Граѓанските здруженија се фирми во кои членуваат фамилијарни луѓе кои во цивилното ангажирање гледаат можност да дојдат до профит и се однесуваат како организацијата да им е дуќанче. Голем дел од невладините организации се пералници за пари (тезава никогаш не е докажана, ама е пример за пар екселанс стереотипна критика). Цивилните организации се политички вазали кои преферираат една политичка опција и континуирано работат за неа.  

Ова се трите главни “карактеристики” со кои се обојува цивилниот односно граѓанскиот или т.н невладин сектор (НВО). Дали е навистина така?

Пред  седум  години  се  запознав  со  еден  Велешанец  кој  беше  дел  од  НВО  чија единствена задача беше да ги заштити билбилите од напливот на ловци кои ги начекуваа на лепак, а потоа ги продаваа во околните земји. Човекот од граѓанската организација беше едноставен стечаец, вљубеник во птиците и природата, тип кој сакаше да им стави стоп на арамиите. По извесно време, активистите - птичари во соработка со полицијата и шумските чувари успеаа да ги победат птичарските гангстери и да ги зачуваат билбилите. Има ли во ова политика, перење пари и дуќанџиство?

Во една друга пригода се  запознав со една вистинска неготинска  госпоѓа. Се вика Гордана, а таа и нејзините пријатели направија дневен центар за хендикепирани лица. Во тој центар, секој ден, лицата со посебни потреби доаѓаат, работат, се дружат, се веселат, муабетат. Домот постои со години и преставува гордост за градот Неготино. Дали и оваа граѓанска асоцијација можеме да ја наречеме пералница за пари или дуќанче за двајца - тројца?

За време на босанската (и не само таа) криза додека најголемиот дел од нас седеа дома и се згрозуваа од милитантните ѕверства, некои невладини организираа прием на бегалците, па им понудија леб, образование и кров над глава. Други граѓански асоцијации од македонска, албанска, ромска... провиниенција се втурнаа во борба со неписменоста и им “дадоа очи” на стотици жени, девојки, деца. Трети пак, имаа медицинска мисија, па им помагаа на децата болни од рак, на жените со рак на дојка, четврти успееја да го  убедат  општеството  да  има  бесплатни  гиниколошки  прегледи  за  жените,  петти  ги извлекоа ромските деца од  улицата и  просјачењето и  ги  вратија  во  училиште, шести граѓански асоцијации ги мониторираа изборите и се бореа против насилството за време на  изборниот  процес,  седми  носеа  храна  за  најсиромашните,  осми  правеа  рампи  за хендикепираните, итн. итн. 

Ова  се  само  мал  дел  од  позитивните  примери  во  цивилиното  здружување.  Да  не се  разбреме  погрешно,  има  и  црни  примери,  но  тие  не  се  правило,  туку  се  осамени случаи кои по година - две згаснуваат од НВО сцената. Исто како што има лоши доктори, новинари, политичари, фудбалери,  така има и неасолни НВО активисти. За  таквите  - никакви не вреди да се трошат зборови. 

А за другите... ? Четивото што е во вашите раце е посветено на ДРУГИТЕ.

 Горан Величковски 

Предговор

ЗА ДРУГИТЕ...

Друш тво наро ди те ли за гри жа за

здра во по ко ле ние- Ве лес

Друш­тво­то­е­пр­во­здру­же­ние­кое­ус­пеа­да­до­бие­сред­ства­од­др­жа­ва­та­за­прес­тој­на­за­бо­ле­ни­де­ца­во­од­мо­ра­лиш­та­та­во­зем­ја­ва

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија3

Друш тво на ро ди те ли за гри жа за здра во по ко ле ние - Ве лес

мо ра лиш та та во зем ја ва. Др жа ва та се га одоб ру ва по 400 ил ја ди де на ри го диш но за прес тој на 100 де ца со хро нич ни бе ло до роб ни бо лес ти, со ср це ви за бо лу ва ња, за де ца бол ни од ане ми ја и друг вид за бо лу ва ња”, - наг ла су ва Со ња Гав ри лов ска, прв прет се да тел на друш тво то и учи-лиш тен пси хо лог во по себ но то ос-нов но учи лиш те „Ма ца Ов ча ро ва” во Ве лес.

Таа за пре суд на ја из дво ју ва сред ба та со по ра неш ни от прет се-да тел на Ма ке до ни ја, Бо рис Трај-ков ски, со чи јаш то по мош ба ра ње-то за ре ха би ли та ци ја би ло ре ше но и дел од хро нич но за бо ле ни те де ца во 2002 го ди на за ми на ле во Ох рид. След на та го ди на ве леш ки те де ца би ле на ре ха би ли та ци ја во Прес па,

а од 2004 го ди на се кое ле то за ми-ну ва ат на Пе лис тер. Ро ди те ли те се за до вол ни од по ка жа ни те по зи тив-ни ефек ти од ре ха би ли та ци ја та, но на по ме ну ва ат де ка ефек ти те мо жат и да би дат по го ле ми до кол ку бро јот на де но ви те за прес тој се зго ле ми од 10 на 15, се раз би ра, на тро шок на др жа ва та, на чи ја те ри то ри ја се на-о ѓа еден од нај го ле ми те за га ду ва чи во зем ја ва, То пил ни ца та за оло во и цинк „Зле то во”. Иа ко таа не ра бо ти не кол ку го ди ни на на зад, со де це нии на та ло же ни те за га ду вач ки ма те рии во жи вот на та сре ди на вли ја ат на здрав је то на лу ѓе то, осо бе но на мла-ди те.

е леш ко то Друш тво на ро ди те ли за гри жа за здра во по ко-

ле ние уш те при сво е то фор ми ра ње, во ју ни 1998 го ди на, на сце на та на гра ѓан ско то ор га ни зи ра ње во Ма ке-до ни ја ја по ка жа сво ја та по себ ност.

Офор ме но е од два е се ти на ро-ди те ли заг ри же ни за здравс тве на та ид ни на на сво е то по том ство, заг ро-зе ни од енор мно то, дол го го диш но и не кон тро ли ра но дег ра ди ра ње на жи вот на та сре ди на во Ве лес.

ХРОНИЧНО БОЛНИТЕ НА ДРЖАВЕН ТРОШОК ОДАТ

ВО ПРИРОДА

„Ние сме пр во здру же ние кое ус-пе а ло да до бие сред ства од др жа ва-та за прес тој на за бо ле ни де ца во од-

В

Велешките родители и на државата и ги „ отворија” очите

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија4

Друш тво на ро ди те ли за гри жа за здра во по ко ле ние - Ве лес

ДОЛГИОТ ПАТ ДО ВИСТИНАТА

От кри ва ње то на вис ти на та за за-га ду ва ње то на жи вот на та сре ди на во Ве лес и за вли ја ни е то на опас ни-те ма те рии врз здрав је то на де ца та, за Друш тво то на ро ди те ли за гри жа за здра во по ко ле ние е пер ма нен тна пре о ку па ци ја ко ја се ма ни фес ти ра низ раз ли чен вид на ак тив нос ти: ан-ке ти ра ње на се мејс тва та за ви дот и сте пе нот на хро нич ни те за бо лу ва ња

кај де ца та, за со ци јал на та по лож ба во ко ја се на о ѓа ат се мејс тва та што има ат бол но де те, со ани ми ра-ње на јав нос та за при би ра ње на сред ства за ит ни ле кар ски ин тер-вен ции кај де ца та и др. Во Ве лес и де нес се кри ти ку ва ле кар ска та ети ка. Се кри ти ку ва дол го го диш-на та прак ти ка од ед на стра на да се из ра бо ту ва ат док тор ски ди сер-та ции на те ми по вр за ни со еви-ден ти ра но то за га ду ва ње и вли ја-ни е то на штет ни те ма те рии врз здрав је то на лу ѓе то, а ис тов ре ме-но, на при мер, јав но да не се го-во ри за по го ле мо то при сус тво то на оло во и кад ми ум во мај чи но то мле ко во овој град, во од нос на дру ги те во зем ја ва.

Нај го ле ми от проб лем во из ми-на ти те де се ти на го ди ни, т.е зат во-

ре нос та на ин сти ту ци и те, пред сè на Ми нис терс тво то за здрав ство, поч-на да се над ми ну ва по 2002 го ди на, вре ме ко га вис ти на та, ка ко ре зул тат на по ви со ка еко лош ка свест и на по-ин тен зив но ло би ра ње, по ле ка поч-на да из ле гу ва на ви де ли на. То гаш стар ту ва ше и про ек тот на Друш тво-то на ро ди те ли за гри жа за здра во по ко ле ние, нас ло вен ка ко „Па тот до вис ти на та”, про ект кој сил но го прив ле че вни ма ни е то на јав нос та пре ку пре зен ти ра ни те ре зул та ти кои по ка жаа зго ле му ва ње на при сус тво-

то на оло во во влак на та на ко са та, ка ко ин ди ка тор на олов ни те тру е ња

кај де ца та што жи ве ат во бли зи на на то пил ни ца та.

Име но, до Цен та рот за би о тич ка ме ди ци на во Мос ква беа ис пра те ни при ме ро ци на влак на (ко са) и нок ти од 70 де ца на воз раст од 1 до 16-го-диш на воз раст кои жи ве ат во бли зи-на на то пил ни ца та, а ка ко кон трол на гру па слу жеа де сет де ца на слич на воз раст од се ло то Иван ков ци, кое се на о ѓа во не за га де ни те сел ски об лас-ти. Из веш та јот по ка жа де ка то пил-ни ца та е си лен оло вен пре не су вач ки око ли ски за га ду вач ки из вор и де ка не кои де ца се из ло же ни на ог ро мен здрав ствен ри зик кој се дол жи на хро нич но олов но тру е ње.

„Кон цен тра ци ја та на оло во то во ко са та кај де ца та од Ве лес би ла два па ти по ви со ка одош то про сеч-но то ко ли че ство оло во кај рус ка та по пу ла ци ја и ско ро шес тпа ти по ви-со ка ка ко кон цен тра ци ја кај де ца та од окол но то со оло во не за га де но с.Иван ков ци. Вог лав но, си те дру ги не важ ни и по тен ци јал но от ров ни тех но ге ни еле мен ти (Cd, Hg и Аg), ис то та ка, би ле по ви со ки во Ве лес, одош то во с. Иван ков ци”, стои ме ѓу дру го то во рус ки от из веш тај.

Ре зул та ти те по доц на би ле при-фа те ни од дел од до маш ни те ин сти-ту ции: Ми нис терс тво то за жи вот на сре ди на и прос тор но пла ни ра ње и

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија5

Друш тво на ро ди те ли за

гри жа за здра во по ко ле ние

– Ве лес

Ул. ,,Трај ко Па нов” бр .22

Велес

e-mail: drgzp@yahoo.com

Те ле фон:043/233 826

Ре пуб лич ки от за вод за здравс тве на заш ти та, а це ли от про ект е ре а ли зи-ран и со под дрш ка на ло кал на та са-мо уп ра ва.

„Па тот до вис ти на та” пре диз-ви ка и оче ку ва ни ре ак ции. Дел од вра бо те ни те во то пил ни ца ба ра ле по да то ци те да не се из не су ва ат во стран ство, слич но ре а ги ра ло и Ми-нис терс тво то за здрав ство, а ис то та ка оче ку ва но, но по зи тив но, со под дрш ка да чу јат мис ле ње од пот-вр де ни стран ски ин сти ту ции ре а ги-ра ле го лем број ве ле ша ни.

ХРАБРОСТА НА ВЕЛЕШКИТЕ РОДИТЕЛИ

„Соб рав ме храб рост, би деј ќи прет ход но има ше мно гу по да то ци за за га ду ва ње, но ни кој не са ка ше да го во ри јав но, ве ли Со ња Гав ри-лов ска.

Но таа не е единс тве ни от хра бар ро ди тел во овој град, кој јав но го во-ри за проб ле ми те по вр за ни со хро-нич но то за бо лу ва ња на сво е то де те.

Ох раб ре ни од ста вот на Друш тво то на ро ди те ли за гри жа за здра во по-ко ле ние, дел од ве леш ки те ро ди те-ли сво и те ис ку ства со ре ша ва ње на проб ле ми те на хро нич но бол ни те де ца во јав нос та ги пре зен ти раа и пре ку ра дио еми си и те „Од дла бо чи-на та на сво ја та ду ша”, под др жа ни од Со ве тот за ра ди о ди фу зи ја, а еми-ту ва ни на град ско то Ра дио Ме рак 5 ФМ.

Ед на од нив е На та ша Це нев ска, мај ка на ма ла та Ра ди ца ко ја бо ле ду-ва од вро де на ср це ва ано ма ли ја. По из вр ше ни те прег ле ди во Ма ке до ни-ја, се мејс тво то на Ра ди ца са мо и ни ци ја тив но до не ло од лу ка де те то да го ис пра-ти на опе ра ци ја во Дет ски-от кар ди о хи рур шки цен тар во Со фи ја, при што во обез-бе ду ва ње на пот реб ни те 20% од вкуп на та су ма за опе ра ци ја, по мог на ле: Друш тво то на ро ди-

те ли за гри жа за здра во по ко ле ние, фаб ри ка та „Ки ро Ќу чук”, Ме ди цин-ски от цен тар во Ве лес и дру ги.

Во гра дот кој од Хел син шки от ко ми тет за чо ве ко ви пра ва во 2001 г. е прог ла сен за кри ти чен, а во 2001 го ди на и за ри зи чен за жи ве е ње, храб рос та на ро ди те ли те е мно гу важ на. Нив на та бор ба со ин сти ту-ци и те на сис те мот сè уш те трае.

Македонски Центар за Меѓународна

Соработка(МЦМС)

Вкуп­но­233­за­ед­ни­ци­во­Ма­ке­до­ни­ја,­глав­но­се­ла­или­приг­рад­ски­на­сел­би­со­168­826­жи­те­ли,­до­би­ја­здра­ва­во­да­за­пи­е­ње­или­адек­ва­тен­од­вод­на­от­пад­ни­те­во­ди­пре­ку­прог­ра­ми­те­за­во­дос­наб­ду­ва­ње­и­са­ни­та­ри­за­ци­ја­на­за­ед­ни­ци­те,­што­МЦМС­ги­спро­ве­ду­ва­од­сво­е­то­ос­но­ва­ње.­­

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија7

Македонски центар за меѓународна соработка (МЦМС)

ЦМС спро ве де око лу 250 про ек ти за во дос-

наб ду ва ње со вку пен бу џет од око лу 440.000 ми ли о ни де на-ри, обез бе де ни од пар тне ри те од Кон зор ци у мот за Ма ке до-ни ја, од Ев роп ска та уни ја и од дру ги из во ри.

Вкуп но 233 за ед ни ци во Ма ке до ни ја, глав но се ла или приг рад ски на сел би, со 168.826 жи те ли до би ја здра ва во да за пи е ње или адек ват но од ве ду-ва ње на от пад ни те во ди пре ку прог ра ми те за во дос наб ду ва-ње и са ни та ци ја на за ед ни ци те што МЦМС ги спро ве ду ва уш-те од сво е то ос но ва ње во 1993 го ди на.

НОВ ЖИВОТ ЗА МАКЕДОНСКИТЕ СЕЛА

Во дос наб ду ва ње то бе ше фо кус на не кол ку прог ра ми – се за поч на со Прог ра ма та за во дос наб ду ва ње на се ло (1994-2000). Ка ко кон ти ну и тет на таа прог ра ма се кре и раа две но ви: Во дос наб ду ва ње и са ни та ци ја на за ед ни ци те и Ос по со бу ва ње на за ед ни ци те и ин сти ту ци и-те. До се га се ра бо те ше во шест под рач ја: Пе ла го ни ја, Ов че По-ле, Ку ма нов ско По ле, Скоп ска Цр на Го ра и пла ни на та Же ден, дел од Осо го во и се вер ни от дел на те тов ски от ре ги он. Ак тив-нос ти те оп фа ти ја из град ба или ре конс тру и ра ни на пум пни ста ни ци, кап та жи и дре на жи, ре зер во а ри, цев ко вод ни ли нии за во дос наб ду ва ње со пот реб-ни те об јек ти и ка на ли за ци ја.

Прог ра ма та за во дос наб ду-ва ње и са ни та ци ја на за ед ни-

ци те МЦМС ќе ја ре а ли зи ра до кра јот на 2007 го ди на, а оваа го-ди на фо ку сот ис клу чи тел но ќе би де во оп шти на Је гу нов це ка-де што ќе би дат под др жа ни про-ек ти за по доб ру ва ње на во дос-наб ду ва ње то во не кол ку се ла.

СО КОРИСНИЦИТЕ ЗА КОРИСНИЦИТЕ

Ра бо та та на оваа прог ра-ма е спе ци фич на би деј ќи ак-тив нос ти те се спро ве ду ват по прин ци пот “со ко рис ни ци те, за ко рис ни ци те”. Жи те ли те се вклу чу ва ат во си те фа зи на про ек тот, а се ин сис ти ра и на фи нан си ско уче ство со што лу-ѓе то се мо ти ви ра ат по на та му да го одр жу ва ат и на до пол ну-ва ат сис те мот. За ед ни ца та тре-ба да обез бе ди ми ни мум 30% од вкуп на та вред ност на про-ек тот. Ова мо же да би де ре-а ли зи ра но со фи зич ка ра бо та (ко па ње, ѕи да ње, мон ти ра ње и сл.) или со па рич но уче ство во ин вес ти ци ја та, нај чес то из ра-зе но пре ку ме сен са моп ри до-

ВОДА ЗА 168 826 ЛУЃЕ

М

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија8

Во да за

“Ма ке дон ски от Ти бет”

Сел це то Ку чи ца е во оп шти на та Кар бин ци и смес те но е на пла ни-на та Плач ко ви ца на над мор ска ви си на од 770 мет ри. Се ло то има 165 жи те ли, тур ско на се ле ние, од нос но со 34 до ма ќин ства. По сво ја та мес то по лож ба, ка ко и по фол кло рот, пот се ту ва на ег зо-тич ни от Ти бет. На све че нос та ко ја пред не кол ку го ди ни се одр жа по по вод пуш та ње то во упот ре ба на сел ски от во до вод, прет став-ни кот на Ам ба са да та на Ре пуб ли ка Тур ци ја во Ма ке до ни ја, Амид Бу ри ла из ра зи вер ба во пер спек ти ва та на се ло то со след ни ве збо-ро ви: “Во да та е жи вот, и таа во овој слу чај е са мо ос но ва за дру ги ини ци ја ти ви во се ло то. Со здрав је да се слу жи те!”

“Во да та ја но сев ме на ра це или на то ва ре на на ма га ри ња!” – се се ќа ва еден жи тел на плач ко вич ко то се ло Ку чи ца. Се до 2003-та го ди на, жи те ли те на ова се ло, на се ле но со Ју ру ци (спе ци фич на ет нич ка гру па на тур ско на се ле ние) пе ша че ле до единс тве на-та сел ска чеш ма и во да та ја но се ле во ко фи за да нап ра ват леб, да се на пи јат, да се ис ка пат и да ги за вр шат до маш ни те ра бо ти. Се га тие има ат во до вод, бла го да ре ние на про ек тот спро ве ден од МЦМС. Во Ку чи ца МЦМС под др жа из град ба на пум пен сис тем, со из во риш те од ши ро ко ко пан бу нар во алу ви у мот на ре ка та Ко-џа Де ре, пум пна ста ни ца, по ти сен и пов ра тен цев ко вод и се кун-дар на во до вод на мре жа. МЦМС ком плет но ја под др жа из вед ба та на елек тро–ма шин ски от дел од пум пна та ста ни ца, ре зер во а рот и ин ста ла цис ки те ра бо ти во ви си на од 2.164.775 мкд. Оп шти на та и се ло то обез бе ди ја сво ја ра бот на ра ка и фи нан си ско уче ство во ви си на од 950.632 мкд. Об врс ка та за одр жу ва ње и уп ра ву ва ње на во до во дот ќе би де пре зе ме на од ЈКП „Плач ко ви ца” – Кар бин ци.

нес. Пок рај ова сопс тве но то уче ство за ед ни ца та мо же да го обез бе ди со из на о ѓа ње до-пол ни тел ни пар тне ри кои ќе фи на си ра ат во це ло куп на та ин вес ти ци ја (вла ди ни аген-ции, ло кал ни прет при ја ти ја, зад ру ги, и слич но). На овој на чин се обез бе ду ва од го-вор ност на за ед ни ца та ка ко и чув ство на сопс тве ност врз ре а ли зи ра ни от про ект. Од 2002 го ди на и из бо рот на до-ба ву вач-гра деж ник го пра ват за ед но ло кал ни те за ед ни ци, оп шти ни те и МЦМС. По-себ но вни ма ние се обр ну ва и на со ра бот ка та со ло кал ни-те прет при ја ти ја, ло кал на та власт и дру ги вла ди ни ин сти-ту ции, ка ко и кон сул тант ски-те, про ек тан ски и гра деж ни ор га ни за ции кои се во уло га на из ве ду ва чи.

- Кри те ри у ми за се лек ци ја на за ед ни ци те за под дрш ка на про ек ти се, пред се, цел на та гру па и цел но то под рач је да се во сог лас ност со при о ри-те ти те на прог ра ма та; по тоа, за ед ни ца та да има проб лем (кри тич ност/ур ген тност) со во дос наб ду ва ње то; и на кра-јот, про ек тот да е из вед лив (ин сти ту ци о нал но, тех нич ки, фи на ни си ски, со цио-кул тур-но) и да е одрж лив, по јас ну ва Дим че Мит ре ски, ра ко во ди-тел на Од де ле ни е то за раз вој во МЦМС.

МЦМС пос ве ту ва го ле мо вни ма ние и на одрж ли вос та на про ек ти те. Се вос пос та-ву ва сис тем за одр жу ва ње и нап ла та на во да та и за дол жи-тел ност на мер ни инс тру мен-ти (во до ме ри).

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија9

Се мејс тво то на Стој мен Ја ки мов брои над 30 чле на. И пок рај теш ки те ус ло ви за жи вот во се ло то Пе ши ро во, Све ти Ни кол ско, ни ту еден од не го ви те пет си на не се исе-лил. Во пер и о дот ко га не ма ло во да за пи е ње и на вод ну ва ње, исе лу ва ње то би ло ма сов но. Миг ра ци ја та се на ма ли ла со обез бе ду ва ње то во да за на-вод ну ва ње од сис те мот Ка ли-ман ци. Но, во да та за пи е ње ос та на ла го лем проб лем се до 2003 го ди на, ко га е пуш тен во упот ре ба во до вод ни от сис-тем. Ак тив нос та на МЦМС се сос то е ше во дог рад ба на ве ќе за поч на ти от сис тем за во дос-наб ду ва ње и- из вед ба на се-кун дар на та во до вод на мре жа и проп рат ни те об јек ти. Об врс-ка та за одр жу ва ње и уп ра ву-ва ње на во до во дот ја пре зе де мес на та за ед ни ца.

Со из град ба та на сис те мот за во дос наб ду ва ње се овоз мо жи по ле сен жи вот и се соз да доа ус-ло ви исе лу ва ње то да се на ма ли. По ра неш ни те жи те ли, се га на-се ле ни глав но во Све ти Ни ко ле, из ра зу ва ат жел ба за вра ќа ње. - До из град ба та на во до во дот, но сев ме во да од еден сел ски бу-нар, во кој во да та бе ше неш то по доб ра. Ме ѓу тоа, и таа бе ше бак те ри о лош ки за га де на и бе-ше заб ра не та за пи е ње по ра ди чес та по ја ва на жол ти ца, црев-ни и дру ги за бо лу ва ња, пре теж-

но кај пом ла ди те, се пот се ту ва Стој мен Ја ки мов. - Во да та се тран спор ти ра ше со ко лич ки, со трак то ри. Но и пок рај тоа, ни ко гаш ја не ма ше до вол но за си те пот ре би, за пи е ње, за пер-е ње, за ми е ње...

Лу ѓе то (ќе) се вра ќа ат во Пе ши ро­

Македонски центар за меѓународна соработка (МЦМС)

Македонски центар за меѓународна

соработка ( МЦМС )

Адреса: Никола Парапунов бб

П. Фах 55 1000 Скопје

Тел: 02 3065 381

02 3065 298

е­мејл: mcms@mcms.org.mk

веб страна: www.mcms.org.mk

Дви­же­ње­то­за­око­ли­на­Мо­ли­ка­во­2005­го­ди­на­ја­ос­тва­ри­сво­ја­та­дам­неш­на­жел­ба­–­да­от­во­ри­ин­фор­ма­ти­вен­и­еду­ка­ти­вен­цен­тар­на­Пе­лис­тер

Движење за околина Молика - Битола

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија11

Афир­ма­ци­ја­нанас­ледс­тво­то­на­Пе­лис­тер

е лис тер е нај ста ри от на ци о на лен парк во Ма ке-

до ни ја, а го др жи при ма тот на пр воп рог ла сен на ци о на лен парк во бив ша та СФР Ју гос ла-ви ја. Би тол ча ни ќе ве убе ду-ва ат де ка е нај у бав, нај доб ро одр жу ван, нај чист, нај, нај… Ако се нај де те та му, лес но мо же те да се сог ла си те со тие убе ду ва ња. Не ис каж ли ва уба-ви на, соч но, буј но зе ле ни ло, рас цве та ни дрв ца, сто лет ни мо ли ки, чист воз дух – Пе лис-тер има уш те ни за ар гу мен ти, кои ги от кри ва те на се кој че-кор за да ве убе ди де ка е „нај”, ка ко што ве лат би тол ча ни, вљу бе ни во „сво ја та” пла ни на. Но Пе лис тер не им при па ѓа са мо на би тол ча ни – тој е на-

ци о нал но бо гат ство со го ле ма, пред се при род на вред ност. Бо гатс тво то на Пе лис тер, рас ти тел ни от и жи во тин ски-от свет, ге о лош ки те ра ри те ти, ме ѓу кои нај поз на ти се гла ци-јал ни те езе ра и ка ме ни те ре-ки – мо ре ни, но и кул тур но то и ис то рис ко то нас лед ство, се вред нос ти те кои тре ба да ги знае се кој гра ѓа нин на оваа зем ја. За да ча та да го афир ми-

ра пе лис тер ско то нас лед ство ја пре зе де еко лош ко то друш-тво „Мо ли ка” од Би то ла.

ЕДУКАЦИЈА ЗА ДЕЦА

Дви же ње то за око ли на „Мо ли ка” во 2005 го ди на ја ос тва ри сво ја та дам неш на жел ба – да от во ри ин фор ма-ти вен и еду ка ти вен цен тар на Пе лис тер. Ка ко што обич но се слу чу ва, неш та та си дој доа на сво е то мес то ко га за тоа им дој де вре ме – Мо ли ка до би на ко рис те ње ед на од згра ди те во склоп на Дет ско то од мо ра-

Са мо о држ ли вост

Еко лош ки от еду ка ти вен цен тар „Мо ли ка” се на о ѓа на пла ни-на та Ба ба, по точ но на па ди ни те на неј зи ни от нај ви сок врв, Пе-лис тер, на над мор ска ви со чи на од 1 100 мет ри. Од да ле чен е 15 ки ло мет ри од Би то ла, ло ци ран во ср це то на на ци о нал ни от парк, во склоп на Дет ско то од мо ра лиш те ,,Пе лис тер”. До не-го во ди ас фал ти ран пат. Цен та рот рас по ла га со по ве ќек ре вет-ни со би со то а лет и туш, це лос но оп ре ме на куј на, са ла со ТВ, те ле фон ска го вор ни ца, спорт ски иг ра лиш та, пинг-понг са ла и не кол ку прид руж ни об јек ти. Смес ту ва ње за ед но ли це со вклу-чен полн пан си он чи ни 700 де на ри. Ко рис те ње то на са ла та за еду ка ци ја (30 сто ли ци со 9 ма си), ком пју тер, ЛЦД- про ек тор, са ра унд звуч ни ци, 5 уче нич ки мик рос ко пи, 20 лу пи, 5 двог ле ди и две прос то рии за прак тич ни веж би е бес плат но.Во ед но, цен-та рот ну ди днев ни и ве чер ни ДВД-про ек ции со поз на ти свет ски

филм ски и цр та ни хи то ви за са мо 20 де на ри по ли це. На овој на чин, цен та рот при би ра сред ства за сво-ја са мо о држ ли вост. Иа ко во Мо ли ка сè уш те не ма ат прес мет ка за би лан сот од оваа ак тив ност, тие сме та-ат де ка цен та рот на здру-же ни е то во пер спек ти ва, пре ку при ме на на со од вет-на стра те ги ја, мо же да му до не се еко ном ска ко рист и да му обез бе ди са мо о-држ ли вост. Еко ном ски те ефек ти, се ка ко, ва ри ра ат од се зо на до се зо на и за ви-сат од бро јот на по се ти те-ли те (во 2006 г. во цен та-рот се ре гис три ра ни око лу 800, а во 2005 г. око лу 1 000 по се ти).

Движење за околина „Молика“ - Битола

П

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија12

лиш те „Пе лис тер”, на ед на пи то ма пла нин ска па ди на, а вед наш по тоа прис тиг на и до на тор ска фи нан си ска по мош. На ова се на до вр за ен ту зи јаз мот и во лон терс-тво то на чле но ви те на Мо-ли ка и цен та рот за жи веа. Дел од чле но ви те на Мо ли-ка беа обу че ни да ра бо тат ка ко еко лош ки еду ка то ри на де ца. Во пр ва та го ди на од сво е то ра бо те ње, Еко-лош ки от еду ка ти вен цен-тар има ше око лу 2 000 по-се ти те ли. Во из ми на ти те две го ди ни, во цен та рот се одр жаа ни за ра бо тил ни ци и еко лош ки кам по ви за де ца. Во 2005 г. се одр жа Ос ми от еко лош ки камп со учес ни ци од це ла Ма ке до ни ја, на кој се из вр ши еду ка ци ја на тре не-ри. Ис та та го ди на Мо ли ка ту-ка ор га ни зи ра ше еду ка тив на ра бо тил ни ца за де ца та од 10 ос нов ни учи лиш та од Би то ла. Глав на та те ма на еду ка ци ја та, се ка ко, бе ше Пе лис тер и еко-лош ка та сос тој ба на Би то ла, а мал ку по доц на бе ше одр-жан уш те еден ле тен камп со

нас лов „Де вој ки те го кре и ра-ат све тот”, на кој учес тву ваа мла ди де вој ки од Ма ке до ни ја. Во 2006 го ди на при ја те ли-те на Мо ли ка, во лон те ри те од „Пе а це Цорпс” во цен та-рот ор га ни зи раа двод не вен камп за де ца од ос нов ни уч-лиш та од Ма ке дон ска Ка ме-ни ца, Би то ла, Ре сен и Скоп-је, на кој тие ја пре зен ти раа еко лош ка та сос тој ба во сво-и те гра до ви и раз го ва раа ка-ко таа мо же да се по доб ри.

-Сни мив ме два фил ма, ед ни от е пос ве тен на фло ра та и фа у-на та на Пе лис тер, а дру ги от на еко лош ка та еду ка ци ја, ве ли Пе тар Ан до нов, член на Дви-же ње то за око ли на „Мо ли ка”. Овие фил мо ви ги ко рис ти ме при одр жу ва ње то на кам по ви-те и ра бо тил ни ци те. До ку мен-та рен филм за Пе лис тер и за цен та рот во 2005 го ди на сни-ми и Ма ке дон ска та Те ле ви зи-ја. Со тоа на ша та ра бо та бе ше про мо ви ра на и на на ци о нал но ни во, - по тен ци ра Ан до нов. За по пу лар нос та на Цен та рот нè уве ри ја и гру па де ца од Би-то ла и нив ни те гос ти од Скоп је кои ги срет нав ме на Пе лис тер, на мес нос та Ма ла Ли ва да. Тие ре коа де ка го по се ти ле и де ка Пе лис тер одам на зас лу жил да до бие ин фор ма ти вен цен тар. Ме ѓу де ца та е мош не по пу-лар на Дет ска та па те ка, ко ја се дви жи низ мес нос та ма ла Ли ва да. Долж неа се пос та ве-ни ин фор ма тив но-еду ка тив-ни па ноа на кои ме че то Уш ко ве за поз на ва со при род ни те ка рак те рис ти ки на жи ви от свет на Пе лис тер – Mо ли ка-

Мул ти ме ди јал на еду ка ци ја

Еден дел од еду ка тив ни от про цес на де ца та во цен та рот се од ви ва пре ку мул ти ме ди јал на пре зен та ци ја. Се ну ди гле-да ње на сни мен ма те ри јал пре ку ЦД на кое се прет ста ве ни две мош не ин те рес ни те ми. Пр ва та е фло ра и фа у на (во де-ни ор га низ ми; јад ли ви и ле ко ви ти рас те ни ја; тер ци јар ни ре лик ти/ге о ло ги ја на пла ни на та Пе лис тер; мо ли ка - оп што за ен де ми зам; меч ка, рис, змии, елен, див ве пар; алп ски ка-рак тер на фло ра та и фа у на та; оп што за пти ци те на Пе лис-тер, клу кај др вец, крс ток лу нец; зо ни ра ње на ве ге та ци ја та). Вто ра та те ма се од не су ва на ин те рак ци ја та чо век-при ро да (пра ви ла за од не су ва ње во пар кот; заш ти та на ди ви на та, при ро да та и ви до ви те; ур ба ни от жи вот нас про ти при ро да-та; во да та ка ко при ро ден ре сурс; упот ре ба на зем јиш те то и шу мар ство во рам ки те на пар кот).

Движење за околина „Молика“ - Битола

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија13

Движење за околина „Молика“ - Битола

та, меч ка та, ри сот, ср на та… На Ма ла Ли ва да е из гра ден и ви ди ко вец од кој „пу ка” ве ли-че ствен пог лед на Пе ла го нис-ка та ни зи на и гра дот Би то ла. Ту ка мо же да се нап ра ви ма-ла па у за и со двог ле ди те, кои ги има еду ка тив ни от цен тар, да се „ис тра жу ва” пла ни на та. Дви же ње то за око ли на Мо ли-ка до си те об ра зов ни ин сти-ту ции ис пра ти ин фор ма ци ја за мож нос та да се ко рис тат ус лу ги те и ка па ци те ти те на цен та рот.

Во по ну да та се след ни-ве еду ка тив ни ак тив нос ти за де ца: мул ти ме ди јал ни пре-зен та ции за за поз на ва ње со при род ни те уба ви ни, со кли-мат ски те и мор фо лош ки те ка рак те рис ти ки и пос та ву ва-ње пра ви лен од нос кон при-ро да та на Пе лис тер и ра бо-та на те рен со ор га ни зи ра ни про шет ки и ак тив нос ти пре ку кои де ца та прак тич но се за-поз на ва ат со жи во тин ски от и рас ти тел ни от свет. Се оче ку-ва го лем ин те рес и ле то во ту-ка да се ор га ни зи ра ат кам по-ви, ра бо тил ни ци, се ми на ри. РУРАЛЕН И ЕКОЛОШКИ

ТУРИЗАМ

Вто ри от сег мент од ра бо-та та на еду ка тив ни от цен тар е ру рал ни от и еко лош ки от ту-ри зам. За ту рис ти те, цен та рот ну ди еду ка тив ни фил мо ви за вред нос ти те на На ци о нал-ни от парк Пе лис тер, ве ло си-пед ски ту ри, ка ко и пе шач ки из лет нич ки ту ри низ пла ни-на та со во ди чи до нај ин те-рес ни те ло ка ции: Лас тој чин Ка мен, Пла ни нар ски от дом „Ко пан ки”, Јор гов Ка мен, Цр ве ни Сте ни, Па лис ноп је,

са ми от врв Пе лис тер и, мо-же би нај го ле ми те ат рак ции, две те лед нич ки езе ра, та ка на-ре че ни те „Пе лис тер ски очи”. Фор ми ра ни се че ти ри ту рис-тич ки ту ри (па те ки), а за ин те-ре си ра ни те мо жат да се об ра-тат до Дви же ње то за око ли на Мо ли ка за да се прик лу чат кон ед на од нив. За си те е обез бе-де на прид руж ба од про фе си о-на лен во дич. Се трг ну ва во 9, се вра ќа во 15 ча сот, а бро јот на по се ти те ли те во ед на гру-па тре ба да би де од пет до 10 ли ца. Це на та за гру па е 1 500 де на ри, а хра на та е од ра нец!

Во на ред ни от пер и од во цен та рот пла ни ра но е да се нап ра ви мул ти ме ди јал на пос тав ка (сли ки, ЦД, бро-шу ри, веб-стра на...) за пре-зен ти ра ње на го ле ми те ме-

со ја ди: меч ка, волк и за про-мо ци ја на пти ци те кај нас. Во Дви же ње то за око ли на Мо ли ка сме та ат де ка со овој про ект ќе се пок ри јат праз ни-ни те во еду ка ци ја та на де ца та и воз рас ни те за На ци о нал ни от парк „Пе лис тер” и по го ле ма ин фор ми ра ност за при род ни-те ка рак те рис ти ки и жи ви от свет во пар кот. Но што е нај-важ но, цел та на цен та рот е да соз да де ви со ко ни во на свест за еко лош ка заш ти та, да из-гра ди еко лош ка кул ту ра, осо-бе но кај де ца та, и да соз да де на ви ки за одрж ли во ко рис те-

ње на прос то рот, за пра вил но од не су ва ње на пла ни на, по-чит и љу бов кон при ро да та.

МОЛИКА

П/ ФАХ: 17

7000 Битола

Тел: 047 48 469

Е-мејл: molika@mt.net.mk

Веб страна: www.geocities.com/molikamolika/

Во­пер­и­о­дот­2001­2006­го­ди­на­Шел­тер­цен­та­рот­има­згри­же­но­вкуп­но­4­390­же­ни­и­де­ца,­што­е­на­вис­ти­на­фра­пан­тна­број­ка­на­ил­јад­ни­ци­се­меј­ства­ка­де­брач­на­та­хар­мо­ни­ја­одам­на­е­на­ру­ше­на.­Нај­го­лем­дел­од­же­ни­те­се­жрт­ви­на­сек­су­ал­но­мал­тре­ти­ра­ње­ (89%),­ по­на­та­му­ сле­ду­ва­фи­зич­ко­то­мал­тре­ти­ра­ње­(86%),­на­тре­то­мес­то­е­еко­ном­ска­та­за­вис­ност­ка­ко­по­вод­за­мал­тре­ти­ра­ње­на­пар­тне­рот­(67%),­а­на­кра­јот­сле­ду­ва­пси­хич­ко­то­зло­у­пот­ре­бу­ва­ње­(60%).­

Македонски центар за женски праваШелтер-Центар

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија15

С.О.С. ЗА ЖРТ ВИ ОД НА СИЛС ТВО

Македонски центар за женски права - Шелтер-Центар

ел тер-цен та рот, од нос но при фа ти лиш те то

за же ни и де ца, жрт ви на на-сил ство, пос тои од 2001 го ди-на. Овој цен тар де лу ва на те-ри то ри ја та на це ла та др жа ва и згри жу ва же ни и де ца жрт ви на се ка ков об лик на мал тре-ти ра ње. Се раз би ра, цен та рот ра бо ти врз прин ци пот на не-дис кри ми на ци ја по на ци о нал-на, ре ли ги оз на или сек су ал на при пад ност, што зна чи де ка низ пор ти те на Шел те рот по-ми ну ва ат лу ѓе што има ат ма-ка, без при тоа да би де важ но да ли не ко ја жрт ва е Ма ке дон-ка, Ал бан ка, Ром ка, Тур чин ка, Вла ин ка, Ср бин ка итн.

КА КО ФУН КЦИ О НИ РА ЦЕН ТА РОТ?

Цен та рот за спас од на сил-ни ци ра бо ти на по ве ќе по-ли ња од кои ги из дво ју ва ме: 1. Пре вен ци ја во ко ја спа ѓа јав на та еду ка ци ја за пре поз-на ва ње на на сил ни кот и ка-ко жрт ва та да си по мог не са-ма на се бе; 2. Ор га ни зи ра ње кам па њи на ме не ти ши ро ка та јав ност да би де за поз на та со овој проб лем и да им по мог-не на жрт ви те; 3. Пуб ли ка ци ја на ин фор ма тив ни ма те ри ја ли

(бро шу ри, пос те ри, при рач-ни ци...); 4. Ис тра жу ва ње на те ре нот кое ќе овоз мо жи ини-ци ра ње ак ции.

Во рам ки те на Шел тер-цен-та рот, на жрт ви те на на сил ство на рас по ла га ње им е те ле фон на кој мо же да до би јат со вет или да го при ја ват на силс тво-то. Те ле фо нот е дос та пен 24 ча са во де нот, што ука жу ва на от во ре нос та и под гот ве нос та на при фа ти лиш те то во се кое вре ме да им по мог не на лу ѓе-то во не вол ја. Пок рај ова, во рам ки те на цен та рот пос тои со ве то дав на кан це ла ри ја, тре-нинг-цен тар и стру чен тим кој е под гот вен на жрт ви те на се меј но то на сил ство да им ја пру жи пр ва та не оп ход на пси-хич ка, прав на, ме ди цин ска и пе да гош ка по мош.

И мо же би нај важ но то за лу ѓе то кои се во очај е тоа што во Шел тер-цен та рот ак тив но ра бо ти при фа ти лиш те то за же ни и де ца жрт ви на на сил-

ство, во кој жрт ви те до би ва ат смес ту ва ње, хра на, хи ги е на, ле ко ви, тран спорт, од нос но на дов че раш ни те ма че ни ци им е обез бе ден нов по че ток на жи-во тот. Вак во то згри жу ва ње е дол го роч но, а по пр ва та по-мош се ак ти ви ра струч ни от тим кој пре ку раз го вор, со вет, ана ли за ги „обу чу ва” жрт ви те за прес тој ни те пре диз ви ци на жи во тот.

Зна чај но е да се на по ме-не де ка Шел тер-цен та рот на жрт ви те од се меј но на сил ство кои ќе си за ми нат од до ма, се оби ду ва, а во мно гу слу чаи и ус пе ва да им нај де вра бо ту ва-ње.

ЗГРИ ЖЕ НИ

4 390 ЖЕ НИ И ДЕ ЦА

Во пер и о дот 2001-2006 го-ди на Шел тер-цен та рот има згри же но вкуп но 4 390 же ни и де ца, што е на вис ти на фра-пан тна број ка на ил јад ни ци се меј ства ка де брач на та хар-мо ни ја одам на би ла на ру ше-на со фи зич ко(те па ње, ма че-ње) и пси хич ко мал тре ти ра ње (нав ре ду ва ње, по ни жу ва ње). На ци о нал на та струк ту ра на згри же ни те же ни и де ца е: 69

УС ЛУ ГИ КОИ ГИ ДА ВА ЦЕН ТА РОТ И НИВ НА ИС-КО РИС ТЕ НОСТ ОД СТРА НА НА ЖРТ ВИ ТЕ ВО ПЕ-РИ О ДОТ 2001-2006 го ди на: - прав на по мош по ба ра ле 84 нас то од жрт ви те- пе да гош ка по мош 71%- пси хо со ци јал на по мош 98%- ме ди цин ска по мош 65%- еду ка ци ја на же ни те и де ца та 68%- по мош при вра бо ту ва ње 40%- ме ди ја ци ја и зас та пу ва ње 80%.Си те ви до ви ус лу ги кои ги обез бе ду ва Шел тер-цен та рот се вр шат од стра на на стру чен тим.

Ш

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија16

Македонски центар за женски права - Шелтер-Центар

нас то се Ма ке дон ки, 17 нас-то се Ал бан ки, 3,5 про цен ти се Тур чин ки, 3,9 нас то се Ср-бин ки, Ром ки се 6,1 нас то, а ре гис три ра ни се и 0,3 нас то стран ски др жав јан ки. Нај го-лем дел од же ни те се жрт ви на сек су ал но мал тре ти ра ње (89%), по на та му сле ду ва фи-зич ко то мал тре ти ра ње (86%), на тре то мес то е еко ном ска-та за вис ност ка ко по вод за мал тре ти ра ње на пар тне рот (67%), а на кра јот сле ду ва пси хич ко то зло у пот ре бу ва ње (60%).

Шел тер-цен та рот про дол-жу ва со сво ја та ми си ја.

ИС­ПО­ВЕД­1

СА­МО­ ДЕ­ЦА­ТА­ ДА­ СИ­ ГИ­ЗЕ­МАМ

-Јас сум Ал бан ка од ххххххх. Ме ома жи ја на 14 го ди ни за маж што бе ше пос тар од ме не 17 го ди ни. Ни кој не ме пра ша, са мо ме да доа. Во ку ќа та бев ме за ед но со све ко рот и све кр ва та, двај ца де ве ри и ја тр ви, ед на зол ва. Јас од ма ла бев на у че на на ра бо та, да гот вам, да пер ам и сè по ку ќи да ра бо там. На ни ва сум оде ла од 6 го ди ни и ич не ми бе ше теш ко да ра бо там, ама ов де си те ме те раа по цел ден да ра бо там и са мо да ра бо­там. Го ле ма ку ќа, сè да сре диш, си те да ги ус лу жиш и „из мет” да им нап ра виш. Бев ма ла и мно гу ми бе ше теш ко, но из др жу вав без по го вор. На 15 го ди ни го ро див пр во то де те. Пос ле ед на не де ла ме ис пра ти ја на ни ва. Ре коа здра ва си и ќе ра бо тиш, а де те то ќе ми го чу ва зол ва та, оти таа не мо же ла да оди на ни ва. Пос ле два ме се ци пак бев труд на. Ма жот ми ре че: „Јас са кам 5 де ца, не мам вре ме да че кам, за тоа ќе ра ѓаш ед но по дру го”. Јас ниш то не ка жав, заш то тоа та ка мо ра ше да би де. Ко га го ро див вто ро то де те, маж ми за ми на во Ита ли ја кај стри ко му. По се де ед на го ди на и дој де три па ти за да ос та нам труд на, ар но ама ни ка ко не се фа­ќа ше. Поч наа да се лу тат и тој, и мај ка му. Ме од не соа на ле кар, а ле ка рот ре че де ка не ма да мо жам да ра ѓам, би деј ќи по вто ро то ра ѓа ње сум би ла „ош те те на”. Име но, јас не се по ро ду вав во бол ни ца, ту ку кај ба би ца од се ло то. От то гаш пе ко лот. Поч наа да ме нав ре ду ва ат... Ма жот ми ме те па ше, а тоа чес то го пра ве ше и све кр­ва та. Нај чес то со др во ме те па ше све кр ва та, а маж ми со ор то ма, ед наш со ви луш ка ме про бо де во сто ма кот, а и со ма ша ме го ре ше. Мно гу ми бе ше теш ко, но не мав што да пра вам. Не мав ка де! Кај мо и те не мо жев ни да по мис лам. И де ца та мно гу ми стра даа гле дај ќи ме так ва. А ги отр гаа од ме не. Ако са кав да си ги по га лам, не сме ев, ми ве леа: Ти си маз га за ра бо та и за ниш то дру го. Скриш но си ги гуш кав мо и те де чи ња.

Ко га на пол нив 19 го ди ни ма жот ми до не се дру га же на, па ми ре коа да си одам... Сре де ноќ ме ис фр ли ја над вор. Мо лев, тро пав, ви кав... Ко га се за зо ри зо ра та, из ле зе маж ми бе сен ка ко ни ко гаш до то гаш, зе ма ор­то ма, ја на мок ри во во да и зна ев што ме че ка, но не мо жев да за ми нам и да ги ос та вам мо и те де чи ња. Ако го сто рев тоа, ни ко гаш по ве ќе не ма ше да ги ви дам. Тој поч на да ме те па. До то гаш пос то ја но ме те па ше со су ва ор то ма, а се га бе ше на во де не та... Гу бев свест, а ко га ќе се пов ра тев, го мо лев да прес та не.

Не знам кол ку вре ме тра е ло тоа, би деј ќи ко га се раз бу див бев во бол ни ца. На иш ле не кои лу ѓе и го спре­чи ле. Вик на ле по ли ци ја и ме до ве ле во бол ни ца. Не го уап си ле, им ре кол де ка са ма сум се да ве ла, а тој са­кал да ме спа си. Пос ле од со ци јал но то ме до не соа ов де, во Шел тер­цен та рот ка де ме згри жи ја мно гу доб ри же ни.

Се га не знам што ќе би де. Са мо де ца та да си ги зе мам, сè дру го ќе се сре ди, ќе да де Алах и за ме не мал ку свет лост, оти мно гу се из ма чив.

Б.Ш.

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија17

Македонски центар за женски права - Шелтер-Центар

ИС ПО ВЕД 2

ГО БА РАМ СОН ЦЕ ТО ПО 35 ГО ДИ НИ

-Во 1972 го ди на се за поз нав со мо јот се га шен соп руг. Са кав да се вен ча ме, но тој на по че ток ин сис ти ра ше са мо да жи ве е ме за ед но. За не се на од не го ва та уба ви на, она ка мла да и не ис кус на, со свои 18 го ди ни ре шив да из бе гам од до ма. Тој бе ше мо јот хе рој. Та ка го чувс тву вав до мо мен тот ко га вле гов во не го ва та трош на ку ќа. И са мо по три де на зна ев де ка сум згре ши ла. Но на зад не мо жев, мо е то тра ди ци о нал но се меј ство тоа не го доз во лу ва ше.

Мо јот соп руг вед наш за поч на да ме нав ре ду ва без по вод и без ни как ва ос но ва, а ги упот ре бу ва ше ту па-ни ци те при се кој наш раз го вор. Ду ри и пред род ни ни те го пра ве ше ис то то. А на дру га ри те пос то ја но им се фа ле ше: „мо ја та же на ја де ќо тек ка ко ма га ри ца”.

Во 1974 го ди на ко неч но склу чив ме брак. По ра ѓа ње то на на ши от прв син си мис лев де ка ќе се сми ри, но не бе ше та ка. Нап ро тив, не го во то на сил ство рас те ше. Ко га заб ре ме нив по втор пат, и пок рај тоа што имав ма-чен жи вот, и се ра ду вав на рож ба та што до а ѓа ше. Де те то во ме не ми да ва ше храб рост. Но тој ед на ноќ дој де во доц ни те ве чер ни ча со ви и ве леј ќи де ка не го ва та мла да љу бов ни ца не мо же да се спо ре ди со ме не, за поч на да ме уди ра со ту па ни ци и от ка ко ме бут на на зем ја про дол жи да ме кло ца. Це ла та во мод ри ци и рас кр ва ре на, ком ши и те ме од не соа во бол ни ца. Го из гу бив де те то...

По две го ди ни се ро ди на ши от втор син. Пос ле не го во то ра ѓа ње јас заб ре ме нив уш те три па ти. Соп ру гот на нај су ров на чин си те три па ти ме при си ли да одам на абор тус. Гос под знае де ка не го са кав тоа, но мо рав да ги жрт ву вам де ца та што ги но сев под мо е то ср це за да не им нап ра ви неш то ло шо на мо и те два ро де ни си на. Го мо лев да вни ма ва или да ми доз во ли да ко рис там заш ти та, но тој ве ле ше де ка јас сум жи вот но без пра во на глас. По ра ѓа ње то на тре ти от син имав уш те еден абор тус, овој пат со упот ре ба на си ла и за ка на де ка ќе по сег не по де ца та. Бев преп ла ше на ка ко и пред тоа. На мо и те не сме ев да им ка жам, а од не го ви те не мав под дрш ка. Осо бе но ми бе ше страв за де ца та. Тој ги те па ше и во ис та ме ра ги мал тре ти ра ше и нив.

Јас за це ло вре ме му бев слу гин ка - го ба њав, му се чев нок ти, го об ле ку вав, им ги пер ев алиш та та на не-го ви те љу бов ни ци.

Ко га мо и те си но ви по рас наа, ре шив да ја пре ки нам брач на та за ед ни ца. Пре ку прог ра ма та за бес плат на прав на по мош од Шел тер-цен та рот пок ре нав бра ко раз вод на пар ни ца што

е сè уш те во тек... Ова е ис по вед на ед на на ма че на же на на ко ја жи во тот и бе ше пре ки нат пред 35 го ди ни... Јас сум же на ко ја са ка пов тор но да на у чи да се смее и да ужи ва во ра ѓа ње то на но ви от ден.

МА КЕ ДОН СКИ ЦЕН ТАР ЗА ЖЕН СКИ

ПРА ВА, ШЕЛ ТЕР ­ ЦЕН ТАР

ул. „Бо жи дар Аџи ја та” 1­1/6, Скоп је

Тел: 02 2772­400

www.mwrc.com.mk

Ру би кон

Оп­шти­на­Ста­ро­На­го­ри­ча­не­се­на­о­ѓа­на­25­ки­ло­мет­ри­од­Ку­ма­но­во.­За­се­ла­та­од­оваа­оп­шти­на­мо­ра­да­се­зна­ат­не­кол­ку­фак­ти.­Пр­во,­од­раз­би­ен­тип­се,­што­зна­чи­ку­ќа­ов­де,­па­на­двес­те­мет­ри­одов­де.­Вто­ро,­под­рач­је­то­од­се­ве­ро­ис­точ­на­Ма­ке­до­ни­ја­се­со­о­чу­ва­со­еко­ном­ска­и­со­ци­јал­на­кри­за.­И­тре­то,­за­да­би­де­сè­јас­но,­по­ли­ти­ча­ри­те­за­вре­ме­на­кам­па­њи­те­рет­ко­одат­по­овие­се­ла,­оти­се­да­ле­ку,­има­ат­мал­број­на­жи­те­ли,­па­тот­не­чи­ни...

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија19

Рубикон

е ле на има 14 го ди ни и жи вее во ку ма нов ско то се ло Маг лин це. Се шко-

лу ва во се ло Дра го ман це, кое е од да ле че но од неј зи ни от дом це ли 30 ки ло мет ри. Се кој по-не дел ник го на пуш та до мот и пе ша чи три ки ло мет ри до се ло Жег ља не ка де фа ќа ав то бус до Дра го ман це. Во пе ток, на ис ти-от на чин се вра ќа до ма. Зи ме-ле то, тоа е. Је ле на е среќ на, таа е единс тве на та од фа ми ли ја та што се шко лу ва (неј зи ни те две брат чи ња по ма га ат в по ле).

„Уба во ми е што имам мож-ност да учам. Мал ку ми е теш-ко што сум од де ле на од до ма, што пе ша чам по сне го ви ве, ама уба во ми е ко га учам. Се на де вам де ка ќе про дол жам и во сред но”.

Се на де ва ат и неј зи ни те. Тат ко и ве ли:

„Ку пив „Фи ќо” за да ја но-сам до Жег ља не, ама па тот ни е лош, па ја ис по кр шив ко ла-та и ја фр лив. Што да пра ви-ме, си те се има ат от ка жа но од овој крај - ни ту пат има ме ни ту МТВ или би ло ка ков ма ке дон-ски ка нал фа ќа ме, па гле да ме ТВ Бел град, ни ту те ле фон има-ме, за вес ни ци ич му а бет да не пра ви ме- ни ко гаш не до би ва-ме. За тоа и ве лам: Је ле на, учи, ба рем од те бе чо век да ста не”.

Та ка из гле да жи во тот во Маг лин це. Тоа е слу чај и со ос-та на ти те 13 се ла од овој крај (Чи ца, Бу ков ља не, Рам но, Ар-ба наш ко, Маг лен це, Ко ки но, Жег ља не, Сте пан це, Вра чов це, Пу заљ ка, Стре но вец, Ко ин це, Пе лин це).

ДРА ГО МАН ЦЕ Е КА КО МЕТ РО ПО ЛА

Единс тве но учи лиш те ка де учат де ца та од наб ро е ни те се-ла е учи лиш те то „Хрис ти јан То до ров ски- Кар пош” во се-ло Дра го ман це. Во рам ки те на учи лиш те то има ин тер нат ка де уче ни ци те прес пи ва ат од по не-дел ник до пе ток, би деј ќи нив-ни те до мо ви се од да ле че ни со де се ти ци ки ло мет ри од Дра го-ман це. Ов де учат де ца од ма ке-дон ска, ром ска и срп ска на ци-о нал ност.

Во сеп тем ври 2003 г., нев ла-ди на та ор га ни за ци ја „Ру би кон” вле зе во Дра го ман це со иде ја да им пос ве ти по го ле мо вни ма-ние на де ца та. Пр во, ру би кон-ча ни нап ра ви ја за поз на ва ње со уче ни ци те и со те ре нот на це-ло куп ни от по јас од Оп шти на Ста ро На го ри ча не.

На пр ви те че ко ри се пот-се ту ва ко ор ди на то тор на про-ек тот, Вла ди мир Ка ра ев: „Ги ан ке ти рав ме де ца та кој ка де жи вее. Из ле зе де ка си те жи ве-ат на 45 ми ну ти од да ле че ност од Дра го ман це. Ре шив ме да го про ве ри ме тоа, па се упа тив ме до до мо ви те на уче ни ци те. Нај-блис ки от бе ше три ча са оде ње пеш. Сфа тив ме де ка уче ни ци-те се сра мат од сво јот на чин на жи ве е ње и тоа уш те по ве ќе нè сти му ли ра ше да доп ре ме до нив. Вто ра ра бо та што за бе ле-жав ме бе ше раз мис лу ва ње то на уче ни ци те за Дра го ман це,

Децата излегоа надвор од кругот

Ј

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија20

Рубикон

во нив ни те очи ова се ло бе ше мет ро по ла. Ко га Дра го ман-

це го гле да ат та ка, мо же те да за мис ли те во кои ус ло ви жи ве-ат нив ни те фа ми лии”.

Ру би кон ча ни вле гоа без ре-зер вно. Се со о чи ја со де ца кои не се мно гу дру же љу би ви. До-каз за тоа бил на чи нот на кој уче ни ци те па ту ва ле пеш до учи лиш те то во Дра го ман це- се кој одел сам, нед ру жеј ќи се со сво јот дру гар, со сед, со се ла-нец. Ед нос тав но, раш тр ка ни от тип на се ла и са мо ти ја та си го нап ра ви ле сво е то, па де ца та не ма ле жел ба за му а бет ме ѓу-се бе, а уш те по мал ку за ко му-ни ка ци ја со воз рас ни те.

ПО ЛЕ КА, ПО ЛЕ КА УЧЕ­НИ ЦИ ТЕ СЕ ОТ ВО РИ ЈА

За сè тре ба тр пе ние. Во иде-ја та на Ру би кон на по че то кот се вклу чи ле два е се ти на уче ни ци. Беа ор га ни зи ра ни ра бо тил ни ци на кои се чи таа вес ни ци, спи са-ни ја и кни ги, по што сле ду ва ше дис ку си ја за од ре де ни жи вот ни те ми, се гле даа фил мо ви и по нив сле ду ва ше де ба та за со др-жи на та на фил мот и за ка рак-

те ри те на филм ски те ју на ци,

се под гот ву ваа драм ски прет-ста ви, поч на да фун кци о ни ра и рит мич ка та гру па, а нај ак тив на бе ше ли ков на та сек ци ја на ко ја уче ни ци те цр таа, пра веа мо за-и ци, сли ки, ак ва ре ли, мо де ли-раа со гли на, пра веа фи гу ри од са пун, тес то, гипс, из ра бо ту ваа во соч ни фи гу ри, гра фи ки итн.

Ми ле Трен чев ски, вос пи-ту вач во ин тер на тот во Дра го-ман це и од го во рен за ли ков на-та сек ци ја ќе ка же:

„Де ца та со за до вол ство цр-та ат. На по че то кот, ли ков на та сек ци ја фун кци о ни ра ше по ин-ди ви ду а лен прин цип, за по тоа по су гес ти ја и стра те ги ја на Ру-би кон да се пре ми не на груп на из ра бот ка на умет нич ки де ла”.

Груп но то ра бо те ње овоз-мо жи ло уче ни ци те да се за-поз на ат и да се ос ло бо дат од сте ги те. Ед нос тав но, поч на ла друж ба низ умет ност. Спорт-ски те ак тив нос ти при до не соа за до пол ни тел на ре лак са ци ја. Сле ду ваа ра бо тил ни ци за са-мо поз на ва ње, за ко му ни ка ци ја, ра бо тил ни ци за сте ре о ти пи и пред ра су ди, за то ле ран ци ја, за не на сил но раз ре шу ва ње кон-флик ти итн.

Во си те овие ак тив нос ти

учес тву ваа двај ца прес тав ни-ци на Ру би кон и вос пи ту ва-чи те од ин тер на тот во Дра го-ман це.

Во ме ѓув ре ме, Ру би кон поч на да обез бе ду ва до на ции за учи лиш те то во Дра го ман-це. Пр ва та до на ци ја бе ше на НУБ „Бра ќа Ми ла ди нов ци” и се сос то е ше од 500 кни ги. Со ог лед на тоа што уче ни ци-те учеа ру ски ја зик, на гос ти бе ше по ка нет ам ба са до рот на Рус ка та фе де ра ци ја. Тој дој-де, по што сле ду ва ше до на ци-ја од стра на на ам ба са да та во кни ги, учеб ни ци, це деа, ви део

и ау дио лен ти, греј ни те ла за спал ни те во ин тер на тот, но-во го диш ни по да ро ци итн. За нас тав ни кот по ру ски ја зик бе-ше обез бе де на спе ци ја ли за ци ја во Ру си ја. Уба ва та со ра бот ка бе ше кру ни са на со по се та на уче ни ци те од Дра го ман це на Рус ка та ам ба са да во Скоп је.

ДЕ ЦА ТА ИЗ ЛЕ ГОА НАД ВОР ОД КРУ ГОТ

Бе ше вре ме да се из ле зе над вор од Дра го ма це. Уче ни ци те по-се ти ја не кол ку драм ски прет-ста ви во Ку ма нов ски от те а тар и по скоп ски те те ат ри. Не кол-ку па ти беа на из лож ба во Му-зеј. Она што на вис ти на ра ду-ва бе ше ра ѓа ње то на жел ба та кај уче ни ци те од Дра го ман це да поч нат да ко му ни ци ра ат со де ца над вор од нив ни от крај. За таа цел бе ше ор га ни зи ра на по се та на ин тер на тот во се ло Љу бан ци. Де ца та од учи лиш-те то „Хрис ти јан То до ров ски Кар пош” од Дра го ман це и уче-ни ци те од „Го це Дел чев” при ин тер на тот во Љу бан ци се за-поз наа, се дру жеа, спор ту ваа, де ба ти раа и си раз ме ни ја по да-

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија21

РУБИКОН

Адреса: Никола Парапунов 33/26

1000, Скопје

Тел: 02 3064 130

Е­мејл: contact@rubikon.org.mk

ро ци. И ед ни те и дру ги те сфа-ти ја де ка жи во тот не е са мо во нив ни те мик рос ре ди ни, ту ку и над вор од нив. Из ле гоа над вор од кру гот...

ШЛАГ НА ТОР ТА ­ АУК ЦИ ЈА ТА НА СЛИ КИ

И КА ПЕ ЊЕ ТО ВО СТРУ ГА

Де ца та од дра го ман ски от ин-тер нат ни ко гаш не беа ви де ле езе ро. На еден час во ли ков на-та сек ци ја пад на иде ја да би де нап ра ве на аук ци ја на ко ја уче-нич ки те мо за и ци ќе би дат про-да де ни, а со па ри те ќе се оди на кам пу ва ње во Стру га. За таа цел бе ше ор га ни зи ра на про даж-на из лож ба на мо за и ци што ги из ра бо ти ја ма ли те „умет ни ци” од учи лиш те то во Дра го ман-це. Аук ци ја та бе ше под др жа-на од ам ба са до рот на Рус ка та фе де ра ци ја, биз нис-ком па нии и НВО-ор га ни за ции. Беа соб-ра ни 78 700 де на ри, сред ства до вол ни за пет дне вен прес тој во из вид нич ки от камп „Крс-те Јон” во Стру га. На кам пот при сус тву ваа 21 уче ник и че-ти ри те во лон те ри на Ру би кон. Тре ба ли да ви ка же ме ка ко бе-ше та му? Тре ба ли да ви рас-ка же ме за дет ски те ис кре ни сол зи про ка пе ни од очич ки те кои прв пат ја ви доа „го о о ле ма во да”? Тре ба ли да се збо ру ва за сре ќа та во нив ни те ср цен ца? Ру би кон= Дра го ман це= де ца= ра дост. Убав спој!

Рубикон

Пр ва дет скаам ба са да во све тот

„Ме ѓа ши”

Пред­по­че­то­кот­на­вој­на­та­во­не­ко­гаш­на­Ју­гос­ла­ви­ја­(СФРЈ),­на­8­ју­ни­1991­го­ди­на­во­ма­ло­то­мес­то­Ме­ѓа­ши,­на­тро­ме­ѓе­то­ме­ѓу­Бос­на­и­Хер­це­го­ви­на,­Ср­би­ја­и­Хр­ват­ска­бе­ше­прог­ла­се­на­Пр­ва­та­дет­ска­зем­ја­во­све­тот­­Ме­ѓа­ши.­Тво­рец­на­иде­ја­та­бе­ше­са­ра­ев­ски­от­прав­ник­Душ­ко­То­миќ,­чо­век­кој­се­на­де­ва­ше­де­ка­оваа­иде­ја­ќе­ги­по­ра­зи­на­ци­о­на­лис­тич­ки­те­и­вер­ски­те­страс­ти.­За­жал,­уба­ва­та­по­ра­ка­та­за­мир­на­Ме­ѓа­ши­не­бе­ше­сфа­те­на,­дој­доа­го­ди­ни­на­кр­воп­ро­ле­ва­ње,­но­фор­ми­ра­ње­то­на­Пр­ва­та­дет­ска­ам­ба­са­да­и­неј­зи­но­то­ши­ре­ње­од­Бос­на­до­Ма­ке­до­ни­ја,­спа­си­мно­гу­дет­ски­жи­во­ти...

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија23

Подадена рака на илјадници деца, жени, старци ...

Пр ва дет ска ам ба са да во све тот „Ме ѓа ши”

е поч на пред 15 го ди ни, во ед но тур бу лен-

тно и во инс тве но вре-ме. Во тој миг, си уш те не до о фор-ме на та Пр ва дет ска ам ба са да „Ме ѓа ши” за Ре пуб ли ка Ма-ке до ни ја се со о чи со по че то-кот на бо сан ска та вој на. Цен-тра ла та на „Ме ѓа ши” од Бос на се об ра ти со апел до си те свои член ки да по мог нат во спа-су ва ње на де ца та од во е ни те жа риш та. Гор да на Зми ја нац, ко ор ди на тор на „Ме ѓа ши” во Скоп је, уш те ис ти от ден пре-ку ме ди у ми те упа ти по ра ка за згри жу ва ње на де ца та од Бос-на и Хер це го ви на:

„Гра ѓа ни на Ма ке до ни ја, вие сте на по тег. По ка же те ја ва ша та ху ма ност и под гот ве-

ност да им се по мог не на оние на ко иш то им е нај теш ко во овие мо мен ти- де ца та. Си те за ин те ре си ра ни мо же да се ја-ват на те ле фон 091/ 317- 815”.

На апе лот од го во ри ја го лем број се меј ства, но и ин сти ту-

ции ка ко дет ски од мо ра лиш-та, до мо ви, хо те ли, Цр ве ни от крст, Ми нис терс тво то за труд и со ци јал на по ли ти ка, ка ко и мно гу нев ла ди ни ор га ни за-ции. Во ис ти от миг беа згри-же ни ил јад ни ци де ца, же ни,

Гор да на Пир ков ска Зми ја нац, ко ор ди на тор ка на „Ме­ѓа ши”:

БОЛ НИ И ДОЛ ГИ 15 ГО ДИ НИКо га го да дов апе лот пред 15 го ди ни за при ем на бо сан-ски те де ца, мис лев ме де ка вој на та ќе трае 4-5 ме се ци, де ка ќе ги при фа ти ме де ца та, ќе им по мог не ме и по тоа ќе си се вра тат во нив ни те до мо ви. Но таа вој на тра е ше 4- 5 го ди ни, а по неа дој де ко сов ски от кон фликт, па бом бар ди ра ње то на НА ТО на Ср би ја, и на крај кри за та во Ма ке до ни ја ко га се пос ве тив ме на внат реш но рас е ле ни те де ца. Зна чи си те овие 15 го ди ни до ле то то 2006 г., ние ра бо тев ме со де ца по-го де ни од вој на. То гаш ко га се фор ми рав ме, не мис лев ме де ка тоа ќе би де тол ку бол но и ќе трае тол ку дол го.

с

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија24

Пр ва дет ска ам ба са да во све тот „Ме ѓа ши”

ста ри лу ѓе. Во те кот на на ред-ни те две го ди ни „Ме ѓа ши” за сво и те бо сан ски „гол гот ци” обез бе ди хра на, об ра зо ва ние, ме ди цин ски прег ле ди, ча со-ви по изу чу ва ње ан гли ски ја-зик, кул тур но-за ба вен жи вот итн. На овој на чин Ма ке до ни-ја и НВО-сек то рот на све тот му по ка жаа ви со ка гра ѓан ска свест и чо веч ност.

По из вес но вре ме, по точ но во 1993-1994 го ди на, бе гал ци-те од Бос на за ми наа во САД и во за пад но ев роп ски те зем-ји. Во оваа пре сел ба беа офа-те ни над 4 000 лу ѓе од кои 2 500 беа де ца. Се то ова бе ше овоз мо же но пре ку кон так ти-те и ус лу ги те на Пр ва та дет ска ам ба са да во све тот „Ме ѓа ши„ (Ма ке до ни ја).

ДЕ МИР ЈА НАЈ ДЕМАЈ КА СИ

Од овој пер и од спо ме ни те се про ек ти ра ат во бес ко неч на ни за. Тоа бе ше вре ме на сол зи, ма ки, прег рат ки, очај, вре ме на из гу бе ни де ца... Во бук вал-

на смис ла на збо рот - из гу бе ни де ца. Ќе се пот се ти ме на ед но так во де те пре ку тек стот на са ра ев ски от но ви нар Јо во Ди-мит ри е виќ.

„Ок том ври 92. Дож дли во вре ме. Во со ба та 315 од не ко-гаш ни от ЦК на Ма ке до ни ја, смес тен е Ге не рал ни от кон-зу лат на Дет ска та ам ба са да за Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја. Во о-би ча е на ат мос фе ра. Те ле фо-ни те ѕво нат. Во ма ли от прос-тор смес те ни се де се ти на лу ѓе: Дра ги и Гор да на Зми ја нац, ре жи се рот Ко ле Ан ге лов ски, ак те рот Ми ра лем Зуп че виќ, де се ти ци во лон те ри. Лу ѓе со мно гу тр пе ние. Се кој што до-шол мо ра да би де сос лу шан. На мно гу ми на ќе им се по мог-не, по себ но на де ца та.

На вра та та се по ја ви ед но мом че со бис тар пог лед, но таж но и преп ла ше но. Пра шу-ва: „Ова ли е кон зу ла тот за нас де ца та?”. Гор да на Зми ја нац му од го ва ра пот врд но, а мом че то ја поч на сво ја та при каз на:

„Ја ба рам мај ка ми. Од Го-раж де сум. Тат ко ми ос та на во

Бос на, а јас со мај ка ми и брат ми дој дов ме ов де. Пред два ме се ца, во во зот кај Ку ма но во ја из гу бив мај ка ми. Слуш нав де ка е не ка де во Скоп је, а мо-же би и не е... Се ви кам Де мир и ве мо лам по мог не те ми...

Му по ну ди ја сок. Не са ка. Не са ка ни сен двич. Си ја са-ка мај ка си. „Са и ма, Са и ма се ви ка мај ка ми”, - ка жу ва низ сол зи...

Лу ѓе то од Ам ба са да та поч-ну ва ат да вр тат по те ле фо ни-те. Гор да на на ед ни от, Ми ра-лем на дру ги от. Се ја ву ва ат по цен три те за бе гал ци. Го ба ра ат кам пот на Вод но. Им ка жу ва-ат де ка та му има ед на Са и ма... „Ве мо лам нај де те ја, а ние ќе че ка ме”, - по ра чу ва Гор да на.

Че ка ме. Си те ба ра ат, си те апе ли ра ат, но Са и ма ни ка де ја не ма. Да не се пре се ли ла на дру го мес то, си ве ли ме. Ов де ни бе ше пос лед на та шан са. Де мир поч ну ва да пла че.

И ко га ве ќе са кав ме да ја пре ки не ме ли ни ја та, не кој од дру га та стра на на те ле фо нот вик на: „Че кај те, еве ја”. Де-

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија25

мир ја зе ма слу шал ка та и по де се ти на се кун ди слуш нав ме крик: „Мај ко, мај ко...”

По не полн час во Дет ски от кон зу лат Де мир и мај ка му се гуш каа...

МИ СИ ЈА ТА ПРО ДОЛ­ЖИ ЗА ВРЕ МЕ НА КО­

СОВ СКИ ОТ И МА КЕ ДОН­СКИ ОТ КОН ФЛИКТ

Пр ва та дет ска ам ба са да во све тот за Ре пуб ли ка Ма ке до-ни ја „Ме ѓа ши” бе ше ак тив на и за вре ме на ко сов ски от кон-фликт (1999-2000 го ди на). Во кам по ви те Ра ду ша, Стен ко вец 1и 2, Неп рош те но, Ра ду ша, Бо ја не и Чег ра не во лон те ри-те на Ам ба са да та се кој днев но ор га ни зи раа спорт ски, ли ков-ни, об ра зов ни и тво реч ки ак-тив нос ти за де ца та бе гал ци. Тре ба да се на по ме не де ка Ам ба са да та „Ме ѓа ши” ја обез-бе ди и пр ва та дес ти на ци ја за 107 бе гал ци, кои од Ма ке до-ни ја се пре се ли ја во Фран ци ја. По ова, мно гу бе гал ци (мај ки, де ца, ста ри и бол ни лу ѓе) по ор га ни зи ран пат беа пре фр ле-ни од Ма ке до ни ја во Бу га ри ја, Шпа ни ја, САД, Тур ци ја, од-нос но во др жа ви кои мо жеа да им пру жат по доб ри ус ло ви за жи вот.

„Ме ѓа ши” се вклу чи во не-се бич но да ва ње по мош и за вре ме на вој на та во Ма ке до-ни ја (2001 го ди на). Во ак ци ја-та вле гоа над сто ти на во лон-те ри, кои во при фа ти лиш те то на ПДАС „Ме ѓа ши” згри жи ја 16 рас е ле ни ли ца (од кои 8 беа де ца) од криз ни те ре ги о ни во Ма ке до ни ја. Во ова при фа ти-лиш те се ро ди ја Алек сан дар, Ма ри ја, Ни ко ла...

Бил ја на Јо ва но виќ е ед на од мај ки те што се по ро ди за вре-

ме на прес то јот во „Ме ѓа ши”. „Ние жи ве ев ме во Ара чи-

но во, ку ќа та ни бе ше сру ше-на, но она што ги за ме ни си-те стра во ви и не у ба ви ни бе ше ра ѓа ње то на на ше то че до, пос-ле 8 го ди ни жи вот без рож ба. Бев ме смес те ни во „Ме ѓа ши”, а ан гел че то на ше и гос топ-рим ли вос та на до ма ќи ни те ни по мог наа да ис тра е ме”, - ве ли мај ка та Бил ја на.

Се кој днев но, рас е ле ни те де ца од Те тов ско, Ку ма нов-ско и Ара чи но во ов де до би ваа љу бов, об ра зо ва ние, за ба ва и иг ра. Уче нич ка та Са не ла се се ќа ва на тоа вре ме:

„Мно гу доб ро го па ме там мо мен тот ко га дој дов во Пр-ва та дет ска ам ба са да. На по-че то кот бев таж на и ми не-дос та су ва ше до мот, не спи ев на ве чер и се пра шу вав се бе си да ли не ко гаш ќе се вра там до-ма. Ту ка, во ПДАСМ, вре ме то бр гу ни по ми ну ва ше и та га та по ле ка од ми ну ва ше. Во Ам ба-са да та има мно гу ра бо тил ни ци ка ко: ли те ра ту ра, дра ма, умет ност, ан-гли ски ја зик, фран цу ски ја-зик, ма те ма ти-ка и ком пју те ри. Јас се дру жев со си те де ца, но нај го лем дел од вре ме то по ми ну-вав на ком пју тер.

Бла го да ре ние на ПДАСМ јас на вис ти на ги про ши рив сво-и те зна е ња за мно гу ко рис ни неш та”.

Ива на и е врс нич ка на Са-не ла. -Бе ше мно гу теш ко да се за бо ра ви мо мен тот ко га јас и мо е то се меј ство го на пуш-тив ме на ши от дом, бе гај ќи од ви о рот на вој на та. Во мо мен-ти те на тој ужас, во рам ки те на ПДАСМ се нај дов се бе си и пре ку ак тив нос ти те со кои бев ме пре о ку пи ра ни ус пе ав „да ос та нам на зем ја”.

Лу ѓе то кои то гаш беа при-фа те ни од ПДАС „Ме ѓа ши” се га се вра те ни во сво и те до-мо ви. Не кои од нив тоа го сто-ри ја ду ри во 2006 го ди на, по пет го ди шен прес тој во „Ме ѓа-ши”. Тие ни ко гаш не ма да ја за бо ра ват по да де на та ра ка во ми гот ко га нај мно гу им тре ба-ше.

Пр ва дет ска ам ба са да во све тот „Ме ѓа ши”

ЗА ДРУ ГИ ТЕ ДЕЈ НОС ТИ НИЗ БРОЈ КИПо де ле ни 100 то ни ху ма ни тар на по мошНад 1 500 де ца по се ти ле бес плат ни дет ски ра бо тил ни циОр га ни зи ра ни лет ни кам по ви за де ца та бе гал ци пет го ди ни по ред (вклу че ни по ве ќе од 500 де ца) 16 000 те ле фон ски по ви ци на СОС те ле фо нот1 000 во лон те ри со 500 000 ра бот ни ча со виПос то јан мо ни то ринг на дет ски те пра ва и ре а ги ра ње во слу чај на нив но пре кр шу ва ње.

Пр ва дет ска ам ба са да во све тот

„Ме ѓа ши”, Скоп је

Ул. „Кос та Но ва ко виќ” бр.22

тел: 02/4265-316 тел/факс0 2/ 2463-900

е-ма ил: first@childrensembassy.org.mk

info@childrensembassy.org.mk

www.childrensembassy.org.mk

Пе пе рут ка

Ме­ѓу­на­род­но­то­ис­ку­ство­го­во­ри­де­ка­70%­од­слу­ча­и­те­на­рак­кај­де­ца­та­се­из­ле­чи­ви.­Тоа­е­на­ши­от­мо­тив,­–­ве­лат­од­Пе­пе­рут­ка

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија27

рек рас но дет ско ли-це ве гле да од фла е рот на Пе пе рут ка, на кој е

„Пе пе рут ка”

ис пе ча те но пра ша ње то „За рем се кое де те не зас лу жу ва да по-рас не?”. Од го во рот го зна е ме си те, но пра ша ње то е упа те но до оние кои мо жат да при до-не сат шан си те за оз дра ву ва-ње на де ца та бол ни од рак и ле у ке ми ја да би дат по го ле ми. Тоа е и цел на Ма ке дон ско-то здру же ние за бор ба про-тив ра кот и ле у ке ми ја та кај де ца та Пе пе рут ка од Скоп је: по доб ру ва ње на те ра певт ски-от трет ман на за бо ле ни те де-ца и на бав ка на ме ди цин ска оп ре ма за Од де лот за он ко-ло ги ја на Кли ни ка та за дет-ски бо лес ти во Скоп је. Пок-рај тоа, цел на здру же ни е то е да им овоз мо жи под дрш ка и по мош на ро ди те ли те кои за ед но со сво и те де ца се со о-чу ва ат со овие се ри оз ни за бо-лу ва ња, ка ко и да ос тва ру ва со ра бот ка со струч ни ор га-ни за ции и ме ди цин ски струч-ња ци од ев роп ски те др жа ви. За ос тва ру ва ње на овие це ли, во Пе пе рут ка ра бо тат со го ле-ма пос ве те ност, енер ги ја и на во лон тер ска ос но ва. Од сво-е то ос но ва ње, во 2003 го ди-на, Пе пе рут ка ја раз бра ну ва јав на та свест, по со чу вај ќи на ано ма ли и те во на ши от здрав-

ствен сис тем ко га ста ну ва збор за трет ма нот и ле ку ва ње то на ра кот и ле у ке ми ја та кај де ца-та, а осо бе но ис так ну вај ќи го проб ле мот со не дос ти гот, не-ре дов нос та во снаб ду ва ње то, па ду ри и ма ни пу ла ци и те со ци тос та ти ци те и дру ги те ле-кар ства. Ос вен из диг ну ва ње-то на проб ле мот на ни во на ја вен, ак ти вис ти те на Пе пе-рут ка пос тиг наа зна чи тел но по доб ру ва ње на ус ло ви те за прес тој и ле ку ва ње на де ца та бол ни од ле у ке ми ја и рак. Це-

лос но е ре но ви ран Од де лот за он ко ло ги ја при Кли ни ка та за дет ски бо лес ти- Скоп је.

ОПРЕМУВАЊЕ И ЛОБИРАЊЕ

- Бла го да ре ние на Пе пе-рут ка, мно гу неш та се про ме-ни ја. За нас ка ко ро ди те ли е важ но де ца та да има ат доб ра не га и бол нич ки трет ман, ка-ко и прис тап до ле ко ви те, - ве ли Вес на Пет ков ска, член ка на Пе пе рут ка. Ко га ста ну ва збор за прес то јот во бол ни-ца, вид ли ви се ефек ти те што ги пос тиг нав ме за адап та ци ја на де ца та кон тие ус ло ви – на-ши во лон те ри ра бо теа со нив, се дру жеа и иг раа со де ца та, ги учеа по лес но да ја пре бо-лат бол ка та со ко ја се со о чу-ваа. За ос тва ру ва ње на оваа

Про ек ти Во те кот на сво ја та до се гаш на ра бо та Пе пе рур ка спро ве де со ра бот ка со: Здру же ни е то за здравс тве но прос ве ту ва ње и спро ве ду ва ње на здрав је то МИА од Скоп је (про ект: Па ци-ен ти во Ма ке до ни ја со пра ва по ев роп ски стан дар ди); здру-же ни е то „Жи вот на ис кра” од Скоп је (про ект: За ед но со мај-ки те по по вод Де нот на же на та); Хел син шки от ко ми тет за чо ве ко ви пра ва (про ект: Не дос та ток на ле ко ви за бол ни те од рак и мож нос ти за прав на ре гу ла ти ва во Ре пуб ли ка Ма ке-до ни ја); Фон дот за здравс тве но оси гу ру ва ње (обез бе ду ва-ње ле ко ви за де ца та бол ни од рак и ле у ке ми ја, ме ѓу на род но ис ку ство за раз ме на на стру чен ка дар, по се та на пе ди ја тар од Кли ни ка та за дет ски бо лес ти во Нир нберг, Гер ма ни ја), Ми нис терс тво то за здрав ство (под дрш ка за по до бар трет-ман на де ца та бол ни од рак); Кли ни ка та за дет ски бо лес ти.

Се кое де те зас лу жу ва да по рас не

п

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија28

ак тив ност, имав ме под дрш ка од Кли ни ка та за дет ски бо-лес ти во Скоп је, ко ја ги при-фа ти на ши те ини ци ја ти ви. Има ме пот ре ба и жел ба и на дру ги на чи ни да по мог не ме – од ре дов но то снаб ду ва ње со ци тос та ти ци, па сè до обез-бе ду ва ње нас тав ни ци кои ќе ра бо тат со де ца та, со ог лед де ка не кои од нив и по 8-9 ме се ци не одат на учи лиш те. Во тој пер и од од нив ни от жи-вот, ор га ни зи ра ме прос ла ви на праз ни ци те и раз лич ни за-бав ни ак тив нос ти. Би са ка ле да обез бе ди ме и про фе сор по му зи ка кој би ги ани ми рал, а мно гу стран ски ис ку ства го-во рат де ка му зи ка та има го ле-мо те ра певт ско зна че ње. Има-ме пот ре ба и од по доб ру ва ње на ко му ни ка ци ја та со ро ди те-ли те и де ца та кои не го зна-ат доб ро ма ке дос нки от ја зик, па се тру ди ме да нап ра ви ме пре вод на ал бан ски, тур ски и ром ски ја зик на при рач ни-

ци те, кни ги те и дру ги те пе ча-те ни ма те ри ја ли кои ги из да-дов ме, – об јас ну ва Вес на Пет-ков ска, член ка на Пе пе рут ка. Со пос ред ство на Пе пе рут-ка беа обез бе де ни сред ства за ни за гра деж ни за фа ти на Дет ско то он ко лош ко од де-ле ние, па из гра де ни се но ви ка па ти ла, по вр за ни со со ба та на бол но то де те и прид руж-ни кот (мај ка та) и се адап-ти раа пос то еч ки те, прос то-рот е бо ја ди сан, а та ва ни те се ко ри ги ра ни. Нап ра ве на е куј на во ко ја ро ди те ли те мо-жат да при гот ват хра на как ва што ба ра де те то. Оп ре ме на е за ни мал на та, на ба ве ни се мно гу дет ски иг рач ки, те ле-ви зо ри, ор ма ни, спе ци јал-ни са до ви за но се ње хра на… Се во ова зна чи тел но ги по-доб ри ус ло ви те ка де прес то-ју ва ат и се ле чат де чи ња та бол ни од овие теш ки за бо-лу ва ња со нив ни те прид-руж ни ци, нај чес то мај ки те.

- Ус пе ав ме да на ба ви ме, по пат на до на ции по ве ќе апа ра-ти за не га и те ра пи ја на теш-ко бол ни те де ца, апа ра ти за со ба та за ре а ни ма ци ја, не га и те ра пи ја на теш ко бол ни де ца во Дет ски от он ко лош ки од дел на Кли ни ка та за дет ски бо лес-ти во Скоп је. Ис то та ка, за ова од де ле ние на ба вив ме под ви-жен кре вет за тран спорт и кре-вет за шок-со ба и цен три фу га „Цхан дон” за под го тов ка на ци тос то пин-пре па ра ти, - ве-ли На та ша Кот лар-Трај ко ва, прет се да тел ка на Пе пе рут ка. Ак ти вис ти те на Пе пе рут ка спро ве доа и по ве ќе ак тив нос-ти на со че ни кон ло би ра ње за по доб ру ва ње на пре вен ци ја та, не га та и трет ма нот на ра кот и ле у ке ми ја та кај де ца та, ка ко и за фи нан си ска под дрш ка на ро ди те ли те кои не ма ат сред-ства за на бав ка на ска пи те ле-кар ства. Над 40 де ца до би ја фи нан си ска по мош за ле ко ви. Со за си лен ја вен нас тап пре ку

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија29

мо рал на под дрш ка. Без таа по мош, во ре ал нос та во ко ја жи ве е ме на ши от ус пех ќе бе-ше крај но ми но рен, а мно гу де чи ња не ма ше да по рас нат – ве ли На та ша Кот лар-Трај-ко ва, прет се да тел ка на Пе пе-рут ка.

ме ди у ми те, во те кот на 2005 и 2006 го ди на бе ше пре диз-ви ка но др жав ни те ор га ни да ре а ги ра ат сог лас но нив ни те об вр ски – беа ит но обез бе-де ни пот реб ни те ле кар ства. Пе пе рут ка ос тва ри мош не доб ра со ра бот ка со ме ди у ми-те, кои об ја ви ја по ве ќе на пи-си, еми ту ваа жи вот ни сто рии кои де лу ваа врз јав на та свест и ор га ни зи раа те ле ви зи ски три би ни со над леж ни те ин-сти ту ции. Во те кот на 2005 го ди на, над 50 нас та пи во јав-ни те ме ди у ми беа пос ве те ни на овој оп ште ствен проб лем. Пе пе рут ка е про ду цент на два до ку мен тар ни фил ма и из да вач на три пуб ли ка ции: „Мо е то де те има рак”, „Ја-де ње, ужи ва ње, оз дра ву ва-ње” и „Уче ник! 5-12 го ди ни”. Нив на та цел е да им се по ну-ди емо ци о нал на под дрш ка и еду ка ци ја на ро ди те ли те, се-мејс тва та и бол ни те де ца за да мо жат по лес но да се со о чат и фа тат во кос тец со бо лес та. Уш те ед на зна чи тел на ак тив-ност прет ста ву ва пре не су ва-ње то на стран ско то ек сперт-ско ис ку ство во Ма ке до ни ја – бла го да ре ние на Пе пе рут ка во 2004, 2005 и 2006 го ди на на Кли ни ка та за дет ски бо-лес ти во Скоп је, во ра бот на по се та прес то ју ва ше поз на ти-от ле кар проф. д-р Вол фрам Шо јер лен од Дет ска та кли ни-ка во Нир нберг, Гер ма ни ја.

ПРИЈАТЕЛИ И ПОДДРЖУВАЧИ

Ен ту зи јаз мот и пос ве те-

нос та, ка ко и бла го род на та цел са ма та за се бе, на Пе пе-рут ка и до не соа и ни за при-ја те ли, под др жу ва чи, до на-

Ме ѓу на род на со ра бот ка Пе пе рут ка не ма вра бо те ни ли ца. Ра бо ти ис клу чи во на во лон-тер ска ос но ва. Пол ноп ра вен член е на Ме ѓу на род на та кон-фе де ра ци ја на ор га ни за ции на ро ди те ли на де ца со кан цер, со се диш те во Хо лан ди ја (ИЦ ЦЦОП- Ин тер на ти о нал Цон-фе де ра ти он оф Цхил дхо од Цан цер Па рент Ор га ни за ти онс). Во 2009 го ди на Пе пе рут ка ќе би де до ма ќин на Чет вр та та ре ги о нал на кон фе рен ци ја за Ју го ис точ на Ев ро па на ИЦ-ЦЦОП.

„Пе пе рут ка”

то ри. Ме ди у ми те се се ка ко ед ни од нај ак тив ни те. Но во таа гру па спа ѓа ат и мно-гу биз нис-фир ми, нев ла ди-ни ор га ни за ции и по е дин ци. - Не мо же ме да ги наб ро и ме си те лу ѓе и ор га ни за ции кои се на на ша стра на. Бес крај но сме им бла го дар ни на си те кои ни по ма га ат на раз лич ни на чи ни – фи нан си ски, пре ку во лон тер ска по мош, па сè до

„Пе пе рут ка”

Ад ре са: На ро ден фронт, 3­3/63,

1000 Скоп је

те ле фо ни: 00389 2 3231384

00389 75 435 272, 00389 70 217 431

Факс: 00389 2 3238 363

По лио Плус- Дви же ње

против хен ди кеп -

По­лио­Плус­е­пр­ва­ор­га­ни­за­ци­ја­ко­ја­ус­пеа­пре­ку­гра­ѓан­ска­ини­ци­ја­ти­ва­во­Ре­пуб­лич­ко­то­соб­ра­ние­да­до­не­се­пред­лог­за­до­не­су­ва­ње­на­За­кон­за­заш­ти­та­на­пра­ва­та­и­дос­то­инс­тво­то­на­ли­ца­та­со­хен­ди­кеп

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија31

Гра ѓа ни те по ка жаа де ка се ак тив ни кре а то ри на

за ко но дав на та ле гис ла ти вара ѓан ска та ор га ни за ци ја

По лио Плус, ос но ва на во по-че то кот на 2000 го ди на, со тек на вре ме то и (не)оче ку ва ни от раз вој на нас та ни те во Ма ке-до ни ја ја до би нас тав ка та Дви-же ње за хен ди кеп.

Неј зи ни те ос но ва чи три на-е сет на број, од кои се дум со пре ле жа на дет ска па ра ли за, со сво и те гле диш та на хен ди-ке пот ка ко на пра ша ње за чо-ве ко ви пра ва, ќе прив ле чат си по ве ќе ис то мис ле ни ци кои со раз лич ни ак тив нос ти ќе при-до не сат во зна чај ни от про цес на гра де ње на гра ѓан ско то оп-ште ство во зем ја ва.

Во ис то ри ја та на гра ѓан ски-от сек тор, а со тоа и на др жа-ва та, ќе би де за бе ле жа на ка ко пр ва ор га ни за ци ја ко ја ус пеа пре ку гра ѓан ска ини ци ја ти ва во Ре пуб лич ко то соб ра ние да до не се пред лог за до не су ва ње

Г на За кон за заш ти та на пра ва-та и дос то инс тво то на ли ца та со хен ди кеп. Зад пред ло гот со свои пот пи си зас та наа 18 968 гра ѓа ни, а 66 пра те ни ци во Соб ра ни е то на 2 март 2006 го-ди на, со ак ла ма ци ја гла саа за пот ре ба та од не го во до не су-ва ње. Ед ног лас на сог лас ност да доа и Ко ми си ја та за труд и За ко но дав но -прав на та ко ми-си ја и тоа бе ше до вол но, иа ко до би е но то мис ле ње од Вла да-та бе ше не га тив но, со об раз-ло же ние де ка пред ло же ни от За кон е про ти вус та вен, би деј-ќи ги при ви ле ги ра ли ца та со хен ди кеп.

Иде ја та за ди зај ни ра ње на сис тем ско за ко но дав ство за ли ца та со хен ди кеп не е но ва на ма ке дон ски от прос тор. Про-фе си о нал ци те, прак ти ча ри те, ли ца та со хен ди кеп и нив ни-те се меј ства от се ко гаш има ле

проб лем да се снај дат во мо ре-то за кон ски и под за кон ски од-ред би, кои пок рај ос та на то то, тре ти ра ат и не кои ас пек ти на хен ди ке пот.

-Ко неч но, дол го о че ку ва ни-от за ро диш до би идеј на фор ма со фор ми ра ње то на Ин тер пар-ла мен тар на та ло би-гру па за пра ва та на ли ца та со по себ ни пот ре би, на 2 ап рил 2003 го ди-на, - по со чу ва ат чле но ви те на По лио Плус, по тен ци рај ќи го и „ис то рис ко то” со ве ту ва ње на на ве де на та ло би-гру па во Бан ско, на 15 март 2004 го ди-на, ка де бил за зе мен став кон ка ков тип на сис тем ски за кон тре ба да се пре ми не. При сут-ни те то гаш ги де фи ни ра ле ид-ни те че ко ри - ис тра жу ва ње, спо ред ба и из град ба на но ви стан дар ди и поч на ле да дејс-тву ва ат.

По лио Плус - Дви же ње против хен ди кеп

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија32

ТВОЈОТ ПОТПИС Е ЗАКОН

Ра бот на та гру па ко ја ќе ра бо-ти на из гот ву ва ње на тек стот на Пред лог - за ко нот, е фор ми ра на во ап рил 2005 го ди на. До то гаш По лио Плус учес тву ва во ра бо-та та на четвртото и шес то то за-се да не на Ад-хок ко ми те тот на ООН за до не су ва ње на се оп фат-на и уни вер зал на кон вен ци ја за заш ти та на пра ва та и дос то инс-тво то на ли ца та со хен ди кеп во 2004 и 2005 го ди на. На кра јот од 2004 го ди на, ќе ја про мо ви-ра „си на та” кни га: „Ме ѓу на род-ни нор ми и стан дар ди за ли ца со хен ди кеп”, ка ко дел од за вр ше-на та ис тра жу вач ка фа за во из-град ба та на сис тем ско то за ко но-дав ство. Де се ти на де на пред зна-чај на та 2005 го ди на, на тре нинг во Бан ско „ќе пад не иде ја та” да се пред ло жи сис тем ски за кон до Пар ла мен тот пре ку со би ра ње на 10 000 пот пи си. „И пок рај пре-дуп ре ду ва ње то де ка до се га кај нас не ма ло ус пеш на гра ѓан ска

ини ци ја ти ва и де ка нај ве ро јат но так во неш то не е лес но, еу фо ри-ја та пре ов ла да, а „ре во лу ци ја та бе ше раз бу де на”, стои ме ѓуд ру-го то во „жол та та” кни га „Сис-тем ско за ко но дав ство за ли ца та со хен ди кеп” на По лио Плус, во ко ја е по мес те на ак ту ел на та ма-ке дон ска при каз на за нас та ни те по вр за ни со ак ту ел ни от за кон. Пред да за поч не со би ра ње то на пот пи си те, одр жа на е се ри ја од осум три би ни низ це ла Ма ке-до ни ја и три ек сперт ски сред би по на црт-тек стот на прес тој ни от за кон, а е фор ми ра на и ко ли ци ја од 23 НВО на ли ца со хен ди кеп и ро ди те ли кои ќе ја пре зе мат прес тој на та гра ѓан ска ини ци ја-ти ва што ќе се од ви ва под мош не ефек тни от сло ган „Тво јот пот-пис е за кон”. Вре ди да се спо ме-не и нап ра ве но то ис тра жу ва ње кое по ка жа ло де ка гра ѓан ска та ини ци ја ти ва за до не су ва ње на но ви от за кон мо же да сме та на под дрш ка од 67-77%, не са мо од ли ца та со хен ди кеп, ту ку и од ос та на ти те гра ѓа ни на зем ја ва.

„За ус пе хот на оваа пр ва гра ѓан ска ини ци ја ти ва пре суд-но бе ше ак ти ви ра ње то на гра-ѓан ски от сек тор. По ве ќе од 100 гра ѓан ски ор га ни за ции са мо и-ни ци ја тив но се вклу чи ја во кам-

па ња та за со би ра ње пот пи си. Под дрш ка та пак од ме ди у ми те овоз мо жи гра ѓа ни те да би дат ре дов но ин фор ми ра ни. Иа ко има ше по теш ко тии од ас пект на ра бот но то вре ме на кан це ла ри-и те на Ми нис терс тво то за прав-да, се пак гра ѓа ни те нај доа вре ме да ја да дат сво ја та под дрш ка и да по ка жат де ка мо же ме да би-де ме ак тив ни кре а то ри на за ко-но дав на та ле гис ла ти ва”, - ве ли прет се да те лот на По лио Плус Звон ко Шав ре ски, кој пот се ту ва де ка по веќето гра до на чал ни ци уш те на по че то кот на кам па ња-та ја да ле сво ја та под дрш ка ко га кар ва нот „За ед нак ви мож нос-ти” на По лио Плус пред во ден од Ми ле Стој ков ски, до шол во нив ни те мес та.

Чле но ви те на По лио Плус ус пе а ле да го под не сат пред ло-гот за гра ѓан ска ини ци ја ти ва са-мо пет де на пред до не су ва ње на За ко нот за гра ѓан ско из јас ну ва-ње кој, по тен ци ра ат тие, не са мо што го рес трик ти ра тоа пра во, ту ку то тал но ја от фр ла мож нос-та гра ѓан ска ор га ни за ци ја да се ја ви ка ко ини ци ја тор.

По лио Плус - Дви же ње против хен ди кеп

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија33

ЗАКОНОТ НЕ НУДИ НОВА ИГРА ТУКУ ГО ОБЕЛЕЖУВА ИГРАЛИШТЕТО

„Сис те мот со кој се пред ла-га за кон ско ре гу ли ра ње на оваа ма те ри ја не вос пос та ву ва но во те ло (ин сти ту ци ја, ми нис тер-ство), ту ку са мо но ва си ту а ци-ја на пос то еч ка та ствар ност. Жар гон ски ре че но, не се ну ди кре и ра ње на но ва иг ра, ту ку се обе ле жу ва веќе пос то еч ко то иг-ра лиш те”, стои во при рач ни кот од одр жа на та јав на де ба та .

М-р Жа не та Стој ко ва во име на ра бот на та гру па за из гот-ву ва ње на Пред лог-за ко нот во ма га зи нот за ли ца та со по себ ни спо соб нос ти „Вул кан”, во тек-стот под нас лов „Ниш то за нас, без нас”, ќе по со чи де ка при чи-

на та за до не су ва ње то на сис тем-ски от за кон е во вос та но ву ва ње на це ло сен и за ок ру жен пра вен сис тем.

„За кон ска та ре гу ла ти ва ќе соз да де пре дус ло ви за ме ну-ва ње на си ту а ци ја та во ко ја во мо мен тов се на о ѓа ме, од нос но за пре фор му ли ра ње на сте ре о-тип нос та од со ци ја ла до пра ша-ња за чо ве ко ви пра ва на ли ца та со хен ди кеп. Ова е от сли ка но и пре ку пред ме тот на заш ти та на овој За кон, тоа се пра ва та и дос то инс тво то на ли ца та со хен-ди кеп а не са ми те ли ца”, - ве ли Стој ко ва.

„Спо ред ме не, фак тот де ка се ста са ло до овој сте пен е ис-то ри ски нас тан за Ма ке до ни ја, а мо же би и по ши ро ко, спо ред мо-и те соз на ни ја за сос тој ба та во на ше то со сед ство. За прв пат се но си за кон во про це ду ра пре ку гра ѓан ска ини ци ја ти ва. Вто ра та при чи на е што за прв пат се пра-ви се ри о зен обид да се при ме ни Ус та вот на РМ во сво ја та дек ла-ра ци ја де ка Ма ке до ни ја е со ци-јал на др жа ва. А и по ра ди две те при чи ни оче ку вам де ка ќе има кон тра ре ак ци ја, би деј ќи не ма да би де тол ку лес но да се из ме нат не кои за тек на ти ра бо ти, си ту а-ции и моќ. Да не се за ла жу ва ме, за тоа што и пок рај ак ла ма ци ја-та, ко га ќе дој де до ре дис три бу-ци ја на моќ та и на средс тва та, ќе би де пот реб на мно гу по го-ле ма под дрш ка за да се ис тур-ка ат ра бо ти те до крај”, - ве ли ме ѓу д ру го то Са шо Кле ков ски, из вр шен ди рек тор на Ма ке дон-ски от цен тар за ме ѓу на род-на со ра бот ка, на ре ку вај ќи го За ко нот - Рам-ко вен до го вор за ли ца та со хен ди-кеп, ка ко што го нас ло вил и сво јот

текст об ја вен во Днев ник, на 8 ап рил 2006 го ди на.

Во коментарот на Си мон Волкер, од Кан це ла ри ја та на ви со ки от ко ме сар за чо ве ко ви пра ва на ОН, стои де ка на црт-ле гис ла ти ва та оди за че кор по-да ле ку од тек стот на Кон вен ци ја за заш ти та на пра ва та на лицата со хендикеп.

„Ова е по зи ти вен ис че кор, за тоа што сум дла бо ко убе ден де ка на на ци о нал но ни во се ко ја др жа ва-член ка мо же да до не се ле гис ла ти ва ко ја це лос но ќе го оп фа ти сис те мот на заш ти та на пра ва та на ли ца та со хен ди кеп, ко јаш то, од дру га стра на, теш ко мо же да се из дејс тву ва на ме-ѓу на род но ни во, по ра ди раз лич-ни те ком про ми си кои се пра ват ток му ту ка”, - ве ли тој.

Пред ло гот за до не су ва ње на за кон е пов ле чен од Соб ра ни е-то на два де на пред соб ра ни ска сед ни ца, на 3 мај 2006 го ди на, по ба ра ње на вла ди ни те прет-став ни ци за да мо жат да из гра-дат свој став.

Сле дат пар ла мен тар ни те из-бо ри, па про ме на та на вла де ач-ки те гар ни ту ри.

Про це сот на усог ла су ва ње на пред ло зи те ме ѓу ре сор ни те ми нис тер ства за прав да, здрав-ство, фи нан сии, труд и со ци јал-на по ли ти ка не е за вр шен ни ту до денес.

Сите приказни имаат крај, само борбата е вечна!

По лио Плус - Дви же ње против хен ди кеп

Полио Плус

­ движење против хендикеп­

Бул. Авној 64 лок 2

1000 Скопје

Те ле фон:02/2400 544

e­mail: polioplus@polioplus.org/mk

Web: www.polioplus.org.mk

Ел Хи лал

Во­мо­мен­ти­те­ко­га­ак­ти­вис­ти­те­на­Ел­Хи­лал­ќе­се­по­ја­ве­ле­со­ху­ма­ни­тар­на­по­мош­во­не­кој­од­заг­ро­зе­ни­те­ре­о­ни,­нас­тра­да­ни­те­ги­пре­че­ку­ва­ле­со­сол­зи­во­очи­те­и­со­бла­го­дар­ност­де­ка­не­кој­мис­ли­на­нив.­Лу­ѓе­то­кои­ја­до­би­ва­ле­по­мош­та­нај­чес­то­ве­ле­ле:­„Дој­де­по­мош­та,­тоа­зна­чи­дој­де­жи­во­тот”.

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија35

„Нај до бар чо век е оној кој им ко рис ти на лу ѓе то”

(Ха дис)

ви ли за ци ја, умет ност и апо ло ге ти ка се упот ре бу ва мно гу чес то. Мла да та ме се чи на е сим бол на ху ма нос та кој е при фа тен од си те, без ог лед на на-ци о нал на та и вер ска та при пад ност. - Мла да та ме се чи на сим бо ли зи ра по мош и за тоа ја при фа тив ме ка ко ис то ри ски тер мин ко га ги пра вев-ме под го тов ки те за ху ма ни тар но - кул тур но то здру же ние „Ел Хи лал” во 1990 го ди на, ве ли Бе хи џу дин Ше ха пи, прет се да тел на Ху ма ни-тар на та ор га ни за ци ја „Ел Хи лал”. „Вој ни те, ет нич ки те су ди ри, стра-да ња та пре диз ви ка ни од од но сот на чо ве кот кон чо ве кот би ле мо тив за фор ми ра ње на мно гу ху ма ни-тар ни здру же ни ја и ор га ни за ции на овие прос то ри во пос лед ни те 100 го ди ни. Кај мус ли ма ни те так-ви би ле „Гај рет”, „Шеф кат” и „Ел Хи да је”. Ху ма ни тар на та ор га ни за-ци ја „Ел Хи лал” е про дол жу ва ње на оваа тра ди ци ја”, ана ли зи ра Ше ха пи. Ини ци ја тив ни от од бор во кој би-ле пет на е се ти на ин те лек ту ал ци од Ма ке до ни ја, пот тик на ти од љу бов та кон чо ве кот, на 6 ап рил 1991 го ди-на во прос то ри и те на хра мот на ис-лам ско то зна е ње Мед ре се то „Иса Бег” во Скоп је, го ос но ва ле Ху ма-ни тар но то и кул тур но здру же ние „Ел Хи лал”. Во по че то кот здру же-ни е то дејс тву ва ло во па зу ви те на Ме ши ха тот на Ис лам ска та вер ска за ед ни ца во Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја. По две го ди ни ра бо та Ел Хи лал се ре ор га ни зи рал со пр ви те ста ту тар ни и прог рам ски из ме ни. Фор ма та здру-же ние ста на ла мно гу тес на за мож-

Ел Хи лал

Ел Хи лал зна чи Мла да ме се ч и на.

Ка ко тер мин во ис лам ска та ци-нос ти те за дејс тву ва ње на Ел Хи лал во Ма ке до ни ја и за тоа здру же ни е то се пре ре гис три ра ло во Ху ма ни тар-на ор га ни за ци ја, би деј ќи со тоа се зго ле ми ле за кон ски те мож нос ти за дејс тву ва ње. Во 1997 го ди на Ел Хи-лал вле зе во ре гис та рот на оп штес-тве ни ор га ни за ции и асо ци ја ции на гра ѓа ни на РМ и го до би ста ту сот на Ху ма ни тар на ор га ни за ци ја.

КРИЗНИ СОСТОЈБИ

Вој на та во Бос на (1992-1995 го-ди на), ег зо ду сот од Ко со во (1999 го ди на), во е ни от кон фликт во Ма-ке до ни ја (2001 го ди на) прос ле де ни со бе гал ски те кри зи и рас е ле ни те ли ца кои беа пре диз ви ка ни од овие нас та ни, беа си ту а ци и те со кои Ел Хи лал во нај го ле ма мер ка се со о-чу ва ше. По ве ќе од 22 000 рас е ле-ни ли ца од бо сан ска та кри за беа

смес те ни во Ма ке до ни ја. Ел Хи лал ги при фа ти тие бе гал ци и по тоа ги вра ти во нив ни те ог ниш та. Во 1999 го ди на Ко со во се за кр ва ви. Око лу 170 ил ја ди бе гал ци од Ко со во беа смес те ни од стра на на Ел Хи лал. - Ние бев ме ед на од пр ви те ор га ни-за ции што по ка жав ме под гот ве ност за при фа ќа ње на бе гал ци те од Ко-со во и со о чу ва ње со таа тра ге ди ја. Об ја вив ме не де ли на со ли дар ност со бе гал ци те, се об ра тив ме со апел за по мош на лу ѓе то кои се нај доа во теш ка сос тој ба по слу чу ва ња та во Ко со во. Ко ло ни те кои ја ми ну-ваа гра ни ца та за да нај дат за сол-ниш те ги при фа тив ме од гра нич ни-от пре мин Бла це, де лев ме по мош, ги еви ден ти рав ме- се пот се ту ва прет се да те лот Бе хи џу дин Ше ха пи. Ко га из був на во о ру же ни от кон-фликт во Ма ке до ни ја во 2001 го ди-на, Ел Хи лал бе ше ед на од пр ви те ор га ни за ции ко ја од не се по мош во мес та та кои беа за фа те ни од кон-флик тот. Ис то та ка, Ел Хи лал ги при фа ќа ше внат реш но рас е ле ни те ли ца. Од Лип ко во, Шар Пла ни на, Скоп ска Цр на Го ра беа при фа ќа ни лу ѓе во Ку ма но во, Те то во и Скоп-је, при што беа спро ве де ни ак ции за ис пра ќа ње по мош во ре ги о ни те во кои се во ју ва ше, ка де им бе ше

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија36

Ел Хи лал

ва ње на кон флик тот во 2001 го ди-на по мош та про дол жи ла, би деј ќи вој на та ос та ви ла трај ни пос ле ди-ци. Мир нов ре менски ак тив нос ти Струк ту ра та на Ху ма ни тар на та ор-га ни за ци ја „Ел Хи лал” е ба зи ра-на на 14 цен три низ Ма ке до ни ја. Цен тра ла та и уш те три ог ра но ци се на о ѓа ат во Скоп је, до де ка дру-ги те 10 ог ра но ци се на о ѓа ат во

Те то во, Гос ти вар, Де бар, Ку ма-но во, Ох рид, Стру га, Ки че во, Би-то ла, При леп и Ве лес. Соб ра ни е то на ор га ни за ци ја та брои 45 чле но-ви. Ор га ни за ци ја та фун кци о ни ра со 12 раз лич ни ра бот ни ко ми сии. -Си те ра бо ти ме врз ос но ва на доб ро-вол на ра бо та. Ни кој не се наг ра ду ва за из вр ше на та ра бо та или про ект. Си те се во лон те ри. Доб ро вол но сме

пот реб на по мош на си те лу ѓе, без ог лед на нив на та ет нич ка и вер ска при пад ност. Ел Хи лал ос тва ри со ра-бот ка и со Ме ѓу на род ни от ко ми тет на Цр ве ни от крст и со ОБ СЕ. Пр-ви от кон тин гент, со кој Ел Хи лал за ед но со Цр ве ни от крст и ОБ СЕ вле гол во тие ре ги о ни, бил сос та вен од 12 го ле ми ка ми о ни. По за вр шу-

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија37

ги при фа ти ле си те ак тив нос ти- ве ли Ба ки Ба киу, пот прет се да тел на Ел Хи лал и еден од ос но ва чи те на ор га-ни за ци ја та. Тој ги на ве де осум те ос-нов ни про ек ти кои ги ре а ли зи ра Ел Хи лал во мир нов ре мен ски ус ло ви: ак тив нос ти за Де нот на учи те лот 7 Март ко га из да вач ки ку ќи до ни ра ат кни ги на учи лиш ни те биб ли о те ки, при што се ко ја го ди на се до де лу ва ат

око лу 2000 кни ги, до де лу ва ње чан ти и учи лиш тен при бор на си ро маш ни уче ни ци, до де лу ва ње сту дент ски и сред нош кол ски сти пен дии (во те-кот на 2006 го ди на се до де ле ни 30 сти пен дии за сту ден ти и 20 за уче-ни ци), ор га ни зи ра ње су не ти су ва ње на де ца та што жи ве ат во се меј ства со ни зок со ци ја лен ста тус (во те кот на 2006 го ди на по мог на то е су не-ти су ва ње то на 261 де те), по на та му сле ду ва ат ак тив нос ти на да ру ва ње крв, де ле ње прех ран бе ни и хи ги ен-ски па ке ти за вре ме на Ра ма зан Бај-рам и Кур бан Бај рам, ор га ни зи ра ње иф та ри и по да ру ва ње кур ба ни на

Ел Хилал

Адреса:

Ул.: 106 бр. 64/2

-Стара чаршија – Скопје

Тел: 02 3215 338

02 3230 806

е-мејл: elhilalngo91@yahoo.com

си ро маш ни гра ѓа ни. Пок рај ова, Ел Хи лал им по ма га и на ли ца та со ин-те лек ту ал ни преч ки, а де ли и ед нок-рат на по мош за ле ко ви и опе ра ции на ли ца со ни зок со ци ја лен ста тус.

СОРАБОТКА

Ху ма ни тар на та ор га ни за ци ја „Ел Хи лал” со ра бо ту ва со срод ни ор га ни за ции ка ко „Клас је на ми рот”

од Скоп је, со „Мер ха мет” (на тур-ски зна чи да се по ма га) од Скоп је, со средс тва та за јав но ин фор ми ра-ње, член е на Гра ѓан ска та плат фор-ма на Ма ке до ни ја. Со ра бо ту ва со слич ни ор га ни за ции од Ев ро па и од Тур ци ја во рам-

ки те на ев роп ски те стан дар ди за раз вој на гра ѓан ско то оп ште ство и за раз вој на со ли дар нос та. Има по-ве ќе од 40 ор га ни за ции со кои би-ле ре а ли зи ра ни за ед нич ки ак тив-нос ти. До на то ри на Ел Хи лал се ус пеш ни фир ми од зем ја та, ди јас-по ра та, ху ма ни тар ни ор га ни за ции. Де нес Ху ма ни тар на та ор га ни за ци ја „Ел Хи лал” е име со ви со ко ре но-ме. По ху ма ни тар ни те кри зи кои се слу чу ваа во те кот на бо сан ска та вој-на, сос тој би те на Ко со во и во е ни от кон фликт во Ма ке до ни ја, име то на Ел Хи лал е си но ним за со ли дар ност и ху ма ност. Пот прет се да те лот Ба ки Ба киу от кри ва де ка во мо мен ти те ко га ќе се по ја ве ле со ху ма ни тар-на та по мош во не кој од заг ро зе ни те ре о ни или во до мот на не кој си ро ма-шен чо век, нај чес то ги пре че ку ва ле со сол зи во очи те и со бла го дар ност де ка не кој мис ли на нив. Во тие мо-мен ти, лу ѓе то кои ја до би ва ле или до би ва ат по мош та нај чес то ве ле ле и ве лат: „Дој де по мош та, тоа зна чи дој де жи во тот”.

Фон да ци ја Ин сти тут Oт во ре но Oп ште ство

Ма ке до ни ја

Во­цен­три­те­за­об­ра­зо­ва­ние­на­Ро­ми­ат­мос­фе­ра­та­е­се­ко­гаш­ве­се­ла.­Во­нив­де­ца­та­ ги­ учат­ пр­ви­те­бук­ви­и­број­ки,­ го­ усо­вр­шу­ва­ат­ма­ке­дон­ски­от­ ја­зик,­ до­би­ва­ат­по­у­ки­ за­ хи­ги­е­на­та­ и­ здрав­је­то­ и,­ се­ка­ко,­ си­ иг­ра­ат­ со­ го­ле­ми­от­ број­ ­ кук­ли,­ топ­ки,­сло­жу­вал­ки.­Ту­ка­за­поч­ну­ва­па­тот­во­све­тот­на­об­ра­зо­ва­ни­е­то­и­про­дол­жу­ва­во­сред­ни­те­учи­лиш­та­и­на­фа­кул­те­ти­те.

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија39

Ид ни на та е вооб ра зо ва ни е то

ар чи а но Са лев ски е пет-каш во чет вр то од де ле ние, од Ку ма но во. Тој е ед но од мно-гу те ром ски де чи ња што го по-се ту ва ат Цен та рот за об ра зо ва-ние на Ро ми „Кхам”, за кој што ве ли: „Ја са кам прог ра ма та во ко ја сум вклу чен. Во цен та рот на у чив мно гу. Ми се до па ѓа тоа што ту ка мо жам да цр там и да пра вам фи гу ри од плас-те лин, што учи ме пес нич ки, пи шу ва ме сос та ви и се нат пре-ва ру ва ме во кви зо ви за зна е-ње. Ра до сен сум што доб ро го на у чив ма ке дон ски от ја зик, па се га мо жам да се из ра зам уш те по у ба во во учи лиш те и си те да ви дат што знам и што мо жам да нап ра вам”.

ДА НЕ СЕ НАПУШТАТ УЧИЛИШНИТЕ КЛУПИ

Мно гу ром ски де ца, но и нив ни те ро ди те ли, ток му во не кол ку те цен три за под дрш-ка на об ра зо ва ни е то на Ро ми те, што ги ос но ва ФИ О ОМ, на у чи-ја де ка об ра зо ва ни е то е на чин за ос тва ру ва ње по доб ра ид ни-на. Пр ви от ва ков цен тар бе ше от во рен во на сел ба та Шу то Ори за ри. Ко га го по се тив ме, во не го вла де е ше ра дост, ка ко да се соб ра ле ја то врап чи ња. Де чи ња та ту ка учат на нај до-бар мо жен на чин- пре ку иг-ра и под над зор и вни ма ние од стра на на нас тав нич ки те. Цен три те се дел од Прог ра ма та за об ра зо ва ние на Ро ми на ФИ-О ОМ, а ос нов на цел е да им се

Фон да ци ја Ин сти тут от во ре но оп ште ство - Ма ке до ни ја

по мог не на ром ски те уче ни ци да го по доб рат сво јот ус пех во учи лиш те то и да ос та нат во об-ра зов ни от сис тем, со ог лед на го ле ми от сте пен на де ца кои го на пуш та ат шко лу ва ње то. Со уче ни ци те се ра бо ти на не кол-ку ни воа поч ну вај ќи од пре ду-чи лиш но то, па сè до ви со ко то об ра зо ва ние. Во ком по нен та та за пре ду чи лиш но и ос нов но об ра зо ва ние, ФИ О ОМ со ра-бо ту ва со не кол ку нев ла ди ни ор га ни за ции кои де лу ва ат во ром ски те за ед ни ци: „Ден до

Ширење на Програмата за образование на Роми

Програмата за образование на Ромите на ФИООМ започна во 1998 година и траеше до 2001 г. Охрабрен од искуството од овој центар, ФИООМ го реплицираше проектот во Прилеп и Куманово, а научените лекции и искуства, подоцна во 2004 година, ги преточи во тригодишната Програма за образование на Ромите, која беше кофинансирана и од други донатори.

Вас” во на сел ба та Да ме Гру-ев, „Сон чог ле ди” во на сел ба-та Кла ни ца во Скоп је, „Вра ма си” во на сел ба та Лоз ја, „Кхам” во на сел ба та Сре до рек во Ку-ма но во и „По мош за хен ди ке-пи ра ни и си ро маш ни” во при-леп ска та на сел ба Триз ла, ка де пос то јат вак ви цен три. Во нив де ца та ги учат пр ви те бук ви и број ки, го усо вр шу ва ат ма ке-дон ски от ја зик, до би ва ат по у-ки за хи ги е на та и здрав је то, и, се ка ко, си иг ра ат со го ле ми от број кук ли, топ ки, сло жу вал-ки. Во овие цен три ат мос фе-ра та е се ко гаш ве се ла. Ма ла та Ка сан дра Се лим ко ја ре дов но до а ѓа во цен та рот во на сел ба та Кла ни ца, из ја ву ва: „Ни ко гаш не сум ви де ла тол ку мно гу иг-рач ки на ед но мес то. Има кук-

м

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија40

Фон да ци ја Ин сти тут от во ре но оп ште ство - Ма ке до ни ја

Сти пен ди ја та ми овоз мо жи да се пос ве там са мо на уче ње то. Мен то ри те ни по ма га ат мно-гу и од нив мно-гу на у чив ме”. Ер вин Се ли-мов ски од ис-то то учи лиш те го ос вои тре то то мес то на Др жав-ни от нат пре вар

Плејада млади и образовани Роми

Над 230 ромски деца на предучилишна возраст, 2 300-2 500 основци, околу 900 средношколци и 50-60 студенти Роми секоја година се опфатени со сите проекти за образование на Роми на ФИООМ.

Образованието на Ромите, како важен предуслов за нивна општествена интеграција, е активност која отсекогаш имала приоритетно место во работата на ФИООМ. Освен образованието, Фондацијата спроведе и повеќе други проекти насочени кон подобрување на здравјето и економската положба на Ромите, зачувување и промовирање на ромската култура и јазик, подобрување на домувањето. ФИООМ е активно вклучен во Декадата за интеграција на Ромите, иницирана од Светската банка и Институтот отворено општество - Њујорк.

Во изминатите 15 години од своето работење, ФИООМ спроведе и поддржа вкупно 443 проекти и програми за поддршка на Ромите, со буџет (заедно со планираниот буџет за 2007 и 2008 година) од 12 318 192 американски долари.

ли, ме чи ња, ма ли плас тич ни жи вот ни, сли ков ни ци, ду ри и ед но др ве но коњ че. И на си те де ца кои до а ѓа ат ов де им е доз-во ле но да си иг ра ат со нив!”

ВЛОГ ЗА ИДНИНАТА

Во 1997 го ди на ФИ О ОМ ја за поч на Прог ра ма та за сти-пен ди ра ње и мен то ри ра ње на сред нош кол ци и сту ден ти Ро-ми. Во мо мен тот ко га стар-ту ва ше оваа прог ра ма за пи-ша ни те сту ден ти од ром ска на ци о нал ност на фа кул те ти те ед вај се бро е ја на две те ра це, а во те кот на спро ве ду ва ње то на прог ра ма та, нив ни от број ра пид но по рас на. Се га пре ку прог ра ми те на ФИ О ОМ се оп-фа те ни око лу 50-60 сту ден ти. Во 2001 го ди на, за поч на прог-ра ма та „Ро ма вер зи тас” на ФИ-О ОМ, ко ја прет ста ву ва ед на од мош не ус пеш ни те при каз ни на по ле то на об ра зо ва ние на Ро ми те. Пре ку оваа прог ра ма сту ден ти те до би ва ат сти пен-дии, мен тор ска по мош, мож-ност да учат ан гли ски ја зик и да ра бо тат со ком пју те ри, ка-ко и до пол ни тел на ака дем ска по мош и спро ве ду ва ње ма ли сту дент ски ис тра жу вач ки про-ек ти. На рас по ла га ње во кан-це ла ри ја та на Ро ма вер зи тас има ат биб ли о те ка, прос тор за сос та но ци и ра бо та, ин тер нет. Пос лед ни ве две го ди ни ФИ О-ОМ ини ци ра ше уш те две прог-ра ми за об ра зо ва ние на Ро ми-те. Три го диш ни от про ект „Ед-нак ви мож нос ти за уче ни ци те Ро ми” овоз мо жи под дрш ка на об ра зов ни те ин тер вен ции во уш те 10 ос нов ни учи лиш та во Ма ке до ни ја. Вто ри от про ект е „Али јан са за вклу чу ва ње на Ро ми те во об ра зо ва ни е то” со ко ја се про ши ри ком по нен та та

на под дрш ка на сред но то об-ра зо ва ние на Ро ми те, обез бе-ду вај ќи за учеб на та 2005/2006 го ди на сти пен дии и мен тор-ска по мош за до пол ни тел-ни 657 сред нош кол ци Ро ми. За ус пеш нос та на овие ини ци-ја ти ви нај доб ро го во рат са ми-те уче ни ци. Ил фа ет Ка ле ши, сти пен дист на „Али јан са та за вклу чу ва ње на Ро ми те во об-ра зо ва ни е то”, е уче ник во пр ва го ди на во сред но то учи лиш те „Ми хај ло Пу пин” во Скоп је. Тој ве ли: „Сти пен ди ја та зна чи мно гу за ме не и за мо и те ро ди-те ли. Ќе мо рав да се от ка жам од шко лу ва ње то, да не бе ше таа. Са мо еден член од се мејс тво-то ра бо ти и нè из др жу ва си те.

Фон да ци ја Ин сти тут от во ре но оп­

ште ство ­ Ма ке до ни ја

Бу ле вар „Ја не Сан дан ски” 111

П. фах 378

Тел: 02/ 2444488 / Факс: 02/2444499

web: www.soros.org.mk

e­mail: osi@soros.org.mk

во елек тро тех ни ка. Горд на сво јот ме дал, ве ли де ка би са-кал да за вр ши фа кул тет и да се вра бо ти ка ко елек тро ин же нер во во деч ка та ком па ни ја МЕП-СО. За не го, ка ко и за мно гу дру ги ром ски де ца и мла ди, прог ра ми те за об ра зо ва ние от во ра ат вра ти во ид ни на та...

Ор га ни за ци ја наже ни на Оп шти на

Све ти Ни ко ле

Спо­ред­по­да­то­ци­те­од­Ми­нис­терс­тво­то­за­здрав­ство,­Оп­шти­на­Све­ти­Ни­ко­ле­е­на­вто­ро­мес­то­по­при­ја­ве­ни­за­бо­лу­ва­ња­од­рак­на­дој­ка,­а­на­пр­во­по­смрт­ност­од­оваа­бо­лест.­Ете­за­тоа­ќе­се­пот­се­ти­ме­на­Ор­га­ни­за­ци­ја­та­на­же­ни­од­Све­ти­Ни­ко­ле,­би­деј­ќи­тие­ак­ти­вис­тки­пру­жи­ја­пре­вен­ци­ја,­но­и­кон­крет­на­по­мош­на­мно­гу­де­вој­ки,­мај­ки,­ба­би...

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија42

Ор га ни за ци ја на же ни на Оп шти на Све ти Ни ко ле

и си ја та на гра ѓан ска та ор га ни за ци ја на же ни на

Оп шти на Све ти Ни ко ле, ко-ја са мос тој но ра бо ти од 1990 го ди на, е унап ре ду ва ње на по-лож ба та на же ни те во си те сфе-ри. Неј зи ни те чле но ви ра бо тат во сфе ра та на еман ци па ци ја та и ро до ва ед нак вост, здравс-тве на еду ка ци ја и здравс тве на заш ти та на же ни те (по себ но на реп ро дук тив но то здрав је), на унап ре ду ва ње на чо ве ко ви те пра ва - жен ски пра ва, на проб-ле ми те по вр за ни со се меј но то на сил ство над же ни те и де ца-та, ра бо та со де ца, мла дин ци и ка ко што ве лат са ми те, ра-бо та со оп шта та по пу ла ци ја. Во 2007 го ди на во ор га ни за-ци ја та се ре гис три ра ни 500 член ки, од кои 30 ак тив ни во-лон тер ки. Во по го ле ми те се ла

од Оп шти на та ор га ни за ци ја та има свои ак ти ви со кои пос то-ја но кон так ти ра, а во јав нос та е поз на та по спро ве ду ва ње то на ни за ра бо тил ни ци, се ми на-ри, три би ни, тр ка лез ни ма си со зас та пу ва ње и ло би ра ње, со во-де ње на кам па њи, пе ча те ње на еду ка тив ни ма те ри ја ли и др.

БЕС ПЛАТ НИ ГИ НЕ КО­ЛОШ КИ ПРЕГ ЛЕ ДИ

Ор га ни за ци ја та на же ни на Оп шти на Све ти Ни ко ле со ус пех ло би ра ше за из ме-на на За ко нот за здравс тве на заш ти та и унап ре ду ва ње на жен ско то здрав је, пре ку во-ве ду ва ње на ре дов ни ги не ко-лош ки прег ле ди, со цел ра но от кри ва ње на рак на мат ка та кај же ни те. Сво и те ак тив нос-ти ги на со чи кон про мо ви ра ње

на со ра бот ка на гра ѓан ски от сек тор и но си те ли те на влас-та, ка ко и кон по вр зу ва ње со вла ди ни те те ла и ин сти ту ции. Ини ци ја ти ва та за во ве ду ва ње на ре дов ни ги не ко лош ки прег-ле ди бе ше спро ве де на во ко ор-ди на ци ја со жен ски те гра ѓан ски ор га ни за ции: ОЖ - Про биш-тип, ОЖ - Кри ва Па лан ка, ОЖ - Ма ке дон ска Ка ме ни ца, ОЖ - Ко ча ни, ОЖ - Штип, „Ис кра”- Би то ла, ОЖ - Гев ге ли ја, ОЖ - Стру ми ца, ОЖ „Ку ма нов ка”, „НОР МА- Ф”- Скоп је, „Жен ски цен тар”- Де бар, „АН ТИ КО”- Гос ти вар, „Нов жи вот”- Штип, „Кит ка”- При леп, ОЖ Ра до-виш, „АУ РЕ О ЛА”- Стру га. Спро ве де ни те ак тив нос ти на ло би ра ње и зас та пу ва ње ре-зул ти раа со под не су ва ње аман-дман во Пар ла мен тот за во ве-ду ва ње на по себ на прог ра ма во За ко нот за здравс тве на заш ти-та, со што тре ба ше да се обез-бе дат за дол жи тел ни ги не ко-лош ки прег ле ди за же ни те во Ма ке до ни ја. Аман дма нот бе ше

„Не вр те те го пог ле дот”

м

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија43

Ор га ни за ци ја на же ни на Оп шти на Све ти Ни ко ле

под не сен во де кем ври 2003г., од стра на на пра те ни ци те Лил-ја на По пов ска, Сло бо дан Нај-дов ски, Со ња Ле пит ко ва и Пе-тар Апос то лов, а бе ше ус во ен во фев ру а ри 2004 го ди на, по што др жа ва та пре зе де об вр-ска да из гот ви прог ра ма за ре дов ни ги не ко лош ки прег ле-ди- по тен ци ра ат член ки те на све ти ни кол ска та ор га ни за ци ја. Прог ра ма та е ус во е на од стра-на на Вла да та, во март 2005г. и со неа е пред ви ден бес пла-тен ги не ко лош ки прег лед и из ра бот ка на ПАП - тест за ра но ди јаг нос ти ци ра ње на ра кот на гр ло то на мат ка та. Ова е нак рат ко па тот до ус пе-хот кој бе ше изо ден во не кол ку фа зи.

„НЕ ВРТЕТЕ ГО ПОГЛЕДОТ”

Во 1997 го ди на Ор га ни за ци-

ја та на же ни на Оп шти на Све ти Ни ко ле за поч на да ја ре а ли зи ра сво ја та здравс тве на прог ра ма, пре ку еду ка ци ја и ор га ни зи ра-но но се ње на же ни те од ру рал-ни те сре ди ни на ги не ко лош ки прег ле ди. Од то гаш всуш ност и да ти ра ак ту е ли зи ра ње то и ре ша ва ње то на проб ле ми-те со ма лиг ни те за бо лу ва ња. „Ги еду ци рав ме же ни те за не-оп ход нос та од ги не ко лош ки прег ле ди, иа ко док то ри те ве-леа де ка тоа не е наш проб лем, ту ку проб лем на др жа ва та, - се пот се ту ва на по че то ци те прет-се да тел ка та на Ор га ни за ци ја та на же ни - Све ти Ни ко ле, Ве ра Зла те ва. -Ра бо та та на те рен ни бе ше ос но ва со ко ја са кав ме да ја по диг не ме јав на та свест кај же ни те да се прег ле ду ва ат, а од тие ис ку ства про из ле зе и ме ди-ум ска та кам па ња „Не вр те те

го пог ле дот” за ак ту е ли зи ра ње на пот ре ба та од из ме на на За-ко нот за здравс тве на заш ти та и унап ре ду ва ње на жен ско то здрав је. Со осум жен ски ор га-ни за ции од ис точ на Ма ке до ни-ја, поч на да се фор ми ра мре жа ко ја да ва ше го ле ма под дрш ка, а на ор га ни зи ра ни те тр ка лез ни ма си и сред би во гра до ви те низ зем ја ва, под дрш ка за за поч ну-ва ње на кам па ња за пре вен ти ва ни да доа и ги не ко ло зи те. Иде-ја та се ис крис та ли зи ра ко га ја про ши рив ме мре жа та на те-ри то ри ја та на це ла та др жа ва. Кам па ња та ја за поч нав ме со из ра бот ка на пла ка тот „Не вр-те те го пог ле дот”, сни мив ме спот кој се еми ту ва ше на те-ле ви зи и те, а ка ко кру на на сè бе ше од лу ка та да ин тер ве ни-ра ме со аман дман на За ко нот за здравс тве на заш ти та. Мо рам да на по ме нам де ка на по че то-кот, кај од ре де ни струч ни ли-ца пос то е ше сом не ва ње де ка ка ко гра ѓан ска ор га ни за ци ја од про вин ци ја ќе ус пе е ме да ја ре а ли зи ра ме кам па ња та. Но ис ти те тие по доц на нè фа леа” – за до вол но ве ли прет се да тел ка-та на Ор га ни за ци ја та на же ни - Све ти Ни ко ле, Ве ра Зла те ва. Важ но е да се на по ме не де ка аман дма нот во Соб ра ни е то бил под др жан од си те пра те ни ци.

ГРУ ПА ЗА ПО МОШ

Ор га ни за ци-ја та на же ни на оОп шти на Све-ти Ни ко ле во 2005 го ди на ја офор му ва гру па та за по мош на же ни за бо ле ни од ма лиг-

ни за бо лу ва ња, во ко ја се га има 18 же ни. Тие се сре ќа ва ат ед-наш ме сеч но и има ат мож ност да раз го ва ра ат на раз лич ни те-ми од ни вен ин те рес. Цел та на ор га ни за ци ја та е оваа гру па да пре ми не во гру па за са мо по мош. Сво и те впе ча то ци за фун-кци о ни ра ње то на гру па-та за по мош, во оваа при-ли ка ги пре зен ти ра ше ед на од член ки те, Бо ги ца Та се ва. - Член ка сум на гру па та за по мош уш те од са ми от по че-ток на фор ми ра ње то. Би деј ќи има мно гу же ни од Оп шти на Све ти Ни ко ле за бо ле ни од ма-лиг ни за бо лу ва ња, мис лам де-ка пос то е ње то на ед на вак ва гру па е од мно гу го ле мо зна че-ње за си те нас, кои има ме так-ви проб ле ми. Важ но ми е де ка ко га ми е нај теш ко, има со ко-го да ја по де лам ма ка та, заш то знам де ка ќе би дам раз бра на од дру ги те же ни кои ги има ат ис-ти те проб ле ми, - ве ли Та се ва. Спо ред по да то ци те од Ми-нис терс тво то за здрав ство, Оп шти на та Све ти Ни ко ле е на вто ро мес то по при ја ве ни за бо-лу ва ња на рак на дој ка, а на пр-во по смрт ност од оваа бо лест. За тоа ми си ја та на Ор га ни за ци-ја та на же ни од Све ти Ни ко ле е бла го род на и мно гу, мно гу ВАЖ НА!

Ор га ни за ци ја на же ни на

Оп шти на Све ти Ни ко ле

тел: 032444620

ад ре са:

ул. „Цве тан Ди мов” 14, Све ти Ни ко ле

www.womsvetinikole.org.mk

zlatevavera@yahoo.com

ДЕТ СКА ГРА ДИН КА „ДА ЈА”

Нев­ла­ди­на­та­ор­га­ни­за­ци­ја­„Да­ја”­се­ко­ја­го­ди­на­пра­ви­ан­ке­та­ка­ков­е­ус­пе­хот­на­се­гаш­ни­те­уче­ни­ци,­а­не­ко­гаш­ни­гра­дин­ка­ри­и­за­ба­ва­чи­ња­во­Дет­ска­та­гра­дин­ка­„Да­ја”.­

Ре­зу­ла­ти­те­се­по­ве­ќе­од­по­зи­тив­ни­­­нај­го­ле­ми­от­дел­од­овие­де­ца­го­раз­би­ра­ат­ма­ке­дон­ски­от­ја­зик,­што­зна­чи­де­ка­учат­без­проб­лем­и­пос­тиг­ну­ва­ат­со­лид­ни­ус­пе­си.

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија45

Детска градинка „ДАЈА“

у ма нов ска та ром-ска ор га ни за ци ја на же ни те на Ма ке до-

ни ја „Да ја” во 2000 го ди на, во Ку ма но во от во ри дет ска гра-дин ка за ром ски те де чи ња од три до шес тго диш на воз раст, со цел де ца та од си ро маш ни те ром ски се меј ства да до би јат по мош за по лес но вклу чу ва ње во фор мал но то об ра зо ва ние. Ма ли от Ре фик Азе ро виќ има са мо три го ди ни и без ни ту ед на греш ка ни ја из ре ци ти-ра пес нич ка та за ле то то. Ја на у чил во гра дин ка та „Да ја”. „Е, па си иг ра ме, учи ме пес-нич ки и уба во е”, ни од го во-ри на пра ша ње то што пра ви во гра дин ка. Не го во то по ма-ло брат че Един че ка на ред за „Да ја”, нив ни те ро ди те ли се ре ше ни и две те де ца да до би-јат со лид но об ра зо ва ние, од гра дин ка, па сè до фа кул тет. -Мо јот соп руг е еду ци ран и мис лам де ка са мо пре ку об ра-зо ва ни е то мо же да се над ми-нат пред ра су ди те за Ро ми те. А за еду ка ци ја и по доб ра ид-ни на на на ши та де ца по че то-кот е во „Да ја” – ве ли мај ка та на Ре фик, Ме ле ка Азе ро виќ. Ро ди те ли те ја сфа ти ја цел та на гра дин ка та и за ба виш ни те гру пи, па среќ ни се што нив-ни те де ца до би ва ат мож ност во пр во од де ле ние да стар ту-ва ат со уба ви пред зна е ња по си те пред ме ти.

ШТО СЕ СЕ УЧИ ВО ДАЈА?

Ка ко пр во, ма ке дон ски от ја зик, по на та му ма те ма ти ка, за поз на ва ње на при ро да та и на оп штес тво то, кул ту ра на го во рот, ли ков но, му зич ко и фи зич ко вос пи ту ва ње, се раз-би ра при ла го де ни кон воз-рас та на де чи ња та. Де чи ња та стек ну ва ат и на ви ки за хи ги-е на та – учат де ка ра чи ња та се ми јат пред ја де ње, пред и пос ле оде ње во то а лет. И се-ка ко, ја прак ти ку ва ат нај важ-на та дет ска ра бо та, си иг ра ат. Пок рај овие ре дов ни пред-школ ски уба ви ни, во „Да ја” се ор га ни зи ра ат ра бо тил ни ци со мај ки те на де ца та ка де се го во ри за ид ни на та на уче ни-ци те, за од но сот ро ди тел - де-те, се да ва ат со ве ти ка ко ро-ди те ли те да им по мог нат на

сво и те де ца во про це сот на уче ње итн. Во „Да ја” се ко ја го ди на има мас кен бал, прос-ла ви ка ко Но ва го ди на, Свет-ски от ден на Ро ми те, уче ство на де ца та на ма ни фес та ции ка ко „Ша ре но јај це” итн. Зна-чи де чи ња та од оваа гра дин-ка не се ге то и зи ра ат, ту ку, нап ро тив, тие се ак тив ни на си те кул тур ни ку ма нов ски ма ни фес та ции и ве ќе се пре-поз нат лив бе лег на гра дот. И по се та та на че ти ри го диш-на та пре у ба ва Ме ле ки во до-мот на неј зи ни те ро ди те ли ни пот вр ди де ка и де ца та и ро ди те ли те се прес реќ ни што пос тои „Да ја”. Ма ло то тем пе-ра мен тно де вој че ни ја ка жа пес нич ка та за се ма фо рот, а неј зи на та мај ка Вил да не Зе-ки ров ска пот вр ди де ка таа мно гу на у чи ла во гра дин ка та. - Во гра дин ка та на „Да ја” одеа

Ра сад ник на пет ка ши

К

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија46

Детска градинка „ДАЈА“

и две те бра ту чет чи ња на Ме-ле ке, кои се се га пет то и сед-мо од де ле ние и се од лич ни уче ни ци. Да не бе ше „Да ја”, де ца та не би го зна е ле доб ро ма ке дон ски от ја зик и би се чувс тву ва ле по нев ред ни од дру ги те де ца во учи лиш те то. Прес реќ ни сме што Ме ле ке тол ку мно гу на у чи, ве ли мај-ка и Вил да не Зе ки ров ска.

И МАЈКИТЕ УЧАТ

Во те кот на ми на та та го ди-на (фев ру а ри-март 2006) по ини ци ја ти ва на ор га ни за ци-ја та „Да ја”, во Ку ма но во беа ор га ни зи ра ни ча со ви за опис-ме ну ва ње на ро ди те ли те на де ца та што ја по се ту ва ат гра-дин ка та „Да ја”, но и за за ин-те ре си ра ни мла ди де вој чи ња кои не ма ле шан са об ра зов но да прог ле да ат во жи во тот. Пре да вач би ла про фе сор ка та Ане та С. Јан ков ска врз ос но-ва на пла но ви те на Би ро то за раз вој на об ра зо ва ни е то. Би ле одр жа ни 63 ча со ви, а се уче ле ма ке дон ски ја зик, ма те ма ти ка

и оп шта кул ту ра. На пре да ва-ња та би ле при сут ни 23 Ром ки на воз раст од 15 до 40 го ди ни. На кра јот од овој курс би ло из вр ше но тес ти ра ње на кан-ди дат ки те, при што ефек ти те се по ве ќе од за до во лу вач ки - си те Ром ки се опис ме ни ле.

„Да ја” е уба ва при каз на Од оваа го ди на за се кое „уче-ни че” се во ди до сие во кое се за бе ле жу ва ат со ци о де мог-раф ски те по да то ци за де те то и не го во то се меј ство, ка ко и ин те лек ту ал ни те, со ци јал ни те и здравс тве ни те ка рак те рис-

ти ки на де те то. Овие до си е ја на по че то кот од ид на та учеб-на го ди на ќе би дат дос та ве ни до учи лиш та та ка де што ќе се за пи шат де ца та од гра дин-ка та „Да ја” во фун кци ја на раз би ра ње на нив ни те проб-ле ми, ква ли те ти и афи ни те ти од стра на на нас тав ни ци те. Три па ти го диш но „Да ја” пра-ви ан ке ти со нас тав ни ци те и ро ди те ли те за ус пе хот на де-ца та, не ко гаш ни гра дин ка ри и за ба ва чи ња на „Да ја”, кои од гра дин ка та про дол жи ле во учи лиш те. Спо ред сон да жи-те нап ра ве ни во пет ос нов ни учи лиш та ка де сво е то об ра-зо ва ние го про дол жи ле за ба-ва чи ња та од „Да ја”, де чи ња та не ма ат ни как ви проб ле ми со ма ке дон ски от ја зик, со пи-шу ва ње то до маш ни за да чи, до ми ни ра од лич ни от ус пех и пос тои убав од нос ме ѓу ма-ли те Ром чи ња и де ца та од дру ги те на ци о нал нос ти, што по ка жу ва де ка еле мен тот на со ци ја ли за ци ја е ус пеш но сов ла дан за вре ме на оде ње то во гра дин ка. „Де ца та се ре-дов ни, од го вор ни и уред ни во ра бо та та, по ка жу ва ат ин те рес

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија47

Детска градинка „ДАЈА“

за но ви зна е ња”, се ко мен та-ри те на нас тав ни ци те од учи-лиш та та за не ко гаш ни те за ба-ва чи ња од „Да ја”, а се гаш ни уче ни ци по ос нов ни те ку ма-нов ски учи лиш та. Око лу 80% од нив се од лич ни”, со гор-дост ка жу ва Лем ка Ра ма да но-ва, член на прет се да телс тво то и ко ор ди на тор на об ра зов ни-те прог ра ми на ор га ни за ци ја-та „Да ја”.

Таа до да ва: „На 6 ју ни 2007 го ди на, „Да ја” го прос ла ви 14-го диш ни от ро ден ден. На ром ски име то на на ша та ор-га ни за ци ја зна чи мај ка. Ние се тру ди ме на де ца та во гра-дин ка та да им пру жи ме љу-бов, вни ма ние и не га как ви

што би по са ка ла се ко ја мај ка за нив. Има ме сре ќа со де ца-та да ра бо ти од ли чен пе да гог, ту ка е са ка на та Ане ко ја де чи-ња та ја обо жа ва ат. Се на де ва-ме де ка нас ко ро ќе от во ри ме уш те ед на гра дин ка, би деј ќи ин те ре сот е мно гу го лем”.

Од го ди на во го ди на сè поб рој но

Во пр ва та го ди на од сво е то пос то е ње гра дин ка та „Да ја” ја по се ту ваа 20 де чи ња, а ис та та број ка ја бе ле жи ме и на-ред на та се зо на. Но от ка ко ку ма нов ци ја уви доа уба ви на та на оваа ини ци ја ти ва, ин те ре сот за гра дин ка та се зго ле ми, па та ка во 2002 го ди на ве ќе се офор ми ја две гру пи, од нос но гру па гра дин ка и гру па за ба виш те. Гра дин ка та ја по се ту ваа 20 де чи ња на воз раст од три до че ти ри го ди ни, а во за ба-виш те одеа 20 Ром чи ња на воз раст од пет до шест го ди ни. „Да ја” во мо мен тов ја по се ту ва ат 47 де чи ња, кои ед ног-лас но го из ра зу ва ат сво е то за до вол ство од уба ви ни те на нас тав ни от про цес и од топ ли на та на струч ни от ка дар. Од по че то кот на „Да ја” до се га об ра зо ва ни се 174 „гра ди-нар чи ња”, од кои 115 се вклу че ни во ак тив но то об ра зо ва-ние.

Бла го род ни те це ли на „Да ја”

На са ми от по че ток же ни те од „Да ја” пред гра-дин ка та „Да ја” ги пос та ви ја след ни ве це ли: - раз ви ва ње кај де ца та вред нос ти од ти пот на ини ци ја тив-ност, од луч ност, ис трај ност, са мос тој ност и тру до љу би вост; - за поз на ва ње на де ца та со жи во тот, оби ча и те и кул-ту ра та на дру ги те ет нич ки за ед ни ци во др жа ва ва; - не гу ва ње на по зи тив ни емо ции, стек ну ва ње си гур ност и до вер ба во сопс тве ни те мож нос ти на де ца та за де лу ва ње во све тот око лу се бе.

Ром ска ор га ни за ци ја на же ни те од Ма ке до ни ја

„ДА ЈА” ­ Ку ма но во

Ад ре са: Иво Ло ла Ри бар бр. 46, 1300 Ку ма но во

Кон такт те ле фон: +389 31 413 662

Факс: +389 31 423 654

Е­ма ил: daja@mol.com.mk

Веб стра на: www.daja.org.mk

Ете тоа е при каз на та за „Да-ја”. Уба ва е, не ли?

НАН СЕНДИ ЈА ЛОГ

ЦЕН ТАР - Скоп је(НДЦ)

Она­му­ка­де­што­по­ли­ти­ча­ри­те­беа­не­моќ­ни­да­сто­рат­што­би­ло,­тоа­го­нап­ра­ви­Нан­сен­ди­ја­лог­цен­тар­­­тие­ги­сми­ри­ја­рас­ка­ра­ни­те­и­им­по­ка­жаа­де­ка­мо­жат­да­жи­ве­ат,­да­ра­бо­тат­и­да­учат­за­ед­но.

По­бе­ди­раз­у­мот­и­доб­ра­та­вол­ја.­Гра­ѓан­ска­та­вол­ја!

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија49

„Офан зи ва” ко ја трае

è поч на во 2005 го ди на ко га ак ти вис ти те на Нан-сен ди ја лог цен тар од лу-

Нансен Дијалог Центар - Скопје (НДЦ)

Счи ја да ги раз мр да ат зач ма е ни те сос тој би во Оп шти на Је гу нов це. Се ра бо те ше за еден те тов ски ре-ги он, кој бе ше опас но ин вол ви-ран во те кот на во е ни от кон фликт од 2001 го ди на, при што ма ке-дон ска та и ал бан ска та стра на беа вко па ни во ро во ви... То гаш, во 2001г. во во е ни, а во 2005 г. во ду хов ни ро во ви. Во ме ѓув ре ме, 2002 го ди на, во цен трал но то ос-нов но учи лиш те во се ло Шем шо-во сос тој би те кул ми ни раа, па во це ла та Оп шти на, учи лиш та та се по де ли ја врз ет нич ка ос но ва.Тра-ги те од вој на та беа на се ка де, но нај мно гу во ду ши те на воз рас ни-те лу ѓе, кои пре ку вос пи ту ва ње то им го пре не су ваа ис то то и на де-ца та. Во так ви се ри оз ни ус ло ви, ак ти вис ти те на Нан сен ре ши ја да пос ве тат вни ма ние на ди ја ло гот и об ра зо ва ни е то на уче ни ци те од Оп шти на Је гу нов це и мал ку од мал ку да ги поп ра ват сос тој би те.

За таа цел, на по че то кот бе ше спро ве де на ан ке та во ко ја вле-гоа 250 ро ди те ли од 9 се ла. Лу-ѓе то беа ин фор ми ра ни за иде и те на НДЦ и да доа зе ле но свет ло да се от поч не со ре а ли за ци ја на ис ти те. Глав ни от фо кус на де лу-ва ње бе ше Цен трал но то ос нов но учи лиш те „Шем шо во” од ис то и-ме но то се ло, ка ко и под рач ни те учи лиш та во окол ни те се ла. До-на то рот од Нор веш ка без ре зер-вно вле зе во про ек тот и ра бо та та мо же ше да поч не...

СЕ МИ НА РИ ЗА ЗА ПОЗ НА­ВА ЊЕ И ДИ ЈА ЛОГ МЕ ЃУ РО­ДИ ТЕ ЛИ ТЕ

Пр ви от се ми нар бе ше нас-ло вен ка ко „Ди ја лог и кул ту рен иден ти тет”.

Ро ди те ли те Ма ке дон ци и ро-ди те ли те Ал бан ци прак ти ку ваа ме ѓу себ на ко му ни ка ци ја. „Не бе ше лес но, - се пот се ту ва Са-шо Стој ков ски, ко ор ди на тор на овој про ект -има ше опс трук ции, до фр лу ва ња, не тр пе ли вост”, - ве-ли тој. На ис та ма са се деа бив ши вој ни ци на ар ми ја та и по ли ци ја-та и при пад ни ци на ОНА. Но со тек на вре ме ра бо ти те си лег ну-ваа, би деј ќи учес ни ци те сфа ќаа де ка без ди ја лог, без по чи ту ва ње на дру га та по себ ност и кул ту ра, не ма да има жи вот и прос пе ри тет и за ед ни те, ама и за дру ги те. Во те кот на се ми на рот се го во ре ше и за проб ле ми те со кои се со о чу-ва ат ро ди те ли те и де ца та во се-кој днев ни от жи вот во Оп шти на

Ја гу нов це, ме ѓу кои беа из дво е-ни: по де ле нос та на учи лиш та та врз ет нич ка ос но ва, ло ши те ус ло-ви за уче ње, не ма ње то са ни тар ни чво ро ви, не ма ње то во да, сла би от ква ли тет на нас та ва та, не ма ње то тех нич ки по ма га ла, ма ни пу ли ра-ње со де ца та за по ли тич ки це ли, не ма ње то за ед нич ки спорт ски, кул тур ни и сек ции од се ка ков вид.

„По за вр шу ва ње то на овие се-ми на ри, ни се раз бис три ка ко бел ден, - ве ли Стој ков ски. Ни бе ше јас но што тре ба да сто ри ме, па не гу бев ме вре ме и вед наш обез бе-див ме кан це ла ри ски ме бел и тех-нич ки по ма га ла за из ве ду ва ње на прак тич на та нас та ва.

Во те кот на ме се ци те што до-а ѓаа НДЦ со по мош на до на то ри-те овоз мо жи ре а ли за ци ја на ин-фрас трук тур ни про ек ти, од нос-но де лум на ре конс трук ци ја на 6 учи лиш та. Се слу чи из град ба на са ни тар ни чво ро ви, про ме на на по до ви и про зо ри во дел од учи-лиш та та и из град ба на две спорт-ски иг ра лиш та”.

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија50

Нансен Дијалог Центар - Скопје (НДЦ)

СЕ МИ НА РИ ЗА УЧЕ НИ ЦИ ТЕ

От ка ко за вр ши ја се ми на ри те со воз рас ни те, на ред дој доа уче-ни ци те.

“То ле ран ци ја, ко му ни ка ци ја и гра де ње на до вер ба” бе ше ра-бот ни от нас лов, а де ца та пре ку иг ри, дру же ње, ра бо та во гру пи, нат пре ва ри и пре да ва ња, учеа ед ни за дру ги, се за поз на ваа, се спри ја те лу ваа... По крат ко вре-ме уче ни ци те се ос ло бо ди ја од

фор ма ти ка та беа глав ни от при о-ри тет и на уче ни ци те Ма ке дон ци и на уче ни ци те Ал бан ци. Ве ќе во мај 2005 го ди на НДЦ ус пеа да от во ри три ка би не ти за изу чу ва-ње ан гли ски ја зик и ин фор ма ти-ка во се ла та Ра тае, Пре љу биш те и Шем шо во.

Да шу ри је Ре џе пи е нас тав нич-ка по ан гли ски ја зик. Таа е пре-за до вол на од ин те ре сот на уче-ни ци те и ве ли де ка де ца та уба во нап ре ду ва ат во ја зи кот. Ина ку кур се ви те по ан гли ски ја зик ги по се ту ва ат гру пи во ме шан ет-нич ки сос тав.

И ЛО КАЛ НА ТА СА МО УП­РА ВА НА ЕДУ КА ЦИ ЈА

Нан сен ди ја лог цен тар ор га-ни зи ра ше еду ка тив ни сред би за гра до на чал ни кот, чле но ви те на Со ве тот на Оп шти на

Је гу нов це и за прет се да те ли те на мес ни те за ед ни ци. Ев роп ска та пер спек ти ва на Ма ке до ни ја бе-ше ед на од те ми те, но от во ре но се раз го ва ра ше за во е ни от кон-фликт од 2001 го ди на и ка ко да се над ми нат тра у ми те од ис ти от. На овие сред би се де ба ти ра ше и

за ин фрас трук тур ни те проб ле ми со кои се со о чу ва ше Оп шти на-та и ка ко да се ре шат во ид ни на. Во пос лед на та фа за беа ор га ни-зи ра ни се ми на ри за нас тав ни ци-те и ди рек то ри те од цен трал ни те ос нов ни учи лиш та од Је гу нов це и Шем ше во, ка де на ед нос та вен на чин бе ше об јас не та по ен та-та на про фе сор ска та про фе си ја- соз да ва ње на ква ли тет ни кад ри и гра ѓа ни што ќе се по чи ту ва ат ме-ѓу се бе. Ете та ка за вр ши ја обу ки-те пре ку кои ро ди те ли те, уче ни-ци те, нас тав ни ци те и ло кал ни те фун кци о не ри поч наа да раз го ва-ра ат и да ги ло ци ра ат не вол ји те со кои се со о чу ва ат и Ма ке дон-ци те и Ал бан ци те во ре ги о нот. Вре ме бе ше за кон крет на ак ци-ја...

ЗА БА ВЕН УЧИ ЛИШ ТЕН СПОРТ И НО ВО ГО ДИ ШЕН ХЕ ПЕ НИНГ

Во сеп тем ври 2005 го ди на, НДЦ Скоп је во со ра бот ка со по ве ќе ор га ни за ции и со Ми-нис терс тво то за об ра зо ва ние на Ма ке до ни ја, го за поч на про ек-тот „За ба вен учи лиш тен спорт 2005”. Со овој про ект беа оп фа-те ни уче ни ци те од 1 до 4 од де-ле ние од учи лиш та та во Ра тае,

Жил че, Шем ше во, Си ри чи но, Пре љу биш те, Ту ден це, Ко пан це, Ро тин це, Јан чиш те и Је гу нов це. Ми нис терс тво то за об ра зо ва ние на Ма ке до ни ја да де пре по ра ка за вклу чу ва ње на еден час од ре-дов на та нас та ва во прог ра ма та на про ек тот „За ба вен учи лиш-тен спорт 2005”, а вто ри от час бе ше ор га ни зи ран во са бо ти те ка ко спорт ски хе пе нинг на ста-ди о нот во Је гу нов це, ка де си те де ца по де ле ни по гру пи и спорт-ски ста ни ци, ги из ве ду ваа иг ри те и веж би те по пла ни ра на та прог-ра ма. Про ек тот бе ше ре зул тат

прет ход ни те сте ги, раз го ва раа ме ѓу се бе без да вле гу ва ат во кав-ги и из ра зи ја жел ба уба во то рас-по ло же ние да им го пре не сат на ро ди те ли те. За таа цел бе ше ор-га ни зи ра на из лож ба со уче нич ки ис кре ни по ра ки, на кои пи шу ва-ше: са ка ме без гриж но дет ство, по доб ри ус ло ви за уче ње, мир, љу бов... Глав ни по се ти те ли на из лож ба та беа ро ди те ли те Ал-бан ци и Ма ке дон ци.

Во ме ѓув ре ме, ме ѓу уче ни ци-те беа по де ле ни ан ке ти за да се ви ди од што тие има ат нај го ле ма пот ре ба и за што има ат нај го лем ин те рес. Ан глис ки от ја зик и ин-

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија51

на по ве ќе го диш но ис тра жу ва ње на пра вил ни от раз вој и др же ње на ‛рбет ни от столб” кај де ца та од 7-11 го ди ни од стра на на ФИ-ФА и Фуд бал ска та фе де ра ци ја на Нор веш ка. Из ве ду ва чи на веж би-те и иг ри те беа ли ца од Оп шти на Је гу нов це. За пот ре би те на овој про ект и за учи лиш та та бе ше на-ба ве на и дос та ве на спорт ска оп-ре ма ко ја по за вр шу ва ње на про-ек тот ос та на во сопс тве ност на учи лиш та та.

На овој на чин по ми на 2005 го ди на. Не кол ку де но ви пред по че то кот на 2006 г., уче ни ци те од Оп шти на Је гу нов це ор га ни-зи раа хе пе нинг. Де ца та од си те гру пи имаа под гот ве но кул тур но - умет нич ки нас та пи, па се ре ци-ти раа пес ни, сказ ни, дра ми на ан-гли ски ја зик, сле ду ваа му зич ки точ ки со мо де рен ба лет, мод ни ре вии и мас кен бал. Уче ни ци-те по ка жаа де ка не е важ но кој е што по на ци о нал ност, ту ку е важ но кој е кој по та лент, зна е ње и уме е ње. Ро ди те ли те беа среќ ни од она што го ви доа...

„ОФАН ЗИ ВА ТА ПРО ДОЛ ЖУ ВА”

Во те кот на 2006 го ди на, Нан-сен ди ја лог цен тар от во ри ка би-не ти за изу чу ва ње на ал бан ски и ма ке дон ски ја зик, за уче ни ци од 5 до 8 од де ле ние. Ма ке дон ци те учеа и учат ал бан ски, Ал бан ци те учеа и учат ма ке дон ски ја зик. Про фе-со ри те се пре за до вол ни, би деј ќи уче ни ци те доб ро нап ре ду ва ат и има ат жел ба да ја споз на ат кул-ту ра та и ја зи кот на дру ги от. Ма-ла та Ер ми ра ве ли:„Са кам да знам ма ке дон ски за да се раз бе рам со мо ја та со сет ка Ма ри ја.”

Иван, пак, ко мен ти ра: „Мо и те до ма ми ре коа да учам ан гли ски, ама јас ан гли ски учам од ком пју-тер, а ал бан ски от ми е пре диз вик, оти са кам да знам што го во рат мо и те дру га ри од шко ло.”

„ К у р с е в и т е по ал бан ски и ма ке дон ски ја зик ги по се ту ваа 130 де ца и тоа бе ше на-вис ти на по зи тив но из не на ду ва ње за нас, - ве ли ко ор ди на то-рот на НДЦ, Са шо Стој ков ски. -Не са мо

Нансен Дијалог Центар - Скопје (НДЦ)

што ви дов ме де ка иде ја та им се до пад на на де ца та ту ку сфа тив ме де ка и нив ни те ро ди те ли сме та ат де ка е пот реб но да се знае ја зи кот на дру ги от”.

Во ме ѓув ре ме, за ра ди зго ле-мен ин те рес, НДЦ от во ри уш те не кол ку ка би не ти по ин фор ма ти-ка. При кра јот на 2006 го ди на беа ор га ни зи ра ни при ред би од стра-на на уче ни ци те, ка де што де ца та сво и те кул тур ни точ ки ги из ве ду-ваа на ја зи кот што го изу чу ва ле на кур се ви те, без да го упот ре бат сво јот мај чин ја зик. Оваа 2007 го ди на, НДЦ Скоп је во со ра бот-ка со Би ро то за раз вој на об ра зо-ва ни е то во Те то во, Оп шти на та, ЦОУ „Шем ше во” и ро ди те ли те ра бо тат на про ект за от во ра ње на пр во то „ин тег ри ра но дво ја зич но ос нов но учи лиш те” во Ма ке до ни-ја. Со при ме на на ис кус тва та од Се вер на Ир ска, Бел ги ја, Швај ца-ри ја и Фин ска, ре ал ни се мож нос-ти те до кра јот на 2007 го ди на ова учи лиш те офи ци јал но да поч не со ра бо та. Нан сен ди ја лог цен тар – Скоп је! Она му ка де што по ли-ти ча ри те беа не моќ ни да сто рат што би ло, тоа го нап ра ви НДЦ. Тие ги сми ри ја рас ка ра ни те и им по ка жаа де ка мо жат да жи ве ат, да ра бо тат и да учат за ед но.

По бе ди раз у мот и доб ра та вол ја. Гра ѓан ска та вол ја!

„НДЦ-офан зи ва та” про дол жу-ва...

Нансен ­ Дијалог центар

( НДЦ)

Ад ре са:

ДТЦ Леп то ка ри ја, сек тор 1, ло кал 10а

Те ле фон: 3079739

е­ ма ил: ndcskopje@ndc.net.mk

www.ndc.net.mk

Цен тар за ром ска за ед ни ца

- ДРОМ

Сред­нош­кол­ци­те­Ал­бан­ци­учат­во­ед­на,­а­ос­та­на­ти­те­­Ма­ке­дон­ци,­Ро­ми,­Ср­би,­во­дру­га­згра­да­од­ис­та­та­гим­на­зи­ја­„Го­це­Дел­чев”.­Про­ек­тот­„Спро­тив­нос­ти­те­се­прив­ле­ку­ва­ат”­се­оби­де­да­ги­по­бе­ди­те­пач­ки­те,­не­тр­пе­ли­вос­та­и­жи­ве­е­ње­то­ед­ни­пок­рај­дру­ги.­Че­ти­ри­е­сет­и­пет­мла­ди­лу­ѓе­од­си­те­на­ци­о­нал­нос­ти­се­за­поз­наа,­збо­ру­ваа­и­дру­га­ру­ваа.­При­ја­телс­тва­та­тра­ат­и­де­нес..

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија53

о Цен та рот за ром ска за ед ни ца - ДРОМ од Ку-

ма но во, во 2007 го ди на по де сет го диш но пос то е ње, при пре зен ти ра ње то на дел од те-ков ни те ак тив нос ти, се из дво-ју ва вос пос та ве на та доб ра со-ра бот ка со ло кал на та са мо уп-ра ва, со ко ја за ед но се ра бо ти на ак ци о ни те пла но ви за Де-ка да та на Ро ми те на ло кал но ни во. Пла но ви те се фо ку си-ра ни на че ти ри те клуч ни сег-мен ти: вра бо ту ва ње, до му ва-ње, здрав ство и об ра зо ва ние.

Од об лас та на до му ва ње-то се по тен ци ра за поч на та та

Цен тар за ром ска за ед ни ца - ДРОМ

из град ба на реч но то ко ри то во гра дот и дис ло ка ци ја та на дел од ку ќи те со не со од вет ни ус ло ви за жи ве е ње на ром-ско то на се ле ние, а од об лас та на здравс тво то - еду ка ци ја та на на се ле ни е то за опас нос та од пре не су ва ње на ви ру сот ХИВ/ СИ ДА, ор га ни зи ра ни те ги не ко лош ки прег ле ди и др. ДРОМ ра бо ти и на про ек ти за до о фор му ва ње на ос нов-но то об ра зо ва ние, а ак ту ел-ни се и мож нос ти те за прек-ва ли фи ка ци ја и док ва ли фи-ка ци ја на ром ско то на се ле-ние за од ре де ни за ни ма ња. Во прос то ри и те на ДРОМ от-во рен е и Ром ски ин фор ма ти-вен цен тар, чи ја ло кал на гру-па за со ра бот ка ја со чи ну ва ат Ло кал на та са мо уп ра ва, Ме ѓу-

оп штин ски от цен тар за со ци-јал ни ра бо ти, град ска та Аген-ци ја за вра бо ту ва ње и Фон дот за здравс тве но оси гу ру ва ње, Под рач на еди ни ца - Ку ма но во. ДРОМ на ром ски ја зик зна чи ПАТ, а па тот на оваа гра ѓан ска ор га ни за ци ја ко ја со ра бо ту ва со ре ле ван тни ин сти ту ции во Ма ке до ни ја и над вор од неа е да зас та пу ва, пот тик ну ва и ак тив но да дејс тву ва во на-со ка на унап ре ду ва ње на жи-вот ни от стан дард и по ди га ње на сте пе нот на ин тег ра ци ја на Ро ми те во со ци о оп штес тве-ни от жи вот, пре ку про ек ти и прог ра ми со еду ка ти вен, ху-ма ни та рен, со ци ја лен и еман-ци па ци о нен ка рак тер и по чи-ту ва ње на ро до ви те раз ли ки.

СПРОТИВНОСТИТЕ СЕ ПРИВЛЕКУВААТ

„Спро тив нос ти те се прив-ле ку ва ат” е нас ло вот на три-ме сеч ни от про ект ре а ли зи ран

Про тив нас ле де ни те сте ре о ти пи

С

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија54

прет ход но беа чес та по ја ва. Обу ки те за кои и по на та му пос тои ин те рес се спро ве ду ва-ни пре ку три ра бо тил ни ци под вод ство на Џе ни фа Ја ша ров-ска - сту дент по пси хо ло ги ја, На сер Ве се ли - За ме ник ја вен пра воб ра ни тел и Са ња Ко-лев ска - со ци ја лен ра бот ник. „На по че то кот имав ме проб-лем со уче ни ци те Ал бан ци кои не до а ѓаа на обу ки те, но тоа не тра е ше дол го. Ко га дој доа прв пат, им се до пад на ат мос фе ра та, по ну де ни от ма-те ри јал за обу ка, па на мес то 5, во се ко ја од 3-те офор ме-ни гру пи до а ѓаа и по се дум уче ни ци. Имав ме мож ност во оп ре де ле ни те 5 - 6 ча са не-дел но на ра бо тил ни ци те да си го ка же ме сво е то мис ле ње за мно гу те ми, да ко мен ти ра ме, да да ва ме при ме ри од жи во-тот” - ве ли Ел вир Џе ва тов-ски, ма ту рант во гим на зи ја та „Го це Дел чев”, во лон тер во ЦРЗ ДРОМ и член на Мла-дин ски от ак тив на Ро ми те сред нош кол ци во Ку ма но во. И во лон те рот Ле о нар до Ах ме-

дов ски, ма ту рант во тех нич-ко то учи лиш те „На це Бу ѓо-ни” кој учес тву вал во обу ки те е за до во лен од на у че но то, од ко му ни ка ци ја та со пре да ва-чи те и со дру ги те сред нош-кол ци. Обај ца та приз на ва ат де ка учес ни ци те прет ход но мал ку зна е ле ед ни за дру ги, де ка пос то јат мно гу сте ре о ти-пи при ме ѓу себ ни те до жи ву-ва ња, за што во го ле ма ме ра при до не су ва ат и нив ни те ро-ди те ли и ак ту ел на та по ли ти ка. Ел вир и Ле о нар до пот вр ду ва-ат де ка те пач ки те ме ѓу сред-нош кол ци те во гра дот, во од-нос на пр ви те го ди ни по кон-флик тот се на ма ле ни.

„На обу ки те раз ме нив ме по ве ќе ин фор ма ции за се бе, а се га ко га ќе се срет не ме на ули ци те во Ку ма но во се поз-дра ву ва ме, раз го ва ра ме. По обу ка та, не кол ку учес ни ци Ал бан ци и Ма ке дон ци по-ка жаа жел ба да ни се прид-ру жат во ра бо та та на Мла-дин ски от ак тив на ДРОМ” - ве лат двај ца та ма ту ран ти. Нив ни те впе ча то ци ги де-лат и дел од ос та на ти-те учес ни ци во обу ки те. Алек сан дра Ни ко лиќ, уче-нич ка во чет вр та го ди-на во гим на зи ја та ДСГУ „Го це Дел чев” ве ли: „По себ но се ра ду вам што на обу ка та се за поз нав со мла ди лу ѓе од дру ги на ци о нал нос ти, со кои сè уш те кон так ти ра ме и се ко гаш ко га ќе се срет не-ме се по чи ту ва ме. На вис ти на ми ос та ви ја до бар впе ча ток, а осо бе но ми се до пад наа ка-жу ва ња та за нив на та ре ли-ги ја, оби ча и те, тра ди ци и те”. И Се ви ме Ме би ја ко ја учи во ис та та гим на зи ја и до се га

Цен тар за ром ска за ед ни ца - ДРОМ

во по че то кот на 2007 го ди на, кој им овоз мо жи на 45 сред-нош кол ци од Ку ма но во (Ал-бан ци, Ма ке дон ци, Ро ми, Ср-би) да се стек нат со ак ту ел ни соз на ни ја од об лас та на пра-во то, со ци ја ла та и пси хо ло ги-ја та, но и за прв пат ме ѓу себ но да се за поз на ат, да ги осоз на-ат сво и те ге не ра ци ски слич-нос ти и раз ли ки. Овој мо мент е осо бе но ва жен и сè уш те му не дос ти га на Ку ма но во, град во кој во е ни от кон фликт во 2001 го ди на до ве де и до ет-нич ко се па ри ра ње на уче ни-ци те.

Сред нош кол ци те Ал бан-ци сè уш те учат во ед на, а ос та на ти те, ме ѓу кои има Ма ке дон ци, Ро ми, Ср би, во дру га згра да од ис та та гим-на зи ја „Го це Дел чев”. Згра-да та со уче ни ци те Ал бан ци се на о ѓа на по че то кот од гра-дот, а дру га та е во цен та рот, со што е на ма ле на мож нос-та за фи зич ки кон такт ме ѓу нив, пре вен тив на мер ка про-тив ме ѓу себ ни те те пач ки кои

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија55

учес тву ва ла во по ве ќе ра бо-тил ни ци, за ре а ли зи ра ни от про ект збо ру ва ка ко за еден од нај ин те рес ни те. „На овие ра бо тил ни ци се за поз нав со мла ди од мо ја воз раст, од раз-лич на ет нич ка и вер ска при-пад ност.

На у чив но ви ра бо ти кои ќе ми ко рис тат по на та му во жи-во тот, а си те ја по доб рив ме на-ша та ко му ни ка ци ја” - ве ли таа. Сеј нур Ша ба ни, уче-ник во тре та го ди на во ДЦУ „На це Бу ѓо ни” ве ли: “На овие ра бо тил ни ци ми се до пад наа те ми те и на чи нот на пре да ва ње то. Пре да ва чи-те ни да доа це лос на сло бо да на из ра зу ва ње, се ше гу ваа со нас, се сме е ја. Се за поз нав-ме со на ши те пра ва, но и со на ши те об вр ски” - ве ли тој.

Про ек тот „Спро тив нос ти те се прив ле ку ва ат “ пред ви ду-ва и пе ча те ње бро шу ра на ма-ке дон ски, ал бан ски и ром ски ја зик ко ја ќе би де дис три бу и-ра на во сред ни те учи лиш та и ме ѓу дру ги те гра ѓан ски ор га-

Цен тар за ром ска за ед ни ца - ДРОМ

ДРОМ

Ад ре са: III ­ М.У.Б бр. 14

1300 Ку ма но во

тел: 031/411 406

www.drom.org.mk

ни за ции. Цел та на бро шу ра ва е за поз на ва ње со проб ле мот на ко му ни ка ци ја та ме ѓу мла-ди те.

ПРЕКФАЛИКАЦИЈАТА ­ ОБИД ЗА ЗАДРЖУВАЊЕ

НА МЛАДИТЕ ВО ЗЕМЈАВА

И прек ва ли фи ка ци ја-та, од нос но стек ну ва ње то на но ви зна е ња за од ре ден за на ет ги прив ле ку ва мла-ди те лу ѓе да учес тву ва-ат во про ек ти те на ДРОМ. Во из ми на ти ов пер и од оваа ор га ни за ци ја во ра бот нич-ки те уни вер зи те ти ја ре а ли-зи ра ше прог ра ма та „При ме-не то об ра зо ва ние на мла ди

Ро ми (2001 - 2004),” при што 35 % од мла ди те учес ни ци се стек на ле со ба ра но то зна е ње. Во 2005 го ди на ре а ли зи ран е и пи лот-про ек тот „Обу ка низ ра бо та на мла ди Ро ми”, со цел да се по доб рат мож нос ти те на мла ди те Ро ми на па за рот на тру дот.

Дел од учес ни ци те во прог ра ма та до би ле мож ност и да се вра бо тат. Обу че ни се 36 кан ди да ти и кан ди дат ки за фри зер ки, ко ва чи, бра ва ри, коз ме ти чар ки, а во ед на фа за по ми на ле обу ка и ид ни те сто-ла ри. „Учес ни ци те на обу ки те по ка жаа го лем ин те рес и на у-чи ја мно гу од чи ра ку ва ње то кај мај сто ри те. Се оби ду ва ме мла ди те Ро ми да ги за др жи ме во зем ја ва та, но сè уш те наш нај го лем проб лем е нив но то исе лу ва ње во стран ство. По-го лем дел од оние кои си одат се со сред но и ви со ко об ра зо-ва ние.

Мно гу вло жу ва ме во мла-ди те ге не ра ции за да ос та нат во зем ја ва, но еко ном ска та си ту а ци ја ги при ну ду ва да одат” - ве ли прет се да те лот на ЦРЗ ДРОМ, Ах мет Ја ша ров-ски.

Здру же ни е  на гра ѓа ни „ОХО”

Де­ца­та­со­мно­гу­по­го­ле­ма­се­ри­оз­ност­се­од­не­су­ва­ат­кон­сос­тој­ба­та­на­сво­ја­та­око­ли­на­от­кол­ку­воз­рас­ни­те.­Прог­ра­ма­та­на­ОХО­не­ги­оп­то­ва­ру­ва­де­ка­не­га­тив­ни­те­пос­ле­ди­ци­што­се­слу­чу­ва­ат­на­пла­не­та­та­се­нив­на­ви­на­и­гри­жа,­но­ги­еду­ци­ра­де­ка­се­кој­­по­е­ди­нец­мо­же­да­по­мог­не­за­по­доб­ра­се­гаш­ност­и­ид­ни­на­на­пла­не­та­та­­и­тие­тоа­го­пра­ват.

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија57

Здру же ни е то на гра ѓа ни „ОХО”

а ко да се спа си ед-но др во, ка ко да се ште-ди енер ги ја и во да, ка-

Кко да се заш ти ти ме од опас но то зра че ње низ озон ски те дуп ки? Пра шај те ги де ца та, тие го зна-ат од го во рот. Уш те од 1998 го-ди на, Здру же ни е то на гра ѓа ни „ОХО” ги под гот ву ва де ца та да из рас нат во свес ни гра ѓа ни кои се гри жат за ид ни на та на сво ја та пла не та и за ид ни те ге не ра ции. Еко лош ка та еду ка ци ја ко ја ОХО ја спро ве ду ва пре ку прог ра ма та „Не ма ме ре зер вна пла не та” де нес ги оп фа ќа си те др жав ни гра дин-ки и ос нов ни учи лиш та во Ма ке-до ни ја. Де ца та се спри ја те лу ва ат со еко-мом че то, еко-де вој че то и нив но то ку че – три те глав ни ли-ка кои низ раз лич ни те еду ка тив-ни ма те ри ја ли ги во ве ду ва ат во тај на та на хар мо нич но то жи ве е-

ње со ос та на ти те жи ви ор га низ-ми кои нè оп кру жу ва ат. Тај на та ко ја де ца та им ја пре не су ва ат и на сво и те ро ди те ли, ба би и де-дов ци, стри ни и вуј ков ци е ед-нос тав на – по чи ту вај ја и са кај ја при ро да та, жи вот ни те и рас те ни-ја та, кои се неј зин сос та вен дел.

ХАРТИЈАТА ОДИ НА МАСАЖА ВО САЛОНОТ

„РЕЦИКЛАЖА”

Прог ра ма та „Не ма ме ре зер-вна пла не та” е из во рен ма ке дон-ски про ект и еден од рет ки те кои из ле зе од гра ни ци те на зем ја та – во 2000 го ди на се спро ве де во Ко со во, а во 2004/05 и во Ср би ја. ОХО е во пре го во ри за про ши ру-ва ње на прог ра ма та и во Ал ба ни-ја, Бос на и Хер це го ви на и Цр на Го ра.

- „Не ма ме ре зер вна пла не та” за поч на ка ко пи лот-про ект во не-кол ку учи лиш та во Ма ке до ни ја, пред ско ро ед на де це ни ја. От то-гаш прог ра ма та се спро ве ду ва во кон ти ну и тет и пос то ја но рас те и се над гра ду ва, – ве ли Алек сан дра Мла де нов ска, прог рам ски ди рек-тор во ОХО.

– Еден дел од ак тив нос ти те е про дук ци ја та на ди дак тич ки ма те ри ја ли за нас тав ни ци те и за де ца та од пре ду чи лиш на воз-раст, од 1-4 и од 5-8 од де ле ние. Прог ра ма та, ка ко и дис три бу-ци ја та на ма те ри ја ли те, се спро-ве ду ва во бли ска со ра бот ка со Би ро то за об ра зо ва ние при Ми-нис терс тво то за об ра зо ва ние и на у ка, по јас ну ва Мла де нов ска. ОХО се ко ја го ди на бес плат но ги дис три бу и ра ди дак тич ки те ма те-ри ја ли до си те ос нов ни учи лиш-

Не ма ме ре зер вна пла не та

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија58

та и пре ду чи лиш ни ус та но ви во Ре пуб ли ка ва, а тоа се ма те ри ја ли кои оп фа ќа ат сли ков ни ци, бо-ен ки, еко-иг ри (овош но до ми-но, ме мо ри ја, сло жу вал ки, кар ти „заш ти ти ги жи вот ни те”), еко-ка-лен да ри и при рач ни ци за нас тав-ни ци за еко-сек ции. По ра ки те на

те ма та за заш ти та на озон ска та об вив ка око лу Зем ја та). Во под-го тов ка се сли ков ни ци на те-ма: „Зош то да ште ди ме енер ги ја и во да”, ка ко и дру ги нас ло ви. Де ца та од лич но ги при фа ти ја овие ма те ри ја ли, кои се илус-три ра ни со до пад ли ви ли ко ви,со

мог не за по доб ра ид ни на на пла-не та та и тие тоа го пра ват. Де ца-та со мно гу по го ле ма се ри оз ност се од не су ва ат кон сос тој ба та на сво ја та око ли на от кол ку воз рас-ни те. Мно гу од нас тав ни ци те се, ис то та ка, го ле ми ен ту зи јас-ти во про мо ви ра ње то на оваа

иде ја. Бла го да ре ние на де ца та и так ви те нас тав ни ци, прог ра ма та жи вее и ус пеш но се спро ве ду ва, – ве ли Алек сан дра Мла де нов ска. ОХО пос то ја но до би ва ба ра ња од учи лиш та та за но ви ма те ри ја ли. Тие се пе ча тат на ма ке дон ски и на ал бан ски ја зик, а по мож ност (и пот ре ба) и на тур ски и ром ски. Но ос вен во учи лиш та та, дел од ма те ри ја ли те на ОХО стиг ну ва ат и до дет ски те до мо ви, цен три те за де ца со по себ ни пот ре би, дет-ски те кли ни ки, ам бу лан ти. Ре-дов но си те овие ин сти ту ции го до би ва ат ка ко по да рок ве ќе пре-поз нат ли ви от (и мош не ба ра ни-от) ка лен дар на ОХО, за ед но со при рач на та бро шу ра.

де ца та им се пре не су ва ат на ин те-ре сен и не на мет лив на чин, пре ку иг ра и за ба ва. Тие се вни ма тел но из бра ни за да го прив ле чат ин-те ре сот и да ја раз бу дат нив на та љу бо пит ност. Еве не кол ку сло га-ни: „Имам пра во да жи ве ам здра-во!”, „Ра це ќе ми јам, си руп да не пи јам.”, „Хар ти ја та оди на ма са-жа во са ло нот „Ре цик ла жа”, „Не-мој да пу шиш, оти ме гу шиш”... Сли ков ни ци те се пре вод од стран ски ав то ри, а ОХО ги от-ку пу ва ав тор ски те пра ва, ги пре ве ду ва, а по не ко гаш и мо ди-фи ци ра тек сто ви те кон на ши те ус ло ви. До се га се об ја ве ни две: „Ка ко да се спа си др во” (ја об ра-бо ту ва те ма та на ре цик ли ра ње то хар ти ја) и „Ози Озон, чу вар на на ша та Пла не та” (ја об ра бо ту ва

жи ви бои и убав ди зајн, за што е зас лу жен илус тра то рот Ми-хај ло Ди мит ри ев ски – Ми чо.

- Прог ра ма та е ин спи ра ци ја за де ца та. Ја при фа ќа ат ис кре но и се ри оз но. Заг ри же ни се и под-гот ве ни се ин фор ма ци и те и зна-е ња та до би е ни пре ку нив да ги спро ве дат во ствар ност. Тие ги прос ве ту ва ат и еду ци ра ат и сво-и те ро ди те ли и бли ски. Мис лам де ка е мно гу важ но тоа што во прог ра ма та ги тре ти ра ме де ца та ка ко ак тив ни гра ѓа ни.

Не ги оп то ва ру ва ме де ка не га-тив ни те пос ле ди ци што се слу чу-ва ат на пла не та та Зем ја се нив на ви на и гри жа, но ги еду ци ра ме де ка се кој по е ди нец мо же да по-

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија59

МРЕЖА ЕКО ­ УЧИЛИШТЕ

ОХО при до не се во Ма ке до-ни ја да се вос пос та ви мре жа на еко-учи лиш та, ка ко дел од свет-ска та мре жа. Во мо мен тов, во ма-ке дон ска та мре жа се вклу че ни 13 ос нов ни учи лиш та, кои ги за до-во лу ва ат кри те ри у ми те. Кри те-ри у ми мо ра ше да ис пол ни и ОХО пред ме ѓу на род на та мре жа.

По до би ва ње то на по зи ти вен од го вор, нас ко ро во Ита ли ја ќе пот пи ше до го вор за член ство. Тоа ќе зна чи де ка и ОХО и учи-лиш та та ги че ка мно гу ра бо та. Нас тав ни ци те од учи лиш та та кои се чле но ви во оваа мре жа до би ја обу ка ка ко да ја во дат еко лош-ка та сек ци ја, ко ја е за мис ле на да би де дви га тел што ќе овоз мо жи пр во це ло то учи лиш те, а по тоа и це ла та за ед ни ца да ги при фа ти еко лош ки те прин ци пи и кул ту ра на жи ве е ње. Цел та е учи лиш те то да се по вр зе со ло кал на та са мо-уп ра ва, биз нис-сек то рот и дру ги-те чи ни те ли во оп штес тво то и да со ра бо ту ва со нив во об лас та на заш ти та та и унап ре ду ва ње то на жи вот на та сре ди на.

За таа цел, ОХО спе ци јал-но вни ма ние обр на на при рач-ни ци те за еко-сек ци и те. Тие ја со др жат нас тав на та прог ра ма, со др жи на та и струк ту ра та на сек ци ја та. Се из ра бо ту ва и ме-то до лош ки при рач ник со упат-ства, на со ки, кон крет ни че ко ри и кри те ри у ми ка ко ед но учи лиш-те мо же да ста не еко-учи лиш те. Еко-учи лиш та та до би ја и ма ли гран то ви за спро ве ду ва ње про ек-ти, ка ко дел од прог ра ма та „Мре-жа на еко-учи лиш та”.

На при мер, во ед но учи лиш те се сме ни ја вра ти те за да се заш-те ди топ ли на та, дру го учи лиш те спро ве де кам па ња за енер гет ска ефи кас ност, а тре то во сво јот двор соз да де мал парк со во да, ак ва ри ум, клу пи, цве ќи ња.

Ос вен ди дак тич ки те ма те-ри ја ли (ка лен дар, при рач ни ци, сли ков ни ци, иг ри…) ОХО про-из ве ду ва и ма ич ки, бе џо ви, бук-мар ке ри. Иде ја та е да се офор-ми деј ност ко ја ќе при до не се за одрж ли вост на прог ра ма та или еден неј зин дел. Во таа фун кци ја се и мар ке тинг шки те ак тив нос-ти. Во мо мен тов тие се све де ни на про мо ци ја на прог ра ма та пре-ку кон фе рен ции за пе чат, уче ство во ра дио и ТВ-еми сии.

Де ца та од гра дин ки те чес-то па ти ор га ни зи ра ат те а тар ски прет ста ви на еко лош ки те ми. Од сеп тем ври 2007 го ди на се пла ни-ра и стар ту ва ње на дет ска та еми-си ја 5+ на ед на од ТВ-ста ни ци те

во зем ја ва, ко ја ќе има за ба вен и еду ка ти вен ка рак тер. Се из ра-бо ту ва и ЦД-ром, ка ко и ви де-ок ли по ви со цр та ни фил мо ви. За одрж ли вос та на прог ра ма та, ОХО се на со чу ва и кон биз нис-

ОХО

Ад ре са: III ­ М.У.Б бр. 14

1300 Ку ма но во

тел: 031/411 406

www.drom.org.mk

МИ ЛЕ НИ УМ

Ми­ле­ни­ум­се­тру­ди­и­ус­пе­ва­да­го­по­доб­ри­жи­ве­е­ње­то­на­лу­ѓе­то­од­Врап­чиш­те­и­во­оп­што­на­тур­ска­та­за­ед­ни­ца­во­Ма­ке­до­ни­ја.

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија61

За доб ро бит на Врап чиш те

о Врап чиш те ко го и да пра ша те од де ца та кои ги те ра ат ве ло си пе ди те на В

ули ца, па сè до стар ци те кои пи-јат чај под лоз ни ца та на ло кал-на та ка фе а на, ќе ви го по со чат па тот кон кан це ла ри ја та на Здру-же ни е то за об ра зо ва ние и кул ту ра Ми ле ни ум. „Вед наш зад ста ра та џа ми ја”, ќе ви ре чат. Ми ле ни ум е здру же ние кое во те кот на 15-ти на та го ди ни од сво е то ра бо те-ње ста на пре поз нат ли во и ши ро ко при фа те но во сво ја та за ед ни ца. Се диш те то на ова здру же ние се на о ѓа во уба во то гос ти вар ско се-ло Врап чиш те, а кан це ла ри ја има и во Гос ти вар. Во 1993 го ди на, не-кол ку мла ди ен ту зи јас ти ја фор ми-раа Ор га ни за ци ја та на мла ди те на Врап чиш те, ко ја во 1999 г. се пре-ре гис три ра под име то Ми ле ни ум.

САМООДДРЖЛИВОСТ Ме ѓу ос та на то то, Ми ле ни ум е

при су тен во за ед ни ца та со сво ја-та ра бо та на не фор мал но то об ра-зо ва ние. Се ко ја са бо та и не де ла 43 де ца од Зу бов це, Га ла те, Вра-њов це и Врап чиш те учес тву ва ат на еду ка тив ни ра бо тил ни ци кои ги ор га ни зи ра Ми ле ни ум. Де ца та, на воз раст од 9 до 13 го ди ни, од раз лич но ет нич ко по тек ло, учес-тву ва ат во еду ка тив на дра ма, ја раз ви ва ат кре а тив нос та и пи шу-ва ат до маш ни ра бо ти на ор га ни-зи ран на чин. И, што е мо же би нај-важ но, се дру жат и се за поз на ва ат ме ѓу се бе. Де ца та се по де ле ни во три гру пи, а со нив ра бо тат пе да-гог, пси хо лог и ли ко вен умет ник. - Оваа ак тив ност за поч на во со ра-бот ка со Фон да ци ја та „Че кор по че кор”. Про ек тот тра е ше две го ди-ни, а от ка ко фи нан си ра ње то за вр-ши во 2004 го ди на, ние ре шив ме

са ми да ја про дол жи ме ак тив нос-та, би деј ќи има ше мно гу доб ри ре-зул та ти и бе ше ши ро ко при фа те на и од де ца та, и од нив ни те ро ди те-ли. Та ка ве ќе три го ди ни са ми те ја фи нан си ра ме оваа ак тив ност. Не са кав ме тоа да им го од зе ме ме на де ца та. Се ра бо ти со де ца од со-ци јал но заг ро зе ни се меј ства или пак де ца кои по ка жу ва ле слаб ус-пех во учи лиш те то. Уба во е чувс-тво то ко га се от кри ва ат нив ни те та лен ти и ко га тие по ка жу ва ат по доб ри ре зул та ти во нив на та ра-бо та- ве ли Се нат Врај нко-Бе ќи ри, из вр шен ди рек тор на Ми ле ни ум. Не фор мал но то об ра зо ва ние е са-мо ед на од ак тив нос ти те ко ја се спро ве ду ва со са мо фи нан си ра ње од Ми ле ни ум. Са мо о држ ли вос та и пре ки ну ва ње то на за вис нич ка-та вр ска со до на то ри те е на со ка во ко ја ова здру же ние ин тен зив но се дви жи во из ми на ти ве не кол ку го-

Милениум

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија62

ди ни. За да се пос тиг не са мо о држ-ли вост, во 2000-та го ди на Ми ле ни-ум за поч на со одр жу ва ње кур се ви за мла ди кои са ка ат да се за пи шат на фа кул тет. Се ра бо ти на под го-тов ка за при ем ни те ис пи ти (за ма-те ма ти ка и дру ги пред ме ти), а има и по себ на прог ра ма за уни вер зи-те ти те во Тур ци ја, ка де што мно-гу чес то се за пи шу ва ат мла ди те од Гос ти вар, Врап чиш те и дру ги те окол ни се ла со тур ско на се ле ние. - На уни вер зи те ти те во Тур ци ја се ко ја го ди на се за пи шу ва ат око-лу 20-30 мла ди од на ша та оп шти-на и од Гос ти вар. Ние кон так ти-ра ме и со фон да ции од Тур ци ја за да им се обез бе дат сти пен дии, и се ка ко, ре дов но го кон тро ли ра-ме нив ни от ус пех во об ра зо ва ни-е то, ве ли Се нат Врај нко-Бе ќи ри. Ми ле ни ум ра бо ти сек тор ски, има пет прог рам ски сек то ри: прог ра-ма за не фор мал но об ра зо ва ние; за кул ту ра и нас лед ство; за раз ви ва-ње на ка па ци те ти те; за чо ве ко ви и мал цин ски пра ша ња и прог ра-ма за об јек тив но ин фор ми ра ње. Во се ко ја од нив се прот ка ју ва ат на по ри те за са мо о држ ли вост. На при мер, во рам ки те на прог ра ма та за об јек тив но ин фор ми ра ње, Ми-ле ни ум пра ви на по ри за раз вој на из да вач ка та деј ност. Во мо мен тов се под гот ву ва пре вод на кни ги од

поз на ти тур ски ав то ри на ма ке дон-ски, ал бан ски и срп ски ја зик, со цел тие да се пла си ра ат на па за-ри те во Ал ба ни ја, Ко со во, Ср би ја, Бос на и Хер це го ви на и Ма ке до ни-ја. Ми ле ни ум пот пи ша ме мо ран-ду ми со не кол ку тур ски пи са те ли, кои без на до мест им ги от ста пи ја ав тор ски те пра ва на нив ни те де ла. Здру же ни е то го из да ва и спи са ни-е то за ис тра жу ва ње и по ли тич ки ана ли зи „ЕКОЛ” и вес ни кот „Ха-бер џи”, кои из ле гу ва ат на тур ски ја зик.

КУЛТУРНО НАСЛЕДСТВО

Во оп шти на та Врап чиш те поз-на ти се ак тив нос ти те на Ми ле ни ум за про мо ци ја и заш ти та на кул ту-ра та и иден ти те тот на Тур ци те во Ма ке до ни ја. Пред не кол ку го ди ни, во рам ки те на прог ра ма та „Жи во нас лед ство”, Ми ле ни ум ор га ни зи-ра ше фес ти вал на ет нич ки те кул-ту ри во Врап чиш те, прос ле ден и со ат рак тив на бор ба на пе ли ва ни. Во рам ки те на овој про ект, во оп-шти на та бе ше от во ре на спо мен-со ба во ко ја се приб раа раз лич ни пред ме ти и ет нич ки ар те фак ти од Врап чиш те и око ли на та. Се га спо мен со ба та е ло ци ра на во кан-це ла ри и те на Ми ле ни ум, во Врап-чиш те. Ми ле ни ум пла ни ра да го

об но ви ет нич ки от фес ти вал, кој ќе го но си име то на ис то рис ка та лич-ност од овој крај, Су леј ман Че ле би. - Во тек е кре и ра ње то стра те ги ја за заш ти та на кул тур но то нас лед-ство на Тур ци те во Ма ке до ни ја. Ова го ра бо ти ме во со ра бот ка со дру ги тур ски здру же ни ја од зем ја-та. Ние сме член ка на Со ју зот на тур ски те гра ѓан ски здру же ни ја во Ма ке до ни ја - МА ТУ СИ ТЕБ, пре-ку кој ќе се од ви ва оваа ак тив ност, ве ли Се нат Врај нко-Бе ќи ри. Во рам ки те на овој со јуз, Ми ле ни ум ја ра ко во ди Ко ми си ја та за раз вој на ка па ци те ти те. Цел та е да се за-јак нат ка па ци те ти те на тур ски те здру же ни ја на гра ѓа ни, на раз лич-ни по ли ња иден ти фи ку ва ни спо-ред нив ни те пот ре би и ин те ре си. Ми ле ни ум за поч на да го спро ве-ду ва про ек тот за фор ми ра ње ло-би-гру па ко ја ќе ра бо ти на ин фор-ми ра ње, ме ди ја ци ја и уче ство на тур ска та за ед ни ца во Ма ке до ни ја. Про ек тов е дел од Прог ра ма та за чо ве ко ви и мал цин ски пра ша ња на Ми ле ни ум и се спро ве ду ва во вид на пи лот-про ект во Врап чиш те и Гос ти вар, а оп фа ќа ис тра жу ва ње за ус ло ви те и пот ре би те на тур ска-та за ед ни ца во овие две оп шти ни. Под гот ве на е и прис тап-стра те ги-ја за за јак ну ва ње на по зи ци ја та на

Милениум

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија63

же на та Тур чин ка во Ма ке до ни ја, а се ор га ни зи ра ат и еду ка тив ни се-ми на ри за чо ве ко ви пра ва, ло би ра-ње и ин фор ми ра ње. Ми ле ни ум из-гот ви и При рач ник за чо ве ко ви те пра ва, Ал тер на ти вен из веш тај за заш ти та на на ци о нал ни те мал цин-ства и Стра те ги ја за ра бо та на ло-би гру па та за пер и о дот 2006-2010 го ди на. Од Ми ле ни ум из ра зу ва ат ам би ци ја и на деж оваа ло би-гру па да пре рас не во сво е ви ден Тхинк-Танк.

ПОТРЕБИ НА ЗАЕДНИЦАТА Дел од ак тив нос ти те на Ми ле-

ни ум се спро ве ду ва ат и со сог ле-ду ва ње на ин ци ден тни те пот ре би на за ед ни ца та. На при мер, бе ше иден ти фи ку ва но де ка во Гос ти вар не дос та су ва ор га ни зи ран прис-тап кој ќе од го во ри на пот ре би те на мла ди те. За таа цел Ми ле ни ум из гот ви Ло кал на мла дин ска стра-те ги ја за пер и о дот 2007-2009 го-ди на. Со овој про ект бе ше фор ми-ра на клас тер-гру па за мла дин ски

пра ша ња, сос та ве на од лу ѓе кои ќе ра бо тат во рам ки те на оп штин-ски те ко ми сии. Бе ше спро ве де на ан ке та ме ѓу мла ди те од Гос ти вар со пра ша ња по вр за ни за нив ни те пот ре би и жел би, па од ан ке та та

из ле гоа за да чи те во об лас ти те на об ра зо ва ни е то, кул ту ра та, со цио-еко ном ски от раз вој и еко ло ги ја та.

Стра те ги ја за ло ка лен еко ном ски раз војВо  со ра бот ка  со  оп штин ски те  влас ти,  во  2004  го ди на Ми ле ни ум из гот ви Стра те ги ја за ло ка лен еко ном ски раз-вој. Про ек тот бе ше под др жан од вид ни до на то ри, а оп-фа ќа пре сек на ре сур си те (при род ни, чо веч ки кул тур ни, еко ном ски и дру ги), на со ки за еко ном ски раз вој, ак ци о ни пла но ви и план за мо ни то ринг.

Милениум

Гру па та со сво ја та ра бо та ќе се оби де да де лу ва во од лу чу ва ње-то и спро ве ду ва ње то на прог ра-ми те на оп шти на та, ќе вр ши ло-би ра ње и зас та пу ва ње, под дрш ка на мла дин ски те ини ци ја ти ви и ќе

МИЛЕНИУМ

Адреса: Ески Чами бб

1238 Врапчиште

Тел: 042 22 11 45

042 22 11 46

Е­мејл: mngo@mngo.org.mk

Веб страна: www.mngo.org.mk

обез бе ду ва кон сул тант ски ус лу ги. Во Ми ле ни ум се на де ва ат де ка вак ви те мла дин ски ини ци ја ти ви ќе пре рас нат во прак ти ка ко ја ќе ја по доб ри ид ни на та на мла ди те од си те ет нич ки за ед ни ци во Врап-чиш те и Гос ти вар.

ФО РУМцентар за стратешки

истражувања и документација

Уни­кат­на­та­ком­би­на­ци­ја­на­ква­ли­те­ти,­ме­ѓу­кои­неп­рис­трас­ни­от­при­од,­стра­теш­ка­та­и­гло­бал­на­та­пер­спек­ти­ва,­ори­ен­ти­ра­нос­та­кон­ре­зул­та­ти­и­приб­ли­жу­ва­ње­то­на­раз­лич­ни­те­ак­те­ри­од­јав­ни­от,­при­ват­ни­от,­вла­ди­ни­от­и­гра­ѓан­ски­от­сек­тор,­при­до­не­соа­Фо­рум­­­Цен­та­рот­за­стра­теш­ки­ис­тра­жу­ва­ња­и­до­ку­мен­та­ци­ја,­ви­со­ко­да­се­про­фи­ли­ра­во­сво­ја­та­об­ласт.

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија65

Вис тин ски труст на зна е ње

о рум - Цен та-рот за стра теш-ки ис тра жу ва ња

и до ку мен та ци ја е ос но ван во 1997 го ди на ка ко ед на од рет-ки те тхинк-танк ор га ни за ции во на ша ва др жа ва. Цен та рот ра бо-ти и во др жа ва та и вон неј зи ни те гра ни ци, а во из ми на ти те 10 го-ди ни се про фи ли ра ше ка ко вис-тин ски труст на зна е ње, ек спер-ти за и ин фор ма ции во об лас ти те што нај мно гу го до пи ра ат гра-ѓан ски от и по ли тич ки от сек тор. Цен та рот има спро ве де но про ек-ти по вр за ни со раз во јот на де мок-

ФО РУМ - центар за стратешки истражувања и документација

ра ти ја та, со ци јал ни те проб ле ми, по ли ти ка та и еко но ми ја та, ан ти-ко руп ци ја та, без бед нос та, ме ѓу-ет нич ки от ди ја лог. Но она што го пра ви „по ве ќе од обич на тхинк-танк ор га ни за ци ја”, ка ко што гла-си не го во то мо то, е уни кат на та ком би на ци ја на ква ли те ти, ме ѓу кои неп рис трас ни от при од, стра-теш ка та и гло бал на та пер спек ти-ва, ори ен ти ра нос та кон ре зул та ти и приб ли жу ва ње то на раз лич ни те ак те ри од јав ни от, при ват ни от, вла ди ни от и гра ѓан ски от сек тор.

Ме ди ја ци ја та - глав на ком па-ра тив на пред ност

На пра ша ње то ко ја е глав на та ком па ра тив на пред ност на цен та-рот, од го во рот на не го ви от из вр-

шен ди рек тор, Гор дан Ге ор ги ев, е ме ди ја ци ја та.

- Ме ди ја ци ја та, ка ко на чин на пос тиг ну ва ње на ре зул та ти, за-поч нав ме да ја при ме ну ва ме уш-те од ко сов ска та кри за, пре ку на-ша та Шко ла за по ли ти ка.

Пр ва та сред ба на то гаш ни-те пре ми е ри на Ко со во, Бај рам Ре џе пи и на Ма ке до ни ја, Вла до Буч ков ски, ја ор га ни зи рав ме ние. Ми на та та го ди на, ис то та ка, во Ох рид ор га ни зи рав ме сред ба на пар ла мен тар ци од ре ги о нот - тоа бе ше пр ва та три ла те рал на сред ба на ко ја пар ла мен тар ци те од Ма-ке до ни ја, Ср би ја и Ко со во раз-го ва раа и вос пос та ви ја поб ли ски кон так ти. Уш те еден при мер на

Ф

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија66

ФО РУМ - центар за стратешки истражувања и документација

ме ди ја ци ја е на ши от „ви кенд без вра то вр ски со пре ми е рот”. Во таа при ли ка, гру па од 20-ти на врв ни ек спер ти се срет наа и раз ме ну ваа мис ле ња со вла ди ни прет став ни-ци- ве ли Ге ор ги ев.

Во пред нос ти те на цен та рот спа ѓа ат и кон так ти те со по го ле-ми те и по сил ни те ор га ни за ции од ре ги о нот, ка ко на при мер Цен-та рот за ли бе рал на стра те ги ја од Бу га ри ја,

Цен та рот за чо ве ко ви пра ва од Ср би ја, КИП РЕД од Ко со во и дру-ги. Пок рај ова, го ле ма пред ност е и доб ро то поз на ва ње на про то ко-лар ни те пра ви ла, што Гор дан Ге-ор ги ев го наг ла су ва ка ко ва жен еле мент за ор га ни зи ра ње ус пеш-ни ме ди ја тор ски ак тив нос ти, осо-бе но оние на ви со ко др жав нич ко и дру го ни во. Шко ла та за по ли-ти ка на Фо рум - Цен та рот за стра-теш ки ис тра жу ва ња и до ку мен та-ци ја ра бо ти 4 го ди ни и е ед на од

1 5 -те вак ви шко ли во ре ги о нот на Цен трал на, Ис точ на и Ју го ис точ-на Ев ро па кои се под др жа ни од Со ве тот на Ев ро па. Иде ја та е да се обез бе ди обу ка по ев роп ски стан-дар ди за мла ди (од 25-40-го диш-на воз раст) по ли ти ча ри, ли де ри, вра бо те ни од сред но/ви со ко ни-во во др жав на та ад ми нис тра ци ја, но ви на ри, НВО- ак ти вис ти.

Шко ла та им да ва те о рет ска обу ка, но и алат ки за прак ти ку-ва ње на по ли тич ка та кул ту ра, спо ред прин ци пи те на за пад но-ев роп ска та де мок ра ти ја и по ли-ти ка. Шко ла та ја по се ту ва ат 35 слу ша те ли го диш но. Оваа го ди на од неа ќе про из ле зе чет вр та та ге-не ра ци ја. Таа оп фа ќа три се сии од по 3-4 де на. Пос лед на та се си ја се одр жу ва во Страз бур, а на неа се со би ра ат слу ша те ли од си те шко-ли во ре ги о нот. Шко ла та е дел од нај го ле ма та ев роп ска мре жа од овој тип. Се ко ја го ди на за неа се

об ја ву ва по вик на веб-стра на та на цен та рот (www.forum­csrd.org.mk) и пре ку е-лис ти. При из-бо рот на кан ди да ти те, ос вен нив-ни те при ја ви и CV-а, се вни ма ва на ро до ва та, ет нич ка та и ре ги о-нал на та зас та пе ност.

По се ту ва ње то на шко ла та е бес плат но, фи нан си ра ње то е обез бе де но од Со ве тот на Ев ро па, а де лум но и од дру ги до на то ри.

- Пре да ва чи те се од Ма ке до-ни ја и од стран ство. Ги од би ра ме нај доб ри те ек спер ти, про фе со ри и ин те лек ту ал ци. Се тру ди ме те ми-те да би дат од ма ке дон ски от кон-текст и да би дат при ка жа ни та ка што да има ат и прак тич на ди мен-зи ја. Се ор га ни зи ра ат и ра бо тил-ни ци во рам ки те на шко ла та, со што се пос тиг ну ва ин те рак тив но уче ство на слу ша те ли те- до да ва Ге ор ги ев.

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија67

ФО РУМ - центар за стратешки истражувања и документација

про ект за под дрш ка на спро ве ду-ва ње то на де цен тра ли за ци ја та во Ма ке до ни ја.

Цен та рот пла ни ра да вос пос-та ви Ин сти тут за де цен тра ли за-ци ја, кој би ан га жи рал струч ни ли ца и би спро ве ду вал ис тра жу-ва ња по вр за ни со овој про цес. Ис то та ка, ин сти ту тот би офор-му вал пре по ра ки за вос та но ву ва-ње и спро ве ду ва ње по ли ти ки кои би ги упа ту вал до над леж ни те за-ин те ре си ра ни стра ни.

Цен та рот ос тва ру ва и зна чај-на из да вач ка деј ност. Спи са ни-е то Фо рум ана ли ти ка из ле гу ва пер и о дич но, че ти ри па ти во го-ди на та и ну ди мош не ин те рес ни че ти ва од об лас та на по ли ти ка та и со цио-еко ном ски те те ми. Се кој број е те мат ски. На при мер, ед но од из да ни ја та во 2005 го ди на, бе-ше пос ве те но на Ко ри до рот 8, а ед но од пос лед ни те из да ни ја на фе но ме нот на по пу лиз мот.

ПРОЕКТИ СО ПРАКТИЧНА ДИМЕНЗИЈА

Ос вен Шко ла та за по ли ти-ка и ме ди ја тор ски те ак тив нос ти, Фо рум - Цен та рот за стра теш ки ис тра жу ва ња и до ку мен та ци ја спро ве ду ва раз лич ни ак тив нос ти и про ек ти: де ба ти, ис тра жу ва ња и ана ли зи, ло би ра ње и пос ре ду-ва ње.Од из ми на ти те ак тив нос ти, во по себ но се ќа ва ње ќе ос та не се ри ја та ин те рес ни де ба ти за ста-ту сот и проб ле ми те на Ко со во, со нас лов „Точ но нап лад не”, кои оп фа ти ја те ми од по ли тич ки те пер спек ти ви на Ко со во, па сè до нев ла ди ни от сек тор и ре ли ги ја та ка ко фак тор за не го ва та ид ни на. Цен та рот ор га ни зи ра ше и спро-ве де обу ка на прав ни ци од зем-ји те во тран зи ци ја во ре ги о нот на Ју го ис точ на Ев ро па.

Прав ни ци те од раз лич ни гран-ки во пра во судс тво то, Вла да та и пра во то од Ма ке до ни ја, Ср би ја, Цр на Го ра, Бос на и Хер це го ви на и Хр ват ска до би ја обу ка со цел по доб ро да ги раз бе рат кон цеп ти-те на чо ве ко ви те пра ва и сло бо-ди и вла де е ње то на пра во то, ка ко и по доб ро да ги при ме ну ва ат во прак ти ка. Во тек е три го ди шен

Ка ко што ве ли Гор дан Ге ор-ги ев, Фо рум ана ли ти ка го сле ди прин ци пот на ра бо та на Шко ла та за по ли ти ка, от во ра но ви, ак ту ел-ни те ми, ин те рес ни за Ма ке до ни-ја и ре ги о нот. За спи са ни е то пи-шу ва ат ек спер ти од ре ле ван тни те об лас ти.

Из да ни е то се пе ча ти на ма-ке дон ски и на ан гли ски ја зик, а ти ра жот од 1 000 при ме ро ци се дис три бу и ра на по ве ќе ад ре си. Го ле ми от „фид-бек” све до чи за ин те рес нос та на те ми те и тек сто-ви те во не го и за чи та нос та. За пос лед но то из да ние, пос ве те но на по пу лиз мот, на при мер, пис ма во вид на „фид-бек” ис пра ти ја и Вла да та и СДСМ, што на ве ду ва на зак лу чо кот де ка тек сто ви те се по дед нак во ин те рес ни и за пар ти-и те од по зи ци ја та, и од опо зи ци-ја та.

ФОРУМ ­ Центар за истражување и

документација

ул. „Кос та Но ва ко вич” 16, 1000 Скоп је

тел: 2 31 21 100

http://www.forum­csrd.org.mk

Во­2004­г.­Асо­ци­ја­ци­ја­та­за­де­мок­рат­ска­ини­ци­ја­ти­ва­­­АДИ­од­Гос­ти­вар­има­ше­10­го­ди­шен­ју­би­леј­од­ос­но­ва­ње­то­и­ра­бо­те­ње­то.

Асоцијација за демократска

иницијатива (АДИ)

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија69

Асоцијација за Демократска Иницијатива - АДИ

„ о не мав ме вре ме за сла ве ње”, ве ли Љуљ зим Ха-зи ри, прог рам ски ди рек тор на АДИ. Си те кои го поз на ва ат на чи нот и тем по то на ра бо-те ње на АДИ со се ма доб ро ќе раз бе рат зош то е тоа та ка. Ова здру же ние на гра ѓа ни ва жи за „тур бо” и е ед но од нај про-фе си о нал ни те во гра ѓан ски от сек тор во Ма ке до ни ја.

Сво и те ак тив нос ти АДИ ги спро ве ду ва пре ку че ти ри прог ра ми:

Чо­ве­ко­ви­пра­ва;­•Пра­ва­ на­ бе­гал­ци­те,­•

миг­ран­ти­те­ и­ внат­реш­но­рас­е­ле­ни­те­ли­ца;­

Де­мок­ра­ти­ја­ и­ раз­вој­•на­гра­ѓан­ско­то­оп­ште­ство;­

Мла­ди­и­еду­ка­ци­ја.•

Во фа за на раз ви ток е уш те ед на но ва прог ра ма, прог ра ма за фи лан тро пи ја.

„Свес ни сме де ка го ле ми те до на то ри на гра ѓан ски те ор га-ни за ции во не тол ку да леч на ид ни на ќе се пов ле чат од овие прос то ри. За тоа сме та ме де ка тре ба да се ори ен ти ра ме кон за ед ни ца та и кон биз нис-сек-то рот”, ве ли Љуљ зим Ха зи ри. Ра бо ти ме на соз да ва ње но ви пар тнер ства и ак тив нос ти за при би ра ње сред ства од гра-ѓа ни те и по ши ро ка та за ед ни-ца. Во таа на со ка за поч нав ме да спро ве ду ва ме два про ек ти.

Ед ни от е про ект за по диг-

ну ва ње на свес та на гра ѓа ни те и на прет став ни ци те на биз-нис-сек то рот за кон цеп тот на фи лан тро пи ја та и раз ви ва ње на стра те ги ја за фи лан тро пи-ја.

Од сеп тем ври 2007 го ди-на, АДИ пла ни ра да за поч не со ак тив нос ти за при би ра ње сред ства за фон дот за мла-дин ски ини ци ја ти ви. Ак тив-

нос ти те ќе оп фа тат раз лич ни аук ции, ди рек тни пис ма до гра ѓа ни те, про даж ба на раз-

глед ни ци и дру го. За спро ве ду ва ње на прог-

ра ма та за фи лан тро пи ја, ќе би де кре и ра на и да та-ба за со про фи ли на прет при ја ти ја та, а АДИ ќе го пот тик ну ва биз-нис-сек то рот да ра бо ти со по го ле ма со ци јал на од го вор-ност.

АДИ бе ше вклу че на во клуч ни те нас та ни и про це си: од из бор ни те ак тив нос ти, па

Кон сул та ти вен ста тус во ЕCOSOKАДИ е пр во то здру же ние на гра ѓа ни од Бал ка нот кое до би спе-ци ја лен кон сул та ти вен ста тус во ЕCOSOK - Еко ном ски от со ци-ја лен ко ми тет на Ор га ни за ци ја та на Обе ди не ти те на ции (во 2003 го ди на). Се ко ја чет вр та го ди на АДИ дос та ву ва пер и о ди чен из-веш тај за сво е то ра бо те ње до ОН. Од Ма ке до ни ја ва ков спе ци ја-лен ста тус во ECOSOK има уш те са мо Ма ке дон ски от цен тар за ме ѓу на род на со ра бот ка (МЦМС).

Н

Кон но ви пар тнер ства

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија70

Асоцијација за Демократска Иницијатива - АДИ

сè до ко сов ска та и ма ке дон-ска та кри за. За вре ме на пли-ма та на бе гал ци те од Ко со во, АДИ во ха о сот на из гу бе ни лу ѓе ус пеа да кре и ра да та-ба-за во ко ја се еви ден ти раа над 60 ил ја ди се меј ства од Ко со-во и се меј ства во Ма ке до ни-ја ка де беа смес те ни. Та ка, раз де ле ни те се меј ства мо жеа да кон так ти ра ат ме ѓу себ но пре ку веб-стра ни ца. По доц-на, на Свет ски от еко ном ски фо рум во Да вос, Швај ца ри-ја, оваа стра ни ца (њњњ.ре-фуг јат .орг) бе ше из бра на за ед на од де сет те веб-стра ни-ци кои ќе го сме нат све тот. Пок рај кан це ла ри ја та во Гос-ти вар, АДИ уп ра ву ва со уш те три свои кан це ла рии во Ко со-во, Ал ба ни ја и Бос на и Хер це-го ди на, а има и прет став ник во Њу јорк, САД. Во спро ве-

ду ва ње то на сво и те прог ра ми, ова здру же ние е по дед нак во свр те но и кон до маш ни те ус-ло ви и кон стран ство. Во два нав ра ти АДИ под гот ви из-веш таи во сен ка за им пле мен-та ци ја на Ев роп ска та кон вен-ци ја за заш ти та на пра ва та на мал цинс тва та, за Сек ре та ри-ја тот на таа Кон вен ци ја. Мо-мен тал но АДИ е пар тнер на Ме ѓу на род на та гру па за мал-цин ски пра ва (Minority Rights Group International) во спро-ве ду ва ње то на прог ра ма та Раз лич нос та и де мок ра ти ја та во Ју го ис точ на Ев ро па.

И РАМКОВНИОТ

ПОД ЛУПА

АДИ ра бо те ше и на зас та пу-ва ње и ло би ра ње за спро ве ду-ва ње на Рам ков ни от до го вор

од Ох рид и про це сот на де-цен тра ли за ци ја во Ма ке до-ни ја. Од 2002 го ди на вр ше ше мо ни то ринг на спро ве ду ва-ње то на До го во рот, од што про из ле гоа из веш таи кои мо-жат да се нај дат на веб-стра-ни ца та на здру же ни е то (www.adi.org.mk) .

„Ми на та та и оваа го ди-на спро ве дов ме ед на го ле ма прог ра ма на со че на кон јак не-ње на гра ѓан ско то оп ште ство во Ма ке до ни ја. Прог ра ма та со нас лов „Гра ѓан ско то оп-ште ство во ак ци ја”, под др-жа 15 ло кал ни ини ци ја ти ви во Гос ти вар, Те то во, Де бар и Ки че во. Здру же ни ја та на гра-ѓа ни од овие оп шти ни спро-ве доа ни за ак тив нос ти: еко-лош ки ак ции, об ра зов ни и дру ги ини ци ја ти ви. Пре ку ис-

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија71

Те ле цен тарВо рам ки те на АДИ фун кци о ни ра те ле цен тар ка де се одр-жу ва ат кур се ви за ком пју те ри, стран ски ја зи ци и жи вот ни веш ти ни. По се ти те ли те на овој цен тар мо жат да ко рис тат бро шу ри (при рач ни ци) и да по ла га ат ис пит за до би ва ње на сер ти фи кат. АДИ Те ле цен та рот е ов лас тен ЕЦДЛ-Тест цен-тар и сер ти фи ка ти те кои ги из да ва прет ста ву ва ат во деч ки ев-роп ски сер ти фи ка ти за упот ре ба на ком пју те ри. Во по ве ќе ев роп ски др жа ви овој сер ти фи кат се ба ра ка ко до каз за по се-ду ва ње ком пју тер ски веш ти ни при вра бо ту ва ње во др жав ни-те ин сти ту ции.

та та прог ра ма има ме об ја ве-но по вик за ан ти ко руп ци ски ини ци ја ти ви, а пла ни ра ме и по ве ќе обу ки, ка ко и из гот ву-ва ње про цен ки на пот ре би те на гра ѓан ски те здру же ни ја”, ве ли Ха зи ри.

Ми на та та го ди на, АДИ во уло га на член ка на Гра ѓан ска-та плат фор ма на Ма ке до ни ја го ор га ни зи ра ше пр ви от Ре-ги о на лен са ем на гра ѓан ски здру же ни ја во Ма ке до ни ја, кој се одр жа во Гос ти вар. На не го се прет ста ви ја по ве ќе здру же ни ја од це ла та ре пуб-ли ка, а се одр жаа и фо рум ски рас пра ви и де ба ти на ак ту ел-ни те ми.

Со си те овие ак тив нос ти, АДИ е сè поб лис ку до ос тва-ру ва ње то на сво ја та ви зи ја- да пре рас не во ед на од во деч ки-те ор га ни за ции за раз вој на де мок ра ти ја та, ми рот и ста-бил нос та во ре ги о нот на Ју го-ис точ на Ев ро па. АДИ за мис-

Асоцијација за Демократска Иницијатива - АДИ

лу ва ид ни на во ко ја се кој по-е ди нец сло бод но ќе учес тву ва во си те сфе ри на оп штес тво-то, врз прин ци пи те на ме ѓу-на род но приз на ти те чо ве ко ви пра ва и стан дар ди.

Асоцијација за демократска иницијатива – АДИ

Адреса: Браќа Ѓиноски 61 Гостивар

Тел: 042 22 11 00

Факс: 042 22 11 02

Е­мејл: adi@adi.org.mk

Веб страна: www.adi.org.mk

Со јуз наор га ни за ции на

же ни на Ма ке до ни ја(СОЖМ)

Ка­ко­ глав­на­при­чи­на­ за­ус­пеш­но­то­фун­кци­о­ни­ра­ње­на­жен­ска­та­мре­жа­се­сме­та­доб­ро­кон­ци­пи­ра­ни­от­мо­дел­во­кој­се­ко­ја­ор­га­ни­за­ци­ја­ра­бо­ти­по­сво­ја­прог­ра­ма­и­ста­тут,­без­ме­ша­ње­во­ин­ге­рен­ци­и­те­на­дру­ги­те.

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија73

ва ни пр ви те здру же ни ја на гра ѓа ни со пре фикс - жен ски. Пр ви те че ти-ри го ди ни од нив но то пос то е ње тие ра бо теа сте ре о тип но, а глав на та цел им беа ху ма ни тар на та ра бо та, ми ров ни те ак тив нос ти и при фа ќа-ње то на бе гал ци те од за во ју ва ни те кра иш та на не ко гаш на Ју гос ла ви ја. Во овој пер и од сво и те ко ре ни ги пос та ви Со ју зот на ор га ни за ции на же ни на Ма ке до ни ја, кој на 1 ок том ври 1994 го ди на во Про-биш тип, не пос ред но по пар ла мен-тар ни те из бо ри ја ос но ва пр ва та мре жа на жен ски гра ѓан ски ор га-ни за ции. От то гаш, па сè до де нес, тој фун кци о ни ра ка ко мре жа од 95 жен ски не за вис ни ор га ни за ции, во кои чле ну ва ат же ни од си те воз рас ти, раз лич ни по со ци јал но и об ра зов но ни во, по ет нич ка и вер ска при пад ност. Тие има ат раз-лич ни ин те ре си на дејс тву ва ње, но и ја спо де лу ва ат за ед нич ка та ми си ја, ра бо теј ќи на раз ви ва ње на гра ѓан ски от сек тор пре ку кре и ра-ње но ви од но си во оп штес тво то, со под дрш ка на ло кал ни те жен ски ор га ни за ции и же ни те ка ко ин ди-ви дуи.

„Вмре жу ва ње то на жен ски те ор га ни за ции го пок ре на про це-сот на ома со ву ва ње на жен ско то дви же ње во ур ба ни те и ру рал ни те сре ди ни, го по доб ри фун кци о ни-ра ње то на ор га ни за ци и те, нив на та ак тив ност и јак не ње то на чо веч ки-те ка па ци те ти” - ве лат де нес член-ки те на Со ју зот, поз нат во јав нос-та по сво ја та кра тен ка - СОЖМ.

Со јуз на ор га ни за ции на же ни на Ма ке до ни ја (СОЖМ)

С о тран сфор ма ци јата на оп штес тво то во 1990 го ди-на, во Ма ке до ни ја се ос но-

Тие по тен ци ра ат де ка ста ну ва збор за пр во вмре жу ва ње на гра-ѓан ски те ор га ни за ции, не са мо во Ма ке до ни ја ту ку и во ре ги о нот. Сле деј ќи ги пот ре би те на же ни-те во зем ја ва и свет ски те трен до-ви на де мок рат ско ор га ни зи ра-ње и здру жу ва ње на гра ѓан ски те ор га ни за ции, на одр жа но то го-диш но соб ра ние во 2006 го ди на, СОЖМ пре рас на во На ци о на лен со вет на же ни те во Ма ке до ни ја. Не го ва та ми си ја е раз вој на гра-ѓан ски от сек тор со кре и ра ње на но ви од но си во оп штес тво то и со под дрш ка на ло кал ни те жен ски ор га ни за ции и же ни те ка ко ин ди-ви дуи. Ак тив нос ти те ги спро ве ду-ва пре ку раз лич ни прог ра ми, кои опе ра тив но ги во ди кан це ла ри ја та за под дрш ка во Скоп је, а по ма га ат и три те ре ги о нал ни кан це ла рии во Кри во гаш та ни, Ве лес и Ку ма но во.

ТРАНСФОРМАЦИЈАТА НА ЖЕНСКИТЕ ОРГАНИЗАЦИИ

На про це сот на вмре жу ва ње му прет хо де ла кон ти ну и ра на ра-

бо та на мал ку те гра ѓан ски жен ски ор га ни за ции, офор ме ни во пер и-о дот од 1990 до 1994 го ди на. „Во тој пер и од ду ри 90 % од же ни те, кои сво јот ра бо тен век го по ми наа во ед но пар тис ки от сис тем, по ра-ди не над ми на ти те пред ра су ди не се вклу чи ја во по ве ќе пар тис ки от сис тем, ту ку ос та наа до ма да ги ре ша ва ат нас та на ти те еко ном ски кри зи.

Пот ре ба та од нив но вклу чу ва-ње во плу ра лис тич ко то оп ште ство прет ста ву ва ше при чи на за здру-жу ва ње”- ве ли прет се да тел ка та на СОЖМ, Сав ка То до ров ска, по-со чу вај ќи го ка ко втор сег мент на при чи ни за здру жу ва ње на гра ѓан-ски те ор га ни за ции и фак тот де ка же ни те во тран сфор ми ра на та др-жа ва го бра не ле ми рот и ста бил-нос та пре ку ор га ни зи ра ње и уче-ство на ми тин зи и ак ции во зем ја та и во дру ги те др жа ви на по ра неш на Ју гос ла ви ја.

„Тоа ги збли жи же ни те од си-те оп шти ни и во но ви от сис тем на ра бо та тие беа ста ве ни во фун кци-ја на ини ци ја то ри и из вр ши те ли на ак тив нос ти те. Ја над ми наа сос тој-ба та на ста ти ча ри, по ка жаа кре-

Мре жа ко ја се ме ну ва

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија74

Со јуз на ор га ни за ции на же ни на Ма ке до ни ја (СОЖМ)

а тив ност, но ниш то дру го ос вен сте ре о тип но то гле да ње на ствар-нос та и мај чин ска гри жа. Тоа се ви де и на ре зул та ти те од пр ви те и вто ри те пар ла мен тар ни из бо ри

На пр ви те има ше 5, а на вто-ри те 4 же ни, од вкуп но 120 пар ла-мен тар ци во Ре пуб лич ко то соб ра-ние. Не пос то е ше вид ли ва про ме на во свес та на же ни те во об лас та на од лу чу ва ње то. Ма ке до ни ја, во таа 1994 го ди на, бе ше на прет пос лед-но то мес то на ОН во од нос на при-сус тво то на же на та во сис те мот на од лу чу ва ње то во влас та, та ка што за па ле но то цр ве но свет ло прет ста-ву ва ше мо тив за пр ви те 13 ор га ни-за ции на же ни од раз лич ни де ло ви и струк ту ри да се здру жат и да ја нап ра ват мре жа та”, се пот се ту ва То до ров ска.

Во Про биш тип пр ви се вмре жи-ле Ор га ни за ци ја та на же ни (ОЖ) на Скоп је, ОЖ на Ве лес, ОЖ на

Не го ти но, ОЖ на Ка ва дар ци, ОЖ на Кри ва Па лан ка, РОЖМ „Да ја” од Ку ма но во, ОЖ на Про биш тип, ОЖ на Бе ро во, ОЖ на Ко ча ни, Ор га ни за ци ја та на са мох ра ни мај-ки „Ау ро ра” од Штип, ОЖ „Би-се ра” од Ох рид и ОЖ „Мај ка” од Ку ма но во. Бро јот на ор га ни за ции со те кот на вре ме то се зго ле му-вал, а де нес ка ко глав на при чи на за ус пеш но то фун кци о ни ра ње на мре жа та се сме та доб ро кон ци пи-ра ни от мо дел во кој се ко ја ор га ни-за ци ја ра бо ти по сво ја прог ра ма и ста тут, без ме ша ње во ин ге рен ци-и те на дру ги те.

Во неа се вклу чу ва ле и ор-га ни за ции од ре ги о нот, па-ра лел но со ре а ли зи ра ње то на раз ли чен вид ак тив нос ти. Во таа 1994 го ди на е от поч нат и про це сот на по ли тич ко јак не ње на же ни те, за во 2002 го ди на член ки-те на мре жа та да ус пе ат низ раз ни

ак тив нос ти да вли ја ат на вмет ну-ва ње на кво та та на же ни во из бор-ни те лис ти на пар ла мен тар ни те из бо ри.

За ус пех во по ли тич ка та сфе-ра се сме та ат и про ме ни те на дел од Из бор ни от и Кри вич ни от за ко-ник и За ко нот за се меј ство, ка де е вмет на та и заш ти та та од се меј-но то на сил ство. „При до не сов ме и во про фи ли ра ње на жен ски те ор-га ни за ции за нив но свр ту ва ње од ху ма ни тар ни во жен ски, во ре ша-ва ње на сè по го лем број проб ле ми кои ја за се га ат же на та.

Се по вр зав ме и со дру ги жен ски ор га ни за ции ка ко што е Фо ру мот на ал бан ска та же-на”, об јас ну ва прет се да тел ка та на СОЖМ, Сав ка То до ров ска. Од го ле ми от број ре а ли зи ра ни ак тив нос ти де нес се из дво ју ва ат: фор ми ра ње то на Гру па та на же ни

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија75

Со јуз на ор га ни за ции на же ни на Ма ке до ни ја (СОЖМ)

од тре то до ба, Мла дин ски от цен-тар „От во рен прос тор”, СОС - те-ле фо нот, Клу бот на пар ла мен тар-ки те, ре а ли зи ра ни те ини ци ја ти ви за фор ми ра ње на Ма ке дон ско то жен ско ло би на Од де ле ни е то за унап ре ду ва ње на рам ноп рав нос та ме ѓу по ло ви те при Ми нис терс тво-то за труд и со ци јал на по ли ти ка и др.

Се по тен ци ра ат ос во е ни те 22 ман да ти на же ни во Пар ла мен тот на из бо ри те во 2002 го ди на, 30,8 % ос во е ни „жен ски” мес та на из бо-ри те во 2006 го ди на, ка ко и 23 % од мес та та ос во е ни на ло кал ни те из бо ри во 2005 го ди на.

СОЖМ ­ПЕЧАТ ЗА ЖЕНСКОТО РАБОТЕЊЕ ВО

МАКЕДОНИЈА Со ју зот на ор га ни за ции на же-

ни на Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја ка ко мре жа на жен ски нев ла ди ни ор га-ни за ции е при мер за дос тап ност на те ре нот и за доб ро ор га ни зи ра на фун кци о нал на мре жа. Во сос тој ба е за еден ден, на це ла та те ри то ри ја на ре пуб ли ка та да ор га ни зи ра ак-тив нос ти.

Тоа го во ри за доб ро раз ра бо-те на мре жа и за при ла год ли вост на бр зи ин тер ве ни ции и про ме ни. СОЖМ е поз нат ка ко рас ад ник на мла ди кад ри кои сво и те пр ви ис-ку ства ги здо би ле ра бо теј ќи во не-го, ка де има ле це лос на сло бо да да учес тву ва ат во ак тив нос ти те и да ги кре и ра ат прог ра ми те.

Со ју зот е при мер за во лон тер-ска ра бо та. Фас ци ни ра жел ба та да се сто ри неш то, да се про мо ви ра ат од ре де ни пра ша ња за кои член ки те сме та ат де ка се од важ ност за же-ни те од Ма ке до ни ја, ду ри и ко га за нив не ма ни ту фи нан сии ни ту до-на то ри.

Сојуз на организациите на жените на Македонија ­

СОЖМАдреса:Васил Ѓоргов бб. барака 4

P. O. Box 571

1000 Скопје

Македонија

Phone: ++ 389 2 3134 390; ++ 389 2 3220 570

Phone/fax: ++ 389 2 3238 184; ++ 389 2 3126 185

E­mail: sozm@mt.net.mk

Web­site: www.sozm.org.mk

СОЖМ е мре жа ко ја са ка да се ме ну ва и да се адап ти ра на но во-нас та на ти те си ту а ции и ус ло ви, сè со цел да им се доб ли жи на пот ре-би те на же ни те.

Ко те лец

Ше е сет же ни, де вој ки и де вој чи ња од Кру ше во рач но из ра бо-ту ва ат гар де ро ба за нај е лит ни те бу ти ци во Лон дон. Ги по се тив во мо мен тот ко га се под гот ву ва ше ек спорт. На ед но прек рас но блу зи че, згме че но за ед но со не кол ку фус та ни во го ле ма нај лон-ска ке са, за бе ле жав ма ла ети ке та на ко ја пи шу ва ше: Nicky Dupont - London.

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија77

Ко те лец

Ги по се тив ме во моментот ко га се под гот-вуваше ек спорт за Лон дон. На ед но прек рас но блу зи-че, згме че но за ед но со не кол ку фус та ни, џем пе ри, здол ниш та, еле чи ња... во го ле ма нај лон ска ке са, ко ја баш во тој миг ја спа-ку ваа во ог ром на пат на тор ба ко ја со ави он ќе ле та за Лон дон,

В о ед на ма ла не уг лед на прос то ри ја во ко ја се вле гу ва низ ли ме на вра та, со др ве но про зор-че на кое ве ќе рас цве та ла бе го-ни ја, ше е сет же ни, де вој ки и де-вој чи ња од Кру ше во, на воз раст од 7 до 74 го ди ни, рач но из ра-бо ту ва ат нај е ле ган тни фус та ни и дру ги мод ни де та ли за нај лук-суз ни те и нај прес тиж ни те мод-ни ре вии во Лон дон и во Па риз. Во прос то рот, кој од вај има де вет квад рат ни мет ри, одед наш мо жат да се смес тат нај мно гу пет воз рас ни ли ца, глав но же-ни, да сед нат ед на до дру га на ста ров рем ски от ка уч и да пле-тат или ве зат. Дру ги те до а ѓа ат во вто ра или тре та сме на или ис то то го пра ват од до ма.

Ако дој де гос тин, мо ра да се пров ле ку ва по ме ѓу би ро то на кое стои ком пју тер со го лем мо-ни тор, чи ја фун кци ја во це ла та оваа ра бо тил ни ца за ра кот вор би е мно гу важ на, и ќум бе то нап-ра ве но од не как во ли ме но бу ре.

ПО­ЕН­ТЛЕ­ОД­КРУ­ШЕ­ВО­ ПРЕД­АН­ГЛИС­КА­ТА­КРА­ЛИ­ЦА

за бе ле жав ма ла ети ке та на ко ја пи шу ва ше: Nicky­Dupont­-­Lon-don.­Nicky­Dupont е ед на од нај-поз на ти те мод ни ку ќи во Ан-гли ја. Мо жам да прет пос та вам кол ку па ти ќе му би де зго ле ме на це на та на ова блу зи че ко га ќе се по ја ви во не кој лук су зен бу тик на Кар на би стрит или во Хе-родс.

ПРЕД КРА ЛИ ЦА ТА

Во зам ре но то сто пан ство на Кру ше во, овие же ни со ви-со ка кре а тив ност, со две иг-ли или чен гел ка и обич на иг-ла, соз да ва ат умет нич ки де ла од вол ни ца, па мук и сви ла, а со кои нај бо га ти те Ан гли ча ни одат на при ем кај кра ли ца та. По че то ци те на оваа ма ла ма-ну фак ту ра се во 2005 г. ко га сопс тве ни ци те на мод но то сту-дио Ма на Ма на ки од Лон дон, Би ља на и Мар тин, из ди зај ни-ра ле но ва ко лек ци ја есен-зи ма со ет но е ле мен ти од Ма ке до ни-ја. Ко лек ци ја та им се до пад на-ла на мод ни те ку ќи Џон Пјер, До ма ка ја, Ни ки Ди понт ЊД...

ЗА ПО ЕН ТЛЕ ТО ПО ЕН ТЛЕ е на чин на рач но из ра бо ту ва ње чип ка. Тренд во мо да та е гла му роз ни те фус та ни да се из ра бо ту ва ат во оваа тех ни ка од ко нец или сви ла. По тек ну ва од фран цус ки от двор од вре ме то на Луј XIV. Во Кру ше во во оваа тех ни ка со чен гел-ки се из ра бо ту ва ат и за ве си, пос тел ни ни и дру ги де та ли за до-ма ќин ство. Ко га прет став ни ци те на аме ри кан ска та ам ба са да во ед на при ли ка ви де ле не кои про из во ди од по ен тле, не по ве-ру ва ле де ка тоа е из ра бо те но рач но, со обич на иг ла и ко нец. Се оби дов да доз на ам што е со до маш ни те кре а то ри, тек-стил ци и кон фек ци о не ри, од нос но да ли се за ин те ре си ра ни и тие да се вклу чат во оваа ра бо та, па биз ни сот да се про ши ри и Кру ше во да ста не цен тар на мод на та ин дус три ја во Ма-ке до ни ја. „За се га не!”, ме ѓу ре до ви „про чи тав” де ка за нив ова е сел ска ра бо та. По до бар биз нис е „тор ба-ко мерц” од Тур ци ја - да се до не сат крп чи ња и да се про да ва ат на па зар.

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија78

Но си те мо де ли тре ба ло да се из ра бо тат рач но, од при род ни ма те ри ја ли, вол на, па мук или сви ла, на две иг ли, чен гел ка или со обич на иг ла.

Би ља на По пов ска, ко ја е по по тек ло од Би то ла, му пред ло-жи ла на Мар тин, ро ден Ан гли-ча нец, да дој дат во Би то ла и да по ба ра ат же ни кои тоа мо-жат да го из ра бо тат. Од Би то-ла па тот ги до вел во Кру ше во. Про ше та ле по ку ќи те, ви де ле фи лиг ран ски из ра бо те ни ра-кот вор би, про наш ле же ни и де вој ки кои зна ат да ра бо тат по ен тле (спе ци фич на чип ка ко ја се из ра бо ту ва со обич на иг ла од нај те нок ко нец) и им пред ло жи ле да ра бо тат за нив.

Ако се ис клу чат не кол ку те ма ли де вој чи ња кои пр во на-у чи ле да пле тат, па по тоа да пи шу ва ат, Гор да на Та ле ска е нај мла да во оваа НВО. Таа е ин фор ма ти чар, но во Кру ше-во не мо же ла да се вра бо ти по стру ка та и се на фа ти ла да би де ко ор ди на тор на це ла та ра бо та со Ан гли ча ни те. Неј зи но то ин-фор ма тич ко зна е ње вед наш се по ка жа ло ка ко дра го це но во

Ко те лец

раз ме на та на ин фор ма-ции и мо де ли со Лон-дон, по елек трон ски пат. „Пос ле за ед нич ка та про шет ка низ Кру ше во од ку ќа до ку ќа за ед но со Би ља на и Мар тин, соб рав ме два е се ти на же ни и од лу чив ме да фор ми ра ме жен ска нев-ла ди на ор га ни за ци ја ко ја ќе се за ни ма ва со из ра бот ка на ра кот вор-би. Нев ла ди на та ор га-ни за ци ја ја на ре ков ме Ко те лец 06 и во 2006 г. поч нав ме да ги до-би ва ме пр ви те на рач ки од Лон дон”, рас ка жу ва Гор да на Та ле ска.

ЕЛЕК ТРОН СКА ПОШ ТА

Ор га ни за ци ја та на ра бо та и ко му ни ка ци ја та со Лон дон се мно гу ед нос тав ни. Тие по елек-трон ска пош та им пра ќа ат цр те-жи и ше ми за мо де ли те кои тре-ба да се из ра бо тат. Да ва ат пре-циз но упат ство за бо и те, коп-чи ња та и мод ни те де та ли кои тре ба по себ но да се из ра бо тат со чен гел ка или обич ни иг ли. „За ед но со же ни те сед ну ва ме пок рај ком пју те рот и од мо ни-то рот го сим ну ва ме мо де лот. Не ко гаш по ми ну ва ме ча со ви

и це ли но ќи пок рај мо ни то рот до де ка точ но, до нај сит ни те де та ли, не го раз ра бо ти ме мо-де лот. Ја зго ле му вам сли ка та, ја вр там на раз лич ни стра ни, ја рас чле ну вам на по ма ли сли-кич ки, пе ча там, до цр ту вам... Же ни те ко мен ти ра ат за се кој џем пер, фус тан или кој би ло мо дел, од нос но одр жу ва ме ‘ко-ле ги ум’ ка ко кре а ци ја та да се из ра бо ти”, рас ка жу ва Та ле ска. На ши те дис ку сии се: „Ова е клот, ова фр кет, па опач но, па две на мет ки, го ле ма ран фла, ма ла ран фла’, а ко га точ но зна-е ме што тре ба да се сра бо ти, од Лон дон со ави он се ис по ра чу-ва ат нај ква ли тет ни те вол ни ца, па мук и сви ла и ра бо та та поч-ну ва. За не де ла-две мо де лот е го тов”, до пол ну ва Ру жи ца Чо не ска, до а јен во из ра бот ка-та на ра кот вор би во Кру ше во. Ко га си те на ра ча ни мо де ли се ис пле те ни, сто ка та ја па ку ва-ат во ед на го ле ма пат на тор ба и му ја да ва ат на шо фе рот кој се кој ден во зи ав то бус од Кру-ше во за Би то ла. На ав то бус ка-та ста ни ца во Би то ла сто ка та ја пре че ку ва прет став ник на лон дон ска та фир ма Ма на Ма-на ки. Па тот по на та му во ди на ае род ро мот „Алек сан дар Ве-ли ки” во Скоп је, сто ка та се ка чу ва во ави он и ис ти от ден е во вит ри ни те на нај екс клу-

Позитивни примери на граѓанското општество во Република Македонија79

Ко те лец

зив ни те бу ти ци во Ан гли ја. До де ка еден ави он ле та од Скоп-је кон Лон дон, дру ги от ле та кон Скоп је и но си но ва прат ка вол-ни ца, па мук, сви ла... Мо де ли-те во ме ѓув ре ме се ве ќе прис-тиг на ти по ин тер нет и поч ну ва из ра бот ка та на но ва кре а ци ја. Гор да на на овој на чин ус пе а ла да обез бе ди ра бо та за 60-70 же ни, де вој ки и де вој чи ња. Ве ли де ка Кру ше во има ог ро мен кре а ти вен по тен ци јал за ра кот вор би, но ло кал на та са мо уп ра ва е то тал но не ин вен тив на за овој биз нис. „Мо лев ме да ни да дат не кој по-а дек ва тен прос тор. Во гра дот има мно гу ру и ни ра ни и на пуш-те ни оп штин ски згра ди и кан-це ла рии од лик ви ди ра ни прет-при ја ти ја. Со ма ла адап та ци ја

мо же ме да ги уре ди ме во прис-тој на ра бо тил ни ца. Кре а то ри те од Лон дон се за ин те ре си ра ни да ни ис пра тат и ма ши ни на кои би из ра бо ту ва ле де ло ви од гар-де ро ба кои по тоа рач но би се до ра бо ту ва ле, но во овие де вет квад ра ти тоа е не из вод ли во”, ве-ли Гор да на, ко мен ти рај ќи де ка на ем ни на та за по до бар прос тор е по ви со ка от кол ку во Лон дон. На мо мент мо рав ме да го пре-ки не ме раз го во рот. Ру жи ца Чо не ска тре ба ше ди рек тно на мо ни то рот да про ве ри не-кои де та ли за мо де лот што го пле те. Таа има 74 го ди ни, два си на, двај ца вну ци и две вну-ки. Ед ни от син е нев ра бо тен, а вто ри от е сте ча ец и се оби-ду ва да про из ве ду ва ло кум.

ПРОС ТО РОТ Е ПРОБ ЛЕМ

Не кол ку грч ки тек стил ни прет при ја ти ја кои про из ве ду ва ат уни-кат на и екс клу зив на гар де ро ба за Ан гли ја, Гер ма ни ја и Аме ри ка се за ин те ре си ра ни да от во рат ма ли ра бо тил ни ци слич ни на оваа, ко ја е во рам ки те на НВО Ко те лец. Но проб лем е прос то рот. Оп-шти на та, зач ма е на во сопс тве на та не ин вен тив ност и би рок ра ти-зи ра ност, не са ка да им из ле зе во прес рет. И са ми от се уве рив де ка мно гу оп штес тве ни згра ди, по ра неш ни фаб ри ки и ра бо тил-ни ци одам на се на пуш те ни и за бо ра ве ни, а ло кал ни те ара мии и сте чај ци ве ќе ги из ва ди ле про зор ци те, вра ти те, пар ке тот, са ни та-ри и те... Ед на ку ќа ко јаш то сопс тве ни кот ја по да рил на др жа ва та, ве ќе се ур на ла.

„Јас го из др жу вам це ло то се меј-ство со пле те ње на две иг ли. Уш-те ка ко де вој че, ко га имав са мо де вет го ди ни, на у чив да пле там по ен тле. За ме не е тоа умет ност, ка ко да пра вам сли ка од вол ни-ца или ко нец ко ја ќе кра си не-чие те ло”, рас ка жу ва Чо не ска. Во Ко те лец се из ра бо ту ва ат гла-му роз ни све че ни фус та ни за лон дон ски те мла ди да ми.

Ја пра шав Ван ѓа То пу зо ска (66) как во е чувс тво то ко га под неј зи ни те ра це по ми ну ва фи на ин ди ска сви ла ко ја тре-ба да се прет во ри во све чен фус тан со дла бо ко де кол те. „Ко га ќе вле зам во овој мал прос тор, ка ко да сум во друг свет. За бо ра вам на при ти со-кот, на рев ма та, на до маш ни те проб ле ми, оку пи ра на сум са мо да го сле дам мо де лот од сли ка-та и да го нап ра вам она ка ка ко што за мис лил кре а то рот. Ба ба ми Ве та уш те ко га бев де вој-че од се дум го ди ни, ми по ка-жу ва ше на ма са по ен тле и ми об јас ну ва ше ка ко се пле те”. Фло ри на Бо жи нов ска е од пом-ла да та ге не ра ци ја. Не ко гаш ра-бо те ла во тек стил на фаб ри ка во Кру ше во. Фаб ри ка та про пад на-ла, таа ос та на ла без ра бо та, нас-ле ди ла ма ла пен зи ич ка и пле-те ње то и е со се ма до во лен, до-пол ни те лен из вор на при хо ди. „Во Кру ше во пос тои ог ро мен кре а ти вен по тен ци јал за раз вој на оваа деј ност. Па пог лед не те ги овие на ши вну ки и ќер ки кои уш те не трг на ле на учи лиш те, а се дат ту ка во ра бо тил ни ца та со нас и пле тат”, ве ли Фло ри на.

„Тре ба по бр гу да ја ис ко рис ти-ме по ну да та и шан са та од Лон-дон за про ши ру ва ње на ра бо та-та, заш то ќе нај дат дру ги ко о пе-ран ти. Ние не сме единс тве ни те на Бал ка нот што зна е ме да др-жи ме иг ли и ко нец в ра ка”.

СОДРЖИНА

ПРЕДГОВОР...........................................................................................................1

Друш тво на ро ди те ли за гри жа за здра во по ко ле ние - Ве лес...................2

Македонски Центар за Меѓународна Соработка (МЦМС) ...........................6

Движење за околина Молика - Битола...........................................................10

Македонски центар за женски права Шелтер-Центар.................................14

Рубикон ............................................................................................................... 18

Пр ва дет ска ам ба са да во све тот „Ме ѓа ши”..................................................22

ПЕПЕРУТКА .........................................................................................................26

Полио Плус - Движење против хендикеп- ....................................................30

ЕЛ - Хилал ...........................................................................................................34

Фондација Институт Отворено Општество Македонија............................38

Организација на жени на Св. Николе ............................................................41

Детска градинка „Даја ”....................................................................................44

Нансен - Дијалог Центар Скопје (НДЦ)...........................................................48

Центар за ромска заедница - ДРОМ ..............................................................52

Здружение на граѓани ”ОХО” ..........................................................................56

Милениум ............................................................................................................60

Форум - Центар за стратешки истражувања и документација ................64

Асоцијација за демократска иницијатива (АДИ) .........................................68

Сојуз на организации на жени на Македонија (СОЖМ) ..............................72

КОТЕЛЕЦ .............................................................................................................76

Содржина ............................................................................................................80