Προϊστορία - Εποχή του Λίθου

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ

Η Εποχή του Λίθου

Α. Παλαιολιθική Εποχή

Β. Νεολιθική Εποχή

Σερδάκη Ευαγγελία -

www.synodoiporos.weebly.com

1



2

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ

Προϊστορία είναι η εποχή που προηγείται της

Ιστορίας και χαρακτηρίζεται από την έλλειψη

γραπτών μαρτυριών για τη δράση του ανθρώπου .

Τη χωρίζουμε στην Εποχή του Λίθου (2.500.000 –

3.000 περίπου π.Χ.)

και στην Εποχή του Χαλκού (3.000- 1100 π.Χ.) ,

με βάση τα υλικά που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για

την κατασκευή των εργαλείων του και γενικά την

τεχνολογική του εξέλιξη.



3

Περίοδοι της Εποχής του Λίθου

Η εποχή του λίθου χωρίζεται σε δύο περιόδους

1.Παλαιολιθική εποχή : 2.500.000 -6.500 περίπου π.Χ.

2.Νεολιθική εποχή :6.500 – 3.000 περίπου π.Χ.



4

Η ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ:

2.500.000 – 6.500 ΠΕΡΙΠΟΥ Π.Χ.

Κοιτίδα (λίκνο, τόπος γέννησης) του

ανθρώπινου γένους θεωρείται η Αφρική,

καθώς εκεί πιστεύεται ότι εμφανίστηκαν οι

πρώτοι άνθρωποι.

Πρώτο δείγμα του ανθρώπινου είδους είναι ο

αυστραλοπίθηκος ή κατά άλλους

επιστήμονες ο «ικανός άνθρωπος – homo

habilis», με τελευταίο σκαλί στην εξέλιξη του

είδους το «σοφότατο άνθρωπο – homo

sapiens- sapiens ».



5

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΣΤΗΝ

ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ

ΕΙΔΟΥΣ



6

Η πρωιμότερη ένδειξη ανθρώπινης παρουσίας στην Ελλάδα

είναι το ανθρώπινο κρανίο που βρέθηκε στο σπήλαιο των

Πετραλώνων Χαλκιδικής και ανήκει στον ανθρωπολογικό

τύπο του Homo sapiens praesapiens που έζησε 200.000

χρόνια πριν.



7

Ο άνθρωπος κατά την παλαιολιθική εποχή κατοικεί σε σπήλαια ή σε προσωρινά καταφύγια κοντά σε πηγές νερού και μετακινείται διαρκώς (είναι νομάς) ψάχνοντας για την τροφή του :

Είναι κυνηγός και τροφοσυλλέκτης.

Κύρια τροφή του τα θηράματα ( μαμούθ, τάρανδος, αίγαγρος, αντιλόπη, ελάφια, βόδια, άλογα ανάλογα με την περιοχή )και οι καρποί.



8

ΕΡΓΑΛΕΙΑ

Χρησιμοποιεί πελεκημένες κροκάλες (λειασμένες πέτρες από

όχθες ποταμών ή λίμνες) που με σταδιακή κατεργασία

μετατρέπονται σε χειροπελέκεις. (στάδιο 1- 6 )



9

Επίσης φολίδες (κομμάτια πυριτόλιθου ή χαλαζία)

Tα πλατιά χρησιμοποιούνται ως ξέστρα για την κατεργασία δέρματος, οστού

και ξύλου. Tα αιχμηρά χρησιμεύουν ως αιχμές για το κυνήγι. Tέλος, τα

μακρόστενα αποτελούν λεπίδες για τον τεμαχισμό τροφής (κρέατος, καρπών).

http://www.fhw.gr/chronos/01/gr/intro/blades.html



10

Τα εργαλεία του παλαιολιθικού ανθρώπου :

χειροπελέκεις ,φολίδες ( κομμάτια πέτρας ), μονά ή διπλά ξέστρα, λεπίδες ,

αιχμές βελών και δοράτων . Ως υλικά κατασκευής χρησιμοποιούνται κυρίως

πυριτόλιθος, χαλαζίας και οστά ή κέρατα ζώων .



11

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ

Θεωρείται ότι οι παλαιολιθικοί άνθρωποι συνδέονταν με δεσμούς συγγένειας και ζούσαν σε μικρές ομάδες 10 έως 30 ατόμων περίπου.

H διαδικασία κατασκευής λίθινων εργαλείων (εξεύρεση πρώτης ύλης και περαιτέρω επεξεργασία), το ομαδικό κυνήγι άγριων ζώων και η μετέπειτα διαδικασία τεμαχισμού και διατήρησής τους αποτελούν τις πρωιμότερες εκδηλώσεις κοινωνικής συμπεριφοράς και οργάνωσης.

Το γεγονός, επίσης, ότι ο « σοφός άνθρωπος –homo sapiens » θάβει τους νεκρούς του και τοποθετεί στους τάφους κτερίσματα δηλ. ταφικά δώρα δείχνει την πίστη του σε μια μεταθανάτια ζωή.

http://www.fhw.gr/chronos/01/gr/pl/economy/index.html



12

Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Οι βραχογραφίες (ζωγραφική στους

βράχους των σπηλαίων),

τα μικρά πήλινα, λίθινα ή οστέινα

αγάλματα και

κάποια κοσμήματα

αποτελούν τις πιο χαρακτηριστικές της

εκδηλώσεις.



13

Venus of Willendorf , Austria Το γλυπτό αυτό που χρονολογείται στα 23.000 π.Χ. έχει ύψος μόλις

11.25 εκ. και προοριζόταν να κρατιέται στο χέρι – προφανώς σύμβολο

γονιμότητας , όπως δείχνουν οι υπερτονισμένες αναλογίες του.



14

1.Ο «λεοντάνθρωπος» από τα Vogelherd της Γερμανίας

2.δύο πλακίδια από σχιστόλιθο με χαραγμένες πάνω

ανθρώπινες μορφές και ζώα (Πήλιο)



15

Από την ίδια περίοδο χρονολογούνται και τα πρώτα κοσμήματα από

δόντια αρκούδας, ελαφιού καθώς και σαλιγκάρια με οπή ανάρτησης, τα

οποία αποτελούσαν στοιχεία κοινωνικής διάκρισης γι’ αυτόν που τα

φορούσε.



16

ΟΙ ΒΡΑΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Μαμούθ, βίσονες, ταύροι, άγρια άλογα, ελάφια, αλλά, σπανιότερα, και μεγάλα ψάρια, φώκιες και πιγκουίνοι συνθέτουν μαζί με ανθρώπινες φιγούρες σκηνές κυνηγιού με μοναδική ζωντάνια.

Οι μορφές είναι χαραγμένες, ανάγλυφες και ζωγραφισμένες στα τοιχώματα των σπήλαίων. Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται είναι γαιώδη:

κόκκινη ώχρα από αιματίτη, μαύρο από καμμένα ξύλα ή κόκκαλα ζώων, και τέλος κίτρινο και καφέ από λιμονίτη ή από μίγμα αιματίτη και οξείδιου του μαγγανίου.

Η θέση των βραχογραφιών, κατά κανόνα στους σκοτεινούς θαλάμους των σπηλαίων, καθώς και η θεματογραφία τους, οδηγούν στη σύνδεση της τέχνης αυτής με τη διεξαγωγή κάποιων τελετών.



17

Η ζωγραφική των σπηλαίων στη νοτιοανατολική Γαλλία είναι από τα

αρχαιότερα δείγματα ζωγραφικής , 32.000 χρόνια π.Χ. : λιοντάρια,

άλογα, βίσονες, ρινόκεροι σε κόκκινες και μαύρες αποχρώσεις .



18

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΩΝ ΒΡΑΧΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΥΙΝΣΛΑΝΤ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑΣ,

30.000 ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ – ΜΕ ΚΟΚΚΙΝΗ ΩΧΡΑ



19

Σπήλαιο Lascaux , Γαλλία, 13.000 π.Χ. Ζωγραφισμένα με κόκκινη και κίτρινη ώχρα που ανακάτευαν με

λίπος ζώου και πιστευόταν ότι προσέδιδαν μαγικές δυνάμεις στους

προϊστορικούς κυνηγούς , προκειμένου να εξασφαλίσουν επιτυχημένο

κυνήγι.



20

Η ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ : 6.500 – 3.000

Π.Χ.

Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από σταθεροποίηση των κλιματολογικών συνθηκών, με συνακόλουθη

οργάνωση οικισμών μόνιμου χαρακτήρα,

από οικονομία βασισμένη στη συστηματική άσκηση γεωργίας, στην κτηνοτροφία,

στην ανταλλαγή πρώτων υλών και προϊόντων,

στην παραγωγή κεραμικής (ψημένος πηλός), και

από πολυμορφία στην τέχνη.

Κατά την εποχή αυτή συντελείται λοιπόν το πέρασμα από το στάδιο κυνηγιού-τροφοσυλλογής της Παλαιολιθικής στο παραγωγικό στάδιο της Νεολιθικής εποχής.

http://www.fhw.gr/chronos/01/gr/nl/housing/nl_geomfr.html

http://www.fhw.gr/chronos/01/gr/nl/housing/index.html

http://www.fhw.gr/chronos/01/gr/nl/economy/index.html



21

Η κατοίκηση στον ελλαδικό χώρο κατά τη

νεολιθική εποχή



22

Κοινωνική οργάνωση

Βασική μονάδα της νεολιθικής κοινωνίας είναι το γένος ή η διευρυμένη οικογένεια που περιλαμβάνει τους γονείς, τα παιδιά, τους παππούδες και τους άλλους κοντινούς συγγενείς . Προς το τέλος της εποχής εμφανίζεται η πυρηνική οικογένεια, δηλ. με τους γονείς και τα παιδιά .

Tα μέλη της ζουν σε ένα ή σε περισσότερα γειτονικά σπίτια, τα οποία αποτελούν νοικοκυριά που αρχικά μοιράζονται εστίες και φούρνους που βρίσκονται σε κοινόχρηστους χώρους, αργότερα όμως τους κατασκευάζουν μέσα στα σπίτια τους .



23

Αναπαράσταση νεολιθικού οικισμού στο Διμήνι, κοντά

στο Βόλο, που περιβάλλεται από πέτρινο περίβολο.



24

Στην αρχιτεκτονική χρησιμοποιούνται μεγάλων διαστάσεων, ορθογώνια,

μεγαρόσχημα και αψιδωτά κτήρια, ικανά να στεγάσουν πολυάνθρωπες

οικογένειες. Είναι κατασκευασμένα από πέτρα, πλίνθους, ή από ξύλο.

Οι οικισμοί είναι πυκνοκατοικημένοι και περιλαμβάνουν συνήθως 100 – 300 άτομα.

Δισπηλιό : άποψη από αναπαράσταση νεολιθικού πασσαλόπηκτου λιμναίου

οικισμού στις όχθες της λίμνης της Καστοριάς

http://www.fhw.gr/chronos/01/gr/nl/housing/nl_archfr.html



25

ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Τη μεγαλύτερη ομάδα οστέινων εργαλείων συνιστούν τα αιχμηρά, τα οποία χρησιμοποιούνται ως οπείς (σουβλιά) και βελόνες για την κατεργασία του δέρματος, την υφαντική, την καλαθοπλεκτική και τη διακόσμηση της κεραμικής. Τα αιχμηρά και στα δυο άκρα εργαλεία χρησιμοποιούνταν πιθανότατα ως αγκίστρια .



26

Το πέρασμα του ανθρώπου κατά τη Νεολιθική εποχή στο παραγωγικό

στάδιο επιβάλλει την κατασκευή νέων εργαλείων από πυριτόλιθο και

οψιανό (μαύρο φυσικό γυαλί από ηφαιστειακό υλικό):

εκτός από εκείνα της προηγούμενης εποχής τώρα χρησιμοποιεί το αλέτρι

για να οργώνει τη γη, το δρεπάνι για το θερισμό κ.α.

http://www.fhw.gr/chronos/01/gr/nl/economy/neolithizfr.html

http://www.fhw.gr/chronos/01/gr/nl/economy/neolithizfr.html



27

ΓΕΩΡΓΙΑ – ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

Βασικές καλλιέργειες αποτελούν

τα δημητριακά και τα όσπρια,

ενώ εκτρέφονται συστηματικά βόδια, χοίροι,

αιγοπρόβατα.

Επίσης αναπτύσσεται η υφαντική τέχνη : ο

άνθρωπος μεταχειρίζεται το λινάρι ή το μαλλί των

προβάτων, προκειμένου να κατασκευάσει τα ρούχα

του.



28

Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗΣ

ΕΠΟΧΗΣ

Αναπτύσσεται η ειδωλοπλαστική

η κεραμική

η υφαντική

η καλαθοπλεκτική

η κατασκευή κοσμημάτων.



29

Οι οικονομικές ανταλλαγές

Χαρακτηριστικό της νεολιθικής οικονομίας

είναι οι εκτεταμένες ανταλλαγές

τόσο σε τρόφιμα,

όσο και σε άλλα προϊόντα μεταξύ των

οικισμών,

όπως τα εργαλεία από οψιανό, κεραμικά,

υφάσματα και άλλα σκεύη.



30

Ειδωλοπλαστική

Τα γυναικεία ειδώλια συμβολίζουν ίσως τη μητέρα – θεά της

γονιμότητας



31

Κεραμική

Η κεραμική που είναι στενά συνδεδεμένη με την καθημερινή

ζωή μας δίνει εκπληκτικής ποιότητας ψημένα πήλινα αγγεία με

ζωηρά χρώματα : εδώ φυλάσσουν τα δημητριακά τους ή

ψήνουν την τροφή τους .

http://www.fhw.gr/chronos/01/gr/nl/culture/nl_potfr.html



32

Αγγεία της νεολιθικής εποχής με γραπτή

διακόσμηση



33

Κοσμηματοποιία

Στα κοσμήματα χρησιμοποιείται αρχικά το

κόκαλο από τα ζώα, τα όστρεα (στρείδια),

ο πηλός και ο λίθος. Αργότερα - στην

ύστερη νεολιθική εποχή - χρησιμοποιείται ο

χαλκός, ο χρυσός και λιγότερο ο άργυρος.

Η προσφορά πολλών από αυτών ως

ταφικών δώρων, δηλ. κτερισμάτων, δείχνει

το σεβασμό στον άνθρωπο και την πίστη

στη μεταθανάτια ζωή.



34

Δύο βραχιόλια από όστρεο (στρείδι) από το ν. Καβάλας. Πιθανότατα δήλωναν την κοινωνική διαφοροποίηση όποιου τα φορούσε. Επίσης, επειδή βρέθηκαν σε μεγάλες αποστάσεις, φαίνεται ότι ανταλλάσσονταν και ως δώρα φιλοφροσύνης



35

Περίαπτο (μενταγιόν, κρεμαστό κόσμημα) από σχιστόλιθο με λειασμένες επιφάνειες.



36

Έλασμα (λεπτό φύλλο) από σφυρήλατο χρυσό με το οποίο κάλυπταν το στόμα πήλινων προσωπείων σε τάφους – Αραβησσός Γιαννιτσών.



37

Ασημένιο περίαπτο από το σπήλαιο του Διρού Μάνης



38

2 περίαπτα με διπλές οπές που αποτελούν σχηματοποιημένη απόδοση ανθρώπινων μορφών .



39

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Α΄, Εκδοτική

Αθηνών

Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού :

www.ime.chronos.gr

Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων,

Ψηφιακές Συλλογές : www.odysseus.culture.gr

Εγκυκλοπαίδεια Encarta σε ψηφιακή μορφή

Το Ελληνικό Κόσμημα,6000 χρόνια παράδοσης :

διαδικτυακό αφιέρωμα του Υπουργείου Πολιτισμού από

έκθεση στη Βίλα Μπιάνκα της Θεσσαλονίκης (1997):

www.culture.gr

http://www.ime.chronos.gr/

http://www.odysseus.culture.gr/

http://www.culture.gr/

Προϊστορία - Εποχή του Λίθου

Education