ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣΚΡΗΤΙΚΟΣΕίναι ένα ποίημα απόλυτα ολοκληρωμένο αν και έχει χαρακτηριστεί απόσπασμα Είναι το πρώτο από τα μεγάλα ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του ποιητή Πηγή έμπνευσης είναι τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1823-4) και η φυγή των κρητικών με πλοία από το νησί Το ποίημα αναπαράγει το τραγούδι ενός πρόσφυγα Κρητικού που αναπολεί τα περασμένα Είναι χωρισμένο σε 5 ενότητεςΣτο ποίημα αυτό έχουμε συνδυασμό δραματικού αφηγηματικού και λυρικού τρόπου Είναι δραματικός μονόλογος καθώς ο Κρητικός μιλάει σε όλη τη διάρκεια του ποιήματος και διηγείται την ιστορία του αλλά με τόσα άλματα στο χρόνο που ο αναγνώστης εγκαταλείπει την ιστορία και ασχολείται με τον τρόπο που αυτή λέγεται Μέσα από την ιστορία βρίσκει ενδείξεις για την προσωπικότητα του κρητικού Υπάρχει αφηγηματικός τρόπος αφού υπάρχουν και ήρωες και πλοκή και κυρίως ο κρητικός διηγείται την ιστορία τουΟπωσδήποτε όμως μπορεί να διαβαστεί ως λυρικό ποίημα Στη λυρική ποίηση ψάχνουμε τη διατήρηση κάποιας μουσικότητας που τη βρίσκουμε στην ομοιοκαταληξία το 15σύλλαβο στίχο τις επαναλήψεις αλλά και τη συναισθηματικότητα και τη συγκίνηση που βιώνει ο Κρητικός και που μας μεταδίδει1[18]Οι δύο τυπογραφικές γραμμές πριν από το ποιητικό κείμενο ο αρ [18] με τον οποίο αριθμείται το πρώτο απόσπασμα και η κάπως αιφνιδιαστική αρχή με το ρήμα laquoεκοίτααraquo δείχνουν ότι ο ποιητής είχε την πρόθεση να αφηγηθεί όσα είχαν διαδραματιστεί προηγουμένωςΜε την πρώτη κιόλας λέξη αντιλαμβανόμαστε ότι κάποιος αφηγείται μια ιστορία στο παρελθόν ( δραματικός μονόλογος) στην οποία συμμετέχει κι ο ίδιος λόγω της πρωτοπρόσωπης αφήγησης Έχουμε λοιπόν δραματοποιημένο ( ομοδιηγητικό) αφηγητήΤο ποίημα αρχίζει ex abrupto δηλ απότομα και χωρίς καμία εισαγωγή Ο Σολωμός ποτέ δεν είχε την πρόθεση να γίνονται όλα και αμέσως και εύκολα κατανοητά από τον αναγνώστη των ποιημάτων του Αντίθετα περίμενε αυτός ο αναγνώστης να δουλέψει σκληρά για να συλλάβει το νόημα Η ενότητα που φαίνεται με το αρ 18 είναι η πρώτη ενότητα του ποιήματος Ο Σολωμός σχεδίαζε να αρχίζει με τον κρητικό και την αγαπημένη του να βρίσκονται ήδη στο πέλαγος χωρίς καμιά επεξήγηση για το ποιοι ήταν και πώς βρέθηκαν εκεί Υπάρχουν όμως μέσα στο ποίημα αρκετές ενδείξεις για να ζωντανέψει στο μυαλό του ο αναγνώστης τις πιο σημαντικές περιστάσεις που προηγήθηκαν και ακολούθησαν το κρίσιμο συμβάν της τρικυμίαςΗ αφήγηση αρχίζει in medias res δηλ αρχίζει από το πιο ουσιαστικό και καίριο περιστατικό της πλοκής Ο Κρητικός αρχίζει τη διήγησή του αναφερόμενος στην ακτή που ξεχωρίζει μακριά Αντί να περιγράψει κατευθείαν την καταιγίδα θυμάται πώς έκανε έκκληση στο αστροπελέκι για να φωτίσει τη σκηνή και να προσανατολιστεί το λέει laquoκαλόraquo για να το καλοπιάσει Αντί για άλλη απάντηση πέφτουν τρία αστροπελέκια κοντά στην κοπέλα που κινδυνεύει να σκοτωθεί Η θάλασσα η γη κι ο ουρανός καθρεφτίζουν τις αστραπές κι αντηχούν τις βροντές που ακολουθούν

1

Δημιουργείται έτσι αίσθηση δέους όπου τα στοιχεία της φύσης αποδεικνύονται άπειρες φορές πιο ισχυρά ακόμη κι απrsquo το πιο δυνατό ανθρώπινο σώμα Στ 1 Σε α΄πρόσωπη αφήγηση (εκοίταα η μακρά ακουστική διάρκεια της κατάληξης μετα δύο ndashα- εκφράζει τη μεγάλη απόσταση που χωρίζε τον αφηγητή από τη στεριά) παρουσιάζεται ο ήρωας του ποιήματος και η κατάσταση στην οποία βρίσκεται Είναι ναυαγός παλεύει μέσα στη νύχτα με τα στοιχεία της φύσης για να φτάσει με την αγαπημένη του στην ακτή μέσα σε τρομερή κακοκαιρία Αυτός ο πρώτος στίχος μας υποχρεώνει σε μερικές ποσοτικές παρατηρήσεις οι δεκαέξι γραμματικές συλλαβές περιέχουν οκτώ άλφα Το άλφα είναι το μακρύτερο σε διάρκεια φωνήεν της ελληνικής λαλιάς Επίσης θα πρέπει να προσέξουμε πως κανονικά η τομή του δεκαπεντασύλλαβου θα έπρεπε να είναι ανάμεσα στο μακριά και το ακόμη Αντίθετα η λογική τομή είναι μετά το εκοίταα Από αυτά προκύπτει πως ο ποιητής θέλει να υποβάλει στον αναγνώστη την εντύπωση πως ο Κρητικός κολυμπώντας αισθάνεται το ματαιο της προσπάθειας κι έτσι δόμησε το στίχο σε δύο άνισα ημιστίχια στο πρώτο έβαλε μόνο το υποκείμενο που μιλά να παρατηρεί και στο δεύτερο το εμπειρικό αποτέλεσμα της παρατήρησής του την απόσταση που το χωρίζει απrsquo το σκοπό του Όπως κολυμπά μια βυθιζόμενος μία ανερχόμενος (η αίσθηση υποβάλλεται από το εκοίταα και το ήτανε)μια βλέπει τον ορίζοντα και μια τον χάνει ( υποβάλλεται από τη χασμωδία μακριά ακόμη τrsquo ακρογιάλι)Στ 2 έκκληση στο αστροπελέκι το καλοπιάνει λέγοντάς το καλό Το αστροπελέκι ένα φυσικό φαινόμενο που φέρνει καταστροφή δεν μπορεί να είναι καλό Αλλά ο ναυαγισμένος κρητικός κάνει μια επίκληση μια ευχή laquoνα ξαναφέξει πάλιraquo (πλεονασμός) να τον βοηθήσει και να διακρίνει κάτι μέσα στη σκοτεινιά που τον κυκλώνει Το αστροπελέκι του φάνηκε καλό φιλικό Δημιουργήθηκε μια σχέση ανάμεσα στο ουράνιο φαινόμενο και το αδύναμο ανθρώπινο πλάσμα που παλεύει με τα κύματαΣτ 345 Πλήθος εικόνων οπτικές ακουστικές Κατορθώνει μέσα από τις εικόνες να συγκεράσει τη λυρική του προδιάθεση με την πρόθεση για επική ποίηση Εντυπωσιακή η αντίθεση ανάμεσα στην ομορφιά των στοιχείων της φύσης και την αγριότητά τους Με τα laquoτρία αστροπελέκιαraquo ο ποιητής φανερώνει την επίδρασή του από τη λαϊκή παράδοση και το δημοτικό τραγούδι Δημιουργεί την αίσθηση υψηλού δέους όπου τα στοιχεία της φύσης αποδεικνύονται άπειρες φορές πιο ισχυρά κι ανώτερα από το ανθρώπινο σώμα Οι πληθυντικοί πέλαγα ακρογιαλιές βουνά υπογραμμίζουν την απεραντοσύνη της πλάσης Στην ομοιοκαταληξία laquoαντήχανraquo και laquoαν είχανraquo ο ήχος των λέξεων μιμείται την ηχώ που θέλει να αποδώσει ο ποιητήςΣτ 6 Προσωποποίηση Ενώ πρόκειται για αφήγηση περασμένης ιστορίας ο αναγνώστης αισθάνεται ότι την παρακολουθεί ζωντανά λόγω της α΄πρόσωπης αφήγησης της προσωποποίησης και της χρήσης του παρατατικού που καθιστά τον ήρωα παρόντα και τον αναγνώστη να παρακολουθεί τα γεγονότα Στους στίχους 5-6 η εμβρόντητη φύση ρίχνει τη γέφυρα για το μεταφυσικό τοπίο της επόμενης παρένθετης ενότηταςΠΡΟΣΩΠΑ είναι δύο ο αφηγητής δρων πρόσωπο που μένει σrsquo όλο το έργο ανώνυμος και η κορασιά αγαπημένη του αφηγητή που κι αυτή θα μείνει ανώνυμη

2

ΧΩΡΟΣ η αγριεμένη θάλασσαΧΡΟΝΟΣ ο χρόνος του ναυαγίου

2[19]Η αφήγηση για το ναυαγό και την αγαπημένη του διακόπτεται στο δεύτερο απόσπασμα για να συνεχιστεί στο τρίτο Πριν καλά καλά αρχίσει τη διήγησή του τη διακόπτει για να μας βεβαιώσει ότι αυτά που θα πει είναι αληθινά Φοβάται ότι δε θα πιστέψουμε ότι έζησε αυτές τις μεταφυσικές εμπειρίες Όμως ο κόσμος ο θεϊκός όπου ζουν οι μορφές που αντικρίζει ο ποιητής δεν είναι ο κόσμος της φαντασίας είναι κόσμος ολότελα πραγματικός Έτσι ορκίζεται σε ότι είναι πιο ιερό γιrsquo αυτόν (και όχι στα συνηθισμένα κι από την παράδοση ιερά αλλά στα πραγματικά περιστατικά της ζωής του) δηλ τις λαβωματιές του τους πεθαμένους συντρόφους του και την αρραβωνιαστικιά του (έχουμε ομωτική πράξη με κλιμάκωση ) Παρακινημένος πιθανόν από το θάνατο των συντρόφων και της κοπέλας ή κι από τη χρήση των λέξεων laquoέκαψεraquo και laquoκόσμοςraquo κάνει μια παρέκβαση κι αναφέρεται στη Δευτέρα Παρουσία Φαντάζεται τον εαυτό του να σηκώνεται από το χώμα και να αναζητά την καλή του ρωτώντας άλλα αναστημένα πνεύματα για να κριθεί μrsquo αυτή που αγαπά Τα πνεύματα του απαντούν ότι την είδαν να κινείται γρήγορα ψάχνοντας κάποιον Η κοπέλα κρατούσε ndash είπαν- λουλούδια( εικόνα που αποδεικνύει την αγνότητά της) ενώ ο ουρανός και η πλάση όλη σαστίζει

Η αφήγηση σε β΄ πρόσωπο και οι όρκοι των στίχων 234 συνοδεύουν την αποστροφή του ήρωα σε ένα υποθετικό ακροατήριο Δίνονται ιστορικά και βιογραφικά στοιχείαΚατά τη συνομιλία του με τις ψυχές χρησιμοποιεί δραματικό ενεστώτα

- τους ρωτά αν είδαν την ψυχή της αγαπημένης του - τους εύχεται laquoνα δουν καλόraquo ( ευνοϊκή κρίση από το Θεό)- αναφέρεται σε δύο βιβλικά χωρία για να δείξει ότι έφτασε η ώρα της

Κρίσης- διαβεβαιώνει για την αγάπη του προς την κορασιά- εκφράζει τη βεβαιότητα ότι λόγω της μεγάλης του αγάπης θα κριθούν

μαζί την ώρα της Έσχατης ΚρίσηςΟι ψυχές των νεκρών δίνουν τις εξής πληροφορίες

- την είδαν το πρωί στην Πόρτα του Παραδείσου αλλά και πριν λίγο- στην εμφάνισή της είναι φανερή η αγνότητα- ήταν χαρούμενη και φαινόταν πως ανυπόμονα έψαχνε κάποιον ( η

αναζήτηση δίνεται με τους τρεις δραματικούς ενεστώτες σαλεύει κοιτάζει γυρεύει)

Το περιβάλλον αντιδρά ανάλογα- ο ουρανός άκουγε το τραγούδι laquoσαστισμένοςraquo- η φωτιά του άλλου κόσμου καθυστερούσε το κάψιμο του κόσμου

Στ 1 Ο θεϊκός κόσμος όπου ζουν οι μορφές που αντικρίζει ο ποιητής δεν είναι ο κόσμος της φαντασίας που τον πλάθει ο ίδιος είναι κόσμος ολότελα πραγματικός με την κυριολεκτική σημασία της λέξης Πριν μας μιλήσει γιrsquo αυτόν μας το δηλώνει ρητά διακόπτει το λόγο του για να μας βεβαιώσει ότι αυτά που πρόκειται να πει είναι απολύτως αληθινά Φοβάται ότι δε θα πιστέψουμε ότι δοκίμασε όλες αυτές τις μεταφυσικές εμπειρίες

3

Στ 23 ο χρόνος και ο χώρος αναφέρονται στο παρελθόν στην περίοδο της εξέγερσης των Κρητών (αναδρομική αφήγηση) Μας θυμίζει λίγο τον πόνο του Οδυσσέα που έχασε τους συντρόφους του ( ίχνη νεοκλασικισμού)

Στ 4 αναφορά στην αγαπημένη του που πεθαίνει ( προδρομική αφήγηση) ndash προοικονομία Ο ΟΡΚΟΣ στ2-4

Επειδή όσα θα διηγηθεί ο ήρωας θα φανούν απίστευτα ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να πάρει έναν τριπλό όρκο Έτσι ο όρκος αποκτά μεγαλύτερη ισχύ και ενέχει στοιχείο μαγείας και γοητείας ( σύνθεση των στοιχείων ανά τρία ndash ο αριθμός 3 έχει μαγικό χαρακτήρα από την αρχαιότητα αλλά και στο δημοτικό τραγούδι ) Ο όρκος αφορά πράγματα που είναι πολύτιμα για τον αφηγητή τα πραγματικά περιστατικά της ζωής του και όχι τα συνηθισμένα από την παράδοση και τα ιερά Παρατηρούμε μια κλιμάκωση στη σειρά των επιλογών του ( ομωτική πράξη με κλιμάκωση ) οι λαβωματιές ( η γενναιότητα του ίδιου ως πολεμιστή ) οι νεκροί συμπολεμιστές ( η αξία της συντροφικότητας και της θυσίας για την ελευθερία ) η ψυχή της νεκρής αγαπημένης ( η αξία του έρωτα και της αγάπης ) Λειτουργία όρκου

- πείθει τον υποθετικό αναγνώστη για την αλήθεια όσων θα ειπωθούν- δίνει έμμεσα πληροφορίες για τον αγώνα των Κρητών και την πολεμική

δράση του ίδιου του αφηγητή- προϊδεάζει για το θάνατο της κοπέλας

Στ 5 -18 Προσοχή στην παρένθεση έχουμε υπέρβαση χώρου-χρόνου Η συνάντηση με την κορασιά ( η laquoνέκυιαraquo του Σολωμού) Μόλις θυμήθηκε την κόρη ταράζεται ολάκερος Η παλιά αγάπη ξυπνά μέσα του με ορμή Η ιστορία σταματά Φωνάζει ο κρητικός να χτυπήσει η σάλπιγγα της Δεύτερης παρουσίας κι ο ταραγμένος νους του βλέπει την ευχή του να πιάνειΜετάβαση στον κόσμο του ονείρου και της φαντασίας Μεταφυσική ατμόσφαιρα Μεταφερόμαστε στην ημέρα της Έσχατης Κρίσης κατά την οποία εγείρονται οι νεκροί και μεταφέρονται στην κοιλάδα Ιωσαφάτ Ο αφηγητής με αγωνία ρωτά τις σκιές των νεκρών αν είδαν την αγαπημένη του και παίρνει θετική απάντηση Όταν πληροφορείται ότι κάποιον ψάχνει ελπίζει ότι θα ενωθεί μαζί της Στο Σολωμό η αναφορά του θανάτου αμέσως ακολουθείται από μια αναφορά στη Δευτέρα Παρουσία Το θέμα της Έσχατης Κρίσης έχει τις ρίζες του στην Πλατωνική Φιλοσοφία στην Παλαιά Διαθήκη και στα δημοτικά τραγούδιαΣτ 5 η Σάλπιγγα της 2ας Παρουσίας μνημονεύεται από το Σολωμό και στο Λάμπρο στη Γυναίκα της Ζάκυθος κα Προκαλεί εντύπωση η πυκνή αναφορά σε όλο του το έργο στην πράξη του σαβανώματος που ως σήμερα δεν έπαψε να τελείται στη Ζάκυνθο Το σάβανο το σκίζουν από την κορυφή ως τη μέση για να μπορεί ο πεθαμένος να βγει εύκολα απrsquo αυτό κατά τη Δευτέρα ΠαρουσίαΣτ 7 κε Η πρόδρομη αφήγηση συνεχίζεται με υποφορά και ανθυποφορά κατά τα πρότυπα των δημοτικών τραγουδιώνΣτ 9 ο στίχος δηλώνει απογοήτευση και ματαιότητα μόνη ελπίδα ο έρωταςΣτ 10 ο ρομαντικό ς έρωτας που επεκτείνεται και μετά το θάνατο

4

Στ 11 laquoτα λουλούδια της παρθενίαςraquo επαναλαμβανόμενο μοτίβο στην ποίηση του Σολωμού Συμβολίζουν ομορφιά σώματος ευαισθησία ψυχής και αγνότηταΣτ 12 laquoστη θύρα της Παράδεισοςraquo ξανασυναντάμε την έκφραση σε Ερωφίλη δημοτικά τραγούδια ΣολωμόΣτ13 η κοπέλα εμφανίζεται χαρούμενη να ψάλλει αναστάσιμους ύμνους Η χαρά της προκύπτει από την προσμονή της συνάντησής της με τον καλό τηςΣτ 15 προσωποποίηση οπτική εικόνα Και σε αυτή την ενότητα όπως και στην προηγούμενη το μοτίβο της φωτιάς κυριαρχεί καταστροφικό μαζί και καθαρτήριοΣτ 141718 έκδηλη η αγάπη της κοπέλας για τον Κρητικό η προσμονή της συνάντησης και η ανταπόκρισηΣτ 11-18 η ωραία γυναίκα που αναζητείται κατά την ανάσταση των νεκρών μπορεί να είναι είτε η αγαπημένη του κρητικού είτε η γυναίκα της οπτασίας Θα πρέπει να είναι στην πραγματικότητα και οι δύο κι έτσι αυτό ο Πρόλογος μας προετοιμάζει ανεπαίσθητα για το θάνατο της κόρης στο τέλος του ποιήματος

Η ενότητα αυτή είναι η μόνη που η κοπέλα έχει ενεργό αν και βουβό ρόλο Το επεισόδιο αυτό καθώς παραπέμπει στην έσχατη κρίση αντιστοιχεί σε μια δοκιμασία και μάλιστα την τελική δοκιμασία όπου σύμφωνα με το θρησκευτικό κώδικα θα κριθούν όλοι οριστικά και τελειωτικά για να δικαιωθούν ή να καταδικαστούν στην αιωνιότητα Ένα δεύτερο στοιχείο είναι η έμφαση που δίνεται στην προσδοκία συνάντησης με τη νεκρή αγαπημένη της κοινής αντιμετώπισης της Έσχατης Κρίσης και της παντοτινής ένωσης μαζί της σε μια αιώνια δικαίωση

στ 5-18Η συνειρμική μετάβαση χρονικά και τοπικά γίνεται με τα ακόλουθα

εκφραστικά μέσα η χρήση της παρένθεσης προσφώνηση ( Λάλησε Σάλπιγγα) προσωποποίηση (σάλπιγγα) εικόνες ακουστικές και οπτικές ο δραματικός ενεστώτας ( laquoτινάζωraquo laquoσχίζωraquo ) που δίνει

παραστατικότητα μεταφορά ( σχίζω δρόμο ) σχήμα κατεξοχήν ( laquoμην είδετε την ομορφιά) η κόρη έχει την ιδανική

ομορφιά είναι η προσωποποίηση της έννοιας

Στοιχεία θρησκευτικότηταςI η πίστη στην αθανασία της ψυχήςII η πίστη στη μεταθανάτια ζωή και η τελική κρίση κατά τη Δευτέρα

ΠαρουσίαIII η αναφορά στη Σάλπιγγα ( αυτή θα σημάνει την έναρξη της

Δευτέρας Παρουσίας σύμφωνα με στοιχεία της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης )

IV η αναφορά σε στοιχεία από την Αποκάλυψη του Ιωάννη ( ούτε καπνός δεν έχει μείνει πια κι ένας νέος ουρανός δημιουργήθηκε )

V οι αχνές σκιές των νεκρών που θέλουν να ελευθερωθούν

5

VI η αναφορά στην κοιλάδα του Ιωσαφάτ όπου θα γίνει η Κρίση VII η Πύλη του Παραδείσου

Επιδράσεις στο απόσπασμα Δημοτικό τραγούδι ο αριθ 3 η συνομιλία με τους νεκρούς η ζωή των νεκρών που μοιάζει με αυτή των ζωντανών η πόρτα του Παραδείσου Ερωτόκριτος η πόρτα του Παράδεισου ο ιαμβικός 15σύλλαβος η ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία Δάντης οι εικόνες από τον Παράδεισο (στ 7-14) Επτανησιακή Σχολή τα θέματα laquoπατρίδαraquo laquoγυναίκαraquo laquoθρησκείαraquo

3[20]χώρος- χρόνος θάλασσα χρόνος ναυαγίουΜετά από την παρένθεση αυτή η διήγηση του Κρητικού επιστρέφει στην καταιγίδα που περιέγραφε στο [18] Όμως σχεδόν αμέσως το χαλασμό διαδέχεται η νηνεμία Κάποια μυστηριώδης δύναμη αναγκάζει τη φύση να γαληνέψει εντελώς τόσο που η θάλασσα έγινε καθρέπτης που καθρεπτίζονται τrsquo αστέρια Η απόλυτη άπνοια και η απόκοσμη ησυχία προοικονομούν την εμφάνιση ενός υπερφυσικού γεγονότος την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης Το απόσπασμα είναι γεμάτο από πολλά εκφραστικά μέσαΣτ 12 Ο αφηγητής επιστρέφει στην καταιγίδα και τη θαλασσοταραχή της ενότητας 18 Τα αποσιωπητικά του στ 1 υποδηλώνουν τη διάρκεια της βροντής ενώ στο στ 2 έχουμε ένα δομικό σολωμικό μοτίβο ( το χοχλό που βράζει παρομοίωση) ο κοχλασμός του νερού τη μεταφορά τη συναντάμε και στη Γυναίκα της Ζάκυθος και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους Στ 2-3 διασκελισμός Σηματοδοτείται η διάρκεια που απαιτείται για τη μεταστροφή της ταραχής σε άκρα ησυχίαΣτ2-4 παρομοιώσεις μεταφορές αυτές οι μεταφορές υποβάλλουν την αγριάδα της θάλασσας και μετά την απέραντή της γαλήνη Και στις δύο περιπτώσεις η θάλασσα παρομοιάζεται με κάτι ενώ στη μεταφορά συγκρίνεται με δύο πράγματαΣτ3 η ξαφνική νηνεμία και η απόλυτη ησυχία προοικονομούν τη φεγγαροντυμένη Η αλλαγή αυτή των καιρικών συνθηκών επιβάλλεται ως λογική και απαραίτητη αφού πρέπει να προετοιμαστεί κατάλληλα το κλίμα για την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης Η θάλασσα γίνεται καθρέπτης που καθρεπτίζει τrsquo άστρα σα να συμφιλιώνεται ο κόσμος της φύσης με τα ουράνια σώματα που θεωρούνται θεϊκά Ο Κρητικός βρίσκεται σε μια κατάσταση έκστασης και ο αναγνώστης μετά τη λυρική περιγραφή αναμένει ένα σημαντικό και μεταφυσικό γεγονός Μέσα από την ακτινοβολία της φύσης ξεπηδά η φεγγαροντυμένη που με τις δυνάμεις της καθυποτάσσει όλα τα φυσικά στοιχείαΣτ 3 η επανάληψη της λέξης laquoησυχίαraquo δηλώνει την έγνοια του ποιητή για την αλλαγή των συνθηκών Δε σηματοδοτεί όμως μόνο την επικράτηση της ησυχίας στον εξωτερικό κόσμο αλλά και στον εσωτερικό την ψυχή του αφηγητή Στην ενότητα αυτή ο Σολωμός αναπτύσσει το αρχαίο και γνωστό σrsquo αυτό μοτίβο της σιγής του κόσμου πριν από τη θεία επιφάνεια που στη

6

συνέχεια επιδρά με τρόπο θαυματουργικό σε ολόκληρη τη φύση μεταμορφώνοντας και αγιάζοντας τα πάντα Στ 4 παρομοίωση μεταφορά αξιοπρόσεκτη η συνύπαρξη και των δύο Εντυπωσιακό επίσης το χιαστικό σχήμα των φωνηέντων στη δεύτερη και τρίτη λέξη ε-ι-ο-ι-ε-ο-ι-ε όπου τα φωνήεντα κι από τις δύο μεριές του ε είναι τοποθετημένα αντικριστά σα σε καθρέφτη Έτσι έχουμε μια μίμηση της αντανάκλασης των άστρων που καθρεφτίζονται στη θάλασσα Στ5 ο ρομαντικός ποιητής επηρεάζεται από ανιμισμό λατρεία φύσης η φύση αρχίζει να παραλληλίζεται με ναό Η εντυπωσιακή και απότομη αλλαγή δικαιολογείται από την παρουσία κάποιας απόκρυφης δύναμης που όντας δυνατότερη από την άγρια φύση την ανάγκασε να γλυκάνει να γαληνέψει νε ετοιμαστεί για την laquoεπιφάνειαraquo της ιδανικής και τέλειας Φεγγαροντυμένηςκρυφό μυστήριο απόκρυφη δραστηριότητα και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους Μέσα στο μυστήριο αυτό δύο είναι πάντα οι δρόμοι που βγάζουν έξω από το πανέρμο δάσος της σολωμικής ποίησης ο λογισμός και το όνειρο που τα ξαναβρίσκουμε ζευγαρωμένα εκεί όπου ο Κρητικός αναπολεί τη φεγγαροντυμένη κόρη μη ξέροντας αν την είχε laquoποιήσειraquo ο λογισμός του ή το όνειρο τον καιρό της βρεφικής του ηλικίας Με λογισμό και με όνειρο πορεύεται πάντα μέσα στο κρυφό μυστήριο της ζωής ο θνητόςΣτ7-8 παρομοίωση είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι το άγνωστο μέρος των παρομοιώσεων συνήθως από τη θάλασσα ενώ οι εικόνες αντλούνται από τη στεριάΣτ 9 ευτυχισμένη η κορασιά τον έσφιξε στην αγκαλιά της και κατόπιν λιποθύμησε ή ξεψύχησε χωρίς να το αντιληφθεί ο αγαπημένος της Κάτι τέτοιο πρέπει να υποθέσουμεΣτ 9-12 ούτε μια πνοή δε διαταράσσει την υπερφυσική γαλήνη υπάρχουν μόνο οι ανταύγειες απrsquo το ολόγιομο φεγγάρι που τρεμοπαίζουν στη θάλασσα δίπλα στην κοπέλα σαν να ξετυλίγονται ώσπου ξεπροβάλλει η φεγγαροντυμένη Η πιο καθαρή περιγραφή ανάδυσης του κρυφού είναι η περιγραφή της εμφάνισης της φεγγαροντυμένης Η λέξη κλειδί εδώ είναι το laquoξετυλίζειraquo Ο Κρητικός έχει την εντύπωση ότι πρόκειται για κάτι κρυμμένο που ξαφνικά βγαίνει μέσα από το φεγγάριΣτ 12 η φράση είναι απρόσμενη μοιάζει να προϋποθέτει ότι ήδη ξέρουμε πως υπάρχουν τέτοια θηλυκά όντα Η θεϊκή αυτή μορφή εμφανίζεται σαν όραμα και αναδύεται από το φεγγάρι λουσμένη στο φως του με την παρουσία της δίνει στον ήρωα κουράγιο και δύναμη για να συνεχίσει να κολυμπά με σθένοςΣτ 13 σχήμα συναισθησίας ( συνδυάζονται δύο διαφορετικές αισθήσεις) σχήμα οξύμωροΤο πρώτο μισό του στίχου περιλαμβάνει τρεις συχνές στο Σολωμό εικόνες φως δροσιά τρέμει Αυτά τα τρία στοιχεία σχηματίζουν το κατάλληλο κλίμα για τη θεϊκή θωριά της γυναίκας που τα μαύρα μάτια της έρχονται σε αντίθεση με τα χρυσά της μαλλιά Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Σολωμός αντιπαραθέτει το χρυσό με το μαύρο (μαύρη πέτρα ολόχρυση ndash Ελ Πολιορκημένοι) για να δημιουργήσει την εντύπωση του θαυμαστού

4[21]Η φεγγαροντυμένη η κοπέλα που αναδύθηκε από το φως του φεγγαριού έχει θεϊκή εμφάνιση Κοιτάζει τrsquo αστέρια κι αυτά αναγαλλιάζουν μπροστά στη

7

θεϊκή της φύση Ψηλή σαν κυπαρίσσι περπατάει πάνω στα νερά και ανοίγει την αγκαλιά της Τότε η νύχτα πλημμυρίζει με ουράνιο φως και η πλάση μεταμορφώνεται σε ναό Η φύση μεταμορφώνεται από κάτι υλικό σε χώρο που μπορεί να λατρέψει το Θεό Τότε η θεϊκή γυναίκα γυρίζει και κοιτάζει τον Κρητικό όπως η βελόνα της πυξίδας δείχνει το Βορρά Ο Κρητικός μαγνητίζει τη ματιά της φεγγαροντυμένης και η μαγνητική της ματιά τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Ο Κρητικός έχει χάσει κάθε αίσθηση του κόσμου γύρω του εκτός από το όραμά του Νιώθει τη μορφή της πολύ οικεία αισθάνεται ότι την έχει ξαναδεί κάπου πολύ μακριά στο παρελθόν Χωρίς να μπορεί να προσδιορίσει την ανάμνηση δάκρυα αναβλύζουν από τα μάτια του και χάνεται από μπροστά του το θεϊκό της πρόσωπο Νιώθει ότι τα μάτια της είναι σα θεοί που ψάχνουν τα σωθικά του και μπορούν να δουν μέσα στην ψυχή του και να διαβάσουν τις σκέψεις του Αν μπορούσε να μιλήσει θα της έλεγε για ποιους λόγους η καρδιά του ήταν γεμάτη πόνο οι Τούρκοι άρπαξαν τα αδέλφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του κι έσφαξαν τους γονείς του Απευθύνεται στην οπτασία και την ικετεύει να τον βοηθήσει να σώσει την κοπέλα του γιατί είναι ότι του απέμεινε Στ 1-9 σταδιακά παγώνει ο χρόνος (σχετική επιβράδυνση) Στ 1 προσωποποίησηΣτ 2 τα αστέρια παρά το γεγονός ότι ακτινοβολούν και τη λούζουν με το φως τους δεν την εξαφανίζουνΣτ3 παρά το γεγονός ότι πατάει στο νερό η επιφάνειά του δεν ταράζεται καθόλου ούτε υποχωρεί Έμμεση αναφορά στη θεϊκή της φύση ( όπως ο Ιησούς )Στ 4 μεταφοράΣτ 5-6 το αρχαιοελληνικό ιδεώδες της ομορφιάς και της καλοσύνης συνυπάρχει με τη χριστιανική σημασία των όρων Αρκετά πρωτοποριακή στάση για την εποχή του καθώς αυτές οι αρετές αποδίδονται σε γυναικείο πρόσωπο Καθώς ανοίγει την αγκαλιά της με αγάπη καλοσύνη και ταπεινοσύνη προς τον ήρωα η νύχτα πλημμυρίζει με φως και η φύση γίνεται σα λαμπρός ναός Στ 1-8 έχουμε ανιούσα κλιμάκωση φωτοχυσίας Συχνά στο σολωμικό ποιητικό τοπίο ενώ η διάταξη των στοιχείων του οδηγεί προς τη σύνθεση κάποιου φυσικού τοπίου ξαφνικά παρεμβαίνει το φως και αναιρεί το αποτέλεσμα Το φως λύνει το τοπίο και το ανασυνθέτει σrsquo ένα τοπίο μη φυσικό Αυτό συμβαίνει γιατί το φως του Σολωμού είναι το θείο φως που ταυτίζεται με το Θεό την αλήθεια τη σωτηρία Το τοπίο όπου συναντιέται το φως με το σκοτάδι συνιστά ένα χώρο τραγικό ένα χώρο που η φυσική παρόρμηση αναμετριέται με το ηθικό χρέος Στο Σολωμό το φως έρχεται από ψηλά από τον ουρανό τη σελήνη ταrsquo αστέρια Το πιο συγγενικό με το φως μέρος του σώματος είναι τα μάτιαΣτ8 παρομοίωσηΣτ 9 αίσθηση κινδύνου ndash τα ρείθρα υδάτινα ρεύματαΣτ10 παρομοίωση ψάχνοντας ο Σολωμός να βρει έναν έντονο τρόπο να δείξει πώς ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της οπτασίας βρήκε την laquoπετροκαλαμίθραraquo ένα κομμάτι μαγνητικής βελόνας που οι ναυτικοί χρησιμοποιούσαν για τον προσανατολισμό τους Την εποχή του Σολωμού ο

8

κόσμος ενδιαφερόταν πολύ για τις δυνάμεις του ηλεκτρισμού και του μαγνητισμούΣτ 11 Η φεγγαροντυμένη γυρίζει το κεφάλι της όχι στην κοπελιά αλλά στον ίδιο Σrsquo αυτό τον στίχο έχουμε εμφανώς διαφοροποίηση ανάμεσα στη φεγγαροντυμένη και στην αρραβωνιαστικιάΣτ 13-18 ανιχνεύονται απηχήσεις πλατωνικών και αριστοτελικών απόψεων για την αναγνώριση πραγμάτων ιδεών που η ψυχή μας είχε αντικρύσει σrsquo ένα προσωματικό στάδιο Οι διαλογισμοί του κρητικού δείχνουν πόσο δυνατός ήταν ο θαυμασμός του Παρατηρούμε πως τα βιώματα που συνδέουν τον ήρωα με τη φεγγαροντυμένη παραπέμπουν στην κατηγορία της laquoπαιδικότηταςraquo κι επομένως είναι βιώματα κατεξοχήν διονυσιακά με την έννοια ότι εκφράζουν μια σχέση εξάρτησης του Εγώ από κάποιο ευρύτερο πόλο έλξης

Ερμηνείες φεγγαροντυμένηςΟ κρητικός προσπαθεί να θυμηθεί πού συνάντησε στο παρελθόν τη Φεγγαροντυμένη- ήταν κάποιο εικόνισμα σε ναό- ήταν πλάσμα της φαντασίας του το ιδανικό ερωτικό ταίρι- ήταν μια μορφή από τη βρεφική του ηλικία ( ίσως η μητέρα του)Και πάλι έχουμε τη χρήση του αριθμού 3

Στ 15-16 Αξιοσημείωτη η ύπαρξη του αντιθετικού ζεύγους λογισμός-όνειρο προσφιλές στο Σολωμό Λογισμός σκέψη περισυλλογή αφορά στις νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου που τον κρατούν στην πραγματικότηταΌνειρο εκφράζει τις μυστηριακές και τις απόκρυφες πτυχές της ψυχής Ο Κρητικός νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη γνώριζε τα βάσανα της οικογένειάς του και τα δικά του Ζητά βοήθεια για την αγαπημένη τουΣτ 19-20 2στιχη παρομοίωση που συνδέεται με εντυπωσιακό τρόπο με τους επόμενους στίχους Η γυναίκα σα μια παλιά ανάμνηση πετάγεται μπροστά του όπως το νερό που το μάτι βλέπει να ξεπηδάει ξαφνικά από το βράχο Η αναφορά ίσως στο νερό και στο μάτι φέρνει αληθινά δάκρυα στα μάτια του Κρητικού κι έτσι συνδέεται το μέσα με το έξω το ορατό με το αόρατοΣτ22 αντίθεση ( ο ήλιος φωτίζει το νερό το δάκρυ θολώνει την όραση) το δάκρυ αιτία να χαθεί το πρόσωπο του θείουΣτ 23 σχήμα συναισθησίας Τεχνική ρομαντισμού αλλά και κορυφαία στιγμή του ευρωπαϊκού ρομαντισμού συμπυκνωτικός ο τρόπος που επιδρά το συναίσθημα Φαίνεται ότι ακριβώς επειδή ο Κρητικός μπορεί νrsquo ακούσει τα μάτια της μέσα του δεν μπορεί να προφέρει λόγια Αυτός ο παράδοξος και πολύπλοκος μεταφορικός λόγος που συνδέει το μέσα με το έξω και συγχέει το ορατό με το λόγο μεταδίδει αυτή την εκτός του κόσμου τούτου κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ΚρητικόςΣτ 25 Τρίτη αναφορά στη θεϊκή ταυτότητα της φεγγαροντυμένης σταματά εδώ ο παραλληλισμός του κόσμου του κρητικού με τη φεγγαροντυμένηΣτ26-27 μεταφορά ( διάβαζε το νου μου) Νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις μύχιες σκέψεις του καλύτερα από όσο θα τις εξέφραζε ό ίδιος Η οπτική

9

επικοινωνία μπορεί να διακόπτεται για λίγο όμως αρχίζει αμέσως μια βουβή αλλά πολύ βαθύτερη επαφή μεταξύ τουςΣτ29-35 χώρος χρόνος η αφήγηση μεταφέρεται στο παρελθόν στην Κρήτη την εποχή που οι Τούρκοι αφανίζουν την οικογένεια του ΚρητικούΟ ήρωας θα ήθελε να της μιλήσει και να της εξομολογηθεί τα βάσανά του Οι Τούρκοι αφάνισαν την οικογένειά του υποδούλωσαν τη χώρα του και τον ίδιο τον έστειλαν πρόσφυγα στην ξενιτιά Χαρακτηριστική είναι η συναισθηματική ένταση που μας μεταφέρει για τις κακουχίες του Ο Κρητικός λειτουργεί συνεκδοχικά στην ιστορία του συμπυκνώνει τα βάσανα διαφόρων κρητικώνΣτ 29 μεταφορά laquo φύτρωσαν οι πόνοιraquoΣτ 30 μεταφορά laquo εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquoΣτ 36 Ο Κρητικός γεμίζει τις φούχτες του με χώμα κρητικό όταν αφήνει την Κρήτη όπως έκαναν πάντα οι Έλληνες όταν άφηναν τον τόπο τους Στο χώμα αυτό φυτεύουν ένα φυτό για να θυμούνται την πατρίδα Είναι φανερό πως έτσι κάπως βλέπει την αρραβωνιαστικιά του ο κρητικός Στ 37 την κοπέλα τη βλέπει σαν ένα τρυφερό κλωνάρι που θα μπορούσε να ριζώσει στο νέο τόπο αλλά τώρα τη βλέπει να φυτρώνει στο χείλος του γκρεμού Είναι το μόνο πράγμα για το οποίο αξίζει να ζήσει ο Κρητικός το μόνο που έχει να κρατηθεί για να μην πέσει στο βάραθρο της απελπισίας και της τρέλας

Η φεγγαροντυμένη Ο ίδιος ο Σολωμός μας λέει ότι το θέμα του ποιήματος είναι laquoο έρωτας θεοποιημένοςraquo (lrsquo amore divinizzato) Για την ερμηνεία αυτής της φράσης θα πρέπει να εξετάσουμε την ταυτότητα της φεγγαροντυμένης Η αφήγηση μεταβαίνει από την κοπέλα σε μια γυναικεία οπτασία με μεταβατική λέξη το φεγγάρι που καθρεφτίζεται γαλήνια στη θάλασσα Ο αιφνιδιασμός που νιώθει ο αναγνώστης με την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης τον κάνει να θυμηθεί τα θηλυκά όντα που γνωρίζει από τις παραδόσεις ( νεράιδες ξωτικά μάγισσες κα) Χαρακτηριστικά φεγγαροντυμένης

- θεϊκή θωριά ( μεταφορά)- χρυσά μαλλιά ( μεταφορά)- ολόμαυρα μάτια ( αντίθεση με τα χρυσά μαλλιά)- είναι ανάλαφρη ( πατεί χωρίς να το σουρώνει δραματικός ενεστώτας)- ψηλή λεπτή αέρινη ( κυπαρισσένιο)- γοητευτική- γεμάτη καλοσύνη

Παλαιότεροι κριτικοί ταυτίζουν τη φεγγαροντυμένη με την Ελλάδα ή την Ελευθερία Αυτό γεννήθηκε ίσως από τη σύγχυση ανάμεσα σε δύο ξεχωριστές γυναικείες μορφές στους Ελεύθερους Πολιορκημένους ( Μεγάλη Μητέρα κορασιά ντυμένη το φεγγαρόφωτο) Άλλοι υποστηρίζουν ότι συμβολίζει την αγάπη του θεού άλλοι την αθάνατη ψυχή της αγαπημένης του που αποχαιρετά το άψυχο σώμα της για να ανέβει στους ουρανούς ( έτσι κι ο γλυκός ήχος είναι η θεία αρμονία των αγγέλων) Η περιγραφή της φεγγαροντυμένης μοιάζει με τη φεγγαροντυμένη στο laquoΛάμπροraquo που ο Σολωμός είχε πει πως ήταν η Αφροδίτη Η φεγγαροντυμένη

10

μπορεί να είναι η ίδια η άφθαστη και απροσπέλαστη ενότητα ψυχής και φύσης Τελικά ίσως πρόκειται για κάτι πιο αφηρημένο Μοιάζει να είναι η θεϊκή αρχή του Έρωτα που εμφανίζεται με διάφορες μορφές ( ψυχή της γήινης αγαπημένης Παναγία άλλη μητρική μορφή) Είναι μια ιδανική μορφή ίσως έμφυτη (όπως οι ιδέες που πίστευε ο Πλάτων) ενσάρκωση της πλατωνικής ιδέας της ομορφιάς της καλοσύνης της δικαιοσύνης και της αρμονίας Η φεγγαροντυμένη παραμένει καθαρά σολωμική σύλληψη που συνδέει τον ελληνικό ανθρωπισμό ( η φύση ως χώρος του κάλλους και της αρμονίας) με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος Η φεγγαροντυμένη αποτελεί μια προσπάθεια σύνθεσης ενός πλάσματος που θα συνασπίζει τις τρεις υποστάσεις του φυσικού την εξωτερική φύση τον ηθικοπνευματικό χαρακτήρα του ανθρώπου και το θεόΕπιδράσεις στο απόσπασμα

Ερωτόκριτος laquo τρυφερό κλωνάριraquo ο γκρεμός ως σύμβολο δεινών Δημοτικό τραγούδι το εξωλογικό στοιχείο ο αριθ 3 ( τριπλή επανάληψη του καν) Θρησκεία το περπάτημα στη θάλασσα χωρίς να βουλιάζει η μορφή Αρχαιότητα πλατωνικές απηχήσεις της θεωρίας των Ιδεών Ιταλικό ς κλασικισμός νύμφες στη φύση κάτω από το φεγγαρόφωτο Ρομαντισμός Η Ιδέα που κυριαρχεί στη φύση Δάντης μορφές που μοιάζουν στη Φεγγαροντυμένη

5[ 22] Ο Κρητικός συνεχίζει την ιστορία του χωρίς διακοπή Η γυναίκα συμμερίζεται τον πόνο του τόσο πολύ ώστε δάκρυα ξεπηδούν απrsquo τα μάτια της τα οποία τώρα του θυμίζουν την αρραβωνιαστικιά του Χάνεται αλλά ενώ φεύγει εκείνος νιώθει ένα δάκρυ της στην παλάμη του Ξεκινά μια παρέκβαση από τη διήγησή του καθώς το χέρι που δέχτηκε το δάκρυ της φεγγαροντυμένης του φέρνει στο νου το χέρι του όταν στην Κρήτη σκότωνε με το μαχαίρι τους Τούρκους Τώρα το χέρι αυτό αντί να το χρησιμοποιεί στη μάχη το απλώνει ζητιανεύοντας στους περαστικούς που τον λυπούνται Έτσι αξιολύπητος και θλιβερός βασανίζεται από σκληρούς εφιάλτες στον ύπνο του Ονειρεύεται ξανά και ξανά την τρικυμισμένη θάλασσα που απειλεί την κοπέλα Όμως όταν βάλει την παλάμη στο μέτωπό του αμέσως γαληνεύει Η αναφορά στη γαλήνη είναι σα να τον επαναφέρει στην ιστορία που είχε διακόψει και τη συνεχίζει Επιστρέφει στο σημείο που κολυμπούσε και το χέρι του σα να οπλίστηκε με νέα δύναμη μετά το δάκρυ της φεγγαροντυμένης μια δύναμη που δεν την είχε όταν πολεμούσε τους Τούρκους Έτσι με μια ακόμη αναδρομή αρχίζει μια αφήγηση των πολεμικών του κατορθωμάτων στην Κρήτη Ο Κρητικός επανέρχεται στη διήγηση της προσπάθειάς του να σωθούν από το ναυάγιο και περιγράφει πόσο δυνατά χτυπούσε η καρδιά του όπως ακουμπούσε δίπλα στην αγαπημένη του και κολυμπούσε με μεγάλη δύναμη Ο ρυθμός του όμως χαλαρώνει καθώς αρχίζει να ακούγεται ένας ήχος γλυκός απόκοσμος και απροσδιόριστος Δεν του θυμίζει τίποτα γνωστό και

11

τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί του Ο υπερφυσικός αυτός ήχος είναι τόσο δυνατός που μόνο ο Έρωτας κι ο θάνατος είναι τόσο δυνατοί Νιώθει ότι τον γεμίζει ολοκληρωτικά και όταν σταματά του επιτρέπει να γεμίσει πάλι από την παρουσία της αγαπημένης του Κατορθώνει τελικά να φτάσει στην ακτή όμως η κοπέλα είναι πια νεκρή Έτσι τελειώνει το ποίημα όπως άρχισε με μια αναφορά στην ακτή (σχήμα κύκλου)Στ 12 η θεϊκή μορφή αντιδρά ανθρώπινα μπροστά στον ανθρώπινο πόνο Πριν εξαφανιστεί χαμογελά στον ήρωα εμψυχώνοντας τον μrsquo αυτόν τον τρόπο Σχήμα αντίθεσης στους 2 πρώτους στίχουςΣτ 3 άκουσα= ένιωσα το έχουμε ξανασυναντήσει μrsquo αυτή τη σημασία Το δάκρυ της φεγγαροντυμένης που είναι σύμβολο δύναμης έχει μια μαγική δύναμη Αρχικά παραλύει και αποδυναμώνει τον ήρωα στη συνέχεια όμως τον ισχυροποιεί (με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάτα)Στ1-4 χώρος-χρόνος ναυαγίουΣτ5 αφηγηματικό επίπεδο παρόν χρόνος της αφήγησης προσφυγιά η εικόνα του ψωμοζήτη ζητιάνου που εναποθέτει την επιβίωσή του στην αγάπη των συνανθρώπων του προβάλλεται ως το αντίθετο ήθος και στάση ζωής Η αρνητική εξέλιξη στη ζωή του ήρωα σηματοδοτείται ως επανιεράρχηση αξιών ως ριζική μεταμόρφωση του ήρωα Ο κρητικός βρίσκει τώρα την πλήρωση μέσα στην αγάπη του άλλου και όχι όπως πριν στον εξοντωτικό ανταγωνισμό Ο αρχικά επικός ήρωας της επανάστασης εξελίσσεται σε φιλειρηνιστή που laquoχαρά δεν του ναι ο πόλεμοςraquo Στ 6 χώρος χρόνος αναδρομή στο παρελθόν Κρήτη όταν κάθε φορά που έβλεπε Τούρκο ζητούσε μαχαίριΣτ 7-14 χώρος χρόνος παρόν περίοδος της προσφυγιάς ( πιθανόν Επτάνησα ) Ο Κρητικός στο παρόν την ώρα που αφηγείται την ιστορία του είναι ένας πρόσφυγας ζητιάνος ( ομηρική επίδραση)Στ 7-8 διασκελισμός στο στίχο ndash πρωτοποριακή τεχνική για την εποχή τουΣτ 10-13 ο εφιάλτης του Ο Κρητικός έχει στιγματιστεί και μεταμορφωθεί από το ακραίο βίωμα η μαγική επίδραση από το δάκρυ συνεχίζει να υφίσταταιΣτ 15-16 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσαΣτ 17-20 χρονική μετατόπιση στο παρελθόν στην Κρήτη Δίνονται πληροφορίες για τα ηρωικά χρόνια της εξέγερσης των Κρητών ενάντια στους Τούρκους καθώς και για τη ζωή του ήρωα Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες το όνομα Γιουσούφ αποδιδόταν στον Αγριαλή που η κατοικία του ήταν μερικά χιλιόμετρα από τη Λαβύρινθο και που τα αντίποινα για την εξόντωσή του σε ενέδρα από τους Έλληνες στοίχισαν τη ζωή σε 800 άτομα περίπουΣτ 21-22 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσα επιστροφή στην αγωνιώδη προσπάθεια της σωτηρίαςΣτ 23-24 Δραματικό απρόοπτο Ακούγεται ένας ήχος γλυκός απροσδιόριστος που συνεπαίρνει τον ήρωα τον μαγεύει και τον οδηγεί στον κόσμο του ονείρου Στ 25 κε Στην προσπάθειά του να τον εντοπίσει δίνει εξαιρετικής ομορφιάς εικόνες Προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά ( στα συγκριτικά μέλη τους) με τρεις ομηρικού τύπου παρομοιώσεις (πολύστιχες) Στ 25-28 1η παρομοίωση με θέμα εμπνευσμένο από τη βουκολική ποίηση- εντυπωσιακές οπτικές εικόνες δραματικός ενεστώτας πολυσύνδετο ( καιhellipκαιhellip)

12

Στ 26 τrsquo άστρο του βραδιού η Σελήνη ή η ΠούλιαΣτ 28 σχήμα χιαστό ( του δέντρου και του λουλουδιού

που ανοίγει και λυγάει)Στ 29-34 2η παρομοίωση ειρηνική ποιμενική εικόνα στεριανήΣτ 29 σύνδεση με την κρητική λογοτεχνίαΣτ 32 χιαστό ( η θάλασσα πολύ μακριά

πολύ μακριά η πεδιάδα)Στ 34 αυτή η ροδοδάκτυλη αυγή (ομηρική επίδραση)Στ 35-42 3η παρομοίωση ποιμενική ειρηνική πάλι προβάλλεται η αγάπη του για την πατρίδα του εικόνες ενός χαρούμενου φυσικού περιβάλλοντος Παρατηρούμε τρεις παρομοιώσεις που κλιμακώνονται με σταδιακά περισσότερους στίχους ( 4 6 8 )Στ 37 τrsquo άστρο τrsquo ουρανού περίφραση ο ήλιοςΣτ 38 προσωποποίηση ( βουνά κάμποι θάλασσες)Στ 42 ο στίχος επανέρχεται και στους Ελεύθερους ΠολιορκημένουςΣτ 39 42 μοτίβα επαναλαμβανόμενα εμφατικά ο Κρητικός εκφράζει την αγάπη του για την πατρίδαΣτ 43 ασύνδετοΣτ46 ήχος χωρίς αντίλαλο υπερλογικό φαινόμενοΣτ 52 πολυσύνδετο σχήμα συσσώρευσηςΣτ 54 στοιχείο κινδύνου ο Κρητικός κινδυνεύει να πεθάνει ( Θρησκευτικό στοιχείο ndash χωρισμός σώματος-ψυχής)Στ 55 ο στίχος σταματά αίσθηση κενού μετά από ακραίες συναισθηματικές καταστάσειςΟ μουσικός αυτός ήχος με τη γλυκύτητά του αποσυντονίζει τον Κρητικό του εξουδετερώνει το αγωνιστικό του φρόνημα με αποτέλεσμα να χάσει τη μεγάλη μάχη που είναι η σωτηρία της αγαπημένης τουΣτ 57-58 Μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης και την παύση του ήχου έχουμε αφηγηματικό κενό Το ποίημα τελειώνει με μια αντίθεση laquoκαι τέλος φτάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη την απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη raquo Με τις αντιθέσεις δίνεται καλύτερα η αντιφατικότητα των συναισθημάτων και προκαλείται ένταση Το τέλος του ποιήματος είναι πολύ λιτό σχεδόν απότομο Επίσης απουσιάζει κάθε στοιχείο θρήνου εκ μέρους του ήρωα ( θα συναντήσει άλλωστε την ψυχή της στον Παράδεισο) Το ποίημα κλείνει με το σχήμα του κύκλου ( ακρογιάλι)

Ο γλυκύς ήχος Το 2ο ποιητικό θέμα του Σολωμού ( το 1ο είναι η φεγγαροντυμένη) Ενώ κολυμπά για να φτάσει στη στεριά ένας ήχος απερίγραπτος τον συνεπαίρνει Έχουμε αναλογίες με την επίδραση του τραγουδιού των Σειρήνων Ο Σολωμός παρουσιάζει το θέμα του ακολουθώντας μια συγκεκριμένη δομήα) εμφάνιση του ήχου( στ 23-24)β) τι δεν ήταν ο ήχος - δεν ήταν ερωτικό κοριτσίστικο τραγούδι

13

- δεν ήταν κελάηδημα αηδονιού - δεν ήταν μουσική από σουραύλι γ) γνωρίσματα του ήχου ( στ 44-45)δ) επίδραση του ήχου στην ψυχή του ήρωα ( στ 51-54)ε) παύση του ήχου και το αποτέλεσμα ( στ 55- 56)Ο σαγηνευτικός ήχος μαγεύει τον ήρωα που προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά Προβαίνει σε τρεις συγκρίσεις ndash παρομοιώσεις που τις αποκλείει Η επιλογή των παρομοιώσεων ndash εκδοχών δεν είναι τυχαία Από το ανθρώπινο είδος επιλέγεται το πιο όμορφο τραγούδι το ερωτικό Από τα πουλιά επιλέγεται το πιο μαγευτικό το κελάηδημα του αηδονιού Από τα μουσικά όργανα ο ήχος από σουραύλι ένας ήχος που δένει αρμονικά με την ομορφιά της φύσης

Γνωρίσματα του ήχου ήταν μοναδικός ήταν μουσική που δεν υπάρχουν λόγια να περιγραφεί ήταν λεπτός ( στ 45) δεν είχε αντίλαλο ( λόγω υπερφυσικότητας) η πηγή του απροσδιόριστη ήταν ευωδιαστός ήταν πλούσιος ( στ 48) ευχάριστος με καταλυτική δύναμη παρομοιάζεται με τον Έρωτα

και το Θάνατο ndash κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απrsquo αυτούς

Θέματα επτανησιακής σχολής- Πατρίδα ο Κρητικός είναι αγωνιστής-πρότυπο κατά την περίοδο που

πολεμούσε στην Κρήτη Ο ίδιος και οι σύντροφοί του αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του τόπου τους Η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τον εχθρό και τώρα ο ίδιος υποφέρει από νοσταλγία και πονά για την προσφυγιά

- Γυναίκα η εκτενής περιγραφή της φεγγαροντυμένης αλλά και παρουσία της αρραβωνιαστικιάς που τη διακρίνουν όλες οι σωματικές και ψυχικές αρετές

- Θρησκεία οι θρησκευτικές αντιλήψεις που εκφράζονται στην ενότητα 2[19] η μεταμόρφωση της φύσης στη θάλασσα σε ναό και τα θεϊκά στοιχεία που έχει η μορφή της φεγγαροντυμένης

- Φύση στοιχεία της φύσης είναι διάσπαρτα σε όλο το κείμενο ( καταιγίδα θάλασσα ηρεμία παρομοιώσεις αστέρια γκρεμός κα

ΕικονοπλασίαΤο ποίημα είναι πλούσιο σε εικόνες ποικίλες που εξασφαλίζουν στην αφήγηση ζωντάνια και παραστατικότητα Άλλες εικόνες είναι απόλυτα ρεαλιστικές ( καταιγίδα θανάτωση των μελών της οικογένειας του Κρητικού) άλλες είναι λυρικές και φανταστικές ( φεγγαροντυμένη γλυκός ήχος) και άλλες υπερβατικές - φανταστικές ( Δευτέρα Παρουσία Παράδεισος Έσχατη Κρίση) Επίσης οι εικόνες απευθύνονται σε όλες τις

14

αισθήσεις ( οπτικές ακουστικές οσφρητικές κινητικές) του αναγνώστη και τον κάνουν να συμμετέχει με όλο του το είναι

Τα πρόσωπα Ο Κρητικός ο κεντρικός ήρωας Δρα σε όλες τις βαθμίδες του

χρόνου και συνομιλεί με άλλα πρόσωπα Βασανισμένος στο παρελθόν έρημος και μόνος στο αφηγηματικό παρόν δυστυχής και απελπισμένος μετά το θάνατο της αγαπημένης του Από γενναίος πολεμιστής έχει γίνει περιφρονημένος και ζητιάνος Στην ψυχή του όμως κουβαλάει το θάρρος τη γενναιότητα την αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία Ακόμη πιστεύει σε αξίες όπως η τιμή και η αφοσίωση Πιστεύει σε θρησκευτικές αξίες και η ευαισθησία του φαίνεται ιδιαίτερα στους δεσμούς του με τη φύση στα οράματα που βλέπει και στους ήχους που ακούει

Η κόρη σε δύο σημεία δρα ως ψυχή που τραγουδά στην πόρτα του Παράδεισου και όταν σφίγγεται πάνω στον αγαπημένο της από χαρά μετά το γαλήνεμα της θάλασσας

Οι νεκροί είναι πρόσωπα υπερβατικά που όμως δεν προσδίδουν πένθιμη ατμόσφαιρα στην αφήγηση αφού κινούνται και δρουν όπως οι ζωντανοί Δίνουν πληροφορίες για την ψυχή της αγαπημένης

η Φεγγαροντυμένη ένα από τα δύο κυρίαρχα ποιητικά θέματα Της αφιερώνονται 46 στίχοι Είναι μια οπτασία άυλη φωτεινή με θεϊκές ιδιότητες γεμάτη συμπόνια για τον Κρητικό Η συμπάθεια και η έλξη της για τον Κρητικό είναι και η μόνη δράση της στο ποίημα

Οι Τούρκοι απάνθρωποι εχθροί γεμάτοι σκληρότητα που βασανίζουν αιχμαλωτίζουν και σκοτώνουν ακόμα και ηλικιωμένους ανθρώπους

Οικογένεια συμπολεμιστές Η οικογένεια γνώρισε τον πόνο και το θάνατο στην προσπάθεια να αγωνιστούν για την πατρίδα Οι συμπολεμιστές πολέμησαν παλικαρίσια σε άνισες μάχες και έδωσαν τη ζωή τους για το ιδανικό της ελευθερίας

15

Δημιουργείται έτσι αίσθηση δέους όπου τα στοιχεία της φύσης αποδεικνύονται άπειρες φορές πιο ισχυρά ακόμη κι απrsquo το πιο δυνατό ανθρώπινο σώμα Στ 1 Σε α΄πρόσωπη αφήγηση (εκοίταα η μακρά ακουστική διάρκεια της κατάληξης μετα δύο ndashα- εκφράζει τη μεγάλη απόσταση που χωρίζε τον αφηγητή από τη στεριά) παρουσιάζεται ο ήρωας του ποιήματος και η κατάσταση στην οποία βρίσκεται Είναι ναυαγός παλεύει μέσα στη νύχτα με τα στοιχεία της φύσης για να φτάσει με την αγαπημένη του στην ακτή μέσα σε τρομερή κακοκαιρία Αυτός ο πρώτος στίχος μας υποχρεώνει σε μερικές ποσοτικές παρατηρήσεις οι δεκαέξι γραμματικές συλλαβές περιέχουν οκτώ άλφα Το άλφα είναι το μακρύτερο σε διάρκεια φωνήεν της ελληνικής λαλιάς Επίσης θα πρέπει να προσέξουμε πως κανονικά η τομή του δεκαπεντασύλλαβου θα έπρεπε να είναι ανάμεσα στο μακριά και το ακόμη Αντίθετα η λογική τομή είναι μετά το εκοίταα Από αυτά προκύπτει πως ο ποιητής θέλει να υποβάλει στον αναγνώστη την εντύπωση πως ο Κρητικός κολυμπώντας αισθάνεται το ματαιο της προσπάθειας κι έτσι δόμησε το στίχο σε δύο άνισα ημιστίχια στο πρώτο έβαλε μόνο το υποκείμενο που μιλά να παρατηρεί και στο δεύτερο το εμπειρικό αποτέλεσμα της παρατήρησής του την απόσταση που το χωρίζει απrsquo το σκοπό του Όπως κολυμπά μια βυθιζόμενος μία ανερχόμενος (η αίσθηση υποβάλλεται από το εκοίταα και το ήτανε)μια βλέπει τον ορίζοντα και μια τον χάνει ( υποβάλλεται από τη χασμωδία μακριά ακόμη τrsquo ακρογιάλι)Στ 2 έκκληση στο αστροπελέκι το καλοπιάνει λέγοντάς το καλό Το αστροπελέκι ένα φυσικό φαινόμενο που φέρνει καταστροφή δεν μπορεί να είναι καλό Αλλά ο ναυαγισμένος κρητικός κάνει μια επίκληση μια ευχή laquoνα ξαναφέξει πάλιraquo (πλεονασμός) να τον βοηθήσει και να διακρίνει κάτι μέσα στη σκοτεινιά που τον κυκλώνει Το αστροπελέκι του φάνηκε καλό φιλικό Δημιουργήθηκε μια σχέση ανάμεσα στο ουράνιο φαινόμενο και το αδύναμο ανθρώπινο πλάσμα που παλεύει με τα κύματαΣτ 345 Πλήθος εικόνων οπτικές ακουστικές Κατορθώνει μέσα από τις εικόνες να συγκεράσει τη λυρική του προδιάθεση με την πρόθεση για επική ποίηση Εντυπωσιακή η αντίθεση ανάμεσα στην ομορφιά των στοιχείων της φύσης και την αγριότητά τους Με τα laquoτρία αστροπελέκιαraquo ο ποιητής φανερώνει την επίδρασή του από τη λαϊκή παράδοση και το δημοτικό τραγούδι Δημιουργεί την αίσθηση υψηλού δέους όπου τα στοιχεία της φύσης αποδεικνύονται άπειρες φορές πιο ισχυρά κι ανώτερα από το ανθρώπινο σώμα Οι πληθυντικοί πέλαγα ακρογιαλιές βουνά υπογραμμίζουν την απεραντοσύνη της πλάσης Στην ομοιοκαταληξία laquoαντήχανraquo και laquoαν είχανraquo ο ήχος των λέξεων μιμείται την ηχώ που θέλει να αποδώσει ο ποιητήςΣτ 6 Προσωποποίηση Ενώ πρόκειται για αφήγηση περασμένης ιστορίας ο αναγνώστης αισθάνεται ότι την παρακολουθεί ζωντανά λόγω της α΄πρόσωπης αφήγησης της προσωποποίησης και της χρήσης του παρατατικού που καθιστά τον ήρωα παρόντα και τον αναγνώστη να παρακολουθεί τα γεγονότα Στους στίχους 5-6 η εμβρόντητη φύση ρίχνει τη γέφυρα για το μεταφυσικό τοπίο της επόμενης παρένθετης ενότηταςΠΡΟΣΩΠΑ είναι δύο ο αφηγητής δρων πρόσωπο που μένει σrsquo όλο το έργο ανώνυμος και η κορασιά αγαπημένη του αφηγητή που κι αυτή θα μείνει ανώνυμη

2

ΧΩΡΟΣ η αγριεμένη θάλασσαΧΡΟΝΟΣ ο χρόνος του ναυαγίου

2[19]Η αφήγηση για το ναυαγό και την αγαπημένη του διακόπτεται στο δεύτερο απόσπασμα για να συνεχιστεί στο τρίτο Πριν καλά καλά αρχίσει τη διήγησή του τη διακόπτει για να μας βεβαιώσει ότι αυτά που θα πει είναι αληθινά Φοβάται ότι δε θα πιστέψουμε ότι έζησε αυτές τις μεταφυσικές εμπειρίες Όμως ο κόσμος ο θεϊκός όπου ζουν οι μορφές που αντικρίζει ο ποιητής δεν είναι ο κόσμος της φαντασίας είναι κόσμος ολότελα πραγματικός Έτσι ορκίζεται σε ότι είναι πιο ιερό γιrsquo αυτόν (και όχι στα συνηθισμένα κι από την παράδοση ιερά αλλά στα πραγματικά περιστατικά της ζωής του) δηλ τις λαβωματιές του τους πεθαμένους συντρόφους του και την αρραβωνιαστικιά του (έχουμε ομωτική πράξη με κλιμάκωση ) Παρακινημένος πιθανόν από το θάνατο των συντρόφων και της κοπέλας ή κι από τη χρήση των λέξεων laquoέκαψεraquo και laquoκόσμοςraquo κάνει μια παρέκβαση κι αναφέρεται στη Δευτέρα Παρουσία Φαντάζεται τον εαυτό του να σηκώνεται από το χώμα και να αναζητά την καλή του ρωτώντας άλλα αναστημένα πνεύματα για να κριθεί μrsquo αυτή που αγαπά Τα πνεύματα του απαντούν ότι την είδαν να κινείται γρήγορα ψάχνοντας κάποιον Η κοπέλα κρατούσε ndash είπαν- λουλούδια( εικόνα που αποδεικνύει την αγνότητά της) ενώ ο ουρανός και η πλάση όλη σαστίζει

Η αφήγηση σε β΄ πρόσωπο και οι όρκοι των στίχων 234 συνοδεύουν την αποστροφή του ήρωα σε ένα υποθετικό ακροατήριο Δίνονται ιστορικά και βιογραφικά στοιχείαΚατά τη συνομιλία του με τις ψυχές χρησιμοποιεί δραματικό ενεστώτα

- τους ρωτά αν είδαν την ψυχή της αγαπημένης του - τους εύχεται laquoνα δουν καλόraquo ( ευνοϊκή κρίση από το Θεό)- αναφέρεται σε δύο βιβλικά χωρία για να δείξει ότι έφτασε η ώρα της

Κρίσης- διαβεβαιώνει για την αγάπη του προς την κορασιά- εκφράζει τη βεβαιότητα ότι λόγω της μεγάλης του αγάπης θα κριθούν

μαζί την ώρα της Έσχατης ΚρίσηςΟι ψυχές των νεκρών δίνουν τις εξής πληροφορίες

- την είδαν το πρωί στην Πόρτα του Παραδείσου αλλά και πριν λίγο- στην εμφάνισή της είναι φανερή η αγνότητα- ήταν χαρούμενη και φαινόταν πως ανυπόμονα έψαχνε κάποιον ( η

αναζήτηση δίνεται με τους τρεις δραματικούς ενεστώτες σαλεύει κοιτάζει γυρεύει)

Το περιβάλλον αντιδρά ανάλογα- ο ουρανός άκουγε το τραγούδι laquoσαστισμένοςraquo- η φωτιά του άλλου κόσμου καθυστερούσε το κάψιμο του κόσμου

Στ 1 Ο θεϊκός κόσμος όπου ζουν οι μορφές που αντικρίζει ο ποιητής δεν είναι ο κόσμος της φαντασίας που τον πλάθει ο ίδιος είναι κόσμος ολότελα πραγματικός με την κυριολεκτική σημασία της λέξης Πριν μας μιλήσει γιrsquo αυτόν μας το δηλώνει ρητά διακόπτει το λόγο του για να μας βεβαιώσει ότι αυτά που πρόκειται να πει είναι απολύτως αληθινά Φοβάται ότι δε θα πιστέψουμε ότι δοκίμασε όλες αυτές τις μεταφυσικές εμπειρίες

3

Στ 23 ο χρόνος και ο χώρος αναφέρονται στο παρελθόν στην περίοδο της εξέγερσης των Κρητών (αναδρομική αφήγηση) Μας θυμίζει λίγο τον πόνο του Οδυσσέα που έχασε τους συντρόφους του ( ίχνη νεοκλασικισμού)

Στ 4 αναφορά στην αγαπημένη του που πεθαίνει ( προδρομική αφήγηση) ndash προοικονομία Ο ΟΡΚΟΣ στ2-4

Επειδή όσα θα διηγηθεί ο ήρωας θα φανούν απίστευτα ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να πάρει έναν τριπλό όρκο Έτσι ο όρκος αποκτά μεγαλύτερη ισχύ και ενέχει στοιχείο μαγείας και γοητείας ( σύνθεση των στοιχείων ανά τρία ndash ο αριθμός 3 έχει μαγικό χαρακτήρα από την αρχαιότητα αλλά και στο δημοτικό τραγούδι ) Ο όρκος αφορά πράγματα που είναι πολύτιμα για τον αφηγητή τα πραγματικά περιστατικά της ζωής του και όχι τα συνηθισμένα από την παράδοση και τα ιερά Παρατηρούμε μια κλιμάκωση στη σειρά των επιλογών του ( ομωτική πράξη με κλιμάκωση ) οι λαβωματιές ( η γενναιότητα του ίδιου ως πολεμιστή ) οι νεκροί συμπολεμιστές ( η αξία της συντροφικότητας και της θυσίας για την ελευθερία ) η ψυχή της νεκρής αγαπημένης ( η αξία του έρωτα και της αγάπης ) Λειτουργία όρκου

- πείθει τον υποθετικό αναγνώστη για την αλήθεια όσων θα ειπωθούν- δίνει έμμεσα πληροφορίες για τον αγώνα των Κρητών και την πολεμική

δράση του ίδιου του αφηγητή- προϊδεάζει για το θάνατο της κοπέλας

Στ 5 -18 Προσοχή στην παρένθεση έχουμε υπέρβαση χώρου-χρόνου Η συνάντηση με την κορασιά ( η laquoνέκυιαraquo του Σολωμού) Μόλις θυμήθηκε την κόρη ταράζεται ολάκερος Η παλιά αγάπη ξυπνά μέσα του με ορμή Η ιστορία σταματά Φωνάζει ο κρητικός να χτυπήσει η σάλπιγγα της Δεύτερης παρουσίας κι ο ταραγμένος νους του βλέπει την ευχή του να πιάνειΜετάβαση στον κόσμο του ονείρου και της φαντασίας Μεταφυσική ατμόσφαιρα Μεταφερόμαστε στην ημέρα της Έσχατης Κρίσης κατά την οποία εγείρονται οι νεκροί και μεταφέρονται στην κοιλάδα Ιωσαφάτ Ο αφηγητής με αγωνία ρωτά τις σκιές των νεκρών αν είδαν την αγαπημένη του και παίρνει θετική απάντηση Όταν πληροφορείται ότι κάποιον ψάχνει ελπίζει ότι θα ενωθεί μαζί της Στο Σολωμό η αναφορά του θανάτου αμέσως ακολουθείται από μια αναφορά στη Δευτέρα Παρουσία Το θέμα της Έσχατης Κρίσης έχει τις ρίζες του στην Πλατωνική Φιλοσοφία στην Παλαιά Διαθήκη και στα δημοτικά τραγούδιαΣτ 5 η Σάλπιγγα της 2ας Παρουσίας μνημονεύεται από το Σολωμό και στο Λάμπρο στη Γυναίκα της Ζάκυθος κα Προκαλεί εντύπωση η πυκνή αναφορά σε όλο του το έργο στην πράξη του σαβανώματος που ως σήμερα δεν έπαψε να τελείται στη Ζάκυνθο Το σάβανο το σκίζουν από την κορυφή ως τη μέση για να μπορεί ο πεθαμένος να βγει εύκολα απrsquo αυτό κατά τη Δευτέρα ΠαρουσίαΣτ 7 κε Η πρόδρομη αφήγηση συνεχίζεται με υποφορά και ανθυποφορά κατά τα πρότυπα των δημοτικών τραγουδιώνΣτ 9 ο στίχος δηλώνει απογοήτευση και ματαιότητα μόνη ελπίδα ο έρωταςΣτ 10 ο ρομαντικό ς έρωτας που επεκτείνεται και μετά το θάνατο

4

Στ 11 laquoτα λουλούδια της παρθενίαςraquo επαναλαμβανόμενο μοτίβο στην ποίηση του Σολωμού Συμβολίζουν ομορφιά σώματος ευαισθησία ψυχής και αγνότηταΣτ 12 laquoστη θύρα της Παράδεισοςraquo ξανασυναντάμε την έκφραση σε Ερωφίλη δημοτικά τραγούδια ΣολωμόΣτ13 η κοπέλα εμφανίζεται χαρούμενη να ψάλλει αναστάσιμους ύμνους Η χαρά της προκύπτει από την προσμονή της συνάντησής της με τον καλό τηςΣτ 15 προσωποποίηση οπτική εικόνα Και σε αυτή την ενότητα όπως και στην προηγούμενη το μοτίβο της φωτιάς κυριαρχεί καταστροφικό μαζί και καθαρτήριοΣτ 141718 έκδηλη η αγάπη της κοπέλας για τον Κρητικό η προσμονή της συνάντησης και η ανταπόκρισηΣτ 11-18 η ωραία γυναίκα που αναζητείται κατά την ανάσταση των νεκρών μπορεί να είναι είτε η αγαπημένη του κρητικού είτε η γυναίκα της οπτασίας Θα πρέπει να είναι στην πραγματικότητα και οι δύο κι έτσι αυτό ο Πρόλογος μας προετοιμάζει ανεπαίσθητα για το θάνατο της κόρης στο τέλος του ποιήματος

Η ενότητα αυτή είναι η μόνη που η κοπέλα έχει ενεργό αν και βουβό ρόλο Το επεισόδιο αυτό καθώς παραπέμπει στην έσχατη κρίση αντιστοιχεί σε μια δοκιμασία και μάλιστα την τελική δοκιμασία όπου σύμφωνα με το θρησκευτικό κώδικα θα κριθούν όλοι οριστικά και τελειωτικά για να δικαιωθούν ή να καταδικαστούν στην αιωνιότητα Ένα δεύτερο στοιχείο είναι η έμφαση που δίνεται στην προσδοκία συνάντησης με τη νεκρή αγαπημένη της κοινής αντιμετώπισης της Έσχατης Κρίσης και της παντοτινής ένωσης μαζί της σε μια αιώνια δικαίωση

στ 5-18Η συνειρμική μετάβαση χρονικά και τοπικά γίνεται με τα ακόλουθα

εκφραστικά μέσα η χρήση της παρένθεσης προσφώνηση ( Λάλησε Σάλπιγγα) προσωποποίηση (σάλπιγγα) εικόνες ακουστικές και οπτικές ο δραματικός ενεστώτας ( laquoτινάζωraquo laquoσχίζωraquo ) που δίνει

παραστατικότητα μεταφορά ( σχίζω δρόμο ) σχήμα κατεξοχήν ( laquoμην είδετε την ομορφιά) η κόρη έχει την ιδανική

ομορφιά είναι η προσωποποίηση της έννοιας

Στοιχεία θρησκευτικότηταςI η πίστη στην αθανασία της ψυχήςII η πίστη στη μεταθανάτια ζωή και η τελική κρίση κατά τη Δευτέρα

ΠαρουσίαIII η αναφορά στη Σάλπιγγα ( αυτή θα σημάνει την έναρξη της

Δευτέρας Παρουσίας σύμφωνα με στοιχεία της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης )

IV η αναφορά σε στοιχεία από την Αποκάλυψη του Ιωάννη ( ούτε καπνός δεν έχει μείνει πια κι ένας νέος ουρανός δημιουργήθηκε )

V οι αχνές σκιές των νεκρών που θέλουν να ελευθερωθούν

5

VI η αναφορά στην κοιλάδα του Ιωσαφάτ όπου θα γίνει η Κρίση VII η Πύλη του Παραδείσου

Επιδράσεις στο απόσπασμα Δημοτικό τραγούδι ο αριθ 3 η συνομιλία με τους νεκρούς η ζωή των νεκρών που μοιάζει με αυτή των ζωντανών η πόρτα του Παραδείσου Ερωτόκριτος η πόρτα του Παράδεισου ο ιαμβικός 15σύλλαβος η ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία Δάντης οι εικόνες από τον Παράδεισο (στ 7-14) Επτανησιακή Σχολή τα θέματα laquoπατρίδαraquo laquoγυναίκαraquo laquoθρησκείαraquo

3[20]χώρος- χρόνος θάλασσα χρόνος ναυαγίουΜετά από την παρένθεση αυτή η διήγηση του Κρητικού επιστρέφει στην καταιγίδα που περιέγραφε στο [18] Όμως σχεδόν αμέσως το χαλασμό διαδέχεται η νηνεμία Κάποια μυστηριώδης δύναμη αναγκάζει τη φύση να γαληνέψει εντελώς τόσο που η θάλασσα έγινε καθρέπτης που καθρεπτίζονται τrsquo αστέρια Η απόλυτη άπνοια και η απόκοσμη ησυχία προοικονομούν την εμφάνιση ενός υπερφυσικού γεγονότος την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης Το απόσπασμα είναι γεμάτο από πολλά εκφραστικά μέσαΣτ 12 Ο αφηγητής επιστρέφει στην καταιγίδα και τη θαλασσοταραχή της ενότητας 18 Τα αποσιωπητικά του στ 1 υποδηλώνουν τη διάρκεια της βροντής ενώ στο στ 2 έχουμε ένα δομικό σολωμικό μοτίβο ( το χοχλό που βράζει παρομοίωση) ο κοχλασμός του νερού τη μεταφορά τη συναντάμε και στη Γυναίκα της Ζάκυθος και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους Στ 2-3 διασκελισμός Σηματοδοτείται η διάρκεια που απαιτείται για τη μεταστροφή της ταραχής σε άκρα ησυχίαΣτ2-4 παρομοιώσεις μεταφορές αυτές οι μεταφορές υποβάλλουν την αγριάδα της θάλασσας και μετά την απέραντή της γαλήνη Και στις δύο περιπτώσεις η θάλασσα παρομοιάζεται με κάτι ενώ στη μεταφορά συγκρίνεται με δύο πράγματαΣτ3 η ξαφνική νηνεμία και η απόλυτη ησυχία προοικονομούν τη φεγγαροντυμένη Η αλλαγή αυτή των καιρικών συνθηκών επιβάλλεται ως λογική και απαραίτητη αφού πρέπει να προετοιμαστεί κατάλληλα το κλίμα για την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης Η θάλασσα γίνεται καθρέπτης που καθρεπτίζει τrsquo άστρα σα να συμφιλιώνεται ο κόσμος της φύσης με τα ουράνια σώματα που θεωρούνται θεϊκά Ο Κρητικός βρίσκεται σε μια κατάσταση έκστασης και ο αναγνώστης μετά τη λυρική περιγραφή αναμένει ένα σημαντικό και μεταφυσικό γεγονός Μέσα από την ακτινοβολία της φύσης ξεπηδά η φεγγαροντυμένη που με τις δυνάμεις της καθυποτάσσει όλα τα φυσικά στοιχείαΣτ 3 η επανάληψη της λέξης laquoησυχίαraquo δηλώνει την έγνοια του ποιητή για την αλλαγή των συνθηκών Δε σηματοδοτεί όμως μόνο την επικράτηση της ησυχίας στον εξωτερικό κόσμο αλλά και στον εσωτερικό την ψυχή του αφηγητή Στην ενότητα αυτή ο Σολωμός αναπτύσσει το αρχαίο και γνωστό σrsquo αυτό μοτίβο της σιγής του κόσμου πριν από τη θεία επιφάνεια που στη

6

συνέχεια επιδρά με τρόπο θαυματουργικό σε ολόκληρη τη φύση μεταμορφώνοντας και αγιάζοντας τα πάντα Στ 4 παρομοίωση μεταφορά αξιοπρόσεκτη η συνύπαρξη και των δύο Εντυπωσιακό επίσης το χιαστικό σχήμα των φωνηέντων στη δεύτερη και τρίτη λέξη ε-ι-ο-ι-ε-ο-ι-ε όπου τα φωνήεντα κι από τις δύο μεριές του ε είναι τοποθετημένα αντικριστά σα σε καθρέφτη Έτσι έχουμε μια μίμηση της αντανάκλασης των άστρων που καθρεφτίζονται στη θάλασσα Στ5 ο ρομαντικός ποιητής επηρεάζεται από ανιμισμό λατρεία φύσης η φύση αρχίζει να παραλληλίζεται με ναό Η εντυπωσιακή και απότομη αλλαγή δικαιολογείται από την παρουσία κάποιας απόκρυφης δύναμης που όντας δυνατότερη από την άγρια φύση την ανάγκασε να γλυκάνει να γαληνέψει νε ετοιμαστεί για την laquoεπιφάνειαraquo της ιδανικής και τέλειας Φεγγαροντυμένηςκρυφό μυστήριο απόκρυφη δραστηριότητα και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους Μέσα στο μυστήριο αυτό δύο είναι πάντα οι δρόμοι που βγάζουν έξω από το πανέρμο δάσος της σολωμικής ποίησης ο λογισμός και το όνειρο που τα ξαναβρίσκουμε ζευγαρωμένα εκεί όπου ο Κρητικός αναπολεί τη φεγγαροντυμένη κόρη μη ξέροντας αν την είχε laquoποιήσειraquo ο λογισμός του ή το όνειρο τον καιρό της βρεφικής του ηλικίας Με λογισμό και με όνειρο πορεύεται πάντα μέσα στο κρυφό μυστήριο της ζωής ο θνητόςΣτ7-8 παρομοίωση είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι το άγνωστο μέρος των παρομοιώσεων συνήθως από τη θάλασσα ενώ οι εικόνες αντλούνται από τη στεριάΣτ 9 ευτυχισμένη η κορασιά τον έσφιξε στην αγκαλιά της και κατόπιν λιποθύμησε ή ξεψύχησε χωρίς να το αντιληφθεί ο αγαπημένος της Κάτι τέτοιο πρέπει να υποθέσουμεΣτ 9-12 ούτε μια πνοή δε διαταράσσει την υπερφυσική γαλήνη υπάρχουν μόνο οι ανταύγειες απrsquo το ολόγιομο φεγγάρι που τρεμοπαίζουν στη θάλασσα δίπλα στην κοπέλα σαν να ξετυλίγονται ώσπου ξεπροβάλλει η φεγγαροντυμένη Η πιο καθαρή περιγραφή ανάδυσης του κρυφού είναι η περιγραφή της εμφάνισης της φεγγαροντυμένης Η λέξη κλειδί εδώ είναι το laquoξετυλίζειraquo Ο Κρητικός έχει την εντύπωση ότι πρόκειται για κάτι κρυμμένο που ξαφνικά βγαίνει μέσα από το φεγγάριΣτ 12 η φράση είναι απρόσμενη μοιάζει να προϋποθέτει ότι ήδη ξέρουμε πως υπάρχουν τέτοια θηλυκά όντα Η θεϊκή αυτή μορφή εμφανίζεται σαν όραμα και αναδύεται από το φεγγάρι λουσμένη στο φως του με την παρουσία της δίνει στον ήρωα κουράγιο και δύναμη για να συνεχίσει να κολυμπά με σθένοςΣτ 13 σχήμα συναισθησίας ( συνδυάζονται δύο διαφορετικές αισθήσεις) σχήμα οξύμωροΤο πρώτο μισό του στίχου περιλαμβάνει τρεις συχνές στο Σολωμό εικόνες φως δροσιά τρέμει Αυτά τα τρία στοιχεία σχηματίζουν το κατάλληλο κλίμα για τη θεϊκή θωριά της γυναίκας που τα μαύρα μάτια της έρχονται σε αντίθεση με τα χρυσά της μαλλιά Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Σολωμός αντιπαραθέτει το χρυσό με το μαύρο (μαύρη πέτρα ολόχρυση ndash Ελ Πολιορκημένοι) για να δημιουργήσει την εντύπωση του θαυμαστού

4[21]Η φεγγαροντυμένη η κοπέλα που αναδύθηκε από το φως του φεγγαριού έχει θεϊκή εμφάνιση Κοιτάζει τrsquo αστέρια κι αυτά αναγαλλιάζουν μπροστά στη

7

θεϊκή της φύση Ψηλή σαν κυπαρίσσι περπατάει πάνω στα νερά και ανοίγει την αγκαλιά της Τότε η νύχτα πλημμυρίζει με ουράνιο φως και η πλάση μεταμορφώνεται σε ναό Η φύση μεταμορφώνεται από κάτι υλικό σε χώρο που μπορεί να λατρέψει το Θεό Τότε η θεϊκή γυναίκα γυρίζει και κοιτάζει τον Κρητικό όπως η βελόνα της πυξίδας δείχνει το Βορρά Ο Κρητικός μαγνητίζει τη ματιά της φεγγαροντυμένης και η μαγνητική της ματιά τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Ο Κρητικός έχει χάσει κάθε αίσθηση του κόσμου γύρω του εκτός από το όραμά του Νιώθει τη μορφή της πολύ οικεία αισθάνεται ότι την έχει ξαναδεί κάπου πολύ μακριά στο παρελθόν Χωρίς να μπορεί να προσδιορίσει την ανάμνηση δάκρυα αναβλύζουν από τα μάτια του και χάνεται από μπροστά του το θεϊκό της πρόσωπο Νιώθει ότι τα μάτια της είναι σα θεοί που ψάχνουν τα σωθικά του και μπορούν να δουν μέσα στην ψυχή του και να διαβάσουν τις σκέψεις του Αν μπορούσε να μιλήσει θα της έλεγε για ποιους λόγους η καρδιά του ήταν γεμάτη πόνο οι Τούρκοι άρπαξαν τα αδέλφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του κι έσφαξαν τους γονείς του Απευθύνεται στην οπτασία και την ικετεύει να τον βοηθήσει να σώσει την κοπέλα του γιατί είναι ότι του απέμεινε Στ 1-9 σταδιακά παγώνει ο χρόνος (σχετική επιβράδυνση) Στ 1 προσωποποίησηΣτ 2 τα αστέρια παρά το γεγονός ότι ακτινοβολούν και τη λούζουν με το φως τους δεν την εξαφανίζουνΣτ3 παρά το γεγονός ότι πατάει στο νερό η επιφάνειά του δεν ταράζεται καθόλου ούτε υποχωρεί Έμμεση αναφορά στη θεϊκή της φύση ( όπως ο Ιησούς )Στ 4 μεταφοράΣτ 5-6 το αρχαιοελληνικό ιδεώδες της ομορφιάς και της καλοσύνης συνυπάρχει με τη χριστιανική σημασία των όρων Αρκετά πρωτοποριακή στάση για την εποχή του καθώς αυτές οι αρετές αποδίδονται σε γυναικείο πρόσωπο Καθώς ανοίγει την αγκαλιά της με αγάπη καλοσύνη και ταπεινοσύνη προς τον ήρωα η νύχτα πλημμυρίζει με φως και η φύση γίνεται σα λαμπρός ναός Στ 1-8 έχουμε ανιούσα κλιμάκωση φωτοχυσίας Συχνά στο σολωμικό ποιητικό τοπίο ενώ η διάταξη των στοιχείων του οδηγεί προς τη σύνθεση κάποιου φυσικού τοπίου ξαφνικά παρεμβαίνει το φως και αναιρεί το αποτέλεσμα Το φως λύνει το τοπίο και το ανασυνθέτει σrsquo ένα τοπίο μη φυσικό Αυτό συμβαίνει γιατί το φως του Σολωμού είναι το θείο φως που ταυτίζεται με το Θεό την αλήθεια τη σωτηρία Το τοπίο όπου συναντιέται το φως με το σκοτάδι συνιστά ένα χώρο τραγικό ένα χώρο που η φυσική παρόρμηση αναμετριέται με το ηθικό χρέος Στο Σολωμό το φως έρχεται από ψηλά από τον ουρανό τη σελήνη ταrsquo αστέρια Το πιο συγγενικό με το φως μέρος του σώματος είναι τα μάτιαΣτ8 παρομοίωσηΣτ 9 αίσθηση κινδύνου ndash τα ρείθρα υδάτινα ρεύματαΣτ10 παρομοίωση ψάχνοντας ο Σολωμός να βρει έναν έντονο τρόπο να δείξει πώς ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της οπτασίας βρήκε την laquoπετροκαλαμίθραraquo ένα κομμάτι μαγνητικής βελόνας που οι ναυτικοί χρησιμοποιούσαν για τον προσανατολισμό τους Την εποχή του Σολωμού ο

8

κόσμος ενδιαφερόταν πολύ για τις δυνάμεις του ηλεκτρισμού και του μαγνητισμούΣτ 11 Η φεγγαροντυμένη γυρίζει το κεφάλι της όχι στην κοπελιά αλλά στον ίδιο Σrsquo αυτό τον στίχο έχουμε εμφανώς διαφοροποίηση ανάμεσα στη φεγγαροντυμένη και στην αρραβωνιαστικιάΣτ 13-18 ανιχνεύονται απηχήσεις πλατωνικών και αριστοτελικών απόψεων για την αναγνώριση πραγμάτων ιδεών που η ψυχή μας είχε αντικρύσει σrsquo ένα προσωματικό στάδιο Οι διαλογισμοί του κρητικού δείχνουν πόσο δυνατός ήταν ο θαυμασμός του Παρατηρούμε πως τα βιώματα που συνδέουν τον ήρωα με τη φεγγαροντυμένη παραπέμπουν στην κατηγορία της laquoπαιδικότηταςraquo κι επομένως είναι βιώματα κατεξοχήν διονυσιακά με την έννοια ότι εκφράζουν μια σχέση εξάρτησης του Εγώ από κάποιο ευρύτερο πόλο έλξης

Ερμηνείες φεγγαροντυμένηςΟ κρητικός προσπαθεί να θυμηθεί πού συνάντησε στο παρελθόν τη Φεγγαροντυμένη- ήταν κάποιο εικόνισμα σε ναό- ήταν πλάσμα της φαντασίας του το ιδανικό ερωτικό ταίρι- ήταν μια μορφή από τη βρεφική του ηλικία ( ίσως η μητέρα του)Και πάλι έχουμε τη χρήση του αριθμού 3

Στ 15-16 Αξιοσημείωτη η ύπαρξη του αντιθετικού ζεύγους λογισμός-όνειρο προσφιλές στο Σολωμό Λογισμός σκέψη περισυλλογή αφορά στις νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου που τον κρατούν στην πραγματικότηταΌνειρο εκφράζει τις μυστηριακές και τις απόκρυφες πτυχές της ψυχής Ο Κρητικός νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη γνώριζε τα βάσανα της οικογένειάς του και τα δικά του Ζητά βοήθεια για την αγαπημένη τουΣτ 19-20 2στιχη παρομοίωση που συνδέεται με εντυπωσιακό τρόπο με τους επόμενους στίχους Η γυναίκα σα μια παλιά ανάμνηση πετάγεται μπροστά του όπως το νερό που το μάτι βλέπει να ξεπηδάει ξαφνικά από το βράχο Η αναφορά ίσως στο νερό και στο μάτι φέρνει αληθινά δάκρυα στα μάτια του Κρητικού κι έτσι συνδέεται το μέσα με το έξω το ορατό με το αόρατοΣτ22 αντίθεση ( ο ήλιος φωτίζει το νερό το δάκρυ θολώνει την όραση) το δάκρυ αιτία να χαθεί το πρόσωπο του θείουΣτ 23 σχήμα συναισθησίας Τεχνική ρομαντισμού αλλά και κορυφαία στιγμή του ευρωπαϊκού ρομαντισμού συμπυκνωτικός ο τρόπος που επιδρά το συναίσθημα Φαίνεται ότι ακριβώς επειδή ο Κρητικός μπορεί νrsquo ακούσει τα μάτια της μέσα του δεν μπορεί να προφέρει λόγια Αυτός ο παράδοξος και πολύπλοκος μεταφορικός λόγος που συνδέει το μέσα με το έξω και συγχέει το ορατό με το λόγο μεταδίδει αυτή την εκτός του κόσμου τούτου κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ΚρητικόςΣτ 25 Τρίτη αναφορά στη θεϊκή ταυτότητα της φεγγαροντυμένης σταματά εδώ ο παραλληλισμός του κόσμου του κρητικού με τη φεγγαροντυμένηΣτ26-27 μεταφορά ( διάβαζε το νου μου) Νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις μύχιες σκέψεις του καλύτερα από όσο θα τις εξέφραζε ό ίδιος Η οπτική

9

επικοινωνία μπορεί να διακόπτεται για λίγο όμως αρχίζει αμέσως μια βουβή αλλά πολύ βαθύτερη επαφή μεταξύ τουςΣτ29-35 χώρος χρόνος η αφήγηση μεταφέρεται στο παρελθόν στην Κρήτη την εποχή που οι Τούρκοι αφανίζουν την οικογένεια του ΚρητικούΟ ήρωας θα ήθελε να της μιλήσει και να της εξομολογηθεί τα βάσανά του Οι Τούρκοι αφάνισαν την οικογένειά του υποδούλωσαν τη χώρα του και τον ίδιο τον έστειλαν πρόσφυγα στην ξενιτιά Χαρακτηριστική είναι η συναισθηματική ένταση που μας μεταφέρει για τις κακουχίες του Ο Κρητικός λειτουργεί συνεκδοχικά στην ιστορία του συμπυκνώνει τα βάσανα διαφόρων κρητικώνΣτ 29 μεταφορά laquo φύτρωσαν οι πόνοιraquoΣτ 30 μεταφορά laquo εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquoΣτ 36 Ο Κρητικός γεμίζει τις φούχτες του με χώμα κρητικό όταν αφήνει την Κρήτη όπως έκαναν πάντα οι Έλληνες όταν άφηναν τον τόπο τους Στο χώμα αυτό φυτεύουν ένα φυτό για να θυμούνται την πατρίδα Είναι φανερό πως έτσι κάπως βλέπει την αρραβωνιαστικιά του ο κρητικός Στ 37 την κοπέλα τη βλέπει σαν ένα τρυφερό κλωνάρι που θα μπορούσε να ριζώσει στο νέο τόπο αλλά τώρα τη βλέπει να φυτρώνει στο χείλος του γκρεμού Είναι το μόνο πράγμα για το οποίο αξίζει να ζήσει ο Κρητικός το μόνο που έχει να κρατηθεί για να μην πέσει στο βάραθρο της απελπισίας και της τρέλας

Η φεγγαροντυμένη Ο ίδιος ο Σολωμός μας λέει ότι το θέμα του ποιήματος είναι laquoο έρωτας θεοποιημένοςraquo (lrsquo amore divinizzato) Για την ερμηνεία αυτής της φράσης θα πρέπει να εξετάσουμε την ταυτότητα της φεγγαροντυμένης Η αφήγηση μεταβαίνει από την κοπέλα σε μια γυναικεία οπτασία με μεταβατική λέξη το φεγγάρι που καθρεφτίζεται γαλήνια στη θάλασσα Ο αιφνιδιασμός που νιώθει ο αναγνώστης με την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης τον κάνει να θυμηθεί τα θηλυκά όντα που γνωρίζει από τις παραδόσεις ( νεράιδες ξωτικά μάγισσες κα) Χαρακτηριστικά φεγγαροντυμένης

- θεϊκή θωριά ( μεταφορά)- χρυσά μαλλιά ( μεταφορά)- ολόμαυρα μάτια ( αντίθεση με τα χρυσά μαλλιά)- είναι ανάλαφρη ( πατεί χωρίς να το σουρώνει δραματικός ενεστώτας)- ψηλή λεπτή αέρινη ( κυπαρισσένιο)- γοητευτική- γεμάτη καλοσύνη

Παλαιότεροι κριτικοί ταυτίζουν τη φεγγαροντυμένη με την Ελλάδα ή την Ελευθερία Αυτό γεννήθηκε ίσως από τη σύγχυση ανάμεσα σε δύο ξεχωριστές γυναικείες μορφές στους Ελεύθερους Πολιορκημένους ( Μεγάλη Μητέρα κορασιά ντυμένη το φεγγαρόφωτο) Άλλοι υποστηρίζουν ότι συμβολίζει την αγάπη του θεού άλλοι την αθάνατη ψυχή της αγαπημένης του που αποχαιρετά το άψυχο σώμα της για να ανέβει στους ουρανούς ( έτσι κι ο γλυκός ήχος είναι η θεία αρμονία των αγγέλων) Η περιγραφή της φεγγαροντυμένης μοιάζει με τη φεγγαροντυμένη στο laquoΛάμπροraquo που ο Σολωμός είχε πει πως ήταν η Αφροδίτη Η φεγγαροντυμένη

10

μπορεί να είναι η ίδια η άφθαστη και απροσπέλαστη ενότητα ψυχής και φύσης Τελικά ίσως πρόκειται για κάτι πιο αφηρημένο Μοιάζει να είναι η θεϊκή αρχή του Έρωτα που εμφανίζεται με διάφορες μορφές ( ψυχή της γήινης αγαπημένης Παναγία άλλη μητρική μορφή) Είναι μια ιδανική μορφή ίσως έμφυτη (όπως οι ιδέες που πίστευε ο Πλάτων) ενσάρκωση της πλατωνικής ιδέας της ομορφιάς της καλοσύνης της δικαιοσύνης και της αρμονίας Η φεγγαροντυμένη παραμένει καθαρά σολωμική σύλληψη που συνδέει τον ελληνικό ανθρωπισμό ( η φύση ως χώρος του κάλλους και της αρμονίας) με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος Η φεγγαροντυμένη αποτελεί μια προσπάθεια σύνθεσης ενός πλάσματος που θα συνασπίζει τις τρεις υποστάσεις του φυσικού την εξωτερική φύση τον ηθικοπνευματικό χαρακτήρα του ανθρώπου και το θεόΕπιδράσεις στο απόσπασμα

Ερωτόκριτος laquo τρυφερό κλωνάριraquo ο γκρεμός ως σύμβολο δεινών Δημοτικό τραγούδι το εξωλογικό στοιχείο ο αριθ 3 ( τριπλή επανάληψη του καν) Θρησκεία το περπάτημα στη θάλασσα χωρίς να βουλιάζει η μορφή Αρχαιότητα πλατωνικές απηχήσεις της θεωρίας των Ιδεών Ιταλικό ς κλασικισμός νύμφες στη φύση κάτω από το φεγγαρόφωτο Ρομαντισμός Η Ιδέα που κυριαρχεί στη φύση Δάντης μορφές που μοιάζουν στη Φεγγαροντυμένη

5[ 22] Ο Κρητικός συνεχίζει την ιστορία του χωρίς διακοπή Η γυναίκα συμμερίζεται τον πόνο του τόσο πολύ ώστε δάκρυα ξεπηδούν απrsquo τα μάτια της τα οποία τώρα του θυμίζουν την αρραβωνιαστικιά του Χάνεται αλλά ενώ φεύγει εκείνος νιώθει ένα δάκρυ της στην παλάμη του Ξεκινά μια παρέκβαση από τη διήγησή του καθώς το χέρι που δέχτηκε το δάκρυ της φεγγαροντυμένης του φέρνει στο νου το χέρι του όταν στην Κρήτη σκότωνε με το μαχαίρι τους Τούρκους Τώρα το χέρι αυτό αντί να το χρησιμοποιεί στη μάχη το απλώνει ζητιανεύοντας στους περαστικούς που τον λυπούνται Έτσι αξιολύπητος και θλιβερός βασανίζεται από σκληρούς εφιάλτες στον ύπνο του Ονειρεύεται ξανά και ξανά την τρικυμισμένη θάλασσα που απειλεί την κοπέλα Όμως όταν βάλει την παλάμη στο μέτωπό του αμέσως γαληνεύει Η αναφορά στη γαλήνη είναι σα να τον επαναφέρει στην ιστορία που είχε διακόψει και τη συνεχίζει Επιστρέφει στο σημείο που κολυμπούσε και το χέρι του σα να οπλίστηκε με νέα δύναμη μετά το δάκρυ της φεγγαροντυμένης μια δύναμη που δεν την είχε όταν πολεμούσε τους Τούρκους Έτσι με μια ακόμη αναδρομή αρχίζει μια αφήγηση των πολεμικών του κατορθωμάτων στην Κρήτη Ο Κρητικός επανέρχεται στη διήγηση της προσπάθειάς του να σωθούν από το ναυάγιο και περιγράφει πόσο δυνατά χτυπούσε η καρδιά του όπως ακουμπούσε δίπλα στην αγαπημένη του και κολυμπούσε με μεγάλη δύναμη Ο ρυθμός του όμως χαλαρώνει καθώς αρχίζει να ακούγεται ένας ήχος γλυκός απόκοσμος και απροσδιόριστος Δεν του θυμίζει τίποτα γνωστό και

11

τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί του Ο υπερφυσικός αυτός ήχος είναι τόσο δυνατός που μόνο ο Έρωτας κι ο θάνατος είναι τόσο δυνατοί Νιώθει ότι τον γεμίζει ολοκληρωτικά και όταν σταματά του επιτρέπει να γεμίσει πάλι από την παρουσία της αγαπημένης του Κατορθώνει τελικά να φτάσει στην ακτή όμως η κοπέλα είναι πια νεκρή Έτσι τελειώνει το ποίημα όπως άρχισε με μια αναφορά στην ακτή (σχήμα κύκλου)Στ 12 η θεϊκή μορφή αντιδρά ανθρώπινα μπροστά στον ανθρώπινο πόνο Πριν εξαφανιστεί χαμογελά στον ήρωα εμψυχώνοντας τον μrsquo αυτόν τον τρόπο Σχήμα αντίθεσης στους 2 πρώτους στίχουςΣτ 3 άκουσα= ένιωσα το έχουμε ξανασυναντήσει μrsquo αυτή τη σημασία Το δάκρυ της φεγγαροντυμένης που είναι σύμβολο δύναμης έχει μια μαγική δύναμη Αρχικά παραλύει και αποδυναμώνει τον ήρωα στη συνέχεια όμως τον ισχυροποιεί (με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάτα)Στ1-4 χώρος-χρόνος ναυαγίουΣτ5 αφηγηματικό επίπεδο παρόν χρόνος της αφήγησης προσφυγιά η εικόνα του ψωμοζήτη ζητιάνου που εναποθέτει την επιβίωσή του στην αγάπη των συνανθρώπων του προβάλλεται ως το αντίθετο ήθος και στάση ζωής Η αρνητική εξέλιξη στη ζωή του ήρωα σηματοδοτείται ως επανιεράρχηση αξιών ως ριζική μεταμόρφωση του ήρωα Ο κρητικός βρίσκει τώρα την πλήρωση μέσα στην αγάπη του άλλου και όχι όπως πριν στον εξοντωτικό ανταγωνισμό Ο αρχικά επικός ήρωας της επανάστασης εξελίσσεται σε φιλειρηνιστή που laquoχαρά δεν του ναι ο πόλεμοςraquo Στ 6 χώρος χρόνος αναδρομή στο παρελθόν Κρήτη όταν κάθε φορά που έβλεπε Τούρκο ζητούσε μαχαίριΣτ 7-14 χώρος χρόνος παρόν περίοδος της προσφυγιάς ( πιθανόν Επτάνησα ) Ο Κρητικός στο παρόν την ώρα που αφηγείται την ιστορία του είναι ένας πρόσφυγας ζητιάνος ( ομηρική επίδραση)Στ 7-8 διασκελισμός στο στίχο ndash πρωτοποριακή τεχνική για την εποχή τουΣτ 10-13 ο εφιάλτης του Ο Κρητικός έχει στιγματιστεί και μεταμορφωθεί από το ακραίο βίωμα η μαγική επίδραση από το δάκρυ συνεχίζει να υφίσταταιΣτ 15-16 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσαΣτ 17-20 χρονική μετατόπιση στο παρελθόν στην Κρήτη Δίνονται πληροφορίες για τα ηρωικά χρόνια της εξέγερσης των Κρητών ενάντια στους Τούρκους καθώς και για τη ζωή του ήρωα Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες το όνομα Γιουσούφ αποδιδόταν στον Αγριαλή που η κατοικία του ήταν μερικά χιλιόμετρα από τη Λαβύρινθο και που τα αντίποινα για την εξόντωσή του σε ενέδρα από τους Έλληνες στοίχισαν τη ζωή σε 800 άτομα περίπουΣτ 21-22 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσα επιστροφή στην αγωνιώδη προσπάθεια της σωτηρίαςΣτ 23-24 Δραματικό απρόοπτο Ακούγεται ένας ήχος γλυκός απροσδιόριστος που συνεπαίρνει τον ήρωα τον μαγεύει και τον οδηγεί στον κόσμο του ονείρου Στ 25 κε Στην προσπάθειά του να τον εντοπίσει δίνει εξαιρετικής ομορφιάς εικόνες Προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά ( στα συγκριτικά μέλη τους) με τρεις ομηρικού τύπου παρομοιώσεις (πολύστιχες) Στ 25-28 1η παρομοίωση με θέμα εμπνευσμένο από τη βουκολική ποίηση- εντυπωσιακές οπτικές εικόνες δραματικός ενεστώτας πολυσύνδετο ( καιhellipκαιhellip)

12

Στ 26 τrsquo άστρο του βραδιού η Σελήνη ή η ΠούλιαΣτ 28 σχήμα χιαστό ( του δέντρου και του λουλουδιού

που ανοίγει και λυγάει)Στ 29-34 2η παρομοίωση ειρηνική ποιμενική εικόνα στεριανήΣτ 29 σύνδεση με την κρητική λογοτεχνίαΣτ 32 χιαστό ( η θάλασσα πολύ μακριά

πολύ μακριά η πεδιάδα)Στ 34 αυτή η ροδοδάκτυλη αυγή (ομηρική επίδραση)Στ 35-42 3η παρομοίωση ποιμενική ειρηνική πάλι προβάλλεται η αγάπη του για την πατρίδα του εικόνες ενός χαρούμενου φυσικού περιβάλλοντος Παρατηρούμε τρεις παρομοιώσεις που κλιμακώνονται με σταδιακά περισσότερους στίχους ( 4 6 8 )Στ 37 τrsquo άστρο τrsquo ουρανού περίφραση ο ήλιοςΣτ 38 προσωποποίηση ( βουνά κάμποι θάλασσες)Στ 42 ο στίχος επανέρχεται και στους Ελεύθερους ΠολιορκημένουςΣτ 39 42 μοτίβα επαναλαμβανόμενα εμφατικά ο Κρητικός εκφράζει την αγάπη του για την πατρίδαΣτ 43 ασύνδετοΣτ46 ήχος χωρίς αντίλαλο υπερλογικό φαινόμενοΣτ 52 πολυσύνδετο σχήμα συσσώρευσηςΣτ 54 στοιχείο κινδύνου ο Κρητικός κινδυνεύει να πεθάνει ( Θρησκευτικό στοιχείο ndash χωρισμός σώματος-ψυχής)Στ 55 ο στίχος σταματά αίσθηση κενού μετά από ακραίες συναισθηματικές καταστάσειςΟ μουσικός αυτός ήχος με τη γλυκύτητά του αποσυντονίζει τον Κρητικό του εξουδετερώνει το αγωνιστικό του φρόνημα με αποτέλεσμα να χάσει τη μεγάλη μάχη που είναι η σωτηρία της αγαπημένης τουΣτ 57-58 Μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης και την παύση του ήχου έχουμε αφηγηματικό κενό Το ποίημα τελειώνει με μια αντίθεση laquoκαι τέλος φτάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη την απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη raquo Με τις αντιθέσεις δίνεται καλύτερα η αντιφατικότητα των συναισθημάτων και προκαλείται ένταση Το τέλος του ποιήματος είναι πολύ λιτό σχεδόν απότομο Επίσης απουσιάζει κάθε στοιχείο θρήνου εκ μέρους του ήρωα ( θα συναντήσει άλλωστε την ψυχή της στον Παράδεισο) Το ποίημα κλείνει με το σχήμα του κύκλου ( ακρογιάλι)

Ο γλυκύς ήχος Το 2ο ποιητικό θέμα του Σολωμού ( το 1ο είναι η φεγγαροντυμένη) Ενώ κολυμπά για να φτάσει στη στεριά ένας ήχος απερίγραπτος τον συνεπαίρνει Έχουμε αναλογίες με την επίδραση του τραγουδιού των Σειρήνων Ο Σολωμός παρουσιάζει το θέμα του ακολουθώντας μια συγκεκριμένη δομήα) εμφάνιση του ήχου( στ 23-24)β) τι δεν ήταν ο ήχος - δεν ήταν ερωτικό κοριτσίστικο τραγούδι

13

- δεν ήταν κελάηδημα αηδονιού - δεν ήταν μουσική από σουραύλι γ) γνωρίσματα του ήχου ( στ 44-45)δ) επίδραση του ήχου στην ψυχή του ήρωα ( στ 51-54)ε) παύση του ήχου και το αποτέλεσμα ( στ 55- 56)Ο σαγηνευτικός ήχος μαγεύει τον ήρωα που προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά Προβαίνει σε τρεις συγκρίσεις ndash παρομοιώσεις που τις αποκλείει Η επιλογή των παρομοιώσεων ndash εκδοχών δεν είναι τυχαία Από το ανθρώπινο είδος επιλέγεται το πιο όμορφο τραγούδι το ερωτικό Από τα πουλιά επιλέγεται το πιο μαγευτικό το κελάηδημα του αηδονιού Από τα μουσικά όργανα ο ήχος από σουραύλι ένας ήχος που δένει αρμονικά με την ομορφιά της φύσης

Γνωρίσματα του ήχου ήταν μοναδικός ήταν μουσική που δεν υπάρχουν λόγια να περιγραφεί ήταν λεπτός ( στ 45) δεν είχε αντίλαλο ( λόγω υπερφυσικότητας) η πηγή του απροσδιόριστη ήταν ευωδιαστός ήταν πλούσιος ( στ 48) ευχάριστος με καταλυτική δύναμη παρομοιάζεται με τον Έρωτα

και το Θάνατο ndash κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απrsquo αυτούς

Θέματα επτανησιακής σχολής- Πατρίδα ο Κρητικός είναι αγωνιστής-πρότυπο κατά την περίοδο που

πολεμούσε στην Κρήτη Ο ίδιος και οι σύντροφοί του αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του τόπου τους Η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τον εχθρό και τώρα ο ίδιος υποφέρει από νοσταλγία και πονά για την προσφυγιά

- Γυναίκα η εκτενής περιγραφή της φεγγαροντυμένης αλλά και παρουσία της αρραβωνιαστικιάς που τη διακρίνουν όλες οι σωματικές και ψυχικές αρετές

- Θρησκεία οι θρησκευτικές αντιλήψεις που εκφράζονται στην ενότητα 2[19] η μεταμόρφωση της φύσης στη θάλασσα σε ναό και τα θεϊκά στοιχεία που έχει η μορφή της φεγγαροντυμένης

- Φύση στοιχεία της φύσης είναι διάσπαρτα σε όλο το κείμενο ( καταιγίδα θάλασσα ηρεμία παρομοιώσεις αστέρια γκρεμός κα

ΕικονοπλασίαΤο ποίημα είναι πλούσιο σε εικόνες ποικίλες που εξασφαλίζουν στην αφήγηση ζωντάνια και παραστατικότητα Άλλες εικόνες είναι απόλυτα ρεαλιστικές ( καταιγίδα θανάτωση των μελών της οικογένειας του Κρητικού) άλλες είναι λυρικές και φανταστικές ( φεγγαροντυμένη γλυκός ήχος) και άλλες υπερβατικές - φανταστικές ( Δευτέρα Παρουσία Παράδεισος Έσχατη Κρίση) Επίσης οι εικόνες απευθύνονται σε όλες τις

14

αισθήσεις ( οπτικές ακουστικές οσφρητικές κινητικές) του αναγνώστη και τον κάνουν να συμμετέχει με όλο του το είναι

Τα πρόσωπα Ο Κρητικός ο κεντρικός ήρωας Δρα σε όλες τις βαθμίδες του

χρόνου και συνομιλεί με άλλα πρόσωπα Βασανισμένος στο παρελθόν έρημος και μόνος στο αφηγηματικό παρόν δυστυχής και απελπισμένος μετά το θάνατο της αγαπημένης του Από γενναίος πολεμιστής έχει γίνει περιφρονημένος και ζητιάνος Στην ψυχή του όμως κουβαλάει το θάρρος τη γενναιότητα την αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία Ακόμη πιστεύει σε αξίες όπως η τιμή και η αφοσίωση Πιστεύει σε θρησκευτικές αξίες και η ευαισθησία του φαίνεται ιδιαίτερα στους δεσμούς του με τη φύση στα οράματα που βλέπει και στους ήχους που ακούει

Η κόρη σε δύο σημεία δρα ως ψυχή που τραγουδά στην πόρτα του Παράδεισου και όταν σφίγγεται πάνω στον αγαπημένο της από χαρά μετά το γαλήνεμα της θάλασσας

Οι νεκροί είναι πρόσωπα υπερβατικά που όμως δεν προσδίδουν πένθιμη ατμόσφαιρα στην αφήγηση αφού κινούνται και δρουν όπως οι ζωντανοί Δίνουν πληροφορίες για την ψυχή της αγαπημένης

η Φεγγαροντυμένη ένα από τα δύο κυρίαρχα ποιητικά θέματα Της αφιερώνονται 46 στίχοι Είναι μια οπτασία άυλη φωτεινή με θεϊκές ιδιότητες γεμάτη συμπόνια για τον Κρητικό Η συμπάθεια και η έλξη της για τον Κρητικό είναι και η μόνη δράση της στο ποίημα

Οι Τούρκοι απάνθρωποι εχθροί γεμάτοι σκληρότητα που βασανίζουν αιχμαλωτίζουν και σκοτώνουν ακόμα και ηλικιωμένους ανθρώπους

Οικογένεια συμπολεμιστές Η οικογένεια γνώρισε τον πόνο και το θάνατο στην προσπάθεια να αγωνιστούν για την πατρίδα Οι συμπολεμιστές πολέμησαν παλικαρίσια σε άνισες μάχες και έδωσαν τη ζωή τους για το ιδανικό της ελευθερίας

15

ΧΩΡΟΣ η αγριεμένη θάλασσαΧΡΟΝΟΣ ο χρόνος του ναυαγίου

2[19]Η αφήγηση για το ναυαγό και την αγαπημένη του διακόπτεται στο δεύτερο απόσπασμα για να συνεχιστεί στο τρίτο Πριν καλά καλά αρχίσει τη διήγησή του τη διακόπτει για να μας βεβαιώσει ότι αυτά που θα πει είναι αληθινά Φοβάται ότι δε θα πιστέψουμε ότι έζησε αυτές τις μεταφυσικές εμπειρίες Όμως ο κόσμος ο θεϊκός όπου ζουν οι μορφές που αντικρίζει ο ποιητής δεν είναι ο κόσμος της φαντασίας είναι κόσμος ολότελα πραγματικός Έτσι ορκίζεται σε ότι είναι πιο ιερό γιrsquo αυτόν (και όχι στα συνηθισμένα κι από την παράδοση ιερά αλλά στα πραγματικά περιστατικά της ζωής του) δηλ τις λαβωματιές του τους πεθαμένους συντρόφους του και την αρραβωνιαστικιά του (έχουμε ομωτική πράξη με κλιμάκωση ) Παρακινημένος πιθανόν από το θάνατο των συντρόφων και της κοπέλας ή κι από τη χρήση των λέξεων laquoέκαψεraquo και laquoκόσμοςraquo κάνει μια παρέκβαση κι αναφέρεται στη Δευτέρα Παρουσία Φαντάζεται τον εαυτό του να σηκώνεται από το χώμα και να αναζητά την καλή του ρωτώντας άλλα αναστημένα πνεύματα για να κριθεί μrsquo αυτή που αγαπά Τα πνεύματα του απαντούν ότι την είδαν να κινείται γρήγορα ψάχνοντας κάποιον Η κοπέλα κρατούσε ndash είπαν- λουλούδια( εικόνα που αποδεικνύει την αγνότητά της) ενώ ο ουρανός και η πλάση όλη σαστίζει

Η αφήγηση σε β΄ πρόσωπο και οι όρκοι των στίχων 234 συνοδεύουν την αποστροφή του ήρωα σε ένα υποθετικό ακροατήριο Δίνονται ιστορικά και βιογραφικά στοιχείαΚατά τη συνομιλία του με τις ψυχές χρησιμοποιεί δραματικό ενεστώτα

- τους ρωτά αν είδαν την ψυχή της αγαπημένης του - τους εύχεται laquoνα δουν καλόraquo ( ευνοϊκή κρίση από το Θεό)- αναφέρεται σε δύο βιβλικά χωρία για να δείξει ότι έφτασε η ώρα της

Κρίσης- διαβεβαιώνει για την αγάπη του προς την κορασιά- εκφράζει τη βεβαιότητα ότι λόγω της μεγάλης του αγάπης θα κριθούν

μαζί την ώρα της Έσχατης ΚρίσηςΟι ψυχές των νεκρών δίνουν τις εξής πληροφορίες

- την είδαν το πρωί στην Πόρτα του Παραδείσου αλλά και πριν λίγο- στην εμφάνισή της είναι φανερή η αγνότητα- ήταν χαρούμενη και φαινόταν πως ανυπόμονα έψαχνε κάποιον ( η

αναζήτηση δίνεται με τους τρεις δραματικούς ενεστώτες σαλεύει κοιτάζει γυρεύει)

Το περιβάλλον αντιδρά ανάλογα- ο ουρανός άκουγε το τραγούδι laquoσαστισμένοςraquo- η φωτιά του άλλου κόσμου καθυστερούσε το κάψιμο του κόσμου

Στ 1 Ο θεϊκός κόσμος όπου ζουν οι μορφές που αντικρίζει ο ποιητής δεν είναι ο κόσμος της φαντασίας που τον πλάθει ο ίδιος είναι κόσμος ολότελα πραγματικός με την κυριολεκτική σημασία της λέξης Πριν μας μιλήσει γιrsquo αυτόν μας το δηλώνει ρητά διακόπτει το λόγο του για να μας βεβαιώσει ότι αυτά που πρόκειται να πει είναι απολύτως αληθινά Φοβάται ότι δε θα πιστέψουμε ότι δοκίμασε όλες αυτές τις μεταφυσικές εμπειρίες

3

Στ 23 ο χρόνος και ο χώρος αναφέρονται στο παρελθόν στην περίοδο της εξέγερσης των Κρητών (αναδρομική αφήγηση) Μας θυμίζει λίγο τον πόνο του Οδυσσέα που έχασε τους συντρόφους του ( ίχνη νεοκλασικισμού)

Στ 4 αναφορά στην αγαπημένη του που πεθαίνει ( προδρομική αφήγηση) ndash προοικονομία Ο ΟΡΚΟΣ στ2-4

Επειδή όσα θα διηγηθεί ο ήρωας θα φανούν απίστευτα ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να πάρει έναν τριπλό όρκο Έτσι ο όρκος αποκτά μεγαλύτερη ισχύ και ενέχει στοιχείο μαγείας και γοητείας ( σύνθεση των στοιχείων ανά τρία ndash ο αριθμός 3 έχει μαγικό χαρακτήρα από την αρχαιότητα αλλά και στο δημοτικό τραγούδι ) Ο όρκος αφορά πράγματα που είναι πολύτιμα για τον αφηγητή τα πραγματικά περιστατικά της ζωής του και όχι τα συνηθισμένα από την παράδοση και τα ιερά Παρατηρούμε μια κλιμάκωση στη σειρά των επιλογών του ( ομωτική πράξη με κλιμάκωση ) οι λαβωματιές ( η γενναιότητα του ίδιου ως πολεμιστή ) οι νεκροί συμπολεμιστές ( η αξία της συντροφικότητας και της θυσίας για την ελευθερία ) η ψυχή της νεκρής αγαπημένης ( η αξία του έρωτα και της αγάπης ) Λειτουργία όρκου

- πείθει τον υποθετικό αναγνώστη για την αλήθεια όσων θα ειπωθούν- δίνει έμμεσα πληροφορίες για τον αγώνα των Κρητών και την πολεμική

δράση του ίδιου του αφηγητή- προϊδεάζει για το θάνατο της κοπέλας

Στ 5 -18 Προσοχή στην παρένθεση έχουμε υπέρβαση χώρου-χρόνου Η συνάντηση με την κορασιά ( η laquoνέκυιαraquo του Σολωμού) Μόλις θυμήθηκε την κόρη ταράζεται ολάκερος Η παλιά αγάπη ξυπνά μέσα του με ορμή Η ιστορία σταματά Φωνάζει ο κρητικός να χτυπήσει η σάλπιγγα της Δεύτερης παρουσίας κι ο ταραγμένος νους του βλέπει την ευχή του να πιάνειΜετάβαση στον κόσμο του ονείρου και της φαντασίας Μεταφυσική ατμόσφαιρα Μεταφερόμαστε στην ημέρα της Έσχατης Κρίσης κατά την οποία εγείρονται οι νεκροί και μεταφέρονται στην κοιλάδα Ιωσαφάτ Ο αφηγητής με αγωνία ρωτά τις σκιές των νεκρών αν είδαν την αγαπημένη του και παίρνει θετική απάντηση Όταν πληροφορείται ότι κάποιον ψάχνει ελπίζει ότι θα ενωθεί μαζί της Στο Σολωμό η αναφορά του θανάτου αμέσως ακολουθείται από μια αναφορά στη Δευτέρα Παρουσία Το θέμα της Έσχατης Κρίσης έχει τις ρίζες του στην Πλατωνική Φιλοσοφία στην Παλαιά Διαθήκη και στα δημοτικά τραγούδιαΣτ 5 η Σάλπιγγα της 2ας Παρουσίας μνημονεύεται από το Σολωμό και στο Λάμπρο στη Γυναίκα της Ζάκυθος κα Προκαλεί εντύπωση η πυκνή αναφορά σε όλο του το έργο στην πράξη του σαβανώματος που ως σήμερα δεν έπαψε να τελείται στη Ζάκυνθο Το σάβανο το σκίζουν από την κορυφή ως τη μέση για να μπορεί ο πεθαμένος να βγει εύκολα απrsquo αυτό κατά τη Δευτέρα ΠαρουσίαΣτ 7 κε Η πρόδρομη αφήγηση συνεχίζεται με υποφορά και ανθυποφορά κατά τα πρότυπα των δημοτικών τραγουδιώνΣτ 9 ο στίχος δηλώνει απογοήτευση και ματαιότητα μόνη ελπίδα ο έρωταςΣτ 10 ο ρομαντικό ς έρωτας που επεκτείνεται και μετά το θάνατο

4

Στ 11 laquoτα λουλούδια της παρθενίαςraquo επαναλαμβανόμενο μοτίβο στην ποίηση του Σολωμού Συμβολίζουν ομορφιά σώματος ευαισθησία ψυχής και αγνότηταΣτ 12 laquoστη θύρα της Παράδεισοςraquo ξανασυναντάμε την έκφραση σε Ερωφίλη δημοτικά τραγούδια ΣολωμόΣτ13 η κοπέλα εμφανίζεται χαρούμενη να ψάλλει αναστάσιμους ύμνους Η χαρά της προκύπτει από την προσμονή της συνάντησής της με τον καλό τηςΣτ 15 προσωποποίηση οπτική εικόνα Και σε αυτή την ενότητα όπως και στην προηγούμενη το μοτίβο της φωτιάς κυριαρχεί καταστροφικό μαζί και καθαρτήριοΣτ 141718 έκδηλη η αγάπη της κοπέλας για τον Κρητικό η προσμονή της συνάντησης και η ανταπόκρισηΣτ 11-18 η ωραία γυναίκα που αναζητείται κατά την ανάσταση των νεκρών μπορεί να είναι είτε η αγαπημένη του κρητικού είτε η γυναίκα της οπτασίας Θα πρέπει να είναι στην πραγματικότητα και οι δύο κι έτσι αυτό ο Πρόλογος μας προετοιμάζει ανεπαίσθητα για το θάνατο της κόρης στο τέλος του ποιήματος

Η ενότητα αυτή είναι η μόνη που η κοπέλα έχει ενεργό αν και βουβό ρόλο Το επεισόδιο αυτό καθώς παραπέμπει στην έσχατη κρίση αντιστοιχεί σε μια δοκιμασία και μάλιστα την τελική δοκιμασία όπου σύμφωνα με το θρησκευτικό κώδικα θα κριθούν όλοι οριστικά και τελειωτικά για να δικαιωθούν ή να καταδικαστούν στην αιωνιότητα Ένα δεύτερο στοιχείο είναι η έμφαση που δίνεται στην προσδοκία συνάντησης με τη νεκρή αγαπημένη της κοινής αντιμετώπισης της Έσχατης Κρίσης και της παντοτινής ένωσης μαζί της σε μια αιώνια δικαίωση

στ 5-18Η συνειρμική μετάβαση χρονικά και τοπικά γίνεται με τα ακόλουθα

εκφραστικά μέσα η χρήση της παρένθεσης προσφώνηση ( Λάλησε Σάλπιγγα) προσωποποίηση (σάλπιγγα) εικόνες ακουστικές και οπτικές ο δραματικός ενεστώτας ( laquoτινάζωraquo laquoσχίζωraquo ) που δίνει

παραστατικότητα μεταφορά ( σχίζω δρόμο ) σχήμα κατεξοχήν ( laquoμην είδετε την ομορφιά) η κόρη έχει την ιδανική

ομορφιά είναι η προσωποποίηση της έννοιας

Στοιχεία θρησκευτικότηταςI η πίστη στην αθανασία της ψυχήςII η πίστη στη μεταθανάτια ζωή και η τελική κρίση κατά τη Δευτέρα

ΠαρουσίαIII η αναφορά στη Σάλπιγγα ( αυτή θα σημάνει την έναρξη της

Δευτέρας Παρουσίας σύμφωνα με στοιχεία της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης )

IV η αναφορά σε στοιχεία από την Αποκάλυψη του Ιωάννη ( ούτε καπνός δεν έχει μείνει πια κι ένας νέος ουρανός δημιουργήθηκε )

V οι αχνές σκιές των νεκρών που θέλουν να ελευθερωθούν

5

VI η αναφορά στην κοιλάδα του Ιωσαφάτ όπου θα γίνει η Κρίση VII η Πύλη του Παραδείσου

Επιδράσεις στο απόσπασμα Δημοτικό τραγούδι ο αριθ 3 η συνομιλία με τους νεκρούς η ζωή των νεκρών που μοιάζει με αυτή των ζωντανών η πόρτα του Παραδείσου Ερωτόκριτος η πόρτα του Παράδεισου ο ιαμβικός 15σύλλαβος η ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία Δάντης οι εικόνες από τον Παράδεισο (στ 7-14) Επτανησιακή Σχολή τα θέματα laquoπατρίδαraquo laquoγυναίκαraquo laquoθρησκείαraquo

3[20]χώρος- χρόνος θάλασσα χρόνος ναυαγίουΜετά από την παρένθεση αυτή η διήγηση του Κρητικού επιστρέφει στην καταιγίδα που περιέγραφε στο [18] Όμως σχεδόν αμέσως το χαλασμό διαδέχεται η νηνεμία Κάποια μυστηριώδης δύναμη αναγκάζει τη φύση να γαληνέψει εντελώς τόσο που η θάλασσα έγινε καθρέπτης που καθρεπτίζονται τrsquo αστέρια Η απόλυτη άπνοια και η απόκοσμη ησυχία προοικονομούν την εμφάνιση ενός υπερφυσικού γεγονότος την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης Το απόσπασμα είναι γεμάτο από πολλά εκφραστικά μέσαΣτ 12 Ο αφηγητής επιστρέφει στην καταιγίδα και τη θαλασσοταραχή της ενότητας 18 Τα αποσιωπητικά του στ 1 υποδηλώνουν τη διάρκεια της βροντής ενώ στο στ 2 έχουμε ένα δομικό σολωμικό μοτίβο ( το χοχλό που βράζει παρομοίωση) ο κοχλασμός του νερού τη μεταφορά τη συναντάμε και στη Γυναίκα της Ζάκυθος και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους Στ 2-3 διασκελισμός Σηματοδοτείται η διάρκεια που απαιτείται για τη μεταστροφή της ταραχής σε άκρα ησυχίαΣτ2-4 παρομοιώσεις μεταφορές αυτές οι μεταφορές υποβάλλουν την αγριάδα της θάλασσας και μετά την απέραντή της γαλήνη Και στις δύο περιπτώσεις η θάλασσα παρομοιάζεται με κάτι ενώ στη μεταφορά συγκρίνεται με δύο πράγματαΣτ3 η ξαφνική νηνεμία και η απόλυτη ησυχία προοικονομούν τη φεγγαροντυμένη Η αλλαγή αυτή των καιρικών συνθηκών επιβάλλεται ως λογική και απαραίτητη αφού πρέπει να προετοιμαστεί κατάλληλα το κλίμα για την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης Η θάλασσα γίνεται καθρέπτης που καθρεπτίζει τrsquo άστρα σα να συμφιλιώνεται ο κόσμος της φύσης με τα ουράνια σώματα που θεωρούνται θεϊκά Ο Κρητικός βρίσκεται σε μια κατάσταση έκστασης και ο αναγνώστης μετά τη λυρική περιγραφή αναμένει ένα σημαντικό και μεταφυσικό γεγονός Μέσα από την ακτινοβολία της φύσης ξεπηδά η φεγγαροντυμένη που με τις δυνάμεις της καθυποτάσσει όλα τα φυσικά στοιχείαΣτ 3 η επανάληψη της λέξης laquoησυχίαraquo δηλώνει την έγνοια του ποιητή για την αλλαγή των συνθηκών Δε σηματοδοτεί όμως μόνο την επικράτηση της ησυχίας στον εξωτερικό κόσμο αλλά και στον εσωτερικό την ψυχή του αφηγητή Στην ενότητα αυτή ο Σολωμός αναπτύσσει το αρχαίο και γνωστό σrsquo αυτό μοτίβο της σιγής του κόσμου πριν από τη θεία επιφάνεια που στη

6

συνέχεια επιδρά με τρόπο θαυματουργικό σε ολόκληρη τη φύση μεταμορφώνοντας και αγιάζοντας τα πάντα Στ 4 παρομοίωση μεταφορά αξιοπρόσεκτη η συνύπαρξη και των δύο Εντυπωσιακό επίσης το χιαστικό σχήμα των φωνηέντων στη δεύτερη και τρίτη λέξη ε-ι-ο-ι-ε-ο-ι-ε όπου τα φωνήεντα κι από τις δύο μεριές του ε είναι τοποθετημένα αντικριστά σα σε καθρέφτη Έτσι έχουμε μια μίμηση της αντανάκλασης των άστρων που καθρεφτίζονται στη θάλασσα Στ5 ο ρομαντικός ποιητής επηρεάζεται από ανιμισμό λατρεία φύσης η φύση αρχίζει να παραλληλίζεται με ναό Η εντυπωσιακή και απότομη αλλαγή δικαιολογείται από την παρουσία κάποιας απόκρυφης δύναμης που όντας δυνατότερη από την άγρια φύση την ανάγκασε να γλυκάνει να γαληνέψει νε ετοιμαστεί για την laquoεπιφάνειαraquo της ιδανικής και τέλειας Φεγγαροντυμένηςκρυφό μυστήριο απόκρυφη δραστηριότητα και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους Μέσα στο μυστήριο αυτό δύο είναι πάντα οι δρόμοι που βγάζουν έξω από το πανέρμο δάσος της σολωμικής ποίησης ο λογισμός και το όνειρο που τα ξαναβρίσκουμε ζευγαρωμένα εκεί όπου ο Κρητικός αναπολεί τη φεγγαροντυμένη κόρη μη ξέροντας αν την είχε laquoποιήσειraquo ο λογισμός του ή το όνειρο τον καιρό της βρεφικής του ηλικίας Με λογισμό και με όνειρο πορεύεται πάντα μέσα στο κρυφό μυστήριο της ζωής ο θνητόςΣτ7-8 παρομοίωση είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι το άγνωστο μέρος των παρομοιώσεων συνήθως από τη θάλασσα ενώ οι εικόνες αντλούνται από τη στεριάΣτ 9 ευτυχισμένη η κορασιά τον έσφιξε στην αγκαλιά της και κατόπιν λιποθύμησε ή ξεψύχησε χωρίς να το αντιληφθεί ο αγαπημένος της Κάτι τέτοιο πρέπει να υποθέσουμεΣτ 9-12 ούτε μια πνοή δε διαταράσσει την υπερφυσική γαλήνη υπάρχουν μόνο οι ανταύγειες απrsquo το ολόγιομο φεγγάρι που τρεμοπαίζουν στη θάλασσα δίπλα στην κοπέλα σαν να ξετυλίγονται ώσπου ξεπροβάλλει η φεγγαροντυμένη Η πιο καθαρή περιγραφή ανάδυσης του κρυφού είναι η περιγραφή της εμφάνισης της φεγγαροντυμένης Η λέξη κλειδί εδώ είναι το laquoξετυλίζειraquo Ο Κρητικός έχει την εντύπωση ότι πρόκειται για κάτι κρυμμένο που ξαφνικά βγαίνει μέσα από το φεγγάριΣτ 12 η φράση είναι απρόσμενη μοιάζει να προϋποθέτει ότι ήδη ξέρουμε πως υπάρχουν τέτοια θηλυκά όντα Η θεϊκή αυτή μορφή εμφανίζεται σαν όραμα και αναδύεται από το φεγγάρι λουσμένη στο φως του με την παρουσία της δίνει στον ήρωα κουράγιο και δύναμη για να συνεχίσει να κολυμπά με σθένοςΣτ 13 σχήμα συναισθησίας ( συνδυάζονται δύο διαφορετικές αισθήσεις) σχήμα οξύμωροΤο πρώτο μισό του στίχου περιλαμβάνει τρεις συχνές στο Σολωμό εικόνες φως δροσιά τρέμει Αυτά τα τρία στοιχεία σχηματίζουν το κατάλληλο κλίμα για τη θεϊκή θωριά της γυναίκας που τα μαύρα μάτια της έρχονται σε αντίθεση με τα χρυσά της μαλλιά Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Σολωμός αντιπαραθέτει το χρυσό με το μαύρο (μαύρη πέτρα ολόχρυση ndash Ελ Πολιορκημένοι) για να δημιουργήσει την εντύπωση του θαυμαστού

4[21]Η φεγγαροντυμένη η κοπέλα που αναδύθηκε από το φως του φεγγαριού έχει θεϊκή εμφάνιση Κοιτάζει τrsquo αστέρια κι αυτά αναγαλλιάζουν μπροστά στη

7

θεϊκή της φύση Ψηλή σαν κυπαρίσσι περπατάει πάνω στα νερά και ανοίγει την αγκαλιά της Τότε η νύχτα πλημμυρίζει με ουράνιο φως και η πλάση μεταμορφώνεται σε ναό Η φύση μεταμορφώνεται από κάτι υλικό σε χώρο που μπορεί να λατρέψει το Θεό Τότε η θεϊκή γυναίκα γυρίζει και κοιτάζει τον Κρητικό όπως η βελόνα της πυξίδας δείχνει το Βορρά Ο Κρητικός μαγνητίζει τη ματιά της φεγγαροντυμένης και η μαγνητική της ματιά τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Ο Κρητικός έχει χάσει κάθε αίσθηση του κόσμου γύρω του εκτός από το όραμά του Νιώθει τη μορφή της πολύ οικεία αισθάνεται ότι την έχει ξαναδεί κάπου πολύ μακριά στο παρελθόν Χωρίς να μπορεί να προσδιορίσει την ανάμνηση δάκρυα αναβλύζουν από τα μάτια του και χάνεται από μπροστά του το θεϊκό της πρόσωπο Νιώθει ότι τα μάτια της είναι σα θεοί που ψάχνουν τα σωθικά του και μπορούν να δουν μέσα στην ψυχή του και να διαβάσουν τις σκέψεις του Αν μπορούσε να μιλήσει θα της έλεγε για ποιους λόγους η καρδιά του ήταν γεμάτη πόνο οι Τούρκοι άρπαξαν τα αδέλφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του κι έσφαξαν τους γονείς του Απευθύνεται στην οπτασία και την ικετεύει να τον βοηθήσει να σώσει την κοπέλα του γιατί είναι ότι του απέμεινε Στ 1-9 σταδιακά παγώνει ο χρόνος (σχετική επιβράδυνση) Στ 1 προσωποποίησηΣτ 2 τα αστέρια παρά το γεγονός ότι ακτινοβολούν και τη λούζουν με το φως τους δεν την εξαφανίζουνΣτ3 παρά το γεγονός ότι πατάει στο νερό η επιφάνειά του δεν ταράζεται καθόλου ούτε υποχωρεί Έμμεση αναφορά στη θεϊκή της φύση ( όπως ο Ιησούς )Στ 4 μεταφοράΣτ 5-6 το αρχαιοελληνικό ιδεώδες της ομορφιάς και της καλοσύνης συνυπάρχει με τη χριστιανική σημασία των όρων Αρκετά πρωτοποριακή στάση για την εποχή του καθώς αυτές οι αρετές αποδίδονται σε γυναικείο πρόσωπο Καθώς ανοίγει την αγκαλιά της με αγάπη καλοσύνη και ταπεινοσύνη προς τον ήρωα η νύχτα πλημμυρίζει με φως και η φύση γίνεται σα λαμπρός ναός Στ 1-8 έχουμε ανιούσα κλιμάκωση φωτοχυσίας Συχνά στο σολωμικό ποιητικό τοπίο ενώ η διάταξη των στοιχείων του οδηγεί προς τη σύνθεση κάποιου φυσικού τοπίου ξαφνικά παρεμβαίνει το φως και αναιρεί το αποτέλεσμα Το φως λύνει το τοπίο και το ανασυνθέτει σrsquo ένα τοπίο μη φυσικό Αυτό συμβαίνει γιατί το φως του Σολωμού είναι το θείο φως που ταυτίζεται με το Θεό την αλήθεια τη σωτηρία Το τοπίο όπου συναντιέται το φως με το σκοτάδι συνιστά ένα χώρο τραγικό ένα χώρο που η φυσική παρόρμηση αναμετριέται με το ηθικό χρέος Στο Σολωμό το φως έρχεται από ψηλά από τον ουρανό τη σελήνη ταrsquo αστέρια Το πιο συγγενικό με το φως μέρος του σώματος είναι τα μάτιαΣτ8 παρομοίωσηΣτ 9 αίσθηση κινδύνου ndash τα ρείθρα υδάτινα ρεύματαΣτ10 παρομοίωση ψάχνοντας ο Σολωμός να βρει έναν έντονο τρόπο να δείξει πώς ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της οπτασίας βρήκε την laquoπετροκαλαμίθραraquo ένα κομμάτι μαγνητικής βελόνας που οι ναυτικοί χρησιμοποιούσαν για τον προσανατολισμό τους Την εποχή του Σολωμού ο

8

κόσμος ενδιαφερόταν πολύ για τις δυνάμεις του ηλεκτρισμού και του μαγνητισμούΣτ 11 Η φεγγαροντυμένη γυρίζει το κεφάλι της όχι στην κοπελιά αλλά στον ίδιο Σrsquo αυτό τον στίχο έχουμε εμφανώς διαφοροποίηση ανάμεσα στη φεγγαροντυμένη και στην αρραβωνιαστικιάΣτ 13-18 ανιχνεύονται απηχήσεις πλατωνικών και αριστοτελικών απόψεων για την αναγνώριση πραγμάτων ιδεών που η ψυχή μας είχε αντικρύσει σrsquo ένα προσωματικό στάδιο Οι διαλογισμοί του κρητικού δείχνουν πόσο δυνατός ήταν ο θαυμασμός του Παρατηρούμε πως τα βιώματα που συνδέουν τον ήρωα με τη φεγγαροντυμένη παραπέμπουν στην κατηγορία της laquoπαιδικότηταςraquo κι επομένως είναι βιώματα κατεξοχήν διονυσιακά με την έννοια ότι εκφράζουν μια σχέση εξάρτησης του Εγώ από κάποιο ευρύτερο πόλο έλξης

Ερμηνείες φεγγαροντυμένηςΟ κρητικός προσπαθεί να θυμηθεί πού συνάντησε στο παρελθόν τη Φεγγαροντυμένη- ήταν κάποιο εικόνισμα σε ναό- ήταν πλάσμα της φαντασίας του το ιδανικό ερωτικό ταίρι- ήταν μια μορφή από τη βρεφική του ηλικία ( ίσως η μητέρα του)Και πάλι έχουμε τη χρήση του αριθμού 3

Στ 15-16 Αξιοσημείωτη η ύπαρξη του αντιθετικού ζεύγους λογισμός-όνειρο προσφιλές στο Σολωμό Λογισμός σκέψη περισυλλογή αφορά στις νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου που τον κρατούν στην πραγματικότηταΌνειρο εκφράζει τις μυστηριακές και τις απόκρυφες πτυχές της ψυχής Ο Κρητικός νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη γνώριζε τα βάσανα της οικογένειάς του και τα δικά του Ζητά βοήθεια για την αγαπημένη τουΣτ 19-20 2στιχη παρομοίωση που συνδέεται με εντυπωσιακό τρόπο με τους επόμενους στίχους Η γυναίκα σα μια παλιά ανάμνηση πετάγεται μπροστά του όπως το νερό που το μάτι βλέπει να ξεπηδάει ξαφνικά από το βράχο Η αναφορά ίσως στο νερό και στο μάτι φέρνει αληθινά δάκρυα στα μάτια του Κρητικού κι έτσι συνδέεται το μέσα με το έξω το ορατό με το αόρατοΣτ22 αντίθεση ( ο ήλιος φωτίζει το νερό το δάκρυ θολώνει την όραση) το δάκρυ αιτία να χαθεί το πρόσωπο του θείουΣτ 23 σχήμα συναισθησίας Τεχνική ρομαντισμού αλλά και κορυφαία στιγμή του ευρωπαϊκού ρομαντισμού συμπυκνωτικός ο τρόπος που επιδρά το συναίσθημα Φαίνεται ότι ακριβώς επειδή ο Κρητικός μπορεί νrsquo ακούσει τα μάτια της μέσα του δεν μπορεί να προφέρει λόγια Αυτός ο παράδοξος και πολύπλοκος μεταφορικός λόγος που συνδέει το μέσα με το έξω και συγχέει το ορατό με το λόγο μεταδίδει αυτή την εκτός του κόσμου τούτου κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ΚρητικόςΣτ 25 Τρίτη αναφορά στη θεϊκή ταυτότητα της φεγγαροντυμένης σταματά εδώ ο παραλληλισμός του κόσμου του κρητικού με τη φεγγαροντυμένηΣτ26-27 μεταφορά ( διάβαζε το νου μου) Νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις μύχιες σκέψεις του καλύτερα από όσο θα τις εξέφραζε ό ίδιος Η οπτική

9

επικοινωνία μπορεί να διακόπτεται για λίγο όμως αρχίζει αμέσως μια βουβή αλλά πολύ βαθύτερη επαφή μεταξύ τουςΣτ29-35 χώρος χρόνος η αφήγηση μεταφέρεται στο παρελθόν στην Κρήτη την εποχή που οι Τούρκοι αφανίζουν την οικογένεια του ΚρητικούΟ ήρωας θα ήθελε να της μιλήσει και να της εξομολογηθεί τα βάσανά του Οι Τούρκοι αφάνισαν την οικογένειά του υποδούλωσαν τη χώρα του και τον ίδιο τον έστειλαν πρόσφυγα στην ξενιτιά Χαρακτηριστική είναι η συναισθηματική ένταση που μας μεταφέρει για τις κακουχίες του Ο Κρητικός λειτουργεί συνεκδοχικά στην ιστορία του συμπυκνώνει τα βάσανα διαφόρων κρητικώνΣτ 29 μεταφορά laquo φύτρωσαν οι πόνοιraquoΣτ 30 μεταφορά laquo εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquoΣτ 36 Ο Κρητικός γεμίζει τις φούχτες του με χώμα κρητικό όταν αφήνει την Κρήτη όπως έκαναν πάντα οι Έλληνες όταν άφηναν τον τόπο τους Στο χώμα αυτό φυτεύουν ένα φυτό για να θυμούνται την πατρίδα Είναι φανερό πως έτσι κάπως βλέπει την αρραβωνιαστικιά του ο κρητικός Στ 37 την κοπέλα τη βλέπει σαν ένα τρυφερό κλωνάρι που θα μπορούσε να ριζώσει στο νέο τόπο αλλά τώρα τη βλέπει να φυτρώνει στο χείλος του γκρεμού Είναι το μόνο πράγμα για το οποίο αξίζει να ζήσει ο Κρητικός το μόνο που έχει να κρατηθεί για να μην πέσει στο βάραθρο της απελπισίας και της τρέλας

Η φεγγαροντυμένη Ο ίδιος ο Σολωμός μας λέει ότι το θέμα του ποιήματος είναι laquoο έρωτας θεοποιημένοςraquo (lrsquo amore divinizzato) Για την ερμηνεία αυτής της φράσης θα πρέπει να εξετάσουμε την ταυτότητα της φεγγαροντυμένης Η αφήγηση μεταβαίνει από την κοπέλα σε μια γυναικεία οπτασία με μεταβατική λέξη το φεγγάρι που καθρεφτίζεται γαλήνια στη θάλασσα Ο αιφνιδιασμός που νιώθει ο αναγνώστης με την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης τον κάνει να θυμηθεί τα θηλυκά όντα που γνωρίζει από τις παραδόσεις ( νεράιδες ξωτικά μάγισσες κα) Χαρακτηριστικά φεγγαροντυμένης

- θεϊκή θωριά ( μεταφορά)- χρυσά μαλλιά ( μεταφορά)- ολόμαυρα μάτια ( αντίθεση με τα χρυσά μαλλιά)- είναι ανάλαφρη ( πατεί χωρίς να το σουρώνει δραματικός ενεστώτας)- ψηλή λεπτή αέρινη ( κυπαρισσένιο)- γοητευτική- γεμάτη καλοσύνη

Παλαιότεροι κριτικοί ταυτίζουν τη φεγγαροντυμένη με την Ελλάδα ή την Ελευθερία Αυτό γεννήθηκε ίσως από τη σύγχυση ανάμεσα σε δύο ξεχωριστές γυναικείες μορφές στους Ελεύθερους Πολιορκημένους ( Μεγάλη Μητέρα κορασιά ντυμένη το φεγγαρόφωτο) Άλλοι υποστηρίζουν ότι συμβολίζει την αγάπη του θεού άλλοι την αθάνατη ψυχή της αγαπημένης του που αποχαιρετά το άψυχο σώμα της για να ανέβει στους ουρανούς ( έτσι κι ο γλυκός ήχος είναι η θεία αρμονία των αγγέλων) Η περιγραφή της φεγγαροντυμένης μοιάζει με τη φεγγαροντυμένη στο laquoΛάμπροraquo που ο Σολωμός είχε πει πως ήταν η Αφροδίτη Η φεγγαροντυμένη

10

μπορεί να είναι η ίδια η άφθαστη και απροσπέλαστη ενότητα ψυχής και φύσης Τελικά ίσως πρόκειται για κάτι πιο αφηρημένο Μοιάζει να είναι η θεϊκή αρχή του Έρωτα που εμφανίζεται με διάφορες μορφές ( ψυχή της γήινης αγαπημένης Παναγία άλλη μητρική μορφή) Είναι μια ιδανική μορφή ίσως έμφυτη (όπως οι ιδέες που πίστευε ο Πλάτων) ενσάρκωση της πλατωνικής ιδέας της ομορφιάς της καλοσύνης της δικαιοσύνης και της αρμονίας Η φεγγαροντυμένη παραμένει καθαρά σολωμική σύλληψη που συνδέει τον ελληνικό ανθρωπισμό ( η φύση ως χώρος του κάλλους και της αρμονίας) με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος Η φεγγαροντυμένη αποτελεί μια προσπάθεια σύνθεσης ενός πλάσματος που θα συνασπίζει τις τρεις υποστάσεις του φυσικού την εξωτερική φύση τον ηθικοπνευματικό χαρακτήρα του ανθρώπου και το θεόΕπιδράσεις στο απόσπασμα

Ερωτόκριτος laquo τρυφερό κλωνάριraquo ο γκρεμός ως σύμβολο δεινών Δημοτικό τραγούδι το εξωλογικό στοιχείο ο αριθ 3 ( τριπλή επανάληψη του καν) Θρησκεία το περπάτημα στη θάλασσα χωρίς να βουλιάζει η μορφή Αρχαιότητα πλατωνικές απηχήσεις της θεωρίας των Ιδεών Ιταλικό ς κλασικισμός νύμφες στη φύση κάτω από το φεγγαρόφωτο Ρομαντισμός Η Ιδέα που κυριαρχεί στη φύση Δάντης μορφές που μοιάζουν στη Φεγγαροντυμένη

5[ 22] Ο Κρητικός συνεχίζει την ιστορία του χωρίς διακοπή Η γυναίκα συμμερίζεται τον πόνο του τόσο πολύ ώστε δάκρυα ξεπηδούν απrsquo τα μάτια της τα οποία τώρα του θυμίζουν την αρραβωνιαστικιά του Χάνεται αλλά ενώ φεύγει εκείνος νιώθει ένα δάκρυ της στην παλάμη του Ξεκινά μια παρέκβαση από τη διήγησή του καθώς το χέρι που δέχτηκε το δάκρυ της φεγγαροντυμένης του φέρνει στο νου το χέρι του όταν στην Κρήτη σκότωνε με το μαχαίρι τους Τούρκους Τώρα το χέρι αυτό αντί να το χρησιμοποιεί στη μάχη το απλώνει ζητιανεύοντας στους περαστικούς που τον λυπούνται Έτσι αξιολύπητος και θλιβερός βασανίζεται από σκληρούς εφιάλτες στον ύπνο του Ονειρεύεται ξανά και ξανά την τρικυμισμένη θάλασσα που απειλεί την κοπέλα Όμως όταν βάλει την παλάμη στο μέτωπό του αμέσως γαληνεύει Η αναφορά στη γαλήνη είναι σα να τον επαναφέρει στην ιστορία που είχε διακόψει και τη συνεχίζει Επιστρέφει στο σημείο που κολυμπούσε και το χέρι του σα να οπλίστηκε με νέα δύναμη μετά το δάκρυ της φεγγαροντυμένης μια δύναμη που δεν την είχε όταν πολεμούσε τους Τούρκους Έτσι με μια ακόμη αναδρομή αρχίζει μια αφήγηση των πολεμικών του κατορθωμάτων στην Κρήτη Ο Κρητικός επανέρχεται στη διήγηση της προσπάθειάς του να σωθούν από το ναυάγιο και περιγράφει πόσο δυνατά χτυπούσε η καρδιά του όπως ακουμπούσε δίπλα στην αγαπημένη του και κολυμπούσε με μεγάλη δύναμη Ο ρυθμός του όμως χαλαρώνει καθώς αρχίζει να ακούγεται ένας ήχος γλυκός απόκοσμος και απροσδιόριστος Δεν του θυμίζει τίποτα γνωστό και

11

τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί του Ο υπερφυσικός αυτός ήχος είναι τόσο δυνατός που μόνο ο Έρωτας κι ο θάνατος είναι τόσο δυνατοί Νιώθει ότι τον γεμίζει ολοκληρωτικά και όταν σταματά του επιτρέπει να γεμίσει πάλι από την παρουσία της αγαπημένης του Κατορθώνει τελικά να φτάσει στην ακτή όμως η κοπέλα είναι πια νεκρή Έτσι τελειώνει το ποίημα όπως άρχισε με μια αναφορά στην ακτή (σχήμα κύκλου)Στ 12 η θεϊκή μορφή αντιδρά ανθρώπινα μπροστά στον ανθρώπινο πόνο Πριν εξαφανιστεί χαμογελά στον ήρωα εμψυχώνοντας τον μrsquo αυτόν τον τρόπο Σχήμα αντίθεσης στους 2 πρώτους στίχουςΣτ 3 άκουσα= ένιωσα το έχουμε ξανασυναντήσει μrsquo αυτή τη σημασία Το δάκρυ της φεγγαροντυμένης που είναι σύμβολο δύναμης έχει μια μαγική δύναμη Αρχικά παραλύει και αποδυναμώνει τον ήρωα στη συνέχεια όμως τον ισχυροποιεί (με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάτα)Στ1-4 χώρος-χρόνος ναυαγίουΣτ5 αφηγηματικό επίπεδο παρόν χρόνος της αφήγησης προσφυγιά η εικόνα του ψωμοζήτη ζητιάνου που εναποθέτει την επιβίωσή του στην αγάπη των συνανθρώπων του προβάλλεται ως το αντίθετο ήθος και στάση ζωής Η αρνητική εξέλιξη στη ζωή του ήρωα σηματοδοτείται ως επανιεράρχηση αξιών ως ριζική μεταμόρφωση του ήρωα Ο κρητικός βρίσκει τώρα την πλήρωση μέσα στην αγάπη του άλλου και όχι όπως πριν στον εξοντωτικό ανταγωνισμό Ο αρχικά επικός ήρωας της επανάστασης εξελίσσεται σε φιλειρηνιστή που laquoχαρά δεν του ναι ο πόλεμοςraquo Στ 6 χώρος χρόνος αναδρομή στο παρελθόν Κρήτη όταν κάθε φορά που έβλεπε Τούρκο ζητούσε μαχαίριΣτ 7-14 χώρος χρόνος παρόν περίοδος της προσφυγιάς ( πιθανόν Επτάνησα ) Ο Κρητικός στο παρόν την ώρα που αφηγείται την ιστορία του είναι ένας πρόσφυγας ζητιάνος ( ομηρική επίδραση)Στ 7-8 διασκελισμός στο στίχο ndash πρωτοποριακή τεχνική για την εποχή τουΣτ 10-13 ο εφιάλτης του Ο Κρητικός έχει στιγματιστεί και μεταμορφωθεί από το ακραίο βίωμα η μαγική επίδραση από το δάκρυ συνεχίζει να υφίσταταιΣτ 15-16 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσαΣτ 17-20 χρονική μετατόπιση στο παρελθόν στην Κρήτη Δίνονται πληροφορίες για τα ηρωικά χρόνια της εξέγερσης των Κρητών ενάντια στους Τούρκους καθώς και για τη ζωή του ήρωα Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες το όνομα Γιουσούφ αποδιδόταν στον Αγριαλή που η κατοικία του ήταν μερικά χιλιόμετρα από τη Λαβύρινθο και που τα αντίποινα για την εξόντωσή του σε ενέδρα από τους Έλληνες στοίχισαν τη ζωή σε 800 άτομα περίπουΣτ 21-22 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσα επιστροφή στην αγωνιώδη προσπάθεια της σωτηρίαςΣτ 23-24 Δραματικό απρόοπτο Ακούγεται ένας ήχος γλυκός απροσδιόριστος που συνεπαίρνει τον ήρωα τον μαγεύει και τον οδηγεί στον κόσμο του ονείρου Στ 25 κε Στην προσπάθειά του να τον εντοπίσει δίνει εξαιρετικής ομορφιάς εικόνες Προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά ( στα συγκριτικά μέλη τους) με τρεις ομηρικού τύπου παρομοιώσεις (πολύστιχες) Στ 25-28 1η παρομοίωση με θέμα εμπνευσμένο από τη βουκολική ποίηση- εντυπωσιακές οπτικές εικόνες δραματικός ενεστώτας πολυσύνδετο ( καιhellipκαιhellip)

12

Στ 26 τrsquo άστρο του βραδιού η Σελήνη ή η ΠούλιαΣτ 28 σχήμα χιαστό ( του δέντρου και του λουλουδιού

που ανοίγει και λυγάει)Στ 29-34 2η παρομοίωση ειρηνική ποιμενική εικόνα στεριανήΣτ 29 σύνδεση με την κρητική λογοτεχνίαΣτ 32 χιαστό ( η θάλασσα πολύ μακριά

πολύ μακριά η πεδιάδα)Στ 34 αυτή η ροδοδάκτυλη αυγή (ομηρική επίδραση)Στ 35-42 3η παρομοίωση ποιμενική ειρηνική πάλι προβάλλεται η αγάπη του για την πατρίδα του εικόνες ενός χαρούμενου φυσικού περιβάλλοντος Παρατηρούμε τρεις παρομοιώσεις που κλιμακώνονται με σταδιακά περισσότερους στίχους ( 4 6 8 )Στ 37 τrsquo άστρο τrsquo ουρανού περίφραση ο ήλιοςΣτ 38 προσωποποίηση ( βουνά κάμποι θάλασσες)Στ 42 ο στίχος επανέρχεται και στους Ελεύθερους ΠολιορκημένουςΣτ 39 42 μοτίβα επαναλαμβανόμενα εμφατικά ο Κρητικός εκφράζει την αγάπη του για την πατρίδαΣτ 43 ασύνδετοΣτ46 ήχος χωρίς αντίλαλο υπερλογικό φαινόμενοΣτ 52 πολυσύνδετο σχήμα συσσώρευσηςΣτ 54 στοιχείο κινδύνου ο Κρητικός κινδυνεύει να πεθάνει ( Θρησκευτικό στοιχείο ndash χωρισμός σώματος-ψυχής)Στ 55 ο στίχος σταματά αίσθηση κενού μετά από ακραίες συναισθηματικές καταστάσειςΟ μουσικός αυτός ήχος με τη γλυκύτητά του αποσυντονίζει τον Κρητικό του εξουδετερώνει το αγωνιστικό του φρόνημα με αποτέλεσμα να χάσει τη μεγάλη μάχη που είναι η σωτηρία της αγαπημένης τουΣτ 57-58 Μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης και την παύση του ήχου έχουμε αφηγηματικό κενό Το ποίημα τελειώνει με μια αντίθεση laquoκαι τέλος φτάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη την απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη raquo Με τις αντιθέσεις δίνεται καλύτερα η αντιφατικότητα των συναισθημάτων και προκαλείται ένταση Το τέλος του ποιήματος είναι πολύ λιτό σχεδόν απότομο Επίσης απουσιάζει κάθε στοιχείο θρήνου εκ μέρους του ήρωα ( θα συναντήσει άλλωστε την ψυχή της στον Παράδεισο) Το ποίημα κλείνει με το σχήμα του κύκλου ( ακρογιάλι)

Ο γλυκύς ήχος Το 2ο ποιητικό θέμα του Σολωμού ( το 1ο είναι η φεγγαροντυμένη) Ενώ κολυμπά για να φτάσει στη στεριά ένας ήχος απερίγραπτος τον συνεπαίρνει Έχουμε αναλογίες με την επίδραση του τραγουδιού των Σειρήνων Ο Σολωμός παρουσιάζει το θέμα του ακολουθώντας μια συγκεκριμένη δομήα) εμφάνιση του ήχου( στ 23-24)β) τι δεν ήταν ο ήχος - δεν ήταν ερωτικό κοριτσίστικο τραγούδι

13

- δεν ήταν κελάηδημα αηδονιού - δεν ήταν μουσική από σουραύλι γ) γνωρίσματα του ήχου ( στ 44-45)δ) επίδραση του ήχου στην ψυχή του ήρωα ( στ 51-54)ε) παύση του ήχου και το αποτέλεσμα ( στ 55- 56)Ο σαγηνευτικός ήχος μαγεύει τον ήρωα που προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά Προβαίνει σε τρεις συγκρίσεις ndash παρομοιώσεις που τις αποκλείει Η επιλογή των παρομοιώσεων ndash εκδοχών δεν είναι τυχαία Από το ανθρώπινο είδος επιλέγεται το πιο όμορφο τραγούδι το ερωτικό Από τα πουλιά επιλέγεται το πιο μαγευτικό το κελάηδημα του αηδονιού Από τα μουσικά όργανα ο ήχος από σουραύλι ένας ήχος που δένει αρμονικά με την ομορφιά της φύσης

Γνωρίσματα του ήχου ήταν μοναδικός ήταν μουσική που δεν υπάρχουν λόγια να περιγραφεί ήταν λεπτός ( στ 45) δεν είχε αντίλαλο ( λόγω υπερφυσικότητας) η πηγή του απροσδιόριστη ήταν ευωδιαστός ήταν πλούσιος ( στ 48) ευχάριστος με καταλυτική δύναμη παρομοιάζεται με τον Έρωτα

και το Θάνατο ndash κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απrsquo αυτούς

Θέματα επτανησιακής σχολής- Πατρίδα ο Κρητικός είναι αγωνιστής-πρότυπο κατά την περίοδο που

πολεμούσε στην Κρήτη Ο ίδιος και οι σύντροφοί του αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του τόπου τους Η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τον εχθρό και τώρα ο ίδιος υποφέρει από νοσταλγία και πονά για την προσφυγιά

- Γυναίκα η εκτενής περιγραφή της φεγγαροντυμένης αλλά και παρουσία της αρραβωνιαστικιάς που τη διακρίνουν όλες οι σωματικές και ψυχικές αρετές

- Θρησκεία οι θρησκευτικές αντιλήψεις που εκφράζονται στην ενότητα 2[19] η μεταμόρφωση της φύσης στη θάλασσα σε ναό και τα θεϊκά στοιχεία που έχει η μορφή της φεγγαροντυμένης

- Φύση στοιχεία της φύσης είναι διάσπαρτα σε όλο το κείμενο ( καταιγίδα θάλασσα ηρεμία παρομοιώσεις αστέρια γκρεμός κα

ΕικονοπλασίαΤο ποίημα είναι πλούσιο σε εικόνες ποικίλες που εξασφαλίζουν στην αφήγηση ζωντάνια και παραστατικότητα Άλλες εικόνες είναι απόλυτα ρεαλιστικές ( καταιγίδα θανάτωση των μελών της οικογένειας του Κρητικού) άλλες είναι λυρικές και φανταστικές ( φεγγαροντυμένη γλυκός ήχος) και άλλες υπερβατικές - φανταστικές ( Δευτέρα Παρουσία Παράδεισος Έσχατη Κρίση) Επίσης οι εικόνες απευθύνονται σε όλες τις

14

αισθήσεις ( οπτικές ακουστικές οσφρητικές κινητικές) του αναγνώστη και τον κάνουν να συμμετέχει με όλο του το είναι

Τα πρόσωπα Ο Κρητικός ο κεντρικός ήρωας Δρα σε όλες τις βαθμίδες του

χρόνου και συνομιλεί με άλλα πρόσωπα Βασανισμένος στο παρελθόν έρημος και μόνος στο αφηγηματικό παρόν δυστυχής και απελπισμένος μετά το θάνατο της αγαπημένης του Από γενναίος πολεμιστής έχει γίνει περιφρονημένος και ζητιάνος Στην ψυχή του όμως κουβαλάει το θάρρος τη γενναιότητα την αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία Ακόμη πιστεύει σε αξίες όπως η τιμή και η αφοσίωση Πιστεύει σε θρησκευτικές αξίες και η ευαισθησία του φαίνεται ιδιαίτερα στους δεσμούς του με τη φύση στα οράματα που βλέπει και στους ήχους που ακούει

Η κόρη σε δύο σημεία δρα ως ψυχή που τραγουδά στην πόρτα του Παράδεισου και όταν σφίγγεται πάνω στον αγαπημένο της από χαρά μετά το γαλήνεμα της θάλασσας

Οι νεκροί είναι πρόσωπα υπερβατικά που όμως δεν προσδίδουν πένθιμη ατμόσφαιρα στην αφήγηση αφού κινούνται και δρουν όπως οι ζωντανοί Δίνουν πληροφορίες για την ψυχή της αγαπημένης

η Φεγγαροντυμένη ένα από τα δύο κυρίαρχα ποιητικά θέματα Της αφιερώνονται 46 στίχοι Είναι μια οπτασία άυλη φωτεινή με θεϊκές ιδιότητες γεμάτη συμπόνια για τον Κρητικό Η συμπάθεια και η έλξη της για τον Κρητικό είναι και η μόνη δράση της στο ποίημα

Οι Τούρκοι απάνθρωποι εχθροί γεμάτοι σκληρότητα που βασανίζουν αιχμαλωτίζουν και σκοτώνουν ακόμα και ηλικιωμένους ανθρώπους

Οικογένεια συμπολεμιστές Η οικογένεια γνώρισε τον πόνο και το θάνατο στην προσπάθεια να αγωνιστούν για την πατρίδα Οι συμπολεμιστές πολέμησαν παλικαρίσια σε άνισες μάχες και έδωσαν τη ζωή τους για το ιδανικό της ελευθερίας

15

Στ 23 ο χρόνος και ο χώρος αναφέρονται στο παρελθόν στην περίοδο της εξέγερσης των Κρητών (αναδρομική αφήγηση) Μας θυμίζει λίγο τον πόνο του Οδυσσέα που έχασε τους συντρόφους του ( ίχνη νεοκλασικισμού)

Στ 4 αναφορά στην αγαπημένη του που πεθαίνει ( προδρομική αφήγηση) ndash προοικονομία Ο ΟΡΚΟΣ στ2-4

Επειδή όσα θα διηγηθεί ο ήρωας θα φανούν απίστευτα ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να πάρει έναν τριπλό όρκο Έτσι ο όρκος αποκτά μεγαλύτερη ισχύ και ενέχει στοιχείο μαγείας και γοητείας ( σύνθεση των στοιχείων ανά τρία ndash ο αριθμός 3 έχει μαγικό χαρακτήρα από την αρχαιότητα αλλά και στο δημοτικό τραγούδι ) Ο όρκος αφορά πράγματα που είναι πολύτιμα για τον αφηγητή τα πραγματικά περιστατικά της ζωής του και όχι τα συνηθισμένα από την παράδοση και τα ιερά Παρατηρούμε μια κλιμάκωση στη σειρά των επιλογών του ( ομωτική πράξη με κλιμάκωση ) οι λαβωματιές ( η γενναιότητα του ίδιου ως πολεμιστή ) οι νεκροί συμπολεμιστές ( η αξία της συντροφικότητας και της θυσίας για την ελευθερία ) η ψυχή της νεκρής αγαπημένης ( η αξία του έρωτα και της αγάπης ) Λειτουργία όρκου

- πείθει τον υποθετικό αναγνώστη για την αλήθεια όσων θα ειπωθούν- δίνει έμμεσα πληροφορίες για τον αγώνα των Κρητών και την πολεμική

δράση του ίδιου του αφηγητή- προϊδεάζει για το θάνατο της κοπέλας

Στ 5 -18 Προσοχή στην παρένθεση έχουμε υπέρβαση χώρου-χρόνου Η συνάντηση με την κορασιά ( η laquoνέκυιαraquo του Σολωμού) Μόλις θυμήθηκε την κόρη ταράζεται ολάκερος Η παλιά αγάπη ξυπνά μέσα του με ορμή Η ιστορία σταματά Φωνάζει ο κρητικός να χτυπήσει η σάλπιγγα της Δεύτερης παρουσίας κι ο ταραγμένος νους του βλέπει την ευχή του να πιάνειΜετάβαση στον κόσμο του ονείρου και της φαντασίας Μεταφυσική ατμόσφαιρα Μεταφερόμαστε στην ημέρα της Έσχατης Κρίσης κατά την οποία εγείρονται οι νεκροί και μεταφέρονται στην κοιλάδα Ιωσαφάτ Ο αφηγητής με αγωνία ρωτά τις σκιές των νεκρών αν είδαν την αγαπημένη του και παίρνει θετική απάντηση Όταν πληροφορείται ότι κάποιον ψάχνει ελπίζει ότι θα ενωθεί μαζί της Στο Σολωμό η αναφορά του θανάτου αμέσως ακολουθείται από μια αναφορά στη Δευτέρα Παρουσία Το θέμα της Έσχατης Κρίσης έχει τις ρίζες του στην Πλατωνική Φιλοσοφία στην Παλαιά Διαθήκη και στα δημοτικά τραγούδιαΣτ 5 η Σάλπιγγα της 2ας Παρουσίας μνημονεύεται από το Σολωμό και στο Λάμπρο στη Γυναίκα της Ζάκυθος κα Προκαλεί εντύπωση η πυκνή αναφορά σε όλο του το έργο στην πράξη του σαβανώματος που ως σήμερα δεν έπαψε να τελείται στη Ζάκυνθο Το σάβανο το σκίζουν από την κορυφή ως τη μέση για να μπορεί ο πεθαμένος να βγει εύκολα απrsquo αυτό κατά τη Δευτέρα ΠαρουσίαΣτ 7 κε Η πρόδρομη αφήγηση συνεχίζεται με υποφορά και ανθυποφορά κατά τα πρότυπα των δημοτικών τραγουδιώνΣτ 9 ο στίχος δηλώνει απογοήτευση και ματαιότητα μόνη ελπίδα ο έρωταςΣτ 10 ο ρομαντικό ς έρωτας που επεκτείνεται και μετά το θάνατο

4

Στ 11 laquoτα λουλούδια της παρθενίαςraquo επαναλαμβανόμενο μοτίβο στην ποίηση του Σολωμού Συμβολίζουν ομορφιά σώματος ευαισθησία ψυχής και αγνότηταΣτ 12 laquoστη θύρα της Παράδεισοςraquo ξανασυναντάμε την έκφραση σε Ερωφίλη δημοτικά τραγούδια ΣολωμόΣτ13 η κοπέλα εμφανίζεται χαρούμενη να ψάλλει αναστάσιμους ύμνους Η χαρά της προκύπτει από την προσμονή της συνάντησής της με τον καλό τηςΣτ 15 προσωποποίηση οπτική εικόνα Και σε αυτή την ενότητα όπως και στην προηγούμενη το μοτίβο της φωτιάς κυριαρχεί καταστροφικό μαζί και καθαρτήριοΣτ 141718 έκδηλη η αγάπη της κοπέλας για τον Κρητικό η προσμονή της συνάντησης και η ανταπόκρισηΣτ 11-18 η ωραία γυναίκα που αναζητείται κατά την ανάσταση των νεκρών μπορεί να είναι είτε η αγαπημένη του κρητικού είτε η γυναίκα της οπτασίας Θα πρέπει να είναι στην πραγματικότητα και οι δύο κι έτσι αυτό ο Πρόλογος μας προετοιμάζει ανεπαίσθητα για το θάνατο της κόρης στο τέλος του ποιήματος

Η ενότητα αυτή είναι η μόνη που η κοπέλα έχει ενεργό αν και βουβό ρόλο Το επεισόδιο αυτό καθώς παραπέμπει στην έσχατη κρίση αντιστοιχεί σε μια δοκιμασία και μάλιστα την τελική δοκιμασία όπου σύμφωνα με το θρησκευτικό κώδικα θα κριθούν όλοι οριστικά και τελειωτικά για να δικαιωθούν ή να καταδικαστούν στην αιωνιότητα Ένα δεύτερο στοιχείο είναι η έμφαση που δίνεται στην προσδοκία συνάντησης με τη νεκρή αγαπημένη της κοινής αντιμετώπισης της Έσχατης Κρίσης και της παντοτινής ένωσης μαζί της σε μια αιώνια δικαίωση

στ 5-18Η συνειρμική μετάβαση χρονικά και τοπικά γίνεται με τα ακόλουθα

εκφραστικά μέσα η χρήση της παρένθεσης προσφώνηση ( Λάλησε Σάλπιγγα) προσωποποίηση (σάλπιγγα) εικόνες ακουστικές και οπτικές ο δραματικός ενεστώτας ( laquoτινάζωraquo laquoσχίζωraquo ) που δίνει

παραστατικότητα μεταφορά ( σχίζω δρόμο ) σχήμα κατεξοχήν ( laquoμην είδετε την ομορφιά) η κόρη έχει την ιδανική

ομορφιά είναι η προσωποποίηση της έννοιας

Στοιχεία θρησκευτικότηταςI η πίστη στην αθανασία της ψυχήςII η πίστη στη μεταθανάτια ζωή και η τελική κρίση κατά τη Δευτέρα

ΠαρουσίαIII η αναφορά στη Σάλπιγγα ( αυτή θα σημάνει την έναρξη της

Δευτέρας Παρουσίας σύμφωνα με στοιχεία της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης )

IV η αναφορά σε στοιχεία από την Αποκάλυψη του Ιωάννη ( ούτε καπνός δεν έχει μείνει πια κι ένας νέος ουρανός δημιουργήθηκε )

V οι αχνές σκιές των νεκρών που θέλουν να ελευθερωθούν

5

VI η αναφορά στην κοιλάδα του Ιωσαφάτ όπου θα γίνει η Κρίση VII η Πύλη του Παραδείσου

Επιδράσεις στο απόσπασμα Δημοτικό τραγούδι ο αριθ 3 η συνομιλία με τους νεκρούς η ζωή των νεκρών που μοιάζει με αυτή των ζωντανών η πόρτα του Παραδείσου Ερωτόκριτος η πόρτα του Παράδεισου ο ιαμβικός 15σύλλαβος η ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία Δάντης οι εικόνες από τον Παράδεισο (στ 7-14) Επτανησιακή Σχολή τα θέματα laquoπατρίδαraquo laquoγυναίκαraquo laquoθρησκείαraquo

3[20]χώρος- χρόνος θάλασσα χρόνος ναυαγίουΜετά από την παρένθεση αυτή η διήγηση του Κρητικού επιστρέφει στην καταιγίδα που περιέγραφε στο [18] Όμως σχεδόν αμέσως το χαλασμό διαδέχεται η νηνεμία Κάποια μυστηριώδης δύναμη αναγκάζει τη φύση να γαληνέψει εντελώς τόσο που η θάλασσα έγινε καθρέπτης που καθρεπτίζονται τrsquo αστέρια Η απόλυτη άπνοια και η απόκοσμη ησυχία προοικονομούν την εμφάνιση ενός υπερφυσικού γεγονότος την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης Το απόσπασμα είναι γεμάτο από πολλά εκφραστικά μέσαΣτ 12 Ο αφηγητής επιστρέφει στην καταιγίδα και τη θαλασσοταραχή της ενότητας 18 Τα αποσιωπητικά του στ 1 υποδηλώνουν τη διάρκεια της βροντής ενώ στο στ 2 έχουμε ένα δομικό σολωμικό μοτίβο ( το χοχλό που βράζει παρομοίωση) ο κοχλασμός του νερού τη μεταφορά τη συναντάμε και στη Γυναίκα της Ζάκυθος και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους Στ 2-3 διασκελισμός Σηματοδοτείται η διάρκεια που απαιτείται για τη μεταστροφή της ταραχής σε άκρα ησυχίαΣτ2-4 παρομοιώσεις μεταφορές αυτές οι μεταφορές υποβάλλουν την αγριάδα της θάλασσας και μετά την απέραντή της γαλήνη Και στις δύο περιπτώσεις η θάλασσα παρομοιάζεται με κάτι ενώ στη μεταφορά συγκρίνεται με δύο πράγματαΣτ3 η ξαφνική νηνεμία και η απόλυτη ησυχία προοικονομούν τη φεγγαροντυμένη Η αλλαγή αυτή των καιρικών συνθηκών επιβάλλεται ως λογική και απαραίτητη αφού πρέπει να προετοιμαστεί κατάλληλα το κλίμα για την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης Η θάλασσα γίνεται καθρέπτης που καθρεπτίζει τrsquo άστρα σα να συμφιλιώνεται ο κόσμος της φύσης με τα ουράνια σώματα που θεωρούνται θεϊκά Ο Κρητικός βρίσκεται σε μια κατάσταση έκστασης και ο αναγνώστης μετά τη λυρική περιγραφή αναμένει ένα σημαντικό και μεταφυσικό γεγονός Μέσα από την ακτινοβολία της φύσης ξεπηδά η φεγγαροντυμένη που με τις δυνάμεις της καθυποτάσσει όλα τα φυσικά στοιχείαΣτ 3 η επανάληψη της λέξης laquoησυχίαraquo δηλώνει την έγνοια του ποιητή για την αλλαγή των συνθηκών Δε σηματοδοτεί όμως μόνο την επικράτηση της ησυχίας στον εξωτερικό κόσμο αλλά και στον εσωτερικό την ψυχή του αφηγητή Στην ενότητα αυτή ο Σολωμός αναπτύσσει το αρχαίο και γνωστό σrsquo αυτό μοτίβο της σιγής του κόσμου πριν από τη θεία επιφάνεια που στη

6

συνέχεια επιδρά με τρόπο θαυματουργικό σε ολόκληρη τη φύση μεταμορφώνοντας και αγιάζοντας τα πάντα Στ 4 παρομοίωση μεταφορά αξιοπρόσεκτη η συνύπαρξη και των δύο Εντυπωσιακό επίσης το χιαστικό σχήμα των φωνηέντων στη δεύτερη και τρίτη λέξη ε-ι-ο-ι-ε-ο-ι-ε όπου τα φωνήεντα κι από τις δύο μεριές του ε είναι τοποθετημένα αντικριστά σα σε καθρέφτη Έτσι έχουμε μια μίμηση της αντανάκλασης των άστρων που καθρεφτίζονται στη θάλασσα Στ5 ο ρομαντικός ποιητής επηρεάζεται από ανιμισμό λατρεία φύσης η φύση αρχίζει να παραλληλίζεται με ναό Η εντυπωσιακή και απότομη αλλαγή δικαιολογείται από την παρουσία κάποιας απόκρυφης δύναμης που όντας δυνατότερη από την άγρια φύση την ανάγκασε να γλυκάνει να γαληνέψει νε ετοιμαστεί για την laquoεπιφάνειαraquo της ιδανικής και τέλειας Φεγγαροντυμένηςκρυφό μυστήριο απόκρυφη δραστηριότητα και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους Μέσα στο μυστήριο αυτό δύο είναι πάντα οι δρόμοι που βγάζουν έξω από το πανέρμο δάσος της σολωμικής ποίησης ο λογισμός και το όνειρο που τα ξαναβρίσκουμε ζευγαρωμένα εκεί όπου ο Κρητικός αναπολεί τη φεγγαροντυμένη κόρη μη ξέροντας αν την είχε laquoποιήσειraquo ο λογισμός του ή το όνειρο τον καιρό της βρεφικής του ηλικίας Με λογισμό και με όνειρο πορεύεται πάντα μέσα στο κρυφό μυστήριο της ζωής ο θνητόςΣτ7-8 παρομοίωση είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι το άγνωστο μέρος των παρομοιώσεων συνήθως από τη θάλασσα ενώ οι εικόνες αντλούνται από τη στεριάΣτ 9 ευτυχισμένη η κορασιά τον έσφιξε στην αγκαλιά της και κατόπιν λιποθύμησε ή ξεψύχησε χωρίς να το αντιληφθεί ο αγαπημένος της Κάτι τέτοιο πρέπει να υποθέσουμεΣτ 9-12 ούτε μια πνοή δε διαταράσσει την υπερφυσική γαλήνη υπάρχουν μόνο οι ανταύγειες απrsquo το ολόγιομο φεγγάρι που τρεμοπαίζουν στη θάλασσα δίπλα στην κοπέλα σαν να ξετυλίγονται ώσπου ξεπροβάλλει η φεγγαροντυμένη Η πιο καθαρή περιγραφή ανάδυσης του κρυφού είναι η περιγραφή της εμφάνισης της φεγγαροντυμένης Η λέξη κλειδί εδώ είναι το laquoξετυλίζειraquo Ο Κρητικός έχει την εντύπωση ότι πρόκειται για κάτι κρυμμένο που ξαφνικά βγαίνει μέσα από το φεγγάριΣτ 12 η φράση είναι απρόσμενη μοιάζει να προϋποθέτει ότι ήδη ξέρουμε πως υπάρχουν τέτοια θηλυκά όντα Η θεϊκή αυτή μορφή εμφανίζεται σαν όραμα και αναδύεται από το φεγγάρι λουσμένη στο φως του με την παρουσία της δίνει στον ήρωα κουράγιο και δύναμη για να συνεχίσει να κολυμπά με σθένοςΣτ 13 σχήμα συναισθησίας ( συνδυάζονται δύο διαφορετικές αισθήσεις) σχήμα οξύμωροΤο πρώτο μισό του στίχου περιλαμβάνει τρεις συχνές στο Σολωμό εικόνες φως δροσιά τρέμει Αυτά τα τρία στοιχεία σχηματίζουν το κατάλληλο κλίμα για τη θεϊκή θωριά της γυναίκας που τα μαύρα μάτια της έρχονται σε αντίθεση με τα χρυσά της μαλλιά Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Σολωμός αντιπαραθέτει το χρυσό με το μαύρο (μαύρη πέτρα ολόχρυση ndash Ελ Πολιορκημένοι) για να δημιουργήσει την εντύπωση του θαυμαστού

4[21]Η φεγγαροντυμένη η κοπέλα που αναδύθηκε από το φως του φεγγαριού έχει θεϊκή εμφάνιση Κοιτάζει τrsquo αστέρια κι αυτά αναγαλλιάζουν μπροστά στη

7

θεϊκή της φύση Ψηλή σαν κυπαρίσσι περπατάει πάνω στα νερά και ανοίγει την αγκαλιά της Τότε η νύχτα πλημμυρίζει με ουράνιο φως και η πλάση μεταμορφώνεται σε ναό Η φύση μεταμορφώνεται από κάτι υλικό σε χώρο που μπορεί να λατρέψει το Θεό Τότε η θεϊκή γυναίκα γυρίζει και κοιτάζει τον Κρητικό όπως η βελόνα της πυξίδας δείχνει το Βορρά Ο Κρητικός μαγνητίζει τη ματιά της φεγγαροντυμένης και η μαγνητική της ματιά τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Ο Κρητικός έχει χάσει κάθε αίσθηση του κόσμου γύρω του εκτός από το όραμά του Νιώθει τη μορφή της πολύ οικεία αισθάνεται ότι την έχει ξαναδεί κάπου πολύ μακριά στο παρελθόν Χωρίς να μπορεί να προσδιορίσει την ανάμνηση δάκρυα αναβλύζουν από τα μάτια του και χάνεται από μπροστά του το θεϊκό της πρόσωπο Νιώθει ότι τα μάτια της είναι σα θεοί που ψάχνουν τα σωθικά του και μπορούν να δουν μέσα στην ψυχή του και να διαβάσουν τις σκέψεις του Αν μπορούσε να μιλήσει θα της έλεγε για ποιους λόγους η καρδιά του ήταν γεμάτη πόνο οι Τούρκοι άρπαξαν τα αδέλφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του κι έσφαξαν τους γονείς του Απευθύνεται στην οπτασία και την ικετεύει να τον βοηθήσει να σώσει την κοπέλα του γιατί είναι ότι του απέμεινε Στ 1-9 σταδιακά παγώνει ο χρόνος (σχετική επιβράδυνση) Στ 1 προσωποποίησηΣτ 2 τα αστέρια παρά το γεγονός ότι ακτινοβολούν και τη λούζουν με το φως τους δεν την εξαφανίζουνΣτ3 παρά το γεγονός ότι πατάει στο νερό η επιφάνειά του δεν ταράζεται καθόλου ούτε υποχωρεί Έμμεση αναφορά στη θεϊκή της φύση ( όπως ο Ιησούς )Στ 4 μεταφοράΣτ 5-6 το αρχαιοελληνικό ιδεώδες της ομορφιάς και της καλοσύνης συνυπάρχει με τη χριστιανική σημασία των όρων Αρκετά πρωτοποριακή στάση για την εποχή του καθώς αυτές οι αρετές αποδίδονται σε γυναικείο πρόσωπο Καθώς ανοίγει την αγκαλιά της με αγάπη καλοσύνη και ταπεινοσύνη προς τον ήρωα η νύχτα πλημμυρίζει με φως και η φύση γίνεται σα λαμπρός ναός Στ 1-8 έχουμε ανιούσα κλιμάκωση φωτοχυσίας Συχνά στο σολωμικό ποιητικό τοπίο ενώ η διάταξη των στοιχείων του οδηγεί προς τη σύνθεση κάποιου φυσικού τοπίου ξαφνικά παρεμβαίνει το φως και αναιρεί το αποτέλεσμα Το φως λύνει το τοπίο και το ανασυνθέτει σrsquo ένα τοπίο μη φυσικό Αυτό συμβαίνει γιατί το φως του Σολωμού είναι το θείο φως που ταυτίζεται με το Θεό την αλήθεια τη σωτηρία Το τοπίο όπου συναντιέται το φως με το σκοτάδι συνιστά ένα χώρο τραγικό ένα χώρο που η φυσική παρόρμηση αναμετριέται με το ηθικό χρέος Στο Σολωμό το φως έρχεται από ψηλά από τον ουρανό τη σελήνη ταrsquo αστέρια Το πιο συγγενικό με το φως μέρος του σώματος είναι τα μάτιαΣτ8 παρομοίωσηΣτ 9 αίσθηση κινδύνου ndash τα ρείθρα υδάτινα ρεύματαΣτ10 παρομοίωση ψάχνοντας ο Σολωμός να βρει έναν έντονο τρόπο να δείξει πώς ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της οπτασίας βρήκε την laquoπετροκαλαμίθραraquo ένα κομμάτι μαγνητικής βελόνας που οι ναυτικοί χρησιμοποιούσαν για τον προσανατολισμό τους Την εποχή του Σολωμού ο

8

κόσμος ενδιαφερόταν πολύ για τις δυνάμεις του ηλεκτρισμού και του μαγνητισμούΣτ 11 Η φεγγαροντυμένη γυρίζει το κεφάλι της όχι στην κοπελιά αλλά στον ίδιο Σrsquo αυτό τον στίχο έχουμε εμφανώς διαφοροποίηση ανάμεσα στη φεγγαροντυμένη και στην αρραβωνιαστικιάΣτ 13-18 ανιχνεύονται απηχήσεις πλατωνικών και αριστοτελικών απόψεων για την αναγνώριση πραγμάτων ιδεών που η ψυχή μας είχε αντικρύσει σrsquo ένα προσωματικό στάδιο Οι διαλογισμοί του κρητικού δείχνουν πόσο δυνατός ήταν ο θαυμασμός του Παρατηρούμε πως τα βιώματα που συνδέουν τον ήρωα με τη φεγγαροντυμένη παραπέμπουν στην κατηγορία της laquoπαιδικότηταςraquo κι επομένως είναι βιώματα κατεξοχήν διονυσιακά με την έννοια ότι εκφράζουν μια σχέση εξάρτησης του Εγώ από κάποιο ευρύτερο πόλο έλξης

Ερμηνείες φεγγαροντυμένηςΟ κρητικός προσπαθεί να θυμηθεί πού συνάντησε στο παρελθόν τη Φεγγαροντυμένη- ήταν κάποιο εικόνισμα σε ναό- ήταν πλάσμα της φαντασίας του το ιδανικό ερωτικό ταίρι- ήταν μια μορφή από τη βρεφική του ηλικία ( ίσως η μητέρα του)Και πάλι έχουμε τη χρήση του αριθμού 3

Στ 15-16 Αξιοσημείωτη η ύπαρξη του αντιθετικού ζεύγους λογισμός-όνειρο προσφιλές στο Σολωμό Λογισμός σκέψη περισυλλογή αφορά στις νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου που τον κρατούν στην πραγματικότηταΌνειρο εκφράζει τις μυστηριακές και τις απόκρυφες πτυχές της ψυχής Ο Κρητικός νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη γνώριζε τα βάσανα της οικογένειάς του και τα δικά του Ζητά βοήθεια για την αγαπημένη τουΣτ 19-20 2στιχη παρομοίωση που συνδέεται με εντυπωσιακό τρόπο με τους επόμενους στίχους Η γυναίκα σα μια παλιά ανάμνηση πετάγεται μπροστά του όπως το νερό που το μάτι βλέπει να ξεπηδάει ξαφνικά από το βράχο Η αναφορά ίσως στο νερό και στο μάτι φέρνει αληθινά δάκρυα στα μάτια του Κρητικού κι έτσι συνδέεται το μέσα με το έξω το ορατό με το αόρατοΣτ22 αντίθεση ( ο ήλιος φωτίζει το νερό το δάκρυ θολώνει την όραση) το δάκρυ αιτία να χαθεί το πρόσωπο του θείουΣτ 23 σχήμα συναισθησίας Τεχνική ρομαντισμού αλλά και κορυφαία στιγμή του ευρωπαϊκού ρομαντισμού συμπυκνωτικός ο τρόπος που επιδρά το συναίσθημα Φαίνεται ότι ακριβώς επειδή ο Κρητικός μπορεί νrsquo ακούσει τα μάτια της μέσα του δεν μπορεί να προφέρει λόγια Αυτός ο παράδοξος και πολύπλοκος μεταφορικός λόγος που συνδέει το μέσα με το έξω και συγχέει το ορατό με το λόγο μεταδίδει αυτή την εκτός του κόσμου τούτου κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ΚρητικόςΣτ 25 Τρίτη αναφορά στη θεϊκή ταυτότητα της φεγγαροντυμένης σταματά εδώ ο παραλληλισμός του κόσμου του κρητικού με τη φεγγαροντυμένηΣτ26-27 μεταφορά ( διάβαζε το νου μου) Νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις μύχιες σκέψεις του καλύτερα από όσο θα τις εξέφραζε ό ίδιος Η οπτική

9

επικοινωνία μπορεί να διακόπτεται για λίγο όμως αρχίζει αμέσως μια βουβή αλλά πολύ βαθύτερη επαφή μεταξύ τουςΣτ29-35 χώρος χρόνος η αφήγηση μεταφέρεται στο παρελθόν στην Κρήτη την εποχή που οι Τούρκοι αφανίζουν την οικογένεια του ΚρητικούΟ ήρωας θα ήθελε να της μιλήσει και να της εξομολογηθεί τα βάσανά του Οι Τούρκοι αφάνισαν την οικογένειά του υποδούλωσαν τη χώρα του και τον ίδιο τον έστειλαν πρόσφυγα στην ξενιτιά Χαρακτηριστική είναι η συναισθηματική ένταση που μας μεταφέρει για τις κακουχίες του Ο Κρητικός λειτουργεί συνεκδοχικά στην ιστορία του συμπυκνώνει τα βάσανα διαφόρων κρητικώνΣτ 29 μεταφορά laquo φύτρωσαν οι πόνοιraquoΣτ 30 μεταφορά laquo εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquoΣτ 36 Ο Κρητικός γεμίζει τις φούχτες του με χώμα κρητικό όταν αφήνει την Κρήτη όπως έκαναν πάντα οι Έλληνες όταν άφηναν τον τόπο τους Στο χώμα αυτό φυτεύουν ένα φυτό για να θυμούνται την πατρίδα Είναι φανερό πως έτσι κάπως βλέπει την αρραβωνιαστικιά του ο κρητικός Στ 37 την κοπέλα τη βλέπει σαν ένα τρυφερό κλωνάρι που θα μπορούσε να ριζώσει στο νέο τόπο αλλά τώρα τη βλέπει να φυτρώνει στο χείλος του γκρεμού Είναι το μόνο πράγμα για το οποίο αξίζει να ζήσει ο Κρητικός το μόνο που έχει να κρατηθεί για να μην πέσει στο βάραθρο της απελπισίας και της τρέλας

Η φεγγαροντυμένη Ο ίδιος ο Σολωμός μας λέει ότι το θέμα του ποιήματος είναι laquoο έρωτας θεοποιημένοςraquo (lrsquo amore divinizzato) Για την ερμηνεία αυτής της φράσης θα πρέπει να εξετάσουμε την ταυτότητα της φεγγαροντυμένης Η αφήγηση μεταβαίνει από την κοπέλα σε μια γυναικεία οπτασία με μεταβατική λέξη το φεγγάρι που καθρεφτίζεται γαλήνια στη θάλασσα Ο αιφνιδιασμός που νιώθει ο αναγνώστης με την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης τον κάνει να θυμηθεί τα θηλυκά όντα που γνωρίζει από τις παραδόσεις ( νεράιδες ξωτικά μάγισσες κα) Χαρακτηριστικά φεγγαροντυμένης

- θεϊκή θωριά ( μεταφορά)- χρυσά μαλλιά ( μεταφορά)- ολόμαυρα μάτια ( αντίθεση με τα χρυσά μαλλιά)- είναι ανάλαφρη ( πατεί χωρίς να το σουρώνει δραματικός ενεστώτας)- ψηλή λεπτή αέρινη ( κυπαρισσένιο)- γοητευτική- γεμάτη καλοσύνη

Παλαιότεροι κριτικοί ταυτίζουν τη φεγγαροντυμένη με την Ελλάδα ή την Ελευθερία Αυτό γεννήθηκε ίσως από τη σύγχυση ανάμεσα σε δύο ξεχωριστές γυναικείες μορφές στους Ελεύθερους Πολιορκημένους ( Μεγάλη Μητέρα κορασιά ντυμένη το φεγγαρόφωτο) Άλλοι υποστηρίζουν ότι συμβολίζει την αγάπη του θεού άλλοι την αθάνατη ψυχή της αγαπημένης του που αποχαιρετά το άψυχο σώμα της για να ανέβει στους ουρανούς ( έτσι κι ο γλυκός ήχος είναι η θεία αρμονία των αγγέλων) Η περιγραφή της φεγγαροντυμένης μοιάζει με τη φεγγαροντυμένη στο laquoΛάμπροraquo που ο Σολωμός είχε πει πως ήταν η Αφροδίτη Η φεγγαροντυμένη

10

μπορεί να είναι η ίδια η άφθαστη και απροσπέλαστη ενότητα ψυχής και φύσης Τελικά ίσως πρόκειται για κάτι πιο αφηρημένο Μοιάζει να είναι η θεϊκή αρχή του Έρωτα που εμφανίζεται με διάφορες μορφές ( ψυχή της γήινης αγαπημένης Παναγία άλλη μητρική μορφή) Είναι μια ιδανική μορφή ίσως έμφυτη (όπως οι ιδέες που πίστευε ο Πλάτων) ενσάρκωση της πλατωνικής ιδέας της ομορφιάς της καλοσύνης της δικαιοσύνης και της αρμονίας Η φεγγαροντυμένη παραμένει καθαρά σολωμική σύλληψη που συνδέει τον ελληνικό ανθρωπισμό ( η φύση ως χώρος του κάλλους και της αρμονίας) με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος Η φεγγαροντυμένη αποτελεί μια προσπάθεια σύνθεσης ενός πλάσματος που θα συνασπίζει τις τρεις υποστάσεις του φυσικού την εξωτερική φύση τον ηθικοπνευματικό χαρακτήρα του ανθρώπου και το θεόΕπιδράσεις στο απόσπασμα

Ερωτόκριτος laquo τρυφερό κλωνάριraquo ο γκρεμός ως σύμβολο δεινών Δημοτικό τραγούδι το εξωλογικό στοιχείο ο αριθ 3 ( τριπλή επανάληψη του καν) Θρησκεία το περπάτημα στη θάλασσα χωρίς να βουλιάζει η μορφή Αρχαιότητα πλατωνικές απηχήσεις της θεωρίας των Ιδεών Ιταλικό ς κλασικισμός νύμφες στη φύση κάτω από το φεγγαρόφωτο Ρομαντισμός Η Ιδέα που κυριαρχεί στη φύση Δάντης μορφές που μοιάζουν στη Φεγγαροντυμένη

5[ 22] Ο Κρητικός συνεχίζει την ιστορία του χωρίς διακοπή Η γυναίκα συμμερίζεται τον πόνο του τόσο πολύ ώστε δάκρυα ξεπηδούν απrsquo τα μάτια της τα οποία τώρα του θυμίζουν την αρραβωνιαστικιά του Χάνεται αλλά ενώ φεύγει εκείνος νιώθει ένα δάκρυ της στην παλάμη του Ξεκινά μια παρέκβαση από τη διήγησή του καθώς το χέρι που δέχτηκε το δάκρυ της φεγγαροντυμένης του φέρνει στο νου το χέρι του όταν στην Κρήτη σκότωνε με το μαχαίρι τους Τούρκους Τώρα το χέρι αυτό αντί να το χρησιμοποιεί στη μάχη το απλώνει ζητιανεύοντας στους περαστικούς που τον λυπούνται Έτσι αξιολύπητος και θλιβερός βασανίζεται από σκληρούς εφιάλτες στον ύπνο του Ονειρεύεται ξανά και ξανά την τρικυμισμένη θάλασσα που απειλεί την κοπέλα Όμως όταν βάλει την παλάμη στο μέτωπό του αμέσως γαληνεύει Η αναφορά στη γαλήνη είναι σα να τον επαναφέρει στην ιστορία που είχε διακόψει και τη συνεχίζει Επιστρέφει στο σημείο που κολυμπούσε και το χέρι του σα να οπλίστηκε με νέα δύναμη μετά το δάκρυ της φεγγαροντυμένης μια δύναμη που δεν την είχε όταν πολεμούσε τους Τούρκους Έτσι με μια ακόμη αναδρομή αρχίζει μια αφήγηση των πολεμικών του κατορθωμάτων στην Κρήτη Ο Κρητικός επανέρχεται στη διήγηση της προσπάθειάς του να σωθούν από το ναυάγιο και περιγράφει πόσο δυνατά χτυπούσε η καρδιά του όπως ακουμπούσε δίπλα στην αγαπημένη του και κολυμπούσε με μεγάλη δύναμη Ο ρυθμός του όμως χαλαρώνει καθώς αρχίζει να ακούγεται ένας ήχος γλυκός απόκοσμος και απροσδιόριστος Δεν του θυμίζει τίποτα γνωστό και

11

τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί του Ο υπερφυσικός αυτός ήχος είναι τόσο δυνατός που μόνο ο Έρωτας κι ο θάνατος είναι τόσο δυνατοί Νιώθει ότι τον γεμίζει ολοκληρωτικά και όταν σταματά του επιτρέπει να γεμίσει πάλι από την παρουσία της αγαπημένης του Κατορθώνει τελικά να φτάσει στην ακτή όμως η κοπέλα είναι πια νεκρή Έτσι τελειώνει το ποίημα όπως άρχισε με μια αναφορά στην ακτή (σχήμα κύκλου)Στ 12 η θεϊκή μορφή αντιδρά ανθρώπινα μπροστά στον ανθρώπινο πόνο Πριν εξαφανιστεί χαμογελά στον ήρωα εμψυχώνοντας τον μrsquo αυτόν τον τρόπο Σχήμα αντίθεσης στους 2 πρώτους στίχουςΣτ 3 άκουσα= ένιωσα το έχουμε ξανασυναντήσει μrsquo αυτή τη σημασία Το δάκρυ της φεγγαροντυμένης που είναι σύμβολο δύναμης έχει μια μαγική δύναμη Αρχικά παραλύει και αποδυναμώνει τον ήρωα στη συνέχεια όμως τον ισχυροποιεί (με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάτα)Στ1-4 χώρος-χρόνος ναυαγίουΣτ5 αφηγηματικό επίπεδο παρόν χρόνος της αφήγησης προσφυγιά η εικόνα του ψωμοζήτη ζητιάνου που εναποθέτει την επιβίωσή του στην αγάπη των συνανθρώπων του προβάλλεται ως το αντίθετο ήθος και στάση ζωής Η αρνητική εξέλιξη στη ζωή του ήρωα σηματοδοτείται ως επανιεράρχηση αξιών ως ριζική μεταμόρφωση του ήρωα Ο κρητικός βρίσκει τώρα την πλήρωση μέσα στην αγάπη του άλλου και όχι όπως πριν στον εξοντωτικό ανταγωνισμό Ο αρχικά επικός ήρωας της επανάστασης εξελίσσεται σε φιλειρηνιστή που laquoχαρά δεν του ναι ο πόλεμοςraquo Στ 6 χώρος χρόνος αναδρομή στο παρελθόν Κρήτη όταν κάθε φορά που έβλεπε Τούρκο ζητούσε μαχαίριΣτ 7-14 χώρος χρόνος παρόν περίοδος της προσφυγιάς ( πιθανόν Επτάνησα ) Ο Κρητικός στο παρόν την ώρα που αφηγείται την ιστορία του είναι ένας πρόσφυγας ζητιάνος ( ομηρική επίδραση)Στ 7-8 διασκελισμός στο στίχο ndash πρωτοποριακή τεχνική για την εποχή τουΣτ 10-13 ο εφιάλτης του Ο Κρητικός έχει στιγματιστεί και μεταμορφωθεί από το ακραίο βίωμα η μαγική επίδραση από το δάκρυ συνεχίζει να υφίσταταιΣτ 15-16 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσαΣτ 17-20 χρονική μετατόπιση στο παρελθόν στην Κρήτη Δίνονται πληροφορίες για τα ηρωικά χρόνια της εξέγερσης των Κρητών ενάντια στους Τούρκους καθώς και για τη ζωή του ήρωα Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες το όνομα Γιουσούφ αποδιδόταν στον Αγριαλή που η κατοικία του ήταν μερικά χιλιόμετρα από τη Λαβύρινθο και που τα αντίποινα για την εξόντωσή του σε ενέδρα από τους Έλληνες στοίχισαν τη ζωή σε 800 άτομα περίπουΣτ 21-22 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσα επιστροφή στην αγωνιώδη προσπάθεια της σωτηρίαςΣτ 23-24 Δραματικό απρόοπτο Ακούγεται ένας ήχος γλυκός απροσδιόριστος που συνεπαίρνει τον ήρωα τον μαγεύει και τον οδηγεί στον κόσμο του ονείρου Στ 25 κε Στην προσπάθειά του να τον εντοπίσει δίνει εξαιρετικής ομορφιάς εικόνες Προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά ( στα συγκριτικά μέλη τους) με τρεις ομηρικού τύπου παρομοιώσεις (πολύστιχες) Στ 25-28 1η παρομοίωση με θέμα εμπνευσμένο από τη βουκολική ποίηση- εντυπωσιακές οπτικές εικόνες δραματικός ενεστώτας πολυσύνδετο ( καιhellipκαιhellip)

12

Στ 26 τrsquo άστρο του βραδιού η Σελήνη ή η ΠούλιαΣτ 28 σχήμα χιαστό ( του δέντρου και του λουλουδιού

που ανοίγει και λυγάει)Στ 29-34 2η παρομοίωση ειρηνική ποιμενική εικόνα στεριανήΣτ 29 σύνδεση με την κρητική λογοτεχνίαΣτ 32 χιαστό ( η θάλασσα πολύ μακριά

πολύ μακριά η πεδιάδα)Στ 34 αυτή η ροδοδάκτυλη αυγή (ομηρική επίδραση)Στ 35-42 3η παρομοίωση ποιμενική ειρηνική πάλι προβάλλεται η αγάπη του για την πατρίδα του εικόνες ενός χαρούμενου φυσικού περιβάλλοντος Παρατηρούμε τρεις παρομοιώσεις που κλιμακώνονται με σταδιακά περισσότερους στίχους ( 4 6 8 )Στ 37 τrsquo άστρο τrsquo ουρανού περίφραση ο ήλιοςΣτ 38 προσωποποίηση ( βουνά κάμποι θάλασσες)Στ 42 ο στίχος επανέρχεται και στους Ελεύθερους ΠολιορκημένουςΣτ 39 42 μοτίβα επαναλαμβανόμενα εμφατικά ο Κρητικός εκφράζει την αγάπη του για την πατρίδαΣτ 43 ασύνδετοΣτ46 ήχος χωρίς αντίλαλο υπερλογικό φαινόμενοΣτ 52 πολυσύνδετο σχήμα συσσώρευσηςΣτ 54 στοιχείο κινδύνου ο Κρητικός κινδυνεύει να πεθάνει ( Θρησκευτικό στοιχείο ndash χωρισμός σώματος-ψυχής)Στ 55 ο στίχος σταματά αίσθηση κενού μετά από ακραίες συναισθηματικές καταστάσειςΟ μουσικός αυτός ήχος με τη γλυκύτητά του αποσυντονίζει τον Κρητικό του εξουδετερώνει το αγωνιστικό του φρόνημα με αποτέλεσμα να χάσει τη μεγάλη μάχη που είναι η σωτηρία της αγαπημένης τουΣτ 57-58 Μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης και την παύση του ήχου έχουμε αφηγηματικό κενό Το ποίημα τελειώνει με μια αντίθεση laquoκαι τέλος φτάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη την απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη raquo Με τις αντιθέσεις δίνεται καλύτερα η αντιφατικότητα των συναισθημάτων και προκαλείται ένταση Το τέλος του ποιήματος είναι πολύ λιτό σχεδόν απότομο Επίσης απουσιάζει κάθε στοιχείο θρήνου εκ μέρους του ήρωα ( θα συναντήσει άλλωστε την ψυχή της στον Παράδεισο) Το ποίημα κλείνει με το σχήμα του κύκλου ( ακρογιάλι)

Ο γλυκύς ήχος Το 2ο ποιητικό θέμα του Σολωμού ( το 1ο είναι η φεγγαροντυμένη) Ενώ κολυμπά για να φτάσει στη στεριά ένας ήχος απερίγραπτος τον συνεπαίρνει Έχουμε αναλογίες με την επίδραση του τραγουδιού των Σειρήνων Ο Σολωμός παρουσιάζει το θέμα του ακολουθώντας μια συγκεκριμένη δομήα) εμφάνιση του ήχου( στ 23-24)β) τι δεν ήταν ο ήχος - δεν ήταν ερωτικό κοριτσίστικο τραγούδι

13

- δεν ήταν κελάηδημα αηδονιού - δεν ήταν μουσική από σουραύλι γ) γνωρίσματα του ήχου ( στ 44-45)δ) επίδραση του ήχου στην ψυχή του ήρωα ( στ 51-54)ε) παύση του ήχου και το αποτέλεσμα ( στ 55- 56)Ο σαγηνευτικός ήχος μαγεύει τον ήρωα που προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά Προβαίνει σε τρεις συγκρίσεις ndash παρομοιώσεις που τις αποκλείει Η επιλογή των παρομοιώσεων ndash εκδοχών δεν είναι τυχαία Από το ανθρώπινο είδος επιλέγεται το πιο όμορφο τραγούδι το ερωτικό Από τα πουλιά επιλέγεται το πιο μαγευτικό το κελάηδημα του αηδονιού Από τα μουσικά όργανα ο ήχος από σουραύλι ένας ήχος που δένει αρμονικά με την ομορφιά της φύσης

Γνωρίσματα του ήχου ήταν μοναδικός ήταν μουσική που δεν υπάρχουν λόγια να περιγραφεί ήταν λεπτός ( στ 45) δεν είχε αντίλαλο ( λόγω υπερφυσικότητας) η πηγή του απροσδιόριστη ήταν ευωδιαστός ήταν πλούσιος ( στ 48) ευχάριστος με καταλυτική δύναμη παρομοιάζεται με τον Έρωτα

και το Θάνατο ndash κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απrsquo αυτούς

Θέματα επτανησιακής σχολής- Πατρίδα ο Κρητικός είναι αγωνιστής-πρότυπο κατά την περίοδο που

πολεμούσε στην Κρήτη Ο ίδιος και οι σύντροφοί του αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του τόπου τους Η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τον εχθρό και τώρα ο ίδιος υποφέρει από νοσταλγία και πονά για την προσφυγιά

- Γυναίκα η εκτενής περιγραφή της φεγγαροντυμένης αλλά και παρουσία της αρραβωνιαστικιάς που τη διακρίνουν όλες οι σωματικές και ψυχικές αρετές

- Θρησκεία οι θρησκευτικές αντιλήψεις που εκφράζονται στην ενότητα 2[19] η μεταμόρφωση της φύσης στη θάλασσα σε ναό και τα θεϊκά στοιχεία που έχει η μορφή της φεγγαροντυμένης

- Φύση στοιχεία της φύσης είναι διάσπαρτα σε όλο το κείμενο ( καταιγίδα θάλασσα ηρεμία παρομοιώσεις αστέρια γκρεμός κα

ΕικονοπλασίαΤο ποίημα είναι πλούσιο σε εικόνες ποικίλες που εξασφαλίζουν στην αφήγηση ζωντάνια και παραστατικότητα Άλλες εικόνες είναι απόλυτα ρεαλιστικές ( καταιγίδα θανάτωση των μελών της οικογένειας του Κρητικού) άλλες είναι λυρικές και φανταστικές ( φεγγαροντυμένη γλυκός ήχος) και άλλες υπερβατικές - φανταστικές ( Δευτέρα Παρουσία Παράδεισος Έσχατη Κρίση) Επίσης οι εικόνες απευθύνονται σε όλες τις

14

αισθήσεις ( οπτικές ακουστικές οσφρητικές κινητικές) του αναγνώστη και τον κάνουν να συμμετέχει με όλο του το είναι

Τα πρόσωπα Ο Κρητικός ο κεντρικός ήρωας Δρα σε όλες τις βαθμίδες του

χρόνου και συνομιλεί με άλλα πρόσωπα Βασανισμένος στο παρελθόν έρημος και μόνος στο αφηγηματικό παρόν δυστυχής και απελπισμένος μετά το θάνατο της αγαπημένης του Από γενναίος πολεμιστής έχει γίνει περιφρονημένος και ζητιάνος Στην ψυχή του όμως κουβαλάει το θάρρος τη γενναιότητα την αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία Ακόμη πιστεύει σε αξίες όπως η τιμή και η αφοσίωση Πιστεύει σε θρησκευτικές αξίες και η ευαισθησία του φαίνεται ιδιαίτερα στους δεσμούς του με τη φύση στα οράματα που βλέπει και στους ήχους που ακούει

Η κόρη σε δύο σημεία δρα ως ψυχή που τραγουδά στην πόρτα του Παράδεισου και όταν σφίγγεται πάνω στον αγαπημένο της από χαρά μετά το γαλήνεμα της θάλασσας

Οι νεκροί είναι πρόσωπα υπερβατικά που όμως δεν προσδίδουν πένθιμη ατμόσφαιρα στην αφήγηση αφού κινούνται και δρουν όπως οι ζωντανοί Δίνουν πληροφορίες για την ψυχή της αγαπημένης

η Φεγγαροντυμένη ένα από τα δύο κυρίαρχα ποιητικά θέματα Της αφιερώνονται 46 στίχοι Είναι μια οπτασία άυλη φωτεινή με θεϊκές ιδιότητες γεμάτη συμπόνια για τον Κρητικό Η συμπάθεια και η έλξη της για τον Κρητικό είναι και η μόνη δράση της στο ποίημα

Οι Τούρκοι απάνθρωποι εχθροί γεμάτοι σκληρότητα που βασανίζουν αιχμαλωτίζουν και σκοτώνουν ακόμα και ηλικιωμένους ανθρώπους

Οικογένεια συμπολεμιστές Η οικογένεια γνώρισε τον πόνο και το θάνατο στην προσπάθεια να αγωνιστούν για την πατρίδα Οι συμπολεμιστές πολέμησαν παλικαρίσια σε άνισες μάχες και έδωσαν τη ζωή τους για το ιδανικό της ελευθερίας

15

Στ 11 laquoτα λουλούδια της παρθενίαςraquo επαναλαμβανόμενο μοτίβο στην ποίηση του Σολωμού Συμβολίζουν ομορφιά σώματος ευαισθησία ψυχής και αγνότηταΣτ 12 laquoστη θύρα της Παράδεισοςraquo ξανασυναντάμε την έκφραση σε Ερωφίλη δημοτικά τραγούδια ΣολωμόΣτ13 η κοπέλα εμφανίζεται χαρούμενη να ψάλλει αναστάσιμους ύμνους Η χαρά της προκύπτει από την προσμονή της συνάντησής της με τον καλό τηςΣτ 15 προσωποποίηση οπτική εικόνα Και σε αυτή την ενότητα όπως και στην προηγούμενη το μοτίβο της φωτιάς κυριαρχεί καταστροφικό μαζί και καθαρτήριοΣτ 141718 έκδηλη η αγάπη της κοπέλας για τον Κρητικό η προσμονή της συνάντησης και η ανταπόκρισηΣτ 11-18 η ωραία γυναίκα που αναζητείται κατά την ανάσταση των νεκρών μπορεί να είναι είτε η αγαπημένη του κρητικού είτε η γυναίκα της οπτασίας Θα πρέπει να είναι στην πραγματικότητα και οι δύο κι έτσι αυτό ο Πρόλογος μας προετοιμάζει ανεπαίσθητα για το θάνατο της κόρης στο τέλος του ποιήματος

Η ενότητα αυτή είναι η μόνη που η κοπέλα έχει ενεργό αν και βουβό ρόλο Το επεισόδιο αυτό καθώς παραπέμπει στην έσχατη κρίση αντιστοιχεί σε μια δοκιμασία και μάλιστα την τελική δοκιμασία όπου σύμφωνα με το θρησκευτικό κώδικα θα κριθούν όλοι οριστικά και τελειωτικά για να δικαιωθούν ή να καταδικαστούν στην αιωνιότητα Ένα δεύτερο στοιχείο είναι η έμφαση που δίνεται στην προσδοκία συνάντησης με τη νεκρή αγαπημένη της κοινής αντιμετώπισης της Έσχατης Κρίσης και της παντοτινής ένωσης μαζί της σε μια αιώνια δικαίωση

στ 5-18Η συνειρμική μετάβαση χρονικά και τοπικά γίνεται με τα ακόλουθα

εκφραστικά μέσα η χρήση της παρένθεσης προσφώνηση ( Λάλησε Σάλπιγγα) προσωποποίηση (σάλπιγγα) εικόνες ακουστικές και οπτικές ο δραματικός ενεστώτας ( laquoτινάζωraquo laquoσχίζωraquo ) που δίνει

παραστατικότητα μεταφορά ( σχίζω δρόμο ) σχήμα κατεξοχήν ( laquoμην είδετε την ομορφιά) η κόρη έχει την ιδανική

ομορφιά είναι η προσωποποίηση της έννοιας

Στοιχεία θρησκευτικότηταςI η πίστη στην αθανασία της ψυχήςII η πίστη στη μεταθανάτια ζωή και η τελική κρίση κατά τη Δευτέρα

ΠαρουσίαIII η αναφορά στη Σάλπιγγα ( αυτή θα σημάνει την έναρξη της

Δευτέρας Παρουσίας σύμφωνα με στοιχεία της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης )

IV η αναφορά σε στοιχεία από την Αποκάλυψη του Ιωάννη ( ούτε καπνός δεν έχει μείνει πια κι ένας νέος ουρανός δημιουργήθηκε )

V οι αχνές σκιές των νεκρών που θέλουν να ελευθερωθούν

5

VI η αναφορά στην κοιλάδα του Ιωσαφάτ όπου θα γίνει η Κρίση VII η Πύλη του Παραδείσου

Επιδράσεις στο απόσπασμα Δημοτικό τραγούδι ο αριθ 3 η συνομιλία με τους νεκρούς η ζωή των νεκρών που μοιάζει με αυτή των ζωντανών η πόρτα του Παραδείσου Ερωτόκριτος η πόρτα του Παράδεισου ο ιαμβικός 15σύλλαβος η ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία Δάντης οι εικόνες από τον Παράδεισο (στ 7-14) Επτανησιακή Σχολή τα θέματα laquoπατρίδαraquo laquoγυναίκαraquo laquoθρησκείαraquo

3[20]χώρος- χρόνος θάλασσα χρόνος ναυαγίουΜετά από την παρένθεση αυτή η διήγηση του Κρητικού επιστρέφει στην καταιγίδα που περιέγραφε στο [18] Όμως σχεδόν αμέσως το χαλασμό διαδέχεται η νηνεμία Κάποια μυστηριώδης δύναμη αναγκάζει τη φύση να γαληνέψει εντελώς τόσο που η θάλασσα έγινε καθρέπτης που καθρεπτίζονται τrsquo αστέρια Η απόλυτη άπνοια και η απόκοσμη ησυχία προοικονομούν την εμφάνιση ενός υπερφυσικού γεγονότος την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης Το απόσπασμα είναι γεμάτο από πολλά εκφραστικά μέσαΣτ 12 Ο αφηγητής επιστρέφει στην καταιγίδα και τη θαλασσοταραχή της ενότητας 18 Τα αποσιωπητικά του στ 1 υποδηλώνουν τη διάρκεια της βροντής ενώ στο στ 2 έχουμε ένα δομικό σολωμικό μοτίβο ( το χοχλό που βράζει παρομοίωση) ο κοχλασμός του νερού τη μεταφορά τη συναντάμε και στη Γυναίκα της Ζάκυθος και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους Στ 2-3 διασκελισμός Σηματοδοτείται η διάρκεια που απαιτείται για τη μεταστροφή της ταραχής σε άκρα ησυχίαΣτ2-4 παρομοιώσεις μεταφορές αυτές οι μεταφορές υποβάλλουν την αγριάδα της θάλασσας και μετά την απέραντή της γαλήνη Και στις δύο περιπτώσεις η θάλασσα παρομοιάζεται με κάτι ενώ στη μεταφορά συγκρίνεται με δύο πράγματαΣτ3 η ξαφνική νηνεμία και η απόλυτη ησυχία προοικονομούν τη φεγγαροντυμένη Η αλλαγή αυτή των καιρικών συνθηκών επιβάλλεται ως λογική και απαραίτητη αφού πρέπει να προετοιμαστεί κατάλληλα το κλίμα για την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης Η θάλασσα γίνεται καθρέπτης που καθρεπτίζει τrsquo άστρα σα να συμφιλιώνεται ο κόσμος της φύσης με τα ουράνια σώματα που θεωρούνται θεϊκά Ο Κρητικός βρίσκεται σε μια κατάσταση έκστασης και ο αναγνώστης μετά τη λυρική περιγραφή αναμένει ένα σημαντικό και μεταφυσικό γεγονός Μέσα από την ακτινοβολία της φύσης ξεπηδά η φεγγαροντυμένη που με τις δυνάμεις της καθυποτάσσει όλα τα φυσικά στοιχείαΣτ 3 η επανάληψη της λέξης laquoησυχίαraquo δηλώνει την έγνοια του ποιητή για την αλλαγή των συνθηκών Δε σηματοδοτεί όμως μόνο την επικράτηση της ησυχίας στον εξωτερικό κόσμο αλλά και στον εσωτερικό την ψυχή του αφηγητή Στην ενότητα αυτή ο Σολωμός αναπτύσσει το αρχαίο και γνωστό σrsquo αυτό μοτίβο της σιγής του κόσμου πριν από τη θεία επιφάνεια που στη

6

συνέχεια επιδρά με τρόπο θαυματουργικό σε ολόκληρη τη φύση μεταμορφώνοντας και αγιάζοντας τα πάντα Στ 4 παρομοίωση μεταφορά αξιοπρόσεκτη η συνύπαρξη και των δύο Εντυπωσιακό επίσης το χιαστικό σχήμα των φωνηέντων στη δεύτερη και τρίτη λέξη ε-ι-ο-ι-ε-ο-ι-ε όπου τα φωνήεντα κι από τις δύο μεριές του ε είναι τοποθετημένα αντικριστά σα σε καθρέφτη Έτσι έχουμε μια μίμηση της αντανάκλασης των άστρων που καθρεφτίζονται στη θάλασσα Στ5 ο ρομαντικός ποιητής επηρεάζεται από ανιμισμό λατρεία φύσης η φύση αρχίζει να παραλληλίζεται με ναό Η εντυπωσιακή και απότομη αλλαγή δικαιολογείται από την παρουσία κάποιας απόκρυφης δύναμης που όντας δυνατότερη από την άγρια φύση την ανάγκασε να γλυκάνει να γαληνέψει νε ετοιμαστεί για την laquoεπιφάνειαraquo της ιδανικής και τέλειας Φεγγαροντυμένηςκρυφό μυστήριο απόκρυφη δραστηριότητα και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους Μέσα στο μυστήριο αυτό δύο είναι πάντα οι δρόμοι που βγάζουν έξω από το πανέρμο δάσος της σολωμικής ποίησης ο λογισμός και το όνειρο που τα ξαναβρίσκουμε ζευγαρωμένα εκεί όπου ο Κρητικός αναπολεί τη φεγγαροντυμένη κόρη μη ξέροντας αν την είχε laquoποιήσειraquo ο λογισμός του ή το όνειρο τον καιρό της βρεφικής του ηλικίας Με λογισμό και με όνειρο πορεύεται πάντα μέσα στο κρυφό μυστήριο της ζωής ο θνητόςΣτ7-8 παρομοίωση είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι το άγνωστο μέρος των παρομοιώσεων συνήθως από τη θάλασσα ενώ οι εικόνες αντλούνται από τη στεριάΣτ 9 ευτυχισμένη η κορασιά τον έσφιξε στην αγκαλιά της και κατόπιν λιποθύμησε ή ξεψύχησε χωρίς να το αντιληφθεί ο αγαπημένος της Κάτι τέτοιο πρέπει να υποθέσουμεΣτ 9-12 ούτε μια πνοή δε διαταράσσει την υπερφυσική γαλήνη υπάρχουν μόνο οι ανταύγειες απrsquo το ολόγιομο φεγγάρι που τρεμοπαίζουν στη θάλασσα δίπλα στην κοπέλα σαν να ξετυλίγονται ώσπου ξεπροβάλλει η φεγγαροντυμένη Η πιο καθαρή περιγραφή ανάδυσης του κρυφού είναι η περιγραφή της εμφάνισης της φεγγαροντυμένης Η λέξη κλειδί εδώ είναι το laquoξετυλίζειraquo Ο Κρητικός έχει την εντύπωση ότι πρόκειται για κάτι κρυμμένο που ξαφνικά βγαίνει μέσα από το φεγγάριΣτ 12 η φράση είναι απρόσμενη μοιάζει να προϋποθέτει ότι ήδη ξέρουμε πως υπάρχουν τέτοια θηλυκά όντα Η θεϊκή αυτή μορφή εμφανίζεται σαν όραμα και αναδύεται από το φεγγάρι λουσμένη στο φως του με την παρουσία της δίνει στον ήρωα κουράγιο και δύναμη για να συνεχίσει να κολυμπά με σθένοςΣτ 13 σχήμα συναισθησίας ( συνδυάζονται δύο διαφορετικές αισθήσεις) σχήμα οξύμωροΤο πρώτο μισό του στίχου περιλαμβάνει τρεις συχνές στο Σολωμό εικόνες φως δροσιά τρέμει Αυτά τα τρία στοιχεία σχηματίζουν το κατάλληλο κλίμα για τη θεϊκή θωριά της γυναίκας που τα μαύρα μάτια της έρχονται σε αντίθεση με τα χρυσά της μαλλιά Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Σολωμός αντιπαραθέτει το χρυσό με το μαύρο (μαύρη πέτρα ολόχρυση ndash Ελ Πολιορκημένοι) για να δημιουργήσει την εντύπωση του θαυμαστού

4[21]Η φεγγαροντυμένη η κοπέλα που αναδύθηκε από το φως του φεγγαριού έχει θεϊκή εμφάνιση Κοιτάζει τrsquo αστέρια κι αυτά αναγαλλιάζουν μπροστά στη

7

θεϊκή της φύση Ψηλή σαν κυπαρίσσι περπατάει πάνω στα νερά και ανοίγει την αγκαλιά της Τότε η νύχτα πλημμυρίζει με ουράνιο φως και η πλάση μεταμορφώνεται σε ναό Η φύση μεταμορφώνεται από κάτι υλικό σε χώρο που μπορεί να λατρέψει το Θεό Τότε η θεϊκή γυναίκα γυρίζει και κοιτάζει τον Κρητικό όπως η βελόνα της πυξίδας δείχνει το Βορρά Ο Κρητικός μαγνητίζει τη ματιά της φεγγαροντυμένης και η μαγνητική της ματιά τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Ο Κρητικός έχει χάσει κάθε αίσθηση του κόσμου γύρω του εκτός από το όραμά του Νιώθει τη μορφή της πολύ οικεία αισθάνεται ότι την έχει ξαναδεί κάπου πολύ μακριά στο παρελθόν Χωρίς να μπορεί να προσδιορίσει την ανάμνηση δάκρυα αναβλύζουν από τα μάτια του και χάνεται από μπροστά του το θεϊκό της πρόσωπο Νιώθει ότι τα μάτια της είναι σα θεοί που ψάχνουν τα σωθικά του και μπορούν να δουν μέσα στην ψυχή του και να διαβάσουν τις σκέψεις του Αν μπορούσε να μιλήσει θα της έλεγε για ποιους λόγους η καρδιά του ήταν γεμάτη πόνο οι Τούρκοι άρπαξαν τα αδέλφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του κι έσφαξαν τους γονείς του Απευθύνεται στην οπτασία και την ικετεύει να τον βοηθήσει να σώσει την κοπέλα του γιατί είναι ότι του απέμεινε Στ 1-9 σταδιακά παγώνει ο χρόνος (σχετική επιβράδυνση) Στ 1 προσωποποίησηΣτ 2 τα αστέρια παρά το γεγονός ότι ακτινοβολούν και τη λούζουν με το φως τους δεν την εξαφανίζουνΣτ3 παρά το γεγονός ότι πατάει στο νερό η επιφάνειά του δεν ταράζεται καθόλου ούτε υποχωρεί Έμμεση αναφορά στη θεϊκή της φύση ( όπως ο Ιησούς )Στ 4 μεταφοράΣτ 5-6 το αρχαιοελληνικό ιδεώδες της ομορφιάς και της καλοσύνης συνυπάρχει με τη χριστιανική σημασία των όρων Αρκετά πρωτοποριακή στάση για την εποχή του καθώς αυτές οι αρετές αποδίδονται σε γυναικείο πρόσωπο Καθώς ανοίγει την αγκαλιά της με αγάπη καλοσύνη και ταπεινοσύνη προς τον ήρωα η νύχτα πλημμυρίζει με φως και η φύση γίνεται σα λαμπρός ναός Στ 1-8 έχουμε ανιούσα κλιμάκωση φωτοχυσίας Συχνά στο σολωμικό ποιητικό τοπίο ενώ η διάταξη των στοιχείων του οδηγεί προς τη σύνθεση κάποιου φυσικού τοπίου ξαφνικά παρεμβαίνει το φως και αναιρεί το αποτέλεσμα Το φως λύνει το τοπίο και το ανασυνθέτει σrsquo ένα τοπίο μη φυσικό Αυτό συμβαίνει γιατί το φως του Σολωμού είναι το θείο φως που ταυτίζεται με το Θεό την αλήθεια τη σωτηρία Το τοπίο όπου συναντιέται το φως με το σκοτάδι συνιστά ένα χώρο τραγικό ένα χώρο που η φυσική παρόρμηση αναμετριέται με το ηθικό χρέος Στο Σολωμό το φως έρχεται από ψηλά από τον ουρανό τη σελήνη ταrsquo αστέρια Το πιο συγγενικό με το φως μέρος του σώματος είναι τα μάτιαΣτ8 παρομοίωσηΣτ 9 αίσθηση κινδύνου ndash τα ρείθρα υδάτινα ρεύματαΣτ10 παρομοίωση ψάχνοντας ο Σολωμός να βρει έναν έντονο τρόπο να δείξει πώς ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της οπτασίας βρήκε την laquoπετροκαλαμίθραraquo ένα κομμάτι μαγνητικής βελόνας που οι ναυτικοί χρησιμοποιούσαν για τον προσανατολισμό τους Την εποχή του Σολωμού ο

8

κόσμος ενδιαφερόταν πολύ για τις δυνάμεις του ηλεκτρισμού και του μαγνητισμούΣτ 11 Η φεγγαροντυμένη γυρίζει το κεφάλι της όχι στην κοπελιά αλλά στον ίδιο Σrsquo αυτό τον στίχο έχουμε εμφανώς διαφοροποίηση ανάμεσα στη φεγγαροντυμένη και στην αρραβωνιαστικιάΣτ 13-18 ανιχνεύονται απηχήσεις πλατωνικών και αριστοτελικών απόψεων για την αναγνώριση πραγμάτων ιδεών που η ψυχή μας είχε αντικρύσει σrsquo ένα προσωματικό στάδιο Οι διαλογισμοί του κρητικού δείχνουν πόσο δυνατός ήταν ο θαυμασμός του Παρατηρούμε πως τα βιώματα που συνδέουν τον ήρωα με τη φεγγαροντυμένη παραπέμπουν στην κατηγορία της laquoπαιδικότηταςraquo κι επομένως είναι βιώματα κατεξοχήν διονυσιακά με την έννοια ότι εκφράζουν μια σχέση εξάρτησης του Εγώ από κάποιο ευρύτερο πόλο έλξης

Ερμηνείες φεγγαροντυμένηςΟ κρητικός προσπαθεί να θυμηθεί πού συνάντησε στο παρελθόν τη Φεγγαροντυμένη- ήταν κάποιο εικόνισμα σε ναό- ήταν πλάσμα της φαντασίας του το ιδανικό ερωτικό ταίρι- ήταν μια μορφή από τη βρεφική του ηλικία ( ίσως η μητέρα του)Και πάλι έχουμε τη χρήση του αριθμού 3

Στ 15-16 Αξιοσημείωτη η ύπαρξη του αντιθετικού ζεύγους λογισμός-όνειρο προσφιλές στο Σολωμό Λογισμός σκέψη περισυλλογή αφορά στις νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου που τον κρατούν στην πραγματικότηταΌνειρο εκφράζει τις μυστηριακές και τις απόκρυφες πτυχές της ψυχής Ο Κρητικός νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη γνώριζε τα βάσανα της οικογένειάς του και τα δικά του Ζητά βοήθεια για την αγαπημένη τουΣτ 19-20 2στιχη παρομοίωση που συνδέεται με εντυπωσιακό τρόπο με τους επόμενους στίχους Η γυναίκα σα μια παλιά ανάμνηση πετάγεται μπροστά του όπως το νερό που το μάτι βλέπει να ξεπηδάει ξαφνικά από το βράχο Η αναφορά ίσως στο νερό και στο μάτι φέρνει αληθινά δάκρυα στα μάτια του Κρητικού κι έτσι συνδέεται το μέσα με το έξω το ορατό με το αόρατοΣτ22 αντίθεση ( ο ήλιος φωτίζει το νερό το δάκρυ θολώνει την όραση) το δάκρυ αιτία να χαθεί το πρόσωπο του θείουΣτ 23 σχήμα συναισθησίας Τεχνική ρομαντισμού αλλά και κορυφαία στιγμή του ευρωπαϊκού ρομαντισμού συμπυκνωτικός ο τρόπος που επιδρά το συναίσθημα Φαίνεται ότι ακριβώς επειδή ο Κρητικός μπορεί νrsquo ακούσει τα μάτια της μέσα του δεν μπορεί να προφέρει λόγια Αυτός ο παράδοξος και πολύπλοκος μεταφορικός λόγος που συνδέει το μέσα με το έξω και συγχέει το ορατό με το λόγο μεταδίδει αυτή την εκτός του κόσμου τούτου κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ΚρητικόςΣτ 25 Τρίτη αναφορά στη θεϊκή ταυτότητα της φεγγαροντυμένης σταματά εδώ ο παραλληλισμός του κόσμου του κρητικού με τη φεγγαροντυμένηΣτ26-27 μεταφορά ( διάβαζε το νου μου) Νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις μύχιες σκέψεις του καλύτερα από όσο θα τις εξέφραζε ό ίδιος Η οπτική

9

επικοινωνία μπορεί να διακόπτεται για λίγο όμως αρχίζει αμέσως μια βουβή αλλά πολύ βαθύτερη επαφή μεταξύ τουςΣτ29-35 χώρος χρόνος η αφήγηση μεταφέρεται στο παρελθόν στην Κρήτη την εποχή που οι Τούρκοι αφανίζουν την οικογένεια του ΚρητικούΟ ήρωας θα ήθελε να της μιλήσει και να της εξομολογηθεί τα βάσανά του Οι Τούρκοι αφάνισαν την οικογένειά του υποδούλωσαν τη χώρα του και τον ίδιο τον έστειλαν πρόσφυγα στην ξενιτιά Χαρακτηριστική είναι η συναισθηματική ένταση που μας μεταφέρει για τις κακουχίες του Ο Κρητικός λειτουργεί συνεκδοχικά στην ιστορία του συμπυκνώνει τα βάσανα διαφόρων κρητικώνΣτ 29 μεταφορά laquo φύτρωσαν οι πόνοιraquoΣτ 30 μεταφορά laquo εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquoΣτ 36 Ο Κρητικός γεμίζει τις φούχτες του με χώμα κρητικό όταν αφήνει την Κρήτη όπως έκαναν πάντα οι Έλληνες όταν άφηναν τον τόπο τους Στο χώμα αυτό φυτεύουν ένα φυτό για να θυμούνται την πατρίδα Είναι φανερό πως έτσι κάπως βλέπει την αρραβωνιαστικιά του ο κρητικός Στ 37 την κοπέλα τη βλέπει σαν ένα τρυφερό κλωνάρι που θα μπορούσε να ριζώσει στο νέο τόπο αλλά τώρα τη βλέπει να φυτρώνει στο χείλος του γκρεμού Είναι το μόνο πράγμα για το οποίο αξίζει να ζήσει ο Κρητικός το μόνο που έχει να κρατηθεί για να μην πέσει στο βάραθρο της απελπισίας και της τρέλας

Η φεγγαροντυμένη Ο ίδιος ο Σολωμός μας λέει ότι το θέμα του ποιήματος είναι laquoο έρωτας θεοποιημένοςraquo (lrsquo amore divinizzato) Για την ερμηνεία αυτής της φράσης θα πρέπει να εξετάσουμε την ταυτότητα της φεγγαροντυμένης Η αφήγηση μεταβαίνει από την κοπέλα σε μια γυναικεία οπτασία με μεταβατική λέξη το φεγγάρι που καθρεφτίζεται γαλήνια στη θάλασσα Ο αιφνιδιασμός που νιώθει ο αναγνώστης με την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης τον κάνει να θυμηθεί τα θηλυκά όντα που γνωρίζει από τις παραδόσεις ( νεράιδες ξωτικά μάγισσες κα) Χαρακτηριστικά φεγγαροντυμένης

- θεϊκή θωριά ( μεταφορά)- χρυσά μαλλιά ( μεταφορά)- ολόμαυρα μάτια ( αντίθεση με τα χρυσά μαλλιά)- είναι ανάλαφρη ( πατεί χωρίς να το σουρώνει δραματικός ενεστώτας)- ψηλή λεπτή αέρινη ( κυπαρισσένιο)- γοητευτική- γεμάτη καλοσύνη

Παλαιότεροι κριτικοί ταυτίζουν τη φεγγαροντυμένη με την Ελλάδα ή την Ελευθερία Αυτό γεννήθηκε ίσως από τη σύγχυση ανάμεσα σε δύο ξεχωριστές γυναικείες μορφές στους Ελεύθερους Πολιορκημένους ( Μεγάλη Μητέρα κορασιά ντυμένη το φεγγαρόφωτο) Άλλοι υποστηρίζουν ότι συμβολίζει την αγάπη του θεού άλλοι την αθάνατη ψυχή της αγαπημένης του που αποχαιρετά το άψυχο σώμα της για να ανέβει στους ουρανούς ( έτσι κι ο γλυκός ήχος είναι η θεία αρμονία των αγγέλων) Η περιγραφή της φεγγαροντυμένης μοιάζει με τη φεγγαροντυμένη στο laquoΛάμπροraquo που ο Σολωμός είχε πει πως ήταν η Αφροδίτη Η φεγγαροντυμένη

10

μπορεί να είναι η ίδια η άφθαστη και απροσπέλαστη ενότητα ψυχής και φύσης Τελικά ίσως πρόκειται για κάτι πιο αφηρημένο Μοιάζει να είναι η θεϊκή αρχή του Έρωτα που εμφανίζεται με διάφορες μορφές ( ψυχή της γήινης αγαπημένης Παναγία άλλη μητρική μορφή) Είναι μια ιδανική μορφή ίσως έμφυτη (όπως οι ιδέες που πίστευε ο Πλάτων) ενσάρκωση της πλατωνικής ιδέας της ομορφιάς της καλοσύνης της δικαιοσύνης και της αρμονίας Η φεγγαροντυμένη παραμένει καθαρά σολωμική σύλληψη που συνδέει τον ελληνικό ανθρωπισμό ( η φύση ως χώρος του κάλλους και της αρμονίας) με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος Η φεγγαροντυμένη αποτελεί μια προσπάθεια σύνθεσης ενός πλάσματος που θα συνασπίζει τις τρεις υποστάσεις του φυσικού την εξωτερική φύση τον ηθικοπνευματικό χαρακτήρα του ανθρώπου και το θεόΕπιδράσεις στο απόσπασμα

Ερωτόκριτος laquo τρυφερό κλωνάριraquo ο γκρεμός ως σύμβολο δεινών Δημοτικό τραγούδι το εξωλογικό στοιχείο ο αριθ 3 ( τριπλή επανάληψη του καν) Θρησκεία το περπάτημα στη θάλασσα χωρίς να βουλιάζει η μορφή Αρχαιότητα πλατωνικές απηχήσεις της θεωρίας των Ιδεών Ιταλικό ς κλασικισμός νύμφες στη φύση κάτω από το φεγγαρόφωτο Ρομαντισμός Η Ιδέα που κυριαρχεί στη φύση Δάντης μορφές που μοιάζουν στη Φεγγαροντυμένη

5[ 22] Ο Κρητικός συνεχίζει την ιστορία του χωρίς διακοπή Η γυναίκα συμμερίζεται τον πόνο του τόσο πολύ ώστε δάκρυα ξεπηδούν απrsquo τα μάτια της τα οποία τώρα του θυμίζουν την αρραβωνιαστικιά του Χάνεται αλλά ενώ φεύγει εκείνος νιώθει ένα δάκρυ της στην παλάμη του Ξεκινά μια παρέκβαση από τη διήγησή του καθώς το χέρι που δέχτηκε το δάκρυ της φεγγαροντυμένης του φέρνει στο νου το χέρι του όταν στην Κρήτη σκότωνε με το μαχαίρι τους Τούρκους Τώρα το χέρι αυτό αντί να το χρησιμοποιεί στη μάχη το απλώνει ζητιανεύοντας στους περαστικούς που τον λυπούνται Έτσι αξιολύπητος και θλιβερός βασανίζεται από σκληρούς εφιάλτες στον ύπνο του Ονειρεύεται ξανά και ξανά την τρικυμισμένη θάλασσα που απειλεί την κοπέλα Όμως όταν βάλει την παλάμη στο μέτωπό του αμέσως γαληνεύει Η αναφορά στη γαλήνη είναι σα να τον επαναφέρει στην ιστορία που είχε διακόψει και τη συνεχίζει Επιστρέφει στο σημείο που κολυμπούσε και το χέρι του σα να οπλίστηκε με νέα δύναμη μετά το δάκρυ της φεγγαροντυμένης μια δύναμη που δεν την είχε όταν πολεμούσε τους Τούρκους Έτσι με μια ακόμη αναδρομή αρχίζει μια αφήγηση των πολεμικών του κατορθωμάτων στην Κρήτη Ο Κρητικός επανέρχεται στη διήγηση της προσπάθειάς του να σωθούν από το ναυάγιο και περιγράφει πόσο δυνατά χτυπούσε η καρδιά του όπως ακουμπούσε δίπλα στην αγαπημένη του και κολυμπούσε με μεγάλη δύναμη Ο ρυθμός του όμως χαλαρώνει καθώς αρχίζει να ακούγεται ένας ήχος γλυκός απόκοσμος και απροσδιόριστος Δεν του θυμίζει τίποτα γνωστό και

11

τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί του Ο υπερφυσικός αυτός ήχος είναι τόσο δυνατός που μόνο ο Έρωτας κι ο θάνατος είναι τόσο δυνατοί Νιώθει ότι τον γεμίζει ολοκληρωτικά και όταν σταματά του επιτρέπει να γεμίσει πάλι από την παρουσία της αγαπημένης του Κατορθώνει τελικά να φτάσει στην ακτή όμως η κοπέλα είναι πια νεκρή Έτσι τελειώνει το ποίημα όπως άρχισε με μια αναφορά στην ακτή (σχήμα κύκλου)Στ 12 η θεϊκή μορφή αντιδρά ανθρώπινα μπροστά στον ανθρώπινο πόνο Πριν εξαφανιστεί χαμογελά στον ήρωα εμψυχώνοντας τον μrsquo αυτόν τον τρόπο Σχήμα αντίθεσης στους 2 πρώτους στίχουςΣτ 3 άκουσα= ένιωσα το έχουμε ξανασυναντήσει μrsquo αυτή τη σημασία Το δάκρυ της φεγγαροντυμένης που είναι σύμβολο δύναμης έχει μια μαγική δύναμη Αρχικά παραλύει και αποδυναμώνει τον ήρωα στη συνέχεια όμως τον ισχυροποιεί (με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάτα)Στ1-4 χώρος-χρόνος ναυαγίουΣτ5 αφηγηματικό επίπεδο παρόν χρόνος της αφήγησης προσφυγιά η εικόνα του ψωμοζήτη ζητιάνου που εναποθέτει την επιβίωσή του στην αγάπη των συνανθρώπων του προβάλλεται ως το αντίθετο ήθος και στάση ζωής Η αρνητική εξέλιξη στη ζωή του ήρωα σηματοδοτείται ως επανιεράρχηση αξιών ως ριζική μεταμόρφωση του ήρωα Ο κρητικός βρίσκει τώρα την πλήρωση μέσα στην αγάπη του άλλου και όχι όπως πριν στον εξοντωτικό ανταγωνισμό Ο αρχικά επικός ήρωας της επανάστασης εξελίσσεται σε φιλειρηνιστή που laquoχαρά δεν του ναι ο πόλεμοςraquo Στ 6 χώρος χρόνος αναδρομή στο παρελθόν Κρήτη όταν κάθε φορά που έβλεπε Τούρκο ζητούσε μαχαίριΣτ 7-14 χώρος χρόνος παρόν περίοδος της προσφυγιάς ( πιθανόν Επτάνησα ) Ο Κρητικός στο παρόν την ώρα που αφηγείται την ιστορία του είναι ένας πρόσφυγας ζητιάνος ( ομηρική επίδραση)Στ 7-8 διασκελισμός στο στίχο ndash πρωτοποριακή τεχνική για την εποχή τουΣτ 10-13 ο εφιάλτης του Ο Κρητικός έχει στιγματιστεί και μεταμορφωθεί από το ακραίο βίωμα η μαγική επίδραση από το δάκρυ συνεχίζει να υφίσταταιΣτ 15-16 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσαΣτ 17-20 χρονική μετατόπιση στο παρελθόν στην Κρήτη Δίνονται πληροφορίες για τα ηρωικά χρόνια της εξέγερσης των Κρητών ενάντια στους Τούρκους καθώς και για τη ζωή του ήρωα Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες το όνομα Γιουσούφ αποδιδόταν στον Αγριαλή που η κατοικία του ήταν μερικά χιλιόμετρα από τη Λαβύρινθο και που τα αντίποινα για την εξόντωσή του σε ενέδρα από τους Έλληνες στοίχισαν τη ζωή σε 800 άτομα περίπουΣτ 21-22 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσα επιστροφή στην αγωνιώδη προσπάθεια της σωτηρίαςΣτ 23-24 Δραματικό απρόοπτο Ακούγεται ένας ήχος γλυκός απροσδιόριστος που συνεπαίρνει τον ήρωα τον μαγεύει και τον οδηγεί στον κόσμο του ονείρου Στ 25 κε Στην προσπάθειά του να τον εντοπίσει δίνει εξαιρετικής ομορφιάς εικόνες Προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά ( στα συγκριτικά μέλη τους) με τρεις ομηρικού τύπου παρομοιώσεις (πολύστιχες) Στ 25-28 1η παρομοίωση με θέμα εμπνευσμένο από τη βουκολική ποίηση- εντυπωσιακές οπτικές εικόνες δραματικός ενεστώτας πολυσύνδετο ( καιhellipκαιhellip)

12

Στ 26 τrsquo άστρο του βραδιού η Σελήνη ή η ΠούλιαΣτ 28 σχήμα χιαστό ( του δέντρου και του λουλουδιού

που ανοίγει και λυγάει)Στ 29-34 2η παρομοίωση ειρηνική ποιμενική εικόνα στεριανήΣτ 29 σύνδεση με την κρητική λογοτεχνίαΣτ 32 χιαστό ( η θάλασσα πολύ μακριά

πολύ μακριά η πεδιάδα)Στ 34 αυτή η ροδοδάκτυλη αυγή (ομηρική επίδραση)Στ 35-42 3η παρομοίωση ποιμενική ειρηνική πάλι προβάλλεται η αγάπη του για την πατρίδα του εικόνες ενός χαρούμενου φυσικού περιβάλλοντος Παρατηρούμε τρεις παρομοιώσεις που κλιμακώνονται με σταδιακά περισσότερους στίχους ( 4 6 8 )Στ 37 τrsquo άστρο τrsquo ουρανού περίφραση ο ήλιοςΣτ 38 προσωποποίηση ( βουνά κάμποι θάλασσες)Στ 42 ο στίχος επανέρχεται και στους Ελεύθερους ΠολιορκημένουςΣτ 39 42 μοτίβα επαναλαμβανόμενα εμφατικά ο Κρητικός εκφράζει την αγάπη του για την πατρίδαΣτ 43 ασύνδετοΣτ46 ήχος χωρίς αντίλαλο υπερλογικό φαινόμενοΣτ 52 πολυσύνδετο σχήμα συσσώρευσηςΣτ 54 στοιχείο κινδύνου ο Κρητικός κινδυνεύει να πεθάνει ( Θρησκευτικό στοιχείο ndash χωρισμός σώματος-ψυχής)Στ 55 ο στίχος σταματά αίσθηση κενού μετά από ακραίες συναισθηματικές καταστάσειςΟ μουσικός αυτός ήχος με τη γλυκύτητά του αποσυντονίζει τον Κρητικό του εξουδετερώνει το αγωνιστικό του φρόνημα με αποτέλεσμα να χάσει τη μεγάλη μάχη που είναι η σωτηρία της αγαπημένης τουΣτ 57-58 Μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης και την παύση του ήχου έχουμε αφηγηματικό κενό Το ποίημα τελειώνει με μια αντίθεση laquoκαι τέλος φτάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη την απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη raquo Με τις αντιθέσεις δίνεται καλύτερα η αντιφατικότητα των συναισθημάτων και προκαλείται ένταση Το τέλος του ποιήματος είναι πολύ λιτό σχεδόν απότομο Επίσης απουσιάζει κάθε στοιχείο θρήνου εκ μέρους του ήρωα ( θα συναντήσει άλλωστε την ψυχή της στον Παράδεισο) Το ποίημα κλείνει με το σχήμα του κύκλου ( ακρογιάλι)

Ο γλυκύς ήχος Το 2ο ποιητικό θέμα του Σολωμού ( το 1ο είναι η φεγγαροντυμένη) Ενώ κολυμπά για να φτάσει στη στεριά ένας ήχος απερίγραπτος τον συνεπαίρνει Έχουμε αναλογίες με την επίδραση του τραγουδιού των Σειρήνων Ο Σολωμός παρουσιάζει το θέμα του ακολουθώντας μια συγκεκριμένη δομήα) εμφάνιση του ήχου( στ 23-24)β) τι δεν ήταν ο ήχος - δεν ήταν ερωτικό κοριτσίστικο τραγούδι

13

- δεν ήταν κελάηδημα αηδονιού - δεν ήταν μουσική από σουραύλι γ) γνωρίσματα του ήχου ( στ 44-45)δ) επίδραση του ήχου στην ψυχή του ήρωα ( στ 51-54)ε) παύση του ήχου και το αποτέλεσμα ( στ 55- 56)Ο σαγηνευτικός ήχος μαγεύει τον ήρωα που προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά Προβαίνει σε τρεις συγκρίσεις ndash παρομοιώσεις που τις αποκλείει Η επιλογή των παρομοιώσεων ndash εκδοχών δεν είναι τυχαία Από το ανθρώπινο είδος επιλέγεται το πιο όμορφο τραγούδι το ερωτικό Από τα πουλιά επιλέγεται το πιο μαγευτικό το κελάηδημα του αηδονιού Από τα μουσικά όργανα ο ήχος από σουραύλι ένας ήχος που δένει αρμονικά με την ομορφιά της φύσης

Γνωρίσματα του ήχου ήταν μοναδικός ήταν μουσική που δεν υπάρχουν λόγια να περιγραφεί ήταν λεπτός ( στ 45) δεν είχε αντίλαλο ( λόγω υπερφυσικότητας) η πηγή του απροσδιόριστη ήταν ευωδιαστός ήταν πλούσιος ( στ 48) ευχάριστος με καταλυτική δύναμη παρομοιάζεται με τον Έρωτα

και το Θάνατο ndash κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απrsquo αυτούς

Θέματα επτανησιακής σχολής- Πατρίδα ο Κρητικός είναι αγωνιστής-πρότυπο κατά την περίοδο που

πολεμούσε στην Κρήτη Ο ίδιος και οι σύντροφοί του αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του τόπου τους Η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τον εχθρό και τώρα ο ίδιος υποφέρει από νοσταλγία και πονά για την προσφυγιά

- Γυναίκα η εκτενής περιγραφή της φεγγαροντυμένης αλλά και παρουσία της αρραβωνιαστικιάς που τη διακρίνουν όλες οι σωματικές και ψυχικές αρετές

- Θρησκεία οι θρησκευτικές αντιλήψεις που εκφράζονται στην ενότητα 2[19] η μεταμόρφωση της φύσης στη θάλασσα σε ναό και τα θεϊκά στοιχεία που έχει η μορφή της φεγγαροντυμένης

- Φύση στοιχεία της φύσης είναι διάσπαρτα σε όλο το κείμενο ( καταιγίδα θάλασσα ηρεμία παρομοιώσεις αστέρια γκρεμός κα

ΕικονοπλασίαΤο ποίημα είναι πλούσιο σε εικόνες ποικίλες που εξασφαλίζουν στην αφήγηση ζωντάνια και παραστατικότητα Άλλες εικόνες είναι απόλυτα ρεαλιστικές ( καταιγίδα θανάτωση των μελών της οικογένειας του Κρητικού) άλλες είναι λυρικές και φανταστικές ( φεγγαροντυμένη γλυκός ήχος) και άλλες υπερβατικές - φανταστικές ( Δευτέρα Παρουσία Παράδεισος Έσχατη Κρίση) Επίσης οι εικόνες απευθύνονται σε όλες τις

14

αισθήσεις ( οπτικές ακουστικές οσφρητικές κινητικές) του αναγνώστη και τον κάνουν να συμμετέχει με όλο του το είναι

Τα πρόσωπα Ο Κρητικός ο κεντρικός ήρωας Δρα σε όλες τις βαθμίδες του

χρόνου και συνομιλεί με άλλα πρόσωπα Βασανισμένος στο παρελθόν έρημος και μόνος στο αφηγηματικό παρόν δυστυχής και απελπισμένος μετά το θάνατο της αγαπημένης του Από γενναίος πολεμιστής έχει γίνει περιφρονημένος και ζητιάνος Στην ψυχή του όμως κουβαλάει το θάρρος τη γενναιότητα την αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία Ακόμη πιστεύει σε αξίες όπως η τιμή και η αφοσίωση Πιστεύει σε θρησκευτικές αξίες και η ευαισθησία του φαίνεται ιδιαίτερα στους δεσμούς του με τη φύση στα οράματα που βλέπει και στους ήχους που ακούει

Η κόρη σε δύο σημεία δρα ως ψυχή που τραγουδά στην πόρτα του Παράδεισου και όταν σφίγγεται πάνω στον αγαπημένο της από χαρά μετά το γαλήνεμα της θάλασσας

Οι νεκροί είναι πρόσωπα υπερβατικά που όμως δεν προσδίδουν πένθιμη ατμόσφαιρα στην αφήγηση αφού κινούνται και δρουν όπως οι ζωντανοί Δίνουν πληροφορίες για την ψυχή της αγαπημένης

η Φεγγαροντυμένη ένα από τα δύο κυρίαρχα ποιητικά θέματα Της αφιερώνονται 46 στίχοι Είναι μια οπτασία άυλη φωτεινή με θεϊκές ιδιότητες γεμάτη συμπόνια για τον Κρητικό Η συμπάθεια και η έλξη της για τον Κρητικό είναι και η μόνη δράση της στο ποίημα

Οι Τούρκοι απάνθρωποι εχθροί γεμάτοι σκληρότητα που βασανίζουν αιχμαλωτίζουν και σκοτώνουν ακόμα και ηλικιωμένους ανθρώπους

Οικογένεια συμπολεμιστές Η οικογένεια γνώρισε τον πόνο και το θάνατο στην προσπάθεια να αγωνιστούν για την πατρίδα Οι συμπολεμιστές πολέμησαν παλικαρίσια σε άνισες μάχες και έδωσαν τη ζωή τους για το ιδανικό της ελευθερίας

15

VI η αναφορά στην κοιλάδα του Ιωσαφάτ όπου θα γίνει η Κρίση VII η Πύλη του Παραδείσου

Επιδράσεις στο απόσπασμα Δημοτικό τραγούδι ο αριθ 3 η συνομιλία με τους νεκρούς η ζωή των νεκρών που μοιάζει με αυτή των ζωντανών η πόρτα του Παραδείσου Ερωτόκριτος η πόρτα του Παράδεισου ο ιαμβικός 15σύλλαβος η ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία Δάντης οι εικόνες από τον Παράδεισο (στ 7-14) Επτανησιακή Σχολή τα θέματα laquoπατρίδαraquo laquoγυναίκαraquo laquoθρησκείαraquo

3[20]χώρος- χρόνος θάλασσα χρόνος ναυαγίουΜετά από την παρένθεση αυτή η διήγηση του Κρητικού επιστρέφει στην καταιγίδα που περιέγραφε στο [18] Όμως σχεδόν αμέσως το χαλασμό διαδέχεται η νηνεμία Κάποια μυστηριώδης δύναμη αναγκάζει τη φύση να γαληνέψει εντελώς τόσο που η θάλασσα έγινε καθρέπτης που καθρεπτίζονται τrsquo αστέρια Η απόλυτη άπνοια και η απόκοσμη ησυχία προοικονομούν την εμφάνιση ενός υπερφυσικού γεγονότος την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης Το απόσπασμα είναι γεμάτο από πολλά εκφραστικά μέσαΣτ 12 Ο αφηγητής επιστρέφει στην καταιγίδα και τη θαλασσοταραχή της ενότητας 18 Τα αποσιωπητικά του στ 1 υποδηλώνουν τη διάρκεια της βροντής ενώ στο στ 2 έχουμε ένα δομικό σολωμικό μοτίβο ( το χοχλό που βράζει παρομοίωση) ο κοχλασμός του νερού τη μεταφορά τη συναντάμε και στη Γυναίκα της Ζάκυθος και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους Στ 2-3 διασκελισμός Σηματοδοτείται η διάρκεια που απαιτείται για τη μεταστροφή της ταραχής σε άκρα ησυχίαΣτ2-4 παρομοιώσεις μεταφορές αυτές οι μεταφορές υποβάλλουν την αγριάδα της θάλασσας και μετά την απέραντή της γαλήνη Και στις δύο περιπτώσεις η θάλασσα παρομοιάζεται με κάτι ενώ στη μεταφορά συγκρίνεται με δύο πράγματαΣτ3 η ξαφνική νηνεμία και η απόλυτη ησυχία προοικονομούν τη φεγγαροντυμένη Η αλλαγή αυτή των καιρικών συνθηκών επιβάλλεται ως λογική και απαραίτητη αφού πρέπει να προετοιμαστεί κατάλληλα το κλίμα για την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης Η θάλασσα γίνεται καθρέπτης που καθρεπτίζει τrsquo άστρα σα να συμφιλιώνεται ο κόσμος της φύσης με τα ουράνια σώματα που θεωρούνται θεϊκά Ο Κρητικός βρίσκεται σε μια κατάσταση έκστασης και ο αναγνώστης μετά τη λυρική περιγραφή αναμένει ένα σημαντικό και μεταφυσικό γεγονός Μέσα από την ακτινοβολία της φύσης ξεπηδά η φεγγαροντυμένη που με τις δυνάμεις της καθυποτάσσει όλα τα φυσικά στοιχείαΣτ 3 η επανάληψη της λέξης laquoησυχίαraquo δηλώνει την έγνοια του ποιητή για την αλλαγή των συνθηκών Δε σηματοδοτεί όμως μόνο την επικράτηση της ησυχίας στον εξωτερικό κόσμο αλλά και στον εσωτερικό την ψυχή του αφηγητή Στην ενότητα αυτή ο Σολωμός αναπτύσσει το αρχαίο και γνωστό σrsquo αυτό μοτίβο της σιγής του κόσμου πριν από τη θεία επιφάνεια που στη

6

συνέχεια επιδρά με τρόπο θαυματουργικό σε ολόκληρη τη φύση μεταμορφώνοντας και αγιάζοντας τα πάντα Στ 4 παρομοίωση μεταφορά αξιοπρόσεκτη η συνύπαρξη και των δύο Εντυπωσιακό επίσης το χιαστικό σχήμα των φωνηέντων στη δεύτερη και τρίτη λέξη ε-ι-ο-ι-ε-ο-ι-ε όπου τα φωνήεντα κι από τις δύο μεριές του ε είναι τοποθετημένα αντικριστά σα σε καθρέφτη Έτσι έχουμε μια μίμηση της αντανάκλασης των άστρων που καθρεφτίζονται στη θάλασσα Στ5 ο ρομαντικός ποιητής επηρεάζεται από ανιμισμό λατρεία φύσης η φύση αρχίζει να παραλληλίζεται με ναό Η εντυπωσιακή και απότομη αλλαγή δικαιολογείται από την παρουσία κάποιας απόκρυφης δύναμης που όντας δυνατότερη από την άγρια φύση την ανάγκασε να γλυκάνει να γαληνέψει νε ετοιμαστεί για την laquoεπιφάνειαraquo της ιδανικής και τέλειας Φεγγαροντυμένηςκρυφό μυστήριο απόκρυφη δραστηριότητα και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους Μέσα στο μυστήριο αυτό δύο είναι πάντα οι δρόμοι που βγάζουν έξω από το πανέρμο δάσος της σολωμικής ποίησης ο λογισμός και το όνειρο που τα ξαναβρίσκουμε ζευγαρωμένα εκεί όπου ο Κρητικός αναπολεί τη φεγγαροντυμένη κόρη μη ξέροντας αν την είχε laquoποιήσειraquo ο λογισμός του ή το όνειρο τον καιρό της βρεφικής του ηλικίας Με λογισμό και με όνειρο πορεύεται πάντα μέσα στο κρυφό μυστήριο της ζωής ο θνητόςΣτ7-8 παρομοίωση είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι το άγνωστο μέρος των παρομοιώσεων συνήθως από τη θάλασσα ενώ οι εικόνες αντλούνται από τη στεριάΣτ 9 ευτυχισμένη η κορασιά τον έσφιξε στην αγκαλιά της και κατόπιν λιποθύμησε ή ξεψύχησε χωρίς να το αντιληφθεί ο αγαπημένος της Κάτι τέτοιο πρέπει να υποθέσουμεΣτ 9-12 ούτε μια πνοή δε διαταράσσει την υπερφυσική γαλήνη υπάρχουν μόνο οι ανταύγειες απrsquo το ολόγιομο φεγγάρι που τρεμοπαίζουν στη θάλασσα δίπλα στην κοπέλα σαν να ξετυλίγονται ώσπου ξεπροβάλλει η φεγγαροντυμένη Η πιο καθαρή περιγραφή ανάδυσης του κρυφού είναι η περιγραφή της εμφάνισης της φεγγαροντυμένης Η λέξη κλειδί εδώ είναι το laquoξετυλίζειraquo Ο Κρητικός έχει την εντύπωση ότι πρόκειται για κάτι κρυμμένο που ξαφνικά βγαίνει μέσα από το φεγγάριΣτ 12 η φράση είναι απρόσμενη μοιάζει να προϋποθέτει ότι ήδη ξέρουμε πως υπάρχουν τέτοια θηλυκά όντα Η θεϊκή αυτή μορφή εμφανίζεται σαν όραμα και αναδύεται από το φεγγάρι λουσμένη στο φως του με την παρουσία της δίνει στον ήρωα κουράγιο και δύναμη για να συνεχίσει να κολυμπά με σθένοςΣτ 13 σχήμα συναισθησίας ( συνδυάζονται δύο διαφορετικές αισθήσεις) σχήμα οξύμωροΤο πρώτο μισό του στίχου περιλαμβάνει τρεις συχνές στο Σολωμό εικόνες φως δροσιά τρέμει Αυτά τα τρία στοιχεία σχηματίζουν το κατάλληλο κλίμα για τη θεϊκή θωριά της γυναίκας που τα μαύρα μάτια της έρχονται σε αντίθεση με τα χρυσά της μαλλιά Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Σολωμός αντιπαραθέτει το χρυσό με το μαύρο (μαύρη πέτρα ολόχρυση ndash Ελ Πολιορκημένοι) για να δημιουργήσει την εντύπωση του θαυμαστού

4[21]Η φεγγαροντυμένη η κοπέλα που αναδύθηκε από το φως του φεγγαριού έχει θεϊκή εμφάνιση Κοιτάζει τrsquo αστέρια κι αυτά αναγαλλιάζουν μπροστά στη

7

θεϊκή της φύση Ψηλή σαν κυπαρίσσι περπατάει πάνω στα νερά και ανοίγει την αγκαλιά της Τότε η νύχτα πλημμυρίζει με ουράνιο φως και η πλάση μεταμορφώνεται σε ναό Η φύση μεταμορφώνεται από κάτι υλικό σε χώρο που μπορεί να λατρέψει το Θεό Τότε η θεϊκή γυναίκα γυρίζει και κοιτάζει τον Κρητικό όπως η βελόνα της πυξίδας δείχνει το Βορρά Ο Κρητικός μαγνητίζει τη ματιά της φεγγαροντυμένης και η μαγνητική της ματιά τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Ο Κρητικός έχει χάσει κάθε αίσθηση του κόσμου γύρω του εκτός από το όραμά του Νιώθει τη μορφή της πολύ οικεία αισθάνεται ότι την έχει ξαναδεί κάπου πολύ μακριά στο παρελθόν Χωρίς να μπορεί να προσδιορίσει την ανάμνηση δάκρυα αναβλύζουν από τα μάτια του και χάνεται από μπροστά του το θεϊκό της πρόσωπο Νιώθει ότι τα μάτια της είναι σα θεοί που ψάχνουν τα σωθικά του και μπορούν να δουν μέσα στην ψυχή του και να διαβάσουν τις σκέψεις του Αν μπορούσε να μιλήσει θα της έλεγε για ποιους λόγους η καρδιά του ήταν γεμάτη πόνο οι Τούρκοι άρπαξαν τα αδέλφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του κι έσφαξαν τους γονείς του Απευθύνεται στην οπτασία και την ικετεύει να τον βοηθήσει να σώσει την κοπέλα του γιατί είναι ότι του απέμεινε Στ 1-9 σταδιακά παγώνει ο χρόνος (σχετική επιβράδυνση) Στ 1 προσωποποίησηΣτ 2 τα αστέρια παρά το γεγονός ότι ακτινοβολούν και τη λούζουν με το φως τους δεν την εξαφανίζουνΣτ3 παρά το γεγονός ότι πατάει στο νερό η επιφάνειά του δεν ταράζεται καθόλου ούτε υποχωρεί Έμμεση αναφορά στη θεϊκή της φύση ( όπως ο Ιησούς )Στ 4 μεταφοράΣτ 5-6 το αρχαιοελληνικό ιδεώδες της ομορφιάς και της καλοσύνης συνυπάρχει με τη χριστιανική σημασία των όρων Αρκετά πρωτοποριακή στάση για την εποχή του καθώς αυτές οι αρετές αποδίδονται σε γυναικείο πρόσωπο Καθώς ανοίγει την αγκαλιά της με αγάπη καλοσύνη και ταπεινοσύνη προς τον ήρωα η νύχτα πλημμυρίζει με φως και η φύση γίνεται σα λαμπρός ναός Στ 1-8 έχουμε ανιούσα κλιμάκωση φωτοχυσίας Συχνά στο σολωμικό ποιητικό τοπίο ενώ η διάταξη των στοιχείων του οδηγεί προς τη σύνθεση κάποιου φυσικού τοπίου ξαφνικά παρεμβαίνει το φως και αναιρεί το αποτέλεσμα Το φως λύνει το τοπίο και το ανασυνθέτει σrsquo ένα τοπίο μη φυσικό Αυτό συμβαίνει γιατί το φως του Σολωμού είναι το θείο φως που ταυτίζεται με το Θεό την αλήθεια τη σωτηρία Το τοπίο όπου συναντιέται το φως με το σκοτάδι συνιστά ένα χώρο τραγικό ένα χώρο που η φυσική παρόρμηση αναμετριέται με το ηθικό χρέος Στο Σολωμό το φως έρχεται από ψηλά από τον ουρανό τη σελήνη ταrsquo αστέρια Το πιο συγγενικό με το φως μέρος του σώματος είναι τα μάτιαΣτ8 παρομοίωσηΣτ 9 αίσθηση κινδύνου ndash τα ρείθρα υδάτινα ρεύματαΣτ10 παρομοίωση ψάχνοντας ο Σολωμός να βρει έναν έντονο τρόπο να δείξει πώς ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της οπτασίας βρήκε την laquoπετροκαλαμίθραraquo ένα κομμάτι μαγνητικής βελόνας που οι ναυτικοί χρησιμοποιούσαν για τον προσανατολισμό τους Την εποχή του Σολωμού ο

8

κόσμος ενδιαφερόταν πολύ για τις δυνάμεις του ηλεκτρισμού και του μαγνητισμούΣτ 11 Η φεγγαροντυμένη γυρίζει το κεφάλι της όχι στην κοπελιά αλλά στον ίδιο Σrsquo αυτό τον στίχο έχουμε εμφανώς διαφοροποίηση ανάμεσα στη φεγγαροντυμένη και στην αρραβωνιαστικιάΣτ 13-18 ανιχνεύονται απηχήσεις πλατωνικών και αριστοτελικών απόψεων για την αναγνώριση πραγμάτων ιδεών που η ψυχή μας είχε αντικρύσει σrsquo ένα προσωματικό στάδιο Οι διαλογισμοί του κρητικού δείχνουν πόσο δυνατός ήταν ο θαυμασμός του Παρατηρούμε πως τα βιώματα που συνδέουν τον ήρωα με τη φεγγαροντυμένη παραπέμπουν στην κατηγορία της laquoπαιδικότηταςraquo κι επομένως είναι βιώματα κατεξοχήν διονυσιακά με την έννοια ότι εκφράζουν μια σχέση εξάρτησης του Εγώ από κάποιο ευρύτερο πόλο έλξης

Ερμηνείες φεγγαροντυμένηςΟ κρητικός προσπαθεί να θυμηθεί πού συνάντησε στο παρελθόν τη Φεγγαροντυμένη- ήταν κάποιο εικόνισμα σε ναό- ήταν πλάσμα της φαντασίας του το ιδανικό ερωτικό ταίρι- ήταν μια μορφή από τη βρεφική του ηλικία ( ίσως η μητέρα του)Και πάλι έχουμε τη χρήση του αριθμού 3

Στ 15-16 Αξιοσημείωτη η ύπαρξη του αντιθετικού ζεύγους λογισμός-όνειρο προσφιλές στο Σολωμό Λογισμός σκέψη περισυλλογή αφορά στις νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου που τον κρατούν στην πραγματικότηταΌνειρο εκφράζει τις μυστηριακές και τις απόκρυφες πτυχές της ψυχής Ο Κρητικός νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη γνώριζε τα βάσανα της οικογένειάς του και τα δικά του Ζητά βοήθεια για την αγαπημένη τουΣτ 19-20 2στιχη παρομοίωση που συνδέεται με εντυπωσιακό τρόπο με τους επόμενους στίχους Η γυναίκα σα μια παλιά ανάμνηση πετάγεται μπροστά του όπως το νερό που το μάτι βλέπει να ξεπηδάει ξαφνικά από το βράχο Η αναφορά ίσως στο νερό και στο μάτι φέρνει αληθινά δάκρυα στα μάτια του Κρητικού κι έτσι συνδέεται το μέσα με το έξω το ορατό με το αόρατοΣτ22 αντίθεση ( ο ήλιος φωτίζει το νερό το δάκρυ θολώνει την όραση) το δάκρυ αιτία να χαθεί το πρόσωπο του θείουΣτ 23 σχήμα συναισθησίας Τεχνική ρομαντισμού αλλά και κορυφαία στιγμή του ευρωπαϊκού ρομαντισμού συμπυκνωτικός ο τρόπος που επιδρά το συναίσθημα Φαίνεται ότι ακριβώς επειδή ο Κρητικός μπορεί νrsquo ακούσει τα μάτια της μέσα του δεν μπορεί να προφέρει λόγια Αυτός ο παράδοξος και πολύπλοκος μεταφορικός λόγος που συνδέει το μέσα με το έξω και συγχέει το ορατό με το λόγο μεταδίδει αυτή την εκτός του κόσμου τούτου κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ΚρητικόςΣτ 25 Τρίτη αναφορά στη θεϊκή ταυτότητα της φεγγαροντυμένης σταματά εδώ ο παραλληλισμός του κόσμου του κρητικού με τη φεγγαροντυμένηΣτ26-27 μεταφορά ( διάβαζε το νου μου) Νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις μύχιες σκέψεις του καλύτερα από όσο θα τις εξέφραζε ό ίδιος Η οπτική

9

επικοινωνία μπορεί να διακόπτεται για λίγο όμως αρχίζει αμέσως μια βουβή αλλά πολύ βαθύτερη επαφή μεταξύ τουςΣτ29-35 χώρος χρόνος η αφήγηση μεταφέρεται στο παρελθόν στην Κρήτη την εποχή που οι Τούρκοι αφανίζουν την οικογένεια του ΚρητικούΟ ήρωας θα ήθελε να της μιλήσει και να της εξομολογηθεί τα βάσανά του Οι Τούρκοι αφάνισαν την οικογένειά του υποδούλωσαν τη χώρα του και τον ίδιο τον έστειλαν πρόσφυγα στην ξενιτιά Χαρακτηριστική είναι η συναισθηματική ένταση που μας μεταφέρει για τις κακουχίες του Ο Κρητικός λειτουργεί συνεκδοχικά στην ιστορία του συμπυκνώνει τα βάσανα διαφόρων κρητικώνΣτ 29 μεταφορά laquo φύτρωσαν οι πόνοιraquoΣτ 30 μεταφορά laquo εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquoΣτ 36 Ο Κρητικός γεμίζει τις φούχτες του με χώμα κρητικό όταν αφήνει την Κρήτη όπως έκαναν πάντα οι Έλληνες όταν άφηναν τον τόπο τους Στο χώμα αυτό φυτεύουν ένα φυτό για να θυμούνται την πατρίδα Είναι φανερό πως έτσι κάπως βλέπει την αρραβωνιαστικιά του ο κρητικός Στ 37 την κοπέλα τη βλέπει σαν ένα τρυφερό κλωνάρι που θα μπορούσε να ριζώσει στο νέο τόπο αλλά τώρα τη βλέπει να φυτρώνει στο χείλος του γκρεμού Είναι το μόνο πράγμα για το οποίο αξίζει να ζήσει ο Κρητικός το μόνο που έχει να κρατηθεί για να μην πέσει στο βάραθρο της απελπισίας και της τρέλας

Η φεγγαροντυμένη Ο ίδιος ο Σολωμός μας λέει ότι το θέμα του ποιήματος είναι laquoο έρωτας θεοποιημένοςraquo (lrsquo amore divinizzato) Για την ερμηνεία αυτής της φράσης θα πρέπει να εξετάσουμε την ταυτότητα της φεγγαροντυμένης Η αφήγηση μεταβαίνει από την κοπέλα σε μια γυναικεία οπτασία με μεταβατική λέξη το φεγγάρι που καθρεφτίζεται γαλήνια στη θάλασσα Ο αιφνιδιασμός που νιώθει ο αναγνώστης με την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης τον κάνει να θυμηθεί τα θηλυκά όντα που γνωρίζει από τις παραδόσεις ( νεράιδες ξωτικά μάγισσες κα) Χαρακτηριστικά φεγγαροντυμένης

- θεϊκή θωριά ( μεταφορά)- χρυσά μαλλιά ( μεταφορά)- ολόμαυρα μάτια ( αντίθεση με τα χρυσά μαλλιά)- είναι ανάλαφρη ( πατεί χωρίς να το σουρώνει δραματικός ενεστώτας)- ψηλή λεπτή αέρινη ( κυπαρισσένιο)- γοητευτική- γεμάτη καλοσύνη

Παλαιότεροι κριτικοί ταυτίζουν τη φεγγαροντυμένη με την Ελλάδα ή την Ελευθερία Αυτό γεννήθηκε ίσως από τη σύγχυση ανάμεσα σε δύο ξεχωριστές γυναικείες μορφές στους Ελεύθερους Πολιορκημένους ( Μεγάλη Μητέρα κορασιά ντυμένη το φεγγαρόφωτο) Άλλοι υποστηρίζουν ότι συμβολίζει την αγάπη του θεού άλλοι την αθάνατη ψυχή της αγαπημένης του που αποχαιρετά το άψυχο σώμα της για να ανέβει στους ουρανούς ( έτσι κι ο γλυκός ήχος είναι η θεία αρμονία των αγγέλων) Η περιγραφή της φεγγαροντυμένης μοιάζει με τη φεγγαροντυμένη στο laquoΛάμπροraquo που ο Σολωμός είχε πει πως ήταν η Αφροδίτη Η φεγγαροντυμένη

10

μπορεί να είναι η ίδια η άφθαστη και απροσπέλαστη ενότητα ψυχής και φύσης Τελικά ίσως πρόκειται για κάτι πιο αφηρημένο Μοιάζει να είναι η θεϊκή αρχή του Έρωτα που εμφανίζεται με διάφορες μορφές ( ψυχή της γήινης αγαπημένης Παναγία άλλη μητρική μορφή) Είναι μια ιδανική μορφή ίσως έμφυτη (όπως οι ιδέες που πίστευε ο Πλάτων) ενσάρκωση της πλατωνικής ιδέας της ομορφιάς της καλοσύνης της δικαιοσύνης και της αρμονίας Η φεγγαροντυμένη παραμένει καθαρά σολωμική σύλληψη που συνδέει τον ελληνικό ανθρωπισμό ( η φύση ως χώρος του κάλλους και της αρμονίας) με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος Η φεγγαροντυμένη αποτελεί μια προσπάθεια σύνθεσης ενός πλάσματος που θα συνασπίζει τις τρεις υποστάσεις του φυσικού την εξωτερική φύση τον ηθικοπνευματικό χαρακτήρα του ανθρώπου και το θεόΕπιδράσεις στο απόσπασμα

Ερωτόκριτος laquo τρυφερό κλωνάριraquo ο γκρεμός ως σύμβολο δεινών Δημοτικό τραγούδι το εξωλογικό στοιχείο ο αριθ 3 ( τριπλή επανάληψη του καν) Θρησκεία το περπάτημα στη θάλασσα χωρίς να βουλιάζει η μορφή Αρχαιότητα πλατωνικές απηχήσεις της θεωρίας των Ιδεών Ιταλικό ς κλασικισμός νύμφες στη φύση κάτω από το φεγγαρόφωτο Ρομαντισμός Η Ιδέα που κυριαρχεί στη φύση Δάντης μορφές που μοιάζουν στη Φεγγαροντυμένη

5[ 22] Ο Κρητικός συνεχίζει την ιστορία του χωρίς διακοπή Η γυναίκα συμμερίζεται τον πόνο του τόσο πολύ ώστε δάκρυα ξεπηδούν απrsquo τα μάτια της τα οποία τώρα του θυμίζουν την αρραβωνιαστικιά του Χάνεται αλλά ενώ φεύγει εκείνος νιώθει ένα δάκρυ της στην παλάμη του Ξεκινά μια παρέκβαση από τη διήγησή του καθώς το χέρι που δέχτηκε το δάκρυ της φεγγαροντυμένης του φέρνει στο νου το χέρι του όταν στην Κρήτη σκότωνε με το μαχαίρι τους Τούρκους Τώρα το χέρι αυτό αντί να το χρησιμοποιεί στη μάχη το απλώνει ζητιανεύοντας στους περαστικούς που τον λυπούνται Έτσι αξιολύπητος και θλιβερός βασανίζεται από σκληρούς εφιάλτες στον ύπνο του Ονειρεύεται ξανά και ξανά την τρικυμισμένη θάλασσα που απειλεί την κοπέλα Όμως όταν βάλει την παλάμη στο μέτωπό του αμέσως γαληνεύει Η αναφορά στη γαλήνη είναι σα να τον επαναφέρει στην ιστορία που είχε διακόψει και τη συνεχίζει Επιστρέφει στο σημείο που κολυμπούσε και το χέρι του σα να οπλίστηκε με νέα δύναμη μετά το δάκρυ της φεγγαροντυμένης μια δύναμη που δεν την είχε όταν πολεμούσε τους Τούρκους Έτσι με μια ακόμη αναδρομή αρχίζει μια αφήγηση των πολεμικών του κατορθωμάτων στην Κρήτη Ο Κρητικός επανέρχεται στη διήγηση της προσπάθειάς του να σωθούν από το ναυάγιο και περιγράφει πόσο δυνατά χτυπούσε η καρδιά του όπως ακουμπούσε δίπλα στην αγαπημένη του και κολυμπούσε με μεγάλη δύναμη Ο ρυθμός του όμως χαλαρώνει καθώς αρχίζει να ακούγεται ένας ήχος γλυκός απόκοσμος και απροσδιόριστος Δεν του θυμίζει τίποτα γνωστό και

11

τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί του Ο υπερφυσικός αυτός ήχος είναι τόσο δυνατός που μόνο ο Έρωτας κι ο θάνατος είναι τόσο δυνατοί Νιώθει ότι τον γεμίζει ολοκληρωτικά και όταν σταματά του επιτρέπει να γεμίσει πάλι από την παρουσία της αγαπημένης του Κατορθώνει τελικά να φτάσει στην ακτή όμως η κοπέλα είναι πια νεκρή Έτσι τελειώνει το ποίημα όπως άρχισε με μια αναφορά στην ακτή (σχήμα κύκλου)Στ 12 η θεϊκή μορφή αντιδρά ανθρώπινα μπροστά στον ανθρώπινο πόνο Πριν εξαφανιστεί χαμογελά στον ήρωα εμψυχώνοντας τον μrsquo αυτόν τον τρόπο Σχήμα αντίθεσης στους 2 πρώτους στίχουςΣτ 3 άκουσα= ένιωσα το έχουμε ξανασυναντήσει μrsquo αυτή τη σημασία Το δάκρυ της φεγγαροντυμένης που είναι σύμβολο δύναμης έχει μια μαγική δύναμη Αρχικά παραλύει και αποδυναμώνει τον ήρωα στη συνέχεια όμως τον ισχυροποιεί (με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάτα)Στ1-4 χώρος-χρόνος ναυαγίουΣτ5 αφηγηματικό επίπεδο παρόν χρόνος της αφήγησης προσφυγιά η εικόνα του ψωμοζήτη ζητιάνου που εναποθέτει την επιβίωσή του στην αγάπη των συνανθρώπων του προβάλλεται ως το αντίθετο ήθος και στάση ζωής Η αρνητική εξέλιξη στη ζωή του ήρωα σηματοδοτείται ως επανιεράρχηση αξιών ως ριζική μεταμόρφωση του ήρωα Ο κρητικός βρίσκει τώρα την πλήρωση μέσα στην αγάπη του άλλου και όχι όπως πριν στον εξοντωτικό ανταγωνισμό Ο αρχικά επικός ήρωας της επανάστασης εξελίσσεται σε φιλειρηνιστή που laquoχαρά δεν του ναι ο πόλεμοςraquo Στ 6 χώρος χρόνος αναδρομή στο παρελθόν Κρήτη όταν κάθε φορά που έβλεπε Τούρκο ζητούσε μαχαίριΣτ 7-14 χώρος χρόνος παρόν περίοδος της προσφυγιάς ( πιθανόν Επτάνησα ) Ο Κρητικός στο παρόν την ώρα που αφηγείται την ιστορία του είναι ένας πρόσφυγας ζητιάνος ( ομηρική επίδραση)Στ 7-8 διασκελισμός στο στίχο ndash πρωτοποριακή τεχνική για την εποχή τουΣτ 10-13 ο εφιάλτης του Ο Κρητικός έχει στιγματιστεί και μεταμορφωθεί από το ακραίο βίωμα η μαγική επίδραση από το δάκρυ συνεχίζει να υφίσταταιΣτ 15-16 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσαΣτ 17-20 χρονική μετατόπιση στο παρελθόν στην Κρήτη Δίνονται πληροφορίες για τα ηρωικά χρόνια της εξέγερσης των Κρητών ενάντια στους Τούρκους καθώς και για τη ζωή του ήρωα Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες το όνομα Γιουσούφ αποδιδόταν στον Αγριαλή που η κατοικία του ήταν μερικά χιλιόμετρα από τη Λαβύρινθο και που τα αντίποινα για την εξόντωσή του σε ενέδρα από τους Έλληνες στοίχισαν τη ζωή σε 800 άτομα περίπουΣτ 21-22 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσα επιστροφή στην αγωνιώδη προσπάθεια της σωτηρίαςΣτ 23-24 Δραματικό απρόοπτο Ακούγεται ένας ήχος γλυκός απροσδιόριστος που συνεπαίρνει τον ήρωα τον μαγεύει και τον οδηγεί στον κόσμο του ονείρου Στ 25 κε Στην προσπάθειά του να τον εντοπίσει δίνει εξαιρετικής ομορφιάς εικόνες Προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά ( στα συγκριτικά μέλη τους) με τρεις ομηρικού τύπου παρομοιώσεις (πολύστιχες) Στ 25-28 1η παρομοίωση με θέμα εμπνευσμένο από τη βουκολική ποίηση- εντυπωσιακές οπτικές εικόνες δραματικός ενεστώτας πολυσύνδετο ( καιhellipκαιhellip)

12

Στ 26 τrsquo άστρο του βραδιού η Σελήνη ή η ΠούλιαΣτ 28 σχήμα χιαστό ( του δέντρου και του λουλουδιού

που ανοίγει και λυγάει)Στ 29-34 2η παρομοίωση ειρηνική ποιμενική εικόνα στεριανήΣτ 29 σύνδεση με την κρητική λογοτεχνίαΣτ 32 χιαστό ( η θάλασσα πολύ μακριά

πολύ μακριά η πεδιάδα)Στ 34 αυτή η ροδοδάκτυλη αυγή (ομηρική επίδραση)Στ 35-42 3η παρομοίωση ποιμενική ειρηνική πάλι προβάλλεται η αγάπη του για την πατρίδα του εικόνες ενός χαρούμενου φυσικού περιβάλλοντος Παρατηρούμε τρεις παρομοιώσεις που κλιμακώνονται με σταδιακά περισσότερους στίχους ( 4 6 8 )Στ 37 τrsquo άστρο τrsquo ουρανού περίφραση ο ήλιοςΣτ 38 προσωποποίηση ( βουνά κάμποι θάλασσες)Στ 42 ο στίχος επανέρχεται και στους Ελεύθερους ΠολιορκημένουςΣτ 39 42 μοτίβα επαναλαμβανόμενα εμφατικά ο Κρητικός εκφράζει την αγάπη του για την πατρίδαΣτ 43 ασύνδετοΣτ46 ήχος χωρίς αντίλαλο υπερλογικό φαινόμενοΣτ 52 πολυσύνδετο σχήμα συσσώρευσηςΣτ 54 στοιχείο κινδύνου ο Κρητικός κινδυνεύει να πεθάνει ( Θρησκευτικό στοιχείο ndash χωρισμός σώματος-ψυχής)Στ 55 ο στίχος σταματά αίσθηση κενού μετά από ακραίες συναισθηματικές καταστάσειςΟ μουσικός αυτός ήχος με τη γλυκύτητά του αποσυντονίζει τον Κρητικό του εξουδετερώνει το αγωνιστικό του φρόνημα με αποτέλεσμα να χάσει τη μεγάλη μάχη που είναι η σωτηρία της αγαπημένης τουΣτ 57-58 Μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης και την παύση του ήχου έχουμε αφηγηματικό κενό Το ποίημα τελειώνει με μια αντίθεση laquoκαι τέλος φτάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη την απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη raquo Με τις αντιθέσεις δίνεται καλύτερα η αντιφατικότητα των συναισθημάτων και προκαλείται ένταση Το τέλος του ποιήματος είναι πολύ λιτό σχεδόν απότομο Επίσης απουσιάζει κάθε στοιχείο θρήνου εκ μέρους του ήρωα ( θα συναντήσει άλλωστε την ψυχή της στον Παράδεισο) Το ποίημα κλείνει με το σχήμα του κύκλου ( ακρογιάλι)

Ο γλυκύς ήχος Το 2ο ποιητικό θέμα του Σολωμού ( το 1ο είναι η φεγγαροντυμένη) Ενώ κολυμπά για να φτάσει στη στεριά ένας ήχος απερίγραπτος τον συνεπαίρνει Έχουμε αναλογίες με την επίδραση του τραγουδιού των Σειρήνων Ο Σολωμός παρουσιάζει το θέμα του ακολουθώντας μια συγκεκριμένη δομήα) εμφάνιση του ήχου( στ 23-24)β) τι δεν ήταν ο ήχος - δεν ήταν ερωτικό κοριτσίστικο τραγούδι

13

- δεν ήταν κελάηδημα αηδονιού - δεν ήταν μουσική από σουραύλι γ) γνωρίσματα του ήχου ( στ 44-45)δ) επίδραση του ήχου στην ψυχή του ήρωα ( στ 51-54)ε) παύση του ήχου και το αποτέλεσμα ( στ 55- 56)Ο σαγηνευτικός ήχος μαγεύει τον ήρωα που προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά Προβαίνει σε τρεις συγκρίσεις ndash παρομοιώσεις που τις αποκλείει Η επιλογή των παρομοιώσεων ndash εκδοχών δεν είναι τυχαία Από το ανθρώπινο είδος επιλέγεται το πιο όμορφο τραγούδι το ερωτικό Από τα πουλιά επιλέγεται το πιο μαγευτικό το κελάηδημα του αηδονιού Από τα μουσικά όργανα ο ήχος από σουραύλι ένας ήχος που δένει αρμονικά με την ομορφιά της φύσης

Γνωρίσματα του ήχου ήταν μοναδικός ήταν μουσική που δεν υπάρχουν λόγια να περιγραφεί ήταν λεπτός ( στ 45) δεν είχε αντίλαλο ( λόγω υπερφυσικότητας) η πηγή του απροσδιόριστη ήταν ευωδιαστός ήταν πλούσιος ( στ 48) ευχάριστος με καταλυτική δύναμη παρομοιάζεται με τον Έρωτα

και το Θάνατο ndash κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απrsquo αυτούς

Θέματα επτανησιακής σχολής- Πατρίδα ο Κρητικός είναι αγωνιστής-πρότυπο κατά την περίοδο που

πολεμούσε στην Κρήτη Ο ίδιος και οι σύντροφοί του αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του τόπου τους Η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τον εχθρό και τώρα ο ίδιος υποφέρει από νοσταλγία και πονά για την προσφυγιά

- Γυναίκα η εκτενής περιγραφή της φεγγαροντυμένης αλλά και παρουσία της αρραβωνιαστικιάς που τη διακρίνουν όλες οι σωματικές και ψυχικές αρετές

- Θρησκεία οι θρησκευτικές αντιλήψεις που εκφράζονται στην ενότητα 2[19] η μεταμόρφωση της φύσης στη θάλασσα σε ναό και τα θεϊκά στοιχεία που έχει η μορφή της φεγγαροντυμένης

- Φύση στοιχεία της φύσης είναι διάσπαρτα σε όλο το κείμενο ( καταιγίδα θάλασσα ηρεμία παρομοιώσεις αστέρια γκρεμός κα

ΕικονοπλασίαΤο ποίημα είναι πλούσιο σε εικόνες ποικίλες που εξασφαλίζουν στην αφήγηση ζωντάνια και παραστατικότητα Άλλες εικόνες είναι απόλυτα ρεαλιστικές ( καταιγίδα θανάτωση των μελών της οικογένειας του Κρητικού) άλλες είναι λυρικές και φανταστικές ( φεγγαροντυμένη γλυκός ήχος) και άλλες υπερβατικές - φανταστικές ( Δευτέρα Παρουσία Παράδεισος Έσχατη Κρίση) Επίσης οι εικόνες απευθύνονται σε όλες τις

14

αισθήσεις ( οπτικές ακουστικές οσφρητικές κινητικές) του αναγνώστη και τον κάνουν να συμμετέχει με όλο του το είναι

Τα πρόσωπα Ο Κρητικός ο κεντρικός ήρωας Δρα σε όλες τις βαθμίδες του

χρόνου και συνομιλεί με άλλα πρόσωπα Βασανισμένος στο παρελθόν έρημος και μόνος στο αφηγηματικό παρόν δυστυχής και απελπισμένος μετά το θάνατο της αγαπημένης του Από γενναίος πολεμιστής έχει γίνει περιφρονημένος και ζητιάνος Στην ψυχή του όμως κουβαλάει το θάρρος τη γενναιότητα την αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία Ακόμη πιστεύει σε αξίες όπως η τιμή και η αφοσίωση Πιστεύει σε θρησκευτικές αξίες και η ευαισθησία του φαίνεται ιδιαίτερα στους δεσμούς του με τη φύση στα οράματα που βλέπει και στους ήχους που ακούει

Η κόρη σε δύο σημεία δρα ως ψυχή που τραγουδά στην πόρτα του Παράδεισου και όταν σφίγγεται πάνω στον αγαπημένο της από χαρά μετά το γαλήνεμα της θάλασσας

Οι νεκροί είναι πρόσωπα υπερβατικά που όμως δεν προσδίδουν πένθιμη ατμόσφαιρα στην αφήγηση αφού κινούνται και δρουν όπως οι ζωντανοί Δίνουν πληροφορίες για την ψυχή της αγαπημένης

η Φεγγαροντυμένη ένα από τα δύο κυρίαρχα ποιητικά θέματα Της αφιερώνονται 46 στίχοι Είναι μια οπτασία άυλη φωτεινή με θεϊκές ιδιότητες γεμάτη συμπόνια για τον Κρητικό Η συμπάθεια και η έλξη της για τον Κρητικό είναι και η μόνη δράση της στο ποίημα

Οι Τούρκοι απάνθρωποι εχθροί γεμάτοι σκληρότητα που βασανίζουν αιχμαλωτίζουν και σκοτώνουν ακόμα και ηλικιωμένους ανθρώπους

Οικογένεια συμπολεμιστές Η οικογένεια γνώρισε τον πόνο και το θάνατο στην προσπάθεια να αγωνιστούν για την πατρίδα Οι συμπολεμιστές πολέμησαν παλικαρίσια σε άνισες μάχες και έδωσαν τη ζωή τους για το ιδανικό της ελευθερίας

15

συνέχεια επιδρά με τρόπο θαυματουργικό σε ολόκληρη τη φύση μεταμορφώνοντας και αγιάζοντας τα πάντα Στ 4 παρομοίωση μεταφορά αξιοπρόσεκτη η συνύπαρξη και των δύο Εντυπωσιακό επίσης το χιαστικό σχήμα των φωνηέντων στη δεύτερη και τρίτη λέξη ε-ι-ο-ι-ε-ο-ι-ε όπου τα φωνήεντα κι από τις δύο μεριές του ε είναι τοποθετημένα αντικριστά σα σε καθρέφτη Έτσι έχουμε μια μίμηση της αντανάκλασης των άστρων που καθρεφτίζονται στη θάλασσα Στ5 ο ρομαντικός ποιητής επηρεάζεται από ανιμισμό λατρεία φύσης η φύση αρχίζει να παραλληλίζεται με ναό Η εντυπωσιακή και απότομη αλλαγή δικαιολογείται από την παρουσία κάποιας απόκρυφης δύναμης που όντας δυνατότερη από την άγρια φύση την ανάγκασε να γλυκάνει να γαληνέψει νε ετοιμαστεί για την laquoεπιφάνειαraquo της ιδανικής και τέλειας Φεγγαροντυμένηςκρυφό μυστήριο απόκρυφη δραστηριότητα και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους Μέσα στο μυστήριο αυτό δύο είναι πάντα οι δρόμοι που βγάζουν έξω από το πανέρμο δάσος της σολωμικής ποίησης ο λογισμός και το όνειρο που τα ξαναβρίσκουμε ζευγαρωμένα εκεί όπου ο Κρητικός αναπολεί τη φεγγαροντυμένη κόρη μη ξέροντας αν την είχε laquoποιήσειraquo ο λογισμός του ή το όνειρο τον καιρό της βρεφικής του ηλικίας Με λογισμό και με όνειρο πορεύεται πάντα μέσα στο κρυφό μυστήριο της ζωής ο θνητόςΣτ7-8 παρομοίωση είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι το άγνωστο μέρος των παρομοιώσεων συνήθως από τη θάλασσα ενώ οι εικόνες αντλούνται από τη στεριάΣτ 9 ευτυχισμένη η κορασιά τον έσφιξε στην αγκαλιά της και κατόπιν λιποθύμησε ή ξεψύχησε χωρίς να το αντιληφθεί ο αγαπημένος της Κάτι τέτοιο πρέπει να υποθέσουμεΣτ 9-12 ούτε μια πνοή δε διαταράσσει την υπερφυσική γαλήνη υπάρχουν μόνο οι ανταύγειες απrsquo το ολόγιομο φεγγάρι που τρεμοπαίζουν στη θάλασσα δίπλα στην κοπέλα σαν να ξετυλίγονται ώσπου ξεπροβάλλει η φεγγαροντυμένη Η πιο καθαρή περιγραφή ανάδυσης του κρυφού είναι η περιγραφή της εμφάνισης της φεγγαροντυμένης Η λέξη κλειδί εδώ είναι το laquoξετυλίζειraquo Ο Κρητικός έχει την εντύπωση ότι πρόκειται για κάτι κρυμμένο που ξαφνικά βγαίνει μέσα από το φεγγάριΣτ 12 η φράση είναι απρόσμενη μοιάζει να προϋποθέτει ότι ήδη ξέρουμε πως υπάρχουν τέτοια θηλυκά όντα Η θεϊκή αυτή μορφή εμφανίζεται σαν όραμα και αναδύεται από το φεγγάρι λουσμένη στο φως του με την παρουσία της δίνει στον ήρωα κουράγιο και δύναμη για να συνεχίσει να κολυμπά με σθένοςΣτ 13 σχήμα συναισθησίας ( συνδυάζονται δύο διαφορετικές αισθήσεις) σχήμα οξύμωροΤο πρώτο μισό του στίχου περιλαμβάνει τρεις συχνές στο Σολωμό εικόνες φως δροσιά τρέμει Αυτά τα τρία στοιχεία σχηματίζουν το κατάλληλο κλίμα για τη θεϊκή θωριά της γυναίκας που τα μαύρα μάτια της έρχονται σε αντίθεση με τα χρυσά της μαλλιά Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Σολωμός αντιπαραθέτει το χρυσό με το μαύρο (μαύρη πέτρα ολόχρυση ndash Ελ Πολιορκημένοι) για να δημιουργήσει την εντύπωση του θαυμαστού

4[21]Η φεγγαροντυμένη η κοπέλα που αναδύθηκε από το φως του φεγγαριού έχει θεϊκή εμφάνιση Κοιτάζει τrsquo αστέρια κι αυτά αναγαλλιάζουν μπροστά στη

7

θεϊκή της φύση Ψηλή σαν κυπαρίσσι περπατάει πάνω στα νερά και ανοίγει την αγκαλιά της Τότε η νύχτα πλημμυρίζει με ουράνιο φως και η πλάση μεταμορφώνεται σε ναό Η φύση μεταμορφώνεται από κάτι υλικό σε χώρο που μπορεί να λατρέψει το Θεό Τότε η θεϊκή γυναίκα γυρίζει και κοιτάζει τον Κρητικό όπως η βελόνα της πυξίδας δείχνει το Βορρά Ο Κρητικός μαγνητίζει τη ματιά της φεγγαροντυμένης και η μαγνητική της ματιά τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Ο Κρητικός έχει χάσει κάθε αίσθηση του κόσμου γύρω του εκτός από το όραμά του Νιώθει τη μορφή της πολύ οικεία αισθάνεται ότι την έχει ξαναδεί κάπου πολύ μακριά στο παρελθόν Χωρίς να μπορεί να προσδιορίσει την ανάμνηση δάκρυα αναβλύζουν από τα μάτια του και χάνεται από μπροστά του το θεϊκό της πρόσωπο Νιώθει ότι τα μάτια της είναι σα θεοί που ψάχνουν τα σωθικά του και μπορούν να δουν μέσα στην ψυχή του και να διαβάσουν τις σκέψεις του Αν μπορούσε να μιλήσει θα της έλεγε για ποιους λόγους η καρδιά του ήταν γεμάτη πόνο οι Τούρκοι άρπαξαν τα αδέλφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του κι έσφαξαν τους γονείς του Απευθύνεται στην οπτασία και την ικετεύει να τον βοηθήσει να σώσει την κοπέλα του γιατί είναι ότι του απέμεινε Στ 1-9 σταδιακά παγώνει ο χρόνος (σχετική επιβράδυνση) Στ 1 προσωποποίησηΣτ 2 τα αστέρια παρά το γεγονός ότι ακτινοβολούν και τη λούζουν με το φως τους δεν την εξαφανίζουνΣτ3 παρά το γεγονός ότι πατάει στο νερό η επιφάνειά του δεν ταράζεται καθόλου ούτε υποχωρεί Έμμεση αναφορά στη θεϊκή της φύση ( όπως ο Ιησούς )Στ 4 μεταφοράΣτ 5-6 το αρχαιοελληνικό ιδεώδες της ομορφιάς και της καλοσύνης συνυπάρχει με τη χριστιανική σημασία των όρων Αρκετά πρωτοποριακή στάση για την εποχή του καθώς αυτές οι αρετές αποδίδονται σε γυναικείο πρόσωπο Καθώς ανοίγει την αγκαλιά της με αγάπη καλοσύνη και ταπεινοσύνη προς τον ήρωα η νύχτα πλημμυρίζει με φως και η φύση γίνεται σα λαμπρός ναός Στ 1-8 έχουμε ανιούσα κλιμάκωση φωτοχυσίας Συχνά στο σολωμικό ποιητικό τοπίο ενώ η διάταξη των στοιχείων του οδηγεί προς τη σύνθεση κάποιου φυσικού τοπίου ξαφνικά παρεμβαίνει το φως και αναιρεί το αποτέλεσμα Το φως λύνει το τοπίο και το ανασυνθέτει σrsquo ένα τοπίο μη φυσικό Αυτό συμβαίνει γιατί το φως του Σολωμού είναι το θείο φως που ταυτίζεται με το Θεό την αλήθεια τη σωτηρία Το τοπίο όπου συναντιέται το φως με το σκοτάδι συνιστά ένα χώρο τραγικό ένα χώρο που η φυσική παρόρμηση αναμετριέται με το ηθικό χρέος Στο Σολωμό το φως έρχεται από ψηλά από τον ουρανό τη σελήνη ταrsquo αστέρια Το πιο συγγενικό με το φως μέρος του σώματος είναι τα μάτιαΣτ8 παρομοίωσηΣτ 9 αίσθηση κινδύνου ndash τα ρείθρα υδάτινα ρεύματαΣτ10 παρομοίωση ψάχνοντας ο Σολωμός να βρει έναν έντονο τρόπο να δείξει πώς ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της οπτασίας βρήκε την laquoπετροκαλαμίθραraquo ένα κομμάτι μαγνητικής βελόνας που οι ναυτικοί χρησιμοποιούσαν για τον προσανατολισμό τους Την εποχή του Σολωμού ο

8

κόσμος ενδιαφερόταν πολύ για τις δυνάμεις του ηλεκτρισμού και του μαγνητισμούΣτ 11 Η φεγγαροντυμένη γυρίζει το κεφάλι της όχι στην κοπελιά αλλά στον ίδιο Σrsquo αυτό τον στίχο έχουμε εμφανώς διαφοροποίηση ανάμεσα στη φεγγαροντυμένη και στην αρραβωνιαστικιάΣτ 13-18 ανιχνεύονται απηχήσεις πλατωνικών και αριστοτελικών απόψεων για την αναγνώριση πραγμάτων ιδεών που η ψυχή μας είχε αντικρύσει σrsquo ένα προσωματικό στάδιο Οι διαλογισμοί του κρητικού δείχνουν πόσο δυνατός ήταν ο θαυμασμός του Παρατηρούμε πως τα βιώματα που συνδέουν τον ήρωα με τη φεγγαροντυμένη παραπέμπουν στην κατηγορία της laquoπαιδικότηταςraquo κι επομένως είναι βιώματα κατεξοχήν διονυσιακά με την έννοια ότι εκφράζουν μια σχέση εξάρτησης του Εγώ από κάποιο ευρύτερο πόλο έλξης

Ερμηνείες φεγγαροντυμένηςΟ κρητικός προσπαθεί να θυμηθεί πού συνάντησε στο παρελθόν τη Φεγγαροντυμένη- ήταν κάποιο εικόνισμα σε ναό- ήταν πλάσμα της φαντασίας του το ιδανικό ερωτικό ταίρι- ήταν μια μορφή από τη βρεφική του ηλικία ( ίσως η μητέρα του)Και πάλι έχουμε τη χρήση του αριθμού 3

Στ 15-16 Αξιοσημείωτη η ύπαρξη του αντιθετικού ζεύγους λογισμός-όνειρο προσφιλές στο Σολωμό Λογισμός σκέψη περισυλλογή αφορά στις νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου που τον κρατούν στην πραγματικότηταΌνειρο εκφράζει τις μυστηριακές και τις απόκρυφες πτυχές της ψυχής Ο Κρητικός νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη γνώριζε τα βάσανα της οικογένειάς του και τα δικά του Ζητά βοήθεια για την αγαπημένη τουΣτ 19-20 2στιχη παρομοίωση που συνδέεται με εντυπωσιακό τρόπο με τους επόμενους στίχους Η γυναίκα σα μια παλιά ανάμνηση πετάγεται μπροστά του όπως το νερό που το μάτι βλέπει να ξεπηδάει ξαφνικά από το βράχο Η αναφορά ίσως στο νερό και στο μάτι φέρνει αληθινά δάκρυα στα μάτια του Κρητικού κι έτσι συνδέεται το μέσα με το έξω το ορατό με το αόρατοΣτ22 αντίθεση ( ο ήλιος φωτίζει το νερό το δάκρυ θολώνει την όραση) το δάκρυ αιτία να χαθεί το πρόσωπο του θείουΣτ 23 σχήμα συναισθησίας Τεχνική ρομαντισμού αλλά και κορυφαία στιγμή του ευρωπαϊκού ρομαντισμού συμπυκνωτικός ο τρόπος που επιδρά το συναίσθημα Φαίνεται ότι ακριβώς επειδή ο Κρητικός μπορεί νrsquo ακούσει τα μάτια της μέσα του δεν μπορεί να προφέρει λόγια Αυτός ο παράδοξος και πολύπλοκος μεταφορικός λόγος που συνδέει το μέσα με το έξω και συγχέει το ορατό με το λόγο μεταδίδει αυτή την εκτός του κόσμου τούτου κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ΚρητικόςΣτ 25 Τρίτη αναφορά στη θεϊκή ταυτότητα της φεγγαροντυμένης σταματά εδώ ο παραλληλισμός του κόσμου του κρητικού με τη φεγγαροντυμένηΣτ26-27 μεταφορά ( διάβαζε το νου μου) Νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις μύχιες σκέψεις του καλύτερα από όσο θα τις εξέφραζε ό ίδιος Η οπτική

9

επικοινωνία μπορεί να διακόπτεται για λίγο όμως αρχίζει αμέσως μια βουβή αλλά πολύ βαθύτερη επαφή μεταξύ τουςΣτ29-35 χώρος χρόνος η αφήγηση μεταφέρεται στο παρελθόν στην Κρήτη την εποχή που οι Τούρκοι αφανίζουν την οικογένεια του ΚρητικούΟ ήρωας θα ήθελε να της μιλήσει και να της εξομολογηθεί τα βάσανά του Οι Τούρκοι αφάνισαν την οικογένειά του υποδούλωσαν τη χώρα του και τον ίδιο τον έστειλαν πρόσφυγα στην ξενιτιά Χαρακτηριστική είναι η συναισθηματική ένταση που μας μεταφέρει για τις κακουχίες του Ο Κρητικός λειτουργεί συνεκδοχικά στην ιστορία του συμπυκνώνει τα βάσανα διαφόρων κρητικώνΣτ 29 μεταφορά laquo φύτρωσαν οι πόνοιraquoΣτ 30 μεταφορά laquo εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquoΣτ 36 Ο Κρητικός γεμίζει τις φούχτες του με χώμα κρητικό όταν αφήνει την Κρήτη όπως έκαναν πάντα οι Έλληνες όταν άφηναν τον τόπο τους Στο χώμα αυτό φυτεύουν ένα φυτό για να θυμούνται την πατρίδα Είναι φανερό πως έτσι κάπως βλέπει την αρραβωνιαστικιά του ο κρητικός Στ 37 την κοπέλα τη βλέπει σαν ένα τρυφερό κλωνάρι που θα μπορούσε να ριζώσει στο νέο τόπο αλλά τώρα τη βλέπει να φυτρώνει στο χείλος του γκρεμού Είναι το μόνο πράγμα για το οποίο αξίζει να ζήσει ο Κρητικός το μόνο που έχει να κρατηθεί για να μην πέσει στο βάραθρο της απελπισίας και της τρέλας

Η φεγγαροντυμένη Ο ίδιος ο Σολωμός μας λέει ότι το θέμα του ποιήματος είναι laquoο έρωτας θεοποιημένοςraquo (lrsquo amore divinizzato) Για την ερμηνεία αυτής της φράσης θα πρέπει να εξετάσουμε την ταυτότητα της φεγγαροντυμένης Η αφήγηση μεταβαίνει από την κοπέλα σε μια γυναικεία οπτασία με μεταβατική λέξη το φεγγάρι που καθρεφτίζεται γαλήνια στη θάλασσα Ο αιφνιδιασμός που νιώθει ο αναγνώστης με την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης τον κάνει να θυμηθεί τα θηλυκά όντα που γνωρίζει από τις παραδόσεις ( νεράιδες ξωτικά μάγισσες κα) Χαρακτηριστικά φεγγαροντυμένης

- θεϊκή θωριά ( μεταφορά)- χρυσά μαλλιά ( μεταφορά)- ολόμαυρα μάτια ( αντίθεση με τα χρυσά μαλλιά)- είναι ανάλαφρη ( πατεί χωρίς να το σουρώνει δραματικός ενεστώτας)- ψηλή λεπτή αέρινη ( κυπαρισσένιο)- γοητευτική- γεμάτη καλοσύνη

Παλαιότεροι κριτικοί ταυτίζουν τη φεγγαροντυμένη με την Ελλάδα ή την Ελευθερία Αυτό γεννήθηκε ίσως από τη σύγχυση ανάμεσα σε δύο ξεχωριστές γυναικείες μορφές στους Ελεύθερους Πολιορκημένους ( Μεγάλη Μητέρα κορασιά ντυμένη το φεγγαρόφωτο) Άλλοι υποστηρίζουν ότι συμβολίζει την αγάπη του θεού άλλοι την αθάνατη ψυχή της αγαπημένης του που αποχαιρετά το άψυχο σώμα της για να ανέβει στους ουρανούς ( έτσι κι ο γλυκός ήχος είναι η θεία αρμονία των αγγέλων) Η περιγραφή της φεγγαροντυμένης μοιάζει με τη φεγγαροντυμένη στο laquoΛάμπροraquo που ο Σολωμός είχε πει πως ήταν η Αφροδίτη Η φεγγαροντυμένη

10

μπορεί να είναι η ίδια η άφθαστη και απροσπέλαστη ενότητα ψυχής και φύσης Τελικά ίσως πρόκειται για κάτι πιο αφηρημένο Μοιάζει να είναι η θεϊκή αρχή του Έρωτα που εμφανίζεται με διάφορες μορφές ( ψυχή της γήινης αγαπημένης Παναγία άλλη μητρική μορφή) Είναι μια ιδανική μορφή ίσως έμφυτη (όπως οι ιδέες που πίστευε ο Πλάτων) ενσάρκωση της πλατωνικής ιδέας της ομορφιάς της καλοσύνης της δικαιοσύνης και της αρμονίας Η φεγγαροντυμένη παραμένει καθαρά σολωμική σύλληψη που συνδέει τον ελληνικό ανθρωπισμό ( η φύση ως χώρος του κάλλους και της αρμονίας) με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος Η φεγγαροντυμένη αποτελεί μια προσπάθεια σύνθεσης ενός πλάσματος που θα συνασπίζει τις τρεις υποστάσεις του φυσικού την εξωτερική φύση τον ηθικοπνευματικό χαρακτήρα του ανθρώπου και το θεόΕπιδράσεις στο απόσπασμα

Ερωτόκριτος laquo τρυφερό κλωνάριraquo ο γκρεμός ως σύμβολο δεινών Δημοτικό τραγούδι το εξωλογικό στοιχείο ο αριθ 3 ( τριπλή επανάληψη του καν) Θρησκεία το περπάτημα στη θάλασσα χωρίς να βουλιάζει η μορφή Αρχαιότητα πλατωνικές απηχήσεις της θεωρίας των Ιδεών Ιταλικό ς κλασικισμός νύμφες στη φύση κάτω από το φεγγαρόφωτο Ρομαντισμός Η Ιδέα που κυριαρχεί στη φύση Δάντης μορφές που μοιάζουν στη Φεγγαροντυμένη

5[ 22] Ο Κρητικός συνεχίζει την ιστορία του χωρίς διακοπή Η γυναίκα συμμερίζεται τον πόνο του τόσο πολύ ώστε δάκρυα ξεπηδούν απrsquo τα μάτια της τα οποία τώρα του θυμίζουν την αρραβωνιαστικιά του Χάνεται αλλά ενώ φεύγει εκείνος νιώθει ένα δάκρυ της στην παλάμη του Ξεκινά μια παρέκβαση από τη διήγησή του καθώς το χέρι που δέχτηκε το δάκρυ της φεγγαροντυμένης του φέρνει στο νου το χέρι του όταν στην Κρήτη σκότωνε με το μαχαίρι τους Τούρκους Τώρα το χέρι αυτό αντί να το χρησιμοποιεί στη μάχη το απλώνει ζητιανεύοντας στους περαστικούς που τον λυπούνται Έτσι αξιολύπητος και θλιβερός βασανίζεται από σκληρούς εφιάλτες στον ύπνο του Ονειρεύεται ξανά και ξανά την τρικυμισμένη θάλασσα που απειλεί την κοπέλα Όμως όταν βάλει την παλάμη στο μέτωπό του αμέσως γαληνεύει Η αναφορά στη γαλήνη είναι σα να τον επαναφέρει στην ιστορία που είχε διακόψει και τη συνεχίζει Επιστρέφει στο σημείο που κολυμπούσε και το χέρι του σα να οπλίστηκε με νέα δύναμη μετά το δάκρυ της φεγγαροντυμένης μια δύναμη που δεν την είχε όταν πολεμούσε τους Τούρκους Έτσι με μια ακόμη αναδρομή αρχίζει μια αφήγηση των πολεμικών του κατορθωμάτων στην Κρήτη Ο Κρητικός επανέρχεται στη διήγηση της προσπάθειάς του να σωθούν από το ναυάγιο και περιγράφει πόσο δυνατά χτυπούσε η καρδιά του όπως ακουμπούσε δίπλα στην αγαπημένη του και κολυμπούσε με μεγάλη δύναμη Ο ρυθμός του όμως χαλαρώνει καθώς αρχίζει να ακούγεται ένας ήχος γλυκός απόκοσμος και απροσδιόριστος Δεν του θυμίζει τίποτα γνωστό και

11

τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί του Ο υπερφυσικός αυτός ήχος είναι τόσο δυνατός που μόνο ο Έρωτας κι ο θάνατος είναι τόσο δυνατοί Νιώθει ότι τον γεμίζει ολοκληρωτικά και όταν σταματά του επιτρέπει να γεμίσει πάλι από την παρουσία της αγαπημένης του Κατορθώνει τελικά να φτάσει στην ακτή όμως η κοπέλα είναι πια νεκρή Έτσι τελειώνει το ποίημα όπως άρχισε με μια αναφορά στην ακτή (σχήμα κύκλου)Στ 12 η θεϊκή μορφή αντιδρά ανθρώπινα μπροστά στον ανθρώπινο πόνο Πριν εξαφανιστεί χαμογελά στον ήρωα εμψυχώνοντας τον μrsquo αυτόν τον τρόπο Σχήμα αντίθεσης στους 2 πρώτους στίχουςΣτ 3 άκουσα= ένιωσα το έχουμε ξανασυναντήσει μrsquo αυτή τη σημασία Το δάκρυ της φεγγαροντυμένης που είναι σύμβολο δύναμης έχει μια μαγική δύναμη Αρχικά παραλύει και αποδυναμώνει τον ήρωα στη συνέχεια όμως τον ισχυροποιεί (με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάτα)Στ1-4 χώρος-χρόνος ναυαγίουΣτ5 αφηγηματικό επίπεδο παρόν χρόνος της αφήγησης προσφυγιά η εικόνα του ψωμοζήτη ζητιάνου που εναποθέτει την επιβίωσή του στην αγάπη των συνανθρώπων του προβάλλεται ως το αντίθετο ήθος και στάση ζωής Η αρνητική εξέλιξη στη ζωή του ήρωα σηματοδοτείται ως επανιεράρχηση αξιών ως ριζική μεταμόρφωση του ήρωα Ο κρητικός βρίσκει τώρα την πλήρωση μέσα στην αγάπη του άλλου και όχι όπως πριν στον εξοντωτικό ανταγωνισμό Ο αρχικά επικός ήρωας της επανάστασης εξελίσσεται σε φιλειρηνιστή που laquoχαρά δεν του ναι ο πόλεμοςraquo Στ 6 χώρος χρόνος αναδρομή στο παρελθόν Κρήτη όταν κάθε φορά που έβλεπε Τούρκο ζητούσε μαχαίριΣτ 7-14 χώρος χρόνος παρόν περίοδος της προσφυγιάς ( πιθανόν Επτάνησα ) Ο Κρητικός στο παρόν την ώρα που αφηγείται την ιστορία του είναι ένας πρόσφυγας ζητιάνος ( ομηρική επίδραση)Στ 7-8 διασκελισμός στο στίχο ndash πρωτοποριακή τεχνική για την εποχή τουΣτ 10-13 ο εφιάλτης του Ο Κρητικός έχει στιγματιστεί και μεταμορφωθεί από το ακραίο βίωμα η μαγική επίδραση από το δάκρυ συνεχίζει να υφίσταταιΣτ 15-16 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσαΣτ 17-20 χρονική μετατόπιση στο παρελθόν στην Κρήτη Δίνονται πληροφορίες για τα ηρωικά χρόνια της εξέγερσης των Κρητών ενάντια στους Τούρκους καθώς και για τη ζωή του ήρωα Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες το όνομα Γιουσούφ αποδιδόταν στον Αγριαλή που η κατοικία του ήταν μερικά χιλιόμετρα από τη Λαβύρινθο και που τα αντίποινα για την εξόντωσή του σε ενέδρα από τους Έλληνες στοίχισαν τη ζωή σε 800 άτομα περίπουΣτ 21-22 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσα επιστροφή στην αγωνιώδη προσπάθεια της σωτηρίαςΣτ 23-24 Δραματικό απρόοπτο Ακούγεται ένας ήχος γλυκός απροσδιόριστος που συνεπαίρνει τον ήρωα τον μαγεύει και τον οδηγεί στον κόσμο του ονείρου Στ 25 κε Στην προσπάθειά του να τον εντοπίσει δίνει εξαιρετικής ομορφιάς εικόνες Προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά ( στα συγκριτικά μέλη τους) με τρεις ομηρικού τύπου παρομοιώσεις (πολύστιχες) Στ 25-28 1η παρομοίωση με θέμα εμπνευσμένο από τη βουκολική ποίηση- εντυπωσιακές οπτικές εικόνες δραματικός ενεστώτας πολυσύνδετο ( καιhellipκαιhellip)

12

Στ 26 τrsquo άστρο του βραδιού η Σελήνη ή η ΠούλιαΣτ 28 σχήμα χιαστό ( του δέντρου και του λουλουδιού

που ανοίγει και λυγάει)Στ 29-34 2η παρομοίωση ειρηνική ποιμενική εικόνα στεριανήΣτ 29 σύνδεση με την κρητική λογοτεχνίαΣτ 32 χιαστό ( η θάλασσα πολύ μακριά

πολύ μακριά η πεδιάδα)Στ 34 αυτή η ροδοδάκτυλη αυγή (ομηρική επίδραση)Στ 35-42 3η παρομοίωση ποιμενική ειρηνική πάλι προβάλλεται η αγάπη του για την πατρίδα του εικόνες ενός χαρούμενου φυσικού περιβάλλοντος Παρατηρούμε τρεις παρομοιώσεις που κλιμακώνονται με σταδιακά περισσότερους στίχους ( 4 6 8 )Στ 37 τrsquo άστρο τrsquo ουρανού περίφραση ο ήλιοςΣτ 38 προσωποποίηση ( βουνά κάμποι θάλασσες)Στ 42 ο στίχος επανέρχεται και στους Ελεύθερους ΠολιορκημένουςΣτ 39 42 μοτίβα επαναλαμβανόμενα εμφατικά ο Κρητικός εκφράζει την αγάπη του για την πατρίδαΣτ 43 ασύνδετοΣτ46 ήχος χωρίς αντίλαλο υπερλογικό φαινόμενοΣτ 52 πολυσύνδετο σχήμα συσσώρευσηςΣτ 54 στοιχείο κινδύνου ο Κρητικός κινδυνεύει να πεθάνει ( Θρησκευτικό στοιχείο ndash χωρισμός σώματος-ψυχής)Στ 55 ο στίχος σταματά αίσθηση κενού μετά από ακραίες συναισθηματικές καταστάσειςΟ μουσικός αυτός ήχος με τη γλυκύτητά του αποσυντονίζει τον Κρητικό του εξουδετερώνει το αγωνιστικό του φρόνημα με αποτέλεσμα να χάσει τη μεγάλη μάχη που είναι η σωτηρία της αγαπημένης τουΣτ 57-58 Μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης και την παύση του ήχου έχουμε αφηγηματικό κενό Το ποίημα τελειώνει με μια αντίθεση laquoκαι τέλος φτάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη την απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη raquo Με τις αντιθέσεις δίνεται καλύτερα η αντιφατικότητα των συναισθημάτων και προκαλείται ένταση Το τέλος του ποιήματος είναι πολύ λιτό σχεδόν απότομο Επίσης απουσιάζει κάθε στοιχείο θρήνου εκ μέρους του ήρωα ( θα συναντήσει άλλωστε την ψυχή της στον Παράδεισο) Το ποίημα κλείνει με το σχήμα του κύκλου ( ακρογιάλι)

Ο γλυκύς ήχος Το 2ο ποιητικό θέμα του Σολωμού ( το 1ο είναι η φεγγαροντυμένη) Ενώ κολυμπά για να φτάσει στη στεριά ένας ήχος απερίγραπτος τον συνεπαίρνει Έχουμε αναλογίες με την επίδραση του τραγουδιού των Σειρήνων Ο Σολωμός παρουσιάζει το θέμα του ακολουθώντας μια συγκεκριμένη δομήα) εμφάνιση του ήχου( στ 23-24)β) τι δεν ήταν ο ήχος - δεν ήταν ερωτικό κοριτσίστικο τραγούδι

13

- δεν ήταν κελάηδημα αηδονιού - δεν ήταν μουσική από σουραύλι γ) γνωρίσματα του ήχου ( στ 44-45)δ) επίδραση του ήχου στην ψυχή του ήρωα ( στ 51-54)ε) παύση του ήχου και το αποτέλεσμα ( στ 55- 56)Ο σαγηνευτικός ήχος μαγεύει τον ήρωα που προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά Προβαίνει σε τρεις συγκρίσεις ndash παρομοιώσεις που τις αποκλείει Η επιλογή των παρομοιώσεων ndash εκδοχών δεν είναι τυχαία Από το ανθρώπινο είδος επιλέγεται το πιο όμορφο τραγούδι το ερωτικό Από τα πουλιά επιλέγεται το πιο μαγευτικό το κελάηδημα του αηδονιού Από τα μουσικά όργανα ο ήχος από σουραύλι ένας ήχος που δένει αρμονικά με την ομορφιά της φύσης

Γνωρίσματα του ήχου ήταν μοναδικός ήταν μουσική που δεν υπάρχουν λόγια να περιγραφεί ήταν λεπτός ( στ 45) δεν είχε αντίλαλο ( λόγω υπερφυσικότητας) η πηγή του απροσδιόριστη ήταν ευωδιαστός ήταν πλούσιος ( στ 48) ευχάριστος με καταλυτική δύναμη παρομοιάζεται με τον Έρωτα

και το Θάνατο ndash κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απrsquo αυτούς

Θέματα επτανησιακής σχολής- Πατρίδα ο Κρητικός είναι αγωνιστής-πρότυπο κατά την περίοδο που

πολεμούσε στην Κρήτη Ο ίδιος και οι σύντροφοί του αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του τόπου τους Η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τον εχθρό και τώρα ο ίδιος υποφέρει από νοσταλγία και πονά για την προσφυγιά

- Γυναίκα η εκτενής περιγραφή της φεγγαροντυμένης αλλά και παρουσία της αρραβωνιαστικιάς που τη διακρίνουν όλες οι σωματικές και ψυχικές αρετές

- Θρησκεία οι θρησκευτικές αντιλήψεις που εκφράζονται στην ενότητα 2[19] η μεταμόρφωση της φύσης στη θάλασσα σε ναό και τα θεϊκά στοιχεία που έχει η μορφή της φεγγαροντυμένης

- Φύση στοιχεία της φύσης είναι διάσπαρτα σε όλο το κείμενο ( καταιγίδα θάλασσα ηρεμία παρομοιώσεις αστέρια γκρεμός κα

ΕικονοπλασίαΤο ποίημα είναι πλούσιο σε εικόνες ποικίλες που εξασφαλίζουν στην αφήγηση ζωντάνια και παραστατικότητα Άλλες εικόνες είναι απόλυτα ρεαλιστικές ( καταιγίδα θανάτωση των μελών της οικογένειας του Κρητικού) άλλες είναι λυρικές και φανταστικές ( φεγγαροντυμένη γλυκός ήχος) και άλλες υπερβατικές - φανταστικές ( Δευτέρα Παρουσία Παράδεισος Έσχατη Κρίση) Επίσης οι εικόνες απευθύνονται σε όλες τις

14

αισθήσεις ( οπτικές ακουστικές οσφρητικές κινητικές) του αναγνώστη και τον κάνουν να συμμετέχει με όλο του το είναι

Τα πρόσωπα Ο Κρητικός ο κεντρικός ήρωας Δρα σε όλες τις βαθμίδες του

χρόνου και συνομιλεί με άλλα πρόσωπα Βασανισμένος στο παρελθόν έρημος και μόνος στο αφηγηματικό παρόν δυστυχής και απελπισμένος μετά το θάνατο της αγαπημένης του Από γενναίος πολεμιστής έχει γίνει περιφρονημένος και ζητιάνος Στην ψυχή του όμως κουβαλάει το θάρρος τη γενναιότητα την αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία Ακόμη πιστεύει σε αξίες όπως η τιμή και η αφοσίωση Πιστεύει σε θρησκευτικές αξίες και η ευαισθησία του φαίνεται ιδιαίτερα στους δεσμούς του με τη φύση στα οράματα που βλέπει και στους ήχους που ακούει

Η κόρη σε δύο σημεία δρα ως ψυχή που τραγουδά στην πόρτα του Παράδεισου και όταν σφίγγεται πάνω στον αγαπημένο της από χαρά μετά το γαλήνεμα της θάλασσας

Οι νεκροί είναι πρόσωπα υπερβατικά που όμως δεν προσδίδουν πένθιμη ατμόσφαιρα στην αφήγηση αφού κινούνται και δρουν όπως οι ζωντανοί Δίνουν πληροφορίες για την ψυχή της αγαπημένης

η Φεγγαροντυμένη ένα από τα δύο κυρίαρχα ποιητικά θέματα Της αφιερώνονται 46 στίχοι Είναι μια οπτασία άυλη φωτεινή με θεϊκές ιδιότητες γεμάτη συμπόνια για τον Κρητικό Η συμπάθεια και η έλξη της για τον Κρητικό είναι και η μόνη δράση της στο ποίημα

Οι Τούρκοι απάνθρωποι εχθροί γεμάτοι σκληρότητα που βασανίζουν αιχμαλωτίζουν και σκοτώνουν ακόμα και ηλικιωμένους ανθρώπους

Οικογένεια συμπολεμιστές Η οικογένεια γνώρισε τον πόνο και το θάνατο στην προσπάθεια να αγωνιστούν για την πατρίδα Οι συμπολεμιστές πολέμησαν παλικαρίσια σε άνισες μάχες και έδωσαν τη ζωή τους για το ιδανικό της ελευθερίας

15

θεϊκή της φύση Ψηλή σαν κυπαρίσσι περπατάει πάνω στα νερά και ανοίγει την αγκαλιά της Τότε η νύχτα πλημμυρίζει με ουράνιο φως και η πλάση μεταμορφώνεται σε ναό Η φύση μεταμορφώνεται από κάτι υλικό σε χώρο που μπορεί να λατρέψει το Θεό Τότε η θεϊκή γυναίκα γυρίζει και κοιτάζει τον Κρητικό όπως η βελόνα της πυξίδας δείχνει το Βορρά Ο Κρητικός μαγνητίζει τη ματιά της φεγγαροντυμένης και η μαγνητική της ματιά τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Ο Κρητικός έχει χάσει κάθε αίσθηση του κόσμου γύρω του εκτός από το όραμά του Νιώθει τη μορφή της πολύ οικεία αισθάνεται ότι την έχει ξαναδεί κάπου πολύ μακριά στο παρελθόν Χωρίς να μπορεί να προσδιορίσει την ανάμνηση δάκρυα αναβλύζουν από τα μάτια του και χάνεται από μπροστά του το θεϊκό της πρόσωπο Νιώθει ότι τα μάτια της είναι σα θεοί που ψάχνουν τα σωθικά του και μπορούν να δουν μέσα στην ψυχή του και να διαβάσουν τις σκέψεις του Αν μπορούσε να μιλήσει θα της έλεγε για ποιους λόγους η καρδιά του ήταν γεμάτη πόνο οι Τούρκοι άρπαξαν τα αδέλφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του κι έσφαξαν τους γονείς του Απευθύνεται στην οπτασία και την ικετεύει να τον βοηθήσει να σώσει την κοπέλα του γιατί είναι ότι του απέμεινε Στ 1-9 σταδιακά παγώνει ο χρόνος (σχετική επιβράδυνση) Στ 1 προσωποποίησηΣτ 2 τα αστέρια παρά το γεγονός ότι ακτινοβολούν και τη λούζουν με το φως τους δεν την εξαφανίζουνΣτ3 παρά το γεγονός ότι πατάει στο νερό η επιφάνειά του δεν ταράζεται καθόλου ούτε υποχωρεί Έμμεση αναφορά στη θεϊκή της φύση ( όπως ο Ιησούς )Στ 4 μεταφοράΣτ 5-6 το αρχαιοελληνικό ιδεώδες της ομορφιάς και της καλοσύνης συνυπάρχει με τη χριστιανική σημασία των όρων Αρκετά πρωτοποριακή στάση για την εποχή του καθώς αυτές οι αρετές αποδίδονται σε γυναικείο πρόσωπο Καθώς ανοίγει την αγκαλιά της με αγάπη καλοσύνη και ταπεινοσύνη προς τον ήρωα η νύχτα πλημμυρίζει με φως και η φύση γίνεται σα λαμπρός ναός Στ 1-8 έχουμε ανιούσα κλιμάκωση φωτοχυσίας Συχνά στο σολωμικό ποιητικό τοπίο ενώ η διάταξη των στοιχείων του οδηγεί προς τη σύνθεση κάποιου φυσικού τοπίου ξαφνικά παρεμβαίνει το φως και αναιρεί το αποτέλεσμα Το φως λύνει το τοπίο και το ανασυνθέτει σrsquo ένα τοπίο μη φυσικό Αυτό συμβαίνει γιατί το φως του Σολωμού είναι το θείο φως που ταυτίζεται με το Θεό την αλήθεια τη σωτηρία Το τοπίο όπου συναντιέται το φως με το σκοτάδι συνιστά ένα χώρο τραγικό ένα χώρο που η φυσική παρόρμηση αναμετριέται με το ηθικό χρέος Στο Σολωμό το φως έρχεται από ψηλά από τον ουρανό τη σελήνη ταrsquo αστέρια Το πιο συγγενικό με το φως μέρος του σώματος είναι τα μάτιαΣτ8 παρομοίωσηΣτ 9 αίσθηση κινδύνου ndash τα ρείθρα υδάτινα ρεύματαΣτ10 παρομοίωση ψάχνοντας ο Σολωμός να βρει έναν έντονο τρόπο να δείξει πώς ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της οπτασίας βρήκε την laquoπετροκαλαμίθραraquo ένα κομμάτι μαγνητικής βελόνας που οι ναυτικοί χρησιμοποιούσαν για τον προσανατολισμό τους Την εποχή του Σολωμού ο

8

κόσμος ενδιαφερόταν πολύ για τις δυνάμεις του ηλεκτρισμού και του μαγνητισμούΣτ 11 Η φεγγαροντυμένη γυρίζει το κεφάλι της όχι στην κοπελιά αλλά στον ίδιο Σrsquo αυτό τον στίχο έχουμε εμφανώς διαφοροποίηση ανάμεσα στη φεγγαροντυμένη και στην αρραβωνιαστικιάΣτ 13-18 ανιχνεύονται απηχήσεις πλατωνικών και αριστοτελικών απόψεων για την αναγνώριση πραγμάτων ιδεών που η ψυχή μας είχε αντικρύσει σrsquo ένα προσωματικό στάδιο Οι διαλογισμοί του κρητικού δείχνουν πόσο δυνατός ήταν ο θαυμασμός του Παρατηρούμε πως τα βιώματα που συνδέουν τον ήρωα με τη φεγγαροντυμένη παραπέμπουν στην κατηγορία της laquoπαιδικότηταςraquo κι επομένως είναι βιώματα κατεξοχήν διονυσιακά με την έννοια ότι εκφράζουν μια σχέση εξάρτησης του Εγώ από κάποιο ευρύτερο πόλο έλξης

Ερμηνείες φεγγαροντυμένηςΟ κρητικός προσπαθεί να θυμηθεί πού συνάντησε στο παρελθόν τη Φεγγαροντυμένη- ήταν κάποιο εικόνισμα σε ναό- ήταν πλάσμα της φαντασίας του το ιδανικό ερωτικό ταίρι- ήταν μια μορφή από τη βρεφική του ηλικία ( ίσως η μητέρα του)Και πάλι έχουμε τη χρήση του αριθμού 3

Στ 15-16 Αξιοσημείωτη η ύπαρξη του αντιθετικού ζεύγους λογισμός-όνειρο προσφιλές στο Σολωμό Λογισμός σκέψη περισυλλογή αφορά στις νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου που τον κρατούν στην πραγματικότηταΌνειρο εκφράζει τις μυστηριακές και τις απόκρυφες πτυχές της ψυχής Ο Κρητικός νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη γνώριζε τα βάσανα της οικογένειάς του και τα δικά του Ζητά βοήθεια για την αγαπημένη τουΣτ 19-20 2στιχη παρομοίωση που συνδέεται με εντυπωσιακό τρόπο με τους επόμενους στίχους Η γυναίκα σα μια παλιά ανάμνηση πετάγεται μπροστά του όπως το νερό που το μάτι βλέπει να ξεπηδάει ξαφνικά από το βράχο Η αναφορά ίσως στο νερό και στο μάτι φέρνει αληθινά δάκρυα στα μάτια του Κρητικού κι έτσι συνδέεται το μέσα με το έξω το ορατό με το αόρατοΣτ22 αντίθεση ( ο ήλιος φωτίζει το νερό το δάκρυ θολώνει την όραση) το δάκρυ αιτία να χαθεί το πρόσωπο του θείουΣτ 23 σχήμα συναισθησίας Τεχνική ρομαντισμού αλλά και κορυφαία στιγμή του ευρωπαϊκού ρομαντισμού συμπυκνωτικός ο τρόπος που επιδρά το συναίσθημα Φαίνεται ότι ακριβώς επειδή ο Κρητικός μπορεί νrsquo ακούσει τα μάτια της μέσα του δεν μπορεί να προφέρει λόγια Αυτός ο παράδοξος και πολύπλοκος μεταφορικός λόγος που συνδέει το μέσα με το έξω και συγχέει το ορατό με το λόγο μεταδίδει αυτή την εκτός του κόσμου τούτου κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ΚρητικόςΣτ 25 Τρίτη αναφορά στη θεϊκή ταυτότητα της φεγγαροντυμένης σταματά εδώ ο παραλληλισμός του κόσμου του κρητικού με τη φεγγαροντυμένηΣτ26-27 μεταφορά ( διάβαζε το νου μου) Νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις μύχιες σκέψεις του καλύτερα από όσο θα τις εξέφραζε ό ίδιος Η οπτική

9

επικοινωνία μπορεί να διακόπτεται για λίγο όμως αρχίζει αμέσως μια βουβή αλλά πολύ βαθύτερη επαφή μεταξύ τουςΣτ29-35 χώρος χρόνος η αφήγηση μεταφέρεται στο παρελθόν στην Κρήτη την εποχή που οι Τούρκοι αφανίζουν την οικογένεια του ΚρητικούΟ ήρωας θα ήθελε να της μιλήσει και να της εξομολογηθεί τα βάσανά του Οι Τούρκοι αφάνισαν την οικογένειά του υποδούλωσαν τη χώρα του και τον ίδιο τον έστειλαν πρόσφυγα στην ξενιτιά Χαρακτηριστική είναι η συναισθηματική ένταση που μας μεταφέρει για τις κακουχίες του Ο Κρητικός λειτουργεί συνεκδοχικά στην ιστορία του συμπυκνώνει τα βάσανα διαφόρων κρητικώνΣτ 29 μεταφορά laquo φύτρωσαν οι πόνοιraquoΣτ 30 μεταφορά laquo εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquoΣτ 36 Ο Κρητικός γεμίζει τις φούχτες του με χώμα κρητικό όταν αφήνει την Κρήτη όπως έκαναν πάντα οι Έλληνες όταν άφηναν τον τόπο τους Στο χώμα αυτό φυτεύουν ένα φυτό για να θυμούνται την πατρίδα Είναι φανερό πως έτσι κάπως βλέπει την αρραβωνιαστικιά του ο κρητικός Στ 37 την κοπέλα τη βλέπει σαν ένα τρυφερό κλωνάρι που θα μπορούσε να ριζώσει στο νέο τόπο αλλά τώρα τη βλέπει να φυτρώνει στο χείλος του γκρεμού Είναι το μόνο πράγμα για το οποίο αξίζει να ζήσει ο Κρητικός το μόνο που έχει να κρατηθεί για να μην πέσει στο βάραθρο της απελπισίας και της τρέλας

Η φεγγαροντυμένη Ο ίδιος ο Σολωμός μας λέει ότι το θέμα του ποιήματος είναι laquoο έρωτας θεοποιημένοςraquo (lrsquo amore divinizzato) Για την ερμηνεία αυτής της φράσης θα πρέπει να εξετάσουμε την ταυτότητα της φεγγαροντυμένης Η αφήγηση μεταβαίνει από την κοπέλα σε μια γυναικεία οπτασία με μεταβατική λέξη το φεγγάρι που καθρεφτίζεται γαλήνια στη θάλασσα Ο αιφνιδιασμός που νιώθει ο αναγνώστης με την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης τον κάνει να θυμηθεί τα θηλυκά όντα που γνωρίζει από τις παραδόσεις ( νεράιδες ξωτικά μάγισσες κα) Χαρακτηριστικά φεγγαροντυμένης

- θεϊκή θωριά ( μεταφορά)- χρυσά μαλλιά ( μεταφορά)- ολόμαυρα μάτια ( αντίθεση με τα χρυσά μαλλιά)- είναι ανάλαφρη ( πατεί χωρίς να το σουρώνει δραματικός ενεστώτας)- ψηλή λεπτή αέρινη ( κυπαρισσένιο)- γοητευτική- γεμάτη καλοσύνη

Παλαιότεροι κριτικοί ταυτίζουν τη φεγγαροντυμένη με την Ελλάδα ή την Ελευθερία Αυτό γεννήθηκε ίσως από τη σύγχυση ανάμεσα σε δύο ξεχωριστές γυναικείες μορφές στους Ελεύθερους Πολιορκημένους ( Μεγάλη Μητέρα κορασιά ντυμένη το φεγγαρόφωτο) Άλλοι υποστηρίζουν ότι συμβολίζει την αγάπη του θεού άλλοι την αθάνατη ψυχή της αγαπημένης του που αποχαιρετά το άψυχο σώμα της για να ανέβει στους ουρανούς ( έτσι κι ο γλυκός ήχος είναι η θεία αρμονία των αγγέλων) Η περιγραφή της φεγγαροντυμένης μοιάζει με τη φεγγαροντυμένη στο laquoΛάμπροraquo που ο Σολωμός είχε πει πως ήταν η Αφροδίτη Η φεγγαροντυμένη

10

μπορεί να είναι η ίδια η άφθαστη και απροσπέλαστη ενότητα ψυχής και φύσης Τελικά ίσως πρόκειται για κάτι πιο αφηρημένο Μοιάζει να είναι η θεϊκή αρχή του Έρωτα που εμφανίζεται με διάφορες μορφές ( ψυχή της γήινης αγαπημένης Παναγία άλλη μητρική μορφή) Είναι μια ιδανική μορφή ίσως έμφυτη (όπως οι ιδέες που πίστευε ο Πλάτων) ενσάρκωση της πλατωνικής ιδέας της ομορφιάς της καλοσύνης της δικαιοσύνης και της αρμονίας Η φεγγαροντυμένη παραμένει καθαρά σολωμική σύλληψη που συνδέει τον ελληνικό ανθρωπισμό ( η φύση ως χώρος του κάλλους και της αρμονίας) με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος Η φεγγαροντυμένη αποτελεί μια προσπάθεια σύνθεσης ενός πλάσματος που θα συνασπίζει τις τρεις υποστάσεις του φυσικού την εξωτερική φύση τον ηθικοπνευματικό χαρακτήρα του ανθρώπου και το θεόΕπιδράσεις στο απόσπασμα

Ερωτόκριτος laquo τρυφερό κλωνάριraquo ο γκρεμός ως σύμβολο δεινών Δημοτικό τραγούδι το εξωλογικό στοιχείο ο αριθ 3 ( τριπλή επανάληψη του καν) Θρησκεία το περπάτημα στη θάλασσα χωρίς να βουλιάζει η μορφή Αρχαιότητα πλατωνικές απηχήσεις της θεωρίας των Ιδεών Ιταλικό ς κλασικισμός νύμφες στη φύση κάτω από το φεγγαρόφωτο Ρομαντισμός Η Ιδέα που κυριαρχεί στη φύση Δάντης μορφές που μοιάζουν στη Φεγγαροντυμένη

5[ 22] Ο Κρητικός συνεχίζει την ιστορία του χωρίς διακοπή Η γυναίκα συμμερίζεται τον πόνο του τόσο πολύ ώστε δάκρυα ξεπηδούν απrsquo τα μάτια της τα οποία τώρα του θυμίζουν την αρραβωνιαστικιά του Χάνεται αλλά ενώ φεύγει εκείνος νιώθει ένα δάκρυ της στην παλάμη του Ξεκινά μια παρέκβαση από τη διήγησή του καθώς το χέρι που δέχτηκε το δάκρυ της φεγγαροντυμένης του φέρνει στο νου το χέρι του όταν στην Κρήτη σκότωνε με το μαχαίρι τους Τούρκους Τώρα το χέρι αυτό αντί να το χρησιμοποιεί στη μάχη το απλώνει ζητιανεύοντας στους περαστικούς που τον λυπούνται Έτσι αξιολύπητος και θλιβερός βασανίζεται από σκληρούς εφιάλτες στον ύπνο του Ονειρεύεται ξανά και ξανά την τρικυμισμένη θάλασσα που απειλεί την κοπέλα Όμως όταν βάλει την παλάμη στο μέτωπό του αμέσως γαληνεύει Η αναφορά στη γαλήνη είναι σα να τον επαναφέρει στην ιστορία που είχε διακόψει και τη συνεχίζει Επιστρέφει στο σημείο που κολυμπούσε και το χέρι του σα να οπλίστηκε με νέα δύναμη μετά το δάκρυ της φεγγαροντυμένης μια δύναμη που δεν την είχε όταν πολεμούσε τους Τούρκους Έτσι με μια ακόμη αναδρομή αρχίζει μια αφήγηση των πολεμικών του κατορθωμάτων στην Κρήτη Ο Κρητικός επανέρχεται στη διήγηση της προσπάθειάς του να σωθούν από το ναυάγιο και περιγράφει πόσο δυνατά χτυπούσε η καρδιά του όπως ακουμπούσε δίπλα στην αγαπημένη του και κολυμπούσε με μεγάλη δύναμη Ο ρυθμός του όμως χαλαρώνει καθώς αρχίζει να ακούγεται ένας ήχος γλυκός απόκοσμος και απροσδιόριστος Δεν του θυμίζει τίποτα γνωστό και

11

τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί του Ο υπερφυσικός αυτός ήχος είναι τόσο δυνατός που μόνο ο Έρωτας κι ο θάνατος είναι τόσο δυνατοί Νιώθει ότι τον γεμίζει ολοκληρωτικά και όταν σταματά του επιτρέπει να γεμίσει πάλι από την παρουσία της αγαπημένης του Κατορθώνει τελικά να φτάσει στην ακτή όμως η κοπέλα είναι πια νεκρή Έτσι τελειώνει το ποίημα όπως άρχισε με μια αναφορά στην ακτή (σχήμα κύκλου)Στ 12 η θεϊκή μορφή αντιδρά ανθρώπινα μπροστά στον ανθρώπινο πόνο Πριν εξαφανιστεί χαμογελά στον ήρωα εμψυχώνοντας τον μrsquo αυτόν τον τρόπο Σχήμα αντίθεσης στους 2 πρώτους στίχουςΣτ 3 άκουσα= ένιωσα το έχουμε ξανασυναντήσει μrsquo αυτή τη σημασία Το δάκρυ της φεγγαροντυμένης που είναι σύμβολο δύναμης έχει μια μαγική δύναμη Αρχικά παραλύει και αποδυναμώνει τον ήρωα στη συνέχεια όμως τον ισχυροποιεί (με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάτα)Στ1-4 χώρος-χρόνος ναυαγίουΣτ5 αφηγηματικό επίπεδο παρόν χρόνος της αφήγησης προσφυγιά η εικόνα του ψωμοζήτη ζητιάνου που εναποθέτει την επιβίωσή του στην αγάπη των συνανθρώπων του προβάλλεται ως το αντίθετο ήθος και στάση ζωής Η αρνητική εξέλιξη στη ζωή του ήρωα σηματοδοτείται ως επανιεράρχηση αξιών ως ριζική μεταμόρφωση του ήρωα Ο κρητικός βρίσκει τώρα την πλήρωση μέσα στην αγάπη του άλλου και όχι όπως πριν στον εξοντωτικό ανταγωνισμό Ο αρχικά επικός ήρωας της επανάστασης εξελίσσεται σε φιλειρηνιστή που laquoχαρά δεν του ναι ο πόλεμοςraquo Στ 6 χώρος χρόνος αναδρομή στο παρελθόν Κρήτη όταν κάθε φορά που έβλεπε Τούρκο ζητούσε μαχαίριΣτ 7-14 χώρος χρόνος παρόν περίοδος της προσφυγιάς ( πιθανόν Επτάνησα ) Ο Κρητικός στο παρόν την ώρα που αφηγείται την ιστορία του είναι ένας πρόσφυγας ζητιάνος ( ομηρική επίδραση)Στ 7-8 διασκελισμός στο στίχο ndash πρωτοποριακή τεχνική για την εποχή τουΣτ 10-13 ο εφιάλτης του Ο Κρητικός έχει στιγματιστεί και μεταμορφωθεί από το ακραίο βίωμα η μαγική επίδραση από το δάκρυ συνεχίζει να υφίσταταιΣτ 15-16 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσαΣτ 17-20 χρονική μετατόπιση στο παρελθόν στην Κρήτη Δίνονται πληροφορίες για τα ηρωικά χρόνια της εξέγερσης των Κρητών ενάντια στους Τούρκους καθώς και για τη ζωή του ήρωα Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες το όνομα Γιουσούφ αποδιδόταν στον Αγριαλή που η κατοικία του ήταν μερικά χιλιόμετρα από τη Λαβύρινθο και που τα αντίποινα για την εξόντωσή του σε ενέδρα από τους Έλληνες στοίχισαν τη ζωή σε 800 άτομα περίπουΣτ 21-22 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσα επιστροφή στην αγωνιώδη προσπάθεια της σωτηρίαςΣτ 23-24 Δραματικό απρόοπτο Ακούγεται ένας ήχος γλυκός απροσδιόριστος που συνεπαίρνει τον ήρωα τον μαγεύει και τον οδηγεί στον κόσμο του ονείρου Στ 25 κε Στην προσπάθειά του να τον εντοπίσει δίνει εξαιρετικής ομορφιάς εικόνες Προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά ( στα συγκριτικά μέλη τους) με τρεις ομηρικού τύπου παρομοιώσεις (πολύστιχες) Στ 25-28 1η παρομοίωση με θέμα εμπνευσμένο από τη βουκολική ποίηση- εντυπωσιακές οπτικές εικόνες δραματικός ενεστώτας πολυσύνδετο ( καιhellipκαιhellip)

12

Στ 26 τrsquo άστρο του βραδιού η Σελήνη ή η ΠούλιαΣτ 28 σχήμα χιαστό ( του δέντρου και του λουλουδιού

που ανοίγει και λυγάει)Στ 29-34 2η παρομοίωση ειρηνική ποιμενική εικόνα στεριανήΣτ 29 σύνδεση με την κρητική λογοτεχνίαΣτ 32 χιαστό ( η θάλασσα πολύ μακριά

πολύ μακριά η πεδιάδα)Στ 34 αυτή η ροδοδάκτυλη αυγή (ομηρική επίδραση)Στ 35-42 3η παρομοίωση ποιμενική ειρηνική πάλι προβάλλεται η αγάπη του για την πατρίδα του εικόνες ενός χαρούμενου φυσικού περιβάλλοντος Παρατηρούμε τρεις παρομοιώσεις που κλιμακώνονται με σταδιακά περισσότερους στίχους ( 4 6 8 )Στ 37 τrsquo άστρο τrsquo ουρανού περίφραση ο ήλιοςΣτ 38 προσωποποίηση ( βουνά κάμποι θάλασσες)Στ 42 ο στίχος επανέρχεται και στους Ελεύθερους ΠολιορκημένουςΣτ 39 42 μοτίβα επαναλαμβανόμενα εμφατικά ο Κρητικός εκφράζει την αγάπη του για την πατρίδαΣτ 43 ασύνδετοΣτ46 ήχος χωρίς αντίλαλο υπερλογικό φαινόμενοΣτ 52 πολυσύνδετο σχήμα συσσώρευσηςΣτ 54 στοιχείο κινδύνου ο Κρητικός κινδυνεύει να πεθάνει ( Θρησκευτικό στοιχείο ndash χωρισμός σώματος-ψυχής)Στ 55 ο στίχος σταματά αίσθηση κενού μετά από ακραίες συναισθηματικές καταστάσειςΟ μουσικός αυτός ήχος με τη γλυκύτητά του αποσυντονίζει τον Κρητικό του εξουδετερώνει το αγωνιστικό του φρόνημα με αποτέλεσμα να χάσει τη μεγάλη μάχη που είναι η σωτηρία της αγαπημένης τουΣτ 57-58 Μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης και την παύση του ήχου έχουμε αφηγηματικό κενό Το ποίημα τελειώνει με μια αντίθεση laquoκαι τέλος φτάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη την απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη raquo Με τις αντιθέσεις δίνεται καλύτερα η αντιφατικότητα των συναισθημάτων και προκαλείται ένταση Το τέλος του ποιήματος είναι πολύ λιτό σχεδόν απότομο Επίσης απουσιάζει κάθε στοιχείο θρήνου εκ μέρους του ήρωα ( θα συναντήσει άλλωστε την ψυχή της στον Παράδεισο) Το ποίημα κλείνει με το σχήμα του κύκλου ( ακρογιάλι)

Ο γλυκύς ήχος Το 2ο ποιητικό θέμα του Σολωμού ( το 1ο είναι η φεγγαροντυμένη) Ενώ κολυμπά για να φτάσει στη στεριά ένας ήχος απερίγραπτος τον συνεπαίρνει Έχουμε αναλογίες με την επίδραση του τραγουδιού των Σειρήνων Ο Σολωμός παρουσιάζει το θέμα του ακολουθώντας μια συγκεκριμένη δομήα) εμφάνιση του ήχου( στ 23-24)β) τι δεν ήταν ο ήχος - δεν ήταν ερωτικό κοριτσίστικο τραγούδι

13

- δεν ήταν κελάηδημα αηδονιού - δεν ήταν μουσική από σουραύλι γ) γνωρίσματα του ήχου ( στ 44-45)δ) επίδραση του ήχου στην ψυχή του ήρωα ( στ 51-54)ε) παύση του ήχου και το αποτέλεσμα ( στ 55- 56)Ο σαγηνευτικός ήχος μαγεύει τον ήρωα που προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά Προβαίνει σε τρεις συγκρίσεις ndash παρομοιώσεις που τις αποκλείει Η επιλογή των παρομοιώσεων ndash εκδοχών δεν είναι τυχαία Από το ανθρώπινο είδος επιλέγεται το πιο όμορφο τραγούδι το ερωτικό Από τα πουλιά επιλέγεται το πιο μαγευτικό το κελάηδημα του αηδονιού Από τα μουσικά όργανα ο ήχος από σουραύλι ένας ήχος που δένει αρμονικά με την ομορφιά της φύσης

Γνωρίσματα του ήχου ήταν μοναδικός ήταν μουσική που δεν υπάρχουν λόγια να περιγραφεί ήταν λεπτός ( στ 45) δεν είχε αντίλαλο ( λόγω υπερφυσικότητας) η πηγή του απροσδιόριστη ήταν ευωδιαστός ήταν πλούσιος ( στ 48) ευχάριστος με καταλυτική δύναμη παρομοιάζεται με τον Έρωτα

και το Θάνατο ndash κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απrsquo αυτούς

Θέματα επτανησιακής σχολής- Πατρίδα ο Κρητικός είναι αγωνιστής-πρότυπο κατά την περίοδο που

πολεμούσε στην Κρήτη Ο ίδιος και οι σύντροφοί του αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του τόπου τους Η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τον εχθρό και τώρα ο ίδιος υποφέρει από νοσταλγία και πονά για την προσφυγιά

- Γυναίκα η εκτενής περιγραφή της φεγγαροντυμένης αλλά και παρουσία της αρραβωνιαστικιάς που τη διακρίνουν όλες οι σωματικές και ψυχικές αρετές

- Θρησκεία οι θρησκευτικές αντιλήψεις που εκφράζονται στην ενότητα 2[19] η μεταμόρφωση της φύσης στη θάλασσα σε ναό και τα θεϊκά στοιχεία που έχει η μορφή της φεγγαροντυμένης

- Φύση στοιχεία της φύσης είναι διάσπαρτα σε όλο το κείμενο ( καταιγίδα θάλασσα ηρεμία παρομοιώσεις αστέρια γκρεμός κα

ΕικονοπλασίαΤο ποίημα είναι πλούσιο σε εικόνες ποικίλες που εξασφαλίζουν στην αφήγηση ζωντάνια και παραστατικότητα Άλλες εικόνες είναι απόλυτα ρεαλιστικές ( καταιγίδα θανάτωση των μελών της οικογένειας του Κρητικού) άλλες είναι λυρικές και φανταστικές ( φεγγαροντυμένη γλυκός ήχος) και άλλες υπερβατικές - φανταστικές ( Δευτέρα Παρουσία Παράδεισος Έσχατη Κρίση) Επίσης οι εικόνες απευθύνονται σε όλες τις

14

αισθήσεις ( οπτικές ακουστικές οσφρητικές κινητικές) του αναγνώστη και τον κάνουν να συμμετέχει με όλο του το είναι

Τα πρόσωπα Ο Κρητικός ο κεντρικός ήρωας Δρα σε όλες τις βαθμίδες του

χρόνου και συνομιλεί με άλλα πρόσωπα Βασανισμένος στο παρελθόν έρημος και μόνος στο αφηγηματικό παρόν δυστυχής και απελπισμένος μετά το θάνατο της αγαπημένης του Από γενναίος πολεμιστής έχει γίνει περιφρονημένος και ζητιάνος Στην ψυχή του όμως κουβαλάει το θάρρος τη γενναιότητα την αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία Ακόμη πιστεύει σε αξίες όπως η τιμή και η αφοσίωση Πιστεύει σε θρησκευτικές αξίες και η ευαισθησία του φαίνεται ιδιαίτερα στους δεσμούς του με τη φύση στα οράματα που βλέπει και στους ήχους που ακούει

Η κόρη σε δύο σημεία δρα ως ψυχή που τραγουδά στην πόρτα του Παράδεισου και όταν σφίγγεται πάνω στον αγαπημένο της από χαρά μετά το γαλήνεμα της θάλασσας

Οι νεκροί είναι πρόσωπα υπερβατικά που όμως δεν προσδίδουν πένθιμη ατμόσφαιρα στην αφήγηση αφού κινούνται και δρουν όπως οι ζωντανοί Δίνουν πληροφορίες για την ψυχή της αγαπημένης

η Φεγγαροντυμένη ένα από τα δύο κυρίαρχα ποιητικά θέματα Της αφιερώνονται 46 στίχοι Είναι μια οπτασία άυλη φωτεινή με θεϊκές ιδιότητες γεμάτη συμπόνια για τον Κρητικό Η συμπάθεια και η έλξη της για τον Κρητικό είναι και η μόνη δράση της στο ποίημα

Οι Τούρκοι απάνθρωποι εχθροί γεμάτοι σκληρότητα που βασανίζουν αιχμαλωτίζουν και σκοτώνουν ακόμα και ηλικιωμένους ανθρώπους

Οικογένεια συμπολεμιστές Η οικογένεια γνώρισε τον πόνο και το θάνατο στην προσπάθεια να αγωνιστούν για την πατρίδα Οι συμπολεμιστές πολέμησαν παλικαρίσια σε άνισες μάχες και έδωσαν τη ζωή τους για το ιδανικό της ελευθερίας

15

κόσμος ενδιαφερόταν πολύ για τις δυνάμεις του ηλεκτρισμού και του μαγνητισμούΣτ 11 Η φεγγαροντυμένη γυρίζει το κεφάλι της όχι στην κοπελιά αλλά στον ίδιο Σrsquo αυτό τον στίχο έχουμε εμφανώς διαφοροποίηση ανάμεσα στη φεγγαροντυμένη και στην αρραβωνιαστικιάΣτ 13-18 ανιχνεύονται απηχήσεις πλατωνικών και αριστοτελικών απόψεων για την αναγνώριση πραγμάτων ιδεών που η ψυχή μας είχε αντικρύσει σrsquo ένα προσωματικό στάδιο Οι διαλογισμοί του κρητικού δείχνουν πόσο δυνατός ήταν ο θαυμασμός του Παρατηρούμε πως τα βιώματα που συνδέουν τον ήρωα με τη φεγγαροντυμένη παραπέμπουν στην κατηγορία της laquoπαιδικότηταςraquo κι επομένως είναι βιώματα κατεξοχήν διονυσιακά με την έννοια ότι εκφράζουν μια σχέση εξάρτησης του Εγώ από κάποιο ευρύτερο πόλο έλξης

Ερμηνείες φεγγαροντυμένηςΟ κρητικός προσπαθεί να θυμηθεί πού συνάντησε στο παρελθόν τη Φεγγαροντυμένη- ήταν κάποιο εικόνισμα σε ναό- ήταν πλάσμα της φαντασίας του το ιδανικό ερωτικό ταίρι- ήταν μια μορφή από τη βρεφική του ηλικία ( ίσως η μητέρα του)Και πάλι έχουμε τη χρήση του αριθμού 3

Στ 15-16 Αξιοσημείωτη η ύπαρξη του αντιθετικού ζεύγους λογισμός-όνειρο προσφιλές στο Σολωμό Λογισμός σκέψη περισυλλογή αφορά στις νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου που τον κρατούν στην πραγματικότηταΌνειρο εκφράζει τις μυστηριακές και τις απόκρυφες πτυχές της ψυχής Ο Κρητικός νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη γνώριζε τα βάσανα της οικογένειάς του και τα δικά του Ζητά βοήθεια για την αγαπημένη τουΣτ 19-20 2στιχη παρομοίωση που συνδέεται με εντυπωσιακό τρόπο με τους επόμενους στίχους Η γυναίκα σα μια παλιά ανάμνηση πετάγεται μπροστά του όπως το νερό που το μάτι βλέπει να ξεπηδάει ξαφνικά από το βράχο Η αναφορά ίσως στο νερό και στο μάτι φέρνει αληθινά δάκρυα στα μάτια του Κρητικού κι έτσι συνδέεται το μέσα με το έξω το ορατό με το αόρατοΣτ22 αντίθεση ( ο ήλιος φωτίζει το νερό το δάκρυ θολώνει την όραση) το δάκρυ αιτία να χαθεί το πρόσωπο του θείουΣτ 23 σχήμα συναισθησίας Τεχνική ρομαντισμού αλλά και κορυφαία στιγμή του ευρωπαϊκού ρομαντισμού συμπυκνωτικός ο τρόπος που επιδρά το συναίσθημα Φαίνεται ότι ακριβώς επειδή ο Κρητικός μπορεί νrsquo ακούσει τα μάτια της μέσα του δεν μπορεί να προφέρει λόγια Αυτός ο παράδοξος και πολύπλοκος μεταφορικός λόγος που συνδέει το μέσα με το έξω και συγχέει το ορατό με το λόγο μεταδίδει αυτή την εκτός του κόσμου τούτου κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ΚρητικόςΣτ 25 Τρίτη αναφορά στη θεϊκή ταυτότητα της φεγγαροντυμένης σταματά εδώ ο παραλληλισμός του κόσμου του κρητικού με τη φεγγαροντυμένηΣτ26-27 μεταφορά ( διάβαζε το νου μου) Νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις μύχιες σκέψεις του καλύτερα από όσο θα τις εξέφραζε ό ίδιος Η οπτική

9

επικοινωνία μπορεί να διακόπτεται για λίγο όμως αρχίζει αμέσως μια βουβή αλλά πολύ βαθύτερη επαφή μεταξύ τουςΣτ29-35 χώρος χρόνος η αφήγηση μεταφέρεται στο παρελθόν στην Κρήτη την εποχή που οι Τούρκοι αφανίζουν την οικογένεια του ΚρητικούΟ ήρωας θα ήθελε να της μιλήσει και να της εξομολογηθεί τα βάσανά του Οι Τούρκοι αφάνισαν την οικογένειά του υποδούλωσαν τη χώρα του και τον ίδιο τον έστειλαν πρόσφυγα στην ξενιτιά Χαρακτηριστική είναι η συναισθηματική ένταση που μας μεταφέρει για τις κακουχίες του Ο Κρητικός λειτουργεί συνεκδοχικά στην ιστορία του συμπυκνώνει τα βάσανα διαφόρων κρητικώνΣτ 29 μεταφορά laquo φύτρωσαν οι πόνοιraquoΣτ 30 μεταφορά laquo εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquoΣτ 36 Ο Κρητικός γεμίζει τις φούχτες του με χώμα κρητικό όταν αφήνει την Κρήτη όπως έκαναν πάντα οι Έλληνες όταν άφηναν τον τόπο τους Στο χώμα αυτό φυτεύουν ένα φυτό για να θυμούνται την πατρίδα Είναι φανερό πως έτσι κάπως βλέπει την αρραβωνιαστικιά του ο κρητικός Στ 37 την κοπέλα τη βλέπει σαν ένα τρυφερό κλωνάρι που θα μπορούσε να ριζώσει στο νέο τόπο αλλά τώρα τη βλέπει να φυτρώνει στο χείλος του γκρεμού Είναι το μόνο πράγμα για το οποίο αξίζει να ζήσει ο Κρητικός το μόνο που έχει να κρατηθεί για να μην πέσει στο βάραθρο της απελπισίας και της τρέλας

Η φεγγαροντυμένη Ο ίδιος ο Σολωμός μας λέει ότι το θέμα του ποιήματος είναι laquoο έρωτας θεοποιημένοςraquo (lrsquo amore divinizzato) Για την ερμηνεία αυτής της φράσης θα πρέπει να εξετάσουμε την ταυτότητα της φεγγαροντυμένης Η αφήγηση μεταβαίνει από την κοπέλα σε μια γυναικεία οπτασία με μεταβατική λέξη το φεγγάρι που καθρεφτίζεται γαλήνια στη θάλασσα Ο αιφνιδιασμός που νιώθει ο αναγνώστης με την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης τον κάνει να θυμηθεί τα θηλυκά όντα που γνωρίζει από τις παραδόσεις ( νεράιδες ξωτικά μάγισσες κα) Χαρακτηριστικά φεγγαροντυμένης

- θεϊκή θωριά ( μεταφορά)- χρυσά μαλλιά ( μεταφορά)- ολόμαυρα μάτια ( αντίθεση με τα χρυσά μαλλιά)- είναι ανάλαφρη ( πατεί χωρίς να το σουρώνει δραματικός ενεστώτας)- ψηλή λεπτή αέρινη ( κυπαρισσένιο)- γοητευτική- γεμάτη καλοσύνη

Παλαιότεροι κριτικοί ταυτίζουν τη φεγγαροντυμένη με την Ελλάδα ή την Ελευθερία Αυτό γεννήθηκε ίσως από τη σύγχυση ανάμεσα σε δύο ξεχωριστές γυναικείες μορφές στους Ελεύθερους Πολιορκημένους ( Μεγάλη Μητέρα κορασιά ντυμένη το φεγγαρόφωτο) Άλλοι υποστηρίζουν ότι συμβολίζει την αγάπη του θεού άλλοι την αθάνατη ψυχή της αγαπημένης του που αποχαιρετά το άψυχο σώμα της για να ανέβει στους ουρανούς ( έτσι κι ο γλυκός ήχος είναι η θεία αρμονία των αγγέλων) Η περιγραφή της φεγγαροντυμένης μοιάζει με τη φεγγαροντυμένη στο laquoΛάμπροraquo που ο Σολωμός είχε πει πως ήταν η Αφροδίτη Η φεγγαροντυμένη

10

μπορεί να είναι η ίδια η άφθαστη και απροσπέλαστη ενότητα ψυχής και φύσης Τελικά ίσως πρόκειται για κάτι πιο αφηρημένο Μοιάζει να είναι η θεϊκή αρχή του Έρωτα που εμφανίζεται με διάφορες μορφές ( ψυχή της γήινης αγαπημένης Παναγία άλλη μητρική μορφή) Είναι μια ιδανική μορφή ίσως έμφυτη (όπως οι ιδέες που πίστευε ο Πλάτων) ενσάρκωση της πλατωνικής ιδέας της ομορφιάς της καλοσύνης της δικαιοσύνης και της αρμονίας Η φεγγαροντυμένη παραμένει καθαρά σολωμική σύλληψη που συνδέει τον ελληνικό ανθρωπισμό ( η φύση ως χώρος του κάλλους και της αρμονίας) με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος Η φεγγαροντυμένη αποτελεί μια προσπάθεια σύνθεσης ενός πλάσματος που θα συνασπίζει τις τρεις υποστάσεις του φυσικού την εξωτερική φύση τον ηθικοπνευματικό χαρακτήρα του ανθρώπου και το θεόΕπιδράσεις στο απόσπασμα

Ερωτόκριτος laquo τρυφερό κλωνάριraquo ο γκρεμός ως σύμβολο δεινών Δημοτικό τραγούδι το εξωλογικό στοιχείο ο αριθ 3 ( τριπλή επανάληψη του καν) Θρησκεία το περπάτημα στη θάλασσα χωρίς να βουλιάζει η μορφή Αρχαιότητα πλατωνικές απηχήσεις της θεωρίας των Ιδεών Ιταλικό ς κλασικισμός νύμφες στη φύση κάτω από το φεγγαρόφωτο Ρομαντισμός Η Ιδέα που κυριαρχεί στη φύση Δάντης μορφές που μοιάζουν στη Φεγγαροντυμένη

5[ 22] Ο Κρητικός συνεχίζει την ιστορία του χωρίς διακοπή Η γυναίκα συμμερίζεται τον πόνο του τόσο πολύ ώστε δάκρυα ξεπηδούν απrsquo τα μάτια της τα οποία τώρα του θυμίζουν την αρραβωνιαστικιά του Χάνεται αλλά ενώ φεύγει εκείνος νιώθει ένα δάκρυ της στην παλάμη του Ξεκινά μια παρέκβαση από τη διήγησή του καθώς το χέρι που δέχτηκε το δάκρυ της φεγγαροντυμένης του φέρνει στο νου το χέρι του όταν στην Κρήτη σκότωνε με το μαχαίρι τους Τούρκους Τώρα το χέρι αυτό αντί να το χρησιμοποιεί στη μάχη το απλώνει ζητιανεύοντας στους περαστικούς που τον λυπούνται Έτσι αξιολύπητος και θλιβερός βασανίζεται από σκληρούς εφιάλτες στον ύπνο του Ονειρεύεται ξανά και ξανά την τρικυμισμένη θάλασσα που απειλεί την κοπέλα Όμως όταν βάλει την παλάμη στο μέτωπό του αμέσως γαληνεύει Η αναφορά στη γαλήνη είναι σα να τον επαναφέρει στην ιστορία που είχε διακόψει και τη συνεχίζει Επιστρέφει στο σημείο που κολυμπούσε και το χέρι του σα να οπλίστηκε με νέα δύναμη μετά το δάκρυ της φεγγαροντυμένης μια δύναμη που δεν την είχε όταν πολεμούσε τους Τούρκους Έτσι με μια ακόμη αναδρομή αρχίζει μια αφήγηση των πολεμικών του κατορθωμάτων στην Κρήτη Ο Κρητικός επανέρχεται στη διήγηση της προσπάθειάς του να σωθούν από το ναυάγιο και περιγράφει πόσο δυνατά χτυπούσε η καρδιά του όπως ακουμπούσε δίπλα στην αγαπημένη του και κολυμπούσε με μεγάλη δύναμη Ο ρυθμός του όμως χαλαρώνει καθώς αρχίζει να ακούγεται ένας ήχος γλυκός απόκοσμος και απροσδιόριστος Δεν του θυμίζει τίποτα γνωστό και

11

τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί του Ο υπερφυσικός αυτός ήχος είναι τόσο δυνατός που μόνο ο Έρωτας κι ο θάνατος είναι τόσο δυνατοί Νιώθει ότι τον γεμίζει ολοκληρωτικά και όταν σταματά του επιτρέπει να γεμίσει πάλι από την παρουσία της αγαπημένης του Κατορθώνει τελικά να φτάσει στην ακτή όμως η κοπέλα είναι πια νεκρή Έτσι τελειώνει το ποίημα όπως άρχισε με μια αναφορά στην ακτή (σχήμα κύκλου)Στ 12 η θεϊκή μορφή αντιδρά ανθρώπινα μπροστά στον ανθρώπινο πόνο Πριν εξαφανιστεί χαμογελά στον ήρωα εμψυχώνοντας τον μrsquo αυτόν τον τρόπο Σχήμα αντίθεσης στους 2 πρώτους στίχουςΣτ 3 άκουσα= ένιωσα το έχουμε ξανασυναντήσει μrsquo αυτή τη σημασία Το δάκρυ της φεγγαροντυμένης που είναι σύμβολο δύναμης έχει μια μαγική δύναμη Αρχικά παραλύει και αποδυναμώνει τον ήρωα στη συνέχεια όμως τον ισχυροποιεί (με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάτα)Στ1-4 χώρος-χρόνος ναυαγίουΣτ5 αφηγηματικό επίπεδο παρόν χρόνος της αφήγησης προσφυγιά η εικόνα του ψωμοζήτη ζητιάνου που εναποθέτει την επιβίωσή του στην αγάπη των συνανθρώπων του προβάλλεται ως το αντίθετο ήθος και στάση ζωής Η αρνητική εξέλιξη στη ζωή του ήρωα σηματοδοτείται ως επανιεράρχηση αξιών ως ριζική μεταμόρφωση του ήρωα Ο κρητικός βρίσκει τώρα την πλήρωση μέσα στην αγάπη του άλλου και όχι όπως πριν στον εξοντωτικό ανταγωνισμό Ο αρχικά επικός ήρωας της επανάστασης εξελίσσεται σε φιλειρηνιστή που laquoχαρά δεν του ναι ο πόλεμοςraquo Στ 6 χώρος χρόνος αναδρομή στο παρελθόν Κρήτη όταν κάθε φορά που έβλεπε Τούρκο ζητούσε μαχαίριΣτ 7-14 χώρος χρόνος παρόν περίοδος της προσφυγιάς ( πιθανόν Επτάνησα ) Ο Κρητικός στο παρόν την ώρα που αφηγείται την ιστορία του είναι ένας πρόσφυγας ζητιάνος ( ομηρική επίδραση)Στ 7-8 διασκελισμός στο στίχο ndash πρωτοποριακή τεχνική για την εποχή τουΣτ 10-13 ο εφιάλτης του Ο Κρητικός έχει στιγματιστεί και μεταμορφωθεί από το ακραίο βίωμα η μαγική επίδραση από το δάκρυ συνεχίζει να υφίσταταιΣτ 15-16 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσαΣτ 17-20 χρονική μετατόπιση στο παρελθόν στην Κρήτη Δίνονται πληροφορίες για τα ηρωικά χρόνια της εξέγερσης των Κρητών ενάντια στους Τούρκους καθώς και για τη ζωή του ήρωα Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες το όνομα Γιουσούφ αποδιδόταν στον Αγριαλή που η κατοικία του ήταν μερικά χιλιόμετρα από τη Λαβύρινθο και που τα αντίποινα για την εξόντωσή του σε ενέδρα από τους Έλληνες στοίχισαν τη ζωή σε 800 άτομα περίπουΣτ 21-22 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσα επιστροφή στην αγωνιώδη προσπάθεια της σωτηρίαςΣτ 23-24 Δραματικό απρόοπτο Ακούγεται ένας ήχος γλυκός απροσδιόριστος που συνεπαίρνει τον ήρωα τον μαγεύει και τον οδηγεί στον κόσμο του ονείρου Στ 25 κε Στην προσπάθειά του να τον εντοπίσει δίνει εξαιρετικής ομορφιάς εικόνες Προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά ( στα συγκριτικά μέλη τους) με τρεις ομηρικού τύπου παρομοιώσεις (πολύστιχες) Στ 25-28 1η παρομοίωση με θέμα εμπνευσμένο από τη βουκολική ποίηση- εντυπωσιακές οπτικές εικόνες δραματικός ενεστώτας πολυσύνδετο ( καιhellipκαιhellip)

12

Στ 26 τrsquo άστρο του βραδιού η Σελήνη ή η ΠούλιαΣτ 28 σχήμα χιαστό ( του δέντρου και του λουλουδιού

που ανοίγει και λυγάει)Στ 29-34 2η παρομοίωση ειρηνική ποιμενική εικόνα στεριανήΣτ 29 σύνδεση με την κρητική λογοτεχνίαΣτ 32 χιαστό ( η θάλασσα πολύ μακριά

πολύ μακριά η πεδιάδα)Στ 34 αυτή η ροδοδάκτυλη αυγή (ομηρική επίδραση)Στ 35-42 3η παρομοίωση ποιμενική ειρηνική πάλι προβάλλεται η αγάπη του για την πατρίδα του εικόνες ενός χαρούμενου φυσικού περιβάλλοντος Παρατηρούμε τρεις παρομοιώσεις που κλιμακώνονται με σταδιακά περισσότερους στίχους ( 4 6 8 )Στ 37 τrsquo άστρο τrsquo ουρανού περίφραση ο ήλιοςΣτ 38 προσωποποίηση ( βουνά κάμποι θάλασσες)Στ 42 ο στίχος επανέρχεται και στους Ελεύθερους ΠολιορκημένουςΣτ 39 42 μοτίβα επαναλαμβανόμενα εμφατικά ο Κρητικός εκφράζει την αγάπη του για την πατρίδαΣτ 43 ασύνδετοΣτ46 ήχος χωρίς αντίλαλο υπερλογικό φαινόμενοΣτ 52 πολυσύνδετο σχήμα συσσώρευσηςΣτ 54 στοιχείο κινδύνου ο Κρητικός κινδυνεύει να πεθάνει ( Θρησκευτικό στοιχείο ndash χωρισμός σώματος-ψυχής)Στ 55 ο στίχος σταματά αίσθηση κενού μετά από ακραίες συναισθηματικές καταστάσειςΟ μουσικός αυτός ήχος με τη γλυκύτητά του αποσυντονίζει τον Κρητικό του εξουδετερώνει το αγωνιστικό του φρόνημα με αποτέλεσμα να χάσει τη μεγάλη μάχη που είναι η σωτηρία της αγαπημένης τουΣτ 57-58 Μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης και την παύση του ήχου έχουμε αφηγηματικό κενό Το ποίημα τελειώνει με μια αντίθεση laquoκαι τέλος φτάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη την απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη raquo Με τις αντιθέσεις δίνεται καλύτερα η αντιφατικότητα των συναισθημάτων και προκαλείται ένταση Το τέλος του ποιήματος είναι πολύ λιτό σχεδόν απότομο Επίσης απουσιάζει κάθε στοιχείο θρήνου εκ μέρους του ήρωα ( θα συναντήσει άλλωστε την ψυχή της στον Παράδεισο) Το ποίημα κλείνει με το σχήμα του κύκλου ( ακρογιάλι)

Ο γλυκύς ήχος Το 2ο ποιητικό θέμα του Σολωμού ( το 1ο είναι η φεγγαροντυμένη) Ενώ κολυμπά για να φτάσει στη στεριά ένας ήχος απερίγραπτος τον συνεπαίρνει Έχουμε αναλογίες με την επίδραση του τραγουδιού των Σειρήνων Ο Σολωμός παρουσιάζει το θέμα του ακολουθώντας μια συγκεκριμένη δομήα) εμφάνιση του ήχου( στ 23-24)β) τι δεν ήταν ο ήχος - δεν ήταν ερωτικό κοριτσίστικο τραγούδι

13

- δεν ήταν κελάηδημα αηδονιού - δεν ήταν μουσική από σουραύλι γ) γνωρίσματα του ήχου ( στ 44-45)δ) επίδραση του ήχου στην ψυχή του ήρωα ( στ 51-54)ε) παύση του ήχου και το αποτέλεσμα ( στ 55- 56)Ο σαγηνευτικός ήχος μαγεύει τον ήρωα που προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά Προβαίνει σε τρεις συγκρίσεις ndash παρομοιώσεις που τις αποκλείει Η επιλογή των παρομοιώσεων ndash εκδοχών δεν είναι τυχαία Από το ανθρώπινο είδος επιλέγεται το πιο όμορφο τραγούδι το ερωτικό Από τα πουλιά επιλέγεται το πιο μαγευτικό το κελάηδημα του αηδονιού Από τα μουσικά όργανα ο ήχος από σουραύλι ένας ήχος που δένει αρμονικά με την ομορφιά της φύσης

Γνωρίσματα του ήχου ήταν μοναδικός ήταν μουσική που δεν υπάρχουν λόγια να περιγραφεί ήταν λεπτός ( στ 45) δεν είχε αντίλαλο ( λόγω υπερφυσικότητας) η πηγή του απροσδιόριστη ήταν ευωδιαστός ήταν πλούσιος ( στ 48) ευχάριστος με καταλυτική δύναμη παρομοιάζεται με τον Έρωτα

και το Θάνατο ndash κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απrsquo αυτούς

Θέματα επτανησιακής σχολής- Πατρίδα ο Κρητικός είναι αγωνιστής-πρότυπο κατά την περίοδο που

πολεμούσε στην Κρήτη Ο ίδιος και οι σύντροφοί του αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του τόπου τους Η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τον εχθρό και τώρα ο ίδιος υποφέρει από νοσταλγία και πονά για την προσφυγιά

- Γυναίκα η εκτενής περιγραφή της φεγγαροντυμένης αλλά και παρουσία της αρραβωνιαστικιάς που τη διακρίνουν όλες οι σωματικές και ψυχικές αρετές

- Θρησκεία οι θρησκευτικές αντιλήψεις που εκφράζονται στην ενότητα 2[19] η μεταμόρφωση της φύσης στη θάλασσα σε ναό και τα θεϊκά στοιχεία που έχει η μορφή της φεγγαροντυμένης

- Φύση στοιχεία της φύσης είναι διάσπαρτα σε όλο το κείμενο ( καταιγίδα θάλασσα ηρεμία παρομοιώσεις αστέρια γκρεμός κα

ΕικονοπλασίαΤο ποίημα είναι πλούσιο σε εικόνες ποικίλες που εξασφαλίζουν στην αφήγηση ζωντάνια και παραστατικότητα Άλλες εικόνες είναι απόλυτα ρεαλιστικές ( καταιγίδα θανάτωση των μελών της οικογένειας του Κρητικού) άλλες είναι λυρικές και φανταστικές ( φεγγαροντυμένη γλυκός ήχος) και άλλες υπερβατικές - φανταστικές ( Δευτέρα Παρουσία Παράδεισος Έσχατη Κρίση) Επίσης οι εικόνες απευθύνονται σε όλες τις

14

αισθήσεις ( οπτικές ακουστικές οσφρητικές κινητικές) του αναγνώστη και τον κάνουν να συμμετέχει με όλο του το είναι

Τα πρόσωπα Ο Κρητικός ο κεντρικός ήρωας Δρα σε όλες τις βαθμίδες του

χρόνου και συνομιλεί με άλλα πρόσωπα Βασανισμένος στο παρελθόν έρημος και μόνος στο αφηγηματικό παρόν δυστυχής και απελπισμένος μετά το θάνατο της αγαπημένης του Από γενναίος πολεμιστής έχει γίνει περιφρονημένος και ζητιάνος Στην ψυχή του όμως κουβαλάει το θάρρος τη γενναιότητα την αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία Ακόμη πιστεύει σε αξίες όπως η τιμή και η αφοσίωση Πιστεύει σε θρησκευτικές αξίες και η ευαισθησία του φαίνεται ιδιαίτερα στους δεσμούς του με τη φύση στα οράματα που βλέπει και στους ήχους που ακούει

Η κόρη σε δύο σημεία δρα ως ψυχή που τραγουδά στην πόρτα του Παράδεισου και όταν σφίγγεται πάνω στον αγαπημένο της από χαρά μετά το γαλήνεμα της θάλασσας

Οι νεκροί είναι πρόσωπα υπερβατικά που όμως δεν προσδίδουν πένθιμη ατμόσφαιρα στην αφήγηση αφού κινούνται και δρουν όπως οι ζωντανοί Δίνουν πληροφορίες για την ψυχή της αγαπημένης

η Φεγγαροντυμένη ένα από τα δύο κυρίαρχα ποιητικά θέματα Της αφιερώνονται 46 στίχοι Είναι μια οπτασία άυλη φωτεινή με θεϊκές ιδιότητες γεμάτη συμπόνια για τον Κρητικό Η συμπάθεια και η έλξη της για τον Κρητικό είναι και η μόνη δράση της στο ποίημα

Οι Τούρκοι απάνθρωποι εχθροί γεμάτοι σκληρότητα που βασανίζουν αιχμαλωτίζουν και σκοτώνουν ακόμα και ηλικιωμένους ανθρώπους

Οικογένεια συμπολεμιστές Η οικογένεια γνώρισε τον πόνο και το θάνατο στην προσπάθεια να αγωνιστούν για την πατρίδα Οι συμπολεμιστές πολέμησαν παλικαρίσια σε άνισες μάχες και έδωσαν τη ζωή τους για το ιδανικό της ελευθερίας

15

επικοινωνία μπορεί να διακόπτεται για λίγο όμως αρχίζει αμέσως μια βουβή αλλά πολύ βαθύτερη επαφή μεταξύ τουςΣτ29-35 χώρος χρόνος η αφήγηση μεταφέρεται στο παρελθόν στην Κρήτη την εποχή που οι Τούρκοι αφανίζουν την οικογένεια του ΚρητικούΟ ήρωας θα ήθελε να της μιλήσει και να της εξομολογηθεί τα βάσανά του Οι Τούρκοι αφάνισαν την οικογένειά του υποδούλωσαν τη χώρα του και τον ίδιο τον έστειλαν πρόσφυγα στην ξενιτιά Χαρακτηριστική είναι η συναισθηματική ένταση που μας μεταφέρει για τις κακουχίες του Ο Κρητικός λειτουργεί συνεκδοχικά στην ιστορία του συμπυκνώνει τα βάσανα διαφόρων κρητικώνΣτ 29 μεταφορά laquo φύτρωσαν οι πόνοιraquoΣτ 30 μεταφορά laquo εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquoΣτ 36 Ο Κρητικός γεμίζει τις φούχτες του με χώμα κρητικό όταν αφήνει την Κρήτη όπως έκαναν πάντα οι Έλληνες όταν άφηναν τον τόπο τους Στο χώμα αυτό φυτεύουν ένα φυτό για να θυμούνται την πατρίδα Είναι φανερό πως έτσι κάπως βλέπει την αρραβωνιαστικιά του ο κρητικός Στ 37 την κοπέλα τη βλέπει σαν ένα τρυφερό κλωνάρι που θα μπορούσε να ριζώσει στο νέο τόπο αλλά τώρα τη βλέπει να φυτρώνει στο χείλος του γκρεμού Είναι το μόνο πράγμα για το οποίο αξίζει να ζήσει ο Κρητικός το μόνο που έχει να κρατηθεί για να μην πέσει στο βάραθρο της απελπισίας και της τρέλας

Η φεγγαροντυμένη Ο ίδιος ο Σολωμός μας λέει ότι το θέμα του ποιήματος είναι laquoο έρωτας θεοποιημένοςraquo (lrsquo amore divinizzato) Για την ερμηνεία αυτής της φράσης θα πρέπει να εξετάσουμε την ταυτότητα της φεγγαροντυμένης Η αφήγηση μεταβαίνει από την κοπέλα σε μια γυναικεία οπτασία με μεταβατική λέξη το φεγγάρι που καθρεφτίζεται γαλήνια στη θάλασσα Ο αιφνιδιασμός που νιώθει ο αναγνώστης με την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης τον κάνει να θυμηθεί τα θηλυκά όντα που γνωρίζει από τις παραδόσεις ( νεράιδες ξωτικά μάγισσες κα) Χαρακτηριστικά φεγγαροντυμένης

- θεϊκή θωριά ( μεταφορά)- χρυσά μαλλιά ( μεταφορά)- ολόμαυρα μάτια ( αντίθεση με τα χρυσά μαλλιά)- είναι ανάλαφρη ( πατεί χωρίς να το σουρώνει δραματικός ενεστώτας)- ψηλή λεπτή αέρινη ( κυπαρισσένιο)- γοητευτική- γεμάτη καλοσύνη

Παλαιότεροι κριτικοί ταυτίζουν τη φεγγαροντυμένη με την Ελλάδα ή την Ελευθερία Αυτό γεννήθηκε ίσως από τη σύγχυση ανάμεσα σε δύο ξεχωριστές γυναικείες μορφές στους Ελεύθερους Πολιορκημένους ( Μεγάλη Μητέρα κορασιά ντυμένη το φεγγαρόφωτο) Άλλοι υποστηρίζουν ότι συμβολίζει την αγάπη του θεού άλλοι την αθάνατη ψυχή της αγαπημένης του που αποχαιρετά το άψυχο σώμα της για να ανέβει στους ουρανούς ( έτσι κι ο γλυκός ήχος είναι η θεία αρμονία των αγγέλων) Η περιγραφή της φεγγαροντυμένης μοιάζει με τη φεγγαροντυμένη στο laquoΛάμπροraquo που ο Σολωμός είχε πει πως ήταν η Αφροδίτη Η φεγγαροντυμένη

10

μπορεί να είναι η ίδια η άφθαστη και απροσπέλαστη ενότητα ψυχής και φύσης Τελικά ίσως πρόκειται για κάτι πιο αφηρημένο Μοιάζει να είναι η θεϊκή αρχή του Έρωτα που εμφανίζεται με διάφορες μορφές ( ψυχή της γήινης αγαπημένης Παναγία άλλη μητρική μορφή) Είναι μια ιδανική μορφή ίσως έμφυτη (όπως οι ιδέες που πίστευε ο Πλάτων) ενσάρκωση της πλατωνικής ιδέας της ομορφιάς της καλοσύνης της δικαιοσύνης και της αρμονίας Η φεγγαροντυμένη παραμένει καθαρά σολωμική σύλληψη που συνδέει τον ελληνικό ανθρωπισμό ( η φύση ως χώρος του κάλλους και της αρμονίας) με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος Η φεγγαροντυμένη αποτελεί μια προσπάθεια σύνθεσης ενός πλάσματος που θα συνασπίζει τις τρεις υποστάσεις του φυσικού την εξωτερική φύση τον ηθικοπνευματικό χαρακτήρα του ανθρώπου και το θεόΕπιδράσεις στο απόσπασμα

Ερωτόκριτος laquo τρυφερό κλωνάριraquo ο γκρεμός ως σύμβολο δεινών Δημοτικό τραγούδι το εξωλογικό στοιχείο ο αριθ 3 ( τριπλή επανάληψη του καν) Θρησκεία το περπάτημα στη θάλασσα χωρίς να βουλιάζει η μορφή Αρχαιότητα πλατωνικές απηχήσεις της θεωρίας των Ιδεών Ιταλικό ς κλασικισμός νύμφες στη φύση κάτω από το φεγγαρόφωτο Ρομαντισμός Η Ιδέα που κυριαρχεί στη φύση Δάντης μορφές που μοιάζουν στη Φεγγαροντυμένη

5[ 22] Ο Κρητικός συνεχίζει την ιστορία του χωρίς διακοπή Η γυναίκα συμμερίζεται τον πόνο του τόσο πολύ ώστε δάκρυα ξεπηδούν απrsquo τα μάτια της τα οποία τώρα του θυμίζουν την αρραβωνιαστικιά του Χάνεται αλλά ενώ φεύγει εκείνος νιώθει ένα δάκρυ της στην παλάμη του Ξεκινά μια παρέκβαση από τη διήγησή του καθώς το χέρι που δέχτηκε το δάκρυ της φεγγαροντυμένης του φέρνει στο νου το χέρι του όταν στην Κρήτη σκότωνε με το μαχαίρι τους Τούρκους Τώρα το χέρι αυτό αντί να το χρησιμοποιεί στη μάχη το απλώνει ζητιανεύοντας στους περαστικούς που τον λυπούνται Έτσι αξιολύπητος και θλιβερός βασανίζεται από σκληρούς εφιάλτες στον ύπνο του Ονειρεύεται ξανά και ξανά την τρικυμισμένη θάλασσα που απειλεί την κοπέλα Όμως όταν βάλει την παλάμη στο μέτωπό του αμέσως γαληνεύει Η αναφορά στη γαλήνη είναι σα να τον επαναφέρει στην ιστορία που είχε διακόψει και τη συνεχίζει Επιστρέφει στο σημείο που κολυμπούσε και το χέρι του σα να οπλίστηκε με νέα δύναμη μετά το δάκρυ της φεγγαροντυμένης μια δύναμη που δεν την είχε όταν πολεμούσε τους Τούρκους Έτσι με μια ακόμη αναδρομή αρχίζει μια αφήγηση των πολεμικών του κατορθωμάτων στην Κρήτη Ο Κρητικός επανέρχεται στη διήγηση της προσπάθειάς του να σωθούν από το ναυάγιο και περιγράφει πόσο δυνατά χτυπούσε η καρδιά του όπως ακουμπούσε δίπλα στην αγαπημένη του και κολυμπούσε με μεγάλη δύναμη Ο ρυθμός του όμως χαλαρώνει καθώς αρχίζει να ακούγεται ένας ήχος γλυκός απόκοσμος και απροσδιόριστος Δεν του θυμίζει τίποτα γνωστό και

11

τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί του Ο υπερφυσικός αυτός ήχος είναι τόσο δυνατός που μόνο ο Έρωτας κι ο θάνατος είναι τόσο δυνατοί Νιώθει ότι τον γεμίζει ολοκληρωτικά και όταν σταματά του επιτρέπει να γεμίσει πάλι από την παρουσία της αγαπημένης του Κατορθώνει τελικά να φτάσει στην ακτή όμως η κοπέλα είναι πια νεκρή Έτσι τελειώνει το ποίημα όπως άρχισε με μια αναφορά στην ακτή (σχήμα κύκλου)Στ 12 η θεϊκή μορφή αντιδρά ανθρώπινα μπροστά στον ανθρώπινο πόνο Πριν εξαφανιστεί χαμογελά στον ήρωα εμψυχώνοντας τον μrsquo αυτόν τον τρόπο Σχήμα αντίθεσης στους 2 πρώτους στίχουςΣτ 3 άκουσα= ένιωσα το έχουμε ξανασυναντήσει μrsquo αυτή τη σημασία Το δάκρυ της φεγγαροντυμένης που είναι σύμβολο δύναμης έχει μια μαγική δύναμη Αρχικά παραλύει και αποδυναμώνει τον ήρωα στη συνέχεια όμως τον ισχυροποιεί (με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάτα)Στ1-4 χώρος-χρόνος ναυαγίουΣτ5 αφηγηματικό επίπεδο παρόν χρόνος της αφήγησης προσφυγιά η εικόνα του ψωμοζήτη ζητιάνου που εναποθέτει την επιβίωσή του στην αγάπη των συνανθρώπων του προβάλλεται ως το αντίθετο ήθος και στάση ζωής Η αρνητική εξέλιξη στη ζωή του ήρωα σηματοδοτείται ως επανιεράρχηση αξιών ως ριζική μεταμόρφωση του ήρωα Ο κρητικός βρίσκει τώρα την πλήρωση μέσα στην αγάπη του άλλου και όχι όπως πριν στον εξοντωτικό ανταγωνισμό Ο αρχικά επικός ήρωας της επανάστασης εξελίσσεται σε φιλειρηνιστή που laquoχαρά δεν του ναι ο πόλεμοςraquo Στ 6 χώρος χρόνος αναδρομή στο παρελθόν Κρήτη όταν κάθε φορά που έβλεπε Τούρκο ζητούσε μαχαίριΣτ 7-14 χώρος χρόνος παρόν περίοδος της προσφυγιάς ( πιθανόν Επτάνησα ) Ο Κρητικός στο παρόν την ώρα που αφηγείται την ιστορία του είναι ένας πρόσφυγας ζητιάνος ( ομηρική επίδραση)Στ 7-8 διασκελισμός στο στίχο ndash πρωτοποριακή τεχνική για την εποχή τουΣτ 10-13 ο εφιάλτης του Ο Κρητικός έχει στιγματιστεί και μεταμορφωθεί από το ακραίο βίωμα η μαγική επίδραση από το δάκρυ συνεχίζει να υφίσταταιΣτ 15-16 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσαΣτ 17-20 χρονική μετατόπιση στο παρελθόν στην Κρήτη Δίνονται πληροφορίες για τα ηρωικά χρόνια της εξέγερσης των Κρητών ενάντια στους Τούρκους καθώς και για τη ζωή του ήρωα Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες το όνομα Γιουσούφ αποδιδόταν στον Αγριαλή που η κατοικία του ήταν μερικά χιλιόμετρα από τη Λαβύρινθο και που τα αντίποινα για την εξόντωσή του σε ενέδρα από τους Έλληνες στοίχισαν τη ζωή σε 800 άτομα περίπουΣτ 21-22 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσα επιστροφή στην αγωνιώδη προσπάθεια της σωτηρίαςΣτ 23-24 Δραματικό απρόοπτο Ακούγεται ένας ήχος γλυκός απροσδιόριστος που συνεπαίρνει τον ήρωα τον μαγεύει και τον οδηγεί στον κόσμο του ονείρου Στ 25 κε Στην προσπάθειά του να τον εντοπίσει δίνει εξαιρετικής ομορφιάς εικόνες Προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά ( στα συγκριτικά μέλη τους) με τρεις ομηρικού τύπου παρομοιώσεις (πολύστιχες) Στ 25-28 1η παρομοίωση με θέμα εμπνευσμένο από τη βουκολική ποίηση- εντυπωσιακές οπτικές εικόνες δραματικός ενεστώτας πολυσύνδετο ( καιhellipκαιhellip)

12

Στ 26 τrsquo άστρο του βραδιού η Σελήνη ή η ΠούλιαΣτ 28 σχήμα χιαστό ( του δέντρου και του λουλουδιού

που ανοίγει και λυγάει)Στ 29-34 2η παρομοίωση ειρηνική ποιμενική εικόνα στεριανήΣτ 29 σύνδεση με την κρητική λογοτεχνίαΣτ 32 χιαστό ( η θάλασσα πολύ μακριά

πολύ μακριά η πεδιάδα)Στ 34 αυτή η ροδοδάκτυλη αυγή (ομηρική επίδραση)Στ 35-42 3η παρομοίωση ποιμενική ειρηνική πάλι προβάλλεται η αγάπη του για την πατρίδα του εικόνες ενός χαρούμενου φυσικού περιβάλλοντος Παρατηρούμε τρεις παρομοιώσεις που κλιμακώνονται με σταδιακά περισσότερους στίχους ( 4 6 8 )Στ 37 τrsquo άστρο τrsquo ουρανού περίφραση ο ήλιοςΣτ 38 προσωποποίηση ( βουνά κάμποι θάλασσες)Στ 42 ο στίχος επανέρχεται και στους Ελεύθερους ΠολιορκημένουςΣτ 39 42 μοτίβα επαναλαμβανόμενα εμφατικά ο Κρητικός εκφράζει την αγάπη του για την πατρίδαΣτ 43 ασύνδετοΣτ46 ήχος χωρίς αντίλαλο υπερλογικό φαινόμενοΣτ 52 πολυσύνδετο σχήμα συσσώρευσηςΣτ 54 στοιχείο κινδύνου ο Κρητικός κινδυνεύει να πεθάνει ( Θρησκευτικό στοιχείο ndash χωρισμός σώματος-ψυχής)Στ 55 ο στίχος σταματά αίσθηση κενού μετά από ακραίες συναισθηματικές καταστάσειςΟ μουσικός αυτός ήχος με τη γλυκύτητά του αποσυντονίζει τον Κρητικό του εξουδετερώνει το αγωνιστικό του φρόνημα με αποτέλεσμα να χάσει τη μεγάλη μάχη που είναι η σωτηρία της αγαπημένης τουΣτ 57-58 Μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης και την παύση του ήχου έχουμε αφηγηματικό κενό Το ποίημα τελειώνει με μια αντίθεση laquoκαι τέλος φτάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη την απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη raquo Με τις αντιθέσεις δίνεται καλύτερα η αντιφατικότητα των συναισθημάτων και προκαλείται ένταση Το τέλος του ποιήματος είναι πολύ λιτό σχεδόν απότομο Επίσης απουσιάζει κάθε στοιχείο θρήνου εκ μέρους του ήρωα ( θα συναντήσει άλλωστε την ψυχή της στον Παράδεισο) Το ποίημα κλείνει με το σχήμα του κύκλου ( ακρογιάλι)

Ο γλυκύς ήχος Το 2ο ποιητικό θέμα του Σολωμού ( το 1ο είναι η φεγγαροντυμένη) Ενώ κολυμπά για να φτάσει στη στεριά ένας ήχος απερίγραπτος τον συνεπαίρνει Έχουμε αναλογίες με την επίδραση του τραγουδιού των Σειρήνων Ο Σολωμός παρουσιάζει το θέμα του ακολουθώντας μια συγκεκριμένη δομήα) εμφάνιση του ήχου( στ 23-24)β) τι δεν ήταν ο ήχος - δεν ήταν ερωτικό κοριτσίστικο τραγούδι

13

- δεν ήταν κελάηδημα αηδονιού - δεν ήταν μουσική από σουραύλι γ) γνωρίσματα του ήχου ( στ 44-45)δ) επίδραση του ήχου στην ψυχή του ήρωα ( στ 51-54)ε) παύση του ήχου και το αποτέλεσμα ( στ 55- 56)Ο σαγηνευτικός ήχος μαγεύει τον ήρωα που προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά Προβαίνει σε τρεις συγκρίσεις ndash παρομοιώσεις που τις αποκλείει Η επιλογή των παρομοιώσεων ndash εκδοχών δεν είναι τυχαία Από το ανθρώπινο είδος επιλέγεται το πιο όμορφο τραγούδι το ερωτικό Από τα πουλιά επιλέγεται το πιο μαγευτικό το κελάηδημα του αηδονιού Από τα μουσικά όργανα ο ήχος από σουραύλι ένας ήχος που δένει αρμονικά με την ομορφιά της φύσης

Γνωρίσματα του ήχου ήταν μοναδικός ήταν μουσική που δεν υπάρχουν λόγια να περιγραφεί ήταν λεπτός ( στ 45) δεν είχε αντίλαλο ( λόγω υπερφυσικότητας) η πηγή του απροσδιόριστη ήταν ευωδιαστός ήταν πλούσιος ( στ 48) ευχάριστος με καταλυτική δύναμη παρομοιάζεται με τον Έρωτα

και το Θάνατο ndash κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απrsquo αυτούς

Θέματα επτανησιακής σχολής- Πατρίδα ο Κρητικός είναι αγωνιστής-πρότυπο κατά την περίοδο που

πολεμούσε στην Κρήτη Ο ίδιος και οι σύντροφοί του αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του τόπου τους Η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τον εχθρό και τώρα ο ίδιος υποφέρει από νοσταλγία και πονά για την προσφυγιά

- Γυναίκα η εκτενής περιγραφή της φεγγαροντυμένης αλλά και παρουσία της αρραβωνιαστικιάς που τη διακρίνουν όλες οι σωματικές και ψυχικές αρετές

- Θρησκεία οι θρησκευτικές αντιλήψεις που εκφράζονται στην ενότητα 2[19] η μεταμόρφωση της φύσης στη θάλασσα σε ναό και τα θεϊκά στοιχεία που έχει η μορφή της φεγγαροντυμένης

- Φύση στοιχεία της φύσης είναι διάσπαρτα σε όλο το κείμενο ( καταιγίδα θάλασσα ηρεμία παρομοιώσεις αστέρια γκρεμός κα

ΕικονοπλασίαΤο ποίημα είναι πλούσιο σε εικόνες ποικίλες που εξασφαλίζουν στην αφήγηση ζωντάνια και παραστατικότητα Άλλες εικόνες είναι απόλυτα ρεαλιστικές ( καταιγίδα θανάτωση των μελών της οικογένειας του Κρητικού) άλλες είναι λυρικές και φανταστικές ( φεγγαροντυμένη γλυκός ήχος) και άλλες υπερβατικές - φανταστικές ( Δευτέρα Παρουσία Παράδεισος Έσχατη Κρίση) Επίσης οι εικόνες απευθύνονται σε όλες τις

14

αισθήσεις ( οπτικές ακουστικές οσφρητικές κινητικές) του αναγνώστη και τον κάνουν να συμμετέχει με όλο του το είναι

Τα πρόσωπα Ο Κρητικός ο κεντρικός ήρωας Δρα σε όλες τις βαθμίδες του

χρόνου και συνομιλεί με άλλα πρόσωπα Βασανισμένος στο παρελθόν έρημος και μόνος στο αφηγηματικό παρόν δυστυχής και απελπισμένος μετά το θάνατο της αγαπημένης του Από γενναίος πολεμιστής έχει γίνει περιφρονημένος και ζητιάνος Στην ψυχή του όμως κουβαλάει το θάρρος τη γενναιότητα την αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία Ακόμη πιστεύει σε αξίες όπως η τιμή και η αφοσίωση Πιστεύει σε θρησκευτικές αξίες και η ευαισθησία του φαίνεται ιδιαίτερα στους δεσμούς του με τη φύση στα οράματα που βλέπει και στους ήχους που ακούει

Η κόρη σε δύο σημεία δρα ως ψυχή που τραγουδά στην πόρτα του Παράδεισου και όταν σφίγγεται πάνω στον αγαπημένο της από χαρά μετά το γαλήνεμα της θάλασσας

Οι νεκροί είναι πρόσωπα υπερβατικά που όμως δεν προσδίδουν πένθιμη ατμόσφαιρα στην αφήγηση αφού κινούνται και δρουν όπως οι ζωντανοί Δίνουν πληροφορίες για την ψυχή της αγαπημένης

η Φεγγαροντυμένη ένα από τα δύο κυρίαρχα ποιητικά θέματα Της αφιερώνονται 46 στίχοι Είναι μια οπτασία άυλη φωτεινή με θεϊκές ιδιότητες γεμάτη συμπόνια για τον Κρητικό Η συμπάθεια και η έλξη της για τον Κρητικό είναι και η μόνη δράση της στο ποίημα

Οι Τούρκοι απάνθρωποι εχθροί γεμάτοι σκληρότητα που βασανίζουν αιχμαλωτίζουν και σκοτώνουν ακόμα και ηλικιωμένους ανθρώπους

Οικογένεια συμπολεμιστές Η οικογένεια γνώρισε τον πόνο και το θάνατο στην προσπάθεια να αγωνιστούν για την πατρίδα Οι συμπολεμιστές πολέμησαν παλικαρίσια σε άνισες μάχες και έδωσαν τη ζωή τους για το ιδανικό της ελευθερίας

15

μπορεί να είναι η ίδια η άφθαστη και απροσπέλαστη ενότητα ψυχής και φύσης Τελικά ίσως πρόκειται για κάτι πιο αφηρημένο Μοιάζει να είναι η θεϊκή αρχή του Έρωτα που εμφανίζεται με διάφορες μορφές ( ψυχή της γήινης αγαπημένης Παναγία άλλη μητρική μορφή) Είναι μια ιδανική μορφή ίσως έμφυτη (όπως οι ιδέες που πίστευε ο Πλάτων) ενσάρκωση της πλατωνικής ιδέας της ομορφιάς της καλοσύνης της δικαιοσύνης και της αρμονίας Η φεγγαροντυμένη παραμένει καθαρά σολωμική σύλληψη που συνδέει τον ελληνικό ανθρωπισμό ( η φύση ως χώρος του κάλλους και της αρμονίας) με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος Η φεγγαροντυμένη αποτελεί μια προσπάθεια σύνθεσης ενός πλάσματος που θα συνασπίζει τις τρεις υποστάσεις του φυσικού την εξωτερική φύση τον ηθικοπνευματικό χαρακτήρα του ανθρώπου και το θεόΕπιδράσεις στο απόσπασμα

Ερωτόκριτος laquo τρυφερό κλωνάριraquo ο γκρεμός ως σύμβολο δεινών Δημοτικό τραγούδι το εξωλογικό στοιχείο ο αριθ 3 ( τριπλή επανάληψη του καν) Θρησκεία το περπάτημα στη θάλασσα χωρίς να βουλιάζει η μορφή Αρχαιότητα πλατωνικές απηχήσεις της θεωρίας των Ιδεών Ιταλικό ς κλασικισμός νύμφες στη φύση κάτω από το φεγγαρόφωτο Ρομαντισμός Η Ιδέα που κυριαρχεί στη φύση Δάντης μορφές που μοιάζουν στη Φεγγαροντυμένη

5[ 22] Ο Κρητικός συνεχίζει την ιστορία του χωρίς διακοπή Η γυναίκα συμμερίζεται τον πόνο του τόσο πολύ ώστε δάκρυα ξεπηδούν απrsquo τα μάτια της τα οποία τώρα του θυμίζουν την αρραβωνιαστικιά του Χάνεται αλλά ενώ φεύγει εκείνος νιώθει ένα δάκρυ της στην παλάμη του Ξεκινά μια παρέκβαση από τη διήγησή του καθώς το χέρι που δέχτηκε το δάκρυ της φεγγαροντυμένης του φέρνει στο νου το χέρι του όταν στην Κρήτη σκότωνε με το μαχαίρι τους Τούρκους Τώρα το χέρι αυτό αντί να το χρησιμοποιεί στη μάχη το απλώνει ζητιανεύοντας στους περαστικούς που τον λυπούνται Έτσι αξιολύπητος και θλιβερός βασανίζεται από σκληρούς εφιάλτες στον ύπνο του Ονειρεύεται ξανά και ξανά την τρικυμισμένη θάλασσα που απειλεί την κοπέλα Όμως όταν βάλει την παλάμη στο μέτωπό του αμέσως γαληνεύει Η αναφορά στη γαλήνη είναι σα να τον επαναφέρει στην ιστορία που είχε διακόψει και τη συνεχίζει Επιστρέφει στο σημείο που κολυμπούσε και το χέρι του σα να οπλίστηκε με νέα δύναμη μετά το δάκρυ της φεγγαροντυμένης μια δύναμη που δεν την είχε όταν πολεμούσε τους Τούρκους Έτσι με μια ακόμη αναδρομή αρχίζει μια αφήγηση των πολεμικών του κατορθωμάτων στην Κρήτη Ο Κρητικός επανέρχεται στη διήγηση της προσπάθειάς του να σωθούν από το ναυάγιο και περιγράφει πόσο δυνατά χτυπούσε η καρδιά του όπως ακουμπούσε δίπλα στην αγαπημένη του και κολυμπούσε με μεγάλη δύναμη Ο ρυθμός του όμως χαλαρώνει καθώς αρχίζει να ακούγεται ένας ήχος γλυκός απόκοσμος και απροσδιόριστος Δεν του θυμίζει τίποτα γνωστό και

11

τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί του Ο υπερφυσικός αυτός ήχος είναι τόσο δυνατός που μόνο ο Έρωτας κι ο θάνατος είναι τόσο δυνατοί Νιώθει ότι τον γεμίζει ολοκληρωτικά και όταν σταματά του επιτρέπει να γεμίσει πάλι από την παρουσία της αγαπημένης του Κατορθώνει τελικά να φτάσει στην ακτή όμως η κοπέλα είναι πια νεκρή Έτσι τελειώνει το ποίημα όπως άρχισε με μια αναφορά στην ακτή (σχήμα κύκλου)Στ 12 η θεϊκή μορφή αντιδρά ανθρώπινα μπροστά στον ανθρώπινο πόνο Πριν εξαφανιστεί χαμογελά στον ήρωα εμψυχώνοντας τον μrsquo αυτόν τον τρόπο Σχήμα αντίθεσης στους 2 πρώτους στίχουςΣτ 3 άκουσα= ένιωσα το έχουμε ξανασυναντήσει μrsquo αυτή τη σημασία Το δάκρυ της φεγγαροντυμένης που είναι σύμβολο δύναμης έχει μια μαγική δύναμη Αρχικά παραλύει και αποδυναμώνει τον ήρωα στη συνέχεια όμως τον ισχυροποιεί (με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάτα)Στ1-4 χώρος-χρόνος ναυαγίουΣτ5 αφηγηματικό επίπεδο παρόν χρόνος της αφήγησης προσφυγιά η εικόνα του ψωμοζήτη ζητιάνου που εναποθέτει την επιβίωσή του στην αγάπη των συνανθρώπων του προβάλλεται ως το αντίθετο ήθος και στάση ζωής Η αρνητική εξέλιξη στη ζωή του ήρωα σηματοδοτείται ως επανιεράρχηση αξιών ως ριζική μεταμόρφωση του ήρωα Ο κρητικός βρίσκει τώρα την πλήρωση μέσα στην αγάπη του άλλου και όχι όπως πριν στον εξοντωτικό ανταγωνισμό Ο αρχικά επικός ήρωας της επανάστασης εξελίσσεται σε φιλειρηνιστή που laquoχαρά δεν του ναι ο πόλεμοςraquo Στ 6 χώρος χρόνος αναδρομή στο παρελθόν Κρήτη όταν κάθε φορά που έβλεπε Τούρκο ζητούσε μαχαίριΣτ 7-14 χώρος χρόνος παρόν περίοδος της προσφυγιάς ( πιθανόν Επτάνησα ) Ο Κρητικός στο παρόν την ώρα που αφηγείται την ιστορία του είναι ένας πρόσφυγας ζητιάνος ( ομηρική επίδραση)Στ 7-8 διασκελισμός στο στίχο ndash πρωτοποριακή τεχνική για την εποχή τουΣτ 10-13 ο εφιάλτης του Ο Κρητικός έχει στιγματιστεί και μεταμορφωθεί από το ακραίο βίωμα η μαγική επίδραση από το δάκρυ συνεχίζει να υφίσταταιΣτ 15-16 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσαΣτ 17-20 χρονική μετατόπιση στο παρελθόν στην Κρήτη Δίνονται πληροφορίες για τα ηρωικά χρόνια της εξέγερσης των Κρητών ενάντια στους Τούρκους καθώς και για τη ζωή του ήρωα Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες το όνομα Γιουσούφ αποδιδόταν στον Αγριαλή που η κατοικία του ήταν μερικά χιλιόμετρα από τη Λαβύρινθο και που τα αντίποινα για την εξόντωσή του σε ενέδρα από τους Έλληνες στοίχισαν τη ζωή σε 800 άτομα περίπουΣτ 21-22 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσα επιστροφή στην αγωνιώδη προσπάθεια της σωτηρίαςΣτ 23-24 Δραματικό απρόοπτο Ακούγεται ένας ήχος γλυκός απροσδιόριστος που συνεπαίρνει τον ήρωα τον μαγεύει και τον οδηγεί στον κόσμο του ονείρου Στ 25 κε Στην προσπάθειά του να τον εντοπίσει δίνει εξαιρετικής ομορφιάς εικόνες Προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά ( στα συγκριτικά μέλη τους) με τρεις ομηρικού τύπου παρομοιώσεις (πολύστιχες) Στ 25-28 1η παρομοίωση με θέμα εμπνευσμένο από τη βουκολική ποίηση- εντυπωσιακές οπτικές εικόνες δραματικός ενεστώτας πολυσύνδετο ( καιhellipκαιhellip)

12

Στ 26 τrsquo άστρο του βραδιού η Σελήνη ή η ΠούλιαΣτ 28 σχήμα χιαστό ( του δέντρου και του λουλουδιού

που ανοίγει και λυγάει)Στ 29-34 2η παρομοίωση ειρηνική ποιμενική εικόνα στεριανήΣτ 29 σύνδεση με την κρητική λογοτεχνίαΣτ 32 χιαστό ( η θάλασσα πολύ μακριά

πολύ μακριά η πεδιάδα)Στ 34 αυτή η ροδοδάκτυλη αυγή (ομηρική επίδραση)Στ 35-42 3η παρομοίωση ποιμενική ειρηνική πάλι προβάλλεται η αγάπη του για την πατρίδα του εικόνες ενός χαρούμενου φυσικού περιβάλλοντος Παρατηρούμε τρεις παρομοιώσεις που κλιμακώνονται με σταδιακά περισσότερους στίχους ( 4 6 8 )Στ 37 τrsquo άστρο τrsquo ουρανού περίφραση ο ήλιοςΣτ 38 προσωποποίηση ( βουνά κάμποι θάλασσες)Στ 42 ο στίχος επανέρχεται και στους Ελεύθερους ΠολιορκημένουςΣτ 39 42 μοτίβα επαναλαμβανόμενα εμφατικά ο Κρητικός εκφράζει την αγάπη του για την πατρίδαΣτ 43 ασύνδετοΣτ46 ήχος χωρίς αντίλαλο υπερλογικό φαινόμενοΣτ 52 πολυσύνδετο σχήμα συσσώρευσηςΣτ 54 στοιχείο κινδύνου ο Κρητικός κινδυνεύει να πεθάνει ( Θρησκευτικό στοιχείο ndash χωρισμός σώματος-ψυχής)Στ 55 ο στίχος σταματά αίσθηση κενού μετά από ακραίες συναισθηματικές καταστάσειςΟ μουσικός αυτός ήχος με τη γλυκύτητά του αποσυντονίζει τον Κρητικό του εξουδετερώνει το αγωνιστικό του φρόνημα με αποτέλεσμα να χάσει τη μεγάλη μάχη που είναι η σωτηρία της αγαπημένης τουΣτ 57-58 Μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης και την παύση του ήχου έχουμε αφηγηματικό κενό Το ποίημα τελειώνει με μια αντίθεση laquoκαι τέλος φτάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη την απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη raquo Με τις αντιθέσεις δίνεται καλύτερα η αντιφατικότητα των συναισθημάτων και προκαλείται ένταση Το τέλος του ποιήματος είναι πολύ λιτό σχεδόν απότομο Επίσης απουσιάζει κάθε στοιχείο θρήνου εκ μέρους του ήρωα ( θα συναντήσει άλλωστε την ψυχή της στον Παράδεισο) Το ποίημα κλείνει με το σχήμα του κύκλου ( ακρογιάλι)

Ο γλυκύς ήχος Το 2ο ποιητικό θέμα του Σολωμού ( το 1ο είναι η φεγγαροντυμένη) Ενώ κολυμπά για να φτάσει στη στεριά ένας ήχος απερίγραπτος τον συνεπαίρνει Έχουμε αναλογίες με την επίδραση του τραγουδιού των Σειρήνων Ο Σολωμός παρουσιάζει το θέμα του ακολουθώντας μια συγκεκριμένη δομήα) εμφάνιση του ήχου( στ 23-24)β) τι δεν ήταν ο ήχος - δεν ήταν ερωτικό κοριτσίστικο τραγούδι

13

- δεν ήταν κελάηδημα αηδονιού - δεν ήταν μουσική από σουραύλι γ) γνωρίσματα του ήχου ( στ 44-45)δ) επίδραση του ήχου στην ψυχή του ήρωα ( στ 51-54)ε) παύση του ήχου και το αποτέλεσμα ( στ 55- 56)Ο σαγηνευτικός ήχος μαγεύει τον ήρωα που προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά Προβαίνει σε τρεις συγκρίσεις ndash παρομοιώσεις που τις αποκλείει Η επιλογή των παρομοιώσεων ndash εκδοχών δεν είναι τυχαία Από το ανθρώπινο είδος επιλέγεται το πιο όμορφο τραγούδι το ερωτικό Από τα πουλιά επιλέγεται το πιο μαγευτικό το κελάηδημα του αηδονιού Από τα μουσικά όργανα ο ήχος από σουραύλι ένας ήχος που δένει αρμονικά με την ομορφιά της φύσης

Γνωρίσματα του ήχου ήταν μοναδικός ήταν μουσική που δεν υπάρχουν λόγια να περιγραφεί ήταν λεπτός ( στ 45) δεν είχε αντίλαλο ( λόγω υπερφυσικότητας) η πηγή του απροσδιόριστη ήταν ευωδιαστός ήταν πλούσιος ( στ 48) ευχάριστος με καταλυτική δύναμη παρομοιάζεται με τον Έρωτα

και το Θάνατο ndash κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απrsquo αυτούς

Θέματα επτανησιακής σχολής- Πατρίδα ο Κρητικός είναι αγωνιστής-πρότυπο κατά την περίοδο που

πολεμούσε στην Κρήτη Ο ίδιος και οι σύντροφοί του αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του τόπου τους Η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τον εχθρό και τώρα ο ίδιος υποφέρει από νοσταλγία και πονά για την προσφυγιά

- Γυναίκα η εκτενής περιγραφή της φεγγαροντυμένης αλλά και παρουσία της αρραβωνιαστικιάς που τη διακρίνουν όλες οι σωματικές και ψυχικές αρετές

- Θρησκεία οι θρησκευτικές αντιλήψεις που εκφράζονται στην ενότητα 2[19] η μεταμόρφωση της φύσης στη θάλασσα σε ναό και τα θεϊκά στοιχεία που έχει η μορφή της φεγγαροντυμένης

- Φύση στοιχεία της φύσης είναι διάσπαρτα σε όλο το κείμενο ( καταιγίδα θάλασσα ηρεμία παρομοιώσεις αστέρια γκρεμός κα

ΕικονοπλασίαΤο ποίημα είναι πλούσιο σε εικόνες ποικίλες που εξασφαλίζουν στην αφήγηση ζωντάνια και παραστατικότητα Άλλες εικόνες είναι απόλυτα ρεαλιστικές ( καταιγίδα θανάτωση των μελών της οικογένειας του Κρητικού) άλλες είναι λυρικές και φανταστικές ( φεγγαροντυμένη γλυκός ήχος) και άλλες υπερβατικές - φανταστικές ( Δευτέρα Παρουσία Παράδεισος Έσχατη Κρίση) Επίσης οι εικόνες απευθύνονται σε όλες τις

14

αισθήσεις ( οπτικές ακουστικές οσφρητικές κινητικές) του αναγνώστη και τον κάνουν να συμμετέχει με όλο του το είναι

Τα πρόσωπα Ο Κρητικός ο κεντρικός ήρωας Δρα σε όλες τις βαθμίδες του

χρόνου και συνομιλεί με άλλα πρόσωπα Βασανισμένος στο παρελθόν έρημος και μόνος στο αφηγηματικό παρόν δυστυχής και απελπισμένος μετά το θάνατο της αγαπημένης του Από γενναίος πολεμιστής έχει γίνει περιφρονημένος και ζητιάνος Στην ψυχή του όμως κουβαλάει το θάρρος τη γενναιότητα την αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία Ακόμη πιστεύει σε αξίες όπως η τιμή και η αφοσίωση Πιστεύει σε θρησκευτικές αξίες και η ευαισθησία του φαίνεται ιδιαίτερα στους δεσμούς του με τη φύση στα οράματα που βλέπει και στους ήχους που ακούει

Η κόρη σε δύο σημεία δρα ως ψυχή που τραγουδά στην πόρτα του Παράδεισου και όταν σφίγγεται πάνω στον αγαπημένο της από χαρά μετά το γαλήνεμα της θάλασσας

Οι νεκροί είναι πρόσωπα υπερβατικά που όμως δεν προσδίδουν πένθιμη ατμόσφαιρα στην αφήγηση αφού κινούνται και δρουν όπως οι ζωντανοί Δίνουν πληροφορίες για την ψυχή της αγαπημένης

η Φεγγαροντυμένη ένα από τα δύο κυρίαρχα ποιητικά θέματα Της αφιερώνονται 46 στίχοι Είναι μια οπτασία άυλη φωτεινή με θεϊκές ιδιότητες γεμάτη συμπόνια για τον Κρητικό Η συμπάθεια και η έλξη της για τον Κρητικό είναι και η μόνη δράση της στο ποίημα

Οι Τούρκοι απάνθρωποι εχθροί γεμάτοι σκληρότητα που βασανίζουν αιχμαλωτίζουν και σκοτώνουν ακόμα και ηλικιωμένους ανθρώπους

Οικογένεια συμπολεμιστές Η οικογένεια γνώρισε τον πόνο και το θάνατο στην προσπάθεια να αγωνιστούν για την πατρίδα Οι συμπολεμιστές πολέμησαν παλικαρίσια σε άνισες μάχες και έδωσαν τη ζωή τους για το ιδανικό της ελευθερίας

15

τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί του Ο υπερφυσικός αυτός ήχος είναι τόσο δυνατός που μόνο ο Έρωτας κι ο θάνατος είναι τόσο δυνατοί Νιώθει ότι τον γεμίζει ολοκληρωτικά και όταν σταματά του επιτρέπει να γεμίσει πάλι από την παρουσία της αγαπημένης του Κατορθώνει τελικά να φτάσει στην ακτή όμως η κοπέλα είναι πια νεκρή Έτσι τελειώνει το ποίημα όπως άρχισε με μια αναφορά στην ακτή (σχήμα κύκλου)Στ 12 η θεϊκή μορφή αντιδρά ανθρώπινα μπροστά στον ανθρώπινο πόνο Πριν εξαφανιστεί χαμογελά στον ήρωα εμψυχώνοντας τον μrsquo αυτόν τον τρόπο Σχήμα αντίθεσης στους 2 πρώτους στίχουςΣτ 3 άκουσα= ένιωσα το έχουμε ξανασυναντήσει μrsquo αυτή τη σημασία Το δάκρυ της φεγγαροντυμένης που είναι σύμβολο δύναμης έχει μια μαγική δύναμη Αρχικά παραλύει και αποδυναμώνει τον ήρωα στη συνέχεια όμως τον ισχυροποιεί (με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάτα)Στ1-4 χώρος-χρόνος ναυαγίουΣτ5 αφηγηματικό επίπεδο παρόν χρόνος της αφήγησης προσφυγιά η εικόνα του ψωμοζήτη ζητιάνου που εναποθέτει την επιβίωσή του στην αγάπη των συνανθρώπων του προβάλλεται ως το αντίθετο ήθος και στάση ζωής Η αρνητική εξέλιξη στη ζωή του ήρωα σηματοδοτείται ως επανιεράρχηση αξιών ως ριζική μεταμόρφωση του ήρωα Ο κρητικός βρίσκει τώρα την πλήρωση μέσα στην αγάπη του άλλου και όχι όπως πριν στον εξοντωτικό ανταγωνισμό Ο αρχικά επικός ήρωας της επανάστασης εξελίσσεται σε φιλειρηνιστή που laquoχαρά δεν του ναι ο πόλεμοςraquo Στ 6 χώρος χρόνος αναδρομή στο παρελθόν Κρήτη όταν κάθε φορά που έβλεπε Τούρκο ζητούσε μαχαίριΣτ 7-14 χώρος χρόνος παρόν περίοδος της προσφυγιάς ( πιθανόν Επτάνησα ) Ο Κρητικός στο παρόν την ώρα που αφηγείται την ιστορία του είναι ένας πρόσφυγας ζητιάνος ( ομηρική επίδραση)Στ 7-8 διασκελισμός στο στίχο ndash πρωτοποριακή τεχνική για την εποχή τουΣτ 10-13 ο εφιάλτης του Ο Κρητικός έχει στιγματιστεί και μεταμορφωθεί από το ακραίο βίωμα η μαγική επίδραση από το δάκρυ συνεχίζει να υφίσταταιΣτ 15-16 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσαΣτ 17-20 χρονική μετατόπιση στο παρελθόν στην Κρήτη Δίνονται πληροφορίες για τα ηρωικά χρόνια της εξέγερσης των Κρητών ενάντια στους Τούρκους καθώς και για τη ζωή του ήρωα Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες το όνομα Γιουσούφ αποδιδόταν στον Αγριαλή που η κατοικία του ήταν μερικά χιλιόμετρα από τη Λαβύρινθο και που τα αντίποινα για την εξόντωσή του σε ενέδρα από τους Έλληνες στοίχισαν τη ζωή σε 800 άτομα περίπουΣτ 21-22 χώρος ndash χρόνος ναυάγιο θάλασσα επιστροφή στην αγωνιώδη προσπάθεια της σωτηρίαςΣτ 23-24 Δραματικό απρόοπτο Ακούγεται ένας ήχος γλυκός απροσδιόριστος που συνεπαίρνει τον ήρωα τον μαγεύει και τον οδηγεί στον κόσμο του ονείρου Στ 25 κε Στην προσπάθειά του να τον εντοπίσει δίνει εξαιρετικής ομορφιάς εικόνες Προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά ( στα συγκριτικά μέλη τους) με τρεις ομηρικού τύπου παρομοιώσεις (πολύστιχες) Στ 25-28 1η παρομοίωση με θέμα εμπνευσμένο από τη βουκολική ποίηση- εντυπωσιακές οπτικές εικόνες δραματικός ενεστώτας πολυσύνδετο ( καιhellipκαιhellip)

12

Στ 26 τrsquo άστρο του βραδιού η Σελήνη ή η ΠούλιαΣτ 28 σχήμα χιαστό ( του δέντρου και του λουλουδιού

που ανοίγει και λυγάει)Στ 29-34 2η παρομοίωση ειρηνική ποιμενική εικόνα στεριανήΣτ 29 σύνδεση με την κρητική λογοτεχνίαΣτ 32 χιαστό ( η θάλασσα πολύ μακριά

πολύ μακριά η πεδιάδα)Στ 34 αυτή η ροδοδάκτυλη αυγή (ομηρική επίδραση)Στ 35-42 3η παρομοίωση ποιμενική ειρηνική πάλι προβάλλεται η αγάπη του για την πατρίδα του εικόνες ενός χαρούμενου φυσικού περιβάλλοντος Παρατηρούμε τρεις παρομοιώσεις που κλιμακώνονται με σταδιακά περισσότερους στίχους ( 4 6 8 )Στ 37 τrsquo άστρο τrsquo ουρανού περίφραση ο ήλιοςΣτ 38 προσωποποίηση ( βουνά κάμποι θάλασσες)Στ 42 ο στίχος επανέρχεται και στους Ελεύθερους ΠολιορκημένουςΣτ 39 42 μοτίβα επαναλαμβανόμενα εμφατικά ο Κρητικός εκφράζει την αγάπη του για την πατρίδαΣτ 43 ασύνδετοΣτ46 ήχος χωρίς αντίλαλο υπερλογικό φαινόμενοΣτ 52 πολυσύνδετο σχήμα συσσώρευσηςΣτ 54 στοιχείο κινδύνου ο Κρητικός κινδυνεύει να πεθάνει ( Θρησκευτικό στοιχείο ndash χωρισμός σώματος-ψυχής)Στ 55 ο στίχος σταματά αίσθηση κενού μετά από ακραίες συναισθηματικές καταστάσειςΟ μουσικός αυτός ήχος με τη γλυκύτητά του αποσυντονίζει τον Κρητικό του εξουδετερώνει το αγωνιστικό του φρόνημα με αποτέλεσμα να χάσει τη μεγάλη μάχη που είναι η σωτηρία της αγαπημένης τουΣτ 57-58 Μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης και την παύση του ήχου έχουμε αφηγηματικό κενό Το ποίημα τελειώνει με μια αντίθεση laquoκαι τέλος φτάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη την απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη raquo Με τις αντιθέσεις δίνεται καλύτερα η αντιφατικότητα των συναισθημάτων και προκαλείται ένταση Το τέλος του ποιήματος είναι πολύ λιτό σχεδόν απότομο Επίσης απουσιάζει κάθε στοιχείο θρήνου εκ μέρους του ήρωα ( θα συναντήσει άλλωστε την ψυχή της στον Παράδεισο) Το ποίημα κλείνει με το σχήμα του κύκλου ( ακρογιάλι)

Ο γλυκύς ήχος Το 2ο ποιητικό θέμα του Σολωμού ( το 1ο είναι η φεγγαροντυμένη) Ενώ κολυμπά για να φτάσει στη στεριά ένας ήχος απερίγραπτος τον συνεπαίρνει Έχουμε αναλογίες με την επίδραση του τραγουδιού των Σειρήνων Ο Σολωμός παρουσιάζει το θέμα του ακολουθώντας μια συγκεκριμένη δομήα) εμφάνιση του ήχου( στ 23-24)β) τι δεν ήταν ο ήχος - δεν ήταν ερωτικό κοριτσίστικο τραγούδι

13

- δεν ήταν κελάηδημα αηδονιού - δεν ήταν μουσική από σουραύλι γ) γνωρίσματα του ήχου ( στ 44-45)δ) επίδραση του ήχου στην ψυχή του ήρωα ( στ 51-54)ε) παύση του ήχου και το αποτέλεσμα ( στ 55- 56)Ο σαγηνευτικός ήχος μαγεύει τον ήρωα που προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά Προβαίνει σε τρεις συγκρίσεις ndash παρομοιώσεις που τις αποκλείει Η επιλογή των παρομοιώσεων ndash εκδοχών δεν είναι τυχαία Από το ανθρώπινο είδος επιλέγεται το πιο όμορφο τραγούδι το ερωτικό Από τα πουλιά επιλέγεται το πιο μαγευτικό το κελάηδημα του αηδονιού Από τα μουσικά όργανα ο ήχος από σουραύλι ένας ήχος που δένει αρμονικά με την ομορφιά της φύσης

Γνωρίσματα του ήχου ήταν μοναδικός ήταν μουσική που δεν υπάρχουν λόγια να περιγραφεί ήταν λεπτός ( στ 45) δεν είχε αντίλαλο ( λόγω υπερφυσικότητας) η πηγή του απροσδιόριστη ήταν ευωδιαστός ήταν πλούσιος ( στ 48) ευχάριστος με καταλυτική δύναμη παρομοιάζεται με τον Έρωτα

και το Θάνατο ndash κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απrsquo αυτούς

Θέματα επτανησιακής σχολής- Πατρίδα ο Κρητικός είναι αγωνιστής-πρότυπο κατά την περίοδο που

πολεμούσε στην Κρήτη Ο ίδιος και οι σύντροφοί του αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του τόπου τους Η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τον εχθρό και τώρα ο ίδιος υποφέρει από νοσταλγία και πονά για την προσφυγιά

- Γυναίκα η εκτενής περιγραφή της φεγγαροντυμένης αλλά και παρουσία της αρραβωνιαστικιάς που τη διακρίνουν όλες οι σωματικές και ψυχικές αρετές

- Θρησκεία οι θρησκευτικές αντιλήψεις που εκφράζονται στην ενότητα 2[19] η μεταμόρφωση της φύσης στη θάλασσα σε ναό και τα θεϊκά στοιχεία που έχει η μορφή της φεγγαροντυμένης

- Φύση στοιχεία της φύσης είναι διάσπαρτα σε όλο το κείμενο ( καταιγίδα θάλασσα ηρεμία παρομοιώσεις αστέρια γκρεμός κα

ΕικονοπλασίαΤο ποίημα είναι πλούσιο σε εικόνες ποικίλες που εξασφαλίζουν στην αφήγηση ζωντάνια και παραστατικότητα Άλλες εικόνες είναι απόλυτα ρεαλιστικές ( καταιγίδα θανάτωση των μελών της οικογένειας του Κρητικού) άλλες είναι λυρικές και φανταστικές ( φεγγαροντυμένη γλυκός ήχος) και άλλες υπερβατικές - φανταστικές ( Δευτέρα Παρουσία Παράδεισος Έσχατη Κρίση) Επίσης οι εικόνες απευθύνονται σε όλες τις

14

αισθήσεις ( οπτικές ακουστικές οσφρητικές κινητικές) του αναγνώστη και τον κάνουν να συμμετέχει με όλο του το είναι

Τα πρόσωπα Ο Κρητικός ο κεντρικός ήρωας Δρα σε όλες τις βαθμίδες του

χρόνου και συνομιλεί με άλλα πρόσωπα Βασανισμένος στο παρελθόν έρημος και μόνος στο αφηγηματικό παρόν δυστυχής και απελπισμένος μετά το θάνατο της αγαπημένης του Από γενναίος πολεμιστής έχει γίνει περιφρονημένος και ζητιάνος Στην ψυχή του όμως κουβαλάει το θάρρος τη γενναιότητα την αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία Ακόμη πιστεύει σε αξίες όπως η τιμή και η αφοσίωση Πιστεύει σε θρησκευτικές αξίες και η ευαισθησία του φαίνεται ιδιαίτερα στους δεσμούς του με τη φύση στα οράματα που βλέπει και στους ήχους που ακούει

Η κόρη σε δύο σημεία δρα ως ψυχή που τραγουδά στην πόρτα του Παράδεισου και όταν σφίγγεται πάνω στον αγαπημένο της από χαρά μετά το γαλήνεμα της θάλασσας

Οι νεκροί είναι πρόσωπα υπερβατικά που όμως δεν προσδίδουν πένθιμη ατμόσφαιρα στην αφήγηση αφού κινούνται και δρουν όπως οι ζωντανοί Δίνουν πληροφορίες για την ψυχή της αγαπημένης

η Φεγγαροντυμένη ένα από τα δύο κυρίαρχα ποιητικά θέματα Της αφιερώνονται 46 στίχοι Είναι μια οπτασία άυλη φωτεινή με θεϊκές ιδιότητες γεμάτη συμπόνια για τον Κρητικό Η συμπάθεια και η έλξη της για τον Κρητικό είναι και η μόνη δράση της στο ποίημα

Οι Τούρκοι απάνθρωποι εχθροί γεμάτοι σκληρότητα που βασανίζουν αιχμαλωτίζουν και σκοτώνουν ακόμα και ηλικιωμένους ανθρώπους

Οικογένεια συμπολεμιστές Η οικογένεια γνώρισε τον πόνο και το θάνατο στην προσπάθεια να αγωνιστούν για την πατρίδα Οι συμπολεμιστές πολέμησαν παλικαρίσια σε άνισες μάχες και έδωσαν τη ζωή τους για το ιδανικό της ελευθερίας

15

Στ 26 τrsquo άστρο του βραδιού η Σελήνη ή η ΠούλιαΣτ 28 σχήμα χιαστό ( του δέντρου και του λουλουδιού

που ανοίγει και λυγάει)Στ 29-34 2η παρομοίωση ειρηνική ποιμενική εικόνα στεριανήΣτ 29 σύνδεση με την κρητική λογοτεχνίαΣτ 32 χιαστό ( η θάλασσα πολύ μακριά

πολύ μακριά η πεδιάδα)Στ 34 αυτή η ροδοδάκτυλη αυγή (ομηρική επίδραση)Στ 35-42 3η παρομοίωση ποιμενική ειρηνική πάλι προβάλλεται η αγάπη του για την πατρίδα του εικόνες ενός χαρούμενου φυσικού περιβάλλοντος Παρατηρούμε τρεις παρομοιώσεις που κλιμακώνονται με σταδιακά περισσότερους στίχους ( 4 6 8 )Στ 37 τrsquo άστρο τrsquo ουρανού περίφραση ο ήλιοςΣτ 38 προσωποποίηση ( βουνά κάμποι θάλασσες)Στ 42 ο στίχος επανέρχεται και στους Ελεύθερους ΠολιορκημένουςΣτ 39 42 μοτίβα επαναλαμβανόμενα εμφατικά ο Κρητικός εκφράζει την αγάπη του για την πατρίδαΣτ 43 ασύνδετοΣτ46 ήχος χωρίς αντίλαλο υπερλογικό φαινόμενοΣτ 52 πολυσύνδετο σχήμα συσσώρευσηςΣτ 54 στοιχείο κινδύνου ο Κρητικός κινδυνεύει να πεθάνει ( Θρησκευτικό στοιχείο ndash χωρισμός σώματος-ψυχής)Στ 55 ο στίχος σταματά αίσθηση κενού μετά από ακραίες συναισθηματικές καταστάσειςΟ μουσικός αυτός ήχος με τη γλυκύτητά του αποσυντονίζει τον Κρητικό του εξουδετερώνει το αγωνιστικό του φρόνημα με αποτέλεσμα να χάσει τη μεγάλη μάχη που είναι η σωτηρία της αγαπημένης τουΣτ 57-58 Μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης και την παύση του ήχου έχουμε αφηγηματικό κενό Το ποίημα τελειώνει με μια αντίθεση laquoκαι τέλος φτάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη την απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη raquo Με τις αντιθέσεις δίνεται καλύτερα η αντιφατικότητα των συναισθημάτων και προκαλείται ένταση Το τέλος του ποιήματος είναι πολύ λιτό σχεδόν απότομο Επίσης απουσιάζει κάθε στοιχείο θρήνου εκ μέρους του ήρωα ( θα συναντήσει άλλωστε την ψυχή της στον Παράδεισο) Το ποίημα κλείνει με το σχήμα του κύκλου ( ακρογιάλι)

Ο γλυκύς ήχος Το 2ο ποιητικό θέμα του Σολωμού ( το 1ο είναι η φεγγαροντυμένη) Ενώ κολυμπά για να φτάσει στη στεριά ένας ήχος απερίγραπτος τον συνεπαίρνει Έχουμε αναλογίες με την επίδραση του τραγουδιού των Σειρήνων Ο Σολωμός παρουσιάζει το θέμα του ακολουθώντας μια συγκεκριμένη δομήα) εμφάνιση του ήχου( στ 23-24)β) τι δεν ήταν ο ήχος - δεν ήταν ερωτικό κοριτσίστικο τραγούδι

13

- δεν ήταν κελάηδημα αηδονιού - δεν ήταν μουσική από σουραύλι γ) γνωρίσματα του ήχου ( στ 44-45)δ) επίδραση του ήχου στην ψυχή του ήρωα ( στ 51-54)ε) παύση του ήχου και το αποτέλεσμα ( στ 55- 56)Ο σαγηνευτικός ήχος μαγεύει τον ήρωα που προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά Προβαίνει σε τρεις συγκρίσεις ndash παρομοιώσεις που τις αποκλείει Η επιλογή των παρομοιώσεων ndash εκδοχών δεν είναι τυχαία Από το ανθρώπινο είδος επιλέγεται το πιο όμορφο τραγούδι το ερωτικό Από τα πουλιά επιλέγεται το πιο μαγευτικό το κελάηδημα του αηδονιού Από τα μουσικά όργανα ο ήχος από σουραύλι ένας ήχος που δένει αρμονικά με την ομορφιά της φύσης

Γνωρίσματα του ήχου ήταν μοναδικός ήταν μουσική που δεν υπάρχουν λόγια να περιγραφεί ήταν λεπτός ( στ 45) δεν είχε αντίλαλο ( λόγω υπερφυσικότητας) η πηγή του απροσδιόριστη ήταν ευωδιαστός ήταν πλούσιος ( στ 48) ευχάριστος με καταλυτική δύναμη παρομοιάζεται με τον Έρωτα

και το Θάνατο ndash κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απrsquo αυτούς

Θέματα επτανησιακής σχολής- Πατρίδα ο Κρητικός είναι αγωνιστής-πρότυπο κατά την περίοδο που

πολεμούσε στην Κρήτη Ο ίδιος και οι σύντροφοί του αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του τόπου τους Η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τον εχθρό και τώρα ο ίδιος υποφέρει από νοσταλγία και πονά για την προσφυγιά

- Γυναίκα η εκτενής περιγραφή της φεγγαροντυμένης αλλά και παρουσία της αρραβωνιαστικιάς που τη διακρίνουν όλες οι σωματικές και ψυχικές αρετές

- Θρησκεία οι θρησκευτικές αντιλήψεις που εκφράζονται στην ενότητα 2[19] η μεταμόρφωση της φύσης στη θάλασσα σε ναό και τα θεϊκά στοιχεία που έχει η μορφή της φεγγαροντυμένης

- Φύση στοιχεία της φύσης είναι διάσπαρτα σε όλο το κείμενο ( καταιγίδα θάλασσα ηρεμία παρομοιώσεις αστέρια γκρεμός κα

ΕικονοπλασίαΤο ποίημα είναι πλούσιο σε εικόνες ποικίλες που εξασφαλίζουν στην αφήγηση ζωντάνια και παραστατικότητα Άλλες εικόνες είναι απόλυτα ρεαλιστικές ( καταιγίδα θανάτωση των μελών της οικογένειας του Κρητικού) άλλες είναι λυρικές και φανταστικές ( φεγγαροντυμένη γλυκός ήχος) και άλλες υπερβατικές - φανταστικές ( Δευτέρα Παρουσία Παράδεισος Έσχατη Κρίση) Επίσης οι εικόνες απευθύνονται σε όλες τις

14

αισθήσεις ( οπτικές ακουστικές οσφρητικές κινητικές) του αναγνώστη και τον κάνουν να συμμετέχει με όλο του το είναι

Τα πρόσωπα Ο Κρητικός ο κεντρικός ήρωας Δρα σε όλες τις βαθμίδες του

χρόνου και συνομιλεί με άλλα πρόσωπα Βασανισμένος στο παρελθόν έρημος και μόνος στο αφηγηματικό παρόν δυστυχής και απελπισμένος μετά το θάνατο της αγαπημένης του Από γενναίος πολεμιστής έχει γίνει περιφρονημένος και ζητιάνος Στην ψυχή του όμως κουβαλάει το θάρρος τη γενναιότητα την αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία Ακόμη πιστεύει σε αξίες όπως η τιμή και η αφοσίωση Πιστεύει σε θρησκευτικές αξίες και η ευαισθησία του φαίνεται ιδιαίτερα στους δεσμούς του με τη φύση στα οράματα που βλέπει και στους ήχους που ακούει

Η κόρη σε δύο σημεία δρα ως ψυχή που τραγουδά στην πόρτα του Παράδεισου και όταν σφίγγεται πάνω στον αγαπημένο της από χαρά μετά το γαλήνεμα της θάλασσας

Οι νεκροί είναι πρόσωπα υπερβατικά που όμως δεν προσδίδουν πένθιμη ατμόσφαιρα στην αφήγηση αφού κινούνται και δρουν όπως οι ζωντανοί Δίνουν πληροφορίες για την ψυχή της αγαπημένης

η Φεγγαροντυμένη ένα από τα δύο κυρίαρχα ποιητικά θέματα Της αφιερώνονται 46 στίχοι Είναι μια οπτασία άυλη φωτεινή με θεϊκές ιδιότητες γεμάτη συμπόνια για τον Κρητικό Η συμπάθεια και η έλξη της για τον Κρητικό είναι και η μόνη δράση της στο ποίημα

Οι Τούρκοι απάνθρωποι εχθροί γεμάτοι σκληρότητα που βασανίζουν αιχμαλωτίζουν και σκοτώνουν ακόμα και ηλικιωμένους ανθρώπους

Οικογένεια συμπολεμιστές Η οικογένεια γνώρισε τον πόνο και το θάνατο στην προσπάθεια να αγωνιστούν για την πατρίδα Οι συμπολεμιστές πολέμησαν παλικαρίσια σε άνισες μάχες και έδωσαν τη ζωή τους για το ιδανικό της ελευθερίας

15

- δεν ήταν κελάηδημα αηδονιού - δεν ήταν μουσική από σουραύλι γ) γνωρίσματα του ήχου ( στ 44-45)δ) επίδραση του ήχου στην ψυχή του ήρωα ( στ 51-54)ε) παύση του ήχου και το αποτέλεσμα ( στ 55- 56)Ο σαγηνευτικός ήχος μαγεύει τον ήρωα που προσπαθεί να τον προσδιορίσει αποφατικά Προβαίνει σε τρεις συγκρίσεις ndash παρομοιώσεις που τις αποκλείει Η επιλογή των παρομοιώσεων ndash εκδοχών δεν είναι τυχαία Από το ανθρώπινο είδος επιλέγεται το πιο όμορφο τραγούδι το ερωτικό Από τα πουλιά επιλέγεται το πιο μαγευτικό το κελάηδημα του αηδονιού Από τα μουσικά όργανα ο ήχος από σουραύλι ένας ήχος που δένει αρμονικά με την ομορφιά της φύσης

Γνωρίσματα του ήχου ήταν μοναδικός ήταν μουσική που δεν υπάρχουν λόγια να περιγραφεί ήταν λεπτός ( στ 45) δεν είχε αντίλαλο ( λόγω υπερφυσικότητας) η πηγή του απροσδιόριστη ήταν ευωδιαστός ήταν πλούσιος ( στ 48) ευχάριστος με καταλυτική δύναμη παρομοιάζεται με τον Έρωτα

και το Θάνατο ndash κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απrsquo αυτούς

Θέματα επτανησιακής σχολής- Πατρίδα ο Κρητικός είναι αγωνιστής-πρότυπο κατά την περίοδο που

πολεμούσε στην Κρήτη Ο ίδιος και οι σύντροφοί του αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του τόπου τους Η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τον εχθρό και τώρα ο ίδιος υποφέρει από νοσταλγία και πονά για την προσφυγιά

- Γυναίκα η εκτενής περιγραφή της φεγγαροντυμένης αλλά και παρουσία της αρραβωνιαστικιάς που τη διακρίνουν όλες οι σωματικές και ψυχικές αρετές

- Θρησκεία οι θρησκευτικές αντιλήψεις που εκφράζονται στην ενότητα 2[19] η μεταμόρφωση της φύσης στη θάλασσα σε ναό και τα θεϊκά στοιχεία που έχει η μορφή της φεγγαροντυμένης

- Φύση στοιχεία της φύσης είναι διάσπαρτα σε όλο το κείμενο ( καταιγίδα θάλασσα ηρεμία παρομοιώσεις αστέρια γκρεμός κα

ΕικονοπλασίαΤο ποίημα είναι πλούσιο σε εικόνες ποικίλες που εξασφαλίζουν στην αφήγηση ζωντάνια και παραστατικότητα Άλλες εικόνες είναι απόλυτα ρεαλιστικές ( καταιγίδα θανάτωση των μελών της οικογένειας του Κρητικού) άλλες είναι λυρικές και φανταστικές ( φεγγαροντυμένη γλυκός ήχος) και άλλες υπερβατικές - φανταστικές ( Δευτέρα Παρουσία Παράδεισος Έσχατη Κρίση) Επίσης οι εικόνες απευθύνονται σε όλες τις

14

αισθήσεις ( οπτικές ακουστικές οσφρητικές κινητικές) του αναγνώστη και τον κάνουν να συμμετέχει με όλο του το είναι

Τα πρόσωπα Ο Κρητικός ο κεντρικός ήρωας Δρα σε όλες τις βαθμίδες του

χρόνου και συνομιλεί με άλλα πρόσωπα Βασανισμένος στο παρελθόν έρημος και μόνος στο αφηγηματικό παρόν δυστυχής και απελπισμένος μετά το θάνατο της αγαπημένης του Από γενναίος πολεμιστής έχει γίνει περιφρονημένος και ζητιάνος Στην ψυχή του όμως κουβαλάει το θάρρος τη γενναιότητα την αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία Ακόμη πιστεύει σε αξίες όπως η τιμή και η αφοσίωση Πιστεύει σε θρησκευτικές αξίες και η ευαισθησία του φαίνεται ιδιαίτερα στους δεσμούς του με τη φύση στα οράματα που βλέπει και στους ήχους που ακούει

Η κόρη σε δύο σημεία δρα ως ψυχή που τραγουδά στην πόρτα του Παράδεισου και όταν σφίγγεται πάνω στον αγαπημένο της από χαρά μετά το γαλήνεμα της θάλασσας

Οι νεκροί είναι πρόσωπα υπερβατικά που όμως δεν προσδίδουν πένθιμη ατμόσφαιρα στην αφήγηση αφού κινούνται και δρουν όπως οι ζωντανοί Δίνουν πληροφορίες για την ψυχή της αγαπημένης

η Φεγγαροντυμένη ένα από τα δύο κυρίαρχα ποιητικά θέματα Της αφιερώνονται 46 στίχοι Είναι μια οπτασία άυλη φωτεινή με θεϊκές ιδιότητες γεμάτη συμπόνια για τον Κρητικό Η συμπάθεια και η έλξη της για τον Κρητικό είναι και η μόνη δράση της στο ποίημα

Οι Τούρκοι απάνθρωποι εχθροί γεμάτοι σκληρότητα που βασανίζουν αιχμαλωτίζουν και σκοτώνουν ακόμα και ηλικιωμένους ανθρώπους

Οικογένεια συμπολεμιστές Η οικογένεια γνώρισε τον πόνο και το θάνατο στην προσπάθεια να αγωνιστούν για την πατρίδα Οι συμπολεμιστές πολέμησαν παλικαρίσια σε άνισες μάχες και έδωσαν τη ζωή τους για το ιδανικό της ελευθερίας

15

αισθήσεις ( οπτικές ακουστικές οσφρητικές κινητικές) του αναγνώστη και τον κάνουν να συμμετέχει με όλο του το είναι

Τα πρόσωπα Ο Κρητικός ο κεντρικός ήρωας Δρα σε όλες τις βαθμίδες του

χρόνου και συνομιλεί με άλλα πρόσωπα Βασανισμένος στο παρελθόν έρημος και μόνος στο αφηγηματικό παρόν δυστυχής και απελπισμένος μετά το θάνατο της αγαπημένης του Από γενναίος πολεμιστής έχει γίνει περιφρονημένος και ζητιάνος Στην ψυχή του όμως κουβαλάει το θάρρος τη γενναιότητα την αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία Ακόμη πιστεύει σε αξίες όπως η τιμή και η αφοσίωση Πιστεύει σε θρησκευτικές αξίες και η ευαισθησία του φαίνεται ιδιαίτερα στους δεσμούς του με τη φύση στα οράματα που βλέπει και στους ήχους που ακούει

Η κόρη σε δύο σημεία δρα ως ψυχή που τραγουδά στην πόρτα του Παράδεισου και όταν σφίγγεται πάνω στον αγαπημένο της από χαρά μετά το γαλήνεμα της θάλασσας

Οι νεκροί είναι πρόσωπα υπερβατικά που όμως δεν προσδίδουν πένθιμη ατμόσφαιρα στην αφήγηση αφού κινούνται και δρουν όπως οι ζωντανοί Δίνουν πληροφορίες για την ψυχή της αγαπημένης

η Φεγγαροντυμένη ένα από τα δύο κυρίαρχα ποιητικά θέματα Της αφιερώνονται 46 στίχοι Είναι μια οπτασία άυλη φωτεινή με θεϊκές ιδιότητες γεμάτη συμπόνια για τον Κρητικό Η συμπάθεια και η έλξη της για τον Κρητικό είναι και η μόνη δράση της στο ποίημα

Οι Τούρκοι απάνθρωποι εχθροί γεμάτοι σκληρότητα που βασανίζουν αιχμαλωτίζουν και σκοτώνουν ακόμα και ηλικιωμένους ανθρώπους

Οικογένεια συμπολεμιστές Η οικογένεια γνώρισε τον πόνο και το θάνατο στην προσπάθεια να αγωνιστούν για την πατρίδα Οι συμπολεμιστές πολέμησαν παλικαρίσια σε άνισες μάχες και έδωσαν τη ζωή τους για το ιδανικό της ελευθερίας

15