Νέα Μέσα, Τεχνολογία και Κοινωνία

Οικονομία και Νέα ΜέσαΕυγενία Σιαπέρα

esiapera@jour.auth.gr

Περίληψη

• Ο Πληροφοριακός Καπιταλισμός• Παραγωγή και Κατανάλωση– Παραγωγή και Εργασία – Κριτικές Προσεγγίσεις: τι έγινε η εργατική τάξη;– Πληροφοριακά προϊόντα και κατανάλωση

• Συμπεράσματα-ερωτήσεις

It’s capitalism, Jim, but not as we know it• Το παρόν οικονομικό μόρφωμα αποτελείται από ένα τρόπο

παραγωγής (καπιταλισμός) και ένα τρόπο ανάπτυξης (πληροφοριακός, informationalism).

• O Castells θεωρεί ότι η διαδικασία της πληροφοριοποίησης ξεκίνησε με την αναδόμηση του καπιταλισμού τις δεκαετίες του 1970-1980

• Στόχος: η μεγαλύτερη αποδοτικότητα του κεφαλαίου (και της εργασίας ως κεφαλαίου)

• Ως σύστημα παραγωγής διατηρεί στοιχεία του προηγούμενου μορφώματος.

• Ως σύστημα ανάπτυξης εισάγει νέα στοιχεία, που αλλάζουν και τους τρόπους παραγωγής και τους τρόπους κατανάλωσης, επηρεάζοντας στην πορεία και τις μορφές εργασίας.

Παραγωγή και Κατανάλωση στον Πληροφοριακό Καπιταλισμό

• Αλλαγές στο μοντέλο τρόπου παραγωγής• Από μαζική παραγωγή στη δημιουργία

πληροφοριακών δικτύων που οδηγούν σε πιο αποδοτικούς τρόπους παραγωγής.

• Τα δίκτυα αυτά και γενικότερα η πληροφοριοποίηση καθοδηγούν και τη βιομηχανική και αγροτική παραγωγή.

• Οι πληροφορίες συμπληρώνουν και δεν αντικαθιστούν την βιομηχανική και αγροτική παραγωγή.

• Αλλά ταυτόχρονα τις αλλάζουν.

Ford => CiscoFORD CISCO

•Ιδιόκτητα εργοστάσια σε διάφορες πόλεις-χώρες•Προσωπικό: κυρίως εργάτες•Παραγωγή: assembly line και μαζική•Προϊόντα: τα ίδια•Πωλήσεις: μαζικές

•Εργοστάσια outsourced(μόνο δύο από τα 30 ανήκουν στη Cisco)•Προσωπικό: μηχανικοί, ερευνητές, μάνατζερς και πωλητές•Παραγωγή: την κάνουν εξωτερικοί συνεργάτες στο δίκτυο της Cisco•Προϊόντα: αποτέλεσμα έρευνας και design•Πωλήσεις: μέσω Ίντερνετ

Η νέα επιχείρηση δεν ανήκει πουθενά γεωγραφικά, είναι αποκεντρωμένη, χωρισμένη σε διαφορετικές αλυσίδες παραγωγής και διανομής, είναι βασισμένη σε ad hoc συμμαχίες με άλλες εταιρείες και σε άμεση επαφή με τους πελάτες της (Castells, 1996/2000).

Εργασία

• Τάσεις στην εργασία (από Castells βασισμένες στις G7 χώρες, 1970-1990):

• Άνοδος των παροχών υπηρεσίας• Πτώση στις αγροτικές και κατασκευαστικές θέσεις εργασίας• Διαφοροποίηση των παροχών υπηρεσιών ως εργασίες, που

συμπεριλαμβάνει την επέκταση τόσο των υψηλότερων (θέσεις προϊσταμένων) όσο και των χαμηλότερων επιπέδων

• Γενικότερο ‘ανέβασμα’ της εργασιακής δομής • Αλλά σημαίνει αυτό και βελτίωση των συνθηκών εργασίας;

Συνθήκες Εργασίας• Ελαστική απασχόληση: η κυρίαρχη τάση

– Οι συνθήκες εργασίας στον μαζικό βιομηχανικό καπιταλισμό, δηλ μόνιμη εργασία με την ίδια λίγο-πολύ ιδιότητα και στην ίδια εταιρεία δεν ανταποκρίνονταν πια στις απαιτήσεις του παγκοσμιοποιημένου πληροφοριακού καπιταλισμού.

• Η ελαστικοποίηση οδηγεί σε νέες μορφές εργασίας: μερικής απασχόλησης, τηλε-εργασίας, ‘εργολαβικής’ σχέσης εργασίας, αλλά και περισσότερες γυναίκες στην εργασία και απώλεια της έννοιας της σταθερής καριέρας.

• Αυξημένη αβεβαιότητα => έμφαση στη συνεχή εκπαίδευση

• Ανάμεικτα ωφἐλη για τους εργαζόμενους, και περισσότερα ωφέλη για τους εργοδότες

Κριτικές προσεγγίσεις• Detroit: το παράδειγμα της βιομηχανικής ανάπτυξης, που το

2009 είχε σχεδόιν 18% ποσοστό ανεργίας και έχασε το 30% του πληθυσμού του τα τελευταία 30 χρόνια.

• Ποιοι έχασαν από την επαναδόμηση της εργασίας;– όσοι δεν δέχτηκταν τις αλλαγές, πχ συνδικάτα, μεγαλύτεροι σε ηλικία

και λιγότερο μορφωμένοι, οι ξένοι εργάτες κλπ.• Ποιοι κέρδισαν;

– Kroker (1994): η άνοδος της ‘εικονικής’ (virtual) τάξης –μίξη ‘predatory capitalism and computer visionarism’ – αόρατη, διεσπαρμένη, και χωρίς ταξική συνείδηση.

– όποιος δεν προσαρμόζεται χάνει:ΤΙΝΑ (There Is No Alternative)

Detroit – Motor City

Κριτικές Προσεγγίσεις• Lazzarato (1996):η άνοδος της άυλης εργασίας

(immaterial labour) που συμπεριλαμβάνει τόσο τις δουλειές που χρειάζονται δεξιότητες στην διαχείριση πληροφοριών και τεχνολογιών όσο και στις δουλειές που παράγουν πολιτιστικό και επικοινωνιακό περιεχόμενο.

• Σχέση υποκειμενικότητας-εργασίας: παράγοντας πολιτισμικό περιεχόμενο (ανα)παράγουμε τους εαυτούς μας.

• Δίνουμε μορφή και υπόσταση στις ανάγκες μας, στη φαντασία μας, στις προτιμήσεις μας κλπ.

• Ο Lazzarato ισχυρίζεται ότι με αυτόν τον τρόπο η άυλη εργασία παράγει κοινωνικές σχέσεις.

Άυλη Εργασία• Αν η βιομηχανική επανάσταση εισήγαγε την κατανάλωση τότε η άυλη

εργασία εισάγει την επικοινωνία – έμφαση στο μάρκετινγκ και τις σχέσεις με πελάτες.

• Ταυτόχρονα όμως καθώς παράγει κοινωνικές σχέσεις, βάζει στην παραγωγή τις ίδιες μας τις ταυτότητες με αποτέλεσμα:– Την εμπορευματοποίησή τους– Τη κατάλυση των ορίων μεταξύ εργασίας και ελεύθερου χρόνου

• Επίσης, καθώς ο κύκλος της παραγωγής δεν είναι συνεχής, υπάρχει αυξημένη αβεβαιότητα και επισφάλεια (precariousness), υπερ-εκμετάλλευση, ΄και συνεχής κινητικότητα είναι χαρακτηριστικά των νέων μορφών εργασίας.

• Αλλά: οι νέες μορφές είναι αυτόνομες γιατί δεν βασίζονται στο μισθό, και πιο δημιουργικές γιατί βασίζονται στη δημιουργία σχέσεων με άλλους.

• Από την πλευρά αυτή η άυλη εργασία ξεπερνάει την αποξένωση που είχε διαγνώσει ο Μαρξ ως κατάσταση της εργασίας στον βιομηχανικό καπιταλισμό.

Πληροφοριακά Προϊόντα και Κατανάλωση

• Το κατεξοχήν προϊόν της άυλης εργασίας είναι ουσιαστικά μια σχέση επικοινωνίας στην οποία ανταλλάσσονται πληροφορίες και συν-διαμορφώνονται ανάγκες και προτιμήσεις. Η χρηστική αξία (use value) του προϊόντος προκύπτει από την αξία των πολιτιστικών και πληροφοριακών περιεχομένων του.

• Επίσης η κατανάλωση όπως και η παραγωγή βασίζονται σε σχέσεις αμοιβαιότητας καθώς οι καταναλωτές παρεμβαίνουν στην παραγωγή με δύο τρόπους:– Ενοποιούν την παραγωγή και την κατανάλωση, έχοντας λέγειν στη

μορφή που θα πάρει το προϊόν που θα καταναλώσουν– Προσθέτουν νόημα και αξία στα προϊόντα καθώς τα τοποθετούν σε

κάποια πολιτισμική ιεραρχία πχ η κατανάλωση σαμπάνιας από rappers και ακριβών designer προϊόντων από τους λιγότερο πλούσιους.

Συμπεράσματα/ερωτήσεις

• Είναι ‘καλύτερος’ ο πληροφοριακός καπιταλισμός σε σύγκριση με το βιομηχανικό;

• Ποιο θα ήταν το ιδανικότερο μέλλον;• Τι είδους αποκλεισμούς και νέες ιεραρχίες

δημιουργεί ο πληροφοριακός καπιταλισμός;• Ποιες μπορεί να θεωρηθούν ως οι κύριες

μορφές αντίστασης και πάλης στον πληροφοριακό καπιταλισμό;