბით მოკ ლუ ლი ქარ თ ვე ლი პო ლი ცი ე ლე ბი, ადა მი ა ნე ბის გა ტა ცე ბა. გო რის ტე რაქ-

ტი 2005 წელს მოხ და. ამ ტე რაქ ტის შემ დ გომ პე რი ოდს ვგუ ლის ხ მობ. თა ვად ვმო ნა წი ლე-

ობ დი გა ტა ცე ბუ ლი ადა მი ა ნე ბის და საბ რუ ნებ ლად გა მარ თულ მო ლა პა რა კე ბებ ში.

სა ერ თა შო რი სო ორ გა ნი ზა ცი ე ბის უამ რა ვი რე კო მენ და ცია არ სე ბობს იმის შე სა ხებ, რომ

მთავ რო ბებ მა უნ და მი ი ღონ ზო მე ბი ტე რო რიზ მ თან საბ რ ძოლ ვე ლად. აღ სა ნიშ ნა ვია გა ე როს

უშიშ რო ე ბის საბ ჭოს რე ზო ლუ ცია 13/73, სა დაც წე რი ა, რომ „აუცილებელია სა ხელ მ წი ფო ებ მა

მი ი ღონ და მა ტე ბი თი ზო მე ბი, რა თა სა ერ თა შო რი სო თა ნა მე გობ რო ბამ აღ კ ვე თოს ტე რო რიზ-

მის ყო ველ გ ვა რი გა მოვ ლი ნე ბა თი თო ე უ ლი სა ხელ მ წი ფოს ტე რი ტო რი ა ზე, ყვე ლა კა ნო ნი ე-

რი სა შუ ა ლე ბის გა მო ყე ნე ბით, ტე რო რიზ მის ფი ნან სი რე ბის აღ მოფხ ვ რა“ და ა.შ.

ნი ნო ლე ჟა ვა – ეს რე კო მენ და ცი ე ბი აისა ხა ამ კა ნონ ში?

გია თორ თ ლა ძე – ყვე ლა რე კო მენ და ცია არ ასა ხუ ლა. ჩვე ნი კა ნონ პ რო ექ ტი არ ით-

ვა ლის წი ნებს მოს მე ნებს. გათვალისწინებულია ე.წ. ცხინ ვა ლის რე გი ო ნ სა და აფხა ზეთ-

თან არ სე ბუ ლი პი რო ბი თი საზღ ვ რის აღ ჭურ ვა სპე ცი ა ლუ რი და ნად გა რე ბი თა და დე ტექ-

ტო რე ბით, სა დაც და ფიქ სირ დე ბა მოძ რა ო ბა და ტვირ თე ბის გა და ტა ნა. მე ო რე დე ტა ლია

გან სა კუთ რე ბუ ლი მნიშ ვ ნე ლო ბის ობი ექ ტე ბის (კანონში გან საზღ ვ რუ ლია მა თი სია: აერო-

პორ ტე ბი, რკი ნიგ ზა, ელექ ტ რო გა დამ ცე მი ხა ზე ბი და ა.შ. ) დაც ვა, სა ქარ თ ვე ლოს გამ შ ვებ

პუნ ქ ტებ ში დე ტექ ტო რე ბის დად გ მა. კა ნო ნი ჯერ არ მიგ ვი ღი ა, მაგ რამ თბი ლი სის აერო-

პორ ტ ში ახა ლი დე ტექ ტო რე ბი და ა ყე ნეს რა დი ო აქ ტი ურ ნივ თი ე რე ბებ ზე. ეს შსს-ს გა დაწყ-

ვე ტი ლე ბა ა. დე ტექ ტო რე ბი აჩ ვე ნებს, არის თუ არა ტვირ თ ში ასა ფეთ ქე ბე ლი ან რა დი ო აქ-

ტი უ რი ნივ თი ე რე ბა. და კი დევ ერ თი, რაც უკ ვე მი ღე ბუ ლი აქვს ჩვენს სა ბან კო სის ტე მას,

თუ კი 30 000 ლარ ზე მე ტია გა და რიცხუ ლი თან ხის რა ო დე ნო ბა, ატყობინებენ შსს-ს. უამ-

რა ვი შემ თხ ვე ვაა, რო ცა ადა მი ა ნე ბი ვერ ამ ბო ბენ, სა ი დან მი ი ღეს ეს თან ხე ბი. ყველ გან,

აშ შ - სა და ევ რო პის ქვეყ ნებ ში, თუ კი არა გაქვს წარ მო მავ ლო ბის შე სა ხებ დეკ ლა რა ცი ა,

ფულს ბან კ ში ვერ შე ი ტან. ეს ბან კე ბის შე თან ხ მე ბა ა.

რაც შე ე ხე ბა სა ზო გა დო ებ რი ვი თავ შეყ რის ად გი ლებს, სა დაც ტარ დე ბა მი ტინ გე ბი, ვი-

დეო კა მე რე ბი უკ ვე კარ გა ხა ნი ა, იქ დგას. ამას უჩ ვე ნო დაც აკე თებ დ ნენ.

2004 წელს, რო ცა შე ვე დი პარ ლა მენ ტ ში უმ რავ ლე სო ბას თან ერ თად, პირ ვე ლი ვე სხდო-

მა ზე ვთქვი, სად არის და პი რე ბუ ლი ლუს ტ რა ცი ის კა ნო ნი- მეთ ქი. მა შინ 30 კა ცი წა მოდ გა

და პირ და პირ გა იქ ცა დარ ბა ზი დან.

ლუს ტ რა ცი ის ნა წილს არ ჰქვია ლუს ტ რა ცი ის კა ნო ნი, მაგ რამ პი რო ბი თად და ვარ ქ ვათ

ლუს ტ რა ცი ა. ესაა თა ნამ დე ბობ რი ვი შეზღუდ ვე ბის და წე სე ბა კო მუ ნის ტუ რი პარ ტი ის და ლე-

ნი ნუ რი კომ კავ ში რის მა ღალ ჩი ნოს ნე ბის და უშიშ რო ე ბის აგენ ტე ბისთვის. ვრცელ დე ბა პარ-

9 9

Tavisuflebis qartia

ტი ის ბი უ როს წევ რებ ზე, რა ი კო მის მდივ ნებ ზე და ზე მოთ. 1954 წელს, რო ცა „ენ კა ვე დეს“ ბა-

ზა ზე ჩა მო ყა ლიბ და „კგბ“, მის წეს დე ბა ში პირ და პირ ჩა წე რეს, რომ ეს არის პო ლი ტი კუ რი

ორ გა ნი ზა ცია და მას ხელ მ ძღ ვა ნე ლობს კომ პარ ტია და კომ კავ ში რი. არ ვე ხე ბით ჩვე უ ლებ-

რივ, რი გით პარ ტი ის წევ რებ სა და კომ კავ ში რე ლებს, სა უ ბა რია მხო ლოდ გა დაწყ ვე ტი ლე ბის

მიმ ღებ პი რებ ზე. არის ჩა მო ნათ ვა ლი, თუ ვის ეხე ბა ეს შეზღუდ ვა. სა უ ბა რი იყო იმა ზე, რომ

ეს არ ეხე ბა დე პუ ტა ტებს და პრე ზი დენტს. რად გან გვინ და დე მოკ რა ტი უ ლი ქვე ყა ნა ვი ყოთ,

არ ჩე ვი თო ბის პრინ ციპს არ ვზღუ დავთ, აგენ ტ საც კი ვერ ვეტყ ვით, რომ არ შე გიძ ლი ა, კენ ჭი

იყა როო. მაგ რამ თუ ეს ადა მი ა ნე ბი მო ნა წი ლე ო ბენ არ ჩევ ნებ ში, ცენ ტ რა ლუ რი სა არ ჩევ ნო

კო მი სია ვალ დე ბუ ლი ა, ამის შე სა ხებ ამომ რ ჩე ვე ლი გა აფ რ თხი ლოს. სა ზო გა დე ბის თ ვის ცნო-

ბი ლი უნ და იყოს, ვინ არის ეს ადა მი ა ნი, მე რე უკ ვე მი სი ნე ბა ა, აირ ჩევს თუ არა მას.

რაც შე ე ხე ბა მე სა მე ნა წილს – ბოლ შე ვი კუ რი სიმ ბო ლი კის აკ რ ძალ ვას – ამან, ჩემ და

გა საკ ვი რად, ყვე ლა ზე მე ტი ხმა უ რი გა მო იწ ვი ა. ჯერ კი დევ არ არის ცნო ბი ლი, რამ დე-

ნი ადა მი ა ნი შე ი წი რა ზუს ტად ამ რე ჟიმ მა. მაგ რამ „კამსამოლსკაია პრავ დამ“ 1991 წელს

გა მო აქ ვეყ ნა სოლ ჟე ნი ცი ნის ინ ტერ ვი უ, სა დაც ის წერს, რომ 1917-1959 წლებ ში საბ ჭო თა

გუ ლა გებ ში 110 მი ლი ო ნი ადა მი ა ნია რეპ რე სი რე ბუ ლი და მოკ ლუ ლი. 1917 წლი დან კო მუ-

ნის ტურ ტე რორს ემ ს ხ ვერ პ ლა 300 000 სა სუ ლი ე რო პი რი. ამ იდე ო ლო გი ის ნა წი ლია სიმ-

ბო ლი კაც. გა იხ სე ნეთ 90-იანი წლე ბი, ბოლ შე ვი კუ რი სიმ ბო ლო ე ბი პირ და პირ იხ ს ნე ბო და.

არც ერთ კა ნონ ში არ იყო გა წე რი ლი მა თი თა ნა მიმ დევ რუ ლად მოხ ს ნა. გორ ში ახ ლაც კი,

ავ ტო სად გურ თან დგას სტა ლი ნის ძეგ ლი. თუ დი დი ძეგ ლი მოხ ს ნეს, ეს, პა ტა რა რა ტომ და-

ტო ვეს? ეს ყვე ლა ფე რი გავ წე რეთ კა ნონ ში. არ სე ბობს ევროპის საბჭოს ქვეყ ნე ბი, სა დაც

ბოლ შე ვიზ მი და ფა შიზ მი გა თა ნაბ რე ბუ ლია და ამის მოხ ს ნას ჩვენ მა ინც მოგ ვ თხოვ დ ნენ.

არ არის სა უ ბა რი არც ერ თი ვე ტე რა ნის ჯილ დო ზე ან რა ი მე კერ ძო სა კუთ რე ბა ზე. კა ნო ნი

ეხე ბა მხო ლოდ სა ხელ მ წი ფო შე ნო ბებ ზე გან თავ სე ბულ საბ ჭო თა სიმ ბო ლი კის ნი მუ შებს.

კა ნო ნის ეს ნა წი ლი ემ სა ხუ რე ბა დე კო მუ ნი ზა ცი ას და საბ ჭო თა იდე ო ლო გი ას თან სა მუ-

და მოდ დამ შ ვი დო ბე ბას.

რაც შე ხე ბა ხე ლოვ ნე ბის ნი მუ შებს, მთე ლი პა სუ ხისმ გებ ლო ბით ვაცხა დებ, რომ კო მი-

სი ა, რო მე ლიც მოხ ს ნის ერთ ბა რე ლი ეფს ან ქან და კე ბას, მოხ ს ნის მოწ ვე უ ლი სპე ცი ა ლის-

ტე ბის დას კ ვ ნის სა ფუძ ველ ზე და რო ცა კო მი სია და ად გენს, რომ ხე ლოვ ნე ბის ნი მუ ში ა, არ

გა ვა ნად გუ რებთ. რა ღა ცე ბი დარ ჩე ბა, მა გა ლი თად, ხი დი, სა ი და ნაც ვერ მო ან გ რევ ამ სიმ-

ბო ლი კას. მაგ რამ სადღაც სოფ ლებ ში ჯერ კი დევ დგას ლე ნი ნის ქან და კე ბე ბი, რომ ლე ბიც

ნამ დ ვი ლად ასა ღე ბი ა.

სიმ ბო ლი კას რაც შე ე ხე ბა, აქ გა დაწყ ვე ტი ლე ბას სა ხელ მ წი ფო მი ი ღებს. მა გა ლი თად, ის

გერ ბი, რო მე ლიც პარ ლა მენტ ზე ა, მა ღა ლი ღი რე ბუ ლე ბი სა ა, მი სი გა ნად გუ რე ბა არ შე იძ-

ლე ბა; ამი ტომ მხო ლოდ მოხ ს ნი ან. მაგ რამ პარ ლა მენ ტი ახ ლა ქუ თა ის ში გა და დის, თბი-

ლის ში დღე ვან დე ლი პარ ლა მენ ტის შე ნო ბას კერ ძო მფლო ბე ლი ეყო ლე ბა და მი სი ნე ბა ა,

მოხ ს ნის თუ არა ბა რე ლი ეფს. აქ სა ხელ მ წი ფო არ ჩა ე რე ვა.

1 0 0

Tavisuflebis qartia

პო ლო ნეთ ში, რო დე საც აიკ რ ძა ლა კო მუ ნის ტუ რი სიმ ბო ლი კა, მი სი გავ რ ცე ლე ბის თ ვის

ხალხს 2 წლით ცი ხე ში სვა მენ. ჩვენ ასე თი არა ფე რი გაგ ვი კე თე ბი ა. მაგ რამ არ მინ და, რომ

თბი ლის თან ახ ლოს არ სე ბობ დეს სო ფე ლი ლე ნი ნოვ კა და არა მგო ნი ა, ეს ვინ მეს უნ დო-

დეს.

თა მარ ჩუ გოშ ვი ლი – ჩვე ნი ორ გა ნი ზა ცია კა ნონ პ რო ექ ტ ზე მუ შა ო ბა ში თა ვი დან ვე ჩარ-

თუ ლი იყო. ჩვენ მხო ლოდ სა მარ თ ლებ რი ვი კუთხით ვა ფა სებ დით ამ დო კუ მენტს. ჩვენ თ-

ვის უც ნო ბი ა, არ ქი ვის რა ნა წი ლია ხელ მი საწ ვ დო მი, არა ვის უჩ ვე ნე ბია თა ნამ დე ბო ბე ბის

ჩა მო ნათ ვა ლი, ვის ეზღუ დე ბა თა ნამ დე ბო ბა ზე და ნიშ ვ ნა და ვის – არა.

კა ნო ნის ის ვერ სი ა, რო მე ლიც პარ ლა მენტ მა პირ ვე ლი მოს მე ნით მი ი ღო, გან ს ხ ვავ დე-

ბა დღე ვან დე ლი კა ნონ პ რო ექ ტის გან. იმი ტომ, რომ პირ ვე ლი ვერ სია სა მარ თ ლებ რი ვად

ძა ლი ან გა უ მარ თა ვი იყო და მი სი გა გე ბა ჭირ და, არ იყო ცხა დი – კონ კ რე ტუ ლად რას გუ-

ლის ხ მობ დ ნენ, ტერ მი ნე ბის მნიშ ვ ნე ლო ბაც ბუნ დო ვა ნი იყო და ა. შ.

სა ქარ თ ვე ლოს ახალ გაზ რ და იურის ტ თა ასო ცი ა ცი ას დღე საც აქვს შე ნიშ ვ ნე ბი. მა გა-

ლი თად, კო მი სი ას თან და კავ შირ დე ბით. კო მი სი ა, წე სით, და მო უ კი დე ბე ლი უნ და იყოს. ამ

დროს კა ნონ პ რო ექ ტის მი ხედ ვით ის ში ნა გან საქ მე თა სა მი ნის ტ როს თან იქ მ ნე ბა; თუმ ცა,

არ სე ბობს ევ რო საბ ჭოს რე ზო ლუ ცი ა, რო მე ლიც ამ ბობს, რომ ასე თი ტი პის კო მი სი ე ბი უნ და

მაქ სი მა ლუ რი და მო უ კი დებ ლო ბის ხა რის ხით აღი ჭურ ვონ. ასე ვე, ფრაქ ცი ე ბის წარ მომ დ-

გენ ლებ საც აქვთ სა შუ ა ლე ბა, მი ი ღონ მო ნა წი ლე ო ბა კო მი სი ის მუ შა ო ბა ში, მაგ რამ გა ურ კ-

ვე ვე ლი ა, რო გორ ფორ მირ დე ბა კო მი სი ა, რა წო ნა აქვს კო მი სი ის წევ რე ბის ხმებს; ცხა დი ა,

რომ ორი ან სა მი სა პარ ლა მენ ტო ფრაქ ცი ის წარ მო მად გე ნე ლი გავ ლე ნას ვერ მო ახ დენს

კო მი სი ის გა დაწყ ვე ტი ლე ბებ ზე. ასე ვე, არ არის გან საზღ ვ რუ ლი კო მი სი ის მუ შა ო ბის წე სი,

ვინ ად გენს, რო გორ ფორ მირ დე ბა და ა. შ.

შსს-ს არა აქვს ვალ დე ბუ ლე ბა, ინ ფორ მა ცია მი ა წო დოს კო მი სი ას; არ ქი ვის სა კითხიც

ბუნ დო ვა ნი ა. ამი ტომ, არ სე ბობს სა შიშ რო ე ბა, რომ ვი ღა ცას თან და კავ ში რე ბით ინ ფორ მა-

ცია სრუ ლი იყოს, ვი ღა ცას თან – ნაკ ლუ ლი.

კა ნო ნი შეზღუდ ვას აწე სებს არა მხო ლოდ 1991 წლამ დე პე რი ოდ ზე, არა მედ ამ დრო ის

შემ დე გაც ყვე ლასთვის, ვი საც ფა რუ ლი კავ ში რი ჰქონ და უცხო ქვეყ ნის სპეც სამ სა ხუ რებ-

თან. კა ნო ნი არ გან მარ ტავს, რას ნიშ ნავს „ფარული კავ ში რი“. სის ხ ლის სა მარ თ ლის

კო დექ ს ში გვაქვს ჩა ნა წე რი „უცხო ქვეყ ნის სა დაზ ვერ ვო სამ სა ხურ ში შეს ვ ლა“, რაც სის-

ხ ლის სა მარ თ ლის კო დექ სის მი ხედ ვით გა სა გე ბი ა, რას ნიშ ნავს. კა ნონ მ დებ ლო ბა ამას

ცხა დად აყა ლი ბებს. რა არის „ფარული კავ ში რი“ – ამას არც სხვა რო მე ლი მე კა ნო ნი

გან მარ ტავდა, არც კონ კ რე ტუ ლად, შე მო თა ვა ზე ბუ ლი კა ნონ პ რო ექ ტის გან მარ ტე ბი თი

ბა რა თი.

ვფიქ რობ, რომ ლუს ტ რა ცი ის შე სა ხებ კა ნო ნი უნ და ეხე ბო დეს მხო ლოდ საბ ჭო თა პე-

რი ოდს; მას შემ დეგ სხვა რე ჟი მი ა, მოქ მე დებს სის ხ ლის სა მარ თ ლის კა ნონ მ დებ ლო ბა და

1 0 1

Tavisuflebis qartia

თუ კი ვინ მე ჯა შუ შობს, მას და ე კის რე ბა პა სუ ხის მ გებ ლო ბა. გა უ გე ბა რი ა, ამ კა ნო ნით გათ-

ვა ლის წი ნე ბუ ლი სან ქ ცი ე ბი რა ტომ ვრცელ დე ბა შემ დ გომ პე რი ოდ ზე.

ლუს ტ რა ცი ის ნა წი ლი ზღუ დავს თა ნამ დე ბო ბის და კა ვე ბას. ევ რო კავ ში რის ქვეყ ნებ ში, სა-

დაც ამ გ ვა რი კა ნონ მ დებ ლო ბა არ სე ბობს, რა ღაც ვა დე ბია დად გე ნი ლი. ვთქვათ, 10 წე ლი,

რაც ნიშ ნავს იმას, რომ პირს ეკ რ ძა ლე ბა თა ნამ დე ბო ბის და კა ვე ბა კა ნო ნის ამოქ მე დე ბი-

დან 10 წლის ვა და ში. რაც უფ რო გვი ან იღებ დ ნენ ამ კა ნონს, ეს ვა და უფ რო ნაკ ლე ბი იყო.

ჩვე ნი კა ნო ნის მი ხედ ვით ეს შეზღუდ ვა უვა დო ა, რა ზე დაც სა ქარ თ ვე ლოს ახალ გაზ რ და

იურის ტ თა ასო ცი ა ცი ის შე ნიშ ვ ნებ ში ნათ ქ ვა მი ა.

გი ორ გი თორ თ ლა ძე – 20 წლის ვა და ში ეს ხალ ხი აღარ იქ ნე ბა ცოცხა ლი, ამი ტო მაც

არა ფე რია ნათ ქ ვა მი ვა დებ ზე.

თა მარ ჩუ გოშ ვი ლი – კა ნო ნის მი ხედ ვით, მო ქა ლა ქეს აქვს გა სა ჩივ რე ბის უფ ლე ბა,

მაგ რამ არა აქვს სა ი დუმ ლო დო კუ მენ ტებ თან წვდო მის უფ ლე ბა. ვფიქ რობთ, ადა მი ანს

რე ა ლუ რად უნ და ჰქონ დეს შე საძ ლებ ლო ბა, სა კუ თა რი უდა ნა შა უ ლო ბა და ამ ტ კი ცოს; უნ-

და იყოს რა ი მე გა რან ტი ა.

მე თოთხ მე ტე მუხ ლ ში წე რი ა, რომ პი რი, რო მე ლიც სპეც სამ სა ხუ რებ თან თა ნამ შ რომ-

ლობ და, უნ და გა დად გეს კა ნო ნის ამოქ მე დე ბი დან ერ თი თვის ვა და ში. გა მორ ჩე ნი ლია

სიტყ ვე ბი, „ვისაც ეს კა ნო ნი ეხე ბა“.

ვი დეოთვალ თ ვა ლის შემ თხ ვე ვა ში, ჩვენ ვთვლით, რომ ადა მი ა ნის პი რა დი ცხოვ რე ბის

უფ ლე ბა უნ და იყოს და ცუ ლი და რაც არის სარ თა შო რი სო სტან დარ ტით გათ ვა ლის წი ნე ბუ-

ლი – აქაც უნ და იყოს გათ ვა ლის წი ნე ბუ ლი, ანუ სა დაც თვალ თ ვა ლი ხორ ციელ დე ბა, უნ და

იყოს გა მაფ რ თხი ლე ბე ლი ნიშ ნე ბი ამის შე სა ხებ.

ეს არის ის ძი რი თა დი შე ნიშ ვ ნე ბი, რო მელ თა გათ ვა ლი სწი ნე ბაც მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია იმის-

თ ვის, რომ კა ნო ნი გა მარ თუ ლი იყოს და არას წო რი ინ ტერ პ რე ტა ცი ე ბი არ გა მო იწ ვი ოს.

თა თუ ლი თო დუა – კა ნო ნის მი ხედ ვით პი რებს ეზღუ დე ბათ გარ კ ვე უ ლი თა ნამ დე ბო-

ბე ბის და კა ვე ბა; მაგ რამ ვფიქ რობთ, რომ კა ნონ მ დე ბელს უფ რო მე ტი დე ტა ლი უნ და და-

ე ზუს ტე ბი ნა და გა ე წე რა, რომ ის ჯე ბა უშიშ რო ე ბის სამ სა ხუ რებ თან შეგ ნე ბუ ლად, გან ზ რა-

ხი თა ნამ შ რომ ლო ბა. გა დავ ხე დეთ სხვა ქვეყ ნე ბის კა ნონ მ დებ ლო ბა საც და ვნა ხეთ, რომ

ხში რად არ სე ბობს ბევ რი სა გა მო ნაკ ლი სო ნორ მა და კა ნონ მ დე ბე ლი ძი რი თად ჯგუფს ასე

ერ თი ხე ლმოს მით არ გან საზღ ვ რავს. საქ მე ე ბი კო ლექ ტი უ რად არ უნ და გა ნი ხი ლონ და,

მხო ლოდ იმის გა მო, რომ პირს რა ღაც თა ნამ დე ბო ბა ჰქონ და, არ უნ და შე ეზღუ დოს სა-

ჯა რო სამ სა ხუ რი. მა გა ლი თად, ევ რო პუ ლი ქვეყ ნე ბის კა ნონ მ დებ ლო ბა იც ნობს ასეთ სა-

გა მო ნაკ ლი სო ნორ მებს, რო ცა პი რი, მუ ქა რით და იძუ ლე ბით თა ნამ შ რომ ლობ და სპეც-

სამ სა ხუ რებ თან. საქ მე ე ბის ინ დი ვი დუ ა ლუ რად გან ხილ ვა ძა ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ა. ეს

1 0 2

Tavisuflebis qartia

მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი კომ პო ნენ ტი ა, პო ლი ცი ამ უნ და გა მო იკ ვ ლი ოს, რა ში გა მო ი ხა ტე ბო და

თა ნამ შ რომ ლო ბა, რა გა რე მო ე ბე ბი არ სე ბობ და. შეზღუდ ვა პრო პორ ცი უ ლი უნ და იყოს იმ

მი ზნისა, რო მელ საც კა ნო ნი ისა ხავს.

ვფიქ რობთ, კა ნო ნით უნ და იყოს დად გე ნი ლი, ვინ არის ის სუ ბი ექ ტი, ვი საც სის ხ ლის

სა მარ თ ლის კო დექ სით ვსჯით. ევ რო პუ ლი ქვეყ ნე ბის კა ნონ მ დებ ლო ბის მი ხედ ვით, თუ კი

პი რი სპეც სამ სა ხუ რებ თან თა ნამ შ რომ ლობ და და ნე ბა ყოფ ლო ბით გა ნაცხა დებს ამის შე-

სა ხებ, მა შინ მი სი საქ მე არ უნ და გახ მა ურ დეს. არ სე ბობს საფ რ თხე, რომ ეს ინ ფორ მა ცია

ვინ მემ შან ტა ჟის მიზ ნით გა მო ი ყე ნოს. კა ნონ მ დე ბელს ჰქონ და ვალ დე ბუ ლე ბა, გა ნე საზღ ვ-

რა, რომ მარ ტო კო მი სი ის წევ რებს არ უნ და ჰქო ნდეთ ასე თი საქ მე ე ბის დროს სა ი დუმ ლოს

დაც ვის ვალ დე ბუ ლე ბა; არა მედ ნე ბის მი ე რი სხვა პი რიც, რო მე ლიც ინ ფორ მა ცი ას გა ამ ჟ-

ღავ ნებს, სის ხ ლის სა მარ თ ლის კა ნონ მ დებ ლო ბით უნ და და ი სა ჯოს.

სერ გო რა ტი ა ნი – ვფიქ რობ, კა ნო ნის მი ღე ბა ძა ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ა; იმი ტომ, რომ

წარ სუ ლი გაც ნო ბი ე რე ბუ ლი და მო ში ნა უ რე ბუ ლი არა გვაქვს და ჯერ - ჯე რო ბით ის ის ტო-

რი ად არ ქცე უ ლა. სა ნამ არ მი ვი ღებთ ლუს ტ რა ცი ის კა ნონს, მა ნამ საბ ჭო თა ტრა დი ცი ა ში

ვცხოვ რობთ და არა ნა ი რი ის ტო რია არ გვექ ნე ბა. ჩვენ ჯერ არც ის გან გ ვი საზღ ვ რავს, რო-

გორ უნ და მო ვექ ცეთ საბ ჭო თა ის ტო რი ას და მის ძეგ ლებს.

ეს კა ნონ პ რო ექ ტი სამ კა ნონს აერ თი ა ნებს. სა მი ვე ძა ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ა. მაგ რამ

ერ თია საბ ჭო თა წარ სუ ლის შე ფა სე ბა, კა ნონ მ დებ ლო ბის ფარ გ ლებ ში ამ ის ტო რი ას თან

ჩვე ნი და მო კი დე ბუ ლე ბე ბის გან საზღ ვ რა და ეს ძა ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია და მე ო რე – ის

სა გან გე ბო სი ტუ ა ცი ა, რომელშიც ვიმ ყო ფე ბით, ანუ, კა ნო ნის ერ თი ნა წი ლი ის ტო რი უ ლი ა,

ხო ლო მე ო რე – ამწუთიერი. ამ ორის და კავ ში რე ბა, არ ვი ცი, რამ დე ნად მი ზან შე წო ნი ლი ა.

შე იძ ლე ბა, ეს ვნებ დეს ლუს ტ რა ცი ის ნა წილს; იმი ტომ, რომ რა ღა ცე ბი, რაც აუცი ლებ ლად

უნ და ჩა წე რი ლი ყო ამ კა ნონ ში, არ შე ვი და და კა ნო ნი მხო ლოდ თა ნამ დე ბობ რი ვ შეზღუდ-

ვებს აწე სებს. შე საძ ლო ა, ასე თი ვე პრობ ლე მე ბი და ი ნა ხონ ექ ს პერ ტებ მა უსაფ რ თხო ე ბის

სა კითხებ ში და თქვან, რომ ამ კა ნონს რა ღაც ამ კუთხი თაც აკ ლი ა.

რო დე საც ძეგ ლებ ზეა სა უ ბა რი, უფ რო მე ტი სიცხა დით უნ და ყო ფი ლი ყო გან მარ ტე ბუ ლი

– რა მოს დის ამ ძეგლს. ნახ მა რია სიტყ ვა „აღკვეთა“, მაგ რამ რას გუ ლის ხ მობს – გა უ გე-

ბა რი ა. არ ვი ცით, რო გორ წა ვა ეს პრო ცე სე ბი. აღ კ ვე თა შე იძ ლე ბა გუ ლის ხ მობ დეს გან-

საზღ ვ რას, რომ ეს დამ ნა შა ვე რე ჟი მის ძეგ ლია და კი დევ – ამ ძეგ ლის გა ნად გუ რე ბა საც.

ჩემ თ ვის, რო გორც მკვლე ვ რი სათ ვის ძა ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია არ ქი ვე ბის სა კითხი.

დღეს არ ქი ვე ბი ღი ა ა, რაც ძა ლი ან კარ გი ა. უკე თე სი იქ ნე ბო და, რომ კა ნო ნი რა ი მეს ამ-

ბობ დეს არ ქი ვე ბის შე სა ხებ.

გია თორ თ ლა ძე – დღეს შე გიძ ლი ათ შეხ ვი დეთ ში ნა გან საქ მე თა სა მი ნის ტ როს არ ქივ-

ში, ნე ბის მი ე რი დო კუ მენ ტი მო ითხო ვოთ და არა ნა ი რი იური დი უ ლი სა ფუძ ვე ლი არ არ სე-

1 0 3

Tavisuflebis qartia

ბობს, უარი გითხ რან. ამის მი ღე ბის უფ ლე ბა დღეს გაქვთ. ამ კა ნო ნის მი ღე ბის შემ დეგ ასე

მარ ტი ვად აღარ იქ ნე ბა.

ირაკ ლი ხვა და გი ა ნი, საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორია – სა ქარ თ ვე-

ლო ში არ არ სე ბობს კა ნო ნი, რო მე ლიც სა არ ქი ვო სივ რ ცეს და ა რე გუ ლი რებ და.

სერ გო რა ტი ა ნი – ეს უხერ ხუ ლო ბა დღე საც გვექ მ ნე ბა. არ ქი ვებ ში დღე საც ბევ რი რამ

პი რად გა დაწყ ვე ტი ლე ბებ ზეა და მო კი დე ბუ ლი. კარ გი იქ ნე ბო და, ამ თე მებ ზეც იყოს მსჯე-

ლო ბა. ვფიქ რობ, კა ნონ ში არ ქი ვე ბის შე სა ხებ ჩა ნა წე რი ნა თე ლი უნ და იყოს.

თქვენ სწო რად ახ სე ნეთ ტერ მი ნი „გადაწყვეტილების მიმ ღე ბი პი რი“. საბ ჭო თა კავ-

შირ ში, რო ცა სა უ ბა რია იმა ზე, ვი ნაა დამ ნა შა ვე, მაშინვე „კგბ“-ს აგენ ტე ბი გვახ სენ დე ბა;

მაგ რამ გა დაწყ ვე ტი ლე ბას პარ ტი ის ცენ ტ რა ლუ რი კო მი ტე ტის ნო მენ კ ლა ტუ რა იღებ და,

რო მელ შიც, შე დი ოდ ნენ რო გორც პარ ტი უ ლი ხელ მ ძღ ვა ნე ლე ბი და რა ი კო მის მდივ ნე ბი,

ისე – უნი ვერ სი ტე ტე ბის რექ ტო რე ბი, თე ატ რის დი რექ ტო რე ბი და ა. შ. ჩე მი აზ რით, ესე ნიც

პარ ტი ულ ნო მენ კ ლა ტუ რას მი ე კუთ ვ ნე ბი ან, თუმ ცა, შე იძ ლე ბა ვი ღაც შე მო მე და ვოს.

გარ და ამი სა, არ მეს მის, რა სა ჭი როა ამ კა ნონ ში ფა შის ტუ რი სიმ ბო ლი კის ხსე ნე ბა.

გი ორ გი გვა ხა რია – თქვენ ახ სე ნეთ, რომ კო მი სია ში ნა გან საქ მე თა სა მი ნის ტ რო ში იქ-

მ ნე ბა. იქ ნებ არ მინ და ვი მუ შაო ში ნა გან საქ მე თა სა მი ნის ტ რო ში შექ მ ნილ კო მი სი ა ში?

რომ არა ეს კა ნონ პ რო ექ ტი, სა ქარ თ ვე ლო ში არ და იწყე ბო და ლა პა რა კი პა რა ლე ლე ბზე

ფა შიზ მ სა და სტა ლი ნიზმს შო რის. პა რა ლე ლი „ფაშისტურსა“ და „საბჭოთას“ შო რის არ

გა ივ ლე ბა, რად გან ფა შიზ მი - ეს იდე ო ლო გი ა ა, „საბჭოთა“ კი, ქვე ყა ნას, საბ ჭო თა კავ შირს

აღ ნიშ ნავს, რო მელ საც ჰქონ და სა კუ თა რი გან ვი თა რე ბის ეტა პე ბი: იყო 20-იანი წლე ბი,

იყო 30-იანი წლე ბი და იდე ო ლო გი აც მუდ მი ვად იც ვ ლე ბო და. რო ცა ჩვენ ვლა პა რა კობთ

„საბჭოთა“ იდე ო ლო გი ა ზე, ვგუ ლის ხ მობთ თუ არა ვლა დი მერ მა ი ა კოვ ს კის, რო მე ლიც

თავს საბ ჭო თა ბოლ შე ვი კად თვლი და? ტე ლე ვი ზი ით მა ი ა კოვ ს კის ლექ სე ბის წა კითხ ვა

აღიქ მე ბა, რო გორც ბოლ შე ვიზ მის პრო პა გან და?

ამ კა ნონ პ რო ექ ტით შე იძ ლე ბო და სე რი ო ზუ ლი დის კუ სი ის დაწყე ბა სტა ლი ნიზ მის შე სა ხებ,

რაც ჯერ ჯე რო ბით არ მომ ხ და რა, და არა მხო ლოდ სა ქარ თ ვე ლო ში. რო ცა გერ მა ნი ის კან ც-

ლერ მა ვლა დი მერ პუ ტინს მან ქა ნის კა რი გა უ ღო და შებ რ ძან დი თო – უთხ რა; მერ კელს სრუ-

ლი ად ლე გი ტი მუ რი კითხ ვა და უს ვეს – გა უ ღებ და თუ არა ის კარს ნა ცის ტუ რი პარ ტი ის რო მე-

ლი მე ყო ფილ წევრს? პუ ტი ნი „კგბ“-ს ჩვე უ ლებ რი ვი ჩი ნოვ ნი კი იყო და დღეს მას გერ მა ნი ის

კან ც ლე რი კა რის კა ცი ვით უღებს კარს. ეს ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო ფაქ ტია და სა შუ ა ლე ბას გვაძ-

ლევს, პა რა ლე ლი გა ვავ ლოთ ფა შის ტური და კო მუ ნის ტუ რი რე ჟი მე ბის აღ ქ მას შო რის.

„ვარდების რე ვო ლუ ცი ის“ წინ ახა ლი ხე ლი სუფ ლე ბა დო კუ მენ ტით – „10 ნა ბი ჯი თა ვი-

სუფ ლე ბის კენ“ გვპირ დე ბო და, რომ რო გორც კი ხე ლი სუ ფლე ბა ში მო ვი დოდ ნენ, ლუს ტ-

1 0 4

Tavisuflebis qartia

რა ცი ის კა ნონს მი ი ღებ დ ნენ. ძა ლი ან ბევ რ მა ადა მი ან მა, მათ შო რის მეც, სწო რედ ამ და-

პი რე ბის გა მო და ვუ ჭი რეთ მხა რი ნა ცი ო ნა ლურ მოძ რა ო ბას. ბა ტონ მა გი ამ თქვა, რომ 2004

წელს დე პუ ტა ტებ მა უარი თქვეს ამ კა ნო ნის მი ღე ბა ზე – „ერთი ამ ბა ვი ატყ დე ბა ო“.

ბო ლო ხუ თი წე ლი ა, ტე ლე ვი ზი ი დან გვეს მის, რომ ვი ღაც რუ სე თის აგენ ტი ა; მო ვის მი-

ნეთ ძა ლი ან პა ტივ სა ცე მი ადა მი ა ნე ბის სა ტე ლე ფო ნო სა უბ რე ბი რუს დიპ ლო მა ტებ თან,

და გვითხ რეს, რომ ეს ადა მი ა ნე ბი აგენ ტე ბი არი ან; ახ ლა ამ ბო ბენ, რომ 7 ნო ემ ბ რის მე-

რე „ეროვნული შე რი გე ბა“ მოხ და და ამ ხალხს, მა გა ლი თად, ლე ვან ბერ ძე ნიშ ვილს,

ეს ვა პა ტი ე თო. მუდ მი ვად მი დის მი თო ლო გი ზა ცი ა, რომ ვი ღაც უცხო ქვეყ ნის აგენ ტი ა.

ჩვენ რომ გვქონ დეს სა შუ ა ლე ბა – დო კუ მენ ტე ბი გა იხ ს ნას, მა შინ ეს მა ნი პუ ლა ცი ე ბი არ

მოხ დე ბა.

ისე, სიმ ბო ლი კის სა კითხი უფ რო მა წუ ხებს – სულ ვკითხუ ლობ და ვერ მპა სუ ხო ბენ, ხე-

ლი სუ ფლე ბამ რა უნ და უყოს 30-იანი წლე ბის არ ქივს და მა გა ლი თად, ჭი ა უ რე ლის ფილ-

მებს. ამა ზე მი პა სუ ხეს, რომ ამ ფილ მებს მხატ ვ რუ ლი ღი რე ბუ ლე ბა არ გა აჩ ნი ათ; ამი ტომ,

კერ ძო ბიზ ნეს მე ნი თუ გა მოჩ ნ დე ბა, არა ვინ არ უშ ლის ხელს, აიღოს და მი ხე დოს ამ ფილ-

მებ სო. კი ნო ცენ ტ რი ვალ დე ბუ ლია სა კუ თარ არ ქივს მო უ ა როს, რამ დე ნი მე წე ლი წად ში

ერ თხელ და ხარ ჯოს ფუ ლი, აღად გი ნოს ფი რე ბი და ა. შ. ახ ლა ამ ბო ბენ, რომ ეს საბ ჭო თა

პრო პა გან დაა და სა ხელ მ წი ფო არ არის ვალ დე ბუ ლი და ხარ ჯოს ფუ ლი ვი ღაც ჭი ა უ რე ლის

ცუდ, სტა ლი ნურ ფილ მებზე.

თუ კი ეს ყვე ლა ფე რი გა ვა ნად გუ რეთ, აღ მოჩ ნ დე ბა, რომ ის ტო რია აღარ გვექ ნე ბა.

თუ კი დე კო მუ ნი ზა ცია ასე თი ფორ მით მოხ დე ბა, ის ტო რია მარ თ ლა აღარ გვექ ნე ბა.

კა ნონ ში ძა ლი ან მკაც რად უნ და იყოს გა წე რი ლი, რა არის საბ ჭო თა სიმ ბო ლი კა და რა

უნ და ვუ ყოთ ამ ძეგ ლებს. მა გა ლი თად, პი ო ნე რის სრუ ლი ად უხა რის ხო ქან და კე ბა, რო მე-

ლიც ბა თუ მის ბო ტა ნი კურ ბაღ ში დგას, უნ და მო იხ ს ნას და ოკუ პა ცი ის მუ ზე უმ ში და იდ გას?

ხე ლოვ ნე ბათ მ ცოდ ნე ვარ და ძა ლი ან კარ გად ვი ცი, რას ნიშ ნავს ფო ნი და ორ ნა მენ ტი.

შე იძ ლე ბა, ეს ქან და კე ბა უხა რის ხო იყოს, მაგ რამ რა ღაც ეპო ქის სუ რათს ქმნი დეს. იმ ბაღ-

ში რომ შეხ ვალთ, მიხ ვ დე ბით, რო დი საა გა შე ნე ბუ ლი. ეს ქან და კე ბა ბევრს ამ ბობს ეპო-

ქა ზე.

ბა თუმ ში დღეს აღარ არ სე ბობს სას ტუმ რო „ინტურისტი“ იმ ფორ მით, რო გორც თა ვი-

დან იყო. რო ცა ინ ტერ ვიუ ავი ღე ბა თუ მის მა შინ დე ლი მე რის გან, მითხ რა - ბა ტო ნო გო გი,

თქვენ ალ ბათ არ იცით, რომ ეს შე ნო ბა იმა ვე ადა მი ა ნის დაპ რო ექ ტე ბუ ლი ა, ვინც ლე ნი ნის

მავ ზო ლე უ მი ააგო ო? გვაქვს რა ი მე გა რან ტი ა, რომ შსს-ში შექ მ ნილ კო მი სი ა ში იქ ნე ბი ან

ის ადა მი ა ნე ბი, ვი საც ეცო დი ნე ბათ ბა თუ მის „ინტურისტის“ კულ ტუ რუ ლი მნიშ ვ ნე ლო ბა?

და ვით ჯიშ კა რი ა ნი, ისტორიკოსი – და ვიწყებ ციფ რე ბით. ბა ტონ მა გი ამ საბ ჭო თა რე-

ჟი მის მსხვერ პ ლი – 60-100 მი ლი ო ნი და ა სა ხე ლა. სო ვე ტო ლო გე ბი დღეს სა ზო გა დო ება

„მემორიალის“ სა იტ ზე გა მოქ ვეყ ნე ბუ ლ ციფ რებს ენ დო ბი ან. აქა ცაა რა ღაც ცდო მი ლე ბა,

1 0 5

Tavisuflebis qartia

მაგ რამ ისი ნი ყვე ლა ზე უფ რო მი ახ ლო ე ბუ ლი ა; მა გა ლი თად, სა ქარ თ ვე ლო დან არ არის

შე სუ ლი ციფ რე ბი, გარ და იმი სა, რა საც პარ ტი ის ცენ ტ რა ლუ რი კო მი ტე ტი აგ ზავ ნი და.

ჩვენ რე ეს ტ რ ში აგენ ტე ბის ბა ზის გა კე თე ბა ზე ვსა უბ რობთ. რო დე საც სტა ლინ მა ხუთ წ-

ლე დის გეგ მა მი ი ღო, შინ სახ კო მის თა ნამ შ რომ ლე ბს და უ წე სეს ლი მი ტე ბი, რამ დე ნი ადა-

მი ა ნი უნ და მო ექ ცი ათ აგენ ტუ რუ ლი ზე გავ ლე ნის ქვეშ. მოხ ვ დე ბა თუ არა რე ეს ტ რის სი ა ში

ის ადა მი ა ნი, რო მე ლიც ვი ღაც შინ სახ კო მელ მა ჩა წე რა და შემ დეგ მას არა ვინ და უს მე ნი ა?

კი დევ ერ თი შე ნიშ ვ ნა - მეც ვთვლი, რომ ფა შის ტუ რი სიმ ბო ლი კა აქ არა ფერ შუ ა ში ა,

მაგ რამ რა ტომ არ ჩანს ფა შიზ მ თან ერ თად ნა ციზ მი?

ბა ტო ნო გი ა, თქვენ ახ სე ნეთ სხვა ქვეყ ნე ბის გა მოც დი ლე ბა, რო მელ თაც ლუს ტ რა ცი ის

კა ნო ნი მი ი ღეს. მა ინ ტე რე სებს, რო მე ლი მე ქვე ყა ნა ში თუ შე იქ მ ნა მსგავ სი კო მი სი ე ბი ში ნა-

გან საქ მე თა სა მი ნის ტ რო ებ ში?

ცი რა ელი საშ ვი ლი, ხე ლოვ ნე ბათ მ ცოდ ნე – კულ ტუ რუ ლი მემ კ ვიდ რე ო ბის დაც ვის

სფე რო დან ვინ იყო ჩარ თუ ლი კა ნო ნის მომ ზა დე ბა ში?

ხომ არ მო დის თქვე ნი კა ნო ნის ის ნა წი ლი, რო მე ლიც სიმ ბო ლი კას ეხე ბა, წი ნა აღ მ დე-

გო ბა ში კა ნონ თან „კულტურული მემ კ ვიდ რე ო ბის დაც ვის შე სა ხებ“, სა დაც ცალ სა ხად წე-

რი ა, რა არის ძეგ ლი? თუ კი კო მი სია ჩათ ვ ლის, რომ რა ღაც ქან და კე ბა მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია

და ამი ტომ მუ ზე უმ ში უნ და შე ვი ნა ხოთ, რა და შავ დე ბა, თუ მას ისევ ურ ბა ნულ გა რე მო ში

დავ ტო ვებთ?

და ბო ლოს, ეს ალ ბათ უფ რო რი ტო რი კუ ლი შე კითხ ვაა – ჩვენ ამ კა ნო ნის მი ღე ბით ხომ

არ ვა ზი ა ნებთ არა მხო ლოდ ურ ბა ნულ გა რე მოს, არა მედ, ტუ რიზ მ საც? ძა ლი ან სა ინ ტე რე-

სო შე იძ ლე ბა იყოს კო მუ ნის ტუ რი თუ საბ ჭო უ რი ტუ რის ტუ ლი მარ შ რუ ტე ბი.

გია თორ თ ლა ძე – კი დევ ერ თხელ ვა დას ტუ რებ, რომ დღეს იური დი ულ კო მი ტეტს კა-

ნონ პ რო ექ ტის შეც ლა აღარ შე უძ ლი ა, მაგ რამ შე მოდ გო მა ზე შე საძ ლე ბე ლია ცვლი ლე ბე-

ბის შე ტა ნა.

არ ქი ვის შე სა ხებ და ვა ზუს ტებ, რომ არ სე ბობს სპე ცი ა ლუ რი დო კუ მენ ტი სა ი დუმ ლო ე ბის

დაც ვის შე სა ხებ და ამ დო კუ მენ ტის გა ფორ მე ბის შემ დეგ ნე ბის მი ერ მო ქა ლა ქეს შე უძ ლია

არ ქივ ში შეს ვ ლა.

კო მი სი ამ შე ი მუ შა ვა დე ბუ ლე ბა, რო მე ლის მი ხედ ვი თაც ძეგ ლის კულ ტუ რულ ღი რე ბუ-

ლე ბას მოწ ვე უ ლი ექ ს პერ ტე ბი, ხე ლოვ ნე ბათ მ ცოდ ნე ე ბი გან საზღ ვ რა ვენ. კო მი სია სწო რედ

არ ქივ ში, ანუ ში ნა გან საქ მე თა სა მი ნის ტ რო ში უნ და შე იკ რი ბოს და იქ უნ და იმუ შა ოს.

1 0 6

„ლუსტრაციის პოლიტიკა და პრაქტიკა: აღმოსავლეთ ევროპა და საქართველო“


პიტერ როჟიჩი – ჯორჯთაუნის უნივერსიტეტის მკვლევარი

სოფო ვერძეული – იურისტი, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა

ასოციაცია.

მოდერატორი: ოთარ ყარალაშვილი

29. 06.2011

1 0 7

ნი ნო ლე ჟა ვა, საბ ჭო თა წარ სუ ლის კვლე ვის ლა ბო რა ტო რია – დღე ვან დე ლი ჩვე ნი

სა უბ რის თე მაა ლუს ტ რა ცი ის პო ლი ტი კა და პრაქ ტი კა აღ მო სავ ლეთ ევ რო პა სა და სა ქარ თ ვე-

ლო ში. ზო გი ერთ თქვენ განს შე იძ ლე ბა ახ სოვს კი დეც, რომ გო ე თეს ინ ს ტი ტუ ტის დარ ბაზ ში

დის კუ სია ლუს ტ რა ცი ის შე სა ხებ პირ ვე ლად არ ტარ დე ბა. 2007 წლის გა ზაფხულ ზე გო ე თეს

ინ ს ტი ტუ ტის და ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სპე ცი ა ლუ რი პროგ რა მა მი ეძღ ვ ნა საბ ჭო თა წარ-

სუ ლის გა აზ რე ბას და ლუს ტ რა ცი ას. უჩ ვე ნეს ფლო რი ან ჰენ კელ ფონ დო ნერ ს მა რკის ფილ მი

„სხვების ცხოვ რე ბა“ და გა ი მარ თა დის კუ სი ა, რომელშიც მო ნა წი ლე ო ბა მი ი ღეს ლა შა ბაქ-

რა ძემ, გი გა ზე და ნი ამ, ნი კა რუ რუ ამ, ივ ლი ა ნე ხა ინ დ რა ვამ და იოახიმ გა უკ მა.

იოახიმ გა უ კი ის ადა მი ა ნი ა, ვი სი სა ხე ლიც გერ მა ნი ის დე მოკ რა ტი უ ლი რეს პუბ ლი კის

შტა ზის1 არ ქი ვე ბის სამ მარ თ ვე ლოს უწო დეს. მო ქა ლა ქე ე ბის თ ვის სწო რედ ამ ადა მი ან მა

გახ ს ნა შტა ზის არ ქი ვე ბი და ააწყო ეს ინ ს ტი ტუ ტი. სამ მარ თ ვე ლოს დღეს სხვა, უკ ვე მე სა მე

ხელ მ ძღ ვა ნე ლი ყავს, მაგ რამ მა ინც იაოხიმ გა უ კის სამ მარ თ ვე ლოდ მო იხ სე ნი ე ბენ.

იოახიმ გა უკ მა სა ქარ თ ვე ლო ში ყოფ ნის დროს მო ი ნა ხუ ლა ში ნა გან საქ მე თა სა მი ნის-

ტ როს არ ქი ვე ბი და, მი უ ხე და ვად ხან მოკ ლე ვი ზი ტი სა, შე ექ მ ნა შთა ბეჭ დი ლე ბა, თუ რა

მდგო მა რე ო ბა შია ეს არ ქი ვი და რო გორ მუ შა ო ბენ იქ. მა შინ დე ლი დის კუ სი ი დან მი სი ერ-

თი ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო ფრა ზა და მა მახ სოვ რ და. გა უკ მა ისა უბ რა იმა ზე, რომ 90-იან წლებ-

ში მთელ აღ მო სავ ლეთ ევ რო პა ში მი დი ო და მსჯე ლო ბა იმის შე სა ხებ, სა ჭი როა თუ არა

ლუს ტ რა ცი ა. ამ პრო ცე სის მო წი ნა აღ მ დე გე ებს ზუს ტად ისე თი ვე არ გუ მენ ტე ბი ჰქონ დათ,

რო გო რიც მა შინ გა უკ მა ამ დარ ბაზ ში მო ის მი ნა. მან თქვა: შე ა ფა სეთ წარ სუ ლი მას შემ-

დეგ, რო ცა შე ეც დე ბით შე ის წავ ლოთ ეს მა სა ლე ბი და დას კ ვ ნე ბი მხო ლოდ ისე გა ა კე თე თო.

შე გახ სე ნებთ, რომ ჯერ კი დევ 2003 წელს რამ დე ნი მე არა სამ თავ რო ბო ორ გა ნი ზა ცი ამ

ოპო ზი ცი ის მა შინ დე ლი ნა წი ლის თან ხ მო ბით შე ი მუ შა ვა „ათი ნა ბი ჯი თა ვი სუფ ლე ბი სა კენ“,

რომ ლის პირ ვე ლი პუნ ქ ტი საბ ჭო თა წარ სუ ლის გა და ლახ ვას და ლუს ტ რა ცი ის პრო ცე სის

დაწყე ბას გუ ლის ხ მობ და. სამ წუ ხა როდ, აქამ დე ამ პრო ცე სის დაწყე ბა ვერ მო ხერ ხ და.

ოთარ ყა რა ლაშ ვი ლი – ლუს ტ რა ცია რთუ ლი თე მაა და მას ზე სა უბ რი სას ბევ რი ას პექ-

ტია გა სათ ვა ლის წი ნე ბე ლი. უპირ ვე ლე სად, მო ტი ვა ცია – რა ტო მაა სა ჭი რო ლუს ტ რა ცი ა.

ამის გარ და, არის სა მარ თ ლებ რი ვი, იდე ო ლო გი უ რი, პო ლი ტი კუ რი სა კითხე ბი და სხვა.

ჩვენ თან ლუს ტ რა ცი ის შე სა ხებ დის კუ სია დი დი ხა ნია და იწყო, მაგ რამ ახ ლა გან სა კუთ-

რე ბუ ლი აქ ტუ ა ლო ბა შე ი ძი ნა, რად გან ახ ლა ხან პარ ლა მენ ტ მა „თავისუფლების ქარ ტი ა“

მი ი ღო, რომ ლის ერ თ -ერ თი ნა წი ლია კა ნო ნი ლუს ტ რა ცი ის შე სა ხებ. სამ წუ ხა როდ, ისე

მოხ და, რომ კა ნო ნის მი ღე ბა 26 მა ი სის ცნო ბილ მოვ ლე ნებს და ემ თხ ვა; ამი ტომ, სა ზო გა-

დო ე ბის ყუ რადღე ბა ამ სა კითხის მი მართ ნაკ ლე ბი იყო.

პი ტერ რო ჟი ჩი – ძი რი თა დად ჩე მი კვლე ვის შე სა ხებ ვი სა უბ რებ, რო მე ლიც სხვა დას ხ ვა

ქვეყ ნებ ში მუ შა ო ბის შე დე გად შე იქ მ ნა. ლუს ტ რა ცი ის შე სა ხებ სა ქარ თ ვე ლო ში, რუ სეთ ში

1 0 8

„lustraciis politika da praqtika:

aRmosavleT evropa da saqarTvelo

და კი დევ რამ დე ნი მე ქვე ყა ნა ში ვი მუ შა ვე. მინ და გითხ რათ, კვლე ვა ჯერ დას რუ ლე ბუ ლი

არ არის და ამი ტომ, მად ლი ე რე ბით მო ვის მენ ყვე ლა შე ნიშ ვ ნასა და კო მენ ტარს.

რად გან გო ე თეს ინ ს ტი ტუტ ში ვართ, გერ მა ნი ის მა გა ლი თით და ვიწყოთ. გერ მა ნი ა ში

ლუს ტ რა ცი ის პრო ცესს თან სდევ და ასე თი სლო გა ნი: „უმჯობესია თქვენ მოგ ვა კითხოთ,

ვიდ რე ჩვენ მო ვი დეთ თქვენ თან!“ ორ მა გერ მა ნელ მა, რომ ლე ბიც ლუს ტ რა ცი ის შემ დეგ

სამ სა ხუ რი დან გა ა თა ვი სუფ ლეს, ბა რი გახ ს ნა. მათ გა ნაცხა დეს, რომ არას დ როს უმუ შა-

ვი ათ შტა ზი ში, არას დ როს მი უ წო დე ბი ათ რა ი მე ინ ფორ მა ცი ა, თუმ ცა, ამ გან ცხა დე ბამ

ვე რა ნა ი რი ზე გავ ლე ნა ვერ მო ახ დი ან მათ ბედ ზე – ისი ნი სამ სა ხუ რი დან მა ინც გა ა თა ვი-

სუფ ლეს. მათ ბარ ში არა მხო ლოდ ლუდს და ლევთ, არა მედ სერ ვი სად შე მოგ თა ვა ზე ბენ

„დაკითხვას მკვეთ რი გა ნა თე ბის ქვეშ“.

რო გორც კი სის ტე მა შე იც ვა ლა, გერ მა ნი ამ ლუს ტ რა ცი ის შე სა ხებ ძა ლი ან მკაც რი კა ნო-

ნი მი ი ღო და ის მოკ ლე დრო ში გა ა ტა რა. გერ მა ნი ა ში მარ თ ლაც დი დი რა ო დე ნო ბით იყ ვ-

ნენ შტა ზის ინ ფორ მა ტო რე ბი. ჩე ხეთ შიც საკ მა ოდ მკაც რი კა ნო ნი მი ი ღეს და პირ ვე ლი ხუ თი

წლის გან მავ ლო ბა ში ის უამ რავ ადა მი ანს შე ე ხო. პო ლო ნეთ ში ორ ჯერ მი ი ღეს ეს კა ნო ნი –

პირ ვე ლად 1996-ში, მე ო რედ – 2007 წელს, რომ ლის გან ხორ ცი ე ლე ბაც ჯერ კი დევ არ დას რუ-

ლე ბუ ლა. რო ცა ახალ სამ სა ხურ ში გი ღე ბენ, გა დი ხართ გა სა უბ რე ბას, რომ ლის ერ თ -ერ თი

შე კითხ ვა ა – იყა ვით თუ არა რე ჟი მის ნა წი ლი. თუ კი ადა მი ა ნი ამ დროს მო იტყუ ე ბა და ეს

ტყუ ი ლი გა მო აშ კა რავ დე ბა, მას აუცი ლებ ლად გა ა თა ვი სუფ ლე ბენ სამ სა ხუ რი დან.

იმ 30 ქვეყ ნი დან, სა დაც საბ ჭო თა რე ჟი მი არ სე ბობ და, 12-მა უკ ვე მი ი ღო და გა ა ტა რა კა-

ნო ნი ლუს ტ რა ცი ის შე სა ხებ. მა გა ლი თად, სლო ვე ნი ა ში, სა დაც ასე ვე იყო კო მუ ნის ტუ რი

რე ჟი მი, ლუს ტ რა ცია არ გა უ ტა რე ბი ათ. რუ სეთ ში 1992 წელს იყო პირ ვე ლი მცდე ლო ბა ამ

კა ნო ნის მი ღე ბი სა. გა ლი ნა სტა რო ვო ი ტო ვა2 აქ ტი უ რად მუ შა ობ და კა ნონ პ რო ექ ტ ზე, მაგ-

რამ ლუს ტ რა ცია არ გა ტა რე ბუ ლა. 30-იდან 18 ქვე ყა ნას დღემ დე არ მი უ ღია ლუს ტ რა ცი ის

კა ნო ნი.

დღეს ჩვენ ვსა უბ რობთ ლუს ტ რა ცი ა ზე, რო გორც პო ლი ტი კურ მოვ ლე ნა ზე. ძველ დრო-

ში ლუს ტ რა ცი ის რამ დე ნი მე სხვა დას ხ ვა ფორ მა არ სე ბობ და. მა გა ლი თად, იესო ქრის ტემ

ვაჭ რე ბი ტაძ რი დან რომ გა მო ა ძე ვა, ესეც თა ვი სე ბუ რი ლუს ტ რა ცია იყო. დღე საც არ სე ბობს

ლუს ტ რა ცი ის სხვა დას ხ ვა ფორ მე ბი, რო ცა მა გა ლი თად, სხვა დას ხ ვა ჯგუ ფე ბი ბრძო ლის წინ

ან ბრძო ლის შემ დეგ ატა რე ბენ რი ტუ ა ლებს, რომ ლებ საც ასე ვე შეგ ვიძ ლია ლუს ტ რა ცია

ვუ წო დოთ. ეს ძველ რომ ში, იმ პე რა ტორ ტრა ი ა ნეს3 პე რი ოდ ში გვაბ რუ ნებს.

ახ ლა სხვა დას ხ ვა ტი პის ლუს ტ რა ცი ებ ზე სა უ ბარს არ ვა პი რებ; იმა საც კი არ ვიტყ ვი, კარ-

გია ლუს ტ რა ცია თუ ცუ დი; მაგ რამ ძა ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია ის მო რა ლუ რი და ეთი კუ რი

სა კითხე ბი, რომ ლე ბიც ლუს ტ რა ცი ას უკავ შირ დე ბა.

სა ინ ტე რე სო ა, რა ტომ მოხ და ისე, რომ ზო გი ერთ პოს ტ საბ ჭო თა სა ხელ მ წი ფო ში ყო ფი-

ლი ავ ტო რი ტა რუ ლი ელი ტი სა და სა ი დუმ ლო სამ სა ხუ რე ბის თა ნამ შ რომ ლე ბის პო ლი ტი-

კაში მო ნა წი ლე ო ბა შეზღუ დუ ლი ა, ხო ლო ზო გი ერ თ ში – არა.

1 0 9



თა ვის თა ვად ლუს ტ რა ცი ის გან მარ ტე ბა რთუ ლი ა. სხვა დას ხ ვა ქვეყ ნა ში გა ტა რე ბუ ლი

ლუს ტ რა ცი ე ბი ერ თ მა ნე თის გან ძა ლი ან გან ს ხ ვავ დე ბა. მარ ტი ვად რომ გან ვ მარ ტოთ, ლუს-

ტ რა ცია ზღუ დავს ყო ფი ლი სა ი დუმ ლო ორ გა ნი ზა ცი ე ბის და პო ლი ტი კუ რი ელი ტის მო ნა წი-

ლე ო ბას ახა ლი რე ჟი მე ბის დროს. ასე ვე მო ითხოვს, რომ ადა მი ა ნებ მა სა კუ თარ წარ სულს

გა და ხე დონ.

არ სე ბობს ქვეყ ნე ბი, რო მელ თა პარ ლა მენ ტ შიც ლუს ტ რა ცი ის კა ნო ნი არ შე სუ ლა; არის

ქვეყ ნე ბი, სა დაც პარ ლა მენ ტ მა იმ ს ჯე ლა ლუს ტ რა ცი ის შე სა ხებ, მაგ რამ კა ნო ნი არ მი უ ღი-

ათ; ზო გან კა ნო ნი მი ი ღეს, მაგ რამ ლუს ტ რა ცია არ გა ა ტა რეს; და ბო ლოს, არის ქვეყ ნე ბი,

სა დაც ლუს ტ რა ცია მი ი ღეს და გა ა ტა რეს კი დეც. სხვა დას ხ ვა ქვე ყა ნა ში მი ღე ბუ ლი ლუს ტ-

რა ცი ის კა ნო ნი შეგ ვიძ ლია შე ვა ფა სოთ, რო გორც მკაც რი, სა შუ ა ლო და რბი ლი – ამა საც

თა ვი სი მი ზე ზე ბი აქვს. აქ გარ კ ვე ულ როლს თა მა შობს კონ კ რე ტუ ლი ქვეყ ნის წარ სუ ლი

– თუ კი ქვე ყა ნა ში კო მუ ნის ტუ რი რე ჟი მი ძა ლი ან მკაც რი იყო, ეს გარ კ ვე ულ წი ლად ნიშ ნავს

იმას, რომ ლუს ტ რა ცი აც მკაც რად გა ტარ დება; მაგ რამ ეს ქვეყ ნის აწ მ ყო ზე ცაა და მო კი დე-

ბუ ლი – თუ კი ქვე ყა ნა დე მოკ რა ტი უ ლი ა, უფ რო მე ტი შან სი არ სე ბობს, რომ ლუს ტ რა ცი ის

კა ნო ნი მი ი ღოს და ამ თე მა ზე ღია დის კუ სი ე ბი გა მარ თოს.

ლუს ტ რა ცი ის პო ლი ტი კის გა ტა რე ბა ში ყვე ლა ზე მნიშ ვ ნე ლო ვან როლს კონ კ რე ტუ ლი

პო ლი ტი კო სე ბი თა მა შო ბენ. მა გა ლი თად, პო ლი ტი კო სი, რო მელ საც ეში ნი ა, რომ ლუს ტ-

რა ცი ის შე დე გად მი სი ან მი სი ნა თე სა ვე ბის წარ სუ ლი გა სა ჯა როვ დე ბა, რო გორც წე სი, ამ

კა ნო ნის წი ნა აღ მ დე გი ა. ასე ვე, არ სე ბობს ასე თი სა მუ შაო ჰი პო თე ზა – ლუს ტ რა ცია უფ რო

ღრმა და ხან გ რ ძ ლი ვი ა, რო ცა დე მოკ რა ტი უ ლი პრაქ ტი კა უფ რო კონ კუ რენ ტუ ნა რი ა ნი ა.

კავ ში რი ლუს ტ რა ცი ის კა ნო ნის მი ღე ბასა, გა ტა რე ბა სა და დე მოკ რა ტი ას შო რის საკ მა ოდ

მჭიდ რო ა. აქ შე იძ ლე ბა პა ტა რა წი ნა აღ მ დე გო ბა საც წა ვაწყ დეთ – ლუს ტ რა ცია, გარ კ ვე-

უ ლი თვალ საზ რი სით, ან ტი დე მოკ რა ტი უ ლია და შე იძ ლე ბა, ცო ტა დაგ ვაბ ნი ოს იმან, რომ

დე მოკ რა ტი ულ ქვეყ ნებ ში ის უფ რო მკაც რად გა ა ტა რეს. თუმ ცა, ფაქ ტია – ლუს ტ რა ცი ის თ-

ვის დე მოკ რა ტია აუცი ლე ბე ლი პი რო ბა ა.

რუ სე თის მა გა ლითს თუ ავი ღებთ, სხვა დას ხ ვა კრი ტე რი უ მებ ზე დაყ რ დ ნო ბით შეგ ვიძ ლია

ვთქვათ, რომ 1991 წელს რუ სე თი უფ რო დე მოკ რა ტი უ ლი ქვე ყა ნა იყო, ვიდ რე დღე ვან დე ლი

სა ქარ თ ვე ლო ა. მაგ რამ რა ტომ მოხ და ისე, რომ მა შინ რუ სეთ მა არ მი ი ღო ლუს ტ რა ცი ის

კა ნო ნი, ხო ლო დღე ვან დელ მა სა ქარ თ ვე ლომ მი ი ღო? 1991-1993 წლებ ში რუ სეთ ში ბევრს

სა უბ რობ დ ნენ ლუს ტ რა ცი ის შე სა ხებ, მას ბევ რი მომ ხ რე ჰყავ და; და ი წე რა კა ნონ პ რო ექ-

ტი, მაგ რამ რუ სე თის მა შინ დელ მა პარ ლა მენ ტ მა არ მი ი ღო. ამ პე რი ოდ ში რუ სეთ ში ნამ-

დ ვი ლად დი დი შე საძ ლებ ლო ბე ბი არ სე ბობ და, რომ ლე ბიც არ გა მო ი ყე ნეს. ადა მი ა ნებ მა,

რომ ლებ მაც გა და აწყ ვე ტი ნეს ელ ცინს, რომ რუ სე თის ეკო ნო მი კა ეგორ გა ი დარს4 უნ და გა-

ნე საზღ ვ რა, ვერ შეძ ლეს მი სი დარ წ მუ ნე ბა ლუს ტ რა ცი ის აუცი ლებ ლო ბა ში.

სა ქარ თ ვე ლოს პირ ველ პრე ზი დენტს გამ სა ხურ დი ას კო მუ ნის ტე ბი არ უყ ვარ და, ცი ხე შიც

იჯ და, მაგ რამ მას ლუს ტ რა ცი ა ზე სა უ ბა რი არ და უწყი ა. შე იძ ლე ბა, თვი თონ იყო და კავ ში-

1 1 0



რე ბუ ლი „სუკ - თან“, შე იძ ლე ბა – მა მა მი სი. ძა ლი ან რთუ ლი დრო იყო და პრე ზი დენ ტი

უამ რა ვი პრობ ლე მის და სირ თუ ლის წი ნა შე იდ გა; მაგ რამ ფაქ ტი ა, რომ გამ სა ხურ დი ამ

ლუს ტ რა ცი ის კა ნო ნი არ მი ი ღო.

შე ვარ დ ნა ძის გან ლუს ტ რა ცი ის კა ნო ნის მი ღე ბას არც არა ვინ მო ე ლო და. უპირ ვე ლე სად

იმი ტომ, რომ თვი თონ იყო კო მუ ნის ტი, კომ პარ ტი ის მა ღალ ჩი ნო სა ნი და მი სი გა რე მოც-

ვის ბევ რი წევ რიც და კავ ში რე ბუ ლი იყო რე ჟიმ თან. მაგ რამ აღ სა ნიშ ნა ვია ერ თი ფაქ ტიც:

შე ვარ დ ნა ძის პე რი ოდ ში, რო გორც კი ვა ლე რი ხა ბურ ძა ნი ა5 უშიშ რო ე ბის მი ნის ტ რად და-

ი ნიშ ნა, მან პირ ვე ლი ვე დღეს გა ნაცხა და, რომ მი ი ღებ და კა ნონს ლუს ტ რა ცი ის შე სა ხებ.

სა ინ ტე რე სო ა, მი ხე ილ სა ა კაშ ვილ მა ამ დე ნი წლის გან მავ ლო ბა ში რა ტომ არ მი ი ღო ეს

კა ნო ნი? ჯერ კი დევ ხე ლი სუფ ლე ბა ში მოს ვ ლამ დე, 2003 წელს მან ხე ლი მო ა წე რა დო კუ-

მენტს „ათი ნა ბი ჯი თა ვი სუფ ლე ბის კენ“, სა დაც ის მო სახ ლე ო ბას ლუს ტ რა ცი ის გა ტა რე ბას

შე ჰპირ და. მაგ რამ კა ნო ნი მხო ლოდ 2011 წელს მი ი ღეს. თა ნაც, წი ნა წლებ ში ოპო ზი ცი ამ ეს

სა კითხი რამ დენ ჯერ მე წა მოჭ რა, სა პარ ლა მენ ტო კო მი სი ე ბიც გა ნი ხი ლავ დ ნენ; ნა ცი ო ნა-

ლუ რი მოძ რა ო ბის რამ დე ნი მე წარ მო მად გე ნე ლი ამ ბობ და, რომ მხარს და უ ჭერ და კა ნონს,

მაგ რამ რო ცა საქ მე კენ ჭის ყ რამ დე მი ვი და, პარ ლა მენ ტ მა კა ნო ნი არ მი ი ღო.

რა შე იც ვა ლა 2011 წელს, რო ცა ლუს ტ რა ცი ის კა ნონს ყვე ლა დე პუ ტატ მა მის ცა ხმა? ეს

ფაქ ტი შეგ ვიძ ლია სხვა დას ხ ვაგ ვა რად ავ ხ ს ნათ: შე იძ ლე ბა ვი ვა რა უ დოთ, რომ რუ სეთ თან

ომის შემ დეგ აუცი ლე ბე ლი გახ და პო ლი ტი კუ რი პლატ ფორ მა, რომ ლის მეშ ვე ო ბი თაც სა-

ქარ თ ვე ლოს ექ ნე ბო და შე საძ ლებ ლო ბა ან ტი რუ სუ ლი ქმე დე ბე ბი გა ნე ხორ ცი ე ლე ბი ნა.

შე იძ ლე ბა, ეს კა ნო ნი იმი ტო მაც გა ვი და, რომ ის პარ ლა მენ ტ ში ოპო ზი ცი ის წარ მო მად-

გე ნელ მა6 წა რად გი ნა და ნა ცი ო ნა ლურ მა მოძ რა ო ბამ სწო რედ ამი ტომ და უ ჭი რა მხა რი.

შე იძ ლე ბა, იმა ნაც ითა მა შა გარ კ ვე უ ლი რო ლი, რომ რამ დე ნი მე ადა მი ანს ბრა ლი და ე დო

რუ სე თის სპეც სამ სა ხუ რებ თან კავ შირ ში. შე იძ ლე ბა, იყო ზე წო ლა ში ნა გან საქ მე თა მი ნის ტ-

რის მხრი დან. მაგ რამ ყვე ლა ზე სა ინ ტე რე სო ისა ა, რომ 2011 წლის მა ის ში ვე რა ვინ გა ბე და,

ამ კა ნო ნის წი ნა აღ მ დეგ მი ე ცა ხმა. დის კუ სია ამ თე მა ზე პარ ლა მენ ტ ში 26 მა ი სის შემ დეგ

გა ი მარ თა და ვინც წი ნა აღ მ დე გი იყო, თა ვი შე ი კა ვა ხმის მი ცე მის გან.

შე საძ ლო ა, ლუს ტ რა ცი ის კა ნონ მა სა მარ თ ლი ა ნო ბა აღად გი ნოს, მაგ რამ დე მოკ რა ტი უ-

ლი კონ კუ რენ ცი ის პი რო ბებ ში ლუს ტ რა ცი ას ყო ველ თ ვის ძლი ე რი პო ლი ტი კუ რი დატ ვირ-

თ ვა აქვს. ლუს ტ რა ცი ას სწო რედ დე მოკ რა ტია იყე ნებს.

სო ფო ვერ ძე უ ლი – რო ცა სა ხელ მ წი ფო ლუს ტ რა ცი ის კა ნონს იღებს, ის დე მოკ რა ტი უ-

ლო ბა ზე აცხა დებს პრე ტენ ზი ას და ცდი ლობს, სწრა ფად დაძ ლი ოს ტო ტა ლი ტა რუ ლი წარ-

სუ ლი. გა ვაგ რ ძე ლებ იმ არ გუ მენ ტე ბის ჩა მოთ ვ ლას, რომ ლე ბიც დაგ ვეხ მა რე ბა ავ ხ ს ნათ,

რა ტომ ცდი ლობს სხვა დას ხ ვა სა ხელ მ წი ფო ლუს ტ რა ცი ის პო ლი ტი კის გა ტა რე ბას. მნიშ ვ-

ნე ლო ვა ნი ა, ვი ნაა კა ნო ნის ინი ცი ა ტო რი და რითია ინსპირირებული ეს პროცესი. შე იძ ლე-

ბა, ეს იყოს სა ზო გა დო ე ბა, რო მე ლიც ცდი ლობს, წარ სუ ლის უსა მარ თ ლო ბებს და აღ წი ოს

1 1 1



თა ვი, გა მო ვი დეს იმ უუფ ლე ბო მდგო მა რე ო ბი დან, რაც თავს მო ახ ვი ეს, ანუ იდეა სა ზო გა-

დო ე ბი დან მო დი ო დეს და ის ხე ლი სუფ ლე ბამ გა ი ზი ა როს. არის მე ო რე ვა რი ან ტი – იდეა

მო დი ო დეს ხე ლი სუფ ლე ბის გან და მას ორი მი ზა ნი ჰქონ დეს: პირ ვე ლი – გა ავ ლოს ზღვა რი

სა კუ თარ თავ სა და წი ნა მორ ბედ ხე ლი სუფ ლე ბას შო რის, რო მე ლიც სა ზო გა დო ე ბის თვალ-

ში ძა ლა დო ბას თან და ადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბის მას შ ტა ბურ დარ ღ ვე ვას თან ასო ცირ დე ბა; და

მე ო რე – ხე ლი სუფ ლე ბა ში მო სულ ძა ლას სურს, და სავ ლე თის ქვეყ ნე ბის თვალ ში დე მოკ-

რა ტი უ ლი იმი ჯი მო ირ გოს.

ლუს ტ რა ცი ის პრო ცესს, ძი რი თა დად, ორი რამ უშ ლის ხელს: პირ ვე ლი – სა ზო გა დო ე ბა

არ მო ითხოვს ლუს ტ რა ცი ის გა ტა რე ბას და მე ო რე – ხე ლი სუფ ლე ბას არ აქვს პო ლი ტი კუ-

რი ნე ბა. იდე ა ლურ შემ თხ ვე ვა ში სა ზო გა დო ე ბი სა და ხე ლი სუფ ლე ბის ინ ტე რე სე ბი ერ თ მა-

ნეთს და ემ თხ ვე ო და, პრო ცე დუ რე ბიც შე თან ხ მე ბუ ლი იქ ნე ბო და და ლუს ტ რა ცი ის ფორ მაც.

სა ქარ თ ვე ლო ში ლუს ტ რა ცი ის შე მა ფერ ხე ბელ პი რო ბად ისიც შეგ ვიძ ლია და ვა სა ხე-

ლოთ, რომ აქ პო ლი ტი კუ რი ელი ტის სწრა ფი ცვლა ვერ მოხ და. რო ცა ლუს ტ რა ცი ა ზე ვსა-

უბ რობთ, ვგუ ლის ხ მობთ ფარ თო პრო ცესს, სა დაც სა ზო გა დო ე ბის დი დი სპექ ტ რია ჩარ თუ-

ლი, მათ შო რიც ელი ტაც, რო მე ლიც სწრა ფად ვერ ტრან ს ფორ მირ დე ბა. ეს იმას ნიშ ნავს,

რომ ხე ლი სუფ ლე ბა ში მო სუ ლი ახა ლი ძა ლა გა რი გე ბა ში შე დის ელი ტას თან და მას ლუს ტ-

რა ცი ის გზით ვე ღარ უპი რის პირ დე ბა.

2011 წელს კა ნო ნის მი ღე ბა შე იძ ლე ბა ერ თ გ ვა რი გა რი გე ბის შე დე გიც იყოს რე ვო ლუ ცი უ-

რი გზით მო სულ ხე ლი სუფ ლე ბა სა და ძველ პო ლი ტი კურ ელი ტას შო რის, რო მე ლიც ჩვენ-

ნა ირ სა ზო გა დო ე ბა ში სწრა ფად ვერ იც ვ ლე ბა.

რაც შე ე ხე ბა ლუს ტ რა ცი ის მო დე ლებს, ძი რი თა დი გან ს ხ ვა ვე ბა რეპ რე სი ულ და ლი-

ბე რა ლურ (ინკლუზიურ) მო დე ლებს შო რის ასე თი ა: რეპ რე სი უ ლი მე თო დი მო ი აზ რებს

რამ დე ნი მე კომ პო ნენტს – სი მარ თ ლის დამ დ გე ნი კო მი სი ე ბის შექ მ ნას, სის ხ ლის სა მარ-

თ ლებ რი ვი პა სუ ხიმ გებ ლო ბის და კის რე ბას მათ თ ვის, ვინც ადა მი ა ნის უფ ლე ბებს მას შ ტა ბუ-

რად არ ღ ვევ და და თა ნამ დე ბობ რივ შეზღუდ ვას სპეც სამ სა ხუ რე ბის ყო ფი ლი თა ნამ შ რომ-

ლე ბის თ ვის. რაც შე ე ხე ბა ინ კ ლუ ზი ურ მე თოდს, ის ნაკ ლე ბად გავ რ ცე ლე ბუ ლი ა, მაგ რამ

ით ვ ლე ბა, რომ გა ცი ლე ბით უფ რო ხან გ რ ძ ლი ვი და უკე თე სი შე დე გის მომ ტა ნი ა, ვიდ რე

რეპ რე სი უ ლი. ვინ მეს სის ხ ლის სა მარ თ ლის პა სუ ხის გე ბა ში მი ცე მით შე იძ ლე ბა, სწრა ფად

გა დაჭ რა პრობ ლე მა, მაგ რამ ამას ნამ დ ვი ლად არ ექ ნე ბა ხან გ რ ძ ლი ვი ეფექ ტი და ცვლი-

ლე ბე ბი ადა მი ა ნე ბის გო ნე ბა ში და შე სა ბა მი სად – სა ზო გა დო ე ბა ში არ მოხ დე ბა. ინ კ ლუ-

ზი უ რი მე თო დის გან ხორ ცი ე ლე ბა გა ცი ლე ბით უფ რო რთუ ლია და დიდ დროს მო ითხოვს,

ამი ტომ სა ხელ მ წი ფო ე ბის უმე ტე სო ბა რეპ რე სი ულ გზას ირ ჩევს. რო მელ გზას აირ ჩევს,

რეპ რე სი ულს თუ ინ კ ლუ ზი ურს, ეს და მო კი დე ბუ ლია სა ხელ მ წი ფო ზე, სა ზო გა დო ე ბა ზე და

იმ სა ფუძ ველ ზე, რაც ლუს ტ რა ცი ის კა ნო ნის მი ღე ბი სას სა ხელ მ წი ფო ში არ სე ბობს.

იმ თორ მეტ ქვე ყა ნა ში, სა დაც ლუს ტ რა ცი ის კა ნო ნი მი ი ღეს, ეს პრო ცე სი, ძი რი თა დად,

რეპ რე სი უ ლი მე თო დით წა რი მარ თა. ერ თა დერ თი, პო ლო ნეთ მა მო ა ხერ ხა მეტ - ნაკ ლე ბად

1 1 2



ლი ბე რა ლუ რი პო ლი ტი კის გა ტა რე ბა. იქ არ ჩე ვით თა ნამ დე ბობებ ზე შეზღუდ ვე ბი არ და უ-

წე სე ბი ათ. რო დე საც თა ნამ დე ბობ რივ შეზღუდ ვებ ზეა სა უ ბა რი, უნ და გა ვარ ჩი ოთ არ ჩე ვი თი

და და ნიშ ვ ნა დი თა ნამ დე ბო ბე ბი. პო ლო ნეთ ში გა დაწყ ვი ტეს, ამომ რ ჩევ ლის თ ვის ეთ ქ ვათ,

რომ კონ კ რე ტუ ლი ადა მი ა ნი სპეც სამ სა ხუ რე ბის აგენ ტი იყო და ამომ რ ჩევ ლის თ ვის მი-

ენ დოთ – თუ კი სა ჭი როდ ჩათ ვ ლი და და აირ ჩევ და, მა შინ ამ ადა მი ანს ჰქონ და უფ ლე-

ბა და ე კა ვე ბი ნა თა ნამ დე ბო ბა. რაც შე ე ხე ბა ჩე ხეთ სა და ალ ბა ნეთს, ამ სა ხელ მ წი ფო ებ მა

რეპ რე სი უ ლი გზა აირ ჩი ეს და სა ფუძ ველ ში ვე მო უს პეს სპე სამ სა ხუ რებ თან და კავ ში რე ბულ

ადა მი ა ნებს რა ი მე თა ნამ დე ბო ბის და კა ვე ბის შე საძ ლებ ლო ბა.

არც ერთ იმ ქვე ყა ნა ში, სა დაც ლუს ტ რა ცი ის პო ლი ტი კა გა ტარ და, თა ნამ დე ბობ რი ვი

შეზღუდ ვე ბი უვა დო არ ყო ფი ლა. ამ ჭრილ ში სა ინ ტე რე სოა სა ქარ თ ვე ლოს გან ხილ ვა. 2011

წლის 31 მა ისს პარ ლა მენ ტ მა კა ნო ნი მე სა მე მოს მე ნით მი ი ღო. „თავისუფლების ქარ ტი ა“

მო ი ცავს ლუს ტ რა ცი ას და ე.წ. „პატრიოტის აქტს“. ჩვე ნი კა ნო ნის თა ნახ მად – მარ თა ლი ა,

შეზღუდ ვე ბი არ ჩე ვით თა ნამ დე ბო ბებ ზე არ ვრცელ დე ბა, მაგ რამ ვრცელ დე ბა უვა დოდ.

ძნე ლია ისა უბ რო ლუს ტ რა ცი ა ზე და ადა მი ა ნის უფ ლე ბებს არ შე ე ხო, რად გან ლუს ტ რა-

ცი ის პრო ცე სის გა ტა რე ბა შე უძ ლე ბე ლია ადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბის შეზღუდ ვის გა რე შე. სა ქარ-

თ ვე ლომ ეს კა ნო ნი და მო უ კი დებ ლო ბის მო პო ვე ბი დან 20 წლის შემ დეგ მი ი ღო და ამი ტომ,

აუცი ლებ ლად უნ და არ სე ბობ დეს ძლი ე რი არ გუ მენ ტი, რომ ლი თაც კა ნო ნის ინი ცი ა ტო რე ბი

ადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბის ასე თი მას შ ტა ბუ რი შეზღუდ ვის გა მარ თ ლე ბას შეძ ლე ბენ.

ჩემ თ ვის უც ნო ბი ა, თუ რა არ გუ მენ ტი შე იძ ლე ბა არ სე ბობ დეს იმის თ ვის, რომ კონ კ რე-

ტულ ადა მი ა ნებს უვა დოდ ჩა მო ერ თ ვათ თა ნამ დე ბო ბებ ზე მოს ვ ლის უფ ლე ბა. სწო რედ

ესაა ქარ თუ ლი კა ნო ნის ყვე ლა ზე დი დი ხარ ვე ზი. ამი ტო მაც, ჩვე ნი კა ნო ნი უფ რო მე ტად

რეპ რე სი უ ლი ა, ვიდ რე ლი ბე რა ლუ რი, რაც ძა ლი ან სამ წუ ხა რო ა. სა ხელ მ წი ფოს ჰქონ და

შე საძ ლებ ლო ბა, ამ კა ნონ ზე მუ შა ო ბი სას გა ეთ ვა ლის წი ნე ბი ნა სხვა ქვეყ ნებ ში 20 წლის მან-

ძილ ზე დაგ რო ვი ლი პრაქ ტი კა. თით ქ მის ყვე ლა ქვე ყა ნა ში, სა დაც ლუს ტ რა ცია გა ტარ და,

ამ ქვეყ ნე ბის სა კონ ს ტი ტუ ციო სა სა მარ თ ლო ებ მა იმ ს ჯე ლეს სხვა დას ხ ვა სა კითხ ზე და გა-

დაწყ ვე ტი ლე ბე ბი გა მო ი ტა ნეს; ასე ვე, ადა მი ა ნის უფ ლე ბა თა ევ რო პულ მა სა სა მარ თ ლომ

და ად გი ნა, რომ კონ კ რე ტულ შემ თხ ვე ვებ ში ჩა რე ვა არაპ რო პორ ცი უ ლი იყო, ანუ ადა მი-

ა ნის უფ ლე ბე ბის შეზღუდ ვას არ ჰქონ და გა მარ თ ლე ბა. ჩვენ შეგ ვეძ ლო ეს ყვე ლა ფე რი

გაგ ვეთ ვა ლის წი ნე ბი ნა და ადა მი ა ნის უფლებრივი მდგო მა რე ო ბა ამ კა ნო ნით კი დევ უფ რო

მე ტად არ დაგ ვემ ძი მე ბი ნა.

კა ნო ნი ჯერ ჯე რო ბით სრუ ლად არ ამოქ მე დე ბუ ლა, მაგ რამ გარ კ ვე ულ საფ რ თხე ებს უკ ვე

ვხე დავთ. ჯერ ჯე რო ბით ვე რა ვინ იტყ ვის, რომ ის იმოქ მე დებს, რო გორც წმინ და სა მარ თ-

ლებ რი ვი დო კუ მენ ტი და არ იქ ცე ვა პო ლი ტი კუ რი შუ რის ძი ე ბის იარა ღად.

ლუს ტ რა ცი ის მი ზა ნი გარ კ ვე უ ლი საფ რ თხე ე ბის გა ნე იტ რა ლე ბა ცა ა. სა ხელ მ წი ფო ებ რი-

ო ბის წი ნა აღ მ დეგ მი მარ თუ ლი და ნა შა უ ლე ბე ბის რის კი გა ცი ლე ბით დი დი იყო და მო უ-

კი დებ ლო ბის მი ღე ბის პირ ველ წლებ ში, ვიდ რე დღეს. რო ცა ეს საფ რ თხე ე ბი და რის კე ბი

1 1 3



ბუ ნებ რი ვად ნე იტ რალ დე ბა, როცა სა ხელ მ წი ფო სტრუქ ტუ რა უფ რო აწყო ბი ლი და გა მარ-

თუ ლი ხდე ბა, უფ რო მე ტად ჭირს იმის და სა ბუ თე ბა, რა სა ჭი როა კონ კ რე ტუ ლი ადა მი ა ნე ბის

გა რიყ ვა პო ლი ტი კუ რი ცხოვ რე ბი დან. რაც უფ რო მე ტი დრო გა ვა, კა ნო ნის ავ ტო რებს უფ-

რო მე ტი არ გუ მენ ტის წარ მოდ გე ნა მო უ წევთ იმის შე სა ხებ, რომ ლუს ტ რა ცი ის ამოქ მე დე ბა

სა ჭი რო ა. პი რა დად მე დღე ვან დელ სა ქარ თ ვე ლო ში ვერ ვხე დავ იმ საფ რ თხეს, რო მე ლიც

ადა მი ა ნის უფ ლე ბებ ში ასეთ ჩა რე ვას გა ა მარ თ ლებ და.

ამ თე მა ზე აქამ დეც გა მარ თუ ლა დის კუ სი ე ბი. ვი ცო დით, პრო ცე სი იმ მი მარ თუ ლე ბით წა-

რი მარ თე ბო და, რო გორც სა ხელ მ წი ფო გა დაწყ ვეტ და, მაგ რამ მი ღე ბულ მა კა ნონ მა ადა-

მი ა ნის უფ ლე ბე ბის დარ ღ ვე ვის ძლი ე რი საფ რ თხე ე ბი შექ მ ნა.

უპირ ვე ლე სად, ის, რომ კო მი სი ა, რო მე ლიც უფ ლე ბა მო სი ლია პრო ცე სი გან საზღ ვ როს,

ში ნა გან საქ მე თა სა მი ნის ტ რო ში იქ მ ნე ბა. ორ გა ნო, რო მე ლიც ლუს ტ რა ცი ის სა კითხებს გა-

ნი ხი ლავს, და მო უ კი დე ბე ლი უნ და იყოს; არა და, 2011 წელს ვი ღებთ კა ნონს, სა დაც პირ-

და პირ წე რი ა, რომ კო მი სია ში ნა გან საქ მე თა სა მი ნიტ რო ში შე იქ მ ნე ბა. პირს კი, რომ ლის

საქ მე საც ეს კო მი სია გა ნი ხი ლავს, თა ვის და სა ცა ვად არა ნა ი რი სა მარ თ ლებ რი ვი ბერ კე ტი

არ გა აჩ ნი ა. თა ნაც, კა ნო ნის მი ღე ბის შემ დე გაც კი არ ვი ცით, რა პრინ ცი პით იმუ შა ვებს ეს

კო მი სი ა, რამ დე ნი კა ცი იქ ნე ბა წარ მოდ გე ნი ლი, რო გო რი იქ ნე ბა გა დაწყ ვე ტი ლე ბის მი ღე-

ბის პრო ცე დუ რა. ეს ყვე ლა ფე რი ბევრ ეჭვს აჩენს.

და ბო ლოს, რო ცა ლუს ტ რა ცი ა ზე ვმსჯე ლობთ, აუცი ლე ბე ლია ადა მი ა ნის უფ ლე ბა თა პო-

ზი ცი ი დან ამო ვი დეთ, რად გან ლუს ტ რა ცია არ არ სე ბობს ადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბის შეზღუდ-

ვის გა რე შე. ყვე ლა ფე რი და მო კი დე ბუ ლია იმა ზე, რამ დე ნად გა მარ თ ლე ბუ ლია უფ ლე ბე-

ბის შეზღუდ ვა. რო ცა ადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბი ასე მას შ ტა ბუ რად იზღუ დე ბა, სა ხელ მ წი ფოს და

პარ ლა მენტს უფ რო მე ტი არ გუ მენ ტე ბი უნ და ჰქონ დეს.

შო თა ხინ ჩა გაშ ვი ლი, ბლო გე რი – რო ცა კა ნონ პ რო ექ ტის ინი ცი ა ტო რი სა მო ქა ლა ქო

სა ზო გა დო ე ბას სა ბო ლოო მი ღე ბამ დე რამ დე ნი მე სა ა თით ად რე წა რუდ გენს კა ნონს, ერ თ-

გ ვა რი სი მუ ლა ცია იქ მ ნე ბა და ჩვენ თან სწო რედ ასე მოხ და. ახ ლა შე კითხ ვა: ლუს ტ რა ცი-

ის პრო ცე სის დროს ხდე ბა თა ნამ დე ბობ რი ვი შეზღუდ ვა. სა ინ ტე რე სო ა, რა არის ამ დროს

გან მ საზღ ვ რე ლი: ის, რომ ადა მი ან მა საფ რ თხე არ შე უქ მ ნას სა ხელ მ წი ფოს თუ ეს მო რა-

ლუ რი სას ჯე ლი ა?

პი ტერ რო ჟი ჩი – ჩე ხე თის მა გა ლითს მო ვიყ ვან: ჩე ხეთ ში ხავერდოვანი რე ვო ლუ ცი ი-

დან 10 დღის შემ დეგ სა ი დუმ ლო სამ სა ხურ მა სა კუ თარ თა ნამ შ რომ ლებს შო რის გა ავ რ ცე ლა

ჩა მო ნათ ვა ლი, სა დაც პირ ველ პუნ ქ ტად ეწე რა, რომ ძა ლა უფ ლე ბა უნ და და ებ რუ ნე ბი ნათ

და ქვეყ ნის სა თა ვე ში მო სუ ლიყ ვ ნენ. მა შინ დე მოკ რა ტებ მა გა ნაცხა დეს, რომ ყვე ლა ფერს

გა ა კე თებ დ ნენ, რა თა ხე ლი შე ე შა ლათ მათ თ ვის. ამის თ ვის კი ყვე ლა ზე კარ გი სა შუ ა ლე ბა

ლუს ტ რა ცი ის კა ნო ნი იყო. ჩე ხე თის რეს პუბ ლი კა ში კო მუ ნის ტებს არ ეკ რ ძა ლე ბათ ქვეყ ნის

1 1 4



მარ თ ვა ში მო ნა წი ლე ო ბის მი ღე ბა, პარ ლა მენ ტ ში მათ თა ვი ან თი ფრაქ ცი აც აქვთ. მაგ რამ

ეს არ ჩე ვი თი თა ნამ დე ბო ბე ბი ა.

გერ მა ნი ა ში დე კო მუ ნი ზა ცია უნ და გან ხორ ცი ე ლე ბუ ლი ყო მა ღალ დო ნე ზე, რად გან დე-

ნა ცი ფი კა ცია არ ყო ფი ლა ძა ლი ან წარ მა ტე ბუ ლი; იქ მთავ რო ბა მონ დო მე ბუ ლი იყო. რა

თქმა უნ და, ლუს ტ რა ცია სა მარ თ ლი ა ნო ბის აღ დ გე ნა საც გუ ლის ხ მობს. ეს აუცი ლე ბე ლი ა.

ვფიქ რობ, დღე ვან დელ სა ქარ თ ვე ლო შიც სწო რედ პო ლი ტი კუ რი მო ტი ვა ცია გახ და გან მ-

საზღ ვ რე ლი.

სო ფო ვერ ძე უ ლი – ის უფ ლებ რი ვი შეზღუდ ვა, რაც ლუს ტ რა ცი ის პრო ცე სის დროს

ხდე ბა, არ არის და უშ ვე ბე ლი, მაგ რამ შეზღუდ ვას სა ფუძ ველი უნ და ჰქონ დეს. აქ მნიშ ვ-

ნე ლო ვა ნი პი რო ბა – აუცი ლებ ლო ბა და პრო პორ ცი უ ლო ბა ა. ანუ, შეზღუდ ვა უნ და იყოს

აუცი ლე ბე ლი, ზო მა კი – პრო პორ ცი უ ლი. თუ კი საფ რ თხე ექმნება სა ხელ მ წი ფო ებ რი ო ბას,

ანუ ამ ადა მი ა ნე ბის ხე ლი სუფ ლე ბა ში დაბ რუ ნე ბა საფ რ თხეს უქ მ ნის მას, მა შინ, ცხა დი ა,

საფ რ თხე გა ნე იტ რა ლე ბუ ლი უნ და იყოს.

ოთარ ყა რა ლაშ ვი ლი – სო ფო, თქვენ ახ ლა სა ქარ თ ვე ლოს გუ ლის ხ მობთ?

სო ფო ვერ ძე უ ლი – ზო გა დად, ლუს ტ რა ცი ის პრო ცესს. მას რამ დე ნი მე მხა რე აქვს.

სა მარ თ ლებ რი ვის გარ და, არის მო რა ლუ რი, ის ტო რი უ ლი და ა. შ. მხა რე ე ბი. რო ცა მო-

რა ლურ მხა რე ზე ვსა უბ რობთ, უფ რო მე ტად სა მარ თ ლი ა ნო ბის აღ დ გე ნას ვგუ ლის ხ მობთ.

მაგ რამ ვერ ვიტყ ვით, რომ სა მარ თ ლი ა ნო ბის აღ დ გე ნა ის არ გუ მენ ტი ა, რო მელ საც ადა-

მი ა ნის უფ ლე ბე ბის შეზღუდ ვის გა მარ თ ლე ბა შე უძ ლი ა. მო რა ლუ რი მი ზე ზე ბით ადა მი ა ნის

უფ ლე ბე ბის შეზღუდ ვა ნე ბის მი ერ სა ხელ მ წი ფო ში გა უ მარ თ ლე ბე ლი ა.

კო ბა ბენ დე ლი ა ნი, ჟურ ნა ლის ტი – აღ ფ რ თო ვა ნე ბუ ლი ვარ თა ვის დრო ზე ბალ ტი-

ის პი რე თის რეს პუბ ლი კებ ში ლუს ტ რა ცი ის კა ნო ნის მი ღე ბით. მახ სოვს ერ თი საქ მე, რო ცა

სპეც სამ სა ხუ რის ყო ფილ თა ნამ შ რო მელს 10 წლით აეკ რ ძა ლა ნე ბის მი ერ არ ჩე ვით თა ნამ-

დე ბო ბა ზე მოს ვ ლა. იქ შე დე გი სა ხე ზე ა. დღეს ეს ქვეყ ნე ბი ევ რო კავ ში რის და ნა ტოს წევ-

რე ბი არი ან.

კარ გი ა, რომ ეს კა ნო ნი დაგ ვი ა ნე ბით, მაგ რამ მა ინც მი ვი ღეთ. პრობ ლე მა ისა ა, რომ

სა ზო გა დო ე ბა ში ფარ თო მსჯე ლო ბის საგ ნად არ ქცე უ ლა ლუს ტ რა ცი ის თე მა. ვფიქ რობ,

ადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბის შეზღუდ ვა დღეს არც ისე მი უ ღე ბე ლი უნ და იყოს, რად გან ქარ თულ

სა ხელ მ წი ფო ებ რი ო ბას საფ რ თხე ე ბი მარ თ ლაც ემუქ რე ბა.

სო ფო ვერ ძე უ ლი – პი რა დად ჩემ თ ვის ადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბის დაც ვა ის მი ზა ნი ა, რო-

მელ საც სა ხელ მ წი ფოს არ სე ბობის გა მარ თ ლე ბა შე უძ ლი ა. რო ცა ადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბი

1 1 5



და ცუ ლი არ არის, დე მოკ რა ტია სა ფუძ ველ ში ვე აღარ არ სე ბობს. თუ კი ამ პრინ ციპ ზე ვთან-

ხ მ დე ბით, მა შინ რო მელ საფ რ თხე ზეა სა უ ბა რი? სწო რედ ადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბის დაც ვა

ამარ თ ლებს მძლავ რი სა ხელ მ წი ფოს არ სე ბო ბას. რო ცა სა ხელ მ წი ფო ამ უფ ლე ბებს ზღუ-

დავს, უნ და და ა სა ბუ თოს, რომ სა ხელ მ წი ფო ებ რი ო ბის საფ რ თხე დად გა 2011 წელს უფ რო

მე ტად, ვიდ რე 1991 წელს იდ გა. მგო ნი ა, რომ სტრუქ ტუ რე ბის შექ მ ნას თან ერ თად, სა ხელ-

მ წი ფო უფ რო და უფ რო ძლი ე რი ხდე ბა. თუმ ცა, ალ ბათ, ვი ღა ცას შე უძ ლია ამ ტ კი ცოს, რომ

სა ხელ მ წი ფო დღეს უფ რო სუს ტი ა, ვიდ რე 1991 წელს იყო.

პი ტერ რო ჟი ჩი – პრობ ლე მაა ის, რომ სა მო ქა ლა ქო სა ზო გა დო ე ბა არ იყო ჩარ თუ ლი დის-

კუ სი ა ში. სა მო ქა ლა ქო სა ზო გა დო ე ბა სა ქარ თ ვე ლო ში ძა ლი ან სუს ტი ა. ადა მი ან მა, რო მე ლიც

2005 წელს მუ შა ობ და კა ნონ ზე, მითხ რა, რომ თორ თ ლა ძემ მი სი კა ნო ნი მთლი ა ნად გა და წე რა.

სად იყო ამ დე ნი წლის გან მავ ლო ბა ში სა მო ქა ლა ქო სა ზო გა დო ე ბა? ცხა დი ა, დი დი პრობ ლე მა ა,

რო ცა კა ნონ პ რო ექ ტი კენ ჭის ყ რამ დე რამ დე ნი მე სა ა თით ად რე ქვეყ ნ დე ბა. ეს ყვე ლა ნა ირ წესს

ეწი ნა აღ მ დე გე ბა. სა მო ქა ლა ქო სა ზო გა დო ე ბა, მით უმე ტეს იმ ფონ ზე, რო ცა სა ხელ მ წი ფო მის

მოთ ვი ნი ე რე ბას ცდი ლობს, აუცი ლებ ლად უნ და გა აქ ტი ურ დეს და გაძ ლი ერ დეს.

პა ა ტა სა ბე ლაშ ვი ლი, ლბგტ აქ ტი ვის ტი – მარ თა ლი ა, „კავკასიურ სახ ლ ში“ მო ეწყო

შეხ ვედ რა კა ნონ პ რო ექ ტის ავ ტორ თან, მაგ რამ მოხ და ისე, რომ კა ნო ნი სე რი ო ზუ ლი დარ ღ-

ვე ვე ბით მი ი ღეს. ამ კა ნონ ში ლუს ტ რა ცი ის გარ და, სა უ ბა რია იმა ზეც, თუ რო გორ უნ და მოხ-

დეს ტე რო რის ტუ ლი ოპე რა ცი ე ბის შეზღუდ ვა, სა უ ბა რია საბ ჭო თა და ფა შის ტუ რი სიმ ბო ლი კის

აკ რ ძალ ვა ზე; მაგ რამ გა ურ კ ვე ვე ლი ა, რა ბერ კე ტე ბი არ სე ბობს იმის თ ვის, რომ კა ნონ მა იმუ-

შა ოს. რამ დე ნა დაც ჩემ თ ვის ცნო ბი ლი ა, ქარ თუ ლი აგენ ტუ რუ ლი ქსე ლის არ ქი ვი გა ნად გუ-

რე ბუ ლია და მი სი ას ლე ბი მოს კოვ ში ინა ხე ბა. იმ არ ქივ ზე წვდო მა სა ქარ თ ვე ლოს შსს-ს არა

აქვს, ის რუ სე თის ხელ ში ა. ბა ტონ პი ტერს მინ და ვუთხ რა, რუ სე ბი დღემ დე სსრკ-ს სა კუ თარ

სა ხელ მ წი ფოდ აღიქ ვა მენ, ქარ თ ვე ლებ საც გვაქვს გარ კ ვე უ ლი სა კუთ რე ბის შეგ რ ძ ნე ბა სტა-

ლი ნი სა და ბე რი ას ეთ ნი კუ რო ბის გა მო და ამა ზე, გარ კ ვე უ ლი სი ა მა ყი თაც ვმსჯე ლობთ. აქ არ

არის ის გამ წა რე ბუ ლი ხალ ხი, რო მელ მაც ლუს ტ რა ცია ბალ ტი ის ქვეყ ნებ ში გა ნა ხორ ცი ე ლა.

ოთარ ყა რა ლაშ ვი ლი – მგო ნი ა, რომ ამ კა ნო ნის მთა ვა რი ნა წი ლი ტე რო რიზ მის საფ-

რ თხეს და სა ხელ მ წი ფო უშიშ რო ე ბას შე ე ხე ბა. მე ო რე შე კითხ ვას, თუ რა სა შუ ა ლე ბე ბით

აპი რე ბენ ლუს ტ რა ცი ის გან ხორ ცი ე ლე ბას, სხვა შე უ სა ბა მო ბებ საც და ვა მა ტებ დი. მა გა ლი-

თად, რა ტო მაა სა უ ბა რი თა ვი დან საბ ჭო თა რე ჟიმ თან თა ნამ შ რომ ლო ბა ზე და შემ დეგ სხვა

ქვეყ ნის სპეც სამ სა ხუ რე ბის აგენ ტებ ზე?

პი ტერს მინ და ვკითხო, არ სე ბობს თუ არა ასე თი აღ რე ვის პრე ცე დენ ტი სხვა ქვეყ ნებ ში,

სა დაც ლუს ტ რა ცი ის კა ნო ნი მი ი ღეს; არ სე ბობს თუ არა ლუს ტ რა ცი ის ან ტი ტე რო რის ტულ

კონ ტექ ს ტ ში მოქ ცე ვის გა მოც დი ლე ბა?

1 1 6



პი ტერ რო ჟი ჩი – თუ კი კა ნო ნი არის ლუს ტ რა ცი ის შე სა ხებ და ის ასე თად იყო ჩა ფიქ რე-

ბუ ლი, უც ნა უ რი ა, რა ტომ მოხ და ან ტი ტე რო რის ტუ ლი და ან ტი საბ ჭო თა ცნე ბე ბის გა ერ თი-

ა ნე ბა. ვფიქ რობ, ის ადა მი ა ნე ბი, ვინც ეს კა ნონ პ რო ექ ტი მო ამ ზა და, უბ რა ლოდ ში შობ დ ნენ

– მარ ტო ლუს ტ რა ცია არ იქ ნე ბო და საკ მა რი სი იმის თ ვის, რომ კა ნო ნი გა სუ ლი ყო და ორი

მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი პუნ ქ ტი ამი ტომ და ა მა ტეს.

ოთარ ყა რა ლაშ ვი ლი – მე პი რი ქით მეჩ ვე ნე ბა – ლუს ტ რა ცია შაქ რის ფხვნი ლი ვი თაა

მოყ რი ლი ამ კა ნონ ზე. მე ო რე შე კითხ ვა – რო ცა არ ქი ვე ბი არ არის ღი ა, რა შე იძ ლე ბა

გახ დეს სა ფუძ ვე ლი ვინ მეს აგენ ტო ბა ში და სა და ნა შა უ ლებ ლად?

სო ფო ვერ ძე უ ლი – რო ცა ლუს ტ რა ცი ა ზეა სა უ ბა რი, სულ ის მის არ ქი ვე ბის თე მაც. არ

ვარ კომ პე ტენ ტუ რი გი პა სუ ხოთ, თუ რა მდგო მა რე ო ბა შია არ ქი ვე ბი. უფ რო ის მა დარ დებს,

რამ დე ნად ექ ნე ბა წვდო მა მათ ზე იმ ადა მი ანს, ვი საც კა ნო ნი შე ე ხე ბა.

დარ ბა ზი დან – ჩე მი აზ რით, იმ კა ნონ ში, რო მე ლიც მი ვი ღეთ, უფ რო დი დი აქ ცენ ტე ბი

გა რე საფ რ თხე ებ ზე კეთ დე ბა და აშ კა რა ა, რომ უფ რო მე ტად რუ სე თის დღე ვან დე ლი აგენ-

ტე ბის გა მოვ ლე ნა სურთ, ვიდ რე საბ ჭო თა სპეც სამ სა ხუ რე ბის თა ნამ შ რომ ლე ბი სა.

პი ტერ რო ჟი ჩი – არ სე ბობს ში და და გა რე საფ რ თხე ე ბი. სა ქარ თ ვე ლო ში ლუს ტ რა ცი ის

კა ნო ნი, ალ ბათ, უფ რო მე ტად გა რე შე საფ რ თხით იყო მო ტი ვი რე ბუ ლი. ვხე დავ, რომ რუ-

სე თის მხრი დან მო მა ვა ლი საფ რ თხე ე ბით აქ ყვე ლა შეშ ფო თე ბუ ლი ა, ზედ მე ტა დაც კი. ასე

თუ შევ ხე დავთ, გა მო დის, რომ ქვეყ ნის შიგ ნით ვებ რ ძ ვით იმათ, ვინც შე საძ ლო ა, რუ სეთ-

თან იყოს და კავ ში რე ბუ ლი.

ოთარ ყა რა ლაშ ვი ლი – აქ არ იგუ ლის ხ მე ბა ის ხალ ხი, ვინც საბ ჭო თა რე ჟიმ თან თა-

ნამ შ რომ ლობ და.

პი ტერ რო ჟი ჩი – ორი ვე შე იძ ლე ბა იყოს. დღეს აგენ ტე ბის დი დი უმ რავ ლე სო ბა გა სუ-

ლია საქ მი დან, ისი ნი არას დ როს და უბ რუნ დე ბი ან ამ საქ მი ა ნო ბას. თუმ ცა, ალ ბათ, რამ-

დე ნი მე მათ გა ნი აგ რ ძე ლებს მუ შა ო ბას, მაგ რამ რა ტომ უნ და მი ღე ბუ ლი ყო კა ნო ნი მათ

წი ნა აღ მ დეგ? მეც ვფიქ რობ, რომ სა უ ბა რია იმათ ზე, ვინც გა რე ძა ლებ თან დღეს არი ან და-

კავ ში რე ბუ ლი, მაგ რამ ეს მხო ლოდ ჰი პო თე ზა ა.

სო ფო ვერ ძე უ ლი – კა ნონ ში წე რი ა, რომ გარ და იმ პი რე ბი სა, ვინც საბ ჭო თა კავ ში რის

დროს თა ნამ შ რომ ლობ და, სხვებ ზეც – რო მელ თა მი მარ თაც რა ღაც მო ნა ცე მე ბი არ სე ბობს,

რომ ისი ნი 1991 წლის შემ დეგ უცხო ქვეყ ნის სპეც სამ სა ხუ რებ თან მუ შა ობ დ ნენ – შეზღუდ-

1 1 7



ვე ბი გავ რ ცელ დე ბა. სა ინ ტე რე სო ა, თუ რა ტომ მოხ ვ და ეს ჩა ნა წე რი კა ნონ ში, რო მე ლიც

ლუს ტ რა ცი ას ეხე ბა; მე ო რე – თუ კი ვინ მე თა ნამ შ რომ ლობს უცხო ქვეყ ნის სპეც სამ სა ხუ-

რებ თან, რა ტომ არ ის ჯე ბა სის ხ ლის სა მარ თ ლის პა სუ ხიმ გებ ლო ბით და რა ტომ წეს დე ბა

მხო ლოდ თა ნამ დე ბობ რი ვი შეზღუდ ვა? კი დევ ერ თი ძა ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი პრობ ლე მა ა,

რა მტკი ცე ბუ ლე ბე ბი უნ და და ე დოს სა ფუძ ვ ლად ამ შეზღუდ ვებს. ეს სა კითხე ბი ბუნ დო ვა-

ნი ა, მაგ რამ სა ქარ თ ვე ლოს ახალ გაზ რ და იურის ტ თა ასო ცი ა ცი ის პრო ტეს ტის მი უ ხე და ვად,

ისი ნი მა ინც დარ ჩა კა ნონ ში.

ირაკ ლი ხვა და გი ა ნი, საბ ჭო თა წარ სუ ლის კვლე ვის ლა ბო რა ტო რია – ორი შე კითხ-

ვა მაქვს: რად გა ნაც საბ ჭო თა რე ჟი მი და ნა შა უ ლებ რი ვი იყო, ამ რე ჟიმ თან ნე ბის მი ე რი

თა ნამ შ რომ ლო ბა საკ მა რი სია შეზღუდ ვის და სა წე სებ ლად? რა ბერ კე ტე ბი აქვს ადა მი ანს

იმის თ ვის, რომ თა ვი და იც ვას?

სო ფო ვერ ძე უ ლი – ჩვენ თა ვი დან ვე ვსა უბ რობ დით იმის შე სა ხებ, რომ კა ნო ნი არა ნა-

ირ სა გა მო ნაკ ლი სო ფორ მას არ გუ ლის ხ მობ და. არ იყო ინ დი ვი დუ ა ლი ზე ბუ ლი მიდ გო მა.

რო დე საც სხვა დას ხ ვა ქვეყ ნის სა კონ ს ტი ტუ ციო სა სა მარ თ ლო ე ბი და ევ რო პის ადა მი ა ნის

უფ ლე ბა თა სა სა მარ თ ლო ამ გ ვარ სა კითხებ ზე მსჯე ლობ და, ყო ველ თ ვის დარ ღ ვე ვად იყო

მიჩ ნე უ ლი ის, რომ გარ კ ვე ულ ჯგუფს, კო ლექ ტი უ რად, ყო ველ გ ვა რი ინ დი ვი დუ ა ლუ რი

გან ხილ ვის გა რე შე შე ეზღუ და უფ ლე ბე ბი. შე იძ ლე ბა კონ კ რე ტუ ლი ადა მი ა ნი თა ნამ შ რომ-

ლობ და, მაგ რამ იმის იქით რას აკე თებ და, რა კონ კ რე ტულ და ნა შა უ ლე ბებ ში მი უძღ ვის

ბრა ლი, ამის გა მოკ ვ ლე ვა არ ხდე ბა. ეს ძა ლი ან დი დი ხარ ვე ზი ა. რო ცა ინ დი ვი დუ ა ლუ რი

მიდ გო მა არ არ სე ბობს, ადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბი ყო ველ თ ვის ირ ღ ვე ვა. სამ წუ ხა როდ, ჩვენს

კა ნონ ში ასე ა.

პი ტერ რო ჟი ჩი – მინ და გითხათ, ზო გა დად, ლუს ტ რა ცი ის შემ თხ ვე ვა ში ასე ხდე ბა.

ლუს ტ რა ცია სწო რედ პო ლი ტი კუ რი და არა იური დი უ ლი გა სა მარ თ ლე ბაა და ადა მი ა ნე-

ბის ჯგუ ფი ამი ტო მაც აგებს პა სუხს. შე იძ ლე ბა ით ქ ვას, რომ ეს ლუს ტ რა ცი ის მო რა ლუ რი

პრობ ლე მა ა.

1 1 8



სქოლიო

1 შტა ზი (Ministerium für Staatssicherheit) – გერ მა ნი ის დე მოკ რა ტი უ ლი რეს პუბ ლი კის უშიშ რო ე ბის სამ სა-

ხუ რი (1950-1989), რომ ლის არ ქი ვე ბიც გერ მა ნი ის გა ერ თი ა ნე ბის შე დე გად, 1990 წელს გა იხ ს ნა.2 გა ლი ნა სტა რო ვო ი ტო ვა (1946-1998) – რუ სი პო ლი ტი კო სი და ადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბის დამ ც ვე ლი; მუ-

შა ობ და სა კა ნონ მ დებ ლო სა კითხებ ზე. მის სა ხელს უკავ შირ დე ბა კა ნო ნები „პოლიტიკური რეპ რე სი ე ბის

მსხვერ პ ლ თა შე სა ხებ“, „სინდისის თა ვი სუფ ლე ბი სა და რე ლი გი უ რი გა ერ თი ა ნე ბე ბის შე სა ხებ“. ის აქ ტი უ-

რად ლო ბი რებ და ლუს ტ რა ცი ის კა ნონს რუ სე თის სა ხელ მ წი ფო დუ მა ში; 1998 წელს მოკ ლეს და მკვლე ლო-

ბის საქ მე დღემ დე გახ ს ნი ლი არ არის. 3 იმ პე რა ტო რი ტრა ი ა ნე მარ კუს ულ პი უს (53-117) – რო მის იმ პე რა ტო რი 98 წლი დან; ერ თ -ერ თი ყვე ლა-

ზე წარ მა ტე ბუ ლი იმ პე რა ტო რი; გა ა ფარ თო ვა იმ პე რი ის საზღ ვ რე ბი, და იპყ რო მე სო პო ტა მია და სომ ხე თი;

იმ პე რი ას სე ნა ტო რებ თან თან ხ მო ბით მარ თავ და, რომ ში ააშე ნა ახა ლი წყალ სა დე ნე ბი, ხი დე ბი, გზე ბი,

ქარ ვას ლე ბი; ააგო ახა ლი ფო რუ მი და დად გა ე.წ. ტრა ი ა ნეს სვე ტი. რომ ში ასე თი და ლოც ვა არ სე ბობ და:

„იყავი ავ გუს ტუს ზე ბედ ნი ე რი და ტრა ი ა ნე ზე უკე თე სი!“ (Felicior Augusto, melior Trajano)4 ეგორ გა ი და რი (1956-2009) – რუ სი ეკო ნო მის ტი, პო ლი ტი კო სი და სა ზო გა დო მოღ ვა წე; 1990-იანი წლე-

ბის ეკო ნო მი კუ რი რე ფორ მე ბის ერ თ -ერ თი ავ ტო რი. 1991-1994 წლებ ში რუ სე თის მთავ რო ბის წევ რი, ერ-

თხანს – მი ნის ტ რ თა საბ ჭოს თავ ჯ დო მა რე; ჩეჩ ნე თის პირ ვე ლი ომის დროს ან ტი სა ო მა რი მი ტინ გე ბის ორ-

გა ნი ზა ტო რი. 5 ვა ლე რი ხა ბურ ძა ნია – სა ქარ თ ვე ლოს უშიშ რო ე ბის მი ნის ტ რი (2001-2003).6 „თავისუფლების ქარ ტი ა“ პარ ლა მენ ტ ში ფრაქ ცია „ძლიერი სა ქარ თ ვე ლოს“ თავ მ ჯ დო მა რემ გია თორ-

თ ლა ძემ წა რად გი ნა.

1 2 0

აკრძალული ლიტერატურა


ლაშა ბაქრაძე – ლიტერატურის მუზეუმის დირექტორი

დავით ბარბაქაძე – მწერალი

ნანა შენგელაია – ფილოლოგი

მოდერატორი: შოთა გაგარინი

25.07.2011

1 2 1

შო თა გა გა რი ნი – ჩვე ნი სა უბ რის თე მა აკ რ ძა ლუ ლი ლი ტე რა ტუ რა ა. დღეს უფ რო მე-

ტად საბ ჭო თა კავ შირ ზე ვი სა უბ რებთ, თუმ ცა, ცენ ზუ რა და ლი ტე რა ტუ რის აკ რ ძალ ვა, საბ-

ჭო თა კავ შირ ში არ მო უ გო ნი ათ. მე ტიც, ამ გ ვა რი აკ რ ძალ ვე ბი მხო ლოდ ტო ტა ლი ტა რულ

რე ჟი მებს არ ახა სი ა თებთ. ლი ტე რა ტუ რას ისეთ ქვეყ ნებ შიც კრძა ლა ვენ, რო მელ თაც დღეს

წარ მოგ ვიდ გე ნენ, რო გორც დე მოკ რა ტი ის წალ კოტს. მა გა ლი თად, სამ ხ რეთ კო რე ა ში ან

სინ გა პურ ში. ნო ამ ჩომ ს კი1 დღემ დე აკ რ ძა ლუ ლია სამ ხ რეთ კო რე ა ში.

წიგ ნე ბის აკ რ ძალ ვა ძი რი თა დად სა მი მი ზე ზის გა მო ხდე ბა: პირ ვე ლი – პო ლი ტი კუ რი,

მე ო რე – მო რა ლუ რი, რო ცა სა ზო გა დო ე ბა თა ვად მო ითხოვს რა ი მე ტი პის აკ რ ძალ ვას და

მე სა მე – რე ლი გი უ რი. სა მი ვეს თვალ სა ჩი ნო მა გა ლი თე ბი ძა ლი ან ბევ რი ა. ჩვენ თან მო რა-

ლუ რი და რე ლი გი უ რი აკ რ ძალ ვა ერ თ გ ვარ სიმ ბი ოზს ქმნის.

ევ რო პა ში 1559 წლი დან 1966 წლამ დე ე.წ. რო მის ინ დექ სი მოქ მე დებ და – Index Libro-

rum Prohibitorum2. ეს იყო წიგ ნე ბის ჩა მო ნათ ვა ლი, რო მელ თა წა კითხ ვაც ერე სად ით ვ-

ლე ბო და. ამ სი ა ში ბევ რი მწე რა ლი და თე ო ლო გი მოხ ვ და; აკ რ ძა ლუ ლი იყო ყვე ლა ფრან-

გი გან მა ნათ ლე ბე ლი.

რაც შე ე ხე ბა მო რა ლურ აკ რ ძალ ვას, ამის ნა თე ლი მა გა ლი თი შე იძ ლე ბა ჯო ი სის „ულისე“3

იყოს. ამე რი კა ში ორი წლის გან მავ ლო ბა ში აკ რ ძა ლუ ლი იყო „შიშველი სა უზ მე“4, ალენ

გინ ზ ბერგს5 სა სა მარ თ ლოს გზით მო უ წია თა ვი სი პო ე მის, „ჰოულის“ დაც ვა.

თა ვი სუ ფა ლი სიტყ ვის თ ვის ბრძო ლა ყვე ლა ეპო ქა ში და ყველ გან მიმ დი ნა რე ობს; ეს

პრო ცე სი ა, სა დაც არ შე იძ ლე ბა სტა ტუს კვოს მი ვაღ წი ოთ, რო ცა ვიტყ ვით, რომ თა ვი სუ ფა-

ლი სიტყ ვის თ ვის ბრძო ლა სა ჭი რო აღარ არის.

საბ ჭო თა კავ შირ ში სიტყ ვა „დისიდენტი“ სხვა დას ხ ვა მნიშ ვ ნე ლო ბით იხ მა რე ბო და. დი-

სი დენ ტებს უწო დებ დ ნენ ნაღდ კო მუ ნის ტებს, რომლებიც თვლიდნენ, რომ საბ ჭო თა კავ-

შირ მა მარ ქ სის გზი დან გა და უხ ვი ა, იყ ვ ნენ ე.წ. „ზაპადნიკები“ – ლი ბე რა ლე ბი და იყ ვ ნენ

ნა ცი ო ნა ლის ტე ბი. მა გა ლი თად, კავ კა სი ე ლი და უკ რა ი ნე ლი დი სი დენ ტე ბის უმე ტე სო ბა ნა-

ცი ო ნა ლის ტი იყო.

ლა შა ბაქ რა ძე – რაც კა ცობ რი ო ბამ წე რა- კითხ ვა ის წავ ლა, ცენ ზუ რა არ სე ბობს; მაგ-

რამ ლი ტე რა ტუ რის ისე თი ყოვ ლის მომ ც ვე ლი კონ ტ რო ლი, რო გო რიც საბ ჭო თა კავ შირ ში

შე მო ი ღეს, კა ცობ რი ო ბას არ ახ სოვს. საბ ჭო თა ცენ ზუ რა ყვე ლა ფერს აკონ ტ რო ლებ და –

მწერ ლო ბას, მეც ნი ე რე ბას, კი ნოს, თე ატრს, ტე ლე ვი ზი ას.

„მთავლიტს“6 – ნე ბის მი ე რი და ბეჭ დი ლი სიტყ ვის ცენ ზუ რა ევა ლე ბო და. მა გა ლი თად,

ასან თის კო ლოფ ზე ან მარ კა ზე მო თავ სე ბუ ლი წარ წე რე ბიც კი გა დი ო და ცენ ზუ რას. საბ-

ჭო თა კავ შირ ში ძი რი თად პა რაგ რაფს, რომელთა ლა მის ყვე ლა ფერს კრძა ლავ დ ნენ,

„ანტისაბჭოთა პრო პა გან და“ ერ ქ ვა. აკ რ ძა ლუ ლი იყო სა უ ბა რი ბუ ნებ რი ვი კა ტას ტ რო ფე-

ბის, ეთ ნი კუ რი და პი რის პი რე ბე ბის, ეკო ნო მი კუ რი პრობ ლე მე ბის შე სა ხებ და სხვ. ნა წი-

ლობ რივ აკ რ ძა ლუ ლი იყო ლი ტე რა ტუ რა, რო მე ლიც ეხე ბო და ბირ თ ვულ ფი ზი კას, ფსი-

1 2 2

akrZaluli literatura

ქო ლო გი ას – გან სა კუთ რე ბით, ფსი ქო ა ნა ლიზს, გე ნე ტი კას, კი ბერ ნე ტი კას და ა.შ.. ერთ

ამ ბავს გა ვიხ სე ნებ: ქარ თ ველ მა ფი ზი კოს მა, რო მე ლიც აშ შ - ში სა მეც ნი ე რო კონ ფე რენ-

ცი ა ში მო ნა წი ლე ობ და, იყი და წიგ ნი ატო მუ რი ელექ ტ რო სად გუ რე ბის შე სა ხებ სსრკ-ში.

საზღ ვარ ზე წიგ ნი ჩა მო არ თ ვეს; შემ დეგ მი სი დაბ რუ ნე ბა შეძ ლო, მაგ რამ წიგ ნი დან ყვე ლა

ფო ტო ამოჭ რი ლი იყო. ამე რი კე ლებს ჰქონ დათ საბ ჭო თა ატო მუ რი ელექ ტ რო სად გუ რე ბის

სუ რა თე ბი, რა ტომ არ უნ და ჰქო ნო და ისი ნი საბ ჭო თა მეც ნი ერს?

ცენ ზუ რა ეხე ბო და ის ტო რი ა საც, თუ კი ის პარ ტი ის გე ნე რა ლუ რი ხა ზის მოთხოვ ნებს არ

ემ თხ ვე ო და. მა გა ლი თად, სსრკ-ში აკ რ ძა ლუ ლი იყო ანა ახ მა ტო ვას ვა ჟის, ლევ გუ მი ლი-

ო ვის7 სა და ვო თე ო რია ეთ ნო გე ნე ზის შე სა ხებ. აკა დე მი ის ბიბ ლი ო თე კა ში იდო ნა ბეჭ დი

ტექ ს ტი, შე იძ ლე ბო და აკა დე მი ის წევ რებს ენა ხათ, მაგ რამ ჩვე უ ლებ რი ვი მო ქა ლა ქე ე ბი ამ

წიგნს ვერ წა ი კითხავ დ ნენ.

შე იძ ლე ბა ით ქ ვას, რომ საბ ჭო თა ცენ ზუ რა, ემყარება რუ სულ ტრა დი ცი ა საც, რომ ლის-

თ ვი საც იზო ლა ცი ო ნიზ მი უცხო არას დ როს ყო ფი ლა და რო მე ლიც უცხო სად მი ოდით გან-

ვე უნ დობ ლო ბით იყო აღ სავ სე. მე-18 სა უ კუ ნის მე ო რე ნა ხევ რი დან რუ სეთ ში ტო ტა ლუ რი

კონ ტ რო ლი და წეს და ბეჭ დ ვა ზე და შე უძ ლე ბე ლი იყო და ბეჭ დი ლი ყო რა ი მე, რაც სა ხელ მ-

წი ფო ინ ტე რე სებს ეწი ნა აღ მ დე გე ბო და. საზღ ვარ გა რეთ და ბეჭ დი ლ წიგ ნებს ეჭ ვის თვა ლით

უყუ რებ დ ნენ. ნი კო ლოზ პირ ვე ლის ბო ლო წლებს, რად გან ეს ცენ ზუ რის დი დი ზე წო ლის

დრო იყო, „ბნელ პე რი ოდს“ უწო დებ დ ნენ.

1917 წელს, რო გორც კი ოქ ტომ ბ რის რე ვო ლუ ცია მოხ და, საბ ჭო თა ხე ლი სუფ ლე ბამ მა-

შინ ვე და იწყო ბეჭ დუ რი სიტყ ვის კონ ტ რო ლი; ის თე ბერ ვ ლის რე ვო ლუ ცი ის შემ დეგ რუ სეთ-

ში მარ თ ლაც თა ვი სუ ფა ლი იყო. ლე ნინ მა თქვა – „ადრეც ვამ ბობ დით, რომ ბურ ჟუ ა ზი ულ

გა ზე თებს დავ ხუ რავ დით, რო გორც კი ძა ლა უფ ლე ბას ხელ ში ავი ღებ დით. რად გან აიტა ნო

მა თი არ სე ბო ბა, ნიშ ნავს, აღარ იყო სო ცი ა ლის ტი.“8 1917 წლის 9 ნო ემ ბერს, რე ვო ლუ ცი-

ი დან ორი დღის შემ დეგ სახკომსაბჭომ მი ი ღო დეკ რე ტი პრე სის შე სა ხებ, სა დაც ეწე რა,

რომ პრე სა თა ვი სუ ფა ლი იყო; მაგ რამ რე ა ლუ რად ეს შეზღუდ ვას ნიშ ნავ და, რად გან ით-

ვა ლის წი ნებ და იმ გა ზე თე ბის და ხურ ვას, რომ ლე ბიც ხელს უწყობ და „უწესრიგობას ყალ ბი

ინ ფორ მა ცი ის გავ რ ცე ლე ბით“. უნ და ით ქ ვას, რომ ბოლ შე ვი კებს შო რი საც იყ ვ ნენ ამ დეკ-

რე ტის მო წი ნა აღ მ დე გე ე ბი; ისი ნი ამ ბობ დ ნენ, რომ ეს დეკ რე ტი მათ 1890 წლის „პრესის

კა ნონს“ აგო ნებ დათ, რომ ლი თაც თა ვი სუ ფალ სიტყ ვას ზღუ დავ დ ნენ. 19 ნო ემ ბერს იყო

მცდე ლო ბა სტამ ბის მუ შა კე ბის გა ფიც ვი სა, მაგ რამ ვერც ამ და ვერც სხვა პრო ტეს ტებ მა

დი დი გავ ლე ნა ვერ იქო ნია ცენ ზუ რა ზე.

1918 წელს ტროც კის9 მოთხოვ ნით შე მო ი ღეს სამ ხედ რო ტრი ბუ ნა ლე ბი, რო მლებ საც

„პრესის ტრი ბუ ნა ლე ბი“ ერ ქ ვათ და რო მლე ბიც სა ხელ მ წი ფო სა ი დუმ ლო ე ბე ბის გათ ქ მას

ეწი ნა აღ მ დე გე ბოდ ნენ. ამ ტრი ბუ ნა ლებ მა 1918 წლის იან ვ რი დან მა ი სამ დე იმუ შა ვა.

1918 წლი დან კი ნო წარ მო ე ბის კონ ტ რო ლი და წეს და და 1919 წლი სათ ვის ყვე ლა კი ნო და

ფო ტოსტუ დია სა ხელ მ წი ფოს ხელ ში გა და ვი და.

1 2 3


1918-1919 წლებ ში მოხდა ყვე ლა სა ბეჭ დი მან ქა ნის კონ ფის კა ცია და ქა ღალ დის ინ დუს ტ-

რი ის ნა ცი ო ნა ლი ზა ცია.

1921 წლამ დე ცენ ზუ რა ექ ვემ დე ბა რე ბო და „ფოსტისა და ტე ლეგ რა ფის კო მი სა რი ატს“, 1921

წელს გა და ე ცა „ჩე კას“, რო მელ საც იმ დროს ОГПУ10 ერ ქ ვა. 1921 წლის 21 დე კემ ბერს იქ შე-

იქ მ ნა პო ლი ტი კუ რი კონ ტ რო ლის გან ყო ფი ლე ბა, რო მელ საც უპირ ვე ლე სად, მთე ლი მი მო-

წე რის კონ ტ რო ლი ევა ლე ბო და; ასე ვე, უნ და გა ე კონ ტ რო ლე ბი ნა უცხო ე თი დან შე მო მა ვა ლი

წიგ ნე ბი, გა ზე თე ბი და ფილ მე ბი. ცენ ზუ რის მი ერ დაშ ვე ბულ ლი ტე რა ტუ რას ზოგ ჯერ ОГПУ-ს

გან ყო ფი ლე ბა მა ინც იღებ და გა ყიდ ვი დან. ამის ყვე ლა ზე ნა თე ლი მა გა ლი თია ბო რის პილ-

ნი ა კის11 „მომაკვდინებელი გვიხ მობს“ («Смертельное манит»), რო მე ლიც და უშ ვა ცენ ზუ-

რამ, მაგ რამ სწო რედ პო ლი ტი კუ რი კონ ტ რო ლის გან ყო ფი ლე ბამ ამო ი ღო გა ყიდ ვი დან.

მაგ., 1925 წლის აგ ვის ტო ში შე ა მოწ მეს 135 000 პა კე ტი 300 000-დან და ყვე ლა 285 000 წე-

რი ლი, რო მე ლიც საბ ჭო ე თი დან უცხო ეთ ში გა იგ ზავ ნა.

НЭП- მა12, ახალ მა ეკო ნო მი კურ მა პო ლი ტი კამ, რო მე ლიც 1921 წელს შე მო ი ღეს, „დიდი

დარ ტყ მა“ მი ა ყე ნა ცენ ზუ რას, რად გა ნაც შე და რე ბი თი თა ვი სუფ ლე ბა და უშ ვეს და მეტ - ნაკ-

ლე ბად და მო უ კი დე ბე ლი გა მომ ცემ ლო ბე ბი შე იქ მ ნა. მაგ რამ НЭП-ს დიდ ხანს არ უარე სე-

ბი ა, 1928-1929 წლი სათ ვის ცენ ზუ რა ისევ გაძ ლი ერ და.

ლე ნი ნი ამ ბობ და, რომ ცენ ზუ რა სა ჭი რო ა, რა თა „კონტრრევოლუციურ და ამო რა ლურ

ფილ მებს ად გი ლი არ ჰქონ დე თო“. ეს სიტყ ვე ბი ლე ნინ მა ლუ ნა ჩარ ს კის მის წე რა. ესაა ცი-

ტა ტა იმ ცნო ბი ლი წე რი ლი დან, სა დაც ლე ნი ნი კი ნოს მნიშ ვ ნე ლო ბა ზე სა უბ რობს.

1922 წლის 6 ივ ლისს შე იქ მ ნა მთავ ლი ტი. ეს იყო ყვე ლა ზე კომ პ ლექ სუ რი ორ გა ნი ზა ცი ა,

რო მე ლიც იმ დე ნად მო სა ხერ ხე ბე ლი აღ მოჩ ნ და საბ ჭო თა ხე ლი სუფ ლე ბის თ ვის, რომ შემ-

დეგ აღარ შე უც ვ ლი ათ. ჯერ იყო გა ნათ ლე ბის კო მი სა რი ა ტის დაქ ვემ დე ბა რე ბა ში, რო მელ-

საც შე და რე ბით ლი ბე რა ლი ლუ ნა ჩარ ს კი ხელ მ ძღ ვა ნე ლობ და. შე იძ ლე ბა ამი ტო მაც, 20-

იან წლებ ში ბევ რად უფ რო მე ტი სა ინ ტე რე სო ლი ტე რა ტუ რა იბეჭ დე ბო და, ვიდ რე შემ დ გომ.

ცენ ზუ რა გან სა კუთ რე ბით 1932 წლი დან გაძ ლი ერ და.

მთავ ლიტს ჰქონ და ქვე გან ყო ფი ლე ბე ბიც; მა გა ლი თად, გლავ რე პერ ტ კო მი, რო მე ლიც

თე ატ რე ბი სა და კლუ ბე ბის რე პერ ტუ ა რებს ამოწ მებ და. მოწ მ დე ბო და იმ სიმ ღე რე ბის ტექ ს-

ტე ბიც, რომ ლებ საც კლუ ბებ ში მღე როდ ნენ.

თუ 1927 წელს მთავ ლი ტის ცენ ტ რა ლურ აპა რატ ში 86 თა ნამ შ რო მე ლი მუ შა ობ და, 1947

წელს მა თი რიცხ ვი 6453 იყო. 1925 წელს მთავ ლიტ მა პირ ვე ლი, 16 გვერ დი ა ნი სა ი დუმ ლო-

ე ბე ბის სია გა მო აქ ვეყ ნა, სა დაც 95 სა ი დუმ ლო დო კუ მენ ტი იყო აღ რიცხუ ლი. 1937 წლის თ-

ვის სა ი დუმ ლოება თა რიცხ ვი 672-მდე გა ი ზარ და.

საბ ჭო თა ცენ ზუ რის ის ტო რია მშვე ნივ რა დაა შეს წავ ლი ლი რუ სეთ ში. არა ფე რი მსგავ სი

სა ქარ თ ვე ლო ში დღემ დე არ გა კე თე ბუ ლა. რო დე საც ამ თე მა ზე ვმუ შა ობ დი, გა ვი გე, რომ

1937 წელს სა ქარ თ ვე ლოს მთავ ლი ტის ხელ მ ძღ ვა ნე ლი დახ ვ რი ტეს, მაგ რამ ამ ადა მი ა ნის

სა ხე ლი ვერ სად ვი პო ვე.

1 2 4


1957-1986 წლებ ში სსრკ-ს მთავ ლი ტის შე ფი იყო პა ველ რო მა ნო ვი. 1958 წელს მთავ ლიტ-

მა ბიბ ლი ო თე კებ ში მი ლი ონ ექ ვ სა სი ათა სი ეგ ზემ პ ლ ა რი შე ა მოწ მა, რო მელ თა სა ერ თო

ტი რა ჟი 24 მი ლი ო ნი იყო. 6 მი ლი ო ნი გა და გ ზავ ნეს სპე ცი ა ლურ სა ცა ვებ ში. 250 000 უცხო უ-

რი გა მო ცე მა, რო გორც გან სა კუთ რე ბუ ლად მტრუ ლი, გა ნად გურ და.

უნ და ით ქ ვას, რომ ეს ფსი ქო ლო გია დღე საც ცოცხა ლი ა. უკა ნას კ ნელ წლებ ში სა ქარ-

თ ვე ლო ში უამ რა ვი წიგ ნი გა ნად გურ და („იმელის“ ბიბ ლი ო თე კის ფაქ ტი უ რი გა ცამ ტ ვე-

რე ბა). რო დე საც ამ ჟა მად ჩემ და მი რწმუ ნე ბულ ლი ტე რა ტუ რის მუ ზე უმ ში ამ მოხ სე ნე ბის-

თ ვის ლე ნი ნის ტო მებს ვე ძებ დი, აღ მოჩ ნ და, რომ ლე ნი ნის, სტა ლი ნის, მარ ქ სის წიგ ნე ბი

90-იან წლებ ში გა და უყ რი ათ. ასე მოხ და სა ქარ თ ვე ლოს უმ რავ ლეს ბიბ ლი ო თე კა ში. სამ-

წუ ხა როდ, დღეს სა მეც ნი ე რო აკა დე მი ის ბიბ ლი ო თე კას, ალ ბათ ყვე ლა ზე სა უ კე თე სო

ბიბ ლი ო თე კის შე ნო ბას სა ქარ თ ვე ლო ში, დი დი საფ რ თხე ემუქ რე ბა: ის თსუ-ს შე უ ერ თეს

და წიგ ნებს ალ ბათ თსუ-ს ბიბ ლი ო თე კა ში გა და ი ტა ნენ. აკა დე მი ის ბიბლიოთეკის შე ნო-

ბის დან გ რე ვა ან გა და კე თე ბა დი დი და ნა შა უ ლი იქ ნე ბა ქარ თუ ლი სა ბიბ ლი ო თე კო საქ-

მის წი ნა შე.

1988 წლის თ ვის მოს კოვ ში ლე ნი ნის ბიბ ლი ო თე კა ში სპე ცი ა ლურ სა ცა ვებ ში ინა ხე ბო და

300 000 წიგ ნი, მი ლი ო ნამ დე და სა ხე ლე ბის გა ზე თი და 560 000 ჟურ ნა ლი.

საბ ჭო თა კავ შირ ში ლი ტე რა ტუ რის გა სა ი დუმ ლო ე ბის რამ დე ნი მე სა ფე ხუ რი არ სე ბობ და.

მე ოთხე ხა რის ხისა ის წიგ ნე ბი იყო, რომ ელთა წა კითხ ვის უფ ლე ბა მხო ლოდ ცე კას წევ-

რებ სა და კგბ-ს მა ღალ ჩი ნოს ნებს ჰქონ დათ. „სპეცხრანების“ დი დი პრო პა გან დის ტი და

წიგ ნე ბის გა მა ნად გუ რე ბე ლი ლე ნი ნის ქვრი ვი ნა დეჟ და კრუპ ს კაია იყო. ასეთ სა ცა ვებ ში

ინა ხე ბო და ახ მა ტო ვა, მან დელ შ ტა მი, სო ლო გუ ბი. უცხო ე ლე ბი დან არ უყ ვარ დათ მარ სელ

პრუს ტი, ჯონ დოს პა სო სი და ა. შ.; ნა წი ლობ რივ აკ რ ძა ლუ ლი იყო ევ რო პე ლი ფი ლო სო-

ფო სე ბი, ასე ვე სე მი ო ტი კო სე ბი და სტრუქ ტუ რა ლის ტე ბი – მაგ., ლოტ მა ნი და ბახ ტი ნი,

ფსი ქო ა ნა ლიზ სა და ფრო იდ ზე აღა რა ფერს ვამ ბობ.

სსრკ-ში ყო ველ თ ვის წუხ დ ნენ, რომ ცენ ზორ თა გა ნათ ლე ბის დო ნე ძა ლი ან და ბა ლი იყო.

1940 წელს 5000 ცენ ზო რი დან მხო ლოდ 506 კაცს ჰქონ და სა შუ ა ლო გა ნათ ლე ბა. ცენ ზო რებს

უპირ ვე ლე სად პარ ტია უნ და ნდო ბო და, ამი ტო მაც პრო ლე ტა რე ბის წრი დან უნ და ყო ფი-

ლიყ ვ ნენ. ხში რად ისი ნი გლე ხე ბი იყ ვ ნენ, რომ ლე ბიც კო ლექ ტი ვი ზა ცი ას ქა ლა ქებ ში გა-

მო ექ ც ნენ.

მთავ ლი ტის უფ როს მა სერ გეი ინ გუ ლოვ მა13 1928 წელს თქვა ცნო ბი ლი სიტყ ვე ბი:

„კრიტიკამ შე დე გი უნ და მო ი ტა ნოს: და პა ტიმ რე ბა, სა სა მარ თ ლო გა ნა ჩე ნი, მძი მე სას ჯე-

ლე ბი, ფი ზი კუ რი და მო რა ლუ რი დახ ვ რე ტა“14. სა გუ ლის ხ მო ა, რომ ის 1937 წელს და ი ჭი რეს

და დახ ვ რი ტეს.

საბ ჭო თა იდე ო ლო გი სუს ლო ვი15 ამ ბობ და – „წარმოიდგინეთ, დი ლით ვშლი „იზვესტიას“

და არ ვი ცი, შიგ რას წა ვი კითხავ!“ – მის თ ვის ყვე ლა ზე დი დი სა ში ნე ლე ბა იყო, რომ არ

სცოდ ნო და, რას წა ი კითხავ და ქვეყ ნის მთა ვარ გა ზეთ ში. მას ვე მი ა წე რენ ასე თი სიტყ ვებ-

1 2 5


საც (1968 წელს, რო ცა ჩე ხეთ ში საბ ჭო თა ტან კე ბი შე ვიდ ნენ) – „ჩეხეთში ცენ ზუ რა გა ა უქ მეს

და იქ ჩვე ნი ტან კე ბი შე ვიდ ნენ. ჩვენ თან ცენ ზუ რა რომ გა ა უქ მონ, ნე ტავ, ვი სი ტან კე ბი შე-

მოვ ლენ?“

ნა ნა შენ გე ლაია – მწერ ლე ბი, მხატ ვ რე ბი, კი ნო სა და თე ატ რის რე ჟი სო რე ბი, რომ-

ლებ საც საბ ჭო თა კავ ში რი სჯი და, ყვე ლა დი სი დენ ტი არ ყო ფი ლა. ხში რად ისი ნი თა ვი ანთი

საქ მის მცოდ ნე, ნი ჭი ე რი ადა მი ა ნე ბი იყ ვ ნენ. დი სი დენ ტო ბა ბრძო ლა იყო არ სე ბუ ლი წეს -

წყო ბი ლე ბის წი ნა აღ მ დეგ. ისი ნი, ვის ზეც მინ და გი ამ ბოთ, საბ ჭო თა რე ჟიმს პირ და პირ არ

ებ რ ძოდ ნენ და, ამი ტო მაც, დი სი დენ ტე ბი არ ყო ფი ლან.

ჩე მი აზ რით, ცენ ზუ რა არის ბრძო ლა თა ვი სუ ფა ლი, ნი ჭი ე რი ადა მი ა ნის წი ნა აღ მ დეგ.

საწყის ეტაპ ზე მხო ლოდ ნა წარ მო ებს ებ რ ძოდ ნენ, შემ დეგ უკ ვე – თა ვად ადა მი ანს. ეს

იდე ო ლო გი უ რი ბრძო ლა იყო. ამას თან და კავ ში რე ბით მინ და ეზო პეს16 მა გა ლი თი მო გიყ-

ვა ნოთ, რომ ლის იგა ვე ბიც შემ დ გომ ბევ რ მა გა და ამ ღე რა. ეზო პეს სიკ ვ დი ლით დას ჯა მი უ-

სა ჯეს – კლდე ზე უნ და ასუ ლი ყო და გადამ ხ ტა რი ყო. ეზო პე და უ მორ ჩი ლე ბე ლი, არაჩ ვე უ-

ლებ რი ვად ნი ჭი ე რი და თა ვი სუ ფა ლი კა ცი იყო. რა საც გრძნობ და, იმას წერ და.

ასე ვე გა და ა სახ ლეს პლუ ბი უს ოვი დი უს ნა ზო ნი17. ეს მის თ ვის მძი მე სას ჯე ლი იყო. ოვი-

დი უ სი იმი თია ცნო ბი ლი, რომ სიყ ვა რულ ზე წერ და, მაგ რამ მო უ ხელ თე ბე ლი და უმარ თა ვი

კა ცი იყო. გა მო დის, რომ ყვე ლა ფე რი, რაც სულს აშ ფო თებს და მშვე ნი ე რი ა, ხელს უშ ლის

სა ხელ მ წი ფოს შე ნე ბას. ცენ ზუ რა ამა საც ებ რ ძო და.

საბ ჭო თა ხე ლი სუფ ლე ბის მი ერ ნი ჭი ე რი ადა მი ა ნე ბის წი ნა აღ მ დეგ ბრძო ლა ასე იწყე ბო-

და – ჯერ ხდე ბო და ტო ტა ლუ რი უგულვ ე ბელ ყო ფა. მგო ნი, ეს ყვე ლას თ ვის ნაც ნო ბი რა-

მა ა. რა ღაც ხდე ბა შე სა ნიშ ნა ვი, მაგ რამ სა ზო გა დო ე ბა ჩუ მა და ა, არა ვი თა რი რე აქ ცია არა

აქვს. ეს ყვე ლა ზე მცი რე სას ჯე ლი იყო. რუ სეთ ში საბ ჭო თა დროს იყ ვ ნენ დი დი მწერ ლე ბი,

მაგ რამ ჩვენ მა თი არ სე ბო ბის შე სა ხებ გარ დაც ვა ლე ბი დან 50 წლის შემ დეგ გა ვი გეთ. მე

რუ სულ ლი ტე რა ტუ რა ზე იმი ტომ ვსა უბ რობ, რომ ეს დი დი ქვე ყა ნა იყო, სა დაც დი დი ლი-

ტე რა ტუ რა შე იქ მ ნა. კარ გად მახ სოვს – ცვე ტა ე ვა, ახ მა ტო ვა, პას ტერ ნა კი 50-იან წლებ ში

გა მოჩ ნ დ ნენ. მა გა ლი თად, ახ მა ტო ვას „რეკვიემის“ დე და ჩე მის მა მის მი ერ გა და წე რი ლი

ორი ეგ ზემ პ ლა რი მაქვს. მე ეს პო ე მა სხვა ნა ი რად არც წა მი კითხავს.

უგულ ვე ბელ ყო ფას კრი ტი კა მოჰ ყ ვე ბო და ხოლ მე, რო გორც ეს პას ტერ ნა კის შემ თხ ვე-

ვა ში მოხ და. გა ზე თებ ში იბეჭ დე ბო და კრი ტი კუ ლი წე რი ლე ბი, რაც მწე რალ თა კავ ში რი დან

გა რიცხ ვით მთავ რ დე ბო და ხოლ მე.

სა ქარ თ ვე ლო ში ასე თი პრაქ ტი კაც არ სე ბობ და: ვრცელ დე ბო და ხმე ბი, რომ ადა მი ა-

ნი გი ჟი ა. მა გა ლი თად, პავ ლე ინ გო როყ ვა ზე18 ამ ბობ დ ნენ – აფ რენ სო. ასე თი ბევ რი ვი ცი.

ესეც პრო ცე დუ რის ნა წი ლი იყო.

არა სა სურ ველ ნა წარ მო ე ბებს სას კო ლო პროგ რა მე ბი დან იღებ დ ნენ. შემ დეგ ეტაპ ზე უკ-

ვე კრძა ლავ დ ნენ და ბეჭ დ ვას, ხუ რავ დ ნენ სპექ ტაკ ლებს.

1 2 6


თუ კი ვინ მე პარ ტი ის წევ რი იყო, პარ ტი ი დან რიცხავ დ ნენ; მწე რალ თა კავ ში რის წევ-

რებს იქი და ნაც აგ დებ დ ნენ და ადა მი ა ნი სრუ ლი ად და უც ვე ლი რჩე ბო და; იმი ტომ, რომ

პარ ტი ი სა და მწე რალ თა კავ ში რის წევ რო ბა რა ღაც გა რან ტი ებს ნიშ ნავ და. ამის გა რე შე

ღია რჩე ბო დი სხვა ეტა პე ბის თ ვის, ანუ, მოხ ვ დე ბო დი სა სა მარ თ ლო ში, რო გორც ბროდ ს კი,

სი ნი ავ ს კი19, და ნი ე ლი20, სხვე ბიც. ბო ლოს ადა მი ა ნე ბი ან თვით მ კ ვ ლე ლო ბამ დე მი დი ოდ-

ნენ, ან მათ კლავ დ ნენ. მა გა ლი თად, რუ სეთ ში მოკ ლეს უნი ჭი ე რე სი მთარ გ მ ნე ლი კოს ტია

ბა გა ტი რიო ვი21.

ცენ ზუ რა პირ ვე ლი ეტა პი იყო. სი ნამ დ ვი ლე ში ამ ადა მი ა ნე ბის მოს პო ბა სურ დათ.

მი ხე ილ ბულ გა კო ვი 1940 წელს გარ და იც ვა ლა. მაგ რამ მი სი ნა წარ მო ე ბე ბი სრუ ლად 80-

იან წლებ ში გა მოქ ვეყ ნ და. 1926 წლი დან მო ყო ლე ბუ ლი, რა საც წერ და, არა ფე რი არ იბეჭ-

დე ბო და. მხო ლოდ მი სი პი ე სე ბი იდ გ მე ბო და, რომ ლე ბიც შემ დეგ ასე ვე აკ რ ძა ლეს. 1926

წლი დან, მას შემ დეგ, რაც და წე რა „წარწერები მან ჟე ტებ ზე“, და კითხ ვებ ზე დაჰ ყავ დათ.

ბულ გა კო ვი ღი ად ამ ბობ და, რომ არ მოს წონ და ეს ქვე ყა ნა, მი სი სტრუქ ტუ რა. მაგ რამ დი-

სი დენ ტი მა ინც არ ყო ფი ლა, იმი ტომ, რომ არ იბ რ ძო და. ამ ბობ და – ერ თი მწვა ნე ა ბა ჟუ რი-

ა ნი ნა თუ რა მინ და, დავ ჯ დე ბი და ვწე რო. 1930 წელს, რო ცა რუ სე თის სამ ხატ ვ რო თე ატ რ ში22

მი სი სპექ ტაკ ლე ბი და ხუ რეს, ბულ გა კოვ მა წე რი ლი მის წე რა სტა ლინს; სტა ლინ მა მას და უ-

რე კა და ისა უბ რეს. მა შინ თვლიდ ნენ, რომ ეს ფაქ ტი რა ღაც ნა ი რად შე ამ სუ ბუ ქებ და ბულ-

გა კო ვის ყო ფას. მარ თ ლაც, მა შინ გორ კიმ და ა არ სა სე რია „გამოჩენილ ადა მი ან თა ცხოვ-

რე ბა“ და ბულ გა კოვს მო ლი ე რის ბი ოგ რა ფია შე უკ ვე თა. ეს არაჩ ვე უ ლებ რი ვად, მსუ ბუ ქად

და წე რი ლი რო მა ნი მო ლი ე რის შე სა ხებ მა შინ არ და ბეჭ დეს.

მა შინ ყვე ლა ცენ ზო რი, რო გორც ჩანს, გა უ ნათ ლე ბე ლი არ იყო; ერ თ -ერ თ მა – კერ ჟენ-

ცევ მა23 თქვა, რომ ამ ნა წარ მო ებ ში პა რა ლე ლე ბია მო ძებ ნი ლი მო ლი ე რის ცხოვ რე ბა სა და

ბულ გა კო ვის ბი ოგ რა ფი ას შო რის; ოღონდ ის ლუი XIV-ის დროს ცხოვ რობ და, ბულ გა კო ვი

კი – სტა ლი ნის დრო სო. რო გორც მო ლი ერს და უ ხუ რეს თე ატ რი და არ აძ ლევ დ ნენ სპექ-

ტაკ ლე ბის დად გ მის სა შუ ა ლე ბას, იგი ვე ემარ თე ბო და ბულ გა კოვს. პო ლიტ ბი უ როს კერ-

ჟენ ცევ მა ასე თი დას კ ვ ნა წა რუდ გი ნა: „დაიხუროს სპექ ტაკ ლი არა ფორ მა ლუ რად, არა-

მედ თე ატ რ მა შეგ ნე ბუ ლად, გა აზ რე ბუ ლად თქვას უარი სპექ ტაკ ლ ზე, რო გორც მცდარ სა

და სო ცი ა ლის ტუ რი რე ა ლიზ მის რელ სე ბი დან ამო ვარ დ ნილ ზე. ამის თ ვის „პრავდაში“

და ი ბეჭ დოს მკაც რი სა რე დაქ ციო წე რი ლი „მოლიერზე“, ჩე მი შე ნიშ ვ ნე ბის გათ ვა ლის-

წი ნე ბით და სპექ ტაკ ლი სხვა ორ გა ნო ე ბის მი ე რაც და იგ მოს.“ ეს რე ზო ლუ ცია წა ი კითხა

სტა ლინ მა, რომ ლის იმე დიც ბულ გა კოვს ჰქონ და და მო ი წო ნა. შეკ რი ბეს MXAT-ის და სი,

სა დაც ბულ გა კო ვი წლე ბის გან მავ ლო ბა ში მუ შა ობ და და თა ვად მსა ხი ო ბებ მაც დაგ მეს

ეს პი ე სა. შე დე გად სპექ ტაკ ლი და ი ხუ რა. ეს 1936 წელს მოხ და. ნაბ რ ძა ნე ბი იყო მარ ტო

„მოლიერის“ და ხურ ვა, მაგ რამ თე ატ რ მა კი დევ ორი მი სი სპექ ტაკ ლი და ხუ რა – „პუშკინი“

და „ივან ვა სი ლე ვი ჩი“. ამის შემ დეგ ბულ გა კო ვი თე ატ რი დან წა ვი და და 1937 წელს და წე რა

„თეატრალური რო მა ნი“, რო მე ლიც სრუ ლად 1989 წელს გა მოქ ვეყ ნ და.

1 2 7


ახ ლა მინ და, ბროდ ს კის მა გა ლი თი მო გიყ ვა ნოთ. ესაა გე ნი ა ლუ რი პო ე ტი, ნო ბე ლის

პრე მი ის ლა უ რე ა ტი. ბროდ ს კი 23 წლი სა იყო, ლე ნინ გ რად ში მის ლექ სებს მა შინ ძა ლი ან

ვიწ რო წრე თუ იც ნობ და. პა ტა რა ბი ჭი წერ და ლექ სებს და ის და ი ჭი რეს. ახ მა ტო ვა ამ ბობ-

და: მი სი ლექ სე ბი არაჩ ვე უ ლებ რი ვი ა, მას ბევ რის თ ვის მი უწ ვ დო მე ლი სუ ლი ე რი დო ნე აქვს

და ამი ტომ და ი ჭი რე სო. ბროდ ს კი სა ხელ მ წი ფოს სა წი ნა აღ მ დე გოს არა ფერს აკე თებ და. ის

და ი ჭი რეს, წე ლი წად ნა ხევ რის შემ დეგ გა ა სა მარ თ ლეს და წე ლი წად ნა ხე ვრით არ ხან გელ ს-

კის მხა რე ში გა და სახ ლე ბა მი უ სა ჯეს. მაგ რამ ბა ნაკ ში არ ყო ფი ლა, სო ფელ ში ცხოვ რობ და.

აქ უნ და ვახ სე ნო ერ თი მოს კო ვე ლი ქალ ბა ტო ნი – ფრი და ვიგ დო რო ვა24, რო მე ლიც წა ვი და

ლე ნინ გ რად ში, შე ვი და პრო ცეს ზე, ჩა წე რა ბროდ ს კის სა სა მარ თ ლო პრო ცე სი და ხელ ნა-

წე რის სა ხით გა ავ რ ცე ლა. სა ქარ თ ვე ლო ში არ შემ ხ ვედ რია ამ ტი პის ხე ლით გა და წე რი ლი

ტექ ს ტე ბი, მაგ რამ რუ სეთ ში ამ გზით ვრცელ დე ბო და ლი ტე რა ტუ რა. ამ ჩა ნა წე რის შე სა ხებ

ლი დია ჩუ კოვ ს კა ი ა25 ამ ბობ და – ისე თი სიძ ლი ე რის ჩა ნა წე რი ა, დიდ შთა ბეჭ დი ლე ბას ახ-

დენს მკითხ ველ ზე ო.

მინ და, პა ტა რა ნაწყ ვე ტი წა ვი კითხო ამ ჩა ნა წე რი დან:

„მოსამართლე: რა არის თქვე ნი პრო ფე სი ა?

ბროდ ს კი: პო ე ტი და მთარ გ მ ნე ლი.

მო სა მარ თ ლე: ვინ და ად გი ნა ეს? ვინ მი გა კუთ ვ ნათ პო ე ტებს?

ბროდ ს კი: არა ვინ. ვინ მი მა კუთ ვ ნა მე ადა მია ნებს?

მო სა მარ თ ლე: თქვენ ეს ის წავ ლეთ?

ბროდ ს კი: რა?

მო სა მარ თ ლე: არ გიც დი ათ უმაღ ლე სის დამ თავ რე ბა, სა დაც ამას ას წავ ლი ან?

ბროდ ს კი: არ მგო ნი ა, რომ ეს გა ნათ ლე ბის მი ღე ბის შემ დეგ მო დის.

მო სა მარ თ ლე: აბა, სა ი დან?

ბროდ ს კი: მე ვფიქ რობ, ეს ღმერ თის გა ნა ა.“

მოგ ვი ა ნე ბით, ბროდ ს კიმ თა ვის სა ნო ბე ლე სიტყ ვა ში ასე ახ ს ნა, ვინ არის პო ე ტი:

„ლექსის მთხზვე ლი იმი ტომ წერს, რომ ლექ ს თ წყო ბა გო ნე ბის, აზ როვ ნე ბის, მსოფ ლ შეგ-

რ ძ ნე ბის კო ლო სა ლუ რი და მაჩ ქა რე ბე ლი ა. ამის ერ თხელ გან მ ც დელ ადა მი ანს არ შე უძ-

ლი ა, ხელ მე ო რედ არ სცა დოს. ის ემო ნე ბა ამ პრო ცესს. ისე ვე, რო გორც ემორ ჩი ლე ბი ან

ნარ კო ტიკს ან ალ კო ჰოლს. ვი საც ენას თან ასე თი და მო კი დე ბუ ლე ბა აქვს, ვფიქ რობ, მას

ეწო დე ბა პო ე ტი“.

ბროდ ს კი არ ებ რ ძო და საბ ჭო თა წყო ბი ლე ბას. მას სურ და თა ვი სუფ ლე ბა თა ვი სი ნი ჭის-

თ ვის; იმის თ ვის, რომ ბო ლომ დე გან ხორ ცი ე ლე ბუ ლი ყო. ის საბ ჭო თა კავ ში რი დან გა ა სახ-

ლეს26, მე რე მთე ლი ცხოვ რე ბა სამ შობ ლო ენატ რე ბო და და უბე დუ რი იყო, რომ აღ მოჩ ნ და

უცხო ეთ ში, რო გორც ოვი დი უს ნა ზო ნი.

ქარ თ ვე ლე ბის შე სა ხე ბაც ვი სა უბ რებ: პა რი ზი დან სა ქარ თ ვე ლო ში დაბ რუ ნე ბუ ლი და ვით

კა კა ბა ძე სამ ხატ ვ რო აკა დე მი ა ში ფერ წე რას ას წავ ლი და. მოს კო ვი დან გრა ბა რის27 ხელ მ-

1 2 8


ძღ ვა ნე ლო ბით ჩა მო ვი და კო მი სი ა, რო მელ მაც გა აკ რი ტი კა და ვით კა კა ბა ძე, რო მელ საც

არა ნა ი რი პო ლი ტი კუ რი ინ ტე რე სე ბი არ ჰქონ და, მხო ლოდ ხატ ვა უნ დო და. ის აკა დე მი ი-

დან გა ა თა ვი სუფ ლეს. იხ ვე წე ბო და – ფერ წე რას თუ არა, თე ატ რის მხატ ვ რო ბას მა ინც ვას-

წავ ლი ო, მაგ რამ არ და უშ ვეს. მან, თით ქ მის სრუ ლი ად უარ ყო ფილ მა, სი ღა ტა კე ში და ლია

სუ ლი. ასე ვე, სრუ ლი ად ახალ გაზ რ და მხატ ვა რი პეტ რე ოცხე ლი დახ ვ რი ტეს. დახ ვ რი ტეს

ევ გე ნი მი ქე ლა ძე, ასე ვე, სან დ რო ახ მე ტე ლი... იჭერ დ ნენ ექი მებს, მეც ნი ე რებს... 1937

წელს გა მო ვი და მშვე ნი ე რი რუ სულ - ქარ თუ ლი ლექ სი კო ნი, რო მე ლის ავ ტო რე ბიც რეპ რე-

სი ებს შე ე წირ ნენ და ამ წიგ ნ ზე, ჯერ ფორ ზა ცებს ხევ დ ნენ, მე რე კი სრუ ლი ად გა აქ რეს.

რუ სეთ ში ცენ ზუ რი სა და ტექ ს ტე ბის გა ნად გუ რე ბის სა წი ნა აღ მ დე გოდ ხდე ბო და იმ გ ვა-

რი რამ, რის შე სა ხე ბაც სა ქარ თ ვე ლო ში არ მსმე ნი ა. შე იკ რი ბე ბოდ ნენ ვინ მეს თან სახ ლ ში

და რო მე ლი მე მწე რა ლი ან პო ე ტი კითხუ ლობ და თა ვის ლექ სებს ან პრო ზას. შემ დეგ მე-

ო რე ოჯახ ში შე იკ რი ბე ბოდ ნენ, შემ დეგ – მე სა მე ში და ასე შემ დეგ. შემ დეგ ეს მსმე ნე ლე-

ბი სა კუ თარ მე გობ რებს აგე ბი ნებ დ ნენ ახა ლი ნა წარ მო ე ბე ბის შე სა ხებ; ტექ ს ტებს ხე ლით

წერ დ ნენ, იმი ტომ კი არა, რომ საქ მე არ ჰქონ დათ, ეს ამ ადა მი ა ნე ბის ცხოვ რე ბის მი ზა ნი

იყო. ცნო ბი ლი ა, რო გორ გა და წე რა სოლ ჟე ნი ცინ მა სო ფელ ჟუ კოვ კა ში ახ მა ტო ვას „პოემა

უგ მი როდ“, შემ დეგ ისი ნი ერ თ მა ნეთს შეხ ვ დ ნენ. ახ მა ტო ვამ მას „რეკვიემი“ წა უ კითხა და

სოლ ჟე ნი ცინ მა უთხ რა, „მილიონები იღუ პე ბო და მა შინ და რა გახ და ერ თი დე და და ერ თი

შვი ლი ო!“28

60-იან წლებ ში „ნოვი მი რის“ რე დაქ ტო რი იყო ტვარ დოვ ს კი29. სწო რედ მან და ბეჭ და ახ-

მა ტო ვა, სოლ ჟე ნი ცი ნის „ივან დე ნი სო ვი ჩი“, ბროდ ს კის რამ დე ნი მე ლექ სი. ტვარ დოვ ს კიმ

მა შინ დი დი რო ლი ითა მა შა, რად გან რო ცა ეს ტექ ს ტე ბი გა მოქ ვეყ ნ და, ბევრს გუ ლი მი ე ცა.

რუ სეთ ში ეს ადა მი ა ნე ბი, რომ ლე ბიც არ იბეჭ დე ბოდ ნენ, გარ კ ვე ულ წრე ებ ში მა ინც ცნო-

ბი ლე ბი იყ ვ ნენ. ჩვენ კი ამ დროს რა ტომ ღაც ჩუ მად ვი ყა ვით.

და ვით ბარ ბა ქა ძე – აქ ისეთ დრა მა ტულ ამ ბებ ზე იყო სა უ ბა რი, რომ ძა ლა უ ნე ბუ რად

გიჩ ნ დე ბა სურ ვი ლი, წინ წა მო წიო ის რა ღაც და დე ბი თიც, რაც ცენ ზუ რა სა და აკ რ ძალ ვას

ჰქონ და. ერთს ნამ დ ვი ლად ვერ და ვუ კარ გავთ საბ ჭო თა კავ შირს: რამ დე ნად ადეკ ვა ტუ რე-

ბი და სა კუ თა რი თა ვის ერ თ გუ ლე ბი უნ და ყო ფი ლიყ ვ ნენ, რამ დე ნად ძლი ე რე ბი, რომ ის

ყვე ლა ფე რი, რა საც აკე თებ დ ნენ, ასე ღი ად ეკე თე ბი ნათ, ასე კარ გად მო ე წეს რი გე ბი ნათ და

აეგოთ ის სამ ყა რო, რო მელ საც და ნარ ჩე ნი მსოფ ლიო გა ოგ ნე ბუ ლი უყუ რებ და.

80-იანი წლე ბი ჩემ თ ვის, რა თქმა უნ და, ჯო ჯო ხე თი იყო, მაგ რამ იმ დრო ი დან ყვე ლა ზე

კარ გად ჟურ ნალ „ამერიკის“ ნომ რე ბი მახ სოვს – ეს იყო ინ ტე ლექ ტის ზე ი მი. 90-იანებში

საბ ჭო თა ცენ ზუ რა აღარ არ სე ბობ და, მაგ რამ ყველ გან პრი მი ტი ვიზ მი იყო გა მე ფე ბუ ლი. სა-

ხელ მ წი ფო სა და ხე ლო ვა ნებს შო რის ბრძო ლა ახალ პლატ ფორ მა ზე იყო გა და სუ ლი, თით-

ქოს ყვე ლა ახალ სი ტუ ა ცი ას ელო დე ბო და, უც დიდ ნენ, რა იქ ნე ბო და, რომ ახალ ყო ფას რაც

შე იძ ლე ბა უკეთ მორ გე ბოდ ნენ. ასე იყო გამ სა ხურ დი ას, შე ვარ დ ნა ძის დროს, ალ ბათ, ასეა

1 2 9


ახ ლაც. მა შინ ყვე ლა ემ ზა დე ბო და ახა ლი კო ნი უნქ ტუ რის და სახ ვედ რად და მზად იყო ძვე-

ლი სათ ვის კი დევ ერ თხელ ჩა ე ზი ლა წიხ ლი.

ჩე მი აზ რით, ამ თე მას მე ო რე კუთხეც აქვს – სად ხდე ბა ლი ტე რა ტუ რის აკ რ ძალ ვა

თა ნა მედ რო ვე კონ ტექ ს ტ ში და ვინ ამ ზა დებს ამ ტი პის აკ რ ძალ ვებს. ამას წი ნათ წა ვი-

კითხე, რომ თურ ქეთ ში ერ თ -ერთ ენ ციკ ლო პე დი ა ში დარ ვი ნიზ მის შე სა ხებ სურ დათ და-

წე რა, მაგ რამ სტა ტია აკ რ ძა ლეს. თურ ქეთ ში დღეს დარ ვინ ზე წე რა არ შე იძ ლე ბა, მაგ რამ

უამ რა ვი რა მაა დაშ ვე ბუ ლი. თუ საბ ჭო თა კავ შირ ში იდე ო ლო გი ის გა მო მარ ტი ვად კრძა-

ლავ დ ნენ წიგ ნებს, დღეს ფრონ ტი ბევ რი მი მარ თუ ლე ბი თაა გაშ ლი ლი. თა ვი სუფ ლე ბის-

თ ვის ბრძო ლა ფა რავს მე ო რე სა კითხს – რას ნიშ ნავს თა ვი სუფ ლე ბა? ჯერ კი დევ ძველ

შუ მე რებ თან თა ვი სუფ ლე ბას არ და ეს მო და კითხ ვა – რა? და ეს მო და ორ მა გი კითხ ვა –

რა, სა ით? ამ თვალ საზ რი სით ჩემ თ ვის სა ინ ტე რე სოა სა ხელ მ წი ფოს და იმ ადა მი ა ნებს,

რომ ლე ბიც სა ზო გა დო ებ რი ვი აზ რის შემ ს წავ ლე ლის ფუნ ქ ცი ებს ატა რე ბენ, რა პო ზი ცია

უკა ვი ათ აკ რ ძა ლუ ლი ლი ტე რა ტუ რის მი მართ და სა ერ თოდ, რა ტომ კრძა ლა ვენ. აქ ოვი-

დი უს ნა ზო ნი და ეზო პე ახ სე ნეს; მაგ რამ არ შე იძ ლე ბა, არ გა გახ სენ დეს პლა ტო ნი, ბევ რი

სხვა ფი ლო სო ფო სიც, რომ ლე ბიც მშვე ნივ რად გრძნობ დ ნენ თავს, მი უ ხე და ვად იმი სა,

რომ მა თაც ჰქონ დათ პრობ ლე მე ბი. არის ტო ტე ლემ და ტო ვა ათე ნი და თქვა: არ მინ და

ათენს კი დევ ერ თხელ მო უ ვი დეს ისე თი რამ, რაც სოკ რა ტეს და მარ თე სო. რო ცა სოკ-

რა ტე ზეა სა უ ბა რი, სულ ავიწყ დე ბათ, რომ სოკ რა ტე მთელ ათენს არ და უს ჯი ა, მხო ლოდ

სა მი ხმის უპი რა ტე სო ბით და სა ჯეს.

გერ მა ნი ა ში ლი ტე რა ტუ რის აკ რ ძალ ვას „ინ დექ ს ზე დას მა“ ჰქვი ა. ის რამ დე ნი მე ხა სი ა-

თის შე იძ ლე ბა იყოს. ინდექსირება გუ ლის ხ მობს იმას, რომ რა ღაც პე რი ო დის შემ დეგ შე-

იძ ლე ბა წიგნს ან ფილმს აკ რ ძალ ვა მო ეხ ს ნას. არის ლი ტე რა ტუ რა, რო მელ საც 18 წლამ-

დე ბავ შ ვე ბი ვერ წა ი კითხა ვენ, შეზღუ დუ ლია გა ყიდ ვე ბი. შე იძ ლე ბა გა მო ვი დეს წიგ ნი და

გა ყიდ ვე ბის შემ დეგ აიკ რ ძა ლოს, რად გან იქ თვალს ადევ ნე ბენ, რა გავ ლე ნა აქვს ამა თუ

იმ წიგნს სა ზო გა დო ე ბა ზე. მი ლე რი რომ თარ გ მ ნეს გერ მა ნუ ლად, წა კითხ ვა შე იძ ლე ბო და,

მაგ რამ დახ ლ ზე და დე ბა და გა ყიდ ვა – არა. პორ ნოგ რა ფი უ ლი ლი ტე რა ტუ რაც და ხა რის-

ხე ბუ ლი ა. არის ერ თი პრობ ლე მა, რო მელ საც გერ მა ნუ ლი კა ნონ მ დებ ლო ბა ვერ უმ კ ლავ-

დე ბა. იქა ცაა ჩა მო ნათ ვა ლი, რო მე ლიც არა ნა ი რად არ გან ს ხ ვავ დე ბა რო მის ინ დექ სის გან.

14 ათა სამ დე მხო ლოდ ფილ მია გერ მა ნი ა ში ინდექსირებული. გერ მა ნი ა ში არ სე ბობს ე.წ.

თვით შეზღუდ ვის სა ზო გა დო ე ბა, რო მე ლიც წიგ ნებ სა და ფილ მებს შეზღუდ ვას უწე სებს. სა-

ინ ტე რე სო ა, რომ ინდექსირებული წიგ ნის გა მომ ცე მე ლიც და გამ ყიდ ვე ლიც ის ჯე ბა ჯა რი-

მე ბით. თუ შე ი ძი ნეთ, თქვენც იხ დით ჯა რი მას, მაგ რამ ინ დექ სი რე ბუ ლი წიგ ნე ბის გა მოქ-

ვეყ ნე ბუ ლი სია არ არ სე ბობს. თუმ ცა, გერ მა ნი ა ში ამ თე მა ზე ბევრს კა მა თო ბენ, რად გა ნაც

ეში ნი ათ, რომ აკ რ ძალ ვა კი დევ უფ რო მეტ ინ ტე რესს გა ა ჩენს.

ჩვენ თან საბ ჭო თა ტრა დი ცია მა ინც გრძელ დე ბა. სა ქარ თ ვე ლო ში ჯე რაც არ გა მოქ ვეყ ნე-

ბუ ლა იმ ადა მი ა ნე ბის სი ა, რო მე ლე ბიც საბ ჭო თა რე ჟიმ თან თა ნამ შ რომ ლობ დ ნენ. მე ვი ცი


რამ დე ნი მე უფ რო სი თა ო ბის ადა მი ა ნი, რო მე ლიც წერს იმ თე მებ ზე, რომ ლებ ზე დაც წე რის

უფ ლე ბა ნამ დ ვი ლად არა აქვს.

ცო ტა თი მე უ ხერ ხუ ლე ბა ისიც, რომ დღეს ამ აუდი ტო რი ა ში აკ რ ძა ლუ ლი ლი ტე რა ტუ რის

თე მა ზე ამ ხე ლა აუდი ტო რია შე იკ რი ბა, მა შინ რო ცა გერ მა ნი ა ში ძა ლი ან ცნო ბი ლი ავ ტო-

რე ბის მო სას მე ნად შე იძ ლე ბა 10-14 ადა მი ა ნი მო ვი დეს.

შო თა გა გა რი ნი – ყვე ლა ქვეყ ნა ში, სა დაც ცენ ზუ რის მარ ყუ ჟი მოქ მე დებ და, ლი ტე რა-

ტუ რუ ლი პრო ცე სი მა ინც მიმ დი ნა რე ობ და. აქ ვგუ ლის ხ მობ იმ კა ნონ გა რე შე პრო ცესს, რო-

მე ლიც ხელ დას ხ მუ ლი არ იყო საბ ჭო თა ხე ლი სუფ ლე ბის მი ერ. ადა მი ა ნე ბი წერ დ ნენ, უჯ-

რებ ში ინა ხავ დ ნენ რო მა ნებს და ელო დე ბოდ ნენ, რო დის და იშ ლე ბო და საბ ჭო თა კავ ში რი.

ამ გ ვა რი ფაქ ტი ქარ თულ ლი ტე რა ტუ რა ში მე არ მახ სენ დე ბა. ეს შე იძ ლე ბა ორი მი ზე ზით

ავ ხ ს ნათ. პირ ვე ლი – ჩვენ თან ასე თი წიგ ნე ბი უბ რა ლოდ, არ იწე რე ბო და. მე ო რე – რა-

ხან სა ქარ თ ვე ლო საბ ჭო თა კავ ში რის პე რი ფე რი ა ში მდე ბა რე ობ და, ჩვენ თან კონ ტ რო ლი

ისე თი მკაც რი არ იყო, რო გო რიც ცენ ტ რ ში, ანუ მოს კოვ ში. ყვე ლამ ვი ცით, რომ თბი ლის ში

1986 წლამ დე, კი რო ვის ბაღ ში იმარ თე ბო და წიგ ნის ბაზ რო ბა, სა დაც ვაჭ რობ დ ნენ იმ წიგ ნე-

ბით, რო მელ თა გა ყიდ ვაც არ შე იძ ლე ბო და.

ლა შა ბაქ რა ძე – ამ თვალ საზ რი სით, გრი გოლ რო ბა ქი ძის გარ და, ქარ თუ ლად არა ფე რი

მახ სენ დე ბა, რუ სებ მა კი თა რო ე ბი დან დი დი ლი ტე რა ტუ რა ჩა მო ი ღეს. საბ ჭო თა კავ ში რის

ბო ლო წლე ბი და მი სი ნგრე ვის პე რი ო დი ლი ტე რა ტუ რის თვალ საზ რი სით, ძა ლი ან სა ინ-

ტე რე სო იყო. დღეს აქ წა მო ვი ღე მა მა ჩე მის30 1978-79 წლებ ში და წე რი ლი სტა ტი ე ბი, რომ-

ლებ საც საბ ჭო თა კავ შირ ში და ბეჭ დ ვის შან სი არ ჰქონ დათ. „მწერლობის მოთ ვი ნი ე რე ბაც“

1983 წელს და წე რა და ის მოგ ვი ა ნე ბით გა მო ვი და. აკ რ ძა ლულ ლი ტე რა ტუ რას ბავ შ ვო ბი-

დან ვკითხუ ლობ დი, რად გა ნაც ჩვენ თან სახ ლ ში მოჰ ქონ დათ. ასე წა ვი კითხე, მა გა ლი თად,

უცხო ეთ ში რუ სუ ლად გა მო ცე მუ ლი ორუ ე ლი31, რო მე ლიც სსრკ-ში აკ რ ძა ლუ ლი იყო.

საბ ჭო თა დროს ასე თი ანეგ დო ტიც არ სე ბობ და: ან დ რო პოვ მა32, რო მე ლიც მა შინ КГБ-ს

უფ რო სი იყო, ქსე როქ ს ზე გა და სა ღე ბად მი ი ტა ნა ტოლ ს ტო ის „ომი და მშვი დო ბა“. რო დე საც

ჰკითხეს, რად გინ დათ, მი ლი ო ნო ბით ეგ ზემ პ ლა რი ა ო, უპა სუ ხა – ჩე მი შვი ლი სხვა ნა ი რად ლი-

ტე რა ტუ რას არ კითხუ ლობ სო. ასე ვე უცხო ე თი დან ჩა მოჰ ქონ დათ ძა ლი ან სა ინ ტერ სო რუ სუ ლი

ჟურ ნა ლი „კონტინენტი“. იყო ქარ თუ ლი ჟურ ნა ლე ბიც, სა დაც ძი რი თა დად ქარ თ ვე ლი ემიგ-

რან ტე ბის კინ კ ლა ო ბა და უნი ჭო ლექ სე ბი იბეჭ დე ბო და. მაგ რამ იყო სა ინ ტე რე სო რა ღა ცე ე ბიც –

მა გა ლი თად, გა ბაშ ვი ლის33 მო გო ნე ბე ბი. ასე ვე, საბ ჭო თა დროს მაქვს წა კითხუ ლი ამალ რი კის34

წიგ ნი, რო მელ საც სწო რედ „1984“ ჰქვი ა. ის წი ნას წარ მეტყ ვე ლებ და, რომ საბ ჭო თა კავ ში რი

1984 წლამ დე ვერ მი აღ წევ და. ამალ რი კი სულ რამ დე ნი მე წლით შეც და. ასე თი ლი ტე რა ტუ რა

ერ თი ღა მით მოჰ ქონ დათ ხოლ მე, უმე ტე სად რუ სე ბი ჩა მო დი ოდ ნენ და იმათ ჩა მოჰ ქონ დათ.

სა ქარ თ ვე ლო ში ამ გ ვა რი ლი ტე რა ტუ რა ძა ლი ან მცი რე რა ო დე ნო ბით იყო. ჩე მი აზ რით, ეს იმას

1 30


უკავ შირ დე ბა, რომ ძვე ლი ლი ტე რა ტუ რა, რო მე ლიც 37-ში რეპ რე სი რე ბუ ლებს, ალ ბათ, ჰქონ-

დათ, ში შით გა და ყა რეს. მე ო რე და მთა ვა რი მი ზე ზი კი ქარ თ ვე ლე ბის კონ ფორ მიზ მი ა. საბ ჭო თა

სა ქარ თ ვე ლო ში ლი ტე რა ტო რებ სა და ხე ლი სუფ ლე ბას შო რის შეხ მატ კ ბი ლე ბუ ლი ურ თი ერ-

თო ბა იყო. სტა ლი ნის სიკ ვ დი ლის შემ დეგ კო მუ ნის ტუ რი იდე ო ლო გია სა ქარ თ ვე ლო ში მთლი-

ა ნად მო ი შა ლა, იდე ო ლო გი უ რი რწმე ნა აღარ არ სე ბობ და და პარ ტი ა ში ძი რი თა დად კა რი ე რის

გა მო მი დი ოდ ნენ. მწე რალ მა იცო და, სა დამ დე ჰქონ და უფ ლე ბა – და ე წე რა ხე ლი სუფ ლე ბამ

იცო და – სა დამ დე უნ და და ე ხუ ჭა თვა ლი. ამი ტო მაც, ქარ თუ ლად 60-70-იან წლებ ში შექ მ ნი ლი

დი დი არა ფე რი იყო გა მო საქ ვეყ ნე ბე ლი სსრკ-ს დან გ რე ვის შემ დეგ.

თუმ ცა, თუ კარ გად მოვ ჩხ რეკთ, შე იძ ლე ბა ვი პო ვოთ ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო ავ ტო რე ბიც,

იმი ტომ, რომ ბო ლო 20 წე ლი ა, ამ მხრივ ძა ლი ან ცო ტა რამ გა კეთ და. შე იძ ლე ბა, რო მე-

ლი მე ავ ტო რი აკ რ ძა ლუ ლი არ იყო, მაგ რამ მი ი ვიწყეს იმის გა მო, რომ რო გორც ჩვენ თან

ამ ბობ დ ნენ, „პატრონი არ ჰყავ და“, უბ რა ლოდ, არ შე ვი ნა ხეთ და არ მო ვუ ა რეთ.

ნანა ყიფიანი, ხელოვნებათმცოდნე – კა პა ნე ლის35 შე სა ხებ რას იტყ ვით? ის ხომ აკ-

რ ძა ლუ ლი იყო?

და ვით ბარ ბა ქა ძე – კა პა ნე ლი აკ რ ძა ლუ ლი და რეპ რე სი რე ბუ ლი არ ყო ფი ლა. მას

ავიწ რო ვებ დ ნენ; იგ ნო რი რე ბუ ლი იყო. ის ძა ლი ან მკაც რი იყო ქარ თუ ლი რე ა ლო ბის მი-

მართ და მკაც რად აკ რი ტი კებ და მას. ასე ვე, სა ინ ტე რე სოა ისიც, რომ კა პა ნე ლი ქა ლებს არ

უყ ვარ დათ, რად გან ქა ლებ ზე და წე რა ფი ლო სო ფი უ რი ოპუ სი, რომ ლის გა მოც მას პირ და-

პირ სა დარ ბა ზო ებ ში ხვდე ბოდ ნენ. მის თ ვის იგ ნო რი რე ბა რომ არ გა ე კე თე ბი ნათ, ნამ დ ვი-

ლად უკე თე სი იქ ნე ბო და; იმი ტომ, რომ თე მე ბი, რომლებსაც კა პა ნე ლი 50-60-იან წლებ ში

ამუ შა ვებ და, დღე საც კი არ არის ბო ლომ დე გახ ს ნი ლი ჩვენ თან. ის გვა რად ჭან ტუ რია იყო

და შალ ვა ნუ ცუ ბი ძე მას „ჭანტურფილოსოფოსს“ ეძახ და. ფაქ ტი ა, რომ მან თა ვი სი შე საძ-

ლებ ლო ბე ბი ბო ლომ დე ვერ გახ ს ნა.

ტექ ს ტე ბი შე იძ ლე ბა კი დევ გა მოჩ ნ დეს; ასე თი რამ მარ თ ლაც და საშ ვე ბი ა. მა გა ლი თად,

„გრიგოლ ხან ძ თე ლის ცხოვ რე ბა“ შვი დი სა უ კუ ნის გან მავ ლო ბა ში და ფა რუ ლი იყო და

მხო ლოდ მეცხ რა მე ტე სა უ კუ ნე ში მო ი ძებ ნა.

ნა ნა შენ გე ლაია – ასე ვე, ჩვენ ვი ცით, რომ ვიქ ტორ ნო ზა ძეს36 არაჩ ვე უ ლებ რი ვი, ღრმა

გა მოკ ვ ლე ვე ბი აქვს „ვეფხისტყაოსნის“ შე სა ხებ, მაგ რამ ისი ნი სა ქარ თ ვე ლო ში სრუ ლად

არ გა მოქ ვეყ ნე ბუ ლა. ასე ვე ძა ლი ან სამ წუ ხა რო ა, რომ მი ვი ვიწყეთ გრი გოლ წე რეთ ლის37

– აღი ა რე ბუ ლი ფი ლო ლო გის შრო მე ბი.

დარ ბა ზი დან – უნ და არ სე ბობ დეს თუ არა ლი ტე რა ტუ რა, რო მე ლიც აკ რ ძა ლუ ლი იქ ნე-

ბა ხალ ხის თ ვის?

1 31


ნა ნა შენ გე ლაია – რა თქმა უნ და, ყვე ლა ფე რი უნ და გა მოქ ვეყ ნ დეს და ხელ მი საწ ვ დო მი

უნ და იყოს ყვე ლას თ ვის. არ შე იძ ლე ბა ვინ მეს უთხ რა, ეს არ წა ი კითხო ო.

ლა შა ბაქ რა ძე – მეც ვფიქ რობ, რომ არა ფე რი არ უნ და იყოს აკ რ ძა ლუ ლი. დღეს ბავ-

შ ვე ბის პორ ნოგ რა ფიაა აკ რ ძა ლუ ლი, მაგ რამ რო გო რი უნ და იყოს ან უნ და იყოს თუ არა

კონ ტ რო ლი ამა ზე ინ ტერ ნეტ ში – სე რი ო ზუ ლი დის კუ სი ის სა გა ნი ა. ვთქვათ გერ მა ნი ა ში,

სა დაც ბავ შ ვე ბის პორ ნოგ რა ფი ის წარ მო ე ბა დას ჯა დი ა, ორი წლის წინ კი დევ უნ დო დათ

ინ ტერ ნეტ ში და მა ტე ბი თი ზო მე ბის გა ტა რე ბა და ძა ლი ან ბევ რი ადა მი ა ნი გა მო ვი და ამის

წი ნა აღ მ დეგ. ცხა დი ა, მათ თ ვის ბავ შ ვე ბის პორ ნოგ რა ფია მი უ ღე ბე ლი ა; მაგ რამ თქვეს,

რომ სა დაც ამ აკ რ ძალ ვას და უშ ვე ბენ, სა ხელ მ წი ფო კი დევ შე ეც დე ბა სხვა აკ რ ძალ ვე-

ბის და წე სე ბას. მე რე კი ძა ლი ან რთუ ლი იქ ნე ბა ამ შეზღუდ ვებ თან ბრძო ლა. ინ ტერ ნეტ-

ში ფილ ტ რე ბის და დე ბა და რა ღაც სა ი ტე ბის აკ რ ძალ ვა უაზ რო ბა ა. მა გა ლი თად, ჩი ნეთ ში

ფე ის ბუ ქიც კი აკ რ ძა ლუ ლი ა, მაგ რამ ეს არ იძ ლე ვა იმ შე დეგს, რაც სა ხელ წი ფოს სურს,

რომ მი ი ღოს.

გი ორ გი ცხა და ი ა, ჟურნალ „ლიბერალის“ მეს ვე ტე – ახ ლა ხან გა მოქ ვეყ ნ და სა ინ ტე-

რე სო სტა ტია ერთ ამე რი კულ ჟურ ნალ ში, სა დაც ავ ტო რი ამ ტ კი ცებ და, რომ საბ ჭო თა კავ-

ში რის დაშ ლა ში ძა ლი ან დი დი წვლი ლი შე ი ტა ნა არა ეკო ნო მი კურ მა ჩა მორ ჩე ნი ლო ბამ,

არა მედ იმან, რომ ინ ფორ მა ცია იყო შეზღუ დუ ლი. ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო ა, პრო პორ ცი უ ლად

რა რო ლი შე ას რუ ლა გა მო ხატ ვის თა ვი სუფ ლე ბის შეზღუდ ვამ საბ ჭო თა კავ ში რის დაშ ლა-

ში?

გი ორ გი გვა ხა რი ა, კი ნომ ცოდ ნე – სა ინ ტე რე სო ა, რო გორ და იწყო ცენ ზუ რის მოხ ს ნა

საბ ჭო თა კავ შირ ში, რა და უშ ვეს პირ ველ ეტაპ ზე, რა შემ დეგ და რო გო რია ის ტო რი უ ლი

კონ ტექ ს ტი. ალ ბათ, ყვე ლა ზე დი დი კულ ტუ რუ ლი შო კი 1987 წელს მოს კოვ ში, კი ნე მა ტოგ-

რა ფის ტ თა ყრი ლო ბა ზე მი ვი ღე. შე იძ ლე ბა ით ქ ვას, რომ ამ ყრი ლო ბით და იწყო სსრკ-ს

ნგრე ვა. ეს ცნო ბი ლი ის ტო რი ა ა. სა ქარ თ ვე ლოს დე ლე გა ცია სა ერ თოდ არ ვეს წ რე ბო დით

ამ სხდო მას: კრემ ლ ში ძა ლი ან კარ გი წიგ ნე ბის მა ღა ზია იყო და იქ ვი ყა ვით, რო ცა ჩვე-

ნი ერ თი კო ლე გა მო ვი და და გვითხ რა, – მო დით დარ ბაზ ში, იქ საბ ჭო თა კავ ში რი ინ გ რე-

ვა ო. დარ ბაზ ში რომ მი ვე დით, სულ სხვა სი ტუ ა ცია დაგ ვ ხ ვ და. ისი ნი, ვინც, რო გორც წე სი,

პრე ზი დი უმ ში ის ხ დ ნენ, დარ ბაზ ში იყ ვ ნენ; ისი ნი, ვინც დარ ბაზ ში უნ და ყო ფი ლი ყო, ანუ

ახალ გაზ რ დე ბი – პრე ზი დი უმ ში. მა თი პირ ვე ლი მოთხოვ ნა იყო აკ რ ძა ლუ ლი ფილ მე ბის

ჩა მო ღე ბა თა რო ე ბი დან და ამას მი აღ წი ეს. ამის შემ დეგ მხატ ვარ თა კავ ში რის ყრი ლო ბა

ჩა ტარ და იმა ვე სცე ნა რით, მე რე კომ პო ზი ტორ თა კავ ში რის ყრი ლო ბა, სა დაც აკ რ ძა ლუ ლი

მუ სი კა და უშ ვეს. გა ი მარ თა მწე რალ თა კავ ში რის ყრი ლო ბაც, სა დაც პრე ზი დი უ მი დარ ჩა

ისე თი ვე, რო გო რიც მა ნამ დე იყო.

1 32


რა ტომ მოხ და ასე? რა ტომ იყო მწერ ლო ბა ასე თი რე აქ ცი უ ლი? გა მო სა ხუ ლე ბა ხომ უფ-

რო სა ში ში ა, ვიდ რე სიტყ ვა? რა შე იძ ლე ბა ყოფილიყო ამის მი ზე ზი? სა ქარ თ ვე ლო შიც მწე-

რალ თა კავ ში რი იყო ყვე ლა ზე მე ტად რე აქ ცი უ ლი სივ რ ცე.

და ვით ბარ ბა ქა ძე – სა ქარ თ ვე ლოს მწე რალ თა კავ ში რი ბო ლომ დე საბ ჭო ეთს იცავ და.

ამას ერ თი მი ზე ზი აქვს – უწიგ ნუ რო ბა. მე ო რე მი ზე ზი ისიც იყო, რომ თა რო ე ბი დან გად-

მო სა ღე ბი დი დიც არა ფე რი ყო ფი ლა. სხვა თა შო რის, რო ცა რუს და ქარ თ ველ მწერ ლებს

ადა რებ, ქარ თ ვე ლე ბი ინ ტე ლექ ტით ნამ დ ვი ლად ვერ და იტ რა ბა ხებ დ ნენ. ეს ჩანს კი დეც:

მა თი მწერ ლო ბის დო ნე თან და თან სა ბავ შ ვო და სოფ ლურ პრო ზამ დე ჩა მო ვი და. ეს ჩანს

ანა ლიზის ხა რის ხ ში, იმ თე მებ ში, რო მლებ საც ამუ შა ვე ბდნენ, მეტყ ვე ლე ბის დი ა ლექ ტი ზა-

ცი ა ში და ა.შ.

იყო კი დევ ერ თი მი ზე ზიც – იმის შემ დეგ, რაც პა რა დიგ მა შე იც ვა ლა, მწერ ლე ბი ახალ

პა რა დიგ მას ებღა უ ჭე ბოდ ნენ. რო გორც წე სი, ეროვ ნუ ლი მოძ რა ო ბის დროს მა თი რე-

აქ ცია ნე გა ტი უ რი იყო, პო ზი ტი ურს არას დ როს არა ფერს არ ამ ბობ დ ნენ. ძა ლი ან კარ გი

მა გა ლი თია ის, რომ ქარ თუ ლი ენის სიწ მინ დის კულ ტი იყო მათ მთა ვარ ორ გა ნო ში –

„ლიტერატურულ სა ქარ თ ვე ლო ში“. ვერ სად ვერ ნა ხავ დი ზედ მეტ წერ ტილ - მ ძი მეს, ყვე-

ლა ფე რი აკა კი შა ნი ძის გრა მა ტი კის მი ხედ ვით იყო გა მარ თუ ლი. დრო თა გან მავ ლო ბა ში

უფ რო და უფ რო ჩანს, რომ ეს მემ კ ვიდ რე ო ბის დაც ვის სურ ვი ლი იყო. სა ინ ტე რე სოა ის

გავ ლე ნაც, რო მელ საც ახა ლი თა ო ბა ახ დენ და ძველ თა ო ბა ზე. ძა ლი ან დი დი გავ ლე ნა

ჰქონ და ახალ თა ო ბას, მა გა ლი თად, ბე სიკ ხა რა ნა ულ ზე და ოთარ ჭი ლა ძე ზე.

ზო გა დად, ქარ თ ველ მწერ ლებს წარ მოდ გე ნა არა აქვთ თა ნა მედ რო ვე ლი ტე რა ტუ რათ მ-

ცოდ ნე ო ბა ზე. ქარ თუ ლი ლი ტე რა ტუ რა დი ა ლო გუ რი ლი ტე რა ტუ რა არ არის, ის მო ნო ლო-

გუ რია და სა კუ თარ თავ შია ჩა კე ტი ლი.

გი ორ გი გვა ხა რია – მწერ ლო ბის სპე ცი ფი კა ძა ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ა, ის სიტყ ვა ზეა

და მო კი დე ბუ ლი და ძა ლი ან მო ნო ლი თუ რი ა. კი ნოც და მუ სი კაც უსაზღ ვ რო ა, იქ ნებ ესეც

იყოს მი ზე ზი?

ლა შა ბაქ რა ძე – საბ ჭო თა კავ შირ ში უამ რა ვი რამ ითარ გ მ ნე ბო და რუ სუ ლად. რუ სუ-

ლი მწერ ლო ბაც ითარ გ მ ნე ბო და უცხო ენებ ზე, რუ სი მწერ ლე ბი საზღ ვარ გა რე თაც და დი-

ოდ ნენ. მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია ისიც, რომ ლი ტე რა ტუ რას ემ ყა რე ბა კი ნო ცა და თე ატ რიც. ამას

სსრკ-ში კარ გად ხე დავ დ ნენ. ცეკას ყვე ლა დად გე ნი ლე ბა ჯერ მწე რალ თა კავ შირს ეხე-

ბო და, შემ დეგ ვრცელ დე ბო და სხვა შე მოქ მე დე ბით კავ ში რებ ზე. რაც ლი ტე რა ტუ რა ში

ხდე ბო და, მე რე გა და დი ო და კი ნო ში. ამი ტო მაც, ტერორის პირ ვე ლი ტალ ღა ყო ველ თ ვის

ეხე ბო და ლი ტე რა ტუ რას. არც ერ თი შე მოქ მე დე ბი თი კავ ში რი არ ყო ფი ლა ცე კას ისე თი

მეთვალყურეობის ქვეშ, რო გორც მწე რალ თა და არც ერთ დარ გ ში იმ დე ნი ადა მი ა ნი არ

1 33


მო უკ ლავთ, რამ დე ნიც მწერ ლო ბა ში. ჩვენ მხო ლოდ ცნო ბილ მწერ ლებს ვიც ნობთ. 1985

წელს, გორ ბა ჩო ვის მოს ვ ლის შემ დეგ უპირ ვე ლე სად მხატ ვ რუ ლი ლი ტე რა ტუ რის გა მოქ-

ვეყ ნე ბა და იწყეს. ასე თი ვე რამ მოხ და 50-იანებში ხრუშ ჩო ვის დროს, მაგ რამ რო გორც კი

ხრუშ ჩო ვი მიხ ვ და, რომ ზედ მე ტად მი უშ ვა სადავეები, მა ში ვე გა ამ კაც რა ცენ ზუ რა. პირ ვე-

ლად მა შინ მოხ და მა ნამ დე აკ რ ძა ლუ ლი ლი ტე რა ტუ რის გა მოქ ვეყ ნე ბა.

და ვით ბარ ბა ქა ძე – მწერ ლე ბის რე აქ ცი ო ნე რო ბას ვე რაფ რით ვერ გა ვა მარ თ ლებთ იმ

ზე წო ლით, რაც მათ ზე მო დი ო და. „ის ურ ჩევ ნია მა მულ სა, რომ შვი ლი სჯობ დეს მა მა სა“ – ამ ან და ზის სა პი რის პი როდ იქ ცე ო და ნე ბის მი ე რი ქარ თ ვე ლი მწე რა ლი. უკ ვე და ფა სე ბუ ლი

ავ ტო რე ბი მრა ვა ლა თა სი ა ნი ტი რა ჟე ბით გა მოს ცემ დ ნენ კრე ბუ ლებს. მა გა ლი თად, შო თა

ნიშ ნი ა ნი ძე ყო ველ წელს გა მოს ცემ და ერ თი და იმა ვე ლექ სე ბის უზარ მა ზარ ტომს, რამ-

დე ნი მე ახალ ლექსს უმა ტებ და, მაგ რამ ტი რაჟს ახალ გაზ რ და მწერ ლებს არ უნა წი ლებ და.

ქარ თ ვე ლი მწერ ლე ბი ახალ გაზ რ დებ ზე არ ზრუ ნავ დ ნენ.

ნა ნა ყი ფი ა ნი – მა ინ ტე რე სებს, თუ გაქვთ ინ ფორ მა ცია იმის შე სა ხებ, ჰქონ დათ თუ არა

ბალ ტი ის პი რე ლებს, სომ ხებს, უკ რა ი ნე ლებს ლი ტე რა ტუ რა, რო მე ლიც საბ ჭო თა კავ ში რის

შემ დეგ და ი ბეჭ და? იყო თუ არა ეს ცენ ტ რი სა და პე რი ფე რი ის პრობ ლე მა?

ლა შა ბაქ რა ძე – სხვა რეს პუბ ლი კებ ზე ვე რა ფერს გეტყ ვით, მაგ რამ ბალ ტი ის პი რეთ შიც

და უკ რა ი ნა შიც იყო ლი ტე რა ტუ რა, რო მე ლიც „თაროებიდან ჩა მო ი ღეს“. არც შუა აზი ა ში,

არც აზერ ბა ი ჯან ში და სა ქარ თ ვე ლო შიც ამ გ ვა რი რამ ფარ თო მას შ ტა ბით არ მომ ხ და რა. ეს

პე რი ფე რი ი სა და ცენ ტ რის პრობ ლე მა არ ყო ფი ლა.

ნა ნა შენ გე ლაია – ვფიქ რობ, რომ პირ ვე ლი დაბ რ კო ლე ბა იყო ის, რომ ქარ თუ ლი ლი-

ტე რა ტუ რა არ ითარ გ მ ნე ბო და. რუ სეთ ში მა ინც მოძ რა ო ბა იყო, უცხო ურ ლი ტე რა ტუ რა საც

თარ გ მ ნიდ ნენ და თვი თონ, რუ სი მწერ ლე ბიც ითარ გ მ ნე ბოდ ნენ, და დი ოდ ნენ საზღ ვარ-

გა რეთ, ჩა მოჰ ქონ დათ წიგ ნე ბი და ა. შ. მეც და ჩე მი შვი ლე ბიც ევ რო პულ ლი ტე რა ტუ რას

რუ სუ ლად ვკითხუ ლობ დით, ქარ თუ ლად სამ წუ ხა როდ, ძა ლი ან ცო ტა რამ იყო წა სა კითხი.

ეს ფაქ ტო რი ძა ლი ან დი დი მნიშ ვ ნე ლო ბის მქო ნე ა. მე ისიც მახ სოვს, რომ საზღ ვარ გა რეთ

რუ სუ ლი ფილ მე ბი უფ რო ად ვი ლად გა დი ო და, ვიდ რე ქარ თუ ლი. არ მგო ნი ა, რომ ჩვენ

სხვებ ზე უარე სე ბი ვართ.

1 34


სქოლიო

1 ნო ამ ჩომ ს კი (1928) – ამე რი კე ლი ენათმეცნიერი, თე ო რე ტი კო სი და მემარცხენე პუბ ლი ცის ტი. 2 Index Librorum Prohibitorum – კა თო ლი კუ რი ეკ ლე სი სის მი ერ აკ რ ძა ლუ ლი წიგ ნე ბის სი ა, ე.წ. რო მა უ-

ლი ინ დექ სი; შე მო ი ღო რო მის პაპ მა პავ ლე IV-მ, იარ სე ბა 1966 წლამ დე, გა ა უქ მა რო მის პაპ მა პავ ლე VI-მ.3 ჯე იმს ჯო ი სის „ულისე“ მწერ ლის სამ შობ ლო ში 1939 წელს, და წე რი დან 20 წლის შემ დეგ გა მოქ ვეყ ნ და.4 შიშ ვე ლი სა უზ მე“ – ამე რი კე ლი მწერ ლის, ბიტ ნი კის, ული ამ ბე რო უ ზის რო მა ნი. 5 ალენ გინ ზ ბერ გი (1926-1997) ამე რი კე ლი პო ე ტი და ბიტ ნი კი. „ჰოული“ მი სი ერ თ -ერ თი სა უ კე თე სო პო-

ე მაა (1956).6 Главлит (Главное управление по делам литературы и издательств) – ლი ტე რა ტუ რი სა და გა-

მომ ცემ ლო ბე ბის მთა ვა რი სამ მარ თ ვე ლო, ქარ თუ ლად – მთავ ლი ტი; შე იქ მ ნა 1922 წელს. 1946 წლი დან

მი ნის ტ რ თა საბ ჭოს თან არ სე ბუ ლი და მო უ კი დე ბე ლი სამ მარ თ ვე ლოა; რეს პუბ ლი კებ ში არ სე ბობ და ცალ კე

სამ მარ თ ვე ლო ე ბი; იარ სე ბა საბ ჭო თა კავ ში რის დაშ ლამ დე. 7 ლევ გუ მი ლი ო ვი (1912-1992) – ცნო ბი ლი რუ სი მეც ნი ე რი, ის ტო რი კო სი, ეთ ნოგ რა ფი, პო ე ტი და მთარ გ-

მ ნე ლი; ანა ახ მა ტო ვას და ნი კო ლაი გუ მი ლი ო ვის შვი ლი. 8 «Мы и раньше заявляли, что закроем буржуазные газеты, если возьмём власть в руки.

Терпеть существование этих газет, значит перестать быть социалистом.» Ленин В. И.

Сочинения. изд-е 4-е. Т. 26 стр. 253.9 ლევ ტროც კი (1879-1940) – რუ სი რე ვო ლუ ცი ო ნე რი, ლე ნინ თან ერ თად „ისკრის“ და მა არ სე ბე ლი, 1917

წლის რე ვო ლუ ცი ის ერ თ -ერ თი ორ გა ნი ზა ტო რი, სამ ხედ რო კო მი სა რი; და უ პი რის პირ და ლე ნინს და სტა-

ლინს, რის თ ვი საც გა რიცხეს პარ ტი ი დან და 1932 წელს საბ ჭო თა კავ ში რი დან გა ა ძე ვეს; მოკ ლეს მექ სი კა ში

1940 წელს; არის ტროც კიზ მის მთა ვა რი იდე ო ლო გი10 ОГПУ (Государственное политическое управление (ГПУ)) – გა ერ თი ა ნე ბუ ლი სა ხელ მ წი ფო

პო ლი ტი კუ რი სამ მარ თ ვე ლო. და არ ს და ლე ნი ნის მი ერ საბ ჭო ე ბის მე-6 ყრი ლო ბა ზე 1922 წელს; იარ სე ბა

НКВД-ს (Народный комиссариат внутренних дел СССР) ჩა მო ყა ლი ბე ბამ დე – 1934 წლამ დე. 11 ბო რის პილ ნი ა კი (1894-1938) ცნო ბი ლი რუ სი მწე რა ლი. 1937 წელს და ა პა ტიმ რეს, 1938 წლის 21 აპ რილს

სამ ხედ რო კო მი სა რი ატ მა მი უ სა ჯა დახ ვ რე ტა; დახ ვ რი ტეს იმა ვე დღეს. 1938 წლის შემ დეგ მი სი ნა წარ მო-

ე ბე ბი სსრკ-ში აკ რ ძა ლუ ლი იყო. 12 НЭП – Новая Экономическая Политика – ახა ლი ეკო ნო მი კუ რი პო ლი ტი კა საბ ჭო თა რუ სეთ ში,

გაგ რ ძელ და და ახ ლო ე ბით 30-იან წლე ბამ დე. 13 სერ გეი ინ გუ ლო ვი (1893-1937) – საბ ჭო თა ჩი ნოვ ნი კი; 1935-1938 წლებ ში მთავ ლი ტის მმარ თ ვე ლი; უწო-

დებ დ ნენ ლი ტე რა ტუ რის ჯა ლათს. 14 Критика должна иметь последствия! Аресты, судебную расправу, суровые приговоры,

физические и моральные расстрелы…15 მი ხა ილ სუს ლო ვი (1902-1982) – საბ ჭო თა პარ ტი უ ლი და პო ლი ტი კუ რი მოღ ვა წე, პო ლიტ ბი უ როს წევ რი,

1947-1982 წლებ ში – ცე კას მდი ვა ნი.

1 35


16 ეზო პე – ძვე ლი ბერ ძე ნი მე ი გა ვე (ძვ. წ-აღ. მე-4 სა უ კუ ნე), იგა ვის ჟან რის ფუ ძემ დე ბე ლი. მის შე სა ხებ

ცნო ბე ბი გვხვდე ბა ჰე რო დო ტეს თან და არის ტო ფა ნეს თან. 17 პლუ ბი უს ოვი დი უს ნა ზო ნი (ძვ. წ.აღ - 43 - ახ . წ -აღ 18) – რო მა ე ლი პო ე ტი, „მეტამორფოზების“ ავ ტო-

რი; ახ. წ.-აღ. 8 წელს იმ პე რა ტორ მა ავ გუს ტუს მა ქა ლაქ რო მი დან გა ა სახ ლა და უკა ნას კ ნე ლი 10 წე ლი

გა და სახ ლე ბა ში, შა ვიზღ ვის პი რეთ ში გა ა ტა რა და იქ ვე გარ და იც ვა ლა. გა და სახ ლე ბა ში და წე რა „გლოვის

ელე გი ე ბი“(Tristia) და წე რი ლე ბი პონ ტო დან (Ex Ponto). 18 პავ ლე ინ გო როყ ვა (1893-1983) – ქარ თ ვე ლი მეც ნი ე რი და მწე რა ლი, რუს თ ვე ლო ლო გი; 1924 წელს და-

ა ფუძ ნა ჟურ ნა ლი „კავკასიონი“, 1928 წელს გა მომ ცემ ლო ბა – „ქართული წიგ ნი“; არის უამ რა ვი კვლე ვის

ავ ტო რი. 19 ან დ რეი სი ნი ავ ს კი (1925-1997) – რუ სი მწე რა ლი, კრი ტი კო სი, დი სი დენ ტი; მუ შა ობ და ჟურ ნალ „ნოვი

მირ ში“. 1973 წლი დან წა ვი და ემიგ რა ცი ა ში და სი ცოცხ ლის ბო ლომ დე პა რიზ ში ცხოვ რობ და. 20 იული და ნი ე ლი (1925-1988) – რუ სი მწე რა ლი და დი სი დენ ტი. სი ნი ავ ს კი და და ნი ე ლი 1965 წელს და ა პა-

ტიმ რეს, ან ტი საბ ჭო თა პრო პა გან დის მუხ ლით გა ა სა მარ თ ლეს და 7 და 5 წლით გა და ა სახ ლეს. სი ნი ავ ს კი სა

და და ნი ე ლის პრო ცე სით იწყე ბა საბ ჭო თა დი სი დენ ტუ რი მოძ რა ო ბის მე ო რე პე რი ო დი. ამ პრო ცესს დი დი

რე ზო ნა ნა სი ჰქონ და რუ სეთ შიც და უცხო ეთ შიც. სი ნი ავ ს კი სა და და ნი ე ლის მხარ და სა ჭე რად მოს კოვ ში

1965 წლის 5 დე კემ ბერს გა ი მარ თა მი ტინ გი. ლი დია ჩუ კოვ ს კა ი ამ მწერ ლე ბის მხარ და სა ჭე რად ღია წე რი-

ლით მი მარ თა მი ხა ილ შო ლო ხოვს, რო მე ლიც მა შინ და პა ტიმ რე ბუ ლი მწერ ლე ბის მთა ვარ ბრალ მ დებ-

ლად გა მო დი ო და პრე სა ში. 21 კონ ს ტან ტინ ბა გა ტი რი ო ვი (1925-1975) – რუ სი მთარ გ მ ნე ლი, გერ მა ნის ტი; რილ კეს, გო ე თეს, თო მას

მა ნის მთარ გ მ ნე ლი. 1951 წელს და ა პა ტიმ რეს ბრალ დე ბით, თით ქოს კრემ ლის აფეთ ქე ბა სურ და და გა და-

ა სახ ლეს. მოკ ლეს 1975 წელს სა კუ თარ სა დარ ბა ზო ში. ბა გა ტი რი ო ვის თარ გ მა ნე ბი ხელ მე ო რედ 80-იანი

წლე ბის ბო ლოს და ი ბეჭ და. 22 სამ ხატ ვ რო თე ატ რი (მხატ-ი) – მოს კო ვის სამ ხატ ვ რო აკადემიური თე ატ რი, 1898 წელს და აარ სეს კონ-

ს ტან ტინ სტა ნის ლავ ს კიმ და ვლა დი მირ ნე მი რო ვიჩ - დან ჩენ კომ; იარ სე ბა 1987 წლამ დე. ამ წელს ორად

გა ი ყო. ერთს დარ ჩა გორ კის სა ხე ლი, რო მე ლიც 1932 წელს ეწო და, მე ო რეს – ჩე ხო ვის მხა ტ-ი ჰქვი ა. 23 პლა ტონ კერ ჟენ ცე ვი (1881-1940) – რე ვო ლუ ცი ო ნე რი, პარ ტი უ ლი მოღ ვა წე, ჟურ ნა ლის ტი. 30-იან წლებ-

ში ხელ მ ძღ ვა ნე ლობ და აგი ტა ცი ა- პ რო პა გან დის გან ყო ფი ლე ბას. 1938 წელს მი სი რე დაქ ტო რო ბით გა მო-

ი ცა მცი რე საბ ჭო თა ენ ციკ ლო პე დი ა. 24 ფრი და ვიგ დო რო ვა (1915-1965) – რუ სი მწე რა ლი და ჟურ ნა ლის ტი; 1963 წელს ჩა ი წე რა იოსიფ ბროდ-

ს კის სა სა მარ თ ლო პრო ცე სი. „თეთრი წიგ ნით“, სა დაც ეს ჩა ნა წე რიც შე ვი და, იწყე ბა საბ ჭო თა კავ შირ ში

„სა მიზ და ტის“ ის ტო რი ა. 25 ლი დია ჩუ კოვ ს კაია (1907-1996) – პუბ ლი ცის ტი, პო ე ტი, დი სი დენ ტი; არაჩ ვე უ ლებ რი ვი მე მუ ა რე ბის ავ-

ტო რი; კორ ნეი ჩუ კოვ ს კის ქა ლიშ ვი ლი. 26 იოსიფ ბროდ ს კი (1940-1996) – 1972 წელს გა ა სახ ლეს საბ ჭო თა კავ ში რი დან. გა სახ ლე ბის წი ნა ღა მეს

მან წე რი ლი მის წე რა ბრეჟ ნევს, სა დაც სთხოვ და, უფ ლე ბა მი ე ცათ, დარ ჩე ნი ლი ყო და ემუ შა ვა რუ სეთ ში.

http://a88.narod.ru/0002br.htm

1 36


27 იგორ გრა ბა რი (1871-1960) – რუ სი მხატ ვა რი, იმ პ რე სი ო ნის ტი, ხე ლოვ ნე ბათ მ ცოდ ნე, სსრკ სა ხალ ხო

მხატ ვა რი, სტა ლი ნის პრე მი ის ლა უ რე ა ტი. 28 ანა ახ მა ტო ვას პო ე მა „რეკვიემი“ ეძღ ვ ნე ბა მის შვილს, ლევ გუ მი ლოვს, რო მე ლიც პირ ვე ლად 1935

წელს და ა პა ტიმ რეს, 1937 წელს გა ა თა ვი სუფ ლეს; 1938 წელს მე ო რედ და ა პა ტიმ რეს და გა და ა სახ ლეს 5

წლით. 29 ალექ სანდრ ტვარ დოვ ს კი (1910-1971) – საბ ჭო თა პო ე ტი და მწე რა ლი, ჟურ ნალ „ნოვი მი რის“ რე დაქ-

ტო რი.30 აკა კი ბაქ რა ძე (1928-1999) – ქარ თ ვე ლი მწე რა ლი, კრი ტი კო სი, ხე ლოვ ნე ბათ მ ცოდ ნე, სა ზო გა დო მოღ-

ვა წე.31 ჯორჯ ორუ ე ლი (1903-1950) – ინ გ ლი სე ლი მწე რა ლი, ავ ტო რი ცნო ბი ლი რო მა ნე ბი სა „1984“ და

„ცხოველთა ფერ მა“.32 იური ან დ რო პო ვი (1914-1984) – საბ ჭო თა პარ ტი უ ლი მოღ ვა წე. 1967-1982 წლებ ში უშიშროების კომიტეტის

თავ მ ჯ დო მა რე; 1983-1984 წლებ ში პარ ტი ის გე ნე რა ლუ რი მდი ვა ნი. მი სი მმარ თ ვე ლო ბა დი სი დენ ტე ბის მი-

მართ გან სა კუთ რე ბუ ლი სი სას ტი კით გა მო ირ ჩე ო და.33 რე ვაზ გა ბაშ ვი ლი (1883-1969) – ეროვნულ-დემოკრატი ემიგ რან ტი. ავ ტო რი ცნო ბი ლი მო გო ნე ბე ბისა

– „რაც მახ სოვს“ . 34 ან დ რეი ამალ რი კი (1938-1980) – საბ ჭო თა დი სი დენ ტი, ავ ტო რი ცნო ბი ლი წიგ ნი სა – „გაძლებს თუ არა

საბ ჭო თა კავ ში რი 1984-მდე?“35 კონ ს ტან ტი ნე კა პა ნე ლი (1889-1952) – ქარ თ ვე ლი ფი ლო სო ფო სი. კონ ს ტან ტი ნე კა პა ნე ლი ავ ტო რია

თე ო რი ი სა, რო მელ საც თვითონ ორ გა ნოტ რო პიზ მი უწო და; გა მოქ ვეყ ნე ბუ ლი აქვს 300-მდე სა მეც ნი ე რო

ნაშ რო მი, იყო პო ლიგ ლო ტი, კარ გად ფლობ და რუ სულს, ფრან გულს და ლა თი ნურს; აგ რეთ ვე, იცო და ინ-

გ ლი სუ რი, იტა ლი უ რი, გერ მა ნუ ლი, უკ რა ი ნუ ლი, ბულ გა რუ ლი და პო ლო ნუ რი ენე ბი.36 ვიქ ტორ ნო ზა ძე (1893-1975) – ქარ თ ვე ლი ჟურ ნა ლის ტი, რუს თ ვე ლო ლო გი; 1919 წელს ბერ ლი ნის უნი-

ვერ სი ტეტ ში წა ვი და სას წავ ლებ ლად და მთე ლი ცხოვ რე ბა ემიგ რა ცი ა ში გა ა ტა რა. პა რიზ ში 1928 წლი დან

გა მოს ცემ და ჟურ ნალ „კავკასიონს“. არის ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო რუს თ ვე ლო ლო გი უ რი კვლე ვე ბის ავ ტო-

რი. 37 გრი გოლ წე რე თე ლი (1870-1938) – ქარ თუ ლი კლა სი კუ რი ფი ლო ლო გი ის სკო ლის ფუ ძემ დე ბე ლი, პა-

პი რო ლო გი; მოღ ვა წე ობ და ბერ ლი ნის, ტარ ტუს, პე ტერ ბურ გის უნი ვერ სი ტე ტებ ში; პე ტერ ბურ გის მეც ნი-

ე რე ბა თა აკა დე მი ის წევ რ - კო რეს პონ დენ ტი; 1920-1937 წლებ ში თბი ლი სის სა ხელ მ წი ფო უნი ვერ სი ტე ტის

კლა სი კუ რი ფი ლო ლო გი ის კა თედ რის გამ გე და პრო ფე სო რი. 1937 წ. იგი და ა პა ტიმ რეს და ГПУ-ს ცი ხე ში

ჩას ვეს, სა დაც გარ და იც ვა ლა 1938 წ.

1 37

ქართული დისიდენტობის მემკვიდრეობა


ემილ ადელხანოვი – მშვიდობის, დემოკრატიის და განვითარების

კავკასიური ინსტიტუტი (CIPDD)

ლევან ბერძენიშვილი – ფილოლოგი, რესპუბლიკური პარტია

მოდერატორი: ზურაბ ქარუმიძე – მწერალი

27.09.2011

1 38

ზუ რაბ ქა რუ მი ძე – რო ცა საბ ჭო თა ცენ ზუ რამ ნგრე ვა და იწყო და საზღ ვ რე ბი გა იხ ს ნა,

რუ სუ ლი პრე სა გა ივ სო ტექ ს ტე ბით, რო მლე ბიც მა ნამ დე აკ რ ძა ლუ ლი იყო და არ იბეჭ-

დე ბო და. ავ ტო რებს სხვა დას ხ ვა მი ზე ზე ბით კრძა ლავ დ ნენ – ზოგს იმი ტომ, რომ რეპ-

რე სი რე ბუ ლი იყო, ზოგს იმი ტომ, რომ ემიგ რა ცი ა ში წა ვი და, ზოგ საც იმი ტომ, რომ ღი ად

უპი რის პირ დე ბო და საბ ჭო თა სის ტე მას. მე და ჩე მი მე გობ რე ბი ხში რად ვსა უბ რობ დით

და ვცდი ლობ დით სა ქარ თ ვე ლო ში მიმ დი ნა რე პრო ცე სე ბი რუ სეთ თან შეგ ვე და რე ბი ნა.

აღ მოჩ ნ და, რომ ჩვენ უჯ რა ში გა და ნა ხუ ლი ტექ ს ტე ბი თით ქ მის არ გვქონ და. სულ თით ზე

ჩა მო სათ ვ ლე ლია ამ გ ვა რი ტექ ს ტე ბი, ერ თა დერ თი, მი ხა კო წე რეთ ლის „ერი და კა ცობ რი-

ო ბა“ მახ სენ დე ბა. ეს მი ა ნიშ ნებს იმა ზე, რომ ქარ თუ ლი დი სი დენ ტო ბა ცო ტა სხვა ნა ი რი იყო

და აქა უ რი პრო ცე სე ბი გან ს ხ ვავ დე ბო და იმის გან, რაც რუ სეთ სა და აღ მო სავ ლეთ ევ რო პა-

ში ხდე ბო და.

ქარ თუ ლი დი სი დენ ტუ რი მოძ რა ო ბა და დი სი დენ ტუ რი მენ ტა ლი ტე ტი მკვეთ რად ნა ცი ო-

ნა ლის ტუ რი შე ფე რი ლო ბი სა იყო. ეს არ იყო პო ლი ტი კუ რი მოძ რა ო ბა და ბრძო ლა ადა მი-

ა ნის უნი ვერ სა ლუ რი უფ ლე ბე ბის და ლი ბე რა ლუ რი ღი რე ბუ ლე ბე ბის და სამ კ ვიდ რებ ლად.

ჩვენ თ ვის უპირ ვე ლე სი ამო ცა ნა მა ინც ეროვ ნუ ლი და მო უ კი დებ ლო ბის მო პო ვე ბა გახ ლ დათ.

დარ წ მუ ნე ბუ ლი ვარ, ეს არ ყო ფი ლა უნი კა ლუ რი მოვ ლე ნა. იგი ვე ხდე ბო და სომ ხეთ ში, აზერ-

ბა ი ჯან ში, ბალ ტი ის პი რეთ ში, მაგ რამ ბალ ტი ის ქვეყ ნებ ში და აღ მო სავ ლეთ ევ რო პა ში ნა ცი ო-

ნა ლიზ მი და ბა ლან სე ბუ ლი იყო ლი ბე რა ლუ რი ღი რე ბუ ლე ბე ბი სათ ვის ბრძო ლით. ჩვენ თ ვის

დი სი დენ ტუ რი მოძ რა ო ბა ერ თი მხრივ, კე თილ შო ბილ პატ რი ო ტიზმს გუ ლის ხ მობ და, მე ო რე

მხრივ კი მის ტი ციზ მ თან იყო შე ზა ვე ბუ ლი. მა შინ დელ ქარ თ ველ დი სი დენ ტებ ში ძა ლი ან პო-

პუ ლა რუ ლი იყო შტა ი ნე რის ფი ლო სო ფი ა; ორი ოდ ცი ტა ტა შტა ი ნე რი დან, რამ დე ნი მე ცი ტა ტა

სა ხა რე ბი დან და სა ქარ თ ვე ლოს და მო უ კი დებ ლო ბის მოთხოვ ნა – ეს იყო ძი რი თა დი კონ ცეპ-

ტუ ა ლუ რი და იდე ო ლო გი უ რი ბა ზა, რო მელ საც ქარ თ ვე ლი დი სი დენ ტე ბი ეყ რ დ ნო ბოდ ნენ.

ამის გარ და, სა ქარ თ ვე ლო ში ჩა მო ყა ლიბ და ადა მი ა ნე ბის კას ტა, რომ ლებ საც მე ეს თე ტი-

კუ რი დი სი დენ ტე ბი და ვარ ქ ვი. ეს იყო ხალ ხი, რო მე ლიც უარს ამ ბობ და საბ ჭო თა ეს თე ტი-

კა ზე, საბ ჭო თა სამ ყა როს სუ რათ ზე და სუ ლი ერ ემიგ რა ცი ა ში იყო წა სუ ლი; ანუ ცხოვ რობ და

ამე რი კუ ლი ფილ მე ბით, ლი ტე რა ტუ რით, ტან საც მელ საც კი სხვა ნა ირს ატა რებ და, უს მენ და

ჯაზს, როკს... მათ „შტატსკები“ და არ ქ ვეს (ამე რი კუ ლი სიტყ ვი დან states). ეს ყვე ლა ფე-

რი შე იძ ლე ბა შე ფას დეს, რო გორც ეს თე ტი კუ რი დი სი დენ ტო ბა. მა შინ ქა ლებს ინ ტე რი ერ ში

ორი პორ ტ რე ტი ეკი დათ – ჰე მინ გუ ე ი სა და ჯონ კე ნე დი სა. ჰე მინ გუ ე ი – რო გორც მა მა და

კე ნე დი – რო გორც საქ მ რო.

სა ქარ თ ვე ლო ში დი სი დენ ტე ბის ხე ლი სუფ ლე ბა ში მოსვლის შემ დეგ, საკ მა ოდ მძი მე

შე დე გე ბი მი ვი ღეთ. გა დავ ხე დე სერ გეი კო ვა ლი ო ვის1 მო გო ნე ბებს და, სი მარ თ ლე გითხ-

რათ, ცო ტა თი დამ ზაფ რა. მა ინც ძა ლი ან დი დი დო ზა იყო ინ ფან ტი ლიზ მი სა იმ ხალ ხ ში,

ვინც მა შინ ეროვ ნულ მოძ რა ო ბას მი უძღ ვო და. სწო რედ ამ ინ ფან ტი ლიზ მ მა მიგ ვიყ ვა ნა

მძი მე შე დე გებამ დე.

1 39

1 4 0

qarTuli disidentobis memkvidreoba

ემილ ადალ ხა ნო ვი – ზუ რამ აღ ნიშ ნა, რომ ეს თე ტე ბის და იმათ გარ და, ვინც ცხოვ-

რე ბის სტი ლით გან ს ხ ვავ დე ბო და, ქარ თუ ლი დი სი დენ ტუ რი მოძ რა ო ბა დიდ წი ლად ნა ცი-

ო ნა ლის ტუ რი იყო. ძი რი თა დად, შე იძ ლე ბა მარ თ ლაც ასე იყო, მაგ რამ ბო ლომ დე ასე არ

ყო ფი ლა. მა გა ლი თად, მახ სენ დე ბა, რომ ნა ნა კა კა ბა ძე და გე ლა ნი კო ლა იშ ვი ლი თით ქ მის

ცრემ ლე ბით იგო ნებ დ ნენ, რო გორ აკ რავ დ ნენ პო ლო ნე ლე ბის მხარ და სა ჭერ პროკ ლა მა-

ცი ებს.

დღეს სამ თე მა ზე ვი სა უბ რებ – „სა მიზ და ტის“ გავ რ ცე ლე ბა ზე, „მიმდინარე ამ ბე ბის ქრო-

ნი კა ზე“ და ფუ ლის შეგ რო ვე ბა ზე პო ლი ტი კუ რი პა ტიმ რე ბის თ ვის.

მა შინ „სა მიზ დატს“2 ბევ რი კითხუ ლობ და და ბევ რ საც იტა ცებ და. რუ სი დი სი დენ ტე ბის თ-

ვის „სა მიზ და ტის“ გმი რი ზვი ად გამ სა ხურ დია იყო, რო მელ მაც, რო ცა გა ი გო, რომ რუ სებს

ძა ლი ან უჭირ დათ „არქიპელაგ გუ ლა გის“ ბეჭ დ ვა, და იტ რა ბა ხა, რომ ამ წიგ ნის ასო ბით

ეგ ზემ პ ლარს და ბეჭ დავ და. რაც მთა ვა რი ა, და ბეჭ და და ჩა ი ტა ნა კი დეც. ქა ლაქ ში ვრცელ-

დე ბო და „არქიპელაგ გუ ლა გის“ ფო ტოას ლე ბიც, იყო „ტა მიზ და ტის“3 გა მო ცე მე ბიც. ამ

წიგ ნის ფო ტოას ლე ბის გა და ღე ბა კი წარ მო უდ გე ნე ლი რა მე ა, იმი ტომ, რომ თი თო ე უ ლი

ტო მი 600-გვერ დი ა ნი ა. ის პი რი, რო მე ლიც მე ჩა მი ვარ და ხელ ში, რო გორც ჩანს, გამ სა-

ხურ დი ას სა ახ ლობ ლოს გა და ბეჭ დი ლი იყო. მახ სოვს, გვერ დებ ზე ზვი ადს შე ნიშ ვ ნე ბიც

გა ე კე თე ბი ნა. იქ, სა დაც სოლ ჟე ნი ცი ნი ამ ბობ და, რომ ბა ნაკ ში ქარ თ ვე ლე ბი ღირ სე უ ლად

იქ ცე ოდ ნენ, მი ე წე რა – „ვაშა!“

მინ და ვთქვა, რომ რუ სუ ლე ნო ვა ნი „სა მიზ და ტი“ სუ ლაც არ უარ ყოფ და ისეთ პატ რი ო ტუ-

ლად გან წყო ბილ ხალხს, რო გო რიც გამ სა ხურ დია იყო.

ვი საც „სა მიზ და ტის“ ან „ტა მიზ და ტის“ გა მო ცე მე ბი ჩა უ ვარ დე ბო და ხელ ში, რო გორც წე-

სი, არ კითხუ ლობ და, სა ი დან იყო ეს წიგ ნე ბი, ამ გ ვა რი შე კითხ ვის დას მა უხერ ხუ ლი გახ ლ-

დათ. ვინც ამ წიგ ნე ბით ახ ლობ ლებს ამა რა გებ და, ბევ რი თა ვის მტვრე ვა უხ დე ბო დათ მათ

სა შოვ ნე ლად. ერ თხელ, მახ სოვს, მოს კოვ ში ვინ მე მენ შოვ თან მოვ ხ ვ დი. ის კარგ წიგ ნებს

ამ ზა დებ და, ისეთ ყდებ ში სვამ და, რომ სა უ კე თე სო გა მომ ცემ ლო ბის წიგ ნებს არ ჩა მო უ-

ვარ დე ბო და და კარგ ფულ საც იღებ და. ვფიქ რობ, ეს მის თ ვის, უპირ ვე ლე სად, შე მო სავ-

ლის წყა რო იყო. თბი ლის ში რომ დავ ბ რუნ დი, გა ირ კ ვა, რომ მარ ტო მე არ დავ დი ო დი

მას თან, არა მედ სხვა ჩე მი ნაც ნო ბე ბიც.

დი სი დენ ტებს შო რის ცხოვ რე ბის წე სის მი ხედ ვით ორი ტი პის ადა მი ა ნე ბი გვხვდე ბოდ ნენ

– მკაც რი პუ რი ტა ნი ას კე ტე ბი და თით ქ მის ჰე დო ნის ტე ბიც. იყ ვ ნენ ისე თე ბიც, რო მე ლე ბიც

მა გა ლი თად, ალ კო ჰოლს ეტა ნე ბოდ ნენ. მე ეს სულ მიკ ვირ და.

იმ წლებ ში ვმუ შა ობ დი ჟურ ნა ლის თ ვის „მიმდინარე ამ ბე ბის ქრო ნი კა“. ქრო ნი კა ში გა-

მოქ ვეყ ნე ბულ მა სა ლებს შემ დეგ „რადიო თა ვი სუფ ლე ბა“ ავ რ ცე ლებ და, და არა მხო ლოდ

ის. მა გა ლი თად, მახ სოვს, რომ ჩემ მი ერ გა და ცე მუ ლი ინ ფორ მა ცია იმის შე სა ხებ, რომ „კა-

გე ბეშ ნიკ მა“ ად გი ლობ რივ ქსენძს მრევ ლის რე გის ტ რა ცი ის წიგ ნა კი წა არ თ ვა, ვა ტი კა ნის

რა დი ო ში წა ი კითხეს, რა მაც ძა ლი ან გა მა ხა რა.

1 4 1


ისი ნი, ვინც „ქრონიკისთვის“ მუ შა ობ დ ნენ, სა ჯა რო დი სი დენ ტე ბის გან გან ს ხა ვე ბით ცდი-

ლობ დ ნენ, ჩუ მად ემოქ მე დათ. ეს გა სა გე ბიც იყო, რად გან ერ თი კო რეს პონ დენ ტი რომ და-

ე პა ტიმ რე ბი ნათ, მე რე მი სი შემ ც ვ ლე ლის მო ძებ ნა ნამ დ ვი ლად გა ჭირ დე ბო და. შე იძ ლე ბა,

შემ ც ვ ლე ლი ვერც ეპო ვათ.

„მიმდინარე ამ ბე ბის ქრო ნი კა“ თან და თან იც ვ ლე ბო და: რაც მეტ ადა მი ანს აპა ტიმ რებ დ-

ნენ, ჟურ ნალს ფურ ც ლე ბი ემა ტე ბო და.

„ქრო ნი კას“ ბახ მი ნის4 სა შუ ა ლე ბით ვუ კავ შირ დე ბო დი. მა შინ ის მუ შა ობ და ჯგუფ ში, რო-

მელ საც ასე ერ ქ ვა „ფსიქიატრიული რეპ რე სი ე ბის ბო რო ტად გა მო ყე ნე ბის წი ნა აღ მ დეგ

მი მარ თუ ლი ჯგუ ფი“. ამ ჯგუფს მა შინ პო დრა ბი ნე კი5 ხელ მ ძღ ვა ნე ლობ და. ამ ჯგუ ფის წევ-

რებ მა თა ვი დან ვე გა მო აცხა დეს სა კუ თა რი სა ხე ლე ბი. პირ ვე ლი საქ მე იყო, რო ცა ვინ მე

ივა ნო ვი და ა პა ტიმ რეს. პოდ რა ბი ნეკ მა ფსი ქი ატ რი უ ლი სა ა ვად მ ყო ფოს დი რექ ტორს მუ ქა-

რის წე რი ლი გა უგ ზავ ნა; უხე შად სწერ და, ემუქ რე ბო და, რომ ფსი ქი ატ რ თა მსოფ ლიო კონ-

ფე რენ ცი ა ზე და ა ბეზღებ და და მარ თ ლაც, საბ ჭო თა ფსი ქი ატ რია გა რიცხეს ფსი ქი ატ რ თა

მსოფ ლიო ასო ცი ა ცი ი დან. მა შინ პოდ რა ბი ნე კი და ბახ მი ნიც და ა პა ტიმ რეს. ბახ მი ნის და-

პა ტიმ რე ბის შემ დეგ, ცო ტა ხა ნი ვე ღარ გა დავ ცემ დი ინ ფორ მა ცი ებს. მაგ რამ იმ ადა მი ან მა,

რო მელ მაც თა ვის დრო ზე ბახ მი ნი გა მაც ნო, კო ლია იაცენ კოს თან და მა კავ ში რა. მახ სოვს

იაცენ კოს თან ბო ლო სტუმ რო ბა: ზა რი დავ რე კე და კა რი რომ გა მი ღეს, აღ მოვ ჩ ნ დი სახ ლ-

ში, რო მე ლიც მო გა გო ნებ დათ რე პი ნის ნა ხატს „პროპაგანდისტის და პა ტიმ რე ბა“. ბავ შ ვი

ბე ბი ას თან მი ჰყავ დათ და ყვე ლა ფე რი ამო ე ყა რათ ჩე მოდ ნე ბი დან და კა რა დე ბი დან; და-

ჭე რის მო ლო დინ ში იყ ვ ნენ. საწყალ იაცენ კოს სა შინ ლად ეში ნო და. ვფიქ რობ, ის ნამ დ ვი-

ლი გმი რი იყო: თან ასე სა შინ ლად ეში ნო და და მა ინც ამ საქ მეს აკე თებ და. მე რომ ასე თი

ში ში მქო ნო და, ნამ დ ვი ლად ვერ შევ ძ ლებ დი. ასეთ საქ მეს გარ კ ვე ულ წი ლად სიმ სუ ბუ ქე და

იუმო რიც სჭირ დე ბა. მახ სოვს, იაცენ კო ძა ლი ან მოწყე ნი ლი იჯ და: რა დი ო ში სა ში ნელ ამ-

ბებს გად მო ცემ დ ნენ – საბ ჭო თა ჯა რე ბის ავ ღა ნეთ ში შეს ვ ლის შე სა ხებ, ან დ რეი სა ხა რო ვის

გა და სახ ლე ბის შე სა ხებ. ის იჯ და და ისე გა მო ი ყუ რე ბო და, რო გორც ქრის ტე გეთ სი მა ნი-

ის ბაღ ში. მა შინ მი ღე ბუ ლი იყო, თუ ადა მი ა ნი და პა ტიმ რე ბას ელო და, მას თან მი დი ოდ ნენ

და ამ ხ ნე ვებ დ ნენ. მახ სოვს, მას ინ დუ რი ჩა ის რამ დე ნი მე კო ლო ფი მი ვუ ტა ნეთ, რაც მა შინ

ძნე ლი სა შოვ ნე ლი იყო. ამას წი ნათ ერ თ მა ქალ მა მითხ რა, საბ ჭო თა კავ შირ ში ყვე ლა ფე რი

იყო ო. ამ დროს საბ ჭო თა დროს არა ფე რიც არ იშოვ ნე ბო და. საბ ჭო თა კავ შირ ში დე ფი ცი ტი

რომ არ ყო ფი ლი ყო, შე იძ ლე ბა, საბ ჭო თა კავ შირს აქამ დეც ეარ სე ბა, რად გან ადა მი ა ნე ბის

უმე ტე სო ბას, ბახ მი ნი სა და პოდ რა ბინე კის გან გან ს ხვა ვე ბით, დე მოკ რა ტია სუ ლაც არ აინ-

ტე რე სებ და. მე ასე ვიტყო დი, საბ ჭო თა ადა მი ა ნებს ფი ნუ რი იდე ა ლე ბი ჰქონ დათ – ფი ნუ რი

ძეხ ვი, ფი ნუ რი ფეხ საც მე ლი, ფი ნუ რი კა რა და...

ვცდი ლობ დი კონ ს პი რა ცი უ ლად მე მოქ მე და და ეს გა მომ დი ო და კი დეც. არა ნა ი რი გმი-

რო ბა არ ჩა მი დე ნი ა, არც სა ში ნე ლი წა მე ბა გა და მი ტა ნია „კგბ“-ს ჯურ ღ მუ ლებ ში, მაგ რამ

შე მიძ ლია ვი ა მა ყო, რომ ჩე მი არც ერ თი ნაც ნო ბი არ გა მი ცი ა. მოხ და ისე, რომ ერ თი ჩე მი

1 4 2


ნაც ნო ბი ჩე მი ვი ზი ტის შე დეგ და ა პა ტიმ რეს, მაგ რამ უშიშ რო ე ბა ჩემ გან ნამ დ ვი ლად არ გა-

სუ ლა მას ზე.

ლე ვან ბერ ძე ნიშ ვი ლი – მინ და გითხ რათ, რომ ეს ტერ მი ნი – „დისიდენტი“ კარ გად

გარ კ ვე უ ლი არ არის. რო გორც წე სი, დი სი დენ ტე ბად უფ ლე ბა დამ ც ვე ლე ბი მი იჩ ნე ვი ან. იმ

ზო ნა ში, რო მელ შიც მე ვი ჯე ქი, 150 კა ცი იჯ და და მათ გან კლა სი კუ რი გა გე ბით უფ ლე ბა-

დამ ც ვე ლი არც ერ თი არ იყო. იქ იყ ვ ნენ ქარ თ ვე ლი ნა ცი ო ნა ლის ტე ბი, სო მე ხი ნა ცი ო ნა-

ლის ტე ბი, უკ რა ი ნე ლი ნა ცი ო ნა ლის ტე ბი, ბალ ტი ის პი რე ლი ნა ცი ო ნა ლის ტე ბი, რამ დე ნი მე

„ატკაზნიკი“ და რამ დე ნი მე, რო გორც მა შინ მთავ რო ბა ეძახ და, რე ლი გი უ რი ექ ს ტ რე მის-

ტი. თვი თონ ტერ მი ნის გან მარ ტე ბი სას გა მო დის, რომ სა ქარ თ ვე ლო ვერ ეწე რე ბო და ამ

კონ ტექ ს ტ ში, რადგან მხო ლოდ ნა ცი ო ნა ლის ტე ბით ამა რა გებ და საბ ჭო თა ცი ხე ებს. ეს არ

შე ე სა ბა მე ბა სი ნამ დ ვი ლეს. დი სი დენ ტე ბის უმ რავ ლე სო ბა იყ ო მთა ვა რი უფ ლე ბის, ადა მი ა-

ნე ბის და სა ხელ მ წი ფო ე ბის თვით გა მორ კ ვე ვის მომ ხ რე და ასე იცავ და ნა ცი ა თა უფ ლე ბებს.

სიტყ ვა დი სი დენ ტი თავ და პირ ვე ლად მხო ლოდ რე ლი გი უ რი მნიშ ვ ნე ლო ბით გა მო ი ყე-

ნე ბო და. მა გა ლი თად XVI-XVII სს. ინ გ ლის ში იგი „დი სენ ტერ“ (ინგლ. dissenter) სიტყ ვის

პა რა ლე ლუ რად ან გ ლი კა ნურ ეკ ლე სი ას თან და პი რის პი რე ბული პრო ტეს ტან ტუ ლი ჯგუ ფე-

ბის – პუ რი ტა ნე ბის, კვა კე რე ბის და ა.შ. და სა ხა სი ა თებ ლად გა მო ი ყე ნე ბო და (ხანდახან მათ

ნონ კონ ფორ მის ტებ საც უწო დებ დ ნენ). რეჩ პოს პო ლი ტა ში რე ფორ მა ცი ის დაწყე ბის შემ-

დეგ დი სი დენ ტე ბად ჯერ ყვე ლა ქრის ტი ანს მო იხ სე ნი ებ დ ნენ, შემ დ გომ ში კი ყვე ლა არა-

კა თო ლი კეს. და სავ ლე თის ვიწ რო სა მეც ნი ე რო წრე ებ ში პო ლი ტი კუ რი დატ ვირ თ ვა სიტყ ვა

„დისიდენტმა“ მი ი ღო 1940-იანი წლე ბი დან, ხო ლო სა ერ თო- სა ხალ ხო პო პუ ლა რო ბა ამ

სიტყ ვამ მე ო ცე სა უ კუ ნის სა მო ცი ა ნი და, გან სა კუთ რე ბით, სა მოც და ა თი ა ნი წლე ბი დან მი-

ი ღო. სა ერ თოდ, დი სი დენ ტო ბამ სწო რედ 70-იანი წლე ბი დან გა მო აცხა და სა კუ თა რი იდე-

ე ბის შე სა ხებ.

დი სი დენ ტო ბა სა მი ვე შაპ ზე იდ გა: კა ნონ მორ ჩი ლე ბა, არა ძა ლა დო ბა, სა ჯა რო ო ბა. ეს

იყო თავ და პირ ვე ლი მოთხოვ ნე ბი. დი სი დენ ტე ბის წრე ებ ში კა ნონ მორ ჩი ლე ბის შე სა ხებ

მუდ მი ვად კა მა თობ დ ნენ. მა გა ლი თად, რო დე საც ზო ნა ში ვი ღაც გა დაწყ ვეტ და, რომ მე ზო-

ბელ ზო ნა ში ქა ლე ბი შე უ რაცხ ყ ვეს და ჩვენ ვაპ რო ტეს ტებთ, არ გავ დი ვართ სა მუ შა ოდ, არ

ვკე რავთ ხელ თათ მა ნებს (მაგ. მე ხელ თათ მა ნებს ვკე რავ დი), ერ თი ნა წი ლი ამ ბობ და, რომ

საკ მა რი სია სა მუ შა ო ზე არ გას ვ ლა, ხო ლო მე ო რე ნა წი ლი წე რილს სწერ და სსრ კავ ში რის

გე ნე რა ლურ პრო კუ რორს. ეს ყო ველ თ ვის კა მა თის სა გა ნი იყო.

მა შინ ვე ჩა მო ყა ლიბ და დი სი დენ ტ თან და კავ ში რე ბუ ლი „ენათმეცნიერული“ ანეკ-

დო ტი შა ვი იუმო რის სფე რო დან – „იური ან დ რო პო ვი: У нас нет диссидентов, есть только до-сиденты, просто сиденты и от-сиденты.“ ამ ანეგ დოტს დი სი დენ ტე ბი არ

ჰყვე ბოდ ნენ, ჰყვე ბოდ ნენ ჩე კის ტე ბი. მა გა ლი თად, ჩემ მა გა მომ ძი ე ბელ მა ხუთ ჯერ მა ინც

მიამბო. ძა ლი ან უხა რო და, რომ до-сиденты-დან сидент-ად მაქ ცევ და.

1 4 3


სიტყ ვა დი სი დენ ტი მომ დი ნა რე ობს ლა თი ნუ რი ზმნი დან dis-sideo, sēdī, (sessum), ēre

[საწყისი ზმნაა sedeo, „ვზივარ“], რომ ლის მნიშ ვ ნე ლო ბე ბია:

შორს ვარ

არ ვე თან ხ მე ბი

გან ვ ს ხ ვავ დე ბი

ავ ჯან ყ დე ბი

არა თა ნაბ რად ვზი ვარ (ტანსაცმელზე).

თქვე ნის ნე ბარ თ ვით, ამ მნიშ ვ ნე ლო ბებ ზე – „დისიდენტ“ სიტყ ვის ამ სე მან ტი კურ თავ-

გა და სა ვალ ზე ავა გებ ჩემს გა მოს ვ ლას.

1. შორს ვარ

დი სი დენ ტე ბი, გარ კ ვე უ ლი გა გე ბით, მარ თ ლაც შორს იყ ვ ნენ მა თი თა ნა მედ რო ვე სა ზო-

გა დო ე ბი დან. მა გა ლი თად, ბა ტონ ემილს აუცი ლებ ლად ემახ სოვ რე ბა, რო გორ გან ს ხ ვავ-

დე ბო და სხვე ბის გან. რო ცა ჯინ სის ჩაც მა ან ტი საბ ჭო თა გა მოხ დო მად ფა სდე ბო და, ან ტი-

საბ ჭო თა იდე ო ლო გი ურ ელე მენ ტად იყო გა მო ყე ნე ბუ ლი სა ღე ჭი რე ზი ნი (გრძელ თმებ ზე

და ტყა ვის ქურ თუ კებ ზე არ ვლა პა რა კობ), გი ტა რა ზე დაკ ვ რა პირ და პირ ნიშ ნავ და ან ტი-

საბ ჭო თა აგი ტა ცი ას. ამ პე რი ოდ ში დი სი დენ ტი მარ თ ლაც შორს იდ გა და ნარ ჩე ნი სა ზო გა-

დო ე ბის გან. რო ცა საბ ჭო თა კავ შირ ზე ვფიქ რობ, სულ მახ სენ დე ბა ცხე ლი მზი ა ნი დღე თბი-

ლის ში: ფეხ ბურ თი არ არის, თე ატ რი არ არის, ფუ ლი არ არის, რომ და ლიო და თო ფიც არ

არის, რომ თა ვი მო იკ ლა. ესაა საბ ჭო თა კავ ში რი. ხო ლო დი სი დენ ტო ბა არის მოძ რა ო ბა,

ში ში, გმი რო ბა, ვაჟ კა ცო ბა; ლა პა რა კი იმა ზე, რომ მი ვე ცი ჟურ ნა ლი „კონტინენტი“ უშანგ

გა ბი ტაშ ვილს, გა ბი ტაშ ვილ მა მის ცა მა ი სუ რა ძეს და ა. შ.; ან და ი ჭი რეს აბა ში ძე, აბა ში ძემ

და ა სა ხე ლა მა ი სუ რა ძე, მა ი სუ რა ძემ გა ბი ტაშ ვი ლი და მეც ვე ლო დე ბი, რო დის და მი ჭე რენ;

მაგ რამ გა ბი ტაშ ვილ მა მე არ და მა სა ხე ლა. ყო ველ თ ვის ასე ჩერ დე ბო და ხოლ მე ვი ღა ცა ზე

და ეს ჩვე უ ლებ რი ვი რამ იყო.

დი სი დენ ტებს რომ გა ვუ გოთ, უნ და გვეს მო დეს, რომ ეს იყ ვ ნენ არა აუცი ლებ ლად ან-

ტი კო მუ ნის ტე ბი ან ან ტი საბ ჭო თა ადა მი ა ნე ბი; ეს იყო ხალ ხი, რო მე ლიც, რო გორც წე სი,

აღი ა რებ და არ სე ბულ კა ნონ მ დებ ლო ბას და მოქ მე დებ და სწო რედ არ სე ბუ ლი კა ნონ მ-

დებ ლო ბი სა და საბ ჭო თა კავ ში რის მი ერ აღი ა რე ბუ ლი სა ერ თა შო რი სო შე თან ხ მე ბე ბის

ფარ გ ლებ ში. ფი გუ რა ლუ რად რომ ვთქვათ, დი სი დენ ტო ბა იყო კომ პ რო მი სი ან ტი კო მუ-

ნის ტურ სა და კო მუ ნის ტურს, საბ ჭო თა სა და ან ტი საბ ჭო თას შო რის. დი სი დენ ტე ბი უპი-

რის პირ დე ბოდ ნენ არა კო მუ ნიზმს და საბ ჭო თა კავ შირს, არა მედ, უპირ ვე ლეს ყოვ ლი სა

– ტყუ ილს და სი ყალ ბეს.

1 4 4


კაც მა რომ თქვას, დი სი დენ ტე ბი იყ ვ ნენ და ნა შა უ ლის მოწ მე ე ბი, რომ ლე ბიც უარს არ ამ-

ბობ დ ნენ ჩვე ნე ბის მი ცე მა ზე. მე ტიც, ისი ნი იძ ლე ოდ ნენ ჩვე ნე ბას იმ ვი თა რე ბა ში, რო დე საც

მათ გან დუ მილს მო ითხოვ დ ნენ. დი სი დენ ტებს სწო რედ ჩვე ნე ბის მი ცე მას უკ რ ძა ლავ დ ნენ.

დი სი დენ ტე ბი იყ ვ ნენ მოწ მე ე ბი, რომ ლე ბიც ხაზ გას მით არ სარ გებ ლობ დ ნენ დუ მი ლის უფ-

ლე ბით. და ნა შა უ ლი ხდე ბო და სა ჯა როდ, და უ ფა რა ვად. არა მხო ლოდ ცალ კე უ ლი დი სი დენ-

ტე ბი, მთე ლი ქვე ყა ნა იყო და ნა შა უ ლის მოწ მე, მაგ რამ ესე ნი პირ ვე ლე ბი იყ ვ ნენ, რომ ლე ბიც

ჩვე ნე ბას იძ ლე ოდ ნენ. საბ ჭო თა კავ შირ ში არ მო ი ძებ ნე ბო და მეტ ნაკ ლე ბად ნორ მა ლუ რი

ადა მი ა ნი, რო მე ლიც ვერ ხვდე ბო და, რომ და ნა შა უ ლის მოწ მე იყო. საბ ჭო თა სა ზო გა დო ე ბა

იყო არა კო მუ ნის ტუ რი იდე ო ლო გი ით გამ ს ჭ ვა ლუ ლი, არა მედ ფა რი სევ ლუ რი, სა კუ თარ სინ-

დის თან კომ პ რო მის ზე შორს წა სუ ლი სა ზო გა დო ე ბა. და ნა შა უ ლის და ნახ ვას არ სჭირ დე ბო და

ლინ კევ სის მზე რა, გა მორ ჩე უ ლი გამ ჭ რი ა ხო ბა და გან სა კუთ რე ბუ ლი გო ნი ე რე ბა; და ნა შა ულს

ხე დავ და ყვე ლა, სკო ლის მოს წავ ლი დან დაწყე ბუ ლი „ცე კას“ გე ნე რა ლუ რი მდივ ნით დამ-

თავ რე ბუ ლი. დი სი დენ ტე ბი გე ნი ო სე ბი არ იყ ვ ნენ, ისი ნი იყ ვ ნენ სო ცი ა ლუ რი სინ დი სის მქო ნე

ადა მი ა ნე ბი (პიროვნულად, შე საძ ლო ა, არც ისე წმინ და ნე ბიც).

ტერ მი ნი „სინდისის პა ტი მა რი“ (ინგლ. prisoner of conscience ) სა ზო გა დო ებ რივ შე მეც ნე ბა ში

1960-იანი წლე ბის და საწყის ში შე მო ი ტა ნა ორ გა ნი ზა ცია Amnesty Insternational-ის დამ ფუძ ნე-

ბელ მა, ბრი ტა ნელ მა იურის ტ მა და უფ ლე ბა დამ ც ველ მა პი ტერ ბე ნენ სონ მა იმ ადა მი ა ნე ბის და-

სა ხა სი ა თებ ლად, რომ ლე ბიც და პა ტიმ რე ბუ ლი ან სას ჯელ მის ჯი ლი იყ ვ ნენ მხო ლოდ იმის თ ვის,

რომ მშვი დო ბი ა ნად გა მო ხა ტავ დ ნენ თა ვიანთ პო ლი ტი კურ, რე ლი გი ურ ან სა მეც ნი ე რო მო საზ-

რე ბებს. დი სი დენ ტე ბის და ხა სი ა თე ბი სას სა ხა რო ვი ხმა რობ და სწო რედ ამ ტერ მინს (შემდგომში

ცდი ლობ დ ნენ ამ ტერ მი ნის თ ვის სპე ცი ა ლუ რი მნიშ ვ ნე ლო ბა მი ე ნი ჭე ბი ნათ), რო მე ლიც, რა

თქმა უნ და, აღ ძ რავ და ასო ცი ა ცი ას ლერ მონ ტო ვი სე ულ ტერ მინ თან – невольник чести. ესაა

პუშ კი ნის ლერ მონ ტო ვი სე უ ლი შე ფა სე ბა ქრეს ტო მა თი უ ლი ლექ სი დან „პოეტის სიკ ვ დი ლი“:

Погиб Поэт! – невольник чести –Пал, оклеветанный молвой,С свинцом в груди и жаждой мести,Поникнув гордой головой!..პი რა დად ვიც ნობ დი ერ თ -ერთ ყვე ლა ზე დიდ დი სი დენტს, ან დ რეი ამალრიკს, რო მე-

ლიც მე უღ ლეს თან ერ თად იყო ჩა მო სუ ლი თბი ლის ში ზვი ად გამ სა ხურ დი ას თან და ზვი-

ადს გა ფორ მე ბუ ლი ჰყავ და მე ბა ღედ. ისი ნი საბ ჭო თა კავ ში რი დან წას ვ ლას აპი რებ დ ნენ.

ან დ რეი ამალრი კი იმის გა მო, რომ და წე რა წიგ ნი – „გაძლებს თუ არა საბ ჭო თა კავ ში რი

1984 წლამ დე“, გა მოს ცა უცხო ეთ ში და გა მოქ ვეყ ნე ბის თა ნა ვე არ და ა პა ტიმ რეს, მე გობ რებ-

მა „კგბ“-ს აგენ ტად გა მო აცხა დეს. „კგბ“ ცბი ე რად იქ ცე ო და, არ აპა ტიმ რებ და, აცა ლეს,

რომ წახ დე ნო და სა ხე ლი და რო ცა ყვე ლამ და ი ჯე რა, რომ ის „კგბ“-ს აგენ ტი იყო, სწო რედ

მა შინ და ა პა ტიმ რეს. ამის გა მო თვი თონ ძა ლი ან გულ მოკ ლუ ლი იყო. სა ზო გა დო ე ბა არა

მხო ლოდ ფრთხი ლად, არა მედ ძა ლი ან ხში რად, უსა მარ თ ლოდ ექ ცე ო და დი სი დენ ტებს.

1 4 5


რაც შე ე ხე ბა შიშს: ჩემ თან ერ თი კა ცი იჯ და, რო მე ლიც ისე თი მში შა რა იყო, რომ ლექსს

რომ და წერ და, და ი ზე პი რებ და, ხელ ნა წერს დაწ ვავ და, და მი ბა რებ და და ისე ჩუ მად მე უბ ნე-

ბო და, ძლივს მეს მო და. ამ ლექ ს ში საბ ჭო თა წყო ბის კრი ტი კა იყო გად მო ცე მუ ლი. ის ისე თი

მში შა რა იყო, დღემ დე არ მეს მის, რო გორ აღ მოჩ ნ და იქ, რო გორ გა უძ ლო. მეც გა მიჩ ნ და

გრძნო ბა, რომ ის გმი რი იყო. რო ცა იატაკ ქ ვე შეთ ში პარ ტია შევ ქ მე ნით, ვთქვი, ჩვენ ახ ლა

აქ შე ვიკ რი ბეთ, მა ლე ისი ნი სხვა გან შეგ ვ კ რე ბენ - მეთ ქი. მაგ რამ არ გვე ში ნო და. ჩვენ ამას

ვა კე თებ დით იმი ტომ, რომ ეს იყო ხსნა იმ სიცხი ა ნი დღე ე ბი სგან, რო მე ლიც იყო საბ ჭო თა

კავ ში რი.

2. არ ვე თან ხ მე ბი

1966 წლის თე ბერ ვა ლი, სა სა მარ თ ლო პრო ცე სი ან დ რეი სი ნი ავ ს კი სა (ფსევდონიმი: აბ-

რამ ტერ ცი) და იულიი და ნი ე ლის (ფსევდონიმი: ნი კო ლაი არ ჟა კი) წი ნა აღ მ დეგ. სას ჯელ-

მის ჯი ლი მწერ ლე ბის და სა ცავ პე ტი ცი ებ ში და ი ბა და ახა ლი სა ზო გა დო ებ რი ვი მოძ რა ო ბა.

პო ლი ტი კუ რი პრო ცე სი გრძელ დე ბო და (გინზბურგისა და გა ლას კო ვის პრო ცე სი, იგი ვე

„ოთხთა პრო ცე სი“, 1968 წ. იან ვა რი). ეს იყო დი სი დენ ტუ რი მოძ რა ო ბის მე ო რე ტალ-

ღა. სხვაგ ვა რად მო აზ როვ ნე თა აქ ტი ვო ბა იღებს სა ზო გა დო ებ რი ვი მოძ რა ო ბის სა ხეს.

„სა მიზ დატ ში“ მხატ ვ რუ ლი ლი ტე რა ტუ რის გვერ დით ჩნდე ბა ახა ლი სო ცი ა ლურ - პო ლი-

ტი კუ რი ესე ის ტი კა; მა გა ლი თად, სა ხა რო ვის „Размышления о прогрессе, мирном сосуществовании и интеллектуальной свободе“, ქვეყ ნ დე ბა მრა ვალ რიცხო ვა ნი

„ღია წე რი ლი“. 1968 წ. გა ზაფხუ ლი დან გა მო დის სა ბეჭდ მან ქა ნა ზე მომ ზა დე ბუ ლი სა ინ-

ფორ მა ციო ბი უ ლე ტე ნი „მიმდინარე ამ ბე ბის ქრო ნი კა“ („Хроника текущих событий“

გა მო დი ო და 1968-1983 წლებ ში, პირ ვე ლი შემ დ გე ნე ლი იყო ნა ტა ლია გორ ბა ნევ ს კა ი ა; შემ-

დ გომ ში „ქრონიკას“ გა მოს ცემ დ ნენ სერ გეი კო ვა ლი ო ვი, ანა ტო ლი იაკობ სო ნი, იული კი-

მი, იური ში ხა ნო ვი ჩი, ტა ტი ა ნა ხო დო რო ვი ჩი და სხვ.). „ქრონიკის“ ნომ რე ბი დი სი დენ ტუ-

რი მოძ რა ო ბის ის ტო რი ის უმ ნიშ ვ ნე ლო ვა ნე სი წყა რო ა. „ქრო ნი კა“ ლე გა ლუ რი გა მო ცე მა

იყო, არც ერ თი საბ ჭო თა კა ნო ნი არ კრძა ლავ და ჟურ ნა ლის გა მო ცე მას.

რუ სეთ ში დი სი დენ ტუ რი მოძ რა ო ბა არ მი ელ ტ ვო და პო ლი ტი კურ ოპო ზი ცი ად ან, მით უმე-

ტეს, პო ლი ტი კურ პარ ტი ად ჩა მო ყა ლი ბე ბას. ყვე ლა ასე თი მცდე ლო ბა (მაგალითად, ტერ მინ

„დემოკრატიული მოძ რა ო ბის“ დამ კ ვიდ რე ბის ცდა) წა რუ მა ტე ბე ლი აღ მოჩ ნ და. დი სი დენ-

ტებს არა სო დეს ჰქო ნი ათ სა ერ თო პროგ რა მა და ვი საც პო ლი ტი კუ რი პლატ ფორ მა ჰქონ და,

მარ ქ სის ტუ ლი დან (რ. და ჟ. მედ ვე დე ვი, პ. გრი გო რენ კო) მარ თ ლ მა დი დებ ლურ - ნა ცი ო ნა-

ლის ტუ რამ დე (ვ. ოსი პო ვი), ამას თა ვიანთ პი რად საქ მედ მი იჩ ნევ დ ნენ, რო მელ საც დი სი დენ-

ტურ მოძ რა ო ბას თან სა ერ თო არა ფე რი ჰქონ და. სა ერ თო იყო სა მო ქა ლა ქო და ზნე ობ რი ვი

1 4 6


პო ზი ცი ა, რისი შე დე გიც იყო სა ზო გა დო ებ რი ვი აქ ტი ვო ბა, რო მე ლიც უპი რის პირ დე ბო და

გა ბა ტო ნე ბულ კონ ფორ მიზმს. დი სი დენ ტო ბა პრინ ცი პუ ლად უარ ყოფ და პო ლი ტი კუ რო ბას,

პარ ტი უ ლო ბას: იგი იყო ზე პარ ტი უ ლი, ზე პო ლი ტი კუ რი ფე ნო მე ნი.

სა მო ქა ლა ქო სა ზო გა დო ე ბის არარ სე ბო ბის პი რო ბებ ში დი სი დენ ტო ბა იქ ცა სა ზო გა დო-

ებ რივ ცხოვ რე ბა ში პი როვ ნე ბის რე ა ლი ზა ცი ის ერ თა დერთ ფორ მად. შე სა ბა მი სად, დი-

სი დენ ტი თა ვის თავ ში ატა რებ და პრინ ცი პულ პა რა დოქსს: სა ზო გა დო ე ბის წევ რად თა ვის

შეგ რ ძ ნე ბა ავ ტო მა ტუ რად ნიშ ნავ და სა ზო გა დო ე ბის გან გა რიყ ვას. ამ შემ თხ ვე ვა ში სო ცი-

ა ლუ რად ნი შან დობ ლი ვი მოქ მე დე ბის იმ პულ სი ატა რებ და ში ნა გან და ეგ ზის ტენ ცი ა ლურ

ხა სი ათს: ტი პუ რი მოქ მე დე ბა იყო შვი დი დი სი დენ ტის გა მოს ვ ლა მოს კოვ ში წი თელ მო ე-

დან ზე 1968 წლის 25 აგ ვის ტოს (ჩეხოსლოვაკიის საბ ჭო თა ოკუ პა ცი ის პრო ტეს ტის ნიშ ნად).

ერ თა დერ თი სა ხე ლი, რო მე ლიც დი სი დენ ტებ მა თვი თონ და ირ ქ ვეს და გა რე დან არ

შე მო სუ ლა, იყო „უფლებადამცველი“. უფ ლე ბა დაც ვი თი საქ მი ა ნო ბა იყო დი სი დენ ტუ რი

მოძ რა ო ბის ძი რი თა დი ბირ თ ვი, ანუ ყვე ლა სხვა მიმ დი ნა რე ო ბის (პოლიტიკური, სო ცი-

ა ლურ - კულ ტუ რუ ლი, ნა ცი ო ნა ლუ რი, რე ლი გი უ რი და სხვ.) გა დაკ ვე თის ვე ლი. უფ ლე ბა-

დამ ც ვე ლე ბის ყუ რადღე ბის ცენ ტ რ ში იყო ადა მი ა ნის უფ ლე ბა თა მდგო მა რე ო ბა საბ ჭო თა

კავ შირ ში და მი სი შე უ სა ბა მო ბა გა ე როს ადა მი ა ნის უფ ლე ბა თა სა ყო ველ თაო დეკ ლა რა-

ცი ას თან. სწო რედ ეს უკა ნას კ ნე ლი იყო დი სი დენ ტე ბის ბიბ ლი ა. უფ ლე ბა დაც ვით სფე რო-

ში ჩა მო ყა ლიბ და თით ქ მის ყვე ლა დი სი დენ ტუ რი (უფრო გვი ან დე ლი ტერ მი ნო ლო გი ით –

„არაფორმალური“) ორ გა ნი ზა ცი ა: ადა მი ა ნის უფ ლე ბა თა კო მი ტე ტი (1970 წ.), ჰელ სინ კის

კო მი ტე ტე ბი (1976 წლი დან), მორ წ მუ ნე თა უფ ლე ბე ბის დაც ვის კო მი ტე ტი, ფსი ქი ატ რი ის

პო ლი ტი კუ რი მიზ ნე ბით გა მო ყე ნე ბის სა გა მომ ძი ებ ლო კო მი სია და სხვ.

გაჩ ნ დ ნენ ლი ტე რა ტო რი დი სი დენ ტე ბი (ალექსანდრ გა ლი ჩი, გი ორ გი ვლა დი მო-

ვი, ალექ სანდრ სოლ ჟე ნი ცი ნი, ვლა დი მირ ვო ი ნო ვი ჩი), ფი სო ლო ფო სი- დი სი დენ ტე ბი

(გრიგორი პო მე რანე ცი, ბო რის შრაგი ნი, ალექ სანდრ ზი ნო ვი ე ვი) და სხვ.

დი სი დენ ტო ბის ამო ცა ნე ბი 70-იან წლებ ში:

– იმ ინ ფორ მა ცი ის გავ რ ცე ლე ბა, რო მე ლიც არ აისა ხე ბო და ან შეგ ნე ბუ ლად მა ხინ ჯ დე-

ბო და ოფი ცი ა ლურ საბ ჭო თა პრე სა ში;

– სა სა მარ თ ლო და არა სა სა მარ თ ლო რეპ რე სი ე ბი პო ლი ტი კუ რი მო ტი ვე ბით;

– პო ლიტ პა ტიმ რე ბის მდგო მა რე ო ბა;

– ნა ცი ო ნა ლურ - კულ ტუ რუ ლი და რე ლი გი უ რი მოძ რა ო ბა უკ რა ი ნა ში, ლიტ ვა ში, ამი ერ-

კავ კა სი ა ში;

– ყი რი მე ლი თათ რე ბი სა და მეს ხე ბის მოძ რა ო ბა სამ შობ ლო ში დაბ რუ ნე ბის მოთხოვ-

ნით;

– სხვა დას ხ ვა კონ ფე სი ის მორ წ მუ ნე თა დევ ნა;

– ემიგ რა ცი ის პრობ ლე მე ბის ასახ ვა;

– ლი ტე რა ტუ რა ში ცენ ზუ რას თან ბრძო ლა.

1 4 7


და ი ბა და რეპ რე სი რე ბულ თა და მა თი ოჯა ხე ბის დახ მა რე ბის ფარ თო მას შ ტა ბი ა ნი სის ტე-

მა, რო მე ლიც 1974 წელს ჩა მო ყა ლიბ და, რო გორც „დახმარების ფონ დი“. იქ მ ნე ბო და ცალ-

კე უ ლი პი რე ბის დახ მა რე ბის კო მი ტე ტე ბი. თა ვად ამ კო მი ტე ტებ ში მო ნა წი ლე ო ბაც დი სი-

დენ ტურ და ნა შა უ ლად მი იჩ ნე ო და.

სა ბეჭდ მან ქა ნა ზე და ბეჭ დი ლი და გავ რ ცე ლე ბუ ლი ლი ტე რა ტუ რუ ლი და სა ზო გა დო ებ რი ვი

ჟურ ნა ლე ბი იყო: «Вече», «Поиски», «Память» (ისტორიული მა სა ლე ბის პე რი ო დუ ლი კრე-

ბუ ლი) – მოს კოვ ში; «Сигма», «37», «Часы», «Женщина и Россия» – ლე ნინ გ რად ში; „ა უშ-

რა“, „პასტოგე“, „რუპინტიალისი“, „პერსპექტივოსი“ – ლიტ ვა ში; «Украинский вестник»

– უკ რა ი ნა ში; „ოქროს საწ მი სი“, „საქართველოს მო ამ ბე“, „სამრეკლო“ – სა ქარ თ ვე ლო ში და

სხვ.; ავ ტო რე ბი და გა მომ ცემ ლე ბი დი სი დენ ტე ბად ით ვ ლე ბოდ ნენ.

3. გან ვ ს ხ ვავ დე ბი

მილ შ ტე ი ნის მი ხედ ვით, დი სი დენ ტო ბა „თავისუფალი არ სე ბო ბის გა მოც დი ლე ბაა არა თა ვი-

სუ ფალ ქვე ყა ნა ში“. ეს არა მხო ლოდ „სინდისის ბუნ ტი ა“, არა მედ ინ დი ვი დუ ა ლიზ მის ბუნ ტიც.

არა თა ვი სუ ფალ ქვე ყა ნა ში თა ვი სუ ფა ლი ინ დი ვი დუ ა ლის ტი ადა მი ა ნე ბი წარ მო ად გენ დ-

ნენ მჟა ვას, რო მე ლიც სპობ და არა კო მუ ნის ტურ რე ჟიმს, არა მედ სა ზო გა დო ებ რი ვად შე-

თან ხ მე ბულ ტყუ ილს.

4. ავ ჯან ყ დე ბი

დი სი დენ ტე ბი და პო ლი ტი კა სსრკ-ს დაშ ლის შემ დეგ: დი სი დენ ტე ბის ნა წი ლი პო ლი ტი-

კა ში მო ვი და – ან დ რეი სა ხა რო ვი, სერ გეი კო ვა ლი ო ვი, ვი ა ჩეს ლავ ჩერ ნო ვი ლი, ზვი ად

გამ სა ხურ დი ა, მე რაბ კოს ტა ვა, გენ რიხ ალ ტუ ნი ა ნი, რა ფა ელ პა პა ი ა ნი, ნა ტან შა რან ს კი და

სხვ.

5. არა თა ნაბ რად ვზი ვარ

დი სი დენ ტე ბი არ უყ ვართ. უპირ ვე ლეს ყოვ ლი სა, იმი ტომ, რომ დი სი დენ ტი თა ვი სი უბ-

რა ლო არ სე ბო ბი თაც კი გახ სე ნებს, რომ შენ კონ ფორ მის ტი იყა ვი.

1 4 8


ზუ რაბ ქა რუ მი ძე – მოხ და ისე, რომ საბ ჭო თა კავ ში რის დაშ ლის შემ დეგ დი სი დენ ტე ბი

მო ვიდ ნენ ხე ლი სუფ ლე ბა ში აქაც და აღ მო სავ ლეთ ევ რო პა შიც. იმოქ მე დეს მათ, რო გორც

კონ ს ტ რუქ ცი ულ მა პო ლი ტი კო სებ მა? ჩემ თ ვის ეტა ლო ნად რჩე ბა ვაც ლავ ჰა ვე ლი, რო მელ-

მაც მო ა ხერ ხა სა კუ თა რი თა ვის ტრან ს ფორ მი რე ბა მოქ ნილ და დი ა ლო გურ პო ლი ტი კო-

სად. თუმ ცა, გვაქვს სხვა მა გა ლი თე ბიც, რო ცა ყო ფილ დი სი დენ ტებ ში დეს ტ რუქ ცი უ ლი მო-

მენ ტი ბო ლომ დე მუ შა ობ და და ამან სა ვა ლა ლო შე დე გე ბამ დეც მიგ ვიყ ვა ნა.

ლე ვან ბერ ძე ნიშ ვი ლი – რა თქმა უნ და, ჰა ვე ლი გან სა კუთ რე ბუ ლი გა მო ნაკ ლი სი ა.

თუმ ცა, უნ და გითხ რათ, რომ მას სხვა გა რე მო ში უხ დე ბო და მუ შა ობ და. სა ინ ტე რე სო ა,

რო გორ მოხ და ჩე ხოს ლო ვა კი ა ში ხე ლი სუფ ლე ბის გა და ცე მა. შე იკ რიბ ნენ კო მუ ნის ტე ბი

და დი სი დენ ტე ბი, ოთხი სა ა თი ილა პა რა კეს და თქვეს, პარ ლა მენტს ვტო ვებთ კო მუ-

ნის ტურს ახალ არ ჩევ ნე ბამ დე, დი სი დენ ტებს შე მო გაქვთ კა ნო ნე ბი და ჩვენ ყვე ლა ფერს

ვამ ტ კი ცებ თო. ასეთ ვი თა რე ბა ში მო ვი და ჰა ვე ლი პრე ზი დენ ტად. პარ ლა მენ ტი მორ-

ჩი ლი კო მუ ნის ტე ბის გან შედ გე ბო და. ლუს ტ რა ცი ის კა ნო ნი, ჩე ხე თი სა და სლო ვა კე თის

დაშ ლა უმ ტ კივ ნე უ ლოდ მოხ და. კო მუ ნის ტე ბიც წე სი ე რი ხალ ხი აღ მოჩ ნ დ ა: მათ სიტყ ვა

შე ას რუ ლეს და პო ლი ტი კი დან ყვე ლა წა ვი და. მი უ ხე და ვად ამი სა, თა ვის სამ შობ ლო ში

არც ჰა ვე ლი არ უყ ვართ. იქაც ბევრს ახ სოვს, რომ მა ნამ დე თვი თონ კომ პ რო მი სე ბით

ცხოვ რობ დ ნენ.

სხვა გან დი სი დენ ტებ მა ვერ გა ა მარ თ ლეს. უკ რა ი ნა ში პო ლი ტი კა ში წა ვი და ჩერ ნო ვი-

ლი, რო მელ საც არ დას ცალ და – მა ლე ვე გარ და იც ვა ლა. „სოლიდარობიდან“ პო ლი ტი-

კა ში წა ვი და ლეხ ვა ლენ სა, რო მელ მაც ერ თი პრე ზი დენ ტო ბის შემ დეგ სა მარ ცხ ვი ნოდ წა-

ა გო არ ჩევ ნე ბი. არ მახ სოვს არც ერ თი შემ თხ ვე ვა, რომ დი სი დენ ტებს პო ლი ტი კო სე ბად

ევარ გოთ; იმი ტომ, რომ მათ პო ლი ტი კუ რი ამ ბი ცი ე ბი არ ჰქო ნი ათ, ვი თა რე ბამ და ა კის რა

პო ლი ტი კუ რი ამ ბი ცი ა. და კის რე ბუ ლი ამ ბი ცია და და ბა დე ბუ ლი ამ ბი ცია სხვა დას ხ ვა რა მე

რომ არის, ეს ნა თე ლია სა ქარ თ ვე ლოს დღე ვან დე ლი პრე ზი დენ ტის მა გა ლით ზეც. ის შე იძ-

ლე ბა ცუ დად იქ ცე ვა, მაგ რამ ის ცუ დად იქ ცე ვა, რო გორც პო ლი ტი კო სი. ის და ბა დე ბუ ლია

პო ლი ტი კო სად.

პო ლი ტი კა ში ვე რა ფე რი გა ა კე თა სერ გეი კო ვა ლი ოვ მაც. მან სა ხელ მ წი ფო სამ სა ხურ ში

თა ვი ვერ გა მო ი ჩი ნა და ეს ჩვე უ ლებ რი ვი ამ ბა ვი ა. არა მგო ნია, სწო რი იყოს, დი სი დენ-

ტე ბის დამ სა ხუ რე ბა გავ ზო მოთ იმის მი ხედ ვით, რამ დე ნად წარ მა ტე ბუ ლი პო ლი ტი კო-

სე ბი იყ ვ ნენ. დი სი დენ ტებ მა შექ მ ნეს ვე ლი, რო მელ შიც შე იძ ლე ბო და ტყუ ი ლის გა რე შე

ცხოვ რე ბა. რა თქმა უნ და, ეს რო მან ტი კუ ლი ვე ლი ა, დი სი დენ ტე ბი ამა ყო ბენ თა ვი ანთი

წარ სუ ლით; ვერ ამა ყო ბენ იმით, პო ლი ტი კა ში რომ ვე რა ფე რი შეძ ლეს, მაგ რამ რამ-

დე ნიც უნ და აგი ნონ ზვი ად გამ სა ხურ დი ას, რუ სე თის „მემორიალი“ გეტყ ვით – ეს ხომ

ის კა ცი ა, რო მელ მაც 100-ობით ჩა მო ი ტა ნა მოს კოვ ში „გუ ლა გი ს არქიპელაგიო“. გამ-

სა ხურ დი ას არც ერ თი ღვაწ ლი არაა და ვიწყე ბუ ლი, მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ 1978 წლის

1 4 9


მი სი მო ნა ნი ე ბა სე რი ო ზუ ლი დარ ტყ მა იყო მთე ლი მოძ რა ო ბის თ ვის. ესეც მათ პა ტი ოს-

ნე ბა ზე მი უ თი თებს. მე, პი რა დად, უკე თეს ადა მი ა ნებს არ ვიც ნობ, ვიდ რე სერ გეი კო ვა-

ლი ო ვი და იული და ნი ე ლი არი ან.

ივ ლი ა ნე ხა ინ დ რა ვა, რესპუბლიკური პარტია – ორი ვე მომ ხ სე ნე ბელ თან მაქვს შე კითხ-

ვა: სა ინ ტე რე სო მოხ სე ნე ბებ ში არც ერ თ მა არ ახ სე ნეთ 1975 წლის ჰელ სინ კის აქ ტი6. იყო თუ არა

ეს საძირკველი დი სი დენ ტუ რი მოძ რა ო ბის გზა ზე თუ შეგ ნე ბუ ლად აუარეთ ამას გვერ დი?

ემილ ადელ ხა ნო ვი – ეს მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი მოვ ლე ნა გახ ლ დათ თუნ დაც იმი ტომ, რომ

მა ლე ვე გაჩ ნ და მოს კო ვის ჰელ სინ კის ჯგუ ფი და შემ დეგ – სა ქარ თ ვე ლო ში, სომ ხეთ სა და

ლიტ ვა შიც შე იქ მ ნა ამ გ ვა რი ორ გა ნი ზა ცი ე ბი. დი სი დენ ტებ მა ძა ლი ან სე რი ო ზუ ლად მი ი ღეს

ჰელ სინ კის კონ ფე რენ ცი ა; მეჩ ვე ნე ბა, რომ იმა ზე მეტ იმედს ამ ყა რებ დ ნენ ამ კონ ფე რენ-

ცი ა ზე, ვიდ რე სა ღად მო აზ როვ ნე ადა მი ა ნებს შე ე ფე რე ბო დათ. ჩვენ თან საკ მა ოდ ცნო ბილ

„Human rights watch“-ს თა ვის დრო ზე „Helsinki watch“ ერ ქ ვა.

ლე ვან ბერ ძე ნიშ ვი ლი – მა შინ ჰელ სინ კის პრო ცე სი და მა ტე ბით სტი მუ ლად იქ-

ცა. ჩვე ნი დი სი დენ ტე ბის დიდ ნა წილს უნ დო და, კა ნონ მორ ჩი ლი ყო ფი ლიყ ო. ამი ტომ,

„ქრონიკას“ პრე ამ ბუ ლის სა ხით გა მო ტა ნი ლი ჰქონ და ადა მი ა ნის უფ ლე ბა თა კონ ვენ ცი-

ის მე-19 მუხ ლი, სა დაც ნათ ქ ვა მი ა, რომ ინ ფორ მა ცია თა ვი სუ ფა ლია და შე იძ ლე ბა გა და-

ად გილ დეს სა ხელ მ წი ფო საზღ ვ რე ბის მი უ ხე და ვად. ანუ, დი სი დენ ტე ბი აპე ლი რებ დ ნენ იმ

დო კუ მენ ტ ზე, რო მე ლიც მი ღე ბუ ლი იყო საბ ჭო თა კავ ში რის მი ერ. ამის შემ დეგ ბრეჟ ნევ-

მა ხე ლი მო ა წე რა ჰელ სინ კის ხელ შეკ რუ ლე ბას და, ბუ ნებ რი ვი ა, დი სი დენ ტე ბის თვალ ში

გა ი ზარ და უფ ლე ბე ბის სფე რო. ბა ტონ ემილს ვე თან ხ მე ბი, რომ ეს დი სი დენ ტე ბის თ ვის

მა ხე იყო: მათ და ი ჯე რეს, რადგან საბ ჭო თა კავ შირ მა ხელ შეკ რუ ლე ბას ხე ლი მო ა წე რა,

შე ას რუ ლებ და კი დეც. ამის მე რე ასე ულ ათა სო ბით ხელ მო წე რა შე ვი და ემიგ რა ცი ა ზე და

ადა მი ა ნე ბი და ი ჩაგ რ ნენ იმის გა მო, რომ ჰელ სინ კის პრო ცე სისა და ი ჯე რეს. ევ რო პამ,

რო გორც ხდე ბა ხოლ მე, ხე ლი და ი ბა ნა და ბრეჟ ნევს არა ვინ არ მოსთხო ვა ხელ მო წე-

რი ლი ხელ შეკ რუ ლე ბის შეს რუ ლე ბა. თუმ ცა, ევ რო პამ თი თო ე უ ლი დი სი დენ ტის თ ვის

გა იბ რ ძო ლა. მახ სენ დე ბა, რომ რო ცა ოლიმ პი ა და ბრეჟ ნე ვამ მე-14 სა უ კუ ნის ფა ი ფუ რის

ლარ ნა კი გა ტე ხა, საფ რან გე თის პრე ზი დენ ტ მა თქვა, ამა ში ერ თი ბუ კოვ ს კი გვე კუთ ვ ნი სო

და ბუ კოვ ს კი გა უშ ვეს.

ილა მაზ მი წიშ ვი ლი, სა ზო გა დო ე ბა „მემორიალი“ – პრო ფე სი ით გე ო ლო გი ვარ. 70-

იან წლებ ში სი რი ა ში მო მი წია მუ შა ო ბა კონ ტ რაქ ტით. რომ ჩა მო ვე დი, ერ თ მა ჩემ მა კო ლე-

გამ მი საყ ვე დუ რა, სა ქარ თ ვე ლოს სა უ კუ ნო ვან მტრებ თან, არა ბებ თან რა ტომ მუ შა ობ დი ო?

მა შინ ვე რა ფერი ვუ პა სუ ხე. უბე დუ რე ბა ის არის, რომ მსგავ სი სი ტუ ა ცია ახ ლაც მე ორ დე ბა.

1 5 0


ხში რად ის მის, რომ საბ ჭო თა პე რი ოდ ში ყვე ლა ფე რი ცუ დი იყო და ყვე ლა ფერ ში ამ დროს

მცხოვ რე ბი ადა მი ა ნე ბი ვართ დამ ნა შა ვე. იმ დროს რაც ხდე ბო და, ჩემ ზე უკეთ არა ვინ იცის.

მა მა დახ ვ რე ტი ლი მყავს, დე დამ თით ქ მის 10 წე ლი გა ა ტა რა გა და სახ ლე ბა ში. მაგ რამ მე ვი-

ყა ვი რი გი თი ადა მი ა ნი და ვმუ შა ობ დი. არ შე მეძ ლო პირ და პი რი ბრძო ლა საბ ჭო თა წყო ბი-

ლე ბის წი ნა აღ მ დეგ. თქვენ, დი სი დენ ტებ მა ეს შეს ძე ლით, მაგ რამ თქვენ ნა ი რი ხალ ხი ცო ტა

იყო. 90 პრო ცენ ტი უბ რა ლოდ შრო მობ და. გა იხ სე ნეთ თქვე ნი მშობ ლე ბი, ბე ბია-ბა ბუ ე ბი.

იყო თუ არა და ნა შა უ ლი მა თი პა ტი ო სა ნი შრო მა? ვინ უნ და და ი ნა ხონ ამ ახალ გაზ რ დებ მა

ჩემ ში? ვინ ვარ მე? კო ლა ბო რა ცი ო ნის ტი თუ რი გი თი ადა მი ა ნი, ვინც იძუ ლე ბუ ლია შე ე გუ-

ოს არ სე ბულ პი რო ბებს?

ლე ვან ბერ ძე ნიშ ვი ლი – ბა ტო ნო ილა მაზ, თქვენ შე სა ნიშ ნა ვად იცით ამ კითხ ვა ზე

პა სუ ხი. დი სი დენ ტე ბი ცო ტა ნი იყ ვ ნენ. დი სი დენ ტე ბის პო ლო ნურ ლექ სი კონ ში სტა ტი ე ბი

დავ წე რე ქარ თ ვე ლი დი სი დენ ტე ბის შე სა ხებ და სულ 17 კა ცი მყავს იქ სი ა ში. არა მგო ნი ა,

რომ ვინ მეს, ზვი ად გამ სა ხურ დი ას ან მე რაბ კოს ტა ვას ჰქონ დათ გრძნო ბა, რომ ჩვენ ვართ

მა რი ლი სოფ ლი სა, და ნარ ჩე ნე ბი კი დამ ნა შა ვე ე ბი არი ან. სა ქარ თ ვე ლოს თ ვის ნამ დ ვი ლად

შე უ სა ბა მოა ტერ მი ნი კო ლა ბო რა ცი ო ნის ტი, სა ქარ თ ვე ლო ში კო ლა ბო რა ცი ო ნის ტე ბი მო-

ქა ლა ქე ებს შო რის არ ყო ფი ლან, კო მუ ნის ტურ ელი ტა ში იყ ვ ნენ, მაგ რამ ეს ზღვა ში წვე თი

იყო. სი ნამ დ ვი ლე ში სა ქარ თ ვე ლო იყო თქვე ნი ქვე ყა ნა. უნი ვერ სი ტე ტის პრო ფე სო რებს

შო რის ყვე ლა არ ყო ფი ლა საბ ჭო თა სის ტე მას თან და პი რის პი რე ბუ ლი. არას დ როს მი-

ფიქ რი ა, რომ აკა კი შა ნი ძე ენას ვერ მას წავ ლი და ამის გა მო. ჩვენ უღ რ მე სი პა ტი ვის ცე მა

გვაქვს თქვენ მი მართ. რაც დღეს ხე ლი სუფ ლე ბის წრე ე ბი დან და ახალ გაზ რ დო ბის უც ნა უ-

რი ნა წი ლი დან გა ის მის – მე რომ ვყო ფი ლი ყა ვი, არ ვითა ნამ შ რომ ლებ დი ო, ტყუ ი ლი ა. რა-

საც ჩვენ დღეს ვხე დავთ, ასეთ კომ პ რო მი სებ ზე საბ ჭო თა დროს ადა მი ა ნე ბი არ მი დი ოდ ნენ.

დე და ჩე მი ქარ თუ ლის მას წავ ლე ბე ლი იყო. საბ ჭო თა დრო ში ქარ თუ ლის მას წავ ლებ ლე ბი

პატ რი ო ტიზმს ას წავ ლიდ ნენ. აქ საყ ვე დუ რი ვთქვი, რომ აკა დე მი ურ წრე ებს ჩვენ არ ვუყ-

ვარ დით, მაგ რამ ისი ნი მა ღა ლი დო ნის სა მუ შა ოს ას რუ ლებ დ ნენ. სა ქარ თ ვე ლო მა ღა ლი

ინ ტე ლექ ტუ ა ლუ რი პო ტენ ცი ა ლის ქვე ყა ნა იყო საბ ჭო თა დრო ში. ნე ტავ, კი ის დო ნე, რო მე-

ლიც მა შინ შე იმ ჩ ნე ო და, ოდეს მე დაბ რუნ დეს ამ ქვე ყა ნა ში. ორე ნოვ ნე ბა კო ლო ნი ის აუცი-

ლე ბე ლი ნი შა ნი ა. საბ ჭო თა დრო ში ჩვენ სხვა პრობ ლე მე ბი გვქონ და. კომ პ რო მი სი იყო,

მაგ რამ ამ კომ პ რო მისს გა მარ თ ლე ბა ჰქონ და. დი სი დენ ტებს შე ვა ქებ დი – კარ გი ხალ ხი

იყო, მაგ რამ ისი ნი რა ი მე თი არ გა მო ირ ჩე ოდ ნენ. ემილ მა ახ სე ნა დახ მა რე ბის ფონ დე ბი.

სა ქარ თ ვე ლო ყვე ლა ზე კარ გი ქვე ყა ნა იყო პა ტიმ რე ბის დახ მა რე ბის მი მარ თუ ლე ბით. სა-

ქარ თ ვე ლო დან რომ ჩა მო დი ო და ხალ ხი – ცო ლე ბი, ბი ძე ბი, ბი ძაშ ვი ლე ბი – ასე თი რამ იქ,

ბა ნა კებ ში არა ვის ღირ სე ბი ა. ბო ლოს და ბო ლოს სა ქარ თ ვე ლო დან გაყ რი ლი ცო ლი ჩა ვი-

და ქმარ თან, რა თა სო ლი და რო ბა გა მო ეცხა დე ბი ნა. საბ ჭო თა „კგბ“ გა ოგ ნე ბუ ლი იყო მი სი

საქ ცი ე ლით.

1 5 1


ავ თო იმ ნა ძე, საბჭოთა დისიდენტი – ლე ვან მა ისა უბ რა იმის შე სა ხებ, რომ დი სი დენ-

ტე ბი არ იყ ვ ნენ პო ლი ტი კო სე ბი. ამას მე რაბ კოს ტა ვა მა შინ ვე ამ ბობ და. ცი ხი დან ახა ლი

გა მო სუ ლი იყო, რო ცა ვკითხე, და მო უ კი დებ ლო ბას რომ მო ვი პო ვებთ, ამა ში ეჭ ვი არ მე-

პა რე ბა; ამის შემ დეგ ჩვე ნი რო ლი რა იქ ნე ბა – მი ნის ტ რე ბი, დე პუ ტა ტე ბი, პრე ზი დენ ტე ბი

უნ და ვი ყოთ-მეთ ქი? მე რაბ მა მითხ რა – სა ხელ მ წი ფო იმან უნ და მარ თოს, ვინც მარ თ ვა

იცის, კო მუ ნის ტებ ში ვე აირ ჩე ვა ასე თი ხალ ხი; ჩვენ კი უნ და შევ ქ მ ნათ უხუ ცეს თა საბ ჭო, სა-

ზო გა დო ე ბი დან მო ვიწ ვი ოთ ცნო ბი ლი ადა მი ა ნე ბი. მან და ა სა ხე ლა აკა კი ბაქ რა ძე, რე ზო

ჯა ფა რი ძე, ლე ვან სა ნი კი ძე... უხუ ცე სე ბი არ მარ თა ვენ ქვე ყა ნას, მაგ რამ ყვე ლა ფერს და აკ-

ვირ დე ბი ან, მა თი ში შით მმარ თ ვე ლე ბი ვერ გა ბე და ვენ ვე რა ფერს ცუდ სო. ზვი ადს ეს აზ რი

მა შინ ვე არ მო ე წო ნა.

ქარ თუ ლი დი სი დენ ტუ რი მოძ რა ო ბა მარ თ ლაც ეროვ ნუ ლი იყო. ამის მი ზე ზი შე იძ ლე ბა

ზვი ა დის 1978 წლის გა მოს ვ ლა გახ და, რის გა მოც და სავ ლეთს მი სი სა ხე ლის ხსე ნე ბა აღარ

უნ დო და. სწო რედ აქე დან გა მომ დი ნა რე ჩა ვი კე ტეთ ნა ცი ო ნა ლიზ მ ში.

ზუ რაბ ქელ ბა ქი ა ნი, უმუ შე ვა რი – რამ დე ნა დაც ცნო ბი ლი ა, დი სი დენ ტე ბის მთა ვა რი

მი ზა ნი საბ ჭო თა რე ჟიმ თან ბრძო ლა იყო. თუ გქონ დათ იმ დროს გა ც ნო ბი ე რე ბუ ლი, რომ

თქვე ნი მი ზა ნი ემ თხ ვე ო და მსოფ ლიო სი ო ნის ტუ რი და მა სო ნუ რი წრე ე ბის მი ზანს, და ე სუს-

ტე ბი ნათ და და ე შა ლათ საბ ჭო თა კავ ში რი? დღე ვან დე ლი გად მო სა ხე დი დან თავს გა მო ყე-

ნე ბუ ლად თუ გრძნობთ?

ლე ვან ბერ ძე ნიშ ვი ლი – მინ და გითხ რათ, რომ იმა ზე დი დი ბედ ნი ე რე ბა, ვიდ რე საბ-

ჭო თა კავ ში რის დაშ ლა იყო, არც პი რად და არც სა ზო გა დო ებ რივ ცხოვ რე ბა ში არ მქო ნი ა.

სა ქარ თ ვე ლოს და მო უ კი დებ ლო ბა ისე მო ვი და, წე სი ე რად ვერ გა ვი გეთ და ვერ ვი ზე ი მეთ.

თა ვი დან ჯერ კი დევ რუბ ლის ზო ნა ში ვი ყა ვით და „გკჩპ“-ს7 ბრძა ნე ბებს ვე მორ ჩი ლე ბო-

დით, მე რე კი დევ – ერ თ მა ნეთ ში ომი გვქონ და.

საბ ჭო თა კავ ში რის და სუს ტე ბა რამ დე ნი მე ჯგუ ფის ინ ტე რე სებ ში იყო. რაც შე ე ხე ბა იმ

ჯგუფს, რო მე ლიც თქვენ ახ სე ნეთ, მათ პი რი ქით, სსრკ-ს შე ნარ ჩუ ნე ბა სურ დათ. რო გორც

დღეს ირ კ ვე ვა, ამე რი კას არ უნ დო და საბ ჭო თა კავ ში რის დაშ ლა. არ სე ბობ და ის საფ რ თხე-

ე ბი, რო მელ თა გან ერ თი, ეთ ნო კონ ფ ლიქ ტე ბი, მა ლე ვე და იწყო. მაგ რამ ამე რი კას ყვე ლა-

ზე მე ტად ბირ თ ვუ ლი სა ხელ წი ფო ე ბის გამ რავ ლე ბი სა ეში ნო და. ამე რი კე ლე ბის თ ვის საბ-

ჭო თა კავ ში რი კარ გი იმი ტო მაც იყო, რომ სა კუ თარ სა ზო გა დო ე ბას თი თით აჩ ვე ნებ დ ნენ,

აი, იქ რა ხდე ბაო და შე სა ნიშ ნა ვად გრძნობ დ ნენ თავს.

არ მჯე რა, რომ საბ ჭო თა კავ ში რი დი სი დენ ტებ მა და ვან გ რი ეთ. საბ ჭო თა კავ ში რი და-

ან გ რია რო მის პაპ მა იოანე-პავ ლე მე ო რემ, რო მელ მაც უბ რ ძა ნა თა ვის ხალხს, გა ე წი ათ

წი ნა აღ მ დე გო ბა ღმერ თის სა ხე ლით და პო ლო ნე ლებ მა ეს გა ა კე თეს. საბ ჭო თა კავ ში რი

და ან გ რია „სოლიდარობამ“, რო ნალდ რე ი გან მა, მარ გა რეტ ტეტ ჩერ მა. ჩვე ნი – დი სი-

1 5 2


დენ ტე ბის რო ლი ერ თი პრო ცენ ტი თუ იქ ნე ბა. საბ ჭო თა კავ ში რი ტა ლო ნებ მა და ან გ რი ა,

ეკო ნო მი კურ მა კრი ზის მა და რე ი გა ნის ტყუ ილ მა – ელექ ტ რო მაგ ნი ტუ რი იარა ღი გვაქ ვ სო,

რაც რუ სებ მა მარ თ ლა და ი ჯე რეს.

ემილ ადელ ხა ნო ვი – სი ნამ დ ვი ლე ში ჩვენ თ ვის იმ დრო ის გახ სე ნე ბა ძა ლი ან ბევ რი

სა ხა ლი სო და სევ დი ა ნი ის ტო რი ის გახ სე ნე ბას ნიშ ნავს. მაგ რამ ეს ყვე ლა ფე რი მა ლე და-

ვიწყე ბას მი ე ცე მა და ბევ რი რამ კი დევ უფ რო გა უ გე ბა რი გახ დე ბა. ლე ვა ნი არა მხო ლოდ

კარ გად სა უბ რობს, კარ გა დაც წერს. მაგ რამ წიგ ნებს ბევ რი არ და წერს. თქვე ნი, ლა ბო რა-

ტო რი ის საქ მე ა, შე აგ რო ვოთ ეს ყვე ლა ფე რი, სა ნამ არ სე ბობს.

ზუ რაბ ქა რუ მი ძე – წარ სულს იმი სათ ვის იაზ რებ, რომ შეც დო მე ბი არ და უ შ ვა აწ მ ყო-

ში და მო მა ვალ ში. წარ სუ ლის ინ ტერ პ რე ტა ცია არ არის თა ვის თა ვა დი რამ: მე არ ვი ცი,

რამ დე ნად შე იძ ლე ბა დაგ ვ ჭირ დეს თა ნა მედ რო ვე სა ქარ თ ვე ლო ში დი სი დენ ტუ რი გა მოც-

დი ლე ბა ან დი სი დენ ტო ბა. შე იძ ლე ბა, მისი ნიშ ნე ბი ჩანს, შე იძ ლე ბა – არც გა მო ჩე ნი ლა

და არც არას დ როს გა მოჩ ნ დეს. სა ინ ტე რე სო იქ ნე ბო და, ქარ თუ ლი ეთ ნოფ სი ქო ლო გი ი დან

გა მომ დი ნა რე შეგ ვე ხე და დი სი დენ ტუ რი პა თო სი სათ ვის, რამ დე ნად დი სი დენ ტუ რი ერია

ქარ თ ვე ლე ბი. ქარ თუ ლი ეკ ლე სი ის ის ტო რი ას თუ გა დავ ხე დავთ, ვნა ხავთ, რომ არც ერ თი

მწვა ლებ ლუ რი მიმ დი ნა რე ო ბა არ ჩა მო ყა ლი ბე ბუ ლა მთე ლი 17 სა უ კუ ნის გან მავ ლო ბა ში.

მა შინ, რო დე საც ჩვენ გვერ დით სომ ხეთ ში ამ გ ვა რი რამ ხდე ბო და. ძა ლი ან მა ინ ტე რე სებს

ისიც, რა ურ თი ე რო ბა იყო ქარ თულ ეკ ლე სი ა სა და დი სი დენ ტებს შო რის. რა ხდე ბო და ქარ-

თულ ეკ ლე სი ა ში?

ლე ვან ბერ ძე ნიშ ვი ლი – ერ თი სა ხე ლი აუცი ლებ ლად უნ და ვახ სე ნოთ – ვა ლენ ტი ნა

ფა ი ლო ძე – ის რე ლი გი უ რი უფ ლე ბე ბის თ ვის იბ რ ძო და და ებ რ ძო და არა მხო ლოდ სა ხელ-

მ წი ფოს, არა მედ, ეკ ლე სი ა საც. ის ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო ადა მი ა ნი იყო. რაც შე ე ხე ბა ერესს

– ეკ ლე სი ა, რო გორც წე სი, თვი თონ პო უ ლობ და ხოლ მე ერე ტი კულ ნა წარ მო ე ბებს.

1 5 3


სქოლიო

1 სერ გეი კო ვა ლი ო ვის მო გო ნე ბა ქარ თ ველ დი სი დენ ტებ ზე იხ. http://sovlab.ge/ka/blog/sergey_kovaliov 2 „სა მიზ და ტი“ – თვით გა მო ცე მა, არა ლე გა ლუ რად და ბეჭ დი ლი წიგ ნე ბი.3 „ტა მიზ და ტი“ – უცხო ეთ ში და ბეჭ დი ლი და არა ლე გა ლუ რად შე მო ტა ნი ლი ლი ტე რა ტუ რა. 4 ვი ა ჩეს ლავ ბახ მი ნი (დაიბ. 1947წ.) – რუ სი დი სი დენ ტი და უფ ლე ბა დამ ც ვე ლი; მუ შა ობ და ფსი ქი ატ რი ის

სა დამ ს ჯე ლო მიზ ნე ბით გა მო ყე ნე ბის წი ნა აღ მ დეგ. 1980 წელს და პა ტიმ რეს და სა მი წლით გა და ა სახ ლეს;

1985 წელს ისევ და ა პა ტიმ რეს; 90-იან წლებ ში მუ შა ობ და რუ სე თის ფე დე რა ცი ის სა გა რეო საქ მე თა სა მი-

ნის ტ რო ში; 1995 წლი დან ხელ მ ძღ ვა ნე ლობ და რუ სე თის „ღია სა ზო გა დო ე ბას – სო რო სის ფონდს. “5 ალექ სანდრ პოდ რა ბი ნე კი (დაიბ. 1953წ. ) რუ სი ჟურ ნა ლის ტი, დი სი დენ ტი, ადა მი ა ნის უფ ლე ბა თა დამ ც-

ვე ლი; 1987-2000 წლებ ში „ექსპრეს ქრო ნი კის“ რე დაქ ტო რი; სო ლი და რო ბის წევ რი; 80-იან წლებ ში რამ-

დენ ჯერ მე და ა პა ტიმ რეს და გა და ა სახ ლეს. 6 ჰელ სინ კის აქ ტი, ხელ შეკ რუ ლე ბა. ჰელ სინ კის კონ ფე რენ ცი ის სა ბო ლოო აქ ტი ევ რო პა ში უსაფ რ თო ხო-

ე ბი სა და თა ნამ შ რომ ლო ბის შე სა ხებ (Final Act of the Conference on Security and Cooperation in Europe)

– გა ფორ მ და 1975 წელს ჰელ სინ კი ში. ხელ შეკ რუ ლე ბას 35 სა ხელ მ წი ფომ მო ა წე რა ხე ლი, მათ შო რის,

საბ ჭო თა კავ შირ მაც. 7 „გკჩპ“ (Государственный комитет по чрезвычайному положению) – ორ გა ნო, რო მელ მაც 1991

წლის 18-21 აგ ვის ტოს მოს კოვ ში მო აწყო პუტ ჩი, გა და ა ყე ნა გორ ბა ჩო ვი სსრკ-ს პრე ზი დენ ტო ბი დან, სცა და

საბ ჭო თა კავ ში რის აღ დ გე ნა. 21 აგ ვის ტოს პუტ ჩის წევ რე ბი და ა პა ტიმ რეს.

1 5 4

საბჭოთა იმპერია და პოსტსაბჭოთა ნაციონალიზმი

მომხსენებელი: გიორგი მაისურაძე – ფილოსოფოსი, ილიას

სახელმწიფო უნივერსიტეტი

მოდერატორი: ლელა გაფრინდაშვილი – ფილოსოფოსი, თბილისის

სახელმწიფო უნივერსიტეტი

14.10.2011

1 5 5

ლე ლა გაფ რინ დაშ ვი ლი – „საბჭოთა იმ პე რია და პოს ტ საბ ჭო თა ნა ცი ო ნა ლიზ მი“– ასე

ჰქვია ჩვე ნი დღე ვან დე ლი დის კუ სი ის თე მას. რა იყო საბ ჭო თა იმ პე რია და რა პრო ცე სე ბი

და იწყო მი სი დაშ ლის შემ დეგ სა ქარ თ ვე ლო ში – ეს ის სა კითხე ბი ა, რომ ლებ ზეც დღეს უნ-

და ვი სა უბ როთ.

გი ორ გი მა ი სუ რა ძე – ძი რი თად აქ ცენტს ტერ მინ „იმპერიაზე“ გა ვა კე თებ. ამ ტერ მინს

სხვა დას ხ ვა კონ ტექ ს ტ ში ვხმა რობთ, მაგ რამ ძი რი თა დად მა ინც უარ ყო ფით კონ ტექ ს ტ-

ში – იმ პე რი ა, რო გორც წე სი, ბო რო ტე ბის გან სა ხი ე რე ბა ა, დამ თ რ გუნ ვე ლი, დამ პყ რო ბე-

ლი ძა ლა ა. დღეს მინ და ყუ რადღე ბა გა ვა მახ ვი ლო სხვა კონ ტექ ს ტ ზე, რო მე ლიც ტერ მინ

„იმპერიის“ არა იმ დე ნად ეტი მო ლო გი ას და სე მან ტი კას უკავ შირ დე ბა, რამ დე ნა დაც იმ

მნიშ ვ ნე ლო ბებს, რომ ლე ბიც ამ ტერ მინ ში თა ვი დან ვე იყო ჩა დე ბუ ლი და რომ ლე ბიც დრო-

თა გან მავ ლო ბა ში თან და თა ნო ბით შე იც ვა ლა.

ამო სა ვა ლი წერ ტი ლი ჩემ თ ვის იქ ნე ბა ცნო ბი ლი საბ ჭო თა დი სი დენ ტის, ფი ზი კო სის,

მშვი დო ბის დარ გ ში ნო ბე ლის პრე მი ის ლა უ რე ა ტის ან დ რეი სა ხა რო ვის ერ თ -ერ თი ინ ტერ-

ვიუ. ან დ რეი სა ხა რო ვის თ ვის თა ვი სუფ ლად შე იძ ლე ბო და ნო ბე ლის პრე მია ფი ზი კა შიც მი-

ე ცათ, მაგ რამ წყალ ბა დის იარა ღი შემ ქ მ ნე ლის ვი ნა ო ბა გა სა ი დუმ ლო ე ბუ ლი იყო. ის, რაც

სა ხა როვ მა შექ მ ნა, იმ დე ნად შემ ზა რა ვი აღ მოჩ ნ და თა ვად შემ ქ მ ნე ლი სათ ვის, რომ გავ ლე-

ნა იქო ნია მის პო ლი ტი კურ ცნო ბი ე რე ბა ზე და დი დი მეც ნი ე რი დი სი დენ ტად იქ ცა.

პე რეს ტ რო ი კის ეპო ქა ში ან დ რეი სა ხა რო ვი ში ნა პა ტიმ რო ბი დან გა მო უშ ვეს. 9 აპ რი ლის

მოვ ლე ნე ბის გა მომ ზე უ რე ბა და სა ერ თა შო რი სო სა ზო გა დო ე ბის თ ვის გაც ნო ბა მი სი დი დი

დამ სა ხუ რე ბა ა. სა ხა რო ვი მა შინ ქარ თ ვე ლი ხალ ხის დიდ მე გობ რად ით ვ ლე ბო და და თბი-

ლისს რამ დენ ჯერ მე ეს ტუმ რა. მაგ რამ 1989 წლის ზაფხულ ში, რო ცა ჟურ ნალ „ოგონიოკში“

გა მოქ ვეყ ნ და მი სი ინ ტერ ვიუ „თავისუფლების ხა რის ხი“, ქარ თ ვე ლი ხალ ხის და მო კი დე ბუ-

ლე ბა მის მი მართ რა დი კა ლუ რად შე იც ვა ლა. სა ხა რო ვი ამ ბობ და, რომ „ჩვენ მემ კ ვიდ რე ო-

ბად მი ვი ღეთ სტა ლი ნიზ მი სა გან იმ პე რი უ ლი სის ტე მა, იმ პე რი უ ლი იდე ო ლო გი ით, იმ პე რი-

უ ლი პო ლი ტი კით – „გათიშე და იბა ტო ნე“. ვი მემ კ ვიდ რე ვეთ პა ტა რა რეს პუბ ლი კე ბი სა და

მო კავ ში რე რეს პუბ ლი კე ბის შე მად გენ ლო ბა ში შე მა ვა ლი ნა ცი ო ნა ლუ რი წარ მო ნაქ მ ნე ბის

ჩაგ ვ რის სის ტე მა. ამ გ ვა რად, ცალ კე უ ლი მო კავ ში რე რეს პუბ ლი კე ბი თა ვად ვე იქ ც ნენ მცი-

რე მას შ ტა ბის იმ პე რი ე ბად“. აქე დან გა მო სა ვალს სა ხა რო ვი იმ პე რი უ ლი სის ტე მე ბის სრულ

დე მონ ტაჟ ში ხე დავ და, რომ ლის შე დე გა დაც ყვე ლა მო კავ ში რე თუ ავ ტო ნო მი ურ რეს პუბ-

ლი კა სა და ოლქს თა ნა ბა რი სუ ვე რე ნუ ლი უფ ლე ბე ბი უნ და მის ცე მო დათ, იმ ჟა მინ დელ

საზღ ვ რებ ში ტე რი ტო რი უ ლი მთლი ა ნო ბის დაც ვით. ასეთ სა ფუძ ველ ზე უნ და შექ მ ნი ლი ყო

ახა ლი კონ ფე დე რა ცი ა, რომ ლის თი თო ე ულ სუ ბი ექტს არ ჩე ვა ნი სა და თვით გა მორ კ ვე ვის

სრუ ლი თა ვი სუფ ლე ბა ექ ნე ბო და. ამ გ ვა რად, ყვე ლას შე ეძ ლე ბო და თა ვად ვე გა და ეწყ ვი-

ტა ვის თან სურ და თა ნა არ სე ბო ბის გაგ რ ძე ლე ბა და ვის თან – არა. ეთ ნი კურ - ნა ცი ო ნა ლუ-

რი პრობ ლე მე ბის მოგ ვა რე ბის წი ნა პი რო ბა დაც სა ხა როვს იმ პე რი უ ლი ჩაგ ვ რის სის ტე მის

1 5 6

sabWoTa imperia da postsabWoTa nacionalizmi

სრუ ლი და არა ნა წი ლობ რი ვი დე მონ ტა ჟი მი აჩ ნ და და სწო რედ ამ თე მა ზე სა უბ რი სას იგი

მი ად გა სა ქარ თ ვე ლოს: „ვიმეორებ, რომ დაიწყე ბა სა ჭი როა იმ პე რი უ ლი სტრუქ ტუ რის

სრუ ლი დე მონ ტა ჟით. მხო ლოდ ამ გ ვა რად შე იძ ლე ბა მოგ ვარ დეს ეროვ ნუ ლი პრობ ლე მა

მცი რე იმ პე რი ებ ში, რომ ლე ბიც, თა ვი სი არ სით, მო კავ ში რე რეს პუბ ლი კე ბი ა; მა გა ლი თად,

სა ქარ თ ვე ლო, რო მელ საც სა კუ თარ შე მად გენ ლო ბა ში აფხა ზე თი, ოსე თი და სხვა ეთ ნი კუ-

რი წარ მო ნაქ მ ნე ბი აქვს“ – შეგ ვიძ ლია წარ მო ვიდ გი ნოთ, რამ ხე ლა სკან და ლი მოჰ ყ ვა ამ

ინ ტერ ვი უს მა შინ სა ქარ თ ვე ლო ში, გან სა კუთ რე ბით, 9 აპ რი ლის ფონ ზე.

9 აპ რი ლის მნიშ ვ ნე ლო ბა შე იძ ლე ბა იმი თაც გა ნი საზღ ვ როს, რომ ამ დროს გა ფორ მ და

იდენ ტო ბის ერ თ გ ვა რი ახა ლი ფორ მა – სა ქარ თ ვე ლო, რო გორც მსხვერ პ ლი იმ პე რი ას-

თან ბრძო ლა ში. შემ დ გომ ში შე იქ მ ნა მთე ლი რი გი ნა რა ტი ვე ბი და იკო ნოგ რა ფი უ ლი სა ხე-

ე ბი, რო მე ლიც ამ იდენ ტო ბა ში ჯდე ბო და. მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ამ 22 წლის წი ნან დე ლი ამ ბე ბის

გახ სე ნე ბა იმი თა ცა ა, რომ ჩვენ დღე საც იმა ვე ნა რა ტივ ში და სა აზ როვ ნო სტე რე ო ტი პებ ში

ვიმ ყო ფე ბით. 2008 წლის აგ ვის ტოს ომის შემ დეგ, სა ქარ თ ვე ლოს, რო გორც მსხვერ პ ლის

ბრძო ლა დიდ იმ პე რი ას თან კი დევ უფ რო მნიშ ვ ნე ლო ვა ნ თე მად იქ ცა.

რა ზე სა უბ რობ და სა ხა რო ვი? ვერ ვიტყ ვით, რომ ის გან სა კუთ რე ბით ორი გი ნა ლუ რი იყო.

თუ გა დავ ხე დავთ სო ვე ტო ლო გი ურ ლი ტე რა ტუ რას, პე რეს ტ რო ი კამ დე ლი ხა ნი სა საც კი,

რო დე საც საბ ჭო თა კავ ში რის სტრუქ ტუ რა სა და ად მი ნის ტ რა ცი ულ და ყო ფას აღ წერ დ ნენ,

ყო ველ თ ვის ხაზს უს ვამ დ ნენ იმას, რომ ხდე ბო და სა ერ თო მო დე ლის გა და ტა ნა ცალ კე ულ

ად მი ნის ტ რა ცი ულ ერ თე უ ლებ ში; უპირ ვე ლე სად, მო კავ ში რე რეს პუბ ლი კებ ში, რომ ლე-

ბიც ავ ტო ნო მი უ რი რეს პუბ ლი კე ბის გან და ავ ტო ნო მი უ რი ოლ ქე ბი სა გან შედ გე ბო და. ეს

იყო ცენ ტ რა ლი ზა ცი ის პი რა მი და. სა ხა რო ვი გუ ლის ხ მობ და არა იმას, რომ ქარ თ ვე ლე ბი

მჩაგ ვ რე ლი ხალ ხი ა, არა მედ, იმას, რომ ეს მო დე ლი უნ და დაშ ლი ლი ყო, რა თა თა ვი დან

აგ ვე ცი ლე ბი ნა ის დი დი კა ტას ტ რო ფა, რომ ლის ნიშ ნე ბიც 1989 წელ ს ვე ცხად ზე ცხა დი იყო.

უნ და ით ქ ვას ისიც, რომ პირ ვე ლი კონ ფ ლიქ ტე ბი სსრ კავ ში რის ტე რი ტო რი ა ზე 9 აპ რი ლამ-

დე და იწყო, მა გა ლი თად, ყა რა ბაღ ში, რო მე ლიც იმ პე რი უ ლი სქე მით ად მი ნის ტ რა ცი ულ-

პო ლი ტი კურ მა და ყო ფამ მო ი ტა ნა.

რა არის იმ პე რი ა? რე ი გა ნის ცნო ბი ლი სიტყ ვე ბის შემ დეგ – „საბჭოთა კავ ში რი ბო რო ტე-

ბის იმ პე რი ა ა“ – იმ პე რი ამ ერ თ გ ვა რი მე ტა ფო რუ ლი მნიშ ვ ნე ლო ბაც შე ი ძი ნა. თუმ ცა, იმა ვე

დროს და სავ ლურ კრი ტი კა ში უკ ვე არ სე ბობ და ამე რი კის იმ პე რი ად გა გე ბის თე ო რი აც, გან-

სა კუთ რე ბით, მე ო რე მსოფ ლიო ომის შემ დეგ. ცი ვი ომი – ესაა ორ დიდ იმ პე რი ულ ძა ლას

შო რის შე ტა კე ბა. ერ თი მხრივ, არ სე ბობს სო ცი ა ლის ტუ რი ბა ნა კი – ვარ შა ვის პაქ ტის ქვეყ-

ნე ბი და მი სი მო წი ნა აღ მ დეგე და სავ ლუ რი იმ პე რია ნა ტოს სამ ხედ რო ალი ან სის სა ხით.

ამე რი კაც შეგ ვიძ ლია წარ მო ვიდ გი ნოთ იმ პე რი ად, ეს ახა ლი კი არა, ძვე ლი ის ტო რი ა ა.

1968 წელს ორი უმ ნიშ ვ ნე ლო ვა ნე სი მოვ ლე ნა მოხ და – საბ ჭო თა ჯა რე ბი პრა ღა ში შე ვიდ-

ნენ და და იწყო 1968 წლის გა მოს ვ ლე ბი საფ რან გეთ ში, გერ მა ნი ა ში, ამე რი კა ში, რომ ლე-

ბიც სწო რედ ამე რი კუ ლი იმ პე რი ა ლიზ მის, ვი ეტ ნა მის ომის წი ნა აღ მ დეგ იყო მი მარ თუ ლი.

1 5 7


სა მეც ნი ე რო ტერ მი ნე ბით ამას შე იძ ლე ბა ნე ო კო ლო ნი ა ლიზ მი და ვარ ქ ვათ. ამ დროს გერ-

მა ნი ა ში მე მარ ცხე ნე არა ფორ მა ლუ რი ორ გა ნი ზა ცი ე ბი ტე რორ ზე გა და ვიდ ნენ. ასე თი ვე

ტი პის ორ გა ნი ზა ცია იყო იტა ლი ა შიც. მთელ და სავ ლეთ ევ რო პა ში გაჩ ნ და ან ტი იმ პე რი-

ა ლის ტუ რი, ან ან ტი კო ლო ნი ა ლუ რი გან წყო ბის მე მარ ცხე ნე ორ გა ნი ზა ცი ე ბი, რომ ლებ საც

მი აჩ ნ დათ, რომ და სავ ლე თი აზი ა სა და აფ რი კა ში მე სა მე მსოფ ლი ოს ქვეყ ნებს ჩაგ რავს.

ტერ მინ „იმპერიის“ ეტი მო ლო გი ას ნაკ ლე ბი მნიშ ვ ნე ლო ბა აქვს. იმ პე რია მომ დი ნა რე-

ობს რო მის იმ პე რა ტო რის ტი ტუ ლი დან: იმ პე რა ტო რი თა ვი დან იყო გა მარ ჯ ვე ბუ ლი სარ და-

ლი, რო მე ლიც სამ შობ ლო ში ბრუნ დე ბა და მას იმ პე რა ტო რის, ანუ მბრძა ნებ ლის სტა ტუ სი

ეძ ლე ვა. ეს ტერ მი ნი პო ლი ტი კურ ინ ს ტი ტუ ცი ად და სა ხელ მ წი ფოს უმაღ ლე სი რეპ რე ზენ-

ტან ტის აღ მ ნიშ ვ ნე ლად მოგ ვი ა ნე ბით გა და იქ ცა. აქე დან იღებს სათავეს რო მის იმ პე რი ა,

რომ ლის იდე ა ლი ზა ცია ქრის ტი ა ნო ბის შე მო ტა ნის შემ დეგ იწყე ბა. იმ პე რია – ეს ერ თ გ ვა-

რი მო დე ლი ა: თუ მსოფ ლი ოს ორ ან ტა გო ნის ტურ ერ თე უ ლად შევ ხე დავთ, ერ თი მხრივ –

არ სე ბობს პარ ტი კუ ლა რუ ლი ელე მენ ტი, რო მე ლიც, ვფიქ რობ, რომ ბუ ნებ რი ვი საწყი სი ა,

რად გან ადა მი ა ნე ბი, რო გორც ცალ კე უ ლი კო ლექ ტი უ რი ერ თე უ ლი, რა ღაც ნიშ ნით ერ-

თი ან დე ბი ან. გა ერ თი ნე ბის პირ ვე ლა დი ფორ მე ბი სის ხ ლით ნა თე სა ო ბა, ერ თი წარ მო მავ-

ლო ბა, საგ ვა რე უ ლო კლა ნუ რი იდე ო ლო გი ა ა, რაც, შე იძ ლე ბა ვთქვათ, გარ კ ვე ულ წი ლად,

ბუ ნებ რი ვი ფორ მა ა, რო მე ლიც უნი ვერ სა ლიზ მის იდე ას უპი რის პირ დე ბა. უნი ვერ სა ლიზ მის

იდეა პირ ვე ლად სტო ა ში, სტო ი კოს თა სა ხე ლით ცნო ბილ ფი ლო სო ფი ურ სკო ლა ში ჩნდე ბა

და მი ს შემ ქ მ ნე ლს, ძე ნო ნს ეკუთვნის. ძე ნო ნი ამ ბობ და, რომ არ სე ბობს ერ თი ჰო რი ზონ ტი

და ყვე ლა თა ნა ბა რი ა, ღმერ თე ბიც, გმი რე ბიც და ადა მი ა ნე ბიც. პარ ტი კუ ლა რიზ მი მას თან

მთლი ა ნად უარ ყო ფი ლი ა.

იმ პე რია არ სე ბობს იმ დე ნად, რამ დე ნა დაც უარ ყოფს პარ ტი კუ ლა რიზმს. რო მის იმ პე რია

არ სე ბობს იმ დე ნად, რამ დე ნა დაც ის ზე ნა ცი ო ნა ლუ რი ა – აქ გა დამ წყ ვე ტი ფაქ ტო რი მო-

ქა ლა ქე ო ბა ა. თუ კი რო მის იმ პე რი ის მო ქა ლა ქე ვარ, სწო რედ ესაა მთა ვა რი და არა აქვს

არა ნა ი რი მნიშ ვ ნე ლო ბა, ბერ ძე ნი ვარ თუ ებ რა ე ლი. თა ვად პავ ლე მო ცი ქუ ლი ამა ყობს

იმით, რომ რო მის მო ქა ლა ქე ა. რო მის იმ პე რი ამ უდი დე სი რო ლი ითა მა შა იმ რე ლი გი ის

შექ მ ნა ში, რო მელ საც შემ დეგ ქრის ტი ა ნო ბა და ერ ქ ვა.

იმ პე რი ა, ესაა ღვთის სა მე ფო მი წა ზე და ქრის ტი ა ნუ ლი იდე ო ლო გია წარ მო სა ხავ-

და რომს, რო გორც მი წა ზე დამ ყა რე ბულ ღვთა ებ რივ წეს რიგს, რო მის იმ პე რა ტორს კი

(შემდგომში – ბი ზან ტი ის იმ პე რა ტორს), რო გორც ღმერ თის ანა ლოგს და მი სი ნე ბის აღ მ-

ს რუ ლე ბელს დედამი წა ზე.

საბ ჭო თა კავ ში რის ნგრე ვის პრო ცე სი სწო რედ პარ ტი კუ ლა რიზ მის გა მარ ჯ ვე ბაა უნი-

ვერ სა ლიზ მ ზე, იმ პე რი ულ მსოფ ლ მ ხედ ვე ლო ბა ზე. ფორ მა, რომ ლი თაც უნი ვერ სა ლიზ მი

მყარ დე ბა მი წა ზე, იმ პე რი ა ა. თუ კი უნი ვერ სა ლიზ მი არ სე ბობს პო ლი ტი კურ რე ა ლო ბა ში,

ის სწო რედ იმ პე რი ა ში ხორ ცი ელ დე ბა. იმ პე რია იმ პირ ვე ლად პარ ტი კუ ლა რიზ მ ზე ძა ლა-

დობს, რო მე ლიც ნე ბის მი ერ ადა მი ან ში, ყო ველ კო ლექ ტი ურ ერ თე ულ ში დევს. შე უძ ლე-

1 5 8


ბე ლია ბუ ნებ რი ვი კო ლექ ტი უ რი იდენ ტო ბის ფორ მად ავი ღოთ უნი ვერ სა ლის ტუ რი ნი შა ნი.

გა დამ წყ ვე ტი აქ ყო ველ თ ვის გვა როვ ნუ ლი, სქე სობ რი ვი ან სხვა ნიშ ნით გა ერ თი ა ნე ბა ა.

ამ ყვე ლაფ რის ზე ვით კი უნი ვერ სა ლიზ მი დგას და ცდი ლობს შე სა ბა მი სი ძა ლა უფ ლე ბის

გა მო ყე ნე ბის მეშ ვე ო ბით და ფუძ ნ დეს, ისე ვე, რო გორც თა ვის დრო ზე ქრის ტი ა ნო ბა გავ რ-

ცელ და ცეცხ ლი თა და მახ ვი ლით.

რო მის იმ პე რი ის გაქ რის ტი ა ნე ბის თა ნა ვე იწყე ბა იდე ა ლი ზა ცია იმ პო ლი ტი კუ რი წეს რი-

გი სა, რო მელ საც იმ პე რი უ ლი წეს რი გი ჰქვი ა. პო ლი ტი კურ რე ა ლო ბა ში ოქ ტა ვი ა ნე ავ გუს-

ტუ სი, რო მელ მაც თა ვი სი თა ვი ღვთის შვი ლად გა მო აცხა და, ლა მის ქრის ტეს დო ნე ზეა აყ-

ვა ნი ლი. ცნო ბი ლი ქრის ტი ა ნი თე ო ლო გი, ეფ რემ სი რი ე ლი ამ ბობს: რო გორც ავ გუს ტუს მა

აღ კ ვე თა მრა ვალ მე ფი ა ნო ბა და პარ ტი კუ ლა რიზ მი, ისე ქრის ტემ აღ კ ვე თა მრა ვალ ღ მერ-

თი ა ნო ბა ო. ამო მა ვა ლი მზეც – რო გორც ქრის ტეს, ისე რო მის იმ პე რა ტო რის ატ რი ბუ ტი ა.

ად რექ რის ტი ა ნი ავ ტო რი ორი გე ნე ამ ბობს, რომ ქრის ტე არის კოს მოკ რა ტო რი, რო-

მე ლიც ათა ვი სუფ ლებს ადამიანს ნა ცი ის გან. ნა ცია საპყ რო ბი ლე ა, ქრის ტე კი ნა ცი ის გან

გა მა თა ვი სუფ ლებ ლად მოგ ვევ ლი ნა. ეს უნი ვერ სა ლის ტუ რი იდეა კრი ზისს გა ნიც დის

მა შინ, რო ცა ბი ზან ტია ეცე მა. აღ მო სავ ლეთ ში ბი ზან ტი ის მემ კ ვიდ რედ თავს აცხა დებს

რუ სე თი. ჩემ თ ვის გა საკ ვი რი არა ნა ი რად არ არის, თუ ქარ თუ ლი მარ თ ლ მა დი დებ ლუ რი

ეკ ლე სია პრო რუ სუ ლი ორი ენ ტა ცი ი სა იქ ნე ბა; იმი ტომ, რომ მარ თ ლ მა დი დებ ლუ რი პო-

ლი ტი კუ რი თე ო ლო გი ი დან გა მომ დი ნა რე, მარ თ ლ მა დი დებ ლო ბა არ სე ბობს იმ დე ნად,

რამ დე ნა დაც მას არა რო მე ლი მე პატ რი არ ქი, არა მედ, იმ პე რა ტო რი მარ თავს. მარ თ-

ლ მა დი დებ ლო ბა წარ მო იშ ვა, რო გორც იმ პე რი უ ლი იდე ო ლო გი ა, ამ ფაქ ტის უარ ყო ფა

შე უძ ლე ბე ლი ა.

და სავ ლეთ ში 1806 წელს ნა პო ლე ო ნი აუქ მებს საღ ვ თო რო მის იმ პე რი ას და ნა ცი ო ნა-

ლის ტუ რი იმ პე რი ე ბის ეპო ქა ში შე ვ დი ვართ – იქ მ ნე ბა ავ ს ტ რო -უნ გ რე თის იმ პე რი ა, საფ-

რან გე თის იმ პე რი ა, რო მე ლიც ნა პო ლე ო ნის ეპო ქა ში ჯერ კი დევ არის უნი ვერ სა ლის ტუ რი

იდე ო ლო გი ის მა ტა რე ბე ლი, ისე ვე, რო გორც ბრი ტა ნუ ლი იმ პე რი ა. ბრი ტა ნუ ლი იმ პე რია

სა კუ თარ თავს აღიქ ვამს არა რო გორც კო ლო ნი ზა ტორს, არა მედ, რო გორც ცი ვი ლი ზა ცი ის

შე მ ტანს. მა თი მი ზა ნი ამარ თ ლებს ძა ლა დო ბას, ისე ვე, რო გორც ქრის ტი ა ნო ბა ამარ თ ლებ-

და ძა ლა დო ბას, მა შინ, რო ცა ის სა ხელ მ წი ფო რე ლი გი ად იქ ცა. გვაქვს კი დევ ერ თი – რუ-

სე თის იმ პე რი ა. იმ პე რია არ ნიშ ნავს დიდ ქვე ყა ნას, რო მე ლიც იპყ რობს, ჩაგ რავს, ძარ ც-

ვავს პა ტა რა ქვეყ ნებს. ამას თა ვი სი არ სით იმ პე რი უ ლო ბას თან არა ფე რი აქვს სა ერ თო. თუ

არ არ სე ბობს უნი ვერ სა ლის ტუ რი იდე ა, რო მლის ირ გ ვ ლი ვაც ერ თი ან დე ბა იმ პე რი ა, მა შინ

ის არ არ სე ბობს. რუ სე თის თ ვის ეს იდეაა ახა ლი ბი ზან ტი ა, მოს კო ვი კი – მე სა მე რო მი.

ადოლფ ჰარ ნაკს1, უდი დეს თე ო ლოგს აქვს ასე თი ფრა ზა: „სამყარო უფ რო ძლი ე რი აღ-

მოჩ ნ და, ვიდ რე ქრის ტე“. ანუ ქრის ტეს სიტყ ვა ითარ გ მ ნა იმ ენა ზე, რო მელ საც ქრის ტეს-

თან არა ფე რი ჰქო ნია სა ერ თო. ეს კი იმას ნიშ ნავს, რომ პო ლი ტი კურ წეს რიგს არა ფე რი

აქვს სა ერ თო იმ მოძღ ვ რე ბას თან, რა საც ქრის ტე ქა და გებ და.

1 5 9


რუ სე თის მა გა ლი თი იმი თა ცაა მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი, რომ პეტ რე პირ ველ მა, რო ცა რუ სე თი

იმ პე რი ად გა მო აცხა და, მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ მოს კო ვი იყო მე სა მე რო მი, წმინ და პეტ-

რეს ქა ლა ქი – სან კ ტ- პე ტერ ბურ გი, ანუ მე სა მე რო მი და აარ სა. ის ამით ცდი ლობ და უნი-

ვერ სა ლის ტურ მო დელს და კავ ში რე ბო და, მაგ რამ მის სი ცოცხ ლე ში ვე, რუ სულ მა ნა ცი ო ნა-

ლიზ მ მა თარ გ მ ნა ის, არა რო გორც პეტ რე მო ცი ქუ ლის, არა მედ, რო გორ პეტ რე პირ ვე ლის

ქა ლა ქი. პეტ რე პირ ვე ლი კი ეროვ ნულ გმი რად იქ ცა. აქაც, რო გორც ყო ველ თ ვის, პარ ტი-

კუ ლა რიზ მ სა და უნი ვერ სა ლიზმს შო რის და პი რის პი რე ბა ა.

მეცხ რა მე ტე სა უ კუ ნე ში, ალექ სან დ რე მეს ამის დროს რუ სი ფი კა ცი ის პო ლი ტი კა და იწყო.

მოგ ვი ა ნე ბით ლე ნი ნი ახა სი ა თებს რუ სე თის იმ პე რი ას, რო გორც ხალ ხ თა საპყ რო ბი ლეს.

ოქ ტომ ბ რის რე ვო ლუ ცი ის მი ზა ნი ხალ ხე ბის გა თა ვი სუფ ლე ბაა ამ საპყ რო ბი ლის გან. 20-

იანი წლებ ში, საბ ჭო თა კავ ში რის და საწყის ში, რე ვო ლუ ცი ის წამ ყ ვა ნი ფი გუ რე ბის თ ვის

– ლე ნი ნი სა და, გან სა კუთ რე ბით, ტროც კის თ ვის, არ არ სე ბობს ნა ცი ო ნა ლიზ მის იდე ა.

ლე ნი ნი უფ რო ცდი ლობ და ახა ლი მო დე ლე ბი მო ე ძებ ნა და ახალ პო ლი ტი კურ წეს რიგ ში

გა და სუ ლი ყო.

დღე ვან დე ლი რუ სე თი არ არის იმ პე რი ა, ეს ნა ცი ო ნა ლის ტუ რი სა ხელ მ წი ფო ა. თა ნა მედ-

რო ვე რუ სეთს იმ პე რი უ ლო ბის გან მხო ლოდ ძა ლა დო ბის სის ტე მა შე მორ ჩა და დღეს, გარ-

და ძა ლა დო ბი სა, არაფ რის შე მო თა ვა ზე ბა არ შე უძ ლი ა.

მახ სოვს, ჩვე ნი თა ო ბის თ ვის ძა ლი ან მტკივ ნე უ ლი იყო ის, რომ ეროვ ნუ ლო ბას გვიკ რ ძა-

ლავ დ ნენ, ქარ თ ვე ლო ბას გვარ თ მევ დ ნენ. თუმ ცა, რე ა ლუ რად, მთე ლი ქარ თუ ლი ნა ცი ო-

ნა ლიზ მი სწო რედ საბ ჭო თა პე რი ოდ ში შე იქ მ ნა.

გა ვიხ სე ნოთ ცნო ბი ლი ტექ ს ტი – „ქებაი და დი დე ბაი ქარ თუ ლი სა ენი სა ი“ – ჩვენ გვე-

გო ნა, რომ ეს იდე ო ლო გია სა უ კუ ნე ე ბის გან მავ ლო ბა ში მოგ ვ დ გამ და და ქარ თ ვე ლე ბი

ოდით გან ვე ფიქ რობ დ ნენ, რომ მე ო რედ მოს ვ ლის დროს ქრის ტე ქარ თუ ლად გა ნი კითხავ-

და. მაგ რამ სი ნამ დ ვი ლე ში ამ ტექ ს ტის არ სე ბო ბა 1924 წელს გა ვი გეთ, რო ცა ნი კო მა რი

სა ქარ თ ვე ლოს მეც ნი ე რე ბა თა აკა დე მი ამ გაგ ზავ ნა პა ლეს ტი ნა ში: მან იქ ეს ხელ ნა წე რი

აღ მო ა ჩი ნა და გა მო აქ ვეყ ნა. ის ფუნ და მენ ტი, რო მელ საც ქარ თუ ლი ნა ცი ო ნა ლიზ მი ახ ლაც

ეფუძ ნე ბა, სწო რედ საბ ჭო თა პე რი ოდ ში შე იქ მ ნა, გან სა კუთ რე ბით, სტა ლი ნის ეპო ქა ში.

გა ვიხ სე ნოთ სტა ლი ნის შეხ ვედ რა ქარ თ ველ ის ტო რი კო სებ თან სი მონ ჯა ნა ში ა სა და ნი კო

ბერ ძე ნიშ ვილ თან, რო მელ თაც სტა ლინ მა პირ და პირ და ა ვა ლა, შე ექ მ ნათ ახა ლი ქარ თუ-

ლი ის ტო რი ა, რომ ლის მი ხედ ვი თაც სა ქარ თ ვე ლო პრო ტო ქარ თუ ლი, ევ რა ზი უ ლი ცი ვი-

ლი ზა ცი ის ნა წი ლი უნ და ყო ფი ლი ყო. მოგ ვ წონს თუ არ მოგ ვ წონს, სტა ლინ მა შექ მ ნა და ვით

აღ მა შე ნებ ლის კულ ტიც. მა ნამ დე სა ქარ თ ვე ლო ში ორი მე ფის – თა მა რი სა და ერეკ ლეს

იდე ა ლი არ სე ბობ და. და ვით აღ მა შე ნებ ლის აღ ზე ვე ბა იწყე ბა 30-40-იან წლებ ში. ქარ თუ ლი

ნა ცი ო ნა ლუ რი ნა რა ტი ვიც ფაქ ტობ რი ვად ამ დროს იქ მ ნე ბა.

სტა ლინ მა იმ პე რი უ ლი სტრუქ ტუ რა შეც ვა ლა. ად რე საბ ჭო უ რი უნი ვერ სა ლის ტუ რი წყო-

ბა, რო მე ლიც ტრან ს ნა ცი ო ნა ლურ, მთელ სამ ყა რო ში პრო ლე ტა რი ა ტის პერ მა ნენ ტუ ლი

1 6 0


რე ვო ლუ ცი ის იდე ას ეფუძ ნე ბო და, ტროც კის გან დევ ნას თან ერ თად გაქ რა. პერ მა ნენ ტუ ლი

რე ვო ლუ ცი ის იდე ის მი ხედ ვით, რომ ლის ავ ტო რია მარ ქ სი, ემ ხ რო ბო და და გა ნა ვი თა რა

ტროც კიმ, ერთ ქვე ყა ნა ში რე ვო ლუ ცი ის გა მარ ჯ ვე ბა შე უძ ლე ბე ლი ა. სტა ლინ მა კი თქვა,

რომ რე ვო ლუ ცი ის გა მარ ჯ ვე ბა შე საძ ლე ბე ლია ცალ კე ულ, ერთ ქვე ყა ნა შიც, ანუ პარ ტი-

კუ ლა რიზ მ მა აქაც გა ი მარ ჯ ვა უნი ვერ სა ლიზ მ ზე. პარ ტი კუ ლა რიზმს ვხე დავთ სტა ლი ნის

მო დელ ში, რო მე ლიც 20-იანი წლე ბის გან გან ს ხ ვა ვე ბით სტა ლი ნის ეპო ქა ში შე იქ მ ნა და

ცოცხა ლი ბე ლა დის კულტს და ეფუძ ნა. აღ სა ნიშ ნა ვია ისიც, რომ ბი ზან ტი უ რი მო დე ლი,

გან ს ხ ვა ვე ბით რომის საღ ვ თო იმ პე რი ის გან, სა დაც ერ თი – ლა თი ნუ რი ენა იყო, ნა ცი ო ნა-

ლუ რი ენე ბის გან ვი თა რე ბას გუ ლის ხ მობ და. სწო რედ ამან მოგ ვ ცა სა შუ ა ლე ბა, რომ ქარ თ-

ვე ლებს საღ ვ თო წე რი ლი უკ ვე მეცხ რე სა უ კუ ნე ში გვქონო და. შე იძ ლე ბა უფ რო ად რეც იყო

ნა თარ გ მ ნი, მაგ რამ ბიბ ლი ის უძ ვე ლე სი შე მორ ჩე ნი ლი ქარ თუ ლი ხელ ნა წე რი სწო რედ

მეცხ რე სა უ კუ ნი სა ა.

მარ ტინ ლუ თე რის მი ერ მე-18 სა უ კუ ნე ში ბიბ ლი ის გერ მა ნულ ენა ზე თარ გ მ ნამ კა თო-

ლი კურ წი აღ ში პრო ტეს ტან ტუ ლი რე ლი გი ის გა ჩე ნა გა ნა პი რო ბა. პრო ტეს ტან ტიზ მი არა

მხო ლოდ კა პი ტა ლიზ მის იდე ო ლო გი უ რი ბა ზა ა, არა მედ, ნა ცი ო ნა ლის ტუ რი იდე ო ლო გი ის

სა ფუძ ვე ლიც.

რა პრო ცე სი იწყე ბა საბ ჭო თა კავ ში რის ნგრე ვის პე რი ოდ ში? აქ სტუმ რის კულ ტი უნ და

გან ვი ხი ლოთ. ქარ თ ვე ლი არის ის, ვინც სტუ მარ თ მოყ ვა რეა, ანუ არ სე ბობს სტუმ რის კულ-

ტი. საბ ჭო თა კავ ში რის ნგრე ვა და და მო უ კი დე ბე ლი სა ქარ თ ვე ლოს შე ნე ბა ამ ერ თი ტერ-

მი ნის ცვლი ლე ბით და იწყო: სტუ მა რი, რო მე ლიც ქარ თ ვე ლის თ ვის წმიდა თაწ მიდა ცნე ბა

იყო, ნე გა ტი ურ ხა სი ათს იძენს. მთა ვა რი ლო ზუნ გი, რო მე ლიც ეროვ ნულ მოძ რა ო ბას გა-

მო აქვს, ასე თია – სტუმ რე ბი უნ და წაბ რ ძან დ ნენ სა კუ თარ სახ ლებ ში. ვინ არი ან სტუმ რე ბი?

სტუ მა რია ყვე ლა ის, ვინც ეთ ნი კუ რად, სის ხ ლით ქარ თ ვე ლი არ არის.

ტყუ ი ლია ის, რომ საბ ჭო თა კავ შირ ში ეროვ ნე ბას, ის ტო რი ას ან ენას ვინ მეს არ თ მევ დ-

ნენ. რა თქმა უნ და, იდე ო ლო გი უ რი წნე ხი იყო, მაგ რამ ცნო ბი ლი ა, რომ საბ ჭო თა კავ შირ-

ში 20-იან წლებ ში გა მო ი გო ნეს 44 დამ წერ ლო ბა და 40 ენა. სსრკ-ში 1938 წელს გა ზე თე-

ბი 66 ენა ზე გა მო დი ო და. იგო ნებ დ ნენ და წერ დ ნენ იმ ხალ ხე ბის ის ტო რი ებს, რო მელ თა

არ სე ბო ბაც ეთ ნოგ რა ფე ბის ვიწ რო წრის თ ვის თუ იყო ცნო ბი ლი. შე სა ბა მი სად, იქ მ ნე ბო და

ნა ხევ რად ფან ტას ტი კუ რი ის ტო რი ე ბი იმის შე სა ხებ, რო გო რი იყო საბ ჭო თა კავ ში რი ქვის

ხა ნა ში, ბრინ ჯა ოს ხა ნა ში და ა. შ. ცდი ლობ დ ნენ, რა ღაც უწყ ვე ტო ბის და მთლი ა ნო ბის გან-

ც და შე ექ მ ნათ: ურარ ტუ, რო გორც მრა ვა ლეთ ნი კუ რი სა ხელ მ წი ფო სსრკ-ს ტე რი ტო რი ა ზე,

დი ა ო ხი სა და კოლ ხას გა ი გი ვე ბა სა ქარ თ ვე ლოს თან და ა. შ. ხში რად გა ი გო ნებთ კითხ ვას,

რა კავ ში რი აქვს დღე ვან დელ ეგ ვიპ ტელს ეგ ვიპ ტის პი რა მი დებ თან? მაგ რამ არ ვკითხუ-

ლობთ, რა კავ ში რი აქვს დღე ვან დელ ქარ თ ველს კოლ ხა სა და დი ა ოხ თან.

ჩე მი თე ზი სი ასე თია – საბ ჭო თა კავ ში რის ნგრე ვის შემ დეგ მოხ და იმ პე რი ის იმი ტა ცი-

ე ბის შექ მ ნა ანუ იმ პე რი ის თარ გ მ ნა. ეს არ ნიშ ნავს იმას, რომ სა ქარ თ ვე ლომ ან რო მე-

1 6 1


ლი მე რეს პუბ ლი კამ თა ვი გა მო აცხა და ახალ იმ პე რი ად, მაგ რამ ელე მენ ტე ბი იმ პე რი უ ლი

ქმე დე ბი სა აშ კა რად და ვი ნა ხეთ. გა დავ ხე დოთ 90-იანი წლე ბის „ლიტერატურულ სა ქარ თ-

ვე ლოს“, რომ ლის რე დაქ ტო რიც ელიზ ბარ ჯა ვე ლი ძე იყო. იბეჭ დე ბო და სტა ტი ე ბი, სა დაც

ამ ბობ დ ნენ, რომ ოსებს უნ და ავუკ რ ძა ლოთ ორ შვილ ზე მე ტის ყო ლა; უნ და გავ დევ ნოთ

„აფ სუა სე პა რა ტის ტე ბი“, „ჩა მოთ რე უ ლე ბი“ და ა.შ . სა ქარ თ ვე ლომ იმ პე რი ოდ ში ეთ ნი კუ-

რად არა ქარ თ ვე ლე ბი სა კუ თა რი თა ვის გან გა ა უცხო ვა.

ჩვენ ვამ ბობთ ფრა ზებს „სეპარატისტული აფხა ზე თი“, „სეპარატისტული ოსე თი“. გა მო-

დის, რომ ჩვენ სუ ვე რე ნი ტე ტის უფ ლე ბა გვაქვს, ხო ლო ოს სა და აფხაზს – არა. მე შე მიძ-

ლია ვიამაყო ჩე მი ეროვ ნე ბის გა მო, აფხაზს და ოსს კი – არა. გა ვიხ სე ნოთ ზვი ად გამ სა-

ხურ დი ას სიტყ ვე ბი, ჩვე ნი არა ფე რი გვაქვს იმის სა წი ნა აღ მ დე გო, რომ აფხა ზებ მა შექ მ ნან

სა კუ თა რი სა ხელ მ წი ფო, მაგ რამ კავ კა სი ის ქედს გა დაღ მა ო. სწო რედ ამ იდე ო ლო გი ის

გა მო დატ რი ალ და სა ქარ თ ვე ლო ში კა ტას ტ რო ფე ბი და ეს დღე საც გრძელ დე ბა – ჩვენ არ

ვი აზ რებთ იმას, რაც მოხ და, ხში რად ვხმა რობთ ტერ მი ნებს, რო მელ თა მნიშ ვ ნე ლო ბა საც

არ ვუ ფიქ რ დე ბით. ეს პრო ცე სი ამი ტო მაც არ მთავ რ დე ბა.

ლე ლა გაფ რინ დაშ ვი ლი – ვფიქ რობ, 1988 წელს სა ინ ტე რე სო პრო ცე სე ბი და იწყო. სწო-

რედ ამ დროს და იწყო მა სობ რი ვი გა მოს ვ ლე ბი, აქ ცი ე ბი, შიმ ში ლო ბე ბი. მახ სოვს, 1988 წლის

სექ ტემ ბერ ში თბი ლის ში, ფი ლარ მო ნი ა ში ჩა ტარ და ამე რი კი სა და სსრკ-ს სა ზო გა დო ე ბე ბის

ერ თობ ლი ვი კონ ფე რენ ცი ა. მა შინ ჟურ ნალ მა „დრო შამ“ რე ი გა ნის შე სა ხებ სტა ტია და ბეჭ და

და ამით აღ ნიშ ნა ეს კონ ფე რენ ცი ა. „დროშის“ ამა ვე ნო მერ ში გა მოქ ვეყ ნ და რე ვაზ მიშ ვე-

ლა ძის დი თი რამ ბი სტა ლინ ზე, ნო ვე ლა – „მთავარი და ნა შა უ ლი, ანუ სტა ლი ნი სა ი ქი ო ში“.

სტა ლი ნი სა ი ქი ო ში თოხ ნის პა მი დორს და ვინც ჩა დის, უყ ვე ბა ამ ბებს, სა ა ქა ოს ამ ბებს. დი დი

ნა წი ლი სტა ლი ნის ლან ძღ ვა ა, სტა ლი ნი კი ამ ბობს, რომ წყალ ნი წავ ლენ და წა მოვ ლენ, ქვი-

შა ნი დარ ჩე ბი ა ნო, ანუ სა ქარ თ ვე ლო ში და ი ნა ხა ვენ, რაც გა ვა კე თე ო. მოგვიანებით, 7 ნო ემ-

ბე რის აღ ლუ მი ჩვე უ ლებ რი ვად ჩა ტარ და და გა იხ ს ნა გი ორ გი სა ა კა ძის ძეგ ლი.

რე ვაზ მიშ ვე ლა ძის ნო ვე ლამ დი დი დის კუ სია გა მო იწ ვია. მხო ლოდ 9 აპ რი ლის შემ დეგ

გაჩ ნ და სტა ლი ნის შე სა ხებ, არა ჰიმ ნოგ რა ფი უ ლი, არა მედ, ანა ლი ტი კუ რი სტა ტი ე ბი. გა-

მოქ ვეყ ნ და შო თა ნა დი რაშ ვი ლის სტა ტია „სტალინის ფე ნო მე ნის ფსი ქო ლო გი უ რი აქ-

ცენ ტე ბი“. ეს გრძე ლი სტა ტია იყო და გა ზეთ „საქართველოს რეს პუბ ლი კის“ რამ დე ნი მე

ნო მერ ში იბეჭ დე ბო და. 1989 წლის 15 დე კემ ბ რის ნო მერ ში და ბეჭ დი ლია სტა ლი ნის სიმ პა-

თი უ რი ფო ტო და ქვე მოთ – „ადამიანის უფ ლე ბა თა სა ყო ველ თაო დეკ ლა რა ცი ის“ ტექ ს ტი.

1 მა ი სის დღე სას წა უ ლიც, მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ 9 აპ რი ლის ტრა გე დია უკ ვე მომ ხა რი

იყო, ჩვე უ ლებ რი ვად ჩა ტარ და. „ლიტერატურული სა ქარ თ ვე ლო“ მო წი ნა ვე სტა ტი ას უძღ-

ვ ნის 1 მა ი სს, მშრო მელ თა სა ერ თა შო რი სო სო ლი და რო ბის დღეს.

9 აპ რი ლის შემ დეგ მა ლე ვე გა ი მარ თა მე რაბ მა მარ დაშ ვი ლის ლექ ცი ა, სა დაც მან თქვა,

რომ 9 აპ რი ლი იყო ეგ ზალ ტა ცია და არა ნა ი რი ეროვ ნუ ლი სუ ლის აღ ზე ვე ბა და გა მარ ჯ ვე ბა

1 6 2


ამ დღეს არ ყო ფი ლა. ცნო ბი ლია დარ ბა ზის რე აქ ცი აც – იქ კა ტას ტ რო ფა ხდე ბო და. ფსი ქო-

ლო გი და ვით ამი რე ჯი ბი მა შინ მთა ვა რი დამ რ ტყ მე ლი ძა ლა იყო: მახ სოვს, ლა მის ის ტე-

რი კა ში ჩა ვარ და. ჩემ თ ვის გამ ბე და ო ბა იყო მე რაბ მა მარ დაშ ვი ლის სიტყ ვე ბი, ამის თქმას

მა შინ მე ნამ დ ვი ლად ვერ გავ ბე დავ დი.

გი ორ გი მა ი სუ რა ძე – გა ვიხ სე ნოთ, რო გორ დაწყო ეს გა მოს ვ ლე ბი. ეს იყო ან ტი აფხა-

ზუ რი კამ პა ნი ა, რო მელ საც მოჰ ყ ვა სა ქარ თ ვე ლოს და მო უ კი დებ ლო ბის მოთხოვ ნა. რა ცი-

ო ნა ლუ რად რომ შევ ხე დოთ, არ სე ბობ და რა ღაც იმ პე რა ტი ვი, რომ იქ, აქ ცი ა ზე აუცი ლებ-

ლად უნ და წა სუ ლი ყა ვი და დამ დ გა რი ყა ვი. ყვე ლამ იცო და, რომ ტან კე ბით მო დი ოდ ნენ და

ნა თე ლი იყო, რომ ეს ტან კე ბი გა და სავ ლე ლად მო ვი დნენ და არა მო სა ფე რებ ლად.

ლე ლა გაფ რინ დაშ ვი ლი – რამ დე ნად ცნო ბი ე რი იყო იქ დგო მა? გვეს მო და კი, რა ტომ

ვი დე ქით? მე წარ მოდ გე ნაც არ მქონ და, რა ში ვმო ნა წი ლე ობ დი. იმ პულ სუ რად ვმოქ მე დებ-

დით, ეს არ იყო გაც ნო ბი ე რე ბუ ლი არ ჩე ვა ნი.

გია ავა ლი ა ნი – რამ დე ნად ჰქონ დათ გა აზ რე ბუ ლი 80-იანი წლე ბის ლი დე რებს ეროვ-

ნუ ლი მოძ რა ო ბა და ის შე დე გე ბი, რაც მას მოჰ ყ ვე ბო და? სამ წუ ხა როდ, ასა კი არ მიწყობს

ხელს, რომ ამ მოვ ლე ნე ბის თა ნა მო ნა წი ლე ვყო ფი ლი ყა ვი, მაგ რამ მრჩე ბა შთა ბეჭ დი ლე ბა,

რომ ეს ხალ ხი იმ ტოტს ჭრი და, რო მელ ზე დაც თა ვად ის ხ დ ნენ. ანუ საბ ჭო თა კავ შირ ში შე-

იქ მ ნა ის სა ქარ თ ვე ლო, რო მელ საც ეს ხალ ხი იცავ და. ზე სა ხელ მ წი ფოს თ ვის აუცი ლე ბე ლი

იყო, რომ მის მო ქა ლა ქე ებს გან სა კუთ რე ბუ ლო ბის შეგ რ ძ ნე ბა ჰქო ნო დათ. ეროვ ნულ მა

მოძ რა ო ბამ ეს ვერ გა ი აზ რა.

რაც შე ე ხე ბა სტა ლინს, დღეს დე მოკ რა ტი ულ სა ხელ მ წი ფო ში ვცხოვ რობთ და სტა ლინ ზე

კარ გის თქმა ცუდ ტო ნად ით ვ ლე ბა; მაგ რამ მე ისიც ვი ცი, რომ თა ვი სუ ფალ სა ქარ თ ვე ლო ში

შიმ ში ლი თაა მკვდა რი სამ ჯერ მე ტი ადა მი ა ნი, ვიდ რე სტა ლი ნის 30-იანი წლე ბის რეპ რე სი ე-

ბის დროს. თუმ ცა, სა ქარ თ ვე ლო ში ამას არა ვინ გა ნი ხი ლავს ადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბის დარ-

ღ ვე ვად. გა ე როს ადა მი ა ნის უფ ლე ბა თა დეკ ლა რა ცი ა ში წე რი ა, რომ ნე ბის მი ე რი ადა მი ა ნის

უფ ლე ბაა – იყოს უზ რუნ ველ ყო ფი ლი საკ ვე ბი თა და სა მე დი ცი ნო მომ სა ხუ რე ბით, იყოს და ცუ-

ლი უმუ შევ რო ბის გან და უმუ შევ რო ბის შემ თხ ვე ვა ში – სა ხელ მ წი ფოს გან მი ი ღოს ის გა რან-

ტი ე ბი, რაც უზ რუნ ველ ყოფს მის ღირ სე ულ ცხოვ რე ბას. ადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბი მარ ტო პო ლი-

ტი კუ რი თა ვი სუფ ლე ბე ბი არ არის. ადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბი ფარ თო სპექტრს მო ი ცავს.

სტა ლი ნუ რი სის ტე მა იყო კომ პ რო მი სი ინ ტერ ნა ცი ო ნა ლურ და ნა ცი ო ნა ლის ტურ იდე ო-

ლო გი ებს შო რის. მან ნა ცი ო ნა ლურ სა ხელ მ წი ფო ებ საც მის ცა გარ კ ვე უ ლი თა ვი სუფ ლე ბა.

წი ნა აღ მ დეგ შემ თხ ვე ვა ში სის ტე მა და ინ გ რე ო და. თუ ჩვენ უარ ვ ყოფთ ინ ტერ ნა ცი ო ნა-

ლიზმს, რაც ახა სი ა თებ და საბ ჭო თა კავ შირს და გა და ვალთ ნა ცი ო ნა ლიზ მ ზე, კავ კა სი ა ში

მშვი დო ბა არც ერ თი დღით არ შე ნარ ჩუნ დე ბა.

1 6 3


გი ორ გი მა ი სუ რა ძე – სა უბ რის და საწყის ში ჰარ ნა კის სიტყ ვე ბი ვახ სე ნე ქრის ტი ა ნო-

ბას თან და კავ ში რე ბით; პარ ტი კუ ლა რუ ლი იმ დე ნად ძლი ე რია სამ ყა რო ში, რომ ხში რად

პო ლი ტი კურ რე ა ლო ბას გან საზღ ვ რავს. სტა ლი ნის მო დე ლი უფ რო ახ ლოს იყო ამ თავ და-

პირ ველ მო დელ თან, ვიდ რე ლე ნი ნის ან ტროც კისა, რო მე ლიც ზე ნა ცი ო ნა ლურ პრინ ციპ ზე

იყო და ფუძ ნე ბუ ლი. საბ ჭო ეთ ში 20-იანი წლე ბის და საწყის ში იმ დე ნად თა მა მი ექ ს პე რი მენ-

ტე ბი ტარ დე ბო და, რომ დღეს გი ჟო ბა დაც კი მო ჩანს. სტა ლი ნი და უბ რუნ და ტრა დი ცი ულ

მო დელს, რო მე ლიც ახ ლოს იყო თე მუ რო ბის პრინ ციპ თან. ჩვენ დღე საც ვე ჭი დე ბით იმას,

რომ ჩვენ ნა ი რი გა ნათ ლე ბუ ლი და კულ ტუ რუ ლი ერი არ არ სე ბობს.

ლე ლა გაფ რინ დაშ ვი ლი – თქვენ თქვით, რომ საბ ჭო თა კავ ში რის დროს არ კრძა ლავ-

დ ნენ ეროვ ნუ ლო ბას. მა შინ რას უკავ შირ დე ბო და 20-30-იანი წლე ბის რეპ რე სი ე ბი?

გი ორ გი მა ი სუ რა ძე – რეპ რე სი ე ბი ეროვ ნუ ლო ბას არ უკავ შირ დე ბო და. მა გა ლი თად,

20-იან წლებ ში ქარ თ ველ ნა ცი ო ნალ -უკ ლო ნის ტებს2 ჰქონ დათ იდე ა, რომ ქარ თ ველს არ

შე იძ ლე ბო და ექორ წი ნა არა ქარ თ ველ ზე. კი დევ კარ გი, ეს ბნე ლი ხალ ხი ლე ნინ მა გა ა-

ჩე რა.

ლე ლა გაფ რინ დაშ ვი ლი – 20-იან წლებ ში ძა ლი ან ბევ რი სა მარ ცხ ვი ნო ფაქ ტი ხდე ბო-

და. მა გა ლი თად, ცნო ბი ლი ა, რომ მა შინ მწე რალ თა კავ შირ ში დახ მა რე ბის სათხოვ ნე ლად

მი ვი და ერ თი, წარ მო შო ბით სო მე ხი, დრა მა ტურ გი ქა ლი, რო მელ საც ტი ცი ან ტა ბი ძემ უთხ-

რა, რო გორ ბე დავ აქ მოს ვ ლას, რო ცა სომ ხურ გა ზე თებ ში ან ტი ქარ თუ ლი სტა ტი ე ბი ქვეყ ნ-

დე ბა ო?! მა შინ, რო დე საც ამ ქალ მა სომ ხუ რი სა ერ თოდ არ იცო და.

გი ორ გი მა ი სუ რა ძე – საბ ჭო თა კავ შირ ში არა თუ აკ რ ძა ლუ ლი არ იყო ეროვ ნუ ლო-

ბა, არა მედ, საბ ჭო თა სა ხელ მ წი ფოს და ფი ნან სე ბი თაა გა მო ცე მუ ლი „ქართლის ცხოვ რე-

ბა“, ძვე ლი ქარ თუ ლი მწერ ლო ბა, ფი ნან ს დე ბო და ის ტო რი ის, ხელ ნა წერ თა ინ ს ტი ტუ ტე-

ბი, არ ქე ო ლო გია და ა. შ. მი ლი ო ნო ბით თან ხე ბი იდე ბო და საბ ჭო თა ხა ნა ში ეროვ ნულ

კულ ტუ რებ ში. ამ გ ვა რი რამ რუ სე თის იმ პე რი ა ში არ ხდე ბო და. სწო რედ სტა ლი ნის დროს

შე მო ი ტა ნა ის ტო რი ა ში კრი ტი კუ ლი ანა ლი ზი ივა ნე ჯა ვა ხიშ ვილ მა. დღეს რომ ჯა ვა ხიშ ვი-

ლი მი სი ვე და არ სე ბუ ლი უნი ვერ სი ტე ტის რექ ტო რი ყო ფი ლი ყო, მარ თლ მა დი დე ბელ მშო-

ბელ თა კავ ში რი მას ტე რაქტს მო უწყობ და. სა დოქ ტო რო დი სერ ტა ცი ა ში ან დ რია პირ ველ-

წო დე ბუ ლის და წმინ და ნი ნოს შე სა ხებ, ჯა ვა ხიშ ვი ლი აანა ლი ზებს ის ტო რი ულ წყა რო ებს

და ამ ბობს, რომ ბევ რი რამ იქ ზღა პა რი ა. დღეს ბევრ რა მეს ტა ბუ ადევს, ანუ რეგ რე სი ა.

დღე ვან დელ მდგო მა რე ო ბას მა შინ დელს ვერ შე ვა და რებთ, თუნ დაც ფი ნან სუ რი კუთხით.

გა სა გე ბი ა, რომ სა ქარ თ ვე ლოს ფუ ლი არა აქვს, მაგ რამ სა უ ბა რია სტრა ტე გი ა ზე. დღეს სა-

ქარ თ ვე ლო ში ფუ ლი არის სას ტუმ რო ე ბის თ ვის, კონ ცერ ტე ბის თ ვის, მაგ რამ არ არის გა-

1 6 4


ნათ ლე ბის თ ვის. საბ ჭო თა კავ ში რის გან გა თა ვი სუფ ლე ბა გა ვი გეთ, რო გორც გა თა ვი სუფ-

ლე ბა გა ნათ ლე ბი სა და კულ ტუ რის გან, რო მე ლიც თავს საბ ჭო თა კავ შირ მა მოგ ვახ ვი ა.

მო ვი პო ვეთ და მო უ კი დებ ლო ბა და მას შემ დეგ ვან გ რევთ გა ნათ ლე ბას, მეც ნი ე რე ბას,

კულ ტუ რას და ხე ლოვ ნე ბას.

დარ ბა ზი დან – გი ორ გიმ და საწყის ში ისა უბ რა იმის შე სა ხებ, რომ პარ ტი კუ ლა რიზ მი ბუ-

ნებ რი ვი ა, უნი ვერ სა ლიზ მი კი – მი სი გაგ რ ძე ლე ბა. შე იძ ლე ბა თუ არა ით ქ ვას, რომ სო ცი-

ა ლიზ მი არა ბუ ნებ რი ვი ა, მაგ რამ მი სი დამ ყა რე ბის ყვე ლა მცდე ლო ბას მივ ყა ვართ ტე რო-

რამ დე და ვი ღებთ სრუ ლი ად სა პი რის პი როს. პარ ტი კუ ლა რიზ მი არის ბუ ნებ რი ვი, ხო ლო

უნი ვერ სა ლიზ მი მხო ლოდ ტე რო რის შე დე გად მყარ დე ბა და სა ბო ლო ოდ ვი ღებთ იმ პა-

რა დოქსს, რომ უნი ვერ სა ლურ იმ პე რი ა ში, საბ ჭო თა კავ შირ ში უამ რა ვი პარ ტი კუ ლა რიზ მი

წარ მო იქ ნა.

გი ორ გი მა ი სუ რა ძე – ამ შემ თხ ვე ვა ში „ბუ ნებ რი ვი“ პი რო ბი თი სიტყ ვა ა. ოჯა ხი არ არის

ბუ ნებ რი ვი, ბუ ნე ბა არ გვაძ ლევს ოჯახს, რო გორც წარ მო ნაქმნს. მაგ რამ არ სე ბობს სა ზო გა-

დო ე ბის პირ ვე ლა დი ფორ მე ბი, რო მლებიც გარ კ ვე ულ წი ლად ბუ ნე ბას თან ახ ლო ა, იმი ტომ

ვუ წო დებ ბუ ნებ რივს. მა გა ლი თად, ბევ რად უფ რო მარ ტი ვი ა, გა ვერ თი ან დეთ იმ ნიშ ნით,

რომ სა ერ თო ბე ბია გვყავ და, ვიდ რე სა ერ თო ინ ტე რე სე ბი ვე ძე ბოთ. სა ქარ თ ვე ლო ში ამ

„ბუნებრიობას“ ყვე ლა ზე მე ტად ვა ჟა-ფშა ვე ლა უპი რის პირ დე ბა. ქარ თუ ლი ტრა დი ცი უ ლი

სა მარ თ ლის შე სა ხებ ამ ბობს: „ვაი, ეგე თას სა მარ თალს, მო ნათ ლულს ცო დო- ბ რა ლი თა.“

რაც შე ე ხე ბა სო ცი ა ლიზმს, ის არ გუ ლის ხ მობს ტე რორს. ვერ ვიტყ ვით, რომ ობა მა და

მაო ძე დუ ნი ერ თი და იგი ვე ა. არ სე ბობს რეგ ლა მენ ტა ცი ის ფორ მე ბი. მა გა ლი თად, დღეს

გერ მა ნი ის ფე დე რა ცი ულ რეს პუბ ლი კა რეგ ლა მენტს უწე სებს დიდ კორ პო რა ცი ებს და ბან-

კებს, რომ ლე ბიც ცდი ლო ბენ, მო ნო პო ლის ტე ბი იყ ვ ნენ. ეს იმი ტომ ხდე ბა, რომ პრო ცე სი

შე იძ ლე ბა უმარ თა ვი გახ დეს, რაც ორი-სა მი წლის წინ ეკო ნო მი კუ რი კრი ზი სის სა ხით ვი-

ხი ლეთ. შე უზღუ დავ მა ძა ლა უფ ლე ბამ, რო მე ლიც დიდ კორ პო რა ცი ებს ჰქონ დათ, კო ლაფ-

სამ დე მი იყ ვა ნა ეკო ნო მი კა. სა ხელ მწი ფოს ფუნ ქ ციაა შექ მ ნას ისე თი გა რე მო, რომ მო ქა-

ლა ქე ე ბი და ცუ ლე ბი იყ ვ ნენ ამ გ ვა რი მო უ ლოდ ნე ლო ბე ბის გან.

დარ ბა ზი დან – ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო იყო იმ პე რი ის, რო გორც უნი ვერ სა ლურ სა და პარ-

ტი კუ ლა რიზმს შო რის ხა ზი. მაგ რამ თქმა იმი სა, რომ ზუს ტად ასე ა, გა მი ჭირ დე ბა. მე ისე თი

შთა ბეჭ დი ლე ბა დამ რ ჩა, თით ქოს იმ პე რია კარ გი რამ ყო ფი ლა. არა და, ცნო ბი ლი ა, რომ

საბ ჭო თა კავ შირ ში 80-ზე მე ტი მცი რე ეთ ნო სი გაქ რა. ის, რომ შექ მ ნეს დამ წერ ლო ბე ბი და

ის ტო რი ე ბი, აუცი ლებ ლო ბამ მო ი ტა ნა. სტა ლი ნი ნა ცი ო ნა ლიზ მის კენ იმი ტომ შე მობ რუნ და,

რომ მარ ქ სიზ მით ვერ მარ თავ და ქვე ყა ნას და გა დაწყ ვი ტა, ცო ტა ის ტო რი ით, ცო ტა ლექ-

სი თა და სიმ ღე რით გა ერ თო ეს ხალ ხი. ეს იყო სის ტე მა, რო მე ლიც უნ და დან გ რე უ ლი ყო.

1 6 5


გი ორ გი მა ი სუ რა ძე – იმ პე რია არ არის ისე თი ერ თ მ ნიშ ვ ნე ლოვ ნად მჩაგ ვ რე ლი, რო-

გორც ნა ცი ო ნა ლის ტუ რი სა ხელ მ წი ფო. შუა სა უ კუ ნე ებ ში იმ პე რია გა ნი ხი ლე ბო და რო-

გორც ან ტიქ რის ტეს შე მა ჩე რე ბე ლი ძა ლა. ერ თ მ ნიშ ვ ნე ლოვ ნად თქმა იმი სა, რომ იმ პე რია

ცუ დია ან კარ გი, მე არ შე მიძ ლი ა. რაც შე ე ხე ბა ჩაგ ვ რას. აფხა ზეთ ში დის კუ სია 1950-იანი

წლე ბი დან და იწყო. 1950-იან წლებ ში პავ ლე ინ გო როყ ვას ნაშ რო მი „გიორგი მერ ჩუ ლე“

გა მოქ ვეყ ნ და, რო მე ლიც ცენ ზუ რამ შე ა ჩე რა იმის გა მო, რომ აფხა ზე ბი ძა ლი ან აღ შ ფოთ დ-

ნენ. ამ წიგ ნ ში არის გა მიჯ ვ ნის მცდე ლო ბა – შუა სა უ კუ ნე ე ბის აფხა ზებს არა ფე რი აქვთ სა-

ერ თო შემ დეგ, მოგ ვი ა ნე ბით ჩა მო სახ ლე ბულ აფ სუ ებ თან. ამან აფხა ზე ბის ნა ცი ო ნა ლუ რი

გრძნო ბე ბი შე უ რაცხ ყო, რაც გა სა გე ბი ა. ხომ არ შე იძ ლე ბაა ვთქვათ, რომ იბე რე ბი სხვე ბი

არი ან, და მე რე ჩვენ მო ვე დით?

ის ტო რი ის ინ ს ტ რუ მენ ტა ლი ზა ცია სტა ლი ნიზ მის მთა ვა რი ინ ს ტ რუ მენ ტი ა. ჯა ნა შია და

ბერ ძე ნიშ ვი ლი სტა ლინ მა და ი ბა რა ერ თი მიზ ნით, რომ და ე წე რათ ცნო ბი ლი სტა ტი ა, რო-

მე ლიც მე რე ყვე ლა გა ზეთ მა გა მო აქ ვეყ ნა – „პრავდამ“, „კომუნისტმა“ და ა. შ., სა დაც

აღ წე რი ლი იყო ჩვე ნი ის ტო რი უ ლი პრე ტენ ზი ე ბი თურ ქე თის მი მართ. თუ ვაცხა დებთ, რომ

ეს ყვე ლა ფე რი ჩვე ნი ა, მა შინ ვამ ზა დებთ სა ფუძ ველს პო ლი ტი კუ რი ინ ტერ ვენ ცი ის თ ვის

თურ ქეთ ში. ეს აბ სურ დი ა; მა გა ლი თად, სი რია გარ კ ვე ულ დროს სომ ხე თის მფლო ბე ლო ბის

ქვეშ იყო, მა შინ სომ ხეთ საც უნ და ჰქონ დეს პრე ტენ ზი ე ბი? ის ტო რი ის ინ ს ტრუ მენ ტა ლი ზა-

ცი ას გა ნუწყ ვე ტელ კონ ფ ლიქ ტე ბამ დე მივ ყა ვართ, სა ი და ნაც ვე რას დ როს გა მო ვალთ.

მახ სოვს, რო გორ იწყე ბო და აფხა ზე თის კონ ფ ლიქ ტი. სო ხუ მის უნი ვერ სი ტე ტის ქარ თულ-

მა სექ ტორ მა და მო უ კი დებ ლო ბა გა მო აცხა და და აფხა ზურ უნი ვერ სი ტეტს გა მო ე ყო. აფხა-

ზე თის ქარ თუ ლი ნა წი ლი უკ მა ყო ფი ლო იყო იმი ტომ, რომ უმ რავ ლე სო ბას წარმოადგენდა

და ეს არ აისა ხე ბო და პო ლი ტი კურ თა ნამ დე ბო ბებ ში. ქარ თ ვე ლე ბი არ იყ ვ ნენ პირ ვე ლი

პი რე ბი. სა ხა რო ვი ამ ბობ და, ჩა ა ტა რეთ რე ფე რენ დუ მი და ხალ ხ მა თვი თონ გა დაწყ ვი ტო-

სო. ჩვენ კი და ვიწყეთ ლან ძღ ვა- გი ნე ბა, მუშ ტი- კ რი ვი და ბრძო ლა. მა თაც გვი პა სუ ხეს, ეს

ბუ ნებ რი ვი ა. ეს კა ლა ცია იზ რ დე ბა და იზ რ დე ბა. ჩვენ დღემ დე ვერ გაგ ვიც ნო ბი ე რე ბი ა, რომ

აუცი ლე ბე ლი ა, სა ერ თო ენა მოვ ძებ ნოთ აფხა ზებ თან და ყვე ლა ფერს მე სა მე ძა ლას ვაბ რა-

ლებთ. რა თქმა უნ და, ამ პი რო ბებ ში სულ იარ სე ბებს ეს მე სა მე ძა ლა.

დარ ბა ზი დან – მინ დო და ყუ რადღე ბა გა მე მახ ვი ლე ბი ნა უფ რო სო ცი ა ლურ - კულ ტუ რულ

ას პექ ტებ ზე, მა გა ლი თად, ქარ თულ სუფ რა ზე. ცნო ბი ლი ა, რომ ეს იყო პლატ ფორ მა, სა დაც

მუ შავ დე ბო და სე პა რა ტის ტუ ლი ქარ თუ ლი იდე ე ბი. ქარ თუ ლი სუფ რა დღე საც ასე ვე არ სე-

ბობს. რო გორ შე იძ ლე ბა ავ ხ ს ნათ, რომ ეს ფე ნო მე ნი, რო მე ლიც ის ტო რი უ ლად კონ კ რე ტუ-

ლი მი სი ით ჩა მო ყა ლიბ და, მაგ რამ თა ვი სი თა ვი ამო წუ რა, დღე საც გა ნაგ რ ძობს არ სე ბო ბას?

გი ორ გი მა ი სუ რა ძე – რაც შე ე ხე ბა ქარ თულ სუფ რას, სულ მქონ და გან ც და, რომ ჩემ-

ზე ძა ლა დო ბა ხორ ცი ელ დე ბო და და ახ ლაც იგი ვე გან ც და მაქვს, რო ცა ქარ თულ სუფ რა ზე

1 6 6


აღ მოვ ჩ ნ დე ბი ხოლმე. არ შე იძ ლე ბა ყვე ლა ერ თ სა და იმა ვეს ფიქ რობ დეს, ამ ბობ დეს და

ერ თ მა ნეთს შეს ც ქე რო დეს სუფ რა ზე. არ მგო ნი ა, რომ ამას ბუ ნებ რი ო ბას თან რა ი მე სა-

ერ თო ჰქონ დეს. სხვა თა შო რის, ეს ნა რა ტი ვი, რომ სუფ რა ზე იკ რი ბე ბოდ ნენ ადა მი ა ნე ბი,

და იქ პო ლი ტი კურ თე მა ზე სა უბ რობ დ ნენ, პირ ვე ლად მეცხ რა მე ტე სა უ კუ ნე ში ჩნდე ბა აკა კი

წე რეთ ლის „თორნიკე ერის თავ ში“.

ნა ცი ო ნა ლიზ მ მა, რო მე ლიც საბ ჭო თა იმ პე რი ა ში არ სე ბობ და, ტრან ს ფორ მა ცია გა ნი ცა-

და. ვერ ვიტყ ვით, რომ სა ქარ თ ვე ლო ში არა ვის სწამ და კო მუ ნის ტე ბის. ჩე მი სკო ლის პარ-

ტორ გა ნი ზა ცი ის ხელ მ ძღ ვა ნე ლი, რო მე ლიც წი თე ლი ყელ სახ ვე ვე ბის ტა რე ბას გვა ი ძუ ლებ-

და, დღეს მებ რ ძო ლი მარ თ ლ მა დი დე ბე ლი ა.

საბ ჭო თა მა სა ნა ცი ო ნა ლის ტურ ან მარ თ ლ მა დი დებ ლურ მა სად გა და იქ ცა. ნუ გვე გო ნე-

ბა, რომ მა შინ დელ კო მუ ნის ტებს მარ ქ სი ჰქონ დათ შეს წავ ლი ლი. ისე ვე იყ ვ ნენ, რო გორც

დღე ვან დე ლი მარ თ ლ მა დი დებ ლე ბის ძი რი თა დი ნა წი ლი ა, ანუ ყურ მოკ რუ ლის დო ნე ზე

იცოდ ნენ რა ღაც. ეს საკ მა ოდ კრი ტი კუ ლი მა სა ა. ის, რაც საბ ჭო თა დროს მარ გი ნა ლუ რი

იყო, დღეს მე ინ ს ტ რი მად იქ ცა.

ლე ლა გაფ რინ დაშ ვი ლი – ქარ თულ სუფ რა ზე ნა ცი ო ნა ლის ტუ რი იდე ე ბი მარ თ ლაც

იხარ შე ბო და. ვთვლი, რომ ამას თე რა პი უ ლი ეფექ ტიც ჰქონ და. მახ სოვს, ერ თხელ ჩემ-

მა მე გო ბარ მა ამე რი კე ლი სტუ მა რი მო იყ ვა ნა, რო მელ მაც თქვა – მე რომ ვინ მემ ამ დენი

ტკბი ლი სიტყ ვას მითხ რას, რა საც ქარ თ ვე ლე ბი ერ თ მა ნეთს სუფ რა ზე ეუბ ნე ბით, უბედ ნი-

ე რე სი ადა მი ა ნი ვიქ ნე ბო დი ო. ეს ფსი ქო თე რა პი ის პრო ცე სი ა. ჩე მი შე ხე დუ ლე ბით ქარ თუ-

ლი სუფ რა ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო რი ტუ ა ლი ა, რო მე ლიც თა ვი დან, ალ ბათ, წი ნა პარ თა და

მიც ვა ლე ბუ ლის კულტს უკავ შირ დე ბო და და არა ნა ცი ო ნა ლის ტურ იდე ას.

დარ ბა ზი დან – ილია ჭავ ჭა ვა ძის ფაქ ტო რი რამ დე ნად მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი იყო სტა ლი ნის

ეპო ქა ში და სტა ლი ნის თ ვის?

გი ორ გი მა ი სუ რა ძე – ილია ჭავ ჭა ვა ძეს სი ცოცხ ლე ში ვე უწო დებ დ ნენ „უგვირგვინო მე-

ფეს“ და „ერის მა მას“, მაგ რამ ილია ოფი ცი ა ლუ რად ყვე ლა ზე დიდ ქარ თ ვე ლად 1937

წელს გა მო აცხა დეს, რო ცა სა კავ ში რო მას შ ტა ბით გა და ი ხა დეს მი სი იუბი ლე. ჩე მი აზ რით,

ნა რა ტი ვი, რო მე ლიც ბა ზა ლე თის ტბის ძი რას მდგარ აკ ვანს უკავ შირ დე ბა, სწო რედ სტა-

ლი ნის დროს გაჩ ნ და.

1934 წლის სა კავ ში რო მწე რალ თა კავ ში რის ყრი ლო ბა ზე სა ქარ თ ვე ლო დან ძი რი თა დი

მომ ხ სე ნე ბე ლი იყო მა ლა ქია ტო რო შე ლი ძე,რო მე ლიც რამ დე ნი მე წლის შემ დეგ დახ ვ რი-

ტეს. რო დე საც მან მოხ სე ნე ბის პირ ვე ლი ვერ სია წა რად გი ნა, აღ მოჩ ნ და, რომ ის თხრო-

ბას ეგ ნა ტე ნი ნოშ ვი ლი დან – სოც რე ა ლიზ მის პირ ვე ლი ქარ თ ვე ლი წარ მო მად გენ ლი დან

იწყებ და. სტა ლინ მა ეს ტექ ს ტი და ი წუ ნა და თავ ზე გა და ა ხი ა. რო გორც ამ ბო ბენ, მი სი გა-

1 6 7


მოს ვ ლის ტექ ს ტი პავ ლე ინ გო როყ ვამ და გე რონ ტი ქი ქო ძემ და წე რეს. სა ინ ტე რე სო ა: ამ

ყრი ლო ბა ზე რო დე საც უკ რა ი ნის წარ მო მად გე ნე ლი გა მო ვი და, მან სა კუ თა რი მოხ სე ნე ბის

სა მი მე ოთხე დი ქარ თულ ლი ტე რა ტუ რას მი უძღ ვ ნა. აქე დან ვე მო დის ის თვალ საზ რი სიც,

რომ ქარ თუ ლი ლი ტე რა ტუ რა მსოფ ლი ო ში ერ თ -ერ თი ყვე ლა ზე ძვე ლი ა.

დარ ბა ზი დან – მა ინ ტე რე სებს, ევ რო პა ში დღეს არის თუ არა იმ პე რი ა?

გი ორ გი მა ი სუ რა ძე – ვერ ვიტყო დი, რომ ევ რო პა ში დღეს არის იმ პე რი ა; იმი ტომ,

რომ არ არ სე ბობს ცენ ტ რა ლუ რი ხე ლი სუფ ლე ბა. ამ ჟა მინ დე ლი ეკო ნო მი კური კრი ზი სის

გა მო ამ ბო ბენ, რომ ევ რო პას არ გა აჩ ნია მარ თ ვის ეფექ ტუ რი მე ქა ნიზ მე ბი. რა ღაც მე ქა-

ნიზ მე ბი არ სე ბობს, მაგ რამ ისი ნი ჯერ არ არის ჩა მო ყა ლი ბე ბუ ლი. მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ

უნი ვერ სა ლიზ მის იდეა ძა ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია ამ პო ლი ტი კუ რი გა ერ თი ა ნე ბის თ ვის,

ევ რო კავ შირს გა უ ჭირ დე ბა – იმი ტომ, რომ ის ორი ენ ტი რე ბუ ლია ერთ გე ოგ რა ფი ულ და

კულ ტუ რულ სივ რ ცე ზე და არ ექ ვემ დე ბა რე ბა ექ ს პან სი ას. ამის კარ გი მა გა ლი თია ის, რაც

თურ ქეთ თან და კავ ში რე ბით ხდე ბა. იმ პე რია ყო ველ თ ვის გუ ლის ხ მობს მთელ მსოფ ლი ო ში

ექ ს პან სი ას.

1 6 8


სქოლიო

1 ადოლფ ფონ ჰარ ნა კი (1851-1930) – გე მა ნე ლი ფი ლო სო ფო სი და თე ო ლო გი, 1801 წლი დან – ბერ ლი ნის

უნი ვერ სი ტე ტის რექ ტო რი. ავ ტო რი წიგ ნე ბი სა „დოგმების ის ტო რი ა“ (1885-1890), „ძველი ქრის ტი ა ნუ-

ლი ლი ტე რა ტუ რის ის ტო რია ევ სე ბი ოს მ დე“ (1893-1904), „ქრისტიანობის არ სი“ (1900), „მონაზვნობა, მი სი

იდე ა ლე ბი და ის ტო რი ა“ (1903).2 ქარ თ ვე ლი ნა ცი ო ნალ -უკ ლო ნის ტე ბი – ასე ეძახ დ ნენ ქარ თ ველ კო მუ ნის ტ თა ნა წილს, რომ ლე ბიც ცდი-

ლობ დ ნენ სა ქარ თ ვე ლოს სსრ-ს სუ ვე რე ნი ტე ტის უზ რუნ ველ ყო ფას და ცენ ტ რის (მოსკოვის) კონ ტ რო ლის

და ჩა რე ვის შემ ცი რე ბას; ეწი ნა აღ მ დე გე ბოდ ნენ ამი ერ კავ კა სი ის საბ ჭო თა სო ცი ა ლის ტუ რი ფე დე რა ცი უ ლი

რეს პუბ ლი კის შექ მ ნას.

1 7 0

სტალინური დეპორტაციები და პოლიტიკა რეპრესირებულთა მიმართ


თემურ ლომსაძე – რეპატრიაციის ხელშეწყობის საერთაშორისო

ფონდის თავმჯდომარე

გარი აუგსტი – საქართველოს გერმანელთა ასოციაცია „აინუნგის“

პრეზიდენტი

ნათია კაციტაძე – საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია

მოდერატორი: ლაშა ბაქრაძე – საქართველოს გიორგი ლეონიძის

სახელობის ლიტერატურის მუზეუმის დირექტორი

14, 11. 2011

1 7 1

ლა შა ბაქ რა ძე – გერ მა ნე ლე ბის დე პორ ტა ცი ი დან 70 წე ლი გა ვი და, ეს საბ ჭო თა კავ შირ-

ში მთე ლი ეთ ნი კუ რი ჯგუ ფის გა და სახ ლე ბის პირ ვე ლი მას შ ტა ბუ რი აქ ცია იყო, რო მელ საც

მოჰ ყ ვა სხვა მსგავ სი აქ ცი ე ბი ომის დროს და ომის შემ დეგ. შე იძ ლე ბა ით ქ ვას, რომ სა ქარ-

თ ვე ლო დან გა და სახ ლე ბუ ლე ბი რეპ რე სი რე ბუ ლე ბი იყ ვ ნენ პრე ვენ ცი უ ლად, მათ არა ნა ი რი

და ნა შა უ ლი არ მი უძღო დათ. დღეს ასე ვე ვი სა უბ რებთ მაჰ მა დი ა ნი მეს ხე ბის დე პორ ტა ცი ის

შე სა ხე ბაც.

გა რი აუგ ს ტი – „დეპორტაციიდან 70 წლის შემ დეგ“ – ასე ჰქვია ჩემს მოხ სე ნე ბას. გერ-

მა ნე ლე ბის დე პორ ტა ცია საბ ჭო თა კავ ში რის ევ რო პუ ლი ნა წი ლი დან ციმ ბირ სა და ყა ზა-

ხეთ ში 1941 წელს, გერ მა ნი ას თან ომის დაწყე ბის თა ნა ვე და იწყო და ეტა პობ რი ვად ხორ ცი-

ელ დე ბო და, გერ მა ნე ლე ბი ჯერ დას ვ ლე თის რე გი ო ნე ბიდან გა ა სახ ლეს.

1941 წლის 8 ოქ ტომ ბერს გა მო ვი და ბრძა ნე ბა სტა ლი ნის ხელ მო წე რით. მა ნამ დე 28

აგ ვის ტოს უმაღ ლე სი საბ ჭოს დად გე ნი ლე ბა იყო, სა დაც ეწე რა, რომ სა ქარ თ ვე ლო-

დან 23 500 გერ მა ნე ლი, აზერ ბა ი ჯა ნი დან – 22 700 და სომ ხე თი დან 212 გერ მა ნე ლი უნ-

და გა ე სახ ლე ბი ნათ. გა და სახ ლე ბას გა და ურ ჩე ნენ მხო ლოდ ის ქა ლე ბი, რომ ელ თაც

არაგერ მა ნე ლი ქმრე ბი ჰყავ დათ.

სა ქარ თ ვე ლო ში 40 000 გერ მა ნე ლი ცხოვ რობ და. ამას გარ და, არ სე ბობს ბე რი ას წე რი-

ლი სტა ლი ნი სად მი, სა დაც ის წერს, რომ 1000 ადა მი ა ნი გან სა კუთ რე ბით სა ში ში იყო სა-

ქარ თ ვე ლოს თ ვის. მა მა ჩე მი სწო რედ იმ ათას კაც ში მოყ ვა. ზო გა დად, რეპ რე სი რე ბულ თა

სა ერ თო რიცხ ვი ცნო ბი ლი არ არის, იმი ტომ, რომ კო ლექ ტი ვი ზა ცი ის და გო ლო დო მო რის

დროს არა ვინ არა ფერს ით ვ ლი და. დე პორ ტი რე ბუ ლე ბის რიცხ ვი არ სე ბობს, მაგ რამ არ ვი-

ცით, რამ დე ნი ადა მი ა ნი და ი ღუ პა.

საბ ჭო თა კავ ში რი დან სულ დე პორ ტი რე ბუ ლი იყო 2 753 000 ადა მი ა ნი, აქე დან გერ მა ნე-

ლე ბი 1 224 000. სა ქარ თ ვე ლო დან გერ მა ნე ლე ბის გარ და გა და ა სახ ლეს მაჰ მა დი ა ნი მეს-

ხე ბი, ასი რი ე ლე ბი, ნა წი ლობ რივ – ბერ ძ ნე ბიც.

ჯერ კი დევ ომამ დე, 1940 წლის 23 ივ ნისს გა მო ვი და გან კარ გუ ლე ბა მურ მან ს კი დან და

მურ მან ს კის ოლ ქი დან უცხო ე ლე ბის გა და სახ ლე ბის შე სა ხებ. ამ ბრძა ნე ბის მი ხედ ვით გა-

და სახ ლე ბას ექ ვემ დე ბა რე ბოდ ნენ ფი ნე ლე ბი, ეს ტო ნე ლე ბი, ლატ ვი ე ლე ბი, ლიტ ვე ლე ბი,

ნორ ვე გი ე ლე ბი, შვე დე ბი, გერ მა ნე ლე ბი და სხვე ბი. ომის დაწყე ბის შემ დეგ დე პორ ტი რე-

ბუ ლე ბი იყ ვ ნენ გერ მა ნე ლე ბი, პო ლო ნე ლე ბი, ფი ნე ლე ბი, ყი რი მის თათ რე ბი და ჩრდი ლო-

ეთ კავ კა სი ის ხალ ხე ბი. დე პორ ტი რე ბუ ლე ბის 44% შე ად გენ დ ნენ გერ მა ნე ლე ბი.

1929 წლის აღ წე რით საბ ჭო თა კავ შირ ში 1 400 000 გერ მა ნე ლი ცხოვ რობ და; ზუს ტად ვი-

ცით, რომ აქე დან 1 224 000 გა ა სახ ლეს. და ნარ ჩე ნი, ალ ბათ, ქა ლე ბი იყ ვ ნენ.

ბრძა ნე ბა 1941 წლის 8 ოქ ტომ ბერს გა მო ვი და და გერ მა ნულ ოჯა ხებს მი ე ცათ 48 სა ა თი

მო სამ ზა დებ ლად. თი თო ე ულ ოჯახს მხო ლოდ 1 ტო ნა ბარ გის წა ღე ბის უფ ლე ბა ჰქონ და.

ისი ნი ჯერ სა ქონ ლის ვა გო ნე ბით მი იყ ვა ნეს ბა ქო ში, შემ დეგ იქ გე მის ტრი უმ ში ჩას ვეს და

1 7 2

stalinuri deportaciebi da politika

represirebulTa mimarT

კრას ნო ვოდ ს კ ში გა და იყ ვა ნეს; ყა ზა ხე თამ დე, სემიპალა ტინ ს კამ დე ისევ მა ტა რებ ლით ამ გ-

ზავ რეს და ირ კუტ ს კის გავ ლით სე რი ავ ს კ ში გა და ა სახ ლეს. ეს გრძე ლი და მძი მე გზა იყო.

დე პორ ტი რე ბუ ლებ მა და ნიშ ნუ ლე ბის ად გი ლამ დე დე კემ ბერ ში მი აღ წი ეს. ისინი კი ჩა მო-

ყა რეს ტრი ალ მინ დორ ზე და უთხ რეს, რო გორც გინ დათ, ისე იცხოვ რე თო. ვი საც რა ღაც

პრო ფე სია ჰქონ და, ან ექი მი იყო და ან ბუ ღალ ტე რი, ყა ზა ხებ მა სა მუ შაო ად გი ლე ბი მის ცეს,

სხვებს ძა ლი ან გა უ ჭირ დათ და ბევ რი და ი ხო ცა კი დე ვაც.

სა ინ ტე რე სო ა, რომ იქ ვე იყო გა და სახ ლე ბუ ლი პო ლო ნე ლე ბის – ინ ტე ლი გენ ცი ის და

არის ტოკ რა ტი ის დი დი ჯგუ ფი. ეს და ახ ლო ე ბით იგი ვე პრო ცე სი ა, რაც კა ტი ნ ში1 მოხ და.

ოღონდ კა ტი ნში სამ ხედ რო ე ბი იყ ვ ნენ, აქ – სა მო ქა ლა ქო პი რე ბი. გა და სახ ლე ბა ში მყოფ

პო ლო ნე ლებს აიძუ ლებ დ ნენ მი ე ღოთ სსრკ-ს მო ქა ლა ქე ო ბა, რა ზეც ისი ნი დაბ რუ ნე ბის

იმე დით უარს ამ ბობ დ ნენ. პო ლო ნე ლებს ამე რი კი დან ამა ნა თებს უგ ზავ ნიდ ნენ, ისი ნი კარგ

და მო კი დე ბუ ლე ბა ში იყ ვ ნენ გერ მა ნე ლებ თან და ეხ მა რე ბოდ ნენ მათ მე დი კა მენ ტე ბი თა და

პრო დუქ ტე ბით.

1942 წელს 15-დან 55 წლამ დე გერ მა ნე ლი მა მა კა ცე ბი შრო მით არ მი ა ში გა იწ ვი ეს; ამ არ-

მი ა ში ქა ლე ბიც მოხ ვ დ ნენ. იქ ძა ლი ან ცუ დი პი რო ბე ბი იყო და ბევ რი და ი ღუ პა. 1955 წელს

მათ სპეც და სახ ლე ბის სტა ტუ სი მო უხ ს ნეს, დაბ რუ ნე ბის უფ ლე ბა არ ჰქონ დათ, ოღონდ ცო-

ტა უფ რო თა ვი სუფ ლად ცხოვ რობ დ ნენ.

გერ მა ნე ლებს მხო ლოდ 1972 წელს მის ცეს სა ქარ თ ვე ლო ში დაბ რუ ნე ბის უფ ლე ბა, მაგ-

რამ თბი ლის ში არ უშ ვებ დ ნენ, ძი რი თა დად, რუს თავ ში და ა სახ ლეს. პა ტა რა და სახ ლე ბა

იყო ბო ტა ნი კა, რო მე ლიც მე რე სრუ ლი ად და ი ცა ლა, მა თი უმე ტე სო ბა გერ მა ნი ა ში წავიდა.

დი ა ნა კეს ნე რი, რო მელ მაც გერ მა ნე ლე ბის დე პორ ტა ცი ის შე სა ხებ ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო

წიგ ნი და წე რა, კონ სერ ვა ტო რი ის პრო ფე სო რის, ფრანც კეს ნე რის შვი ლიშ ვი ლი იყო. მა-

მა მი სი იურის ტი და ბუ ღალ ტე რი გახ ლ დათ და ყა ზა ხეთ ში სამ სა ხუ რი იოლად იშო ვა. მან

რა ღაც ნა ი რად, ფა რუ ლად მო ა ხერ ხა თბი ლის ში ჩა მოს ვ ლა, მაგ რამ მა ლე ვე და ი ჭი რეს.

სა ინ ტე რე სო ა, რომ თურ მე, არ სე ბობ და ალექ სან დ რე მე სა მის ბრძა ნე ბა, რომ ლის მი ხედ-

ვი თაც, უცხო ე ლი, ვინც მარ თ ლ მა დი დებ ლუ რად მო ი ნათ ლე ბო და, რუ სად ით ვ ლე ბო და.

გა მომ ძი ე ბელ მა მო ნა ხა ეს ცნო ბა, რომ მო ნათ ლუ ლე ბი იყ ვ ნენ და ისი ნი ამ ცნო ბის სა ფუძ-

ველ ზე გა ა თა ვი სუფ ლეს.

1980 წელს მოს კო ვის ოლიმ პი ა დის წინ საბ ჭო თა კავ შირს აკ რი ტი კებ დ ნენ იმის გა მო,

რომ გერ მა ნე ლებს და ებ რა ე ლებს ემიგ რა ცი ის სა შუ ა ლე ბას არ აძ ლევ დ ნენ. ბრეჟ ნევ მა

გა მო ი ძა ხა ან დ რო პო ვი და ჰკითხა, რამ დე ნი გერ მა ნე ლია საბ ჭო თა კავ შირ ში ო, რა ზეც ან-

დ რო პოვ მა უპა სუ ხა, ახ ლა 2 მი ლი ო ნი ა, მაგ რამ თუ ემიგ რა ცი ის უფ ლე ბას მივ ცემთ, 10 მი-

ლი ო ნი გა მოჩ ნ დე ბა ო.

1997 წელს სა ქარ თ ვე ლოს პარ ლა მენ ტ მა მი ი ღო კა ნო ნი „საქართველოს მო ქა ლა ქე ე ბის

პო ლი ტი კუ რი რეპ რე სი ე ბის მსხვერ პ ლად აღი ა რე ბი სა და მა თი სო ცი ა ლუ რი დაც ვის შე სა-

ხებ,“ სა დაც ჩა წე რეს, რომ ეთ ნი კუ რი ნიშ ნით გა და სახ ლე ბულ თა შე სა ხებ ცალ კე კა ნო ნი

1 7 3



გა მო ვი დო და. მაგ რამ, ცხა დი ა, არა ნა ი რი კა ნო ნი არ მი უ ღი ათ. დი დი ძა ლის ხ მე ვა დაგ ვ-

ჭირ და, რომ ეს კა ნო ნი სა ქარ თ ვე ლოს მო ქა ლა ქე დე პორ ტი რე ბულ გერ მა ნე ლებ საც შეგ-

ვ ხე ბო და. ჩვენს გან ცხა დე ბებს სა სა მარ თ ლო ე ბი არ იღებ დ ნენ, შემ დეგ, ნი ნო ბურ ჯა ნა ძე

დაგ ვეხ მა რა. ამ კა ნონ ში იყო სა უ ბა რი მო რა ლურ კომ პენ სა ცი ა ზე, რო მე ლიც არ გა უ ცი ათ.

ად რე რეპ რე სი რე ბულ თა პენ სია 49 ლა რი იყო, სამ ჯერ მე ტი ჩვე უ ლებ რივ პენ სი ა ზე, გვქონ-

და კო მუ ნა ლუ რი შე ღა ვა თე ბი; მე რე ყვე ლა ეს შე ღა ვა თი მოხ ს ნეს. ახ ლა რეპ რე სი რე ბუ ლის

პენ სია 70 ლა რი ა, ანუ ჩვე უ ლებ რივ პენ სი ა ზე ნაკ ლე ბი.

ძმებ მა კი ლა ძე ებ მა, რო მლებმაც 1937 წელს მშობ ლე ბი და კარ გეს, მო რა ლუ რი კომ პენ-

სა ცი ის მი სა ღე ბად სა ქარ თ ვე ლო ში ყვე ლა ინ ს ტან ცი ის სა სა მარ თ ლო გა ი ა რეს, ახალ გაზ-

რ და იურის ტ თა ასო ცი ა ცი ის და ლონ დო ნე ლი ად ვო კა ტე ბის დახ მა რე ბით სტრას ბურ გ ში

შე ი ტა ნეს სა ჩი ვა რი. სტრას ბურ გის სა სა მარ თ ლომ და ად გი ნა, რომ სა ხელ მ წი ფომ, მო რა-

ლუ რი კომ პენ სა ცი ის ნიშ ნად თი თო ე ულს 4000 ევ რო უნ და გა და უ ხა დოს. ასე ვე, გა ნა ჩე ნის

მი ხედ ვით სა ხელ მ წი ფოს უნ და ჩა ე ტა რე ბი ნა რეპ რე სი ე ბის მსხვერ პ ლ თა აღ წე რა, შე ედ გი-

ნა ბი უ ჯე ტი და გა ე ცა კომ პენ სა ცი ე ბი. ამის ნაც ვ ლად სა ხელ წ მი ფომ კომ პენ სა ცი ის გა ცე მა

სა სა მარ თ ლოს და ა ვა ლა, სას ამარ თ ლო ე ბი კი 200-400 ლა რამ დე გას ცე მენ. მინ და ვთქვა,

რომ ეს მო რა ლუ რი კომ პენ სა ცია არ არის.

გუ რამ სო სე ლი ამ – ქარ თუ ლი „მემორიალის“ თავ მ ჯ დო მა რემ მის წე რა წე რი ლი პარ ლა-

მენ ტის თავ ჯ დო მა რეს, სა დაც ნათ ქ ვა მი ა, რომ პოს ტ საბ ჭო თა ქვეყ ნებ მა რეპ რე სი რე ბულ თა

კომ პენ სა ცი ის სა კითხი 90-იან წლებ ში გა დაწყ ვი ტეს. სომ ხეთ ში 12 მი ნი მა ლუ რი ხელ ფა სის

ოდე ნო ბით გას ცეს, ბე ლო რუ სი ა შიც კი, რეპ რე სი რე ბუ ლებს 60 თვის ხელ ფა სის ოდე ნო ბის

თან ხა მი ა კუთ ვ ნეს.

თე მურ ლომ სა ძე – სა ქარ თ ვე ლოს სამ ხ რეთ რე გი ო ნე ბი დან მაჰ მა დი ა ნი მეს ხე ბი 1944

წე ლის 15 ნო ემ ბერს გა ა სახ ლეს. მეს ხებ საც 48 სა ა თი მის ცეს და ისი ნიც არა ა და მი ა ნურ პი-

რო ბებ ში, სა ქონ ლის ვა გო ნე ბით გა დაჰ ყავ დათ. მო გეხ სე ნე ბათ, ნო ემ ბერ ში ძა ლი ან ცი ვა.

სულ 92 374 მეს ხი გა ა სახ ლეს შუა აზი ის ქვეყ ნებ ში – ყირ გი ზეთ ში, ყა ზა ხეთ ში და უზ ბე კეთ-

ში. 20 000 მეს ხი, რო მლე ბიც ომ ში იბ რ ძოდ ნენ, ომის შემ დეგ და ექ ვემ დე ბარ ნენ დე პორ-

ტა ცი ას.

მინ და გა გაც ნოთ ჩე მი მო საზ რე ბა დე პორ ტა ცი ის შე სა ხებ – ესაა ეთ ნი კუ რი შე მად გენ-

ლო ბის და ნა შა უ ლებ რი ვი ფორ მით ხე ლოვ ნუ რი ცვლი ლე ბა სა ხელ მ წი ფო მიზ ნე ბის მი საღ-

წე ვად. ხო ლო რე პატ რი ა ცია – გა და სახ ლე ბულ თა მი მართ ის ტო რი უ ლი სა მარ თ ლი ა ნო ბის

აღ დ გე ნა ა, მა თი დაბ რუ ნე ბა იმ ად გი ლას, სა დაც გა და სახ ლე ბამ დე ცხოვ რობ დ ნენ.

ერ თ მ ნიშ ვ ნე ლოვ ნად შე იძ ლე ბა ით ქ ვას, რომ საბ ჭო თა კავ ში რის ტერიტორიაზე დე პორ-

ტი რე ბუ ლი ადა მი ა ნე ბის რე ა ბი ლი ტა ცია გარ კ ვე უ ლი დრო ის შემ დეგ ეტა პობ რი ვად გან-

ხორ ცი ელ და: გერ მა ნე ლებს სამ ხედ რო კო მენ დან ტის ზე დამ ხედ ვე ლო ბა 1955 წელს მო უხ-

ს ნეს, მაჰ მა დი ან მეს ხებს კი – 1956 წლის აპ რილ ში.

1 7 4



მაჰ მა დი ან მეს ხ თა გარ და საბ ჭო თა პე რი ოდ ში ყვე ლამ მი ი ღო რე ა ბი ლი ტა ცი ა. საბ ჭო თა

კავ ში რის დროს მი ნის ტ რ თა კა ბი ნეტ მა მი ი ღო შე სა ბა მი სი დად გე ნი ლე ბე ბი და საბ ჭო თა სა-

ხელ მ წი ფომ აღი ა რა, რომ და ნა შა უ ლებ რი ვი ქმე დე ბა ჩა ი დი ნეს ამ ეთ ნო სე ბის მი მართ, ეს

ადა მი ა ნე ბი გა მარ თ ლე ბუ ლე ბი იყ ვ ნენ.

ერ თა დერ თი ეთ ნო სი, რო მე ლიც არ იქ ნა რე ა ბი ლი ტი რე ბუ ლი, მაჰ მა დი ა ნი მეს ხე ბი

არი ან. სა ქარ თ ვე ლოს მთავ რო ბამ 2007 წლის ივ ნის ში მი ი ღო კა ნო ნი „ყოფილი სსრკ-ს

მი ერ მე-20 სა უ კუ ნის 40-იან წლებ ში სა ქარ თ ვე ლოს საბ ჭო თა რეს პუბ ლი კი დან იძუ ლე-

ბით გა და სახ ლე ბულ პირ თა რე ა ბი ლი ტა ცი ის შე სა ხებ“, სა დაც პირ ვე ლი მუხ ლი პირ-

და პირ ამ ბობს, რომ ამ კა ნო ნით დად გე ნი ლი რე პატ რი ა ცი ის სის ტე მა ემ სა ხუ რე ბა ის-

ტო რი უ ლი სა მარ თ ლი ა ნო ბის დად გე ნას. ჩე მი აზ რით, ეს ჩა ნა წე რი რე ა ბი ლი ტა ცი ას არ

ნიშ ნავს. ადა მი ა ნე ბის თ ვის, რომ ლე ბიც და ექ ვემ დე ბარ ნენ დე პორ ტა ცი ას, თი თო ე უ ლი

სა კითხი ძა ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ა. აღ სა ნიშ ნა ვი ა, რომ კა ნონ ში არც იყ ვ ნენ მოხ სე ნი ე-

ბუ ლი მაჰ მა დი ა ნი მეს ხე ბი.

1942 წელს ამე რი კის სამ ხედ რო სარ დ ლო ბა წი ნა და დე ბით შე ვი და სსრკ-ს თავ დაც ვის სა-

ხელ მ წი ფო კო მი ტეტ ში საბ ჭო თა კავ ში რის საზღ ვ რის თურ ქეთ - სა ქარ თ ვე ლოს მო ნაკ ვეთ-

ზე, სა საზღ ვ რო რე ჟი მის გაძ ლი ე რე ბის მიზ ნით საზღ ვ რის პი რა რე გი ო ნე ბი დან მუ სლიმან თა

გა სახ ლე ბის თა ო ბა ზე. 1942 წელს კი დევ რა ღაც ლო გი კა ჰქონ და მაჰ მა დი ა ნი მეს ხე ბის დე-

პორ ტა ცი ას. 1944 წლის ნო ემ ბერ ში, რო ცა სტა ლი ნის ში შით თურ ქე ბი აღარც კი ჩან დ ნენ,

და მა თი მხრი დან სა შიშ რო ე ბა არ არ სე ბობ და, გა უ გე ბა რი ა, რა ტომ გა ა სახ ლეს მაჰ მა დი ა ნი

მეს ხე ბი სა ქარ თ ვე ლო დან.

ლა შა ბაქ რა ძე – ერ თ -ერ თი ვერ სი ით, რო გორც 1945 წელს გა მოჩ ნ და, სტა ლი ნი აპი-

რებ და თურ ქე თის თ ვის და ერ ტყა და ეს წი ნას წა რი სამ ზა დი სი იყო. იმა ვე დროს ყვარ ლის

რა ი ო ნი დან გა ა სახ ლეს ლე კე ბი. ბერ ძ ნე ბის გა სახ ლე ბა ყი რი მი დან ჯერ კი დევ 30-იანი

წლე ბი დან და იწყო.

თე მურ ლომ სა ძე – ეს ერ თ -ერ თი ვერ სი ა ა. ასე ვე, არ სე ბობს მო საზ რე ბა, რომ ეს ხალ-

ხი შუა აზი ის ასათ ვი სებ ლად სჭირ დე ბო დათ. სხვა ვერ სი ით, სტა ლი ნი ფიქ რობ და, რეს პუბ-

ლი კე ბად შე მო ე ერ თე ბი ნა რამ დე ნი მე სა ხელ მ წი ფო – მონ ღო ლე თი, თურ ქე თი და ა. შ.

იბა დე ბა ორი კითხ ვა: ერთი – ვინ არი ან ეს ადა მი ა ნე ბი? რო მელ ეთ ნოსს მი ე კუთ ვ ნე ბი ან

და მე ო რე – რა მი ზე ზით გა ა სახ ლეს ისი ნი? მე ო რე კითხ ვაზე დღეს ზუს ტი პა სუ ხის გა ცე მა

რთუ ლი ა. შეგ ვიძ ლია მხო ლოდ ვერ სი ებ ზე ვი სა უბ როთ.

რაც შე ე ხე ბა მათ ეთ ნი კურ წარ მო მავ ლო ბას, გა სახ ლე ბუ ლი მაჰ მა დი ა ნი მეს ხე ბის 90%

ეთ ნი კუ რი ქარ თ ვე ლე ბი არი ან, რომ ლ თა გა თურ ქე ბის პო ლი ტი კა საც მე-16 სა უ კუ ნი დან

ოს მა ლე თი მი ზან მი მარ თუ ლად აწარ მო ებ და: ქარ თუ ლი მენ ტა ლი ტე ტი ჯერ რე ლი გი ით,

ხო ლო შემ დ გომ ენით გარ და იქ მ ნა.

1 7 5



აღ სა ნიშ ნა ვი ა, რომ რუ სე თი ყო ველ თ ვის ცდი ლობ და სამ ხ რე თი რე გი ო ნე ბი მუ სლი მა ნე-

ბის გან გა ე თა ვი სუფ ლე ბი ნა.

გა რი აუგ ს ტი – გერ მა ნე ლე ბიც ამი ტომ ჩა ა სახ ლეს სამ ხ რეთ რე გი ო ნებ ში.

თე მურ ლომ სა ძე – არამ ხო ლოდ გერ მა ნე ლე ბი, არა მედ, 30 000 არ ზრუ მე ლი სო მე ხიც

ამი ტომ ჩა ა სახ ლეს მეცხ რა მე ტე სა უ კუ ნე ში სამ ხ რეთ რე გი ო ნებ ში, თურ ქეთ ში კი 60 000

ქარ თ ვე ლი გა და ა სახ ლეს. დღეს ოფი ცი ა ლუ რი მო ნა ცე მე ბით თურ ქეთ ში სამ მი ლი ო ნამ-

დე ეთ ნი კუ რი ქარ თ ვე ლი ცხოვ რობს, არა ო ფი ცი ა ლუ რი მო ნა ცე მე ბით მა თი რიცხ ვი ექვს

მი ლი ო ნამ დე ა.

მე შე მო ვი ა რე ყვე ლა ქვე ყა ნა, სა დაც კომ პაქ ტუ რად ცხოვ რო ბენ მეს ხე ბი – უზ ბე კე თი,

ყირ გი ზე თი, ყა ზა ხე თი, რუ სე თი, აზერ ბა ი ჯა ნი, უკ რა ი ნა, სა ქარ თ ვე ლო. ამე რი კა ში და ახ-

ლო ე ბით 12 000 მაჰ მა დი ა ნი მეს ხი ცხოვ რობს. ამე რი კის მთავ რო ბის გა დაწყ ვე ტი ლე ბით,

სტავ რო პო ლი სა და კრას ნო და რის მხა რე ში მეს ხ თა უფ ლე ბე ბი სა შინ ლად ირ ღ ვე ო და, და

ისი ნი ამე რი კამ ამი ტომ მი ი ღო. მაჰ მა დი ა ნი მეს ხე ბი ამე რი კის სხვა დას ხ ვა შტა ტ ში ჩა ა სახ-

ლეს. ახ ლა ხან ამე რი კი დან ჩა მო სუ ლ ერთ მესხს ვე სა უბ რე და მან მითხ რა, რომ სა უ ბა რი

არ არის მათ დაბ რუ ნე ბა ზე. ისი ნი სრუ ლ ად ინ ტეგ რირ დ ნენ ამე რი კა ში. არა და, სულ 6-7

წე ლი ა, რაც ამე რი კა ში ცხოვ რო ბენ.

შტა ტე ბის გარ და, ყვე ლა ქვე ყა ნა შე მო ვი ა რე და მინ და ვთქვა, რომ მაჰ მა დი ა ნი მეს ხე ბი

სა ში ნელ ნოს ტალ გი ას გა ნიც დი ან – მათ სა ქარ თ ვე ლოს გარ და, სხვა სამ შობ ლო არა აქვთ,

ნე ბის მი ერ მათ განს აქვს სა ქარ თ ვე ლო ში დაბ რუ ნე ბის სურ ვი ლი.

ერ თი პე რი ო დი რე პატ რი ა ცი ის სა ხელ მ წი ფო კო მი სი ის წევ რი ვი ყა ვი, რო მე ლიც 2005

წელს პრე ზი დენ ტის გან კარ გუ ლე ბით შე იქ მ ნა. ამ სა კითხ ზე რამ დე ნი მე სა ხელ მ წი ფო

კო მი სია არ სე ბობ და. რე ა ლუ რად, ბო ლო კო მი სი ამ ყვე ლა ზე უფ რო ნა ყო ფი ე რად იმუ შა-

ვა. შე იქ მ ნა სტრა ტე გი ა, თუ რო გორ უნ და მოხ დეს მეს ხე ბის რე პატ რი ა ცი ა. და ახ ლო ე ბით

4000-მდე ადა მი ან მა შე ავ სო ან კე ტა რე პატ რი ა ცი ის მოთხოვ ნით, რე პატ რი ან ტის სტა ტუსს

ლტოლ ვილ თა და გან სახ ლე ბის სა მი ნის ტ რო და პი რა დად, მი ნის ტ რი ანი ჭებს. აღ მოჩ ნ და,

რომ მხო ლოდ 75 მეს ხის ან კე ტაა უნაკ ლო დ შევ სე ბუ ლი და ჯერ მხო ლოდ მათ მი ე ნი ჭე-

ბათ რე პატ რი ან ტის სტა ტუ სი. კომ პენ სა ცია არც იყო გან საზღ ვ რუ ლი და ამა ზე სა უ ბა რიც არ

არის.

1999 წელს, რო დე საც ავი ღეთ ვალ დე ბუ ლე ბე ბი ევ რო საბ ჭოს წი ნა შე, ერ თ -ერ თი ვალ-

დე ბუ ლე ბა მეს ხე ბის დაბ რუ ნე ბა გახ ლ დათ. სა ქარ თ ვე ლოს ფი ნან სუ რი ვალ დე ბუ ლე ბე ბი

მათ მი მართ არ აუღი ა. ზო გა დად, რე პატ რი ა ცია საკ მა ოდ ძვი რადღი რე ბუ ლი პრო ცე დუ-

რა ა. სპე ცი ა ლუ რი სამ სა ხუ რე ბი და პროგ რა მე ბი სჭირ დე ბა; ანუ ის, რაც ამე რი კამ გა ა კე-

თა: უნ და შე იქ მ ნას ინ ტეგ რა ცი ის გა რე მო, და ფი ნან ს დეს ძვი რადღი რე ბუ ლი პრო ექ ტე ბი

და ა. შ.

1 7 6



ჩე მი აზ რით, ძა ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია სა ზო გა დო ებ რი ვი აზ რის ფორ მი რე ბა სა ქარ თ ვე-

ლო ში. არა ვის თ ვის და სა მა ლი არ არის, რომ სა ზო გა დო ე ბის ძა ლი ან დი დი ნა წი ლი მეს-

ხე ბის რე პატ რი ა ცი ის წი ნა აღ მ დე გი ა. არის მცდა რი შე ხე დუ ლე ბე ბი, სა ჭი როა ჩვენს მო ქა-

ლაქ ე ებს ავუხ ს ნათ, ვინ არი ან მეს ხე ბი. ამ ადა მი ა ნებს თურ ქე ბი „გურჯებს“ ეძა ხი ან, ჩვენ

„თურქებს“ ვეძახით, რუ სე ბი კი – „კავკაზეცს“: რომ გა და ა სახ ლეს, პას პორ ტებ ში მა შინ

„კავკაზეც“ ჩა უ წე რეს. მათ თვი თონ ვე აინ ტე რე სებთ სა კუ თა რი წარ მო მავ ლო ბის გა გე ბა.

ფაქ ტი უ რად, რე პატ რი ა ცია არც დაწყე ბუ ლა. ეს კა ნო ნი ფორ მა ლუ რად მი ი ღეს, მხო ლოდ

იმი ტომ, რომ ევ რო საბ ჭოს წი ნა შე ვალ დე ბუ ლე ბა გვქონ და. დღე ვან დე ლი ხე ლი სუფ ლე ბა

არც მა ლავს, რომ არ აინ ტე რე სებს მეს ხე ბის რე პატ რი ა ცია და ის ტო რი უ ლი სი მარ თ ლის

აღ დ გე ნა.

მინ და ვთქვა, რომ ხალ ხის, სა ზო გა დო ე ბის და ხე ლი სუფ ლე ბის კე თი ლი ნე ბის გა რე შე

რე პატ რი ა ცია შე უძ ლე ბე ლი ა. მეს ხე ბი მსოფ ლი ო ში ერ თ -ერ თი ყვე ლა ზე შრო მის მოყ ვა რე

და კა ნონ მორ ჩი ლი ხალ ხი ა. ეს ყვე ლა ფე რი მე თვი თონ მაქვს ნა ნა ხი.

ნა თია კა ცი ტა ძე – 2010 წლის 2 თე ბერ ვალს ევ რო პის ადა მი ა ნის უფ ლე ბა თა სა სა მარ-

თ ლომ მი ი ღო გა დაწყ ვე ტი ლე ბა კი ლა ძე ე ბის საქ მე ზე. რეპ რე სი ე ბის შე სა ხებ 1997 წლის კა-

ნო ნის მე-9 მუხ ლის თა ნახ მად, რეპ რე სი ე ბის მსხვერპლს ან მის პირ ვე ლი რი გის მემ კ ვიდ-

რეს უნ და მი ე ღო ფუ ლა დი კომ პენ სა ცი ა. ეს კა ნო ნი წლე ბის გან მავ ლო ბა ში არ მუ შა ობ და,

რად გან ფუ ლა დი კომ პენ სა ცი ის გა ცე მის წე სი და ოდე ნო ბა არ მი ი ღეს. ეს ცალ კე კა ნონ მ-

დებ ლო ბას უნ და და ე რე გუ ლი რე ბი ნა. კალუს და იური კი ლა ძე ე ბის გარ და, ევ რო პის ადა-

მი ა ნის უფ ლე ბა თა სა სა მარ თ ლო ში სა ქარ თ ვე ლო დან ბევ რი სხვა რეპ რე სი რე ბუ ლის საქ მეა

გაგ ზავ ნი ლი, მაგ რამ კი ლა ძე ე ბის პირ ვე ლი იყო.

კი ლა ძე ე ბი და ობ დ ნენ იმა ზე, რომ რადგან არ არ სე ბობ და ფუ ლა დი კომ პენ სა ცი ის გა ცე-

მის მე ქა ნიზ მი, ირ ღ ვე ო და ადა მი ა ნის უფ ლე ბა თა ევ რო პუ ლი კონ ვენ ცი ის მუხ ლი, რო მე-

ლიც სა კუთ რე ბის უფ ლე ბას შე ე ხე ბა. თუ კი ქვეყ ნის შიდა კა ნონ მ დებ ლო ბით ან სა სა მარ თ-

ლო გა დაწყ ვე ტი ლე ბით რა ი მე ეკუთ ვ ნის ადა მი ანს, ეს ევ რო პუ ლი კონ ვენ ცი ის თა ნახ მად,

სა კუთ რე ბის უფ ლე ბას უთა ნაბ რ დე ბა; შე სა ბა მი სად, სა ხელ მ წი ფომ უნ და გა და ი ხა დოს.

ზო გა დად, ფუ ლად კომ პენ სა ცი ას სხვა დას ხ ვა ნა ი რად გან მარ ტა ვენ; ძნე ლია თქმა, ეს მო-

რა ლუ რი კომ პენ სა ციაა თუ სა კუთ რე ბას თან მიბ მუ ლი უფ ლე ბა. ჩვე ნი პარ ტ ნი ო რი ორ გა-

ნი ზა ცი ა, რო მე ლიც ლონ დონ ში მუ შა ობს – „ადამიანის უფ ლე ბა თა ცენ ტ რი“ კი ლა ძე ე ბის

საქ მე ზე ჩვენ თან ერ თად და ობ და სა სა მარ თ ლო ში. მა თი ჟურ ნა ლი წა მო ვი ღე, სა დაც ძა-

ლი ან კარ გა დაა გან მარ ტე ბუ ლი, რომ სას ამარ თ ლოს მი ერ კი ლა ძე ე ბის საქ მე ზე მი ღე ბუ-

ლი გა დაწყ ვე ტი ლე ბის შემ დეგ, არა მარ ტო სა ქარ თ ვე ლო ში და იწყო ეს პრო ცე სი, არა მედ,

რუ სეთ შიც, სა დაც ძა ლი ან და ბა ლია რეპ რე სი რე ბუ ლე ბის ფუ ლა დი კომ პენ სა ცი ის თან ხე ბი.

რუ სეთ ში სცა დეს თა ვი დან და ეწყოთ სა სა მარ თ ლო პრო ცე სე ბი და 4000 ევ როს ექ ვი ვა ლენ-

ტი კომ პენ სა ცია მო ეთხო ვათ, მაგ რამ რუ სულ მა სა სა მარ თ ლო ებ მა უარი თქვეს ამ თან ხის

1 7 7



გა ცე მა ზე. სა ინ ტე რე სოა ამ გა დაწყ ვე ტი ლე ბის გან მარ ტე ბა, სას ამარ თ ლომ პირ და პირ ჩა-

წე რა, რომ არ ავალ დე ბუ ლებს სა ხელ მ წი ფო ებს, აანაზღა უ რონ რეპ რე სი ე ბის დროს მი ყე-

ნე ბუ ლი ზი ა ნი. ეს ვალ დე ბუ ლე ბა სა ქარ თ ვე ლოს თან მი მარ თე ბა ში წარ მო იშ ვა მხო ლოდ

იმი ტომ, რომ ში და კა ნონ მ დებ ლო ბით გვქონ და გან საზღ ვ რუ ლი, რომ რეპ რე სი რე ბუ ლე-

ბის თ ვის ფუ ლა დი კომ პენ სა ცია უნ და მიგ ვე ცა. 1997 წლის კა ნონ ში ეს ჩა ნა წე რი რომ არ

ყო ფი ლი ყო, ვე რა ვინ ვე რა ფერს მი ი ღებ და. კომ პენ სა ცი ის ოდე ნო ბას თან და კავ ში რე ბით

გა დაწყ ვე ტი ლე ბა ში პირ და პირ წე რი ა, რომ ეს 4000 ევ რო, რაც კი ლა ძე ებს მი ა კუთ ვ ნა სა-

სა მარ თ ლომ, არ არის გან საზღ ვ რუ ლი ოდე ნო ბა, ეს ჩა ნა წე რი პი რო ბი თი ა. გა დაწყ ვე ტი-

ლე ბის გან მარ ტე ბის თა ნახ მად, თუ სა ქარ თ ვე ლო გა დაწყ ვე ტი ლე ბის გა მო ტა ნი დან 6 თვის

გან მავ ლო ბა ში არ მი ი ღებ და ფუ ლა დი კომ პენ სა ცი ის გა ცე მის ოდე ნო ბას და წესს, მხო-

ლოდ ამ შემ თხ ვე ვა ში უხ დი და კი ლა ძე ებს 4000 ევ როს. ჩვენს ხე ლი სუფ ლე ბას ის კა ნო ნი,

რო მე ლიც ახ ლა გვაქვს, 6 თვის ვა და ში რომ მი ე ღო, კი ლა ძე ე ბი ვერ მი ი ღებ დ ნენ 4000 ევ-

როს, წა ვი დოდ ნენ სას ამარ თ ლო ში და მი ი ღებ დ ნენ იმ თან ხას, რა საც ჩვე ნი სა სა მარ თ ლო

და ად გენ და, ანუ 400 ლარს.

სამ წუ ხა როდ, ევ რო პის სა სა მარ თ ლო არ ამ ბობს, რომ ამ 4000 ევროს გა დახ და რეპ-

რე სი რე ბუ ლის თ ვის ან მი სი პირ ვე ლი რი გის მემ კ ვიდ რის თ ვის სა ვალ დე ბუ ლო ა. მაგ რამ

სა სა მარ თ ლომ სა ქარ თ ვე ლოს და ა კის რა, მი ი ღოს ად მი ნის ტ რა ცი უ ლი, სა კა ნონ მ დებ ლო

და სა ბი უ ჯე ტო ზო მე ბი, რა თა რეპ რე სი რე ბუ ლებ მა ისევ ადა მი ა ნის უფ ლე ბა თა ევ რო პულ

სა სა მარ თ ლოს არ მი მარ თონ. აღ სა ნიშ ნა ვი ა, რომ ევ რო პის სა სა მარ თ ლო ჩვე უ ლებ რი ვი

სა სა მარ თ ლო არ არის. ადა მი ა ნი, თუ სა კუ თა რი ქვეყ ნის სა სა მარ თ ლო ში ვერ აგ ვა რებს

რა ღაც პრობ ლე მას, მხო ლოდ ამ შემ თხ ვე ვა ში მი დის ევ რო პულ სა სა მარ თ ლო ში.

აქ ვე მინ და ვთქვა, რომ ევ რო პის სა სა მარ თ ლოს გა დაწყ ვე ტი ლე ბა ძა ლა ში 2010 წლის

მა ის ში შე ვი და და უკ ვე ივ ლის ში ცნო ბი ლი გახ და, რომ არ სე ბობ და კა ნონ პ რო ექ ტი, სა-

დაც სურ დათ, რომ 1997 წლის კა ნო ნი დან სა ერ თოდ ამო ე ღოთ მეცხ რე მუხ ლი და ფუ ლა დი

კომ პენ სა ცი ე ბის გა ცე მის უფ ლე ბა. ეს აბ სურ დუ ლი ვერ სია იყო, ამი ტო მაც, არც წა რუდ-

გე ნი ათ პარ ლა მენ ტის თ ვის. მას შემ დეგ, რაც გა დაწყ ვე ტი ლე ბი დან 6 თვეც გა ვი და, ჩვენ

„მემორიალთან“ ერ თად ვმუ შა ობ დით კა ნონ ზე, რო მე ლიც გვინ დო და წარ გ ვედ გი ნა პარ-

ლა მენ ტის თ ვის. ჩვენ გვსურ და, ფუ ლა დი კომ პენ სა ცი ის ოდე ნო ბა მიბ მუ ლი ყო ფი ლი ყო

დღეს გან საზღ ვ რულ სა არ სე ბო მი ნი მუმ თან, რო მე ლიც და ახ ლო ე ბით 150 ლა რი ა. ვთქვათ,

თუ ადა მი ან მა, გა და სახ ლე ბა ში, საპყ რო ბი ლე ში, ამ ფსი ქი ატ რი ულ და წე სე ბუ ლე ბა ში გა ა-

ტა რა რამ დე ნი მე თვე, ის თვე ე ბი გამ რავ ლე ბუ ლი ყო სა არ სე ბო მი ნი მუმ ზე. მაგ რამ მე ო რე

უკი დუ რე სო ბა ში რომ არ გა დავ ვარ დ ნი ლი ყა ვით (ადამიანებმა 15 წე ლი გა ა ტა რეს ცი ხე ებ-

ში), ვთა ვა ზობ დით, რომ კომ პენ სა ცი ის მაქ სი მუ მი არ ყო ფი ლი ყო 10 000 ლარ ზე მე ტი. ჩვენ

გავ დი ო დით კონ სულ ტა ცი ებს პარ ლა მე ნტის ადა მი ა ნის უფ ლე ბა თა კო მი ტეტ თან. მაგ რამ

სამ წუ ხა როდ, პარ ლა მენ ტ მა შე ი მუ შა ვა ის პრო ექ ტი, რო მე ლიც შემ დეგ კა ნო ნად იქ ცა.მო-

სა ლოდ ნე ლი იყო, ეთ ქ ვათ ის, რა საც ახ ლა ამ ბო ბენ – ში და სა სა მარ თ ლო ე ბი, თა ვიანთი

1 7 8



ში ნა გა ნი რწმე ნის სა ფუძ ველ ზე ად გე ნენ ოდე ნო ბას, რა შიც ვერ შე ე კა მა თე ბი. ეს იური დი-

უ ლი წე სი ა: თუ კი ში და სა სა მარ თ ლო რა ი მე გა დაწყ ვე ტი ლებას სა კუ თა რი ში ნა გა ნი რწმე-

ნის სა ფუძ ველ ზე იღებს, ვერ მო ე და ვე ბი. პარ ლა მენ ტ ში სწო რედ ეს არ გუ მენ ტი ჰქონ დათ:

რო გორ უდ გენთ სასა მარ თ ლოს, ვი ღაც ადა მი ანს რა თან ხის კომ პენ სა ცია უნ და მის ცე სო.

შე იძ ლე ბა რამ დე ნი მე წლის შემ დეგ ისიც ით ქ ვას, რომ ამ კა ნო ნის მი ღე ბა ში ახალ გაზ-

რ და იურის ტ თა ასო ცი ა ცია იყო ჩარ თუ ლი ო; ამი ტომ, მინ და ვთქვა, რომ რაც გვინ დო და,

სამ წუ ხა როდ, იმას ვერ მი ვაღ წი ეთ.

რაც შე ე ხე ბა ახ ლან დელ რე ა ლო ბას, მინ და, ერთ რა მე ზე გა ვა მახ ვი ლო ყუ რადღე ბა. ამ

კა ნონს რამ დე ნი მე ნაკ ლი აქვს. ერ თი ის, რომ მხო ლოდ თბი ლი სის სა ქა ლა ქო სა სა მარ თ-

ლო იხი ლავს მსგავს საქ მე ებს; რაც იმას ნიშ ნავს, რომ რე გი ონ ში მცხოვ რე ბი ადა მი ა ნე ბი

ძა ლი ან ცუდ მდგო მა რე ო ბა ში არი ან, ბევრ მათ განს არა თუ ჩა მოს ვ ლის, არა მედ დო კუ-

მენ ტე ბის გა მოგ ზავ ნის სა შუ ა ლე ბაც კი არა აქვს. გვინ დო და, რომ რე გი ო ნუ ლი ცენ ტ რე-

ბი მა ინც ყო ფი ლი ყო, მაგ რამ გვითხ რეს, რომ ფი ნან ს თა სა მი ნის ტ როს წარ მო მად გე ნე ლი

მთე ლი ქვეყ ნის მას შ ტა ბით ვერ ივ ლი და.

რო ცა კა ნო ნი ძა ლა ში შე ვი და, ჩვენ ამის შე სა ხებ მივ წე რეთ ევ რო პის საბ ჭოს მი ნის ტ რ თა

კო მი ტეტს, რო მე ლიც ზე დამ ხედ ვე ლო ბას უწევს სა სა მარ თ ლოს გა დაწყ ვე ტი ლე ბე ბის აღ ს-

რუ ლე ბას: ვამ ბობ დით, რომ უნ და მოხ დეს მო ნი ტო რინ გი.

ჩვე ნი ინ ფორ მა ცი ით, რო მე ლიც სა ქა ლა ქო სა სა მარ თ ლო დან გა მო ვითხო ვეთ, უკ ვე

3000-ზე მე ტი სარ ჩე ლია შე სუ ლი სა სა მარ თ ლო ში. აქე დან მხო ლოდ 73 საქ მე ზეა გა დაწყ-

ვე ტი ლე ბა მი ღე ბუ ლი, რაც ძა ლი ან ცო ტა ა. სა სა მარ თ ლო იმ დე ნად გა დატ ვირ თუ ლი ა, რომ

წარ მო უდ გე ნე ლია 3000 საქ მე გა ნი ხი ლოს დად გე ნილ ვა და ში, ანუ ერთ თვე ში.

რაც შე ე ხე ბა თან ხის ოდე ნო ბას, ამას სას ამარ თ ლო ად გენს, მაგ რამ მხედ ვე ლო ბა ში უნ-

და მი ი ღოს შემ დე გი ფაქ ტობ რი ვი გა რე მო ე ბე ბი: რეპ რე სი ის ფორ მა და სიმ ძი მე, რეპ რე-

სი რე ბუ ლის და კომ პენ სა ცი ის მიმ ღე ბის ასა კი და ჯან მ რ თე ლო ბის მდგო მა რე ო ბა, და სხვა

ობი ექ ტუ რი ფაქ ტო რე ბი; ვთქვათ, აქვს თუ არა ადა მი ანს საცხოვ რე ბე ლი და ა. შ.

ჩვენ 1000-ზე მეტ რეპ რე სი რე ბულს და მათ პირ ვე ლი რი გის მემ კ ვიდ რეს გა ვუ წი ეთ იური-

დი უ ლი დახ მა რე ბა. ყვე ლას ვთხოვ დით, რომ მო ეგ რო ვე ბი ნათ ეს სა ბუ თე ბი, მაგ რამ ჯან-

მ რ თე ლო ბის ცნო ბის აღე ბა ფუ ლი ღირს, რაც ამ ადა მი ა ნებს არა აქვთ. იმა ზე აღარ ვსა-

უბ რობთ, რომ ნო ტა რი უს თა პა ლა ტა პრობ ლე მებს უქ მ ნი და ამ ადა მი ა ნებს. დახ ვ რე ტის

და მა დას ტუ რე ბელ ცნო ბებს სთხოვ დ ნენ. არ ქი ვი დან ცნო ბის აღე ბა ახ ლა ფა სი ა ნი გახ და.

მარ თა ლია, რეპ რე სი რე ბუ ლე ბი სა სა მარ თ ლოს ბაჟს არ იხ დი ან, მაგ რამ ვიდ რე სა სა მარ-

თ ლომ დე მივ ლენ, სა ბუ თე ბის აღე ბა 100 ლა რამ დე უჯ დე ბათ, კომ პენ სა ცია კი შე იძ ლე ბა,

სუ ლაც 150 ლა რის ოდე ნო ბი სა იყოს.

თე მურ ლომ სა ძე – რო ცა მეს ხე ბი ან კე ტებს ავ სებ დ ნენ რე პატ რი ან ტის სტა ტუ სის მი-

სა ღე ბად, ერ თი პა კე ტის დო კუ მენ ტ თა ფა სი 220 დო ლა რამ დე ადი ო და. 2008 წელს, რო ცა

1 7 9



ან კე ტე ბის შევ სე ბა იწყე ბო და, ომი და იწყო. რო მე ლი ქვეყ ნი დან ჩა მო ვი დოდ ნენ? მეს ხე ბი

ძი რი თა დად სოფ ლებ ში ცხოვ რო ბენ. სოფ ლის მე ურნე ო ბით არი ან და კა ვე ბუ ლე ბი. მა გა-

ლი თად, აზერ ბა ი ჯა ნე ლი მეს ხე ბი ჯერ ბა ქო ში უნ და ჩა სუ ლიყ ვ ნენ და აეღოთ დო კუ მენ ტე ბი.

ეს საქ მეს ძა ლი ან არ თუ ლებ და.

ნა თია კა ცი ტა ძე – ახ ლა ისევ ვა პი რებთ ევ რო პის საბ ჭოს მი ნის ტ რ თა კო მი ტეტს მივ-

მარ თოთ და ვაც ნო ბოთ, რომ თბი ლი სის სა ქა ლა ქო სა სა მარ თ ლოს შაბ ლო ნუ რი გა დაწყ ვე-

ტი ლე ბე ბი აქვს გა მო ტა ნი ლი. ფაქ ტობ რი ვი გა რე მო ე ბე ბის დი დი ნა წი ლი არ არის ასა ხუ-

ლი სა სა მარ თ ლო გა დაწყ ვე ტი ლე ბებ ში, სა ერ თოდ, ნახ სე ნე ბიც არ არის ეს გა რე მო ე ბე ბი.

ჩვენც, ახ ლა უკ ვე აღარ ვე უბ ნე ბით რეპ რე სი რე ბუ ლებს და მათ შვი ლებს, რომ ჯან მ რ თე-

ლო ბის ცნო ბე ბი მო ი ტა ნონ, რად გან სა სა მარ თ ლო ამ ყვე ლა ფერს მა ინც არ ით ვა ლის წი-

ნებს.

კომ პენ სა ცი ის ოდე ნო ბა და კა ვე ბუ ლებ ზე 150 ლა რი დან იწყე ბა და დახ ვ რე ტი ლებ ზე მაქ-

სი მუმ, 400 ლა რამ დე ადის. სხვა თა შო რის, ამ ადა მი ა ნებს პრობ ლე მას უქ მ ნი ან სა აღ ს რუ-

ლებ ლო ფურ ც ლე ბის გა მო წე რა ზეც, რომ წა ვიდ ნენ და თან ხე ბი აიღონ.

სამ წუ ხა როდ, ვი საც სა სა მარ თ ლომ უკ ვე მი ა კუთ ვ ნა თან ხა, ევ რო პის სა სა მარ თ ლო ში

რომ წა ვი დეს და იდა ოს, საქ მის მო გე ბის შან სი არ აქვს. უკ ვე ვთქვი, რომ ევ რო პის სა სა-

მარ თ ლოს გა დაწყ ვე ტი ლე ბა არ ად გენ და რა ი მე ოდე ნო ბას, რო მე ლიც უნ და გა და ი ხა დოს

სა ხელ მ წი ფომ. ერ თა დერ თი ხელ მო სა ჭი დი მი ნის ტ რ თა კო მი ტეტ თან მუ შა ო ბა ა – უნ და

ვამ ტ კი ცოთ, რომ ში და სა სა მარ თ ლო საქ მე ებს ინ დი ვი დუ ა ლუ რად არ იხი ლავს.

ევ რო პის საბ ჭოს მი ნის ტ რ თა კო მი ტე ტი ჩვენ პა სუხს არ გვწერს; მაგ რამ წე ლი წად ში

ოთხ ჯერ აწყობს შეხ ვედ რას, რო მელ საც ეს წ რე ბა სა ხელ მ წი ფოს წარ მო მად გე ნე ლი და,

წარ დ გე ნი ლი მა სა ლის სა ფუძ ველ ზე, ეკითხე ბი ან, თუ რა ხდე ბა ამა თუ იმ საქ მეს თან და-

კავ ში რე ბით. მას აუცი ლებ ლად მო უ წევს ამ შე კითხ ვებ ზე პა სუ ხის გა ცე მა. გარ და ამისა,

მი ნის ტ რ თა კო მი ტე ტი იღებს გა დაწყ ვე ტი ლე ბას იმის შე სა ხებ, თუ რო გორ შე ას რუ ლა სა-

ხელ მ წი ფომ სა სა მარ თ ლოს გა ნა ჩე ნი.

დარ ბა ზი დან – თქვენ თქვით, რომ მაჰ მა დი ა ნი მეს ხე ბის უდი დე სი ნა წი ლი ეთ ნი კუ რად

ქარ თ ვე ლი ა. რე პატ რი ა ცი ის დროს თუ არის რა ი მე მოთხოვ ნა, რომ მათ იცოდ ნენ ქარ თუ-

ლი ენა, იც ნობ დ ნენ ქარ თულ კულ ტუ რას?

თე მურ ლომ სა ძე – მეს ხებს დი დი სურ ვი ლი აქვთ, ის წავ ლონ ქარ თუ ლი ენა. ჩვენ მა

ორ გა ნი ზა ცი ამ შე ად გი ნა წიგ ნი – „ყველაფერი სა ქარ თ ვე ლოს შე სა ხებ“, სა დაც მოკ ლედ

მოთხ რო ბი ლია ჩვე ნი ქვეყ ნის ის ტო რი ა. ის თა ო ბა, რომ ე ლიც დღეს აქ უნ და ჩა მო ვი დეს,

სა ქარ თ ვე ლო ში არ და ბა დე ბუ ლა და ამი ტომ, არც ენა არ იცის. მათ სა ერ თოდ ძა ლი ან ბუნ-

დო ვა ნი წარ მოდ გე ნა აქვთ სა ქარ თ ვე ლოს შე სა ხებ.

1 8 0



უნ და შე იქ მ ნას სა ა დაპ ტა ციო ცენ ტ რე ბი და ეს კა ნონ მა უნ და გან საზღ ვ როს. თა ვის დრო-

ზე ევ რო საბ ჭომ აიღო ვალ დე ბუ ლე ბა, რომ დახ მა რე ბოდ ნენ სა ქარ თ ვე ლოს მეს ხე ბის რე-

პატ რი ა ცი ას თან და კავ ში რე ბით. მა გა ლი თად, ის რა ელ ში რე პატ რი ან ტი ხში რად ერ თი წე-

ლი ცხოვ რობს ასეთ ცენ ტ რ ში და ის ყვე ლა ფე რი, რაც სჭირ დე ბა ქვე ყა ნა ში საცხოვ რებ ლად

– ენა, კა ნონ მ დებ ლო ბა, ის ტო რი ა – შე უძ ლია შე ის წავ ლოს.

რე პატ რი ა ცია ურ თუ ლე სი და საკ მა ოდ ძვი რადღი რე ბუ ლი პრო ექ ტი ა. უნ და მომ ზად დეს

სპე ცი ა ლუ რი პროგ რა მე ბი, ღრმად გა აზ რე ბუ ლი, სწო რი სტრა ტე გია უნ და შე მუ შავ დეს,

რა თა ეს ადა მი ა ნე ბი ჩვე ნი ქვეყ ნის ღირ სე უ ლი ადა მი ა ნე ბი გახ დ ნენ.

ლა შა ბაქ რა ძე – ეს საკ მა ოდ რთუ ლი სა კითხი ა, ამი ტო მაც, რო გორც ჩანს, ჩვენ მა სა-

ხელ მ წი ფომ მას რე პატ რი ა ცი ის პრო ცე სის გარ თუ ლე ბით აარი და თა ვი. აღ მოჩ ნ და, რომ

მხო ლოდ 73 სწო რად შევ სე ბუ ლი ან კე ტა გვაქვს; ამ სა სა ცი ლო რა ო დე ნო ბა ზე და ვი და ის

უზარ მა ზა რი ტრა გე დი ა, რაც ამ ადა მი ა ნებ მა გა და ი ტა ნეს.

ენას თან და კავ ში რე ბით ვიტყ ვი, რომ ბო ლო 20 წლის მან ძილ ზე მხო ლოდ წელს და იწყო

პროგ რა მე ბი, რო ცა ჩვე ნი ქვეყ ნის მო ქა ლა ქე ებს – ეთ ნი კუ რი უმ ცი რე სო ბე ბის წარ მო მად-

გენ ლე ბს – ქარ თულს ვას წავ ლით. 20 წე ლი ა, ჩვე ნი უმ ცი რე სო ბე ბის თ ვის ქარ თუ ლი ენის

სა ხელ მ ძღ ვა ნე ლო ვერ გა მო ვე ცით.

თე მურ ლომ სა ძე – შევ ხ ვ დი ევ რო საბ ჭოს მდი ვანს ტე რი დე ვისს, რო მელ მაც ბრძა ნა,

რომ ევ რო საბ ჭო 40 მი ლი ონს გა მო ყოფ და რე პატ რი ა ცი ის მო სამ ზა დებ ლად. რე პატ რი ა ცი-

ის პრო ცესს ევ რო საბ ჭო და ა ფი ნან სებს. დღევანდელი მდგომარეობით დე პორ ტი რე ბუ ლი

მეს ხე ბის 15-20% თუ დაბ რუნ და, ეს ყვე ლა ზე დი დი ციფ რი იქნება.

1 8 1



სქოლიო

1 კა ტი ნის დახ ვ რე ტე ბი – 1940 წელს „შინსახკომმა“ კა ტი ნის ტყე ში დახ ვ რი ტა 12 000-ზე მე ტი პო ლო ნე ლი

ტყვე, ძი რი თა დად, სამ ხედ რო მო სამ სა ხუ რე ე ბი.

1 8 2

საბჭოთა კავშირის დაშლა


მარინა თაბუკაშვილი – ფონდი „ტასო“, გენერალური დირექტორი

ფრიდონ საყვარელიძე – რესპუბლიკური პარტია

ჩარლზ ფეირბენქსი – ჰუდსონის ინსტიტუტი, უფროსი მკვლევარი,

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის თავისუფალ მეცნიერებათა

ფაკულტეტის პროფესორი

მოდერატორი: გიორგი გვახარია – კინომცოდნე, რადიო

„თავისუფლება“

28.11.2011

1 8 3

გი ორ გი გვა ხა რია – მსმე ნია და ამას ხში რად ჭკვი ა ნი ადა მი ა ნე ბიც ამ ბო ბენ ხოლ მე,

რომ საბ ჭო თა კავ შირ ზე სა უ ბა რი კო ნი უნ ქ ტუ რა ა, რომ დღეს საბ ჭო თა კავ ში რი არა ვის

ენატ რე ბა. გუ ლი მწყდე ბა, რო ცა ამას ვის მენ, რად გან მგო ნი ა, რომ კო ნი უნქ ტუ რა არა

საბ ჭო თა კავ ში რის კრი ტი კა და საბ ჭო თა წარ სუ ლის გა აზ რე ბა ა, არა მედ, ამ ქვეყ ნის მო-

ნატ რე ბა.

რაც უფ რო გა დის დრო და მო დის ახა ლი თა ო ბა, ის ადა მი ა ნე ბი, ვინც ახალ გაზ რ დებს

უნ და აუხ ს ნას, რა იყო, რო გო რი ქვე ყა ნა იყო საბ ჭო თა კავ ში რი, ამას რა ტომ ღაც არ აკე თე-

ბენ. შე იძ ლე ბა, სწო რედ მშობ ლე ბის თა ო ბის გავ ლე ნით, ახალ გაზ რ დებს გა უჩ ნ დათ რო-

მან ტი კუ ლი და მო კი დე ბუ ლე ბა საბ ჭო თა კავ ში რის მი მართ. ამას წი ნათ, „წითელი ზო ნის“

გა და ცე მის ჩა წე რი სას ახალ გაზ რ და, ძა ლი ან სიმ პა თი ურ მა კაც მა მითხ რა, რომ საბ ჭო თა

კავ შირ ში ძა ლი ან ბევ რი რამ იყო კარ გი. რო გორც ჩანს, ჩვენ მარ თ ლაც გვი ჭირს, ავუხ ს-

ნათ ახალ გაზ რ დებს, რა იყო საბ ჭო თა კავ ში რი.

ის პე რი ო დი, რო მელ ზე დაც ჩვენ დღეს ვი სა უბ რებთ, ჩემ თ ვის ერ თი დღეა – 1989 წლის 12

ივ ნი სი, რო ცა მე და ჩე მი ორი მე გო ბა რი კერ ძო მიწ ვე ვით და სავ ლეთ გერ მა ნი ა ში მივ დი-

ო დით და იძუ ლე ბუ ლე ბი გავ ხ დით, წას ვ ლის წინ უშიშ რო ე ბის კო მი ტეტ ში რა ღაც კითხ ვა-

რი შეგ ვევ სო. მათ ერ თი ოთა ხი ჰქონ დათ ფი ლარ მო ნი ის სა კონ ცერ ტო დარ ბაზ ში, პა ტი ვი

დაგ ვ დეს და უშიშ რო ე ბის შე ნო ბა ში არ დაგ ვი ბა რეს. იქ დამ ხ ვ და ვინ მე ცოტ ნე, რო მე ლის

სა ხე ლიც არას დ როს და მა ვიწყ დე ბა, და სა ერ თოდ, ეს დღე არ და მა ვიწყ დე ბა. რო ცა იმ

ოთა ხი დან გა მო ვე დი, ვფიქ რობ დი – რა ტომ არ შე იძ ლე ბა, ეს სის ტე მა აფეთ ქ დეს, და ინ-

გ რეს, ან და ი შა ლოს - მეთ ქი; რად გა ნაც არ მახ სოვს ამა ზე უფ რო შე უ რაცხ მ ყო ფე ლი დრო

ჩემს ცხოვ რე ბა ში, ვიდ რე ის ერ თი სა ა თი, რო მე ლიც იმ ოთახ ში გა ვა ტა რე. მას შემ დეგ

ძა ლი ან ბევ რ ჯერ მიც დი ა, აღ მე წე რა ის ერ თი სა ა თი და არა ფე რი გა მო მი ვი და. რო გორც

ჩანს, ჩვენს თა ო ბას არა აქვს ნი ჭი, აღ წე როს და თქვას, რა იყო საბ ჭო თა კავ ში რი.

1989 წე ლი სწო რედ გარ და მა ვა ლი პე რი ო დი ა, რო ცა „ცოტნეები“ მი დი ან და ახა ლი დრო მო-

დის. ჩე მი თა ო ბა ნამ დ ვი ლად ძა ლი ან ბედ ნი ე რი ა, რომ ამ დროს შე ეს წ რო. მი უ ხე და ვად ყვე-

ლაფ რი სა, რაც გა და ვი ტა ნეთ, ეს ნამ დ ვი ლად ბედ ნი ე რი პე რი ო დი იყო ჩემს ცხოვ რე ბა ში.

დღეს ჩვენ მო ვუს მენთ ადა მი ა ნებს, რომ ლებ მაც ეს პე რი ო დი გა ი ა რეს და დი დი იმე დი

მაქვს, რომ ის ნოს ტალ გი ა, რო მე ლიც ჩვენ თან ჯერ კი დევ არის, ამ დარ ბაზ ში მა ინც გაქ-

რე ბა.

მა რი ნა თა ბუ კაშ ვი ლი – არ მახ სოვს გვა რე ბი, თა რი ღე ბი, მაგ რამ მახ სოვს შეგ რ ძ ნე ბე-

ბი, ადა მი ა ნე ბი და მათ ზე ვი ლა პა რა კებ. არ ვი ლა პა რა კებ საბ ჭო თა კავ შირ ზე, ვი ლა პა რა-

კებ ადა მი ა ნებ ზე საბ ჭო თა კავ შირ ში და მას შემ დეგ.

იმ დრო ის საბ ჭო თა კავ შირ ში, რო მელ საც ჩვენ მო ვეს წა რით, არ იყო ისე თი ვი თა რე ბა,

რომ ძა ლი ან შე გე შინ დე ბო და. იყო დევ ნა, ყვე ლამ ყვე ლა ფე რი იცო და, მაგ რამ მა შინ ყვე-

ლა ზე დი დი სას ჯე ლი ის იყო, თუ კი საზღ ვარ გა რეთ ტუ რის ტად არ გა გიშ ვებ დ ნენ. ამი ტო მაც

1 8 4

sabWoTa kavSiris daSla

თა ვი სუფ ლად ვთხზავ დით და ვი მე ო რებ დით ან ტი საბ ჭო თა ანეგ დო ტებს და მი ვე კუთ ვ ნე-

ბო დით საბ ჭო თა სა ზო გა დო ე ბის იმ ნა წილს, რო მე ლიც სხვა ნა ი რად ფიქ რობ და. საბ ჭო თა

კავ შირ ში ხელ ფა სი საკ მა რი სი იყო იმის თ ვის, რომ ადა მი ანს თვი დან თვემ დე გა ეძ ლო,

მაგ რამ მან ქა ნას ან აგა რაკს ვერ იყი დი და. სი გა რე ტი და წიგ ნე ბი იაფი ღირ და, სა ჯა რო

ბიბ ლი ო თე კაც ღია იყო, თუ კი რა ი მე გა მო ფე ნა ჩა მო დი ო და ან კონ ცერ ტი იმარ თე ბო და,

მოს კოვ შიც შე იძ ლე ბო და წას ვ ლა. ჩვე ნი თა ო ბა სარ გებ ლობ და იმ თა ვი სუ ფა ლი დრო ით,

რა საც საბ ჭო თა სის ტე მა იძ ლე ო და. მო სახ ლე ო ბის რა ღაც ნა წი ლი ამ დროს ხა რის ხობ რი ვი

თვით დამ კ ვიდ რე ბის კენ, მე გობ რე ბის კენ და პო ე ზი ით ტკბო ბის კენ მი მარ თავ და.

მინ და ვი სა უბ რო ნა ცი ო ნა ლიზ მ ზე, ეროვ ნულ მოძ რა ო ბა ზე. ვი სურ ვებ დი, რომ ეს მოძ-

რა ო ბა უფ რო ღირ სე უ ლი ყო ფი ლი ყო. ჩე მი აზ რით ეროვ ნუ ლი მოძ რა ო ბა და იწყო აკა კი

ბაქ რა ძის ლექ ცი ე ბით და თენ გიზ აბუ ლა ძის ფილ მით – „მონანიება.“ ჩემს ნაც ნობ თა შო-

რის, მგო ნი, მე ვი ყა ვი ერ თა დერ თი ადა მი ა ნი, ვი საც ეს ფილ მი არ მოს წონ და. დღეს, რო ცა

დრო გა ვი და, გა სა გე ბია რა ტო მაც. თუნ დაც იმი ტომ, რომ იქ ნაჩ ვე ნე ბია არა ნორ მა ლუ რი

შუ რის ძი ე ბა. ამ ბობ დ ნენ, რომ მა შინ რამ დე ნი მე შემ თხ ვე ვა მოხ და, რო ცა მიც ვა ლე ბუ ლე ბი

მარ თ ლა ამო ი ღეს საფ ლა ვე ბი დან.

ის ადა მი ა ნე ბი, ვის ზეც მინ და ვი სა უბ რო, 70-80-იან წლებ ში საბ ჭო თა კავ ში რის დან გ რე-

ვა ზე ვოც ნე ბობ დით, მაგ რამ ხში რად ვამ ბობ დით, რომ იმ ნან გ რე ვებ ში ჩვენ მოვ ყ ვე ბო-

დით. მა შინ ხე ლოვ ნე ბის ის ტო რი ის ინ ს ტი ტუტ ში ვმუ შა ობ დი, ჩვე ნი ინ ს ტი ტუ ტი ჯანა ში ას

სა ხე ლო ბის ეროვ ნულ მუ ზე უმ ში იყო გან თავ სე ბუ ლი და ძა ლი ან ბევრ ღირ სე ულ ადა მი ანს

ვიც ნობ დი. იქ მუ შა ობ და ალექ სან დ რე (ლალი) ჯა ვა ხიშ ვი ლი1 – ალ ბათ, ყვე ლა ზე ღირ სე უ-

ლი ადა მი ა ნი, ვი საც ოდეს მე ვიც ნობ დი. ის, რაც ბა ტონ ალექ სან დ რეს ეროვ ნუ ლი მოძ რა-

ო ბის პე რი ოდ ში გა დახ და, შე იძ ლე ბა გან ზო გად დეს. მი სი ად გი ლი იქ არ აღ მოჩ ნ და, ისე ვე,

რო გორც ბევ რი ღირ სე უ ლი ადა მი ა ნი სა.

მი ტინ გებ ზე თა ვი დან ჩვენც დავ დი ო დით; მაგ რამ მა ლე ვე გაგ ვიჩ ნ და გრძნო ბა, რო მელ-

საც ეს თე ტი კურ მი უ ღებ ლო ბას ვუ წო დებ დი. ცხა დი იყო, რომ ის ხალ ხი, რომ ლე ბიც მი ტინ-

გებს ატა რებ დ ნენ, უპა სუ ხის მ გებ ლო ადა მი ა ნე ბი იყ ვ ნენ. მე რე შე იძ ლე ბა წა სუ ლიყ ვ ნენ და

სო მ ხის თ ვის ან ოსის თ ვის ყე ლი გა მო ეჭ რათ. მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია ისიც, რას აკე თებ და მე დია

და მეც ნი ე რე ბი, ის ტო რი კო სე ბი. მე დი ა ში ხში რად ეთ ნი კუ რი უმ ცი რე სო ბე ბის მი მართ იყო

ასე თი გა მოთ ქ მე ბი – „ჩამოთრეული“, „გენეტიკურად ქურ დი“ და ა. შ.; მა შინ გა ზე თებ ში

ასე თი რა ღა ცე ბიც იწე რე ბო და – ქარ თულ გენს შიდ სი არ მი ე კა რე ბა ო.

ხალ ხი, რო მე ლიც პა ტი ოს ნად მუ შა ობ და და ელო დე ბო და ამ დროს, იმ ადა მი ა ნებ მა ჩა ა ნაც ვ-

ლეს, რომ ლე ბიც სხვა დას ხ ვა „წვენებში“ მუ შა ობ დ ნენ, მო პა რუ ლი სა შე ნი მა სა ლე ბით სა სახ ლე-

ებს იშე ნებ დ ნენ და რო მელ თაც მარ თ ლაც გუ შინ გა ი გეს, რომ ქარ თ ვე ლე ბი იყ ვ ნენ. საბ ჭო თა

დროს ასე თი ანეგ დო ტი იყო – „მითხარი, რა მო გაქვს სამ სა ხუ რი დან და გეტყ ვი, სად მუ შა ო ბო.“

გა ვიხ სე ნებ იმ მი ტინგს, რო მე ლიც იპოდ რომ ზე გა ი მარ თა, სა დაც ზვი ად გამ სა ხურ დია

გა მო ვი და ცნო ბი ლი სიტყ ვით. ჩე მი ქმა რი2 აპი რებ და სიტყ ვის თქმას, მე მო პირ და პი რე

1 8 5


მხა რეს ვი დე ქი და მივ ხ ვ დი, – ოდ ნავ გან ს ხ ვა ვე ბუ ლი რა ღაც რომ ეთ ქ ვა, ხალ ხი ნამ დ ვი-

ლად ჩა ქო ლავ და და და ვიწყე ხე ლე ბის ქნე ვა, ვა ნიშ ნებ დი, არ გა მოხ ვი დე- მეთ ქი. სხვა თა

შო რის, თვი თო ნაც მიხ ვ და და არ გა მო სუ ლა.

მახ სოვს, ნა ი რა გე ლაშ ვი ლი მაჰ მა დი ა ნი მეს ხე ბის ჩა მო სახ ლე ბის მომ ხ რე იყო, მა შინ

ერ თად ვმუ შა ობ დით, მეც დავ წე რე სტა ტია მეს ხე ბის და სა ცა ვად და რუს თა ვე ლის სა ზო გა-

დო ე ბის გა ზეთ ში მი ვი ტა ნე გა მო საქ ვეყ ნებ ლად. მა შინ ერ თი ცნო ბი ლი პო ე ტი იყო რე დაქ-

ტო რი. ჩე მი სტა ტია რომ წა ი კითხა, და იწყო ყვი რი ლი, ყვი რილ ზე მო ვიდ ნენ ადა მი ა ნე ბი

– აი, ეს არის მტე რი ო – მთე ლი ხმით მიყ ვი რო და. მე რე მითხ რა – ამათ გავჟ ლეტთ, მე რე

შე ვალთ აბა ზა ნა ში, სისხლს ჩა მო ვი რეცხთ და მშვე ნი ერ სა ქარ თ ვე ლოს ავა შე ნებ თო.

ძა ლი ან დი დი მუ შა ო ბა მი დი ო და იმის თ ვის, რომ ეთ ნი კუ რი კონ ფ ლიქ ტე ბი დაწყე ბუ ლი-

ყო. ეს იყო ზუს ტად ის, რი სიც ჩვენ გვე ში ნო და. მა შინ, რო ცა ჩე მი ქმა რი იცავ და ოსებს და

ბო დიშს იხ დი და იმის გა მო, რაც ხდე ბო და, ქუ ჩა ში ნაც ნო ბე ბი რომ მხვდე ბოდ ნენ, მა ტი-

რებ დ ნენ, მე უბ ნე ბოდ ნენ, რომ მტრე ბი ვი ყა ვით. ასე თი დრო იყო.

რო დე საც გუმ ბა რი ძის3 დროს გა მოცხად და, რომ სა მა სი ავ ტო ბუ სი დგას და ცხინ ვალ ში მი-

ტინ გი უნ და გა ი მარ თო სო, ეს ავ ტო ბუ სე ბი ხალ ხით გა ივ სო და მე რე რაც მოხ და, ყვე ლას მო-

გეხ სე ნე ბათ. ეს ის დრო იყო, რომ მე და ჩემს მე გობ რებს ერ თი ავ ტო ბუ სი რომ გვე ქი რა ვე ბი ნა

და ცხინ ვალ ში წავ სუ ლი ყა ვით, არა ვინ გაგ ვა ტა რებ და. ცხა დი ა, ეს ყვე ლა ფე რი საბ ჭო თა ხე ლი-

სუფ ლე ბის და გეგ მი ლი იყო. ყვე ლა ზე სა გან გა შო მა ინც ის იყო, რომ ეს ავ ტო ბუ სე ბი ხალ ხით

გა ივ სო. სამ წუ ხა როდ, ეროვ ნუ ლი კულ ტუ რა, რო მე ლიც ჩვენ გვაქვს, არ არის გა რან ტია იმი სა,

რომ ამ გ ვარ პრო ვო კა ცი ა ში არ იქ ნე ბი ჩარ თუ ლი.

დი სერ ტა ცი ა ზე რომ ვმუ შა ობ დი, მა შინ აღ მო ვა ჩი ნე, რომ სიტყ ვა ღირ სე ბა – სულ ხან -

სა ბას თან გან მარ ტე ბუ ლი ა, რო გორც „მართლის დი დე ბა“, ხო ლო ახალ ქარ თულ ლექ სი-

კონ ში იგი ვე სიტყ ვის გან მარ ტე ბად წე რია – „ჭიათურის მარ გა ნე ცი მა ღა ლი ღირ სე ბი სა ა“.

ფრი დონ საყ ვა რე ლი ძე – საბ ჭო თა დი სი დენ ტ მა ან დ რეი ამალრიკ მა, და წე რა წიგ ნი,

რო მე ლიც მოგ ვი ა ნე ბით მთელ მსოფ ლი ო ში გავ რ ცელ და – „გაძლებს თუ არა საბ ჭო თა

კავ ში რი 1984 წლამ დე?“ ბუ ნებ რი ვი ა, ის ზუს ტად 1984 წელს არ გუ ლის ხ მობ და. ძა ლი ან ცო-

ტა შე ე შა ლა. ან დ რეი ამა ლრი კი 1978 წელს წა ვი და იძუ ლე ბით ემიგ რა ცი ა ში საფ რან გეთ ში,

1979 წელს კი ავ ტო კა ტას ტ რო ფა ში და ი ღუ პა.

სი ა მა ყით მინ და აღვ ნიშ ნო, რომ ასე თი ვე პროგ ნოზს აკე თებ და რეს პუბ ლი კუ რი პარ ტი-

აც. 1979 წელს ჟურ ნალ „სამრეკლოს“ მხო ლოდ ორი ნომ რის გა მო ცე მა მო ხერ ხ და – შემ-

დეგ მი სი გა მომ ცემ ლე ბი და ა პა ტიმ რეს.

საბ ჭო თა კავ ში რის დაშ ლას თან და კავ ში რე ბით ბუ კოვ ს კი მაც4 გა მოს ცა წიგ ნი საფ რან-

გეთ ში 1989 წელს, ხო ლო 1992 წელს ეს წიგ ნი გერ მა ნი ა ში გა მო ი ცა, რო ცა საბ ჭო თა კავ-

ში რი უკ ვე დაშ ლი ლი იყო. სწო რედ ბუ კოვ ს კის ეკუთ ვ ნის ფორ მუ ლა, სა დაც საბ ჭო თა

კავ ში რის დაშ ლის მი ზე ზე ბია ჩა მო ყა ლი ბე ბუ ლი – ესაა დის ბა ლან სი უტო პი ურ იდე ო-

1 8 6


ლო გი ას, მსოფ ლიო ბა ტო ნო ბის პრე ტენ ზი ა სა და სის ტე მის რე ა ლურ ეკო ნო მი კურ შე საძ-

ლებ ლო ბებს შო რის. გაზ რ დილ მა პრე ტენ ზი ებ მა მსოფ ლიო ლი დე რო ბა ზე, და სავ ლე თის

მი ერ ზუს ტად გათ ვ ლილ მა გა მა ლე ბუ ლი შე ი ა რა ღე ბის ტემ პ მა, რო მელ საც სსრკ ვერ და-

ე წი ა, და შა ლა საბ ჭო თა კავ ში რი და არა, მა გა ლი თად, 9 აპ რილ მა, რო გორც ჩვენ გვე-

გო ნა.

რა ღაც რომ ინ გ რე ვა, ამას ყო ველ თ ვის აქვს მი ზე ზე ბი. სახ ლი რომ ინ გ რე ვა, ეს იმას ნიშ ნავს,

რომ სა ხუ რა ვი და ზი ან და ან ფუნ და მენ ტ ში წყა ლი ჩა ვი და, ან მი წის ძ ვ რა ან წყალ დი დო ბა მოხ-

და. მსოფ ლი ო ში ხდე ბო და მოვ ლე ნე ბი, რომ ლე ბიც სხვა დას ხ ვა ნა ი რად უწყობ და ხელს საბ ჭო-

თა კავ ში რის დაშ ლას: ზო გი მათ გა ნი ქვეყ ნის ნამ დ ვილ სა ხეს წარ მო ა ჩენ და, ზო გი – შე არ ყევ-

და სის ტე მას. სწო რედ რამ დე ნი მე ასეთ მოვ ლე ნა ზე მინ და გა ვა მახ ვი ლო ყუ რადღე ბა.

1956 წელს უნ გ რუ ლი რე ვო ლუ ცია მოხ და. იმრე ნა დი5, ლი ბე რა ლუ რი რე ფორ მე ბის მომ-

ხ რე კო მუ ნის ტი პო ლი ტი კო სი 1956 წელს გა ა თა ვი სუფ ლეს და მის ად გი ლას სტა ლი ნუ რი

ტი პის მმარ თ ვე ლი – რა კო ში და ნიშ ნეს. შე მოდ გო მა ზე და იწყო სტუ დენ ტუ რი გა მოს ვ ლე ბი.

პირ ვე ლი ვე დღეს, 23 ოქ ტომ ბერს იყო მსხვერ პ ლი. პო ლი ცი ის ნა წი ლი აჯან ყე ბუ ლე ბის მხა-

რე ზე გა და ვი და, მაგ რამ ბუ და პეშ ტ ში შე ვიდ ნენ საბ ჭო თა ჯა რე ბი სუს ლო ვის მე თა უ რო ბით

და სის ხ ლ ში ჩა ახ შ ვეს აჯან ყე ბა. 31 ოქ ტომ ბ რამ დე ყვე ლა ნა ი რი შე ი ა რა ღე ბუ ლი წი ნა აღ მ-

დე გო ბა შეწყ და, სთხო ვეს საბ ჭო თა ჯა რებს, დაბ რუ ნე ბუ ლიყ ვ ნენ თა ვიანთი დის ლო კა ცი-

ის ად გი ლას. მაგ რამ ამის შემ დეგ და ი წო ის, რი სიც უნ და ეში ნო დეს ყვე ლა ხე ლი სუ ფალს,

რო მელ საც სა კუ თა რი ხალ ხი გამ წა რე ბუ ლი ჰყავს – კო მუ ნის ტებს, გან სა კუთ რე ბით, უშიშ-

რო ე ბის თა ნამ შ რომ ლებს, ქუ ჩებ ში დას დევ დ ნენ და ლინ ჩის წე სით უს წორ დე ბოდ ნენ. სა-

ში ნე ლე ბე ბი ხდე ბო და – მჟა ვას ას ხამ დ ნენ, ფე ხე ბით კი დებ დ ნენ, იატაკ ზე აჭე დებ დ ნენ. 2

დე კემ ბერს საბ ჭო თა ჯა რე ბი ისევ სას ტი კად გა უს წორ დ ნენ ხალხს, წი ნა აღ მ დე გო ბა ჩა ახ შ-

ვეს. ნა დმა და მის მა რამ დე ნი მე მე გო ბარ მა იუგოს ლა ვი ის სა ელ ჩოს შე ა ფა რეს თა ვი, მაგ-

რამ მოტყუ ე ბით გა მო იყ ვა ნეს და და ა პა ტიმ რეს; ჯერ რუ მი ნე თის ცი ხე ში ჰყავ დათ, შემ დეგ

და აბ რუ ნეს უნ გ რეთ ში და სიკ ვ დი ლით და სა ჯეს.

1989 წელს ნა დი რე ა ბი ლი ტი რე ბუ ლ იქ ნა. არ სე ბობს ცნო ბე ბი, რომ თა ვის დრო ზე ის

საბ ჭო თა უშიშ რო ე ბას თან იყო შეკ რუ ლი. სა ინ ტე რე სო ა, რომ 1956 წელს ოლიმ პი ა და ზე

გა ი მარ თა მატ ჩი წყალ ბურ თ ში სსრკ-ს ნაკ რებ სა და უნ გ რე თის ნაკ რებს შო რის; ამ ბო ბენ,

რომ წყა ლი წი თე ლი იყო ამ სიტყ ვის პირ და პი რი მნიშ ვ ნე ლო ბით, იმი ტომ, რომ უნ გ რე ლი

წყალ ბურ თე ლე ბის თ ვის ეს არ იყო უბ რა ლოდ წყალ ბურ თი – ეს იყო შუ რის ძი ე ბა და ღუ-

პუ ლი ახ ლობ ლე ბის თ ვის. ასე თი ვე სუ ლის კ ვე თე ბის მატ ჩი იყო ჩე ხეთ სა და სსრკ-ს შო რის

მსოფ ლიო ჩემ პი ო ნატ ზე 1968 წელს. პირ ვე ლი, რა მაც საბ ჭო თა კავ ში რი აღაშ ფო თა, ის იყო,

რომ ფეხ ბურ თე ლებს მა ი სურ ზე არ ეწე რათ ЧССР, არამ ედ, ეწე რათ – „ჩეხოსლოვაკია“.

არ და მა ვიწყ დე ბა ის სი ხა რუ ლი, რო გორც ჩე ხე ბი ამ გა მარ ჯ ვე ბას ზე ი მობ დ ნენ.

1980 წელს პო ლო ნეთ ში გდან ს კის მან ქა ნათ მ შე ნე ბე ლი ქარ ხ ნი დან წი ნა აღ მ დე გო ბის დი-

დი მოძ რა ო ბა და იწყო, რო მე ლიც „სოლიდარობის“ სა ხე ლი თაა ცნო ბი ლი. მას სა თა ვე ში

1 8 7


ედ გა 1970 წელს ამა ვე ქარ ხ ნი დან გა ფიც ვა ში მო ნა წი ლე ო ბის გა მო გა ძე ვე ბუ ლი ლეხ ვა-

ლენ სა. მა შინ საბ ჭო თა ჯა რე ბის მო ნა წი ლე ო ბა სა ჭი რო არ გახ და; და ა პა ტიმ რეს პროფ კავ-

ში რე ბის ყვე ლა წევ რი, მაგ რამ პო ლო ნეთ ში „სოლიდარობის“ მოძ რა ო ბა გრძელ დე ბო და

მა ნამ, სა ნამ 1989 წელს პირ ვე ლი მრა ვალ პარ ტი უ ლი არ ჩევ ნე ბი არ გა ი მარ თა.

1987 წელს გა ი მარ თა მრგვა ლი მაგიდა პო ლო ნე თის შსს-ს მი ნის ტ რ სა და ლეხ ვა ლენ სას

შო რის, სა დაც ლეხ ვა ლენ სამ მო ითხო ვა პროფ კავ ში რე ბის გახ ს ნის უფ ლე ბა მთე ლი პო-

ლო ნე თის ტე რი ტო რი ა ზე. ცნო ბი ლი ა, რომ და სავ ლე თი დან პო ლო ნეთ ში დახ მა რე ბა შე-

დი ო და, მათ შო რის, პა ტა რა ხმა მაღ ლა მო ლა პა რა კე ე ბიც, რომ ლებ ზეც იწერ დ ნენ ტექსტს

და სახ ლის სა ხუ რა ვებ ზე აგ დებ დ ნენ ხოლმე. ტექ ს ტ ში ნათ ქ ვა მი იყო, თუ ჩვე ნი გეს მით,

სა ღა მოს რვა სა ათ ზე აან თეთ და ჩა აქ რეთ სი ნათ ლე ო. მნახ ვე ლე ბი ამ ბობ დ ნენ, რომ რვა

სა ათ ზე მთე ლი ვარ შა ვა ციმ ცი მებ და. ამ გ ვა რი სო ლი და რო ბა ძა ლა სა და რწმე ნას აძ ლევ და

ხალხს. პო ლო ნე ლებ მა გა დაწყ ვი ტეს, რომ ვინც ნამ დ ვი ლი პო ლო ნე ლე ბი ვართ და თა ვი-

სუფ ლე ბა გვინ და, ქუ ჩის მარ ჯ ვე ნა მხა რეს ვი ა როთო, და მარ თ ლაც, ზოგ ჯერ გავ ლა ჭირ და,

მაგ რამ პო ლო ნე ლე ბი მა ინც არ გა და დი ოდ ნენ ქუ ჩის მარ ცხე ნა მხა რეს. თუ კი ადა მი ანს

პუ რის ყიდ ვა უნ დო და, ხმა მაღ ლა გა მო აცხა დებ და, პუ რის სა ყიდ ლად გა დავ დი ვა რო და

ასე დე მონ ს ტ რა ცი უ ლად გა და დი ო და. ეს მშვე ნი ე რი მა გა ლი თე ბი ა, რი თიც პო ლო ნე ლებ მა

და ა ნა ხეს სა ხელ მ წი ფო მან ქა ნას, რომ შე უ რი გებ ლე ბი იყ ვ ნენ.

საბ ჭო თა კავ შირ ში პირ ვე ლი დე მონ ს ტ რა ცია 1968 წლის აგ ვის ტო ში პრა ღა ში საბ ჭო თა ჯა-

რე ბის შეყვანის შემ დეგ მოხ და. წი თელ მო ე დან ზე გა მო ვი და სულ რვა კა ცი, რაც სას წ რა ფოდ

იქ ნა აღ კ ვე თი ლი. დე მონ ს ტ რან ტე ბი და ა პა ტიმ რეს. ამას მოჰ ყ ვა მწერ ლე ბის – და ნი ე ლი სა და

სი ნი ავ ს კის სა სა მარ თ ლო პრო ცე სი, რომ ლებ მაც წიგ ნე ბი უცხო ეთ ში ფსევ დო ნი მით გა მოს-

ცეს. შემ დეგ იყო დი დი რუ სი პო ე ტის იოსიფ ბროდ ს კის სა სა მარ თ ლო პრო ცე სი, რო მელ საც

მუქ თა ხო რო ბა ში დას დეს ბრა ლი – ამ სა სა მარ თ ლო პრო ცე სებს დი დი რე ზო ნან სი ჰქონ და.

1979 წელს საბ ჭო თა ჯა რე ბი შე ვიდ ნენ ავ ღა ნეთ ში და 10 წლის გან მავ ლო ბა ში იქ ათას

უბე დუ რე ბას სჩა დი ოდ ნენ, რა მაც მთე ლი მსოფ ლი ოს დი დი აღ შ ფო თე ბა გა მო იწ ვი ა.

ბერ ლი ნის კე დე ლი 1961 წელს აშენ და. ეს რთუ ლი სა ინ ჟინ რო ნა გე ბო ბა 100 კმ-ზე მე-

ტი იყო სიგ რ ძით, გა მო ყე ნე ბუ ლი იყო სხვა დას ხ ვა სა ინ ჟინ რო ტექ ნი კა, მავ თულ ხ ლარ თი,

შიგ გა დი ო და ელექ ტ რო დე ნი და ა. შ. ძა ლი ან ბევ რი იყო მსხვერ პ ლი მათ შო რის, ვინც ამ

კედ ლის გა და ლახ ვას ცდი ლობ და. ამ ტრა გე დი ა შიც, რო მე ლიც გერ მა ნე ლი ხალ ხის გახ-

ლე ჩა საც გა მო ხა ტავდა, იყო რა ღაც სა ხა ლი სო მო მენ ტე ბი. ერ თხელ, მა გა ლი თად, ფსი ქი-

ატ რი უ ლი სა ა ვად მ ყო ფოს პა ცი ენ ტე ბი გა დაძ ვ რ ნენ და სავ ლეთ გერ მა ნი ი დან აღ მო სავ ლეთ

გერ მა ნი ა ში. ასე იყო თუ ისე, ბერ ლი ნის კე დე ლი და ინ გ რა.

გი ორ გი გვა ხა რია – რო ცა ან დ რო პო ვი გახ და პარ ტი ის გე ნე რა ლუ რი მდი ვა ნი, სტუ დენ-

ტი ვი ყა ვი და მახ სოვს, მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ „კგბ“-ს გე ნე რა ლი იყო, ვამ ბობ დით, რომ

გვეშ ვე ლე ბა, რად გან ან დ რო პოვს ჯა ზი უყ ვარ სო.

1 8 8


ჩარლზ ფე ირ ბენ ქ სი – საბ ჭო თა სის ტე მის დაშ ლის სა კითხს ცო ტა შო რი დან მო ვუვ ლი.

ეს ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო მოვ ლე ნე ბი ა მათ თ ვი საც, ვინც სა ქარ თ ვე ლო ში ცხოვ რობს, და

მათ თ ვი საც, ვინც და სავ ლეთ ში ა. და სავ ლეთ ში მცხოვ რე ბი მო ქა ლა ქის თ ვის დღე ვან დე ლი

სა ქარ თ ვე ლო საკ მა ოდ რთუ ლად აღ საქ მე ლი მო ზა ი კა ა, რად გა ნაც ერ თი მხრივ – აერ თი-

ა ნებს იმ სი ახ ლე ებს, რო მე ლე ბიც საბ ჭო თა წყო ბი ლე ბის დაშ ლის შემ დეგ გაჩ ნ და, მე ო რე

მხრივ კი – საბ ჭო თა კავ ში რი და ნაც შე მორ ჩა ბევ რი რამ.

კა ცობ რი ო ბას უამ რა ვი რამ შე მორ ჩა ბერ ძ ნე ბის გან, ელი ნე ბის გან, სპარ სე ლე ბის გან;

სა ინ ტე რე სო ა, რა დარ ჩა საბ ჭო თა კავ ში რის გან. სხვა თა შო რის, მარ ქ სის და ენ გელ სის

იდე ე ბი სწო რედ და სავ ლე თი დან შე ვი და რუ სეთ ში; ეს, რო გორც წე სი, ავიწყ დე ბათ ხოლ-

მე.

დღეს შეგ ვიძ ლია თვა ლი გა და ვავ ლოთ იმ მოკ ლე პე რი ოდს, რო დე საც საბ ჭო თა კავ ში რი

და ინ გ რა და მი მო ვი ხი ლოთ ამ ნგრე ვის გრძელ ვა დი ა ნი მი ზე ზე ბი. მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია რამ-

დე ნი მე მო მენ ტი: საბ ჭო თა ეკო ნო მი კა, რო მე ლიც ციფ რებ ში სულ სხვა ნა ი რად იყო წარ-

მოდ გე ნი ლი, რე ა ლუ რად ეფექ ტუ რი არ ყო ფი ლა. თავ და პირ ვე ლად და სავ ლე თის რო ლი

ძა ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი იყო და ის ახალ გა მოწ ვე ვებს სთა ვა ზობ და კა ცობ რი ო ბას იმის სა-

პირ წო ნედ, რა საც ექ ს ტ რე მა ლუ რი საბ ჭო თა ლი დე რე ბი სთა ვა ზობ დ ნენ, რომ ლებ მაც წარ-

მო იდ გი ნეს, რომ საბ ჭო თა კავ ში რის შე ნარ ჩუ ნე ბა მა ინც შე საძ ლე ბე ლი იქ ნე ბო და. გორ-

ბა ჩო ვი, შე ვარ დ ნა ძე და იაკოვ ლე ვი გან ს ხ ვავ დე ბოდ ნენ წი ნა მორ ბე დი ლი დე რე ბის გან.

გორ ბა ჩოვ მა საკ მა ოდ ახ ლ გაზ რ დამ და იწყო პო ლიტ ბი უ რო ში მოღ ვა წე ო ბა.

„გლასნოსტი“6 და „პერესტროიკა“7, საბჭოთა კავ ში რის დან გ რე ვის სწრა ფი მი ზე ზე ბი ა.

1987 წლის იან ვარ ში და იწყო „გლასნოსტი“, რო მელ მაც დიდ წი ლად და ან გ რია საბ ჭო თა

სის ტე მის კა ნო ნი ე რე ბის მი თი; მი სი სი სას ტი კე და ნაკ ლი მთლი ა ნად გა მო ავ ლი ნა და გა და-

შა ლა ჩვენ თვალ წინ. შემ დეგ „პე რეს ტ რო ი კამ“ ძი რი გა მო უთხა რა მმარ თ ველ, ად მი ნის ტ-

რა ცი ულ სის ტე მას, რო მე ლიც სტა ლი ნის შემ დეგ არ შეც ვ ლი ლა. რამ უბიძ გა გორ ბა ჩოვს,

რომ ეს პრო ცე სე ბი და ეწყო? ალ ბათ, საბ ჭო თა სის ტე მამ, სა დაც მმარ თ ვე ლებს არ ირ ჩევ-

დ ნენ, არ ხდე ბო და ლი დე რე ბის მო ნაც ვ ლე ო ბა, არ სე ბობ და ერ თი ვერ ტი კა ლუ რი ჯაჭ ვი.

არ არ სე ბობ და რე ა ლუ რი კონ ს ტი ტუ ცი ა. კონ ს ტი ტუ ცია სო ცი ა ლუ რი კონ ტ რაქ ტი ა, მაგ რამ

თუ ქვე ყა ნა იმარ თე ბა კენ წე რო დან, მა შინ, რო ცა კონ ს ტი ტუ ცი ა ში გაცხა დე ბუ ლია ხალ ხის

მმარ თ ვე ლო ბის შე სა ხებ, ასე თი შემ თხ ვე ვა ში შე უძ ლე ბე ლია რა ი მე კა ნო ნი ე რი სტრუქ ტუ-

რა შე ვი ნარ ჩუ ნოთ. ამი ტო მაც, საბ ჭო თა ლი დე რებს სულ სჭირ დე ბო დათ სა კუ თარ ავ ტო რი-

ტეტ ზე და ლე გი ტი მუ რო ბა ზე ფიქ რი. საბ ჭო თა მმარ თ ვე ლე ბის თ ვის ლე გი ტი მა ცი ის ყვე ლა-

ზე კა ნო ნი ე რი წყა რო მა თი რე ვო ლუ ცი ო ნე რო ბა ან რე ვო ლუ ცი უ რი წარ სუ ლი გახ ლ დათ.

გარ და ამისა, საბ ჭო თა სის ტე მას მთა ვა რი დარ ტყ მე ბი ნა ცი ო ნა ლის ტუ რი პო ზი ცი ე ბი დან

მი ა ყე ნეს. მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ ფორ მე ბი ხში რად არა კონ ს ტ რუქ ცი უ ლი იყო, ვფიქ რობ,

სა ქარ თ ვე ლო საც შე უძ ლია იამა ყოს ამით. სის ტე მა ისე დაც ინ გ რე ო და, მაგ რამ ეს ნა ცი ო ნა-

ლის ტუ რი დარ ტყ მე ბი მა ინც გა დამ წყ ვე ტი აღ მოჩ ნ და.

1 8 9


მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია რამ დე ნი მე მო მენ ტი: ნა ცი ო ნა ლიზ მ მა სწრა ფად და ან გ რია საბ ჭო თა

კავ ში რი მა ნამ, სა ნამ ადა მი ა ნე ბი რე ა ლურ კონ ს ტ რუქ ცი ულ წი ნა აღ მ დე გო ბას გაუწევდნენ

არასტაბილურობას; საბ ჭო თა კავ შირ ში, დის ციპ ლი ნა რულ სა ხელ მ წი ფო ში ცხოვ რე ბა

არაპ როგ ნო ზი რე ბა დი იყო; ლი დე რე ბის ცვლი ლე ბა ყო ველ თ ვის დი დი პრობ ლე მა იყო

რუ სე თის თ ვის; და ბო ლოს, ბო რის ელ ცინ მა მის ცა პლატ ფორ მა ნა ცი ო ნა ლიზმს და, ფაქ ტი-

უ რად, ამით გა ი მარ ჯ ვა გორ ბა ჩო ვის ძა ლა უფ ლე ბა ზე.

საბ ჭო თა კავ ში რის დაშ ლის პრო ცე სის გრძელ ვა დი ა ნი მი ზე ზე ბი გა ცი ლე ბით უფ რო სა-

ინ ტე რე სო ა. ამ ქვე ყა ნამ 74 წლის მან ძილ ზე იარ სე ბა, მსოფ ლიო ის ტო რი ის ფონ ზე ეს საკ-

მა ოდ ცო ტა დრო ა.

ნა ცი ო ნა ლიზ მი რო გორც მოკ ლე ვა დი ა ნი, ასე ვე გრძელ ვა დი ა ნი მი ზე ზიც იყო; საბ ჭო თა

კავშირი რუ სულ ნა ცი ო ნა ლიზ მ ზე იდ გა და აქე დან ცდი ლობ და, ლე გი ტი მა ცია მი ე ცა საბ ჭო-

თა მმარ თ ვე ლო ბი თი აპა რა ტის თ ვის. ეს არა რუ სე ბის მუდ მივ შე უ რაცხ ყო ფას და დამ ცი რე-

ბას იწ ვევ და. მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ფაქ ტი ა, რომ 1945 წელს, რო დე საც ფა შის ტურ გერ მა ნი ა ზე

გა ი მარ ჯ ვეს, სტა ლინ მა და ჟდა ნოვ მა ან ტი სე მი ტიზ მი – ჰიტ ლე რის იდე ო ლო გი ის სა ფუძ ვე-

ლი, მი ი ღეს, რო გორც საბ ჭო თა იდე ო ლო გი ის ცენ ტ რა ლუ რი ელე მენ ტი.

მარ ქ სიზ მის მიდ გო მა ნა ცი ო ნა ლიზ მის მი მართ ფუნ და მენ ტურ შეც დო მებს შე ი ცავს,

მაგ რამ მან გა ცი ლე ბით უფ რო მძი მე ფორ მე ბი საბ ჭო თა მმარ თ ვე ლო ბის პე რი ოდ ში

მი ი ღო. მე ო რე მსოფ ლიო ომის შემ დეგ საბ ჭო თა კავ შირ ში ავ ტო ნო მი ე ბის ავ ს ტ რი უ ლი

მო დე ლი და ნერ გეს. მა გა ლი თად, სა ქარ თ ვე ლოს საბ ჭო თა სო ცი ა ლის ტურ რეს პუბ ლი კა-

ში იყო ორი ავ ტო ნო მი უ რი რეს პუბ ლი კა და ერ თი – ავ ტო ნო მი უ რი ოლ ქი. ეს მო დე ლი

ხელს უწყობ და ეთ ნო სე ბის სწრაფ ვას და მო უ კი დებ ლო ბის კენ. სწო რედ ეს გახ და ეთ ნი-

კუ რი ომე ბის მი ზე ზი.

კო მუ ნის ტუ რი პარ ტი ა, რო მე ლიც მო ნო ლი თუ რო ბას იჩე მებ და, სწო რედ ეთ ნი კურ მა

პარ ტი ებ მა და ან გ რი ა; მათ მო სახ ლე ო ბა ში ტი რა ნი ის ზიზღი გა ა ჩი ნეს და სის ტე მის რეპ რე-

სი უ ლო ბა აჩ ვე ნეს.

მინ და, ისევ ეკო ნო მი კას და ვუბ რუნ დე. კო ლექ ტი ვი ზა ცი ამ და ან გ რია გლე ხო ბა,

ეს არა ე ფექ ტუ რი მო დე ლი იყო. დღეს იგი ვე პრო ცე სე ბი მი დის ჩი ნეთ ში, რო ცა ეკო-

ნო მი კის არა ე ფექ ტუ რო ბა ადა მი ა ნე ბის მა სი თაა გა და ფა რუ ლი. რაც დრო გა დი ო და,

ეკო ნო მი კის მდგო მა რე ო ბა რთულ დე ბო და და რე სურ სე ბი იწუ რე ბო და. ეკო ნო მი კის

ცენ ტ რა ლი ზე ბულ მა მარ თ ვამ ვერ გა მარ თ ლა და ესეც ძა ლი ან დი დი სა შიშ რო ე ბა იყო

რე ჟი მის თ ვის. ამ პე რი ოდ ში, მა გა ლი თად, ლონ დო ნის ქუ ჩებ ში დი დი რა ო დე ნო ბით

ნა გა ვი ეყა რა და ინ გ ლისს ელექ ტ რო ე ნერ გი ის დე ფი ცი ტიც ჰქონ და, მაგ რამ ბრი ტა ნე-

თი ამის გა მო არ დან გ რე უ ლა. იმის თქმა მინ და, რომ კრი ზი სე ბის მარ თ ვა, ზო გა დად,

შე საძ ლე ბე ლი ა.

მარ ქ სიზ მის მი ხედ ვით ეკო ნო მი კა სის ტე მის სი ა მა ყე უნ და იყოს. 20-იანი წლე ბი დან საბ-

ჭო თა კავ შირ ში ძა ლი ან მა ღა ლი მიზ ნე ბი და ი სა ხეს. მოგ ვი ა ნე ბით ნი კი ტა ხრუ ჩო ვი ამ ბობ-

1 9 0


და, რომ უნ და და ვე წი ოთ და გა ვუს წ როთ კა პი ტა ლის ტურ ქვეყ ნებ სო. მოხ და რღვე ვა რე-

ა ლო ბა სა და იმ მიზ ნებს შო რის, რო მლებიც საბ ჭო თა კავ შირ მა და ი სა ხა. რა ტომ გა ა კე თეს

ეს საბ ჭო თა ლი დე რებ მა? ნუ თუ ვერ ხე დავ დ ნენ, რამ დე ნად ჩა მორ ჩე ბო და სსრკ გან ვი თა-

რე ბუ ლ კა პი ტა ლის ტუ რი ქვეყ ნებს? ეკო ნო მი კუ რ სი სუს ტეს პარ ტი ულ ელი ტა ხე დავ და, სის-

ტე მის ნგრე ვა ამა ნაც გა მო იწ ვი ა.

ძა ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი და ღრმა მი ზე ზი იყო მცი რე რიცხო ვა ნი პარ ტი უ ლი ელი ტა სა და

მა სებს შო რის გან ს ხ ვა ვე ბა, რო მელ საც ინ ტე ლექ ტუ ა ლე ბი, თუნ დაც, პარ ტი უ ლი მრჩე ვ ლე-

ბი ხე დავ დ ნენ; მა თაც შე ე პა რათ სკეფ სი სი – სის ტე მის ეფექ ტუ რო ბის აღარ სჯე რო დათ და

ფიქ რობ დ ნენ, რომ სის ტე მის ვეს ტერ ნი ზა ცია და ნორ მა ლუ რი მთავ რო ბის შექ მ ნა, რო მე ლიც

კო მუ ნის ტუ რი პარ ტი ის როლს შე ამ ცი რებ და, მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი იქ ნე ბო და. შე ვარ დ ნა ძემ და

იაკოვ ლევ მა და ინა ხეს, რომ სის ტე მამ მათ უღა ლა ტა და იმე დე ბი გა უც რუ ა. გორ ბა ჩოვს,

რო მე ლიც მათ თან შე და რე ბით უფ რო კო მუ ნის ტი იყო, სწო რედ მათ და ა ნა ხეს, რომ ღირ-

და სის ტე მის დი დი პო ტენ ცი ა ლის გა თა ვი სუფ ლე ბა. პე რეს ტ რო ი კა – ეს რე ვო ლუ ცი ა ა, თქვა

გორ ბა ჩოვ მა. მას სურ და ნა ბიჯ-ნა ბიჯ შე ეც ვ ლა და გა ე თა ვი სუფ ლე ბი ნა ეკო ნო მი კა და მთე ლი

სის ტე მა. მას სჯე რო და, რომ პარ ტია ამით უფ რო გაძ ლი ერ დე ბო და და გა უძ ლებ და ამ გა მოწ-

ვე ვებს. იმ დრო ი სათ ვის გორ ბა ჩო ვის ქმე დე ბე ბი უფ რო რე ვო ლუ ცი უ რი იყო, ვიდ რე რო მე-

ლი მე სხვა საბ ჭო თა ლი დე რი სა. ინ ტე ლექ ტუ ა ლე ბი ფიქ რობ დ ნენ, რომ და სავ ლუ რი იდე ე ბის

შე მო ტა ნა ქვეყ ანას გა და არ ჩენ და. „პერესტროიკა“ საბ ჭო თა მოვ ლე ნა იყო; ისე ვე, რო გორც

სტა ლი ნის მე ო რე რე ვო ლუ ცი ა, მი სი შე ტე ვა ძვე ლი ბოლ შე ვი კე ბის წი ნა აღ მ დეგ; მოგ ვი ა ნე-

ბით, 1953 წელს სტა ლი ნის გარ დაც ვა ლე ბის შემ დეგ, ბე რი ა სა და მა ლენ კო ვის გა ნად გუ რე ბა;

შემ დეგ გა მოჩ ნ და ხრუ ჩო ვი, დათ ბა, მაგ რამ დათ ბო ბის რწმე ნა მა ლე ვე გა ქარ წყ ლ და.

პერ მა ნენ ტუ ლი რე ვო ლუ ცი ე ბის, რო გორც სა ზო გა დო ებ რი ვი ცვლი ლე ბის იდე ა, ტი-

პუ რად კო მუ ნის ტუ რი ა. ჰე გე ლი ამ ბობს საფ რან გე თის რე ვო ლუ ცი ა ზე, რომ ნე ბის მი ე რი

ინ ს ტი ტუ ცია რე ვო ლუ ცი უ რი სუ ლის კ ვე თე ბი თაა აღ ბეჭ დი ლი, რო დე საც ცნო ბი ე რე ბა და

სინ დი სი იმარ ჯ ვებს, მაგ რამ თვი თონ, ეს ტერ მი ნი – რე ვო ლუ ცია – წეს რიგს ვერ ითავ სებ-

სო. მა შინ, რო ცა არა რუ სუ ლი ნა ცი ო ნა ლიზ მი იქ ცა მთა ვარ იარა ღად სის ტე მის წი ნა აღ მ დეგ

საბ რ ძოლ ვე ლად, გორ ბა ჩო ვის რე ვო ლუ ცი ურ მა ცვლი ლე ბებ მა, სი ტუ ა ცია გან მუხ ტა.

ყვე ლა ზე მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი მო მენ ტი, რაც საბ ჭო თა კავ ში რის ნგრე ვას ახ ლ და, მა ინც

თვით მ კ ვ ლე ლო ბა ა. საბ ჭო თა სის ტე მამ თა ვი მო იკ ლა. ეს სის ტე მა თა ვი დან ვე მიდ რე კი ლი

იყო თვით ნ გ რე ვი სა კენ.

დარ ბა ზი დან – იმ დროს ინ ჟინ რად ვმუ შა ობ დი და ნამ დ ვი ლად ვი ცი, რომ საბ ჭო თა კავ-

შირ ში ტექ ნო ლო გია ძა ლი ან ჩა მორ ჩე ნი ლი იყო...

გი ორ გი გვა ხა რია – მარ თ ლაც, დღეს არ გვი სა უბ რია იმა ზე, რომ საბ ჭო თა კავ ში რი

ახალ მა მან ქა ნა მაც და ან გ რი ა, რომ ლის ათ ვი სე ბის უნა რიც იმ თა ო ბას არ აღ მო აჩ ნ და.

1 9 1


მა რი ნა თა ბუ კაშ ვი ლი – ერთს და ვა მა ტებ დი: 90-იანებ ში, რო ცა ორი მო შიმ ში ლე

ახალ გაზ რ დის სა უ ბარს ვის მენ დი, გა მიჩ ნ და გან ც და, რომ იმის აღ წე რა, რაც მა შინ ჩვენ

ირ გ ვ ლივ ხდე ბო და, სრუ ლი ად შე უძ ლე ბე ლი იქ ნე ბო და და ის ტო რი ა ში ეს ყვე ლა ფე რი სულ

სხვა ნა ი რად შე ვი დო და.

და ვით კო პა ლი ა ნი, ილი ას უნი ვერ სი ტე ტის საბ ჭო თა კვლე ვე ბის მა გის ტ რა ტუ რის სტუ დენ ტი – ქალ ბა ტონ მა რი ნას თან მაქვს კითხ ვა: თქვე ნი აზ რით, რა ტომ ვერ მო ა ხერ ხეს

იმ ღირ სე ულ მა ადა მი ა ნებ მა, ვი საც პა სუ ხის გებ ლო ბა ჰქონ დათ, მო სუ ლიყ ვ ნენ ეროვ ნუ ლი

მოძ რა ო ბის სა თა ვე ში? ბა ტონ ფრი დონს მინ და ვკითხო – თქვენ ისა უბ რეთ ეროვ ნულ მოძ-

რა ო ბებ ზე აღ მო სავ ლეთ ევ რო პა ში და არა ფე რი გით ქ ვამთ ცხრა აპ რილ ზე. მა ინ ტე რე სებს,

რით გან ს ხ ვავ დე ბო და ის, რაც სა ქარ თ ვე ლო ში ხდე ბო და, იმ პრო ცე სე ბის გან, რა საც აღ-

მო სავ ლეთ ევ რო პა ში ჰქონ და ად გი ლი?

მა რი ნა თა ბუ კაშ ვი ლი – 1978 წლის 14 აპ რილს გა ვიხ სე ნებ. მა ში ნაც გა ჭე დი ლი იყო ქუ-

ჩე ბი სამ ხედ რო მან ქა ნე ბით, მაგ რამ ჩვენ, ჯა ნა ში ას მუ ზე უ მის თა ნამ შ რომ ლე ბი და უფ რო სი

ხალ ხი წინ ვი დე ქით, რომ პირ ვე ლი დარ ტყ მა მიგ ვე ღო. მა შინ ჩე მი ერ თი თა ნამ შ რო მე ლი

უკან მა ყე ნებ და და მე უბ ნე ბო და, შვი ლე ბი არა მყავს, ამი ტომ გა და გე ფა რე ბი ო. თუმ ცა, მა-

ში ნაც იყო აზ რ თა სხვა დას ხ ვა ო ბა. მი მაჩ ნ და, რომ მთა ვა რი ის კი არ იყო, კონ ს ტი ტუ ცი-

ა ში რას ჩა წერ დ ნენ, არა მედ ის, რომ ქარ თუ ლი ენა ყო ველ დღი უ რო ბა ში დაგ ვეც ვა. მე

მა ში ნაც წი ნა აღ მ დე გი ვი ყა ვი სის ხ ლის ღ ვ რი სა, რი სი სა შიშ რო ე ბაც ნამ დ ვი ლად იყო. რაც

შე ე ხე ბა იმას, რა ტომ ვერ მო ვა ხერ ხეთ ეროვ ნულ მოძ რა ო ბა ში მოს ვ ლა, მინ და გითხ რათ,

რომ „კგბ“ არა სად არ წა სუ ლა, მე რე თა ნამ დე ბო ბებ ზეც მო ვი და. მახ სოვს, ევ რო კავ ში რის

ელჩს, რო ცა ვკითხეთ, რა ტომ აძ ლე ვენ სა მუ შა ოს „კგბ“-ს ყო ფილ აგენ ტებს, მას ეს კითხ ვა

არ გაჰკ ვირ ვე ბი ა. იმი ტომ, რომ მუ შა ო ბა იცი ა ნო – ასე გვი პა სუ ხა.

ფრი დონ საყ ვა რე ლი ძე – მინ დო და მე სა უბ რა სა მ თა რიღ ზე – 1956 წლის 9 მარ ტი, 1978

წლის 14 აპ რი ლი და 1989 წლის 9 აპ რი ლი. პირ ველ ზე არ შევ ჩერ დე ბი, ეს არ იყო სა ა მა ყო

დღე, აშ კა რა პრო ვო კა ცი ა ზე წა მო ა გეს ხალ ხი და მი იყ ვა ნეს კავ შირ გაბ მუ ლო ბის მთა ვარ

შე ნო ბას თან. დღე ვან დე ლი ახალ გაზ რ და ვერ გა ი გებს, ეს რას ნიშ ნავს; მაგ რამ მა შინ თუ კი

ფოს ტას აიღებ დი, ყვე ლა ფე რი შენს ხელთ იყო – ინ ფორ მა ცი ის გავ რ ცე ლე ბის სხვა სა შუ-

ა ლე ბა არ არ სე ბობ და. მო მი ტინ გე ებს უნ დო დათ მოს კოვ ში დე პე შა გა ეგ ზავ ნათ – და აბ-

რუ ნეთ მავ ზო ლე უმ ში ჩვე ნი საყ ვა რე ლი ძია სტა ლი ნი ო. რაც შე ე ხე ბა 9 აპ რილს – რო ცა

ვამ ბობ, რომ 9 აპ რილს არ და უნ გ რე ვია საბ ჭო თა კავ ში რი, იმას კი არ ვგუ ლის ხ მობ, რომ

ეს უმ ნიშ ვ ნე ლო მოვ ლე ნა იყო; იქ ერ თი ა ნო ბის გან ც და იყო, რა საც ჩვენ თ ვის დი დი მნიშ ვ-

ნე ლო ბა ჰქონ და, მაგ რამ ამ დღეს, მა გა ლი თად, 1968 წლის „პრაღის გა ზაფხულს“ ვერ შე-

ვა და რებთ.

1 9 2


ლა შა ქავ თა რა ძე, თსუ-ს სტუ დენ ტი – დღე ვან დე ლი დი კუ სი ის შემ დეგ, მი უ ხე და ვად

დი დი პა ტი ვის ცე მი სა მომ ხ სე ნებ ლე ბის მი მართ, მა ინც ვერ გა ვი გე და ვერ მივ ხ ვ დი, რა ტომ

და ინ გ რა საბ ჭო თა კავ ში რი. და უკ მა ყო ფი ლებ ლო ბის გრძნო ბა დამ რ ჩა; მგო ნი ა, რომ ჯერ

ძა ლი ან ცო ტა დრო გა ვი და და ამი ტომ, ნა ად რე ვია დის კუ სია ამ თე მა ზე.

მი შა შავ თ ვე ლა ძე – თქვენ თქვით, რომ ნოს ტალ გი უ რი და მო კი დე ბუ ლე ბაა საბ ჭო თა

კავ ში რის მი მართ. ეს რისი ბრალი შეიძლება იყოს?

გი ორ გი გვა ხა რია – იმ ადა მი ან მა, ვინც ჩემს გა და ცე მა ში ისა უბ რა, სწო რედ ეკო ნო-

მი კუ რი მდგო მა რე ო ბა და სო ცი ა ლუ რი დაც ვა იგუ ლის ხ მა. მან თქვა, რომ სჯო ბია ექი მის

გრძელ რიგ ში იდ გე, ვიდ რე სა ერ თოდ ვერ მოხ ვ დე ექიმ თან. თუმ ცა, სა უ ბა რი იყო სა მე დი-

ცი ნო მომ სა ხუ რე ბის ხა რის ხ ზეც.

ალექ სან დ რე მშვილ და ძე – ორი კითხ ვა მაქვს – ის ადა მი ა ნე ბი, რო მლე ბიც დღეს

ეროვ ნულ მოძ რა ო ბას აკ რი ტი კებთ, სად იყა ვით მა შინ და მე ო რე – რო გორ ფიქ რობთ,

საბ ჭო თა კავ ში რი დაინ გ რა?

მა რი ნა თა ბუ კაშ ვი ლი – სხვა დას ხ ვა ქვეყ ნებ ში და სხვა დას ხ ვა დრო ში ერ თი და იგი ვე

რა ღა ცე ბი მე ორ დე ბა, მე ქა ნიზ მე ბი კი ერ თი ა. ერთ კონ ფე რენ ცი ა ზე ინ დო ელ მა ქალ მა ვი-

ღა ცის ცი ტა ტა მო იყ ვა ნა – რო დე საც ძა ლა უფ ლე ბა არ არის გა ზი ა რე ბუ ლი, დის ტ რი ბუ ცია

(დარიგება) ერ თა დერ თი გა მო სა ვა ლი ა ო. მან თქვა სა კუ თარ კონ ტექ ს ტ ში და მე – ქარ თ-

ველს – ძა ლი ან მეც ნო.

მარ თა ლი ა, ჩვენ ვე რა ფე რი შევ ც ვა ლეთ, მაგ რამ შეც ვ ლის სე რი ო ზუ ლი მცდე ლო ბე ბი ნამ-

დ ვი ლად იყო. იყო ჯგუ ფი ად მი ა ნე ბი სა, რო მე ლიც ყო ველ დღი უ რად მუ შა ობ და, რომ შექ მ ნი-

ლი ყო მო ნა ცემ თა ბა ზა, ვინ რი სი სპე ცი ა ლის ტია სა ქარ თ ვე ლო ში. ეს ბა ზა შე იქ მ ნა, მაგ რამ

მა ინც მოხ და ისე, რომ სა ქარ თ ვე ლომ ორი თა ო ბის გა მოც დი ლე ბა და კარ გა. სხვა თა შო რის,

იმ სუ ლე ლუ რი მი ზე ზი თაც, რომ ვი ღა ცამ ინ გ ლი სუ რი ენა არ იცო და. ადა მი ა ნუ რი რე სურ სი

არ უნ და და ი კარ გოს, რად გან ეს თვი თონ ადა მი ან საც სჭირ დე ბა და ქვეყ ანა საც.

ფრი დონ საყ ვა რე ლი ძე – რა ტომ ხდე ბო და ცი ვი ლი ზე ბულ ხალ ხ ში ისე თი რამ, რაც ხდე-

ბო და? მა გა ლი თად, 1937 წელს, რო გორც ვი ცით, მან ქა ნე ბით გაჰ ყავ დათ დასახვრეტად,

თი თო ადა მი ანს თი თო სა ბუ რა ვი რომ ჩა ეშ ვა, სის ტე მა ვე ღარ იმუ შა ვებ და. უნ და გითხ რათ

ისიც, რომ სტა ლი ნის დროს ისე თი მშე ნებ ლო ბე ბი იყო, არ და ე სიზ მ რე ბა არა ვის. ეს ვის

ხარ ჯ ზე ხდე ბო და, სხვა სა კითხი ა. სხვა თა შო რის, შად რევ ნე ბიც კეთ დე ბო და! „მტრე ბი“ მა-

ში ნაც იყ ვ ნენ – დღეს არი ან რუ სე თის აგენ ტე ბი, გამ სა ხურ დი ას დროს იყ ვ ნენ – კრემ ლის

აგენ ტე ბი, სტა ლი ნის დროს – იმ პე რი ა ლიზ მის აგენ ტე ბი. გან სახ ვა ვე ბა იმა ში ა, რომ აღარ

1 9 3


არის იდე ო ლო გი ა. ეს, რა თქმა უნ და, ძა ლი ან რთუ ლი თე მაა და ღრმად შეს წავ ლა სჭირ-

დე ბა.

გირ ჩევთ, გა ეც ნოთ ბუ კოვ ს კის არ ქივს, რო მე ლიც მთლი ა ნად არის ინ ტერ ნეტ ში გან-

თავ სე ბუ ლი (http://bukovsky–archives.net/). ბუ კოვ ს კი 1990 წელს ელ ცინ მა ჩა მო იყ ვა ნა

რუ სეთ ში, მან საბ ჭო თა დო კუ მენ ტე ბის დი დი ნა წი ლის ას ლე ბის გა და ღე ბა შეძ ლო. აქ შეხ ვ-

დე ბით ძა ლი ან სა ინ ტერ სო დო კუ მენ ტებს, რო მლე ბიც საბ ჭო თა სის ტე მის არ სის შეც ნო ბა ში

და გეხ მა რე ბათ – მა გა ლი თად, ასეთს – საბ ჭო თა მო ქა ლა ქის ქცე ვის წე სე ბი მა ტა რე ბელ ში.

დარ ბა ზი დან – თქვენ ისა უბ რეთ მა სი სა და ინ დი ვი დის ურ თი ერ თო ბებ ზე, მაგ რამ მა-

ინ ტე რე სებს, თუ იყო ღი რე ბუ ლე ბე ბი თი კონ ფ ლიქ ტე ბი სა ზო გა დო ე ბებს შო რის? თუ იყო

სტე რე ო ტი პე ბი სა ზო გა დო ე ბა ში? დღე საც გა ის მის დამ ცი ნა ვი რეპ ლი კე ბი უმ ცი რე სო ბე ბის

მი მართ; მგო ნი ა, რომ ეს სა ზო გა დო ე ბის პრობ ლე მა ა.

მა რი ნა თა ბუ კაშ ვი ლი – ვა ფა სებ იმას, რომ სა ქარ თ ვე ლო ში არ ყო ფი ლა ებ რა ე ლე-

ბის დარ ბე ვე ბი, მაგ რამ კულ ტუ რა თა შო რის ურ თი ერ თო ბა და დი ა ლო გი არ იყო. კომ პაქ-

ტუ რად ჩა სახ ლე ბულ მა აზერ ბა ი ჯა ნე ლებ მა დღე საც არ იცი ან ქარ თუ ლი ენა. აფხაზს უნ და

სცოდ ნო და აფხა ზუ რი, მეგ რუ ლი და რუ სუ ლი. ამ ადა მი ა ნებს სა სი ცოცხ ლოდ სჭირ დე ბო-

დათ მე ო რე ენა და ეს მე ო რე ენა ყო ველ თ ვის რუ სუ ლი იყო და არა – ქარ თუ ლი. ესეც

იყო გა უცხო ე ბის მი ზე ზი. არ მჯე რა, რომ ადა მი ანს შე იძ ლე ბა ეზიზღე ბო დეს მე ო რე ადა მი-

ა ნი, თუ კი ის იმ მე ო რეს იც ნობს. მე ო რე მხრივ, ადა მი ა ნი მუდ მი ვად ეძებს დამ ნა შა ვეს და

ვერ ამ ბობს, რომ რა ღაც „ჩემი ბრა ლი ა“. ამი ტომ, ყო ველ თ ვის მო ი ნა ხე ბა ეს „დამნაშავე“;

მო დის პრო ვო კა ტო რი და ამ ბობს, რომ ყვე ლა ფე რი იმის – „მეორის“ ბრა ლი ა. რო ცა ამ

„მეორეს“ არ იც ნობ, ად ვი ლად აბ რა ლებ.

გი ორ გი გვა ხა რია – რო მის იმ პე რი ის დან გ რე ვის შე სა ხებ ორ სა ა თი ან დის კუ სი ა ში ყვე-

ლა პრობ ლე მა ზე ვერ ვი სა უბ რებთ, იმი ტომ, რომ უამ რა ვი მი ზე ზი იყო. ზუს ტად ასეა საბ ჭო-

თა კავ ში რის შემ თხ ვე ვა შიც. ჩვენ ახ ლა მოგ ვ დის იგი ვე შეც დო მა, რაც ჩემს და ჩემს წი ნა

თა ო ბას მო უ ვი და, რო ცა მო რა ლის ტუ რი პო ზი ცი ე ბი დან ვცდი ლობ დით ის ტო რი ის შე ფა სე-

ბას. დღეს ჩვენც სწო რედ იმა ვეს ვა კე თებთ. ისე თი ფაქ ტე ბის შე ფა სე ბის დროს, რო გო რი ც

9 აპ რი ლი ა, უნ და მო ვე რი დოთ მი თებს. ცხრა აპ რი ლის შე სა ხებ ორი მი თი არ სე ბობს – ის,

რომ 9 აპ რილ მა და ან გ რია საბ ჭო თა კავ ში რი და ის, რომ საბ ჭო თა კავ ში რი 9 აპ რი ლის გა-

რე შეც და ინ გ რე ო და. მა გა ლი თად, თურ ქ მე ნეთ ში არც სის ხ ლი დაღ ვ რი ლა, არც დე მონ ს-

ტ რა ცი ე ბი ყო ფი ლა, მაგ რამ თურ ქ მე ნე თი დღეს ისე თი ვე და მო უ კი დე ბე ლი სა ხელ მ წი ფო ა,

რო გო რიც სა ქარ თ ვე ლო. ჩვენ ის ტო რი ას ვერ გა ვი გებთ, თუ ამ მი თებ ში ვიცხოვ რებთ. მე

9 აპ რილს ქუჩაში არ გავ სულ ვარ; იმი ტომ, რომ ბევ რი ხალ ხის თავ ყ რი ლო ბა არ მიყ ვარს,

მაგ რამ ვე რაფ რით ვერ გა ვაკ რი ტი კებ იმათ, ვინც იმ ღა მეს იქ იდ გა.

1 9 4


სქოლიო

1 ალექ სან დ რე (ლალი) ჯა ვა ხიშ ვი ლი (1917-1997) – ცნო ბი ლი ქარ თ ვე ლი არ ქე ო ლო გი და სა ზო გა დო მოღ-

ვა წე, ივა ნე ჯა ვა ხიშ ვი ლი სა და ანას ტა სია ჯამ ბა კურ -ორ ბე ლი ა ნის ვა ჟი; 1943 წლი დან სი ცოცხ ლის ბო ლომ-

დე მოღ ვა წე ობ და სა ქარ თ ვე ლოს სა ხელ მ წი ფო მუ ზე უმ ში. 2 ზა ალ ქი ქო ძე (1948 -2005) – არ ქე ო ლო გი, მთამ ს ვ ლე ლი, მაშ ვე ლი და მეგ ზუ რი, ფო ტოგ რა ფი, სა ზო-

გა დო მოღ ვა წე, ერ თ -ერ თი დამ ფუძ ნე ბე ლი ფონ დი სა – „ღია სა ზო გა დო ე ბა- სა ქარ თ ვე ლო“; მუ შა ობ და

ეროვ ნულ მუ ზე უმ ში, არ ქე ო ლო გი ის გარ და კითხუ ლობ და ლექ ცი ებს ეთ ნი კუ რი კონ ფ ლიქ ტე ბის მოგ ვა-

რე ბა ზე, ბი ომ რა ვალ ფე როვ ნე ბა სა და მდგრად გან ვი თა რე ბაზე.3 გივი გუმბერიძე (1945) – საბჭოთა პარტიული მუშაკი. საქართველოს ცკ-ს პირველი მდივანი 1989-1991 წწ.

ამჟამად ცხოვრობს რუსეთის ფედერაციაში. 4 ვლა დი მერ ბუ კოვ ს კი (დაიბ.1942) – რუ სი დი სი დენ ტი, მწე რა ლი და სა ზო გა დო მოღ ვა წე; 12 წე ლი გა ა ტა-

რა საბ ჭო თა ცი ხე ებ ში და ფსი ქი ატ რი ულ სა ა ვად მ ყო ფო ებ ში; 1976 წლი დან ემიგ რა ცი ა ში ა. 5 იმ რე ნა დი (1896-1958) – უნ გ რე ლი სა ზო გა დო და პო ლი ტი კუ რი მოღ ვა წე, უნ გ რე თის სახ ლა ხო რეს პუბ-

ლი კის პრე მი ერ-მი ნის ტ რი; 1930-1940 წლებ ში ცხოვ რობ და სსრკ-ში; 1956 წელს გახ და პრე მი ერ-მი ნის ტ-

რი და ხან მოკ ლე მმარ თ ვე ლო ბის დროს ლი ბე რა ლუ რი რე ფორ მე ბი გა ა ტა რა; სიკ ვ დი ლით და სა ჯეს 1958

წელს. 6 „გლას ნოს ტი“ (საჯაროობა) – პირ ვე ლად ეს ტერ მი ნი პარ ტი ის XXVII ყრი ლო ბა ზე ახ სე ნეს 1986 წლის თე-

ბერ ვალ ში, ამის შემ დეგ ინ ფორ მა ცია საბ ჭო თა კავ შირ ში ღია გახ და. და იწყო მსჯე ლო ბა მა ნამ დე ტა ბუ და-

დე ბულ თე მებ ზე, სტა ლი ნის დიქ ტა ტუ რა ზე, დიდ ტე რორ ზე, პარ ტი უ ლი ნო მენ კ ლა ტუ რის პრი ვი ლე გი ებ ზე,

ეკო ლო გი ურ პრობ ლე მებ ზე და სხვ. 7 „პე რეს ტ რო ი კა“ (გარდაქმნა) – ტერ მი ნი, რომლითაც აღი ნიშ ნე ბო და საბ ჭო თა პო ლი ტი კა 1987-1990

წლებ ში.

სტილი და კორექტურა: ნანა გამყრელიძე

დიზაინი: მანანა არაბული | zangodesign

დაკაბადონება: თორნიკე ლორთქიფანიძე

საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორიის მიზანია ხელი შეუწყოს საბჭოთა ტოტალიტარული

წარსულის შესწავლას, საბჭოთა მემკვიდრეობის პოლიტიკური, სამართლებრივი და მორალური

პასუხისმგებლობის გააზრებას. ორგანიზაციას სურს შექმნას თავისუფალი სააზროვნო და

სადისკუსიო სივრცე დემოკრატიული განვითარების ხელშესაწყობად.

[email protected]

www.sovlab.ge

SOVLAB RED_PANTONE 185 C_C0/M100/Y80/K0 SOVLAB B/W_70%BLACK

საბჭოთა წარსულის გააზრება -...

Documents