ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ

ΙΑΤΡΙΚΕΣΙΑΤΡΙΚΕΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ

ΚΑΙΚΑΙ

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ

ΘΕΩΡΗΣΕΙΣΘΕΩΡΗΣΕΙΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΑΠΚΑΣΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΑΠΚΑΣ

ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΗΣ ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΗΣ

ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΑΠΚΑΣΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΑΠΚΑΣ

ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΗΣ ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΗΣ

ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

Παρά το γεγονός ότι οι μεταμοσχεύσεις οργάνων

έχουν γίνει, λίγο πολύ, υποθέσεις ρουτίνας, έστω

και αν υπάρχει μεγάλη έλλειψη μοσχευμάτων,

συνεχίζεται η παρεξήγηση γύρω απ΄αυτές, σε

σημείο που πολλοί να αμφιβάλλουν για τις συνθήκες

και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να

ληφθούν τα όργανα ενός νεκρού.

Παρά το γεγονός ότι οι μεταμοσχεύσεις οργάνων

έχουν γίνει, λίγο πολύ, υποθέσεις ρουτίνας, έστω

και αν υπάρχει μεγάλη έλλειψη μοσχευμάτων,

συνεχίζεται η παρεξήγηση γύρω απ΄αυτές, σε

σημείο που πολλοί να αμφιβάλλουν για τις συνθήκες

και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να

ληφθούν τα όργανα ενός νεκρού.

Χάος και αμφισβήτηση επικρατούν ακόμη και όσον αφορά τον καθορισμό του θανάτου. Από τα πιο συζητημένα

θέματα στο χώρο των μεταμοσχεύσεων είναι ο εγκεφαλικός

θάνατος. Η ομιλία που ακολουθεί, επιχειρεί να δώσει τις απαραίτητες

απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα γύρω από το ζήτημα αυτό, που

περιβάλλονται από μύθους και αμφιβολίες.

Χάος και αμφισβήτηση επικρατούν ακόμη και όσον αφορά τον καθορισμό του θανάτου. Από τα πιο συζητημένα

θέματα στο χώρο των μεταμοσχεύσεων είναι ο εγκεφαλικός

θάνατος. Η ομιλία που ακολουθεί, επιχειρεί να δώσει τις απαραίτητες

απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα γύρω από το ζήτημα αυτό, που

περιβάλλονται από μύθους και αμφιβολίες.

Ως γνωστόν, ζούμε στην εποχή όχι μόνον του Ως γνωστόν, ζούμε στην εποχή όχι μόνον του

παράλογου, αλλά και της υπερ-παραπληροφόρησης και παράλογου, αλλά και της υπερ-παραπληροφόρησης και

ως εκ τούτου, του πλήρους αποπροσανατολισμού. ως εκ τούτου, του πλήρους αποπροσανατολισμού.

Καθημερινά, ενημερωνόμαστε, μέσα από έναν συνεχή Καθημερινά, ενημερωνόμαστε, μέσα από έναν συνεχή

καταιγισμό αντιφατικών μηνυμάτωνκαταιγισμό αντιφατικών μηνυμάτων και πληροφοριών και πληροφοριών

για οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά, ιατρικά και για οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά, ιατρικά και

διάφορα άλλα θέματα και προβλήματα, που έχουν ‘άμεση διάφορα άλλα θέματα και προβλήματα, που έχουν ‘άμεση

επίπτωση στη ζωή μας και των οποίων η αντιμετώπιση επίπτωση στη ζωή μας και των οποίων η αντιμετώπιση

θα καθορίσει θα καθορίσει

το Είναι και το Μέλλον.το Είναι και το Μέλλον.

Ποτέ άλλοτε δεν είχαμε τόση Ποτέ άλλοτε δεν είχαμε τόση πρόσβαση στην πρόσβαση στην

πληροφορίαπληροφορία. Οι πληροφορίες, όμως χωρίς . Οι πληροφορίες, όμως χωρίς

υπεύθυνη διασταύρωση και συνθετική υπεύθυνη διασταύρωση και συνθετική

επεξεργασία τους, οδηγούν στο αντίθετο από επεξεργασία τους, οδηγούν στο αντίθετο από

αυτό στο οποίο υποτίθεται ότι αποσκοπούν. αυτό στο οποίο υποτίθεται ότι αποσκοπούν.

Παραφράζοντας τον Έλιοτ, «Παραφράζοντας τον Έλιοτ, «χάσαμε τη σοφία χάσαμε τη σοφία

για την γνώση και τη γνώση για την για την γνώση και τη γνώση για την

πληροφορίαπληροφορία». ».

Οι μεταμοσχεύσειςΟι μεταμοσχεύσεις αποτελούν ένα από τα πλέον αποτελούν ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα της σύγχυσης που χαρακτηριστικά παραδείγματα της σύγχυσης που επικρατεί. Η γνώση του κόσμου γύρω από αυτόν επικρατεί. Η γνώση του κόσμου γύρω από αυτόν

τον ευαίσθητο τομέα στηρίζεται, κυρίως, σε τον ευαίσθητο τομέα στηρίζεται, κυρίως, σε μύθους, παρά στην πραγματικότητα. μύθους, παρά στην πραγματικότητα. Αγνοούνται Αγνοούνται

βασικά πράγματα για τις συνθήκες και τις βασικά πράγματα για τις συνθήκες και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να γίνουμε προϋποθέσεις που απαιτούνται για να γίνουμε

δότες ιστών και οργάνωνδότες ιστών και οργάνων. Χάος και αμφισβήτηση . Χάος και αμφισβήτηση επικρατούν όσον αφορά τον καθορισμό του επικρατούν όσον αφορά τον καθορισμό του

θανάτου, λόγω μη κατανόησης των κριτηρίων θανάτου, λόγω μη κατανόησης των κριτηρίων πιστοποίησης του.πιστοποίησης του.

Ένα από τα περισσότερο πολυσυζητημένα θέματα Ένα από τα περισσότερο πολυσυζητημένα θέματα

στο χώρο της μεταμόσχευσης είναι ο στο χώρο της μεταμόσχευσης είναι ο εγκεφαλικός εγκεφαλικός

θάνατος.θάνατος. Επειδή τόσο η ιατρική όσο και η νομική Επειδή τόσο η ιατρική όσο και η νομική

επιστήμη έχουν καταλήξει και αποδεχθεί μία επιστήμη έχουν καταλήξει και αποδεχθεί μία

σαφώς καθορισμένη έννοια σαφώς καθορισμένη έννοια εγκεφαλικού θανάτου,εγκεφαλικού θανάτου,

η οποία δεν αφήνει κανένα περιθώριο η οποία δεν αφήνει κανένα περιθώριο

παρερμηνείας, η διευκρίνηση του θέματος είναι παρερμηνείας, η διευκρίνηση του θέματος είναι

απαραίτητη πριν από κάθε συζήτηση για τα απαραίτητη πριν από κάθε συζήτηση για τα

οποιαδήποτε άλλα προβλήματα των οποιαδήποτε άλλα προβλήματα των

μεταμοσχεύσεων.μεταμοσχεύσεων.

Πριν από μερικές δεκαετίες Πριν από μερικές δεκαετίες ο θάνατος του ο θάνατος του

ανθρώπουανθρώπου διαπιστωνόταν εύκολα και συνέπιπτε διαπιστωνόταν εύκολα και συνέπιπτε

με τη μη αναστρέψιμη διακοπή των ζωτικών με τη μη αναστρέψιμη διακοπή των ζωτικών

λειτουργιών της αναπνοής και της λειτουργιών της αναπνοής και της

κυκλοφορίας. κυκλοφορίας. Σε λίγα λεπτά επακολουθούσε η Σε λίγα λεπτά επακολουθούσε η

οριστική καταστροφή του εγκεφάλου.οριστική καταστροφή του εγκεφάλου.

Σημειωτέον ότι και παλαιότερα, όπως και τώρα, Σημειωτέον ότι και παλαιότερα, όπως και τώρα,

ιατρικά, ο θάνατος ταυτιζόταν πάντοτε με την ιατρικά, ο θάνατος ταυτιζόταν πάντοτε με την

ανεπανόρθωτη, καθολική βλάβη του εγκεφάλου.ανεπανόρθωτη, καθολική βλάβη του εγκεφάλου.

Ο θάνατος ήταν ξεκάθαρος στο μυαλό των Ο θάνατος ήταν ξεκάθαρος στο μυαλό των

ανθρώπων και δεν άφηνε περιθώρια αμφιβολιών, εν ανθρώπων και δεν άφηνε περιθώρια αμφιβολιών, εν

αντιθέσει με τη σύγχυση που δημιουργούν, σήμερα, αντιθέσει με τη σύγχυση που δημιουργούν, σήμερα,

διάφοροι δυσνόητοι όροι, όπως διάφοροι δυσνόητοι όροι, όπως κλινικός θάνατος, κλινικός θάνατος,

εγκεφαλικός θάνατος, εγκεφαλικό στέλεχος, εγκεφαλικός θάνατος, εγκεφαλικό στέλεχος,

φλοιώδης θάνατος,φλοιώδης θάνατος, ή «φυτό»,ή «φυτό»,

καρδιακός και βιολογικός θάνατος.καρδιακός και βιολογικός θάνατος.

Η παρούσα ομιλία, πιστεύω ότι θα συμβάλει στην Η παρούσα ομιλία, πιστεύω ότι θα συμβάλει στην

αποσαφήνιση αυτών των εννοιών.αποσαφήνιση αυτών των εννοιών.

Επί διακοπής της καρδιακής λειτουργίας Επί διακοπής της καρδιακής λειτουργίας

(ανακοπή)(ανακοπή),,από έμφραγμα του από έμφραγμα του

μυοκαρδίου, από μεγάλο φόβο, από μυοκαρδίου, από μεγάλο φόβο, από

έντονο πόνο κ.τ.λ. το άτομο δίνει την έντονο πόνο κ.τ.λ. το άτομο δίνει την

εντύπωση του νεκρού εντύπωση του νεκρού (κλινικός (κλινικός

θάνατος),θάνατος), διότι δεν χτυπάει η καρδιά διότι δεν χτυπάει η καρδιά

του, δεν αναπνέει και χάνει τις αισθήσεις του, δεν αναπνέει και χάνει τις αισθήσεις

του.του.

ΣεΣε περίπτωση που αποκατασταθεί η καρδιακή περίπτωση που αποκατασταθεί η καρδιακή

λειτουργία εντός λεπτών, ο ασθενής λειτουργία εντός λεπτών, ο ασθενής

συνέρχεται χωρίς κανένα αξιόλογο κλινικό συνέρχεται χωρίς κανένα αξιόλογο κλινικό

κατάλοιπο εγκεφαλικής βλάβης. (Διότι κατάλοιπο εγκεφαλικής βλάβης. (Διότι ο φλοιός ο φλοιός

του εγκεφάλου μπορεί να παραμείνει χωρίς του εγκεφάλου μπορεί να παραμείνει χωρίς

οξυγόνο μόνο μέχρι λεπτάοξυγόνο μόνο μέχρι λεπτά, χωρίς να πάθει μη , χωρίς να πάθει μη

αναστρέψιμες αλλοιώσεις, αν και αυτό δεν είναι αναστρέψιμες αλλοιώσεις, αν και αυτό δεν είναι

απόλυτο). απόλυτο).

Εάν αποκατασταθεί η καρδιακή Εάν αποκατασταθεί η καρδιακή

λειτουργία μετά το πέρας του λειτουργία μετά το πέρας του

διαστήματος τούτου, αλλά διαστήματος τούτου, αλλά σε χρόνο όχι σε χρόνο όχι

περισσότερο από 6-7 λεπτά από την περισσότερο από 6-7 λεπτά από την

αρχή της διακοπής τηςαρχή της διακοπής της, τότε ο ασθενής , τότε ο ασθενής

επανέρχεται μεν, υπό την έννοια ότι επανέρχεται μεν, υπό την έννοια ότι

μπορεί να αναπνέει και πάλι μόνος του, μπορεί να αναπνέει και πάλι μόνος του,

αλλά με καταστραμμένο το φλοιό του αλλά με καταστραμμένο το φλοιό του

εγκεφάλου και, επομένως, εγκεφάλου και, επομένως, χωρίς χωρίς

συνείδησησυνείδηση

((φλοιώδης θάνατος ή «φυτό»φλοιώδης θάνατος ή «φυτό»).).

Εάν δεν επιτευχθεί η επάνοδος της Εάν δεν επιτευχθεί η επάνοδος της

καρδιακής λειτουργίας μέσα καρδιακής λειτουργίας μέσα στο στο

ανωτέρω χρονικό διάστημα, τότε ανωτέρω χρονικό διάστημα, τότε

αποδιοργανώνεται ολόκληρος ο αποδιοργανώνεται ολόκληρος ο

εγκέφαλοςεγκέφαλος (εγκεφαλικά ημισφαίρια, (εγκεφαλικά ημισφαίρια,

εγκεφαλικό στέλεχος και εγκεφαλικό στέλεχος και

παρεγκεφαλίδα) και οι γιατροί παρεγκεφαλίδα) και οι γιατροί

εγκαταλείπουν κάθε περαιτέρω εγκαταλείπουν κάθε περαιτέρω

προσπάθεια ανάνηψης, διότι το άτομο προσπάθεια ανάνηψης, διότι το άτομο

είναι είναι οριστικώς και αμετακλήτως νεκρό, οριστικώς και αμετακλήτως νεκρό,

αφού επήλθε η πλήρης καταστροφή του αφού επήλθε η πλήρης καταστροφή του

εγκεφάλουεγκεφάλου ( (εγκεφαλικός θάνατοςεγκεφαλικός θάνατος).).

ΑμέσωςΑμέσως μετά τον εγκεφαλικό θάνατο μετά τον εγκεφαλικό θάνατο

επακολουθεί, λόγω μη οξυγόνωσης, και επακολουθεί, λόγω μη οξυγόνωσης, και

η νέκρωση των υπόλοιπων οργάνων του η νέκρωση των υπόλοιπων οργάνων του

σώματοςσώματος, με της εξής σειρά, λόγω , με της εξής σειρά, λόγω

διαφορετικής ευαισθησίας τους στην διαφορετικής ευαισθησίας τους στην

έλλειψη οξυγόνου (ανοξία): έλλειψη οξυγόνου (ανοξία):

καρδιά, νεφροί, πνεύμονες, ήπαρ, καρδιά, νεφροί, πνεύμονες, ήπαρ,

υπόλοιπα όργανα και, τελικά, το δέρμα υπόλοιπα όργανα και, τελικά, το δέρμα

((βιολογικός θάνατοςβιολογικός θάνατος).).

Σ’ αυτήν την περίπτωση Σ’ αυτήν την περίπτωση εγκεφαλικού θανάτουεγκεφαλικού θανάτου και, πολύ και, πολύ

περισσότερο, επί περισσότερο, επί βιολογικού θανάτουβιολογικού θανάτου, που επήλθε από , που επήλθε από

προηγηθείσα διακοπή της καρδιακής και αναπνευστικής προηγηθείσα διακοπή της καρδιακής και αναπνευστικής

λειτουργίας, λειτουργίας, δεν μπορεί να γίνει μεταμόσχευση ζωτικών δεν μπορεί να γίνει μεταμόσχευση ζωτικών

(συμπαγών) οργάνων(συμπαγών) οργάνων (καρδιά, πνεύμονες, ήπαρ κ.τ.λ.), (καρδιά, πνεύμονες, ήπαρ κ.τ.λ.),

διότι αυτά τα όργανα είναι πια καταστραμμένα από την διότι αυτά τα όργανα είναι πια καταστραμμένα από την

ανοξία. Για τον ανοξία. Για τον κλινικά νεκρό και το «φυτό»κλινικά νεκρό και το «φυτό» δεν τίθεται δεν τίθεται

θέμα προς συζήτηση, διότι είναι εν ζωή. θέμα προς συζήτηση, διότι είναι εν ζωή.

Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να συμβεί Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να συμβεί

το αντίστροφο, να το αντίστροφο, να προηγηθεί, δηλαδή, ο προηγηθεί, δηλαδή, ο

θάνατος του εγκεφάλου και να θάνατος του εγκεφάλου και να

επακολουθήσει η διακοπή της επακολουθήσει η διακοπή της

αναπνευστικής και καρδιακής αναπνευστικής και καρδιακής

λειτουργίας,λειτουργίας, όπως συμβαίνει σε βαριές όπως συμβαίνει σε βαριές

κρανιο-εγκεφαλικές κακώσεις από κρανιο-εγκεφαλικές κακώσεις από

τροχαία ατυχήματα, αυτόματη τροχαία ατυχήματα, αυτόματη

εγκεφαλική αιμορραγία κ.τ.λ.εγκεφαλική αιμορραγία κ.τ.λ.

Εάν ο θάνατος του ατόμου από αυτές τις Εάν ο θάνατος του ατόμου από αυτές τις

αιτίες επέλθει ακαριαίωςαιτίες επέλθει ακαριαίως ή πριν ή πριν

προλάβουν να το μεταφέρουν σε προλάβουν να το μεταφέρουν σε

Μονάδα εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) και Μονάδα εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) και

πάλι δεν υπάρχει θέμα δωρεάς ζωτικών πάλι δεν υπάρχει θέμα δωρεάς ζωτικών

οργάνων, διότι οργάνων, διότι τα όργανα αυτά, εφόσον τα όργανα αυτά, εφόσον

δεν αιματώνονται (δεν οξυγονώνονται), δεν αιματώνονται (δεν οξυγονώνονται),

καταστρέφονταικαταστρέφονται σε πολύ σύντομο σε πολύ σύντομο

χρονικό διάστημα και, ως εκ τούτου, χρονικό διάστημα και, ως εκ τούτου,

είναι ακατάλληλα προς μεταμόσχευση.είναι ακατάλληλα προς μεταμόσχευση.

Σε πολλές περιπτώσεις, όμως, ο ασθενής Σε πολλές περιπτώσεις, όμως, ο ασθενής

μεταφέρεται σε ΜΕΘ ναι μεν μεταφέρεται σε ΜΕΘ ναι μεν σε κώμα, αλλά σε κώμα, αλλά

ζωντανόςζωντανός ακόμα. Εν τω μεταξύ, η εγκεφαλική ακόμα. Εν τω μεταξύ, η εγκεφαλική

αιμορραγία συνεχίζεται, το εγκεφαλικό οίδημα αιμορραγία συνεχίζεται, το εγκεφαλικό οίδημα

επιδεινώνεται και συχνά, τελικά, επέρχεται επιδεινώνεται και συχνά, τελικά, επέρχεται η η

καταστροφή ολοκλήρου του εγκεφάλου, με καταστροφή ολοκλήρου του εγκεφάλου, με

επακόλουθο τη διακοπή της αναπνοής και της επακόλουθο τη διακοπή της αναπνοής και της

κυκλοφορίαςκυκλοφορίας..

Στα άτομα αυτά παρέχεται σήμερα Στα άτομα αυτά παρέχεται σήμερα η η

δυνατότητα διατήρησης της αναπνοής και της δυνατότητα διατήρησης της αναπνοής και της

κυκλοφορίας, για λίγες ώρες ή μερικά 24ωρα, κυκλοφορίας, για λίγες ώρες ή μερικά 24ωρα,

με τεχνητά μέσαμε τεχνητά μέσα (αναπνευστήρας, οροί, (αναπνευστήρας, οροί,

φάρμακα). Αφού αποκλειστούν άλλες φάρμακα). Αφού αποκλειστούν άλλες

συνυπάρχουσες αναστρέψιμες καταστάσεις, συνυπάρχουσες αναστρέψιμες καταστάσεις,

που μπορούν να δημιουργήσουν άπνοια, όπως που μπορούν να δημιουργήσουν άπνοια, όπως

δηλητηρίαση από βαρβιτουρικά φάρμακα, δηλητηρίαση από βαρβιτουρικά φάρμακα,

υποθερμία, υπερβολική κατανάλωση υποθερμία, υπερβολική κατανάλωση

οινοπνεύματος κ.τ.λ., υπάρχει οινοπνεύματος κ.τ.λ., υπάρχει απόλυτη ένδειξηαπόλυτη ένδειξη

εγκεφαλικού θανάτουεγκεφαλικού θανάτου και και ακολουθούν ειδικές ακολουθούν ειδικές

κλινικές και εργαστηριακές δοκιμασίεςκλινικές και εργαστηριακές δοκιμασίες για την για την

επιβεβαίωσή του.επιβεβαίωσή του.

Οι κλινικές δοκιμασίες είναι απολύτως ασφαλείς και Οι κλινικές δοκιμασίες είναι απολύτως ασφαλείς και

επαρκείς στη διάγνωση του επαρκείς στη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτουεγκεφαλικού θανάτου, υπό , υπό

την προϋπόθεση ότι θα τηρηθούν με σχολαστική την προϋπόθεση ότι θα τηρηθούν με σχολαστική

ακρίβεια οι διαδικασίες που απαιτούνται για να ακρίβεια οι διαδικασίες που απαιτούνται για να

διεκπεραιωθούν. Οι εργαστηριακές δεν είναι διεκπεραιωθούν. Οι εργαστηριακές δεν είναι

απαραίτητες. απαραίτητες. Οι δοκιμασίες αυτές επιτελούνται Οι δοκιμασίες αυτές επιτελούνται

τουλάχιστον 24 ώρες μετά την έναρξη του κώματος και τουλάχιστον 24 ώρες μετά την έναρξη του κώματος και

μάλιστα δύο φορές, για να αποκλειστεί και η παραμικρή μάλιστα δύο φορές, για να αποκλειστεί και η παραμικρή

πιθανότητα λάθουςπιθανότητα λάθους, και το χρονικό διάστημα μεταξύ , και το χρονικό διάστημα μεταξύ

των δύο ελέγχων δεν μπορεί να είναι μικρότερο των 8 των δύο ελέγχων δεν μπορεί να είναι μικρότερο των 8

ωρών.ωρών.

Η διάγνωση του Η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτουεγκεφαλικού θανάτου

τίθεται από τρεις γιατρούς ειδικούς και τίθεται από τρεις γιατρούς ειδικούς και

έμπειρους σ’ αυτό το θέμα, οι οποίοι δεν έμπειρους σ’ αυτό το θέμα, οι οποίοι δεν

ανήκουν σε καμία μεταμοσχευτική ανήκουν σε καμία μεταμοσχευτική

ομάδα και οι οποίοι είναι: ομάδα και οι οποίοι είναι:

α) ο θεράπων ιατρός (εντατικολόγος) του α) ο θεράπων ιατρός (εντατικολόγος) του

«ασθενούς», «ασθενούς»,

β) ένας νευρολόγος ή νευροχειρουργός β) ένας νευρολόγος ή νευροχειρουργός

γ) ένας αναισθησιολόγος.γ) ένας αναισθησιολόγος.

Η ομόφωνη γνώμη αυτών των γιατρών Η ομόφωνη γνώμη αυτών των γιατρών

στη διάγνωση του στη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτουεγκεφαλικού θανάτου

είναι εκ των ων ουκ άνευ. Η διάγνωση του είναι εκ των ων ουκ άνευ. Η διάγνωση του

εγκεφαλικού θανάτου ταυτίζεται με τη εγκεφαλικού θανάτου ταυτίζεται με τη

διάγνωση του θανάτου του εγκεφαλικού διάγνωση του θανάτου του εγκεφαλικού

στελέχουςστελέχους και γι’ αυτό οι κλινικο- και γι’ αυτό οι κλινικο-

εργαστηριακές δοκιμασίες ελέγχουν εργαστηριακές δοκιμασίες ελέγχουν

ακριβώς τη λειτουργικότητα αυτού του ακριβώς τη λειτουργικότητα αυτού του

καθοριστικής σημασίας, για τη ζωή, καθοριστικής σημασίας, για τη ζωή,

τμήματος του Κεντρικού Νευρικού τμήματος του Κεντρικού Νευρικού

Συστήματος.Συστήματος.

Το εγκεφαλικό στέλεχοςΤο εγκεφαλικό στέλεχος, στο οποίο, μεταξύ , στο οποίο, μεταξύ

άλλων, έχει την έδρα του και το κέντρο της άλλων, έχει την έδρα του και το κέντρο της

αναπνοής, βρίσκεται μεταξύ του προσθίου (του αναπνοής, βρίσκεται μεταξύ του προσθίου (του

κυρίως) εγκεφαλικού και του νωτιαίου μυελού. κυρίως) εγκεφαλικού και του νωτιαίου μυελού.

Το εγκεφαλικό στέλεχος αποτελείται από: α) το Το εγκεφαλικό στέλεχος αποτελείται από: α) το

μέσο εγκέφαλο, β)τη γέφυρα του εγκεφάλου και μέσο εγκέφαλο, β)τη γέφυρα του εγκεφάλου και

γ) τον προμήκη μυελό.γ) τον προμήκη μυελό.

««Ο θάνατος του εγκεφαλικού Ο θάνατος του εγκεφαλικού

στελέχουςστελέχους είναι συνθήκη επαρκής είναι συνθήκη επαρκής

και αναγκαία για να χαρακτηριστεί και αναγκαία για να χαρακτηριστεί

ολόκληρος ο ολόκληρος ο εγκέφαλος νεκρόςεγκέφαλος νεκρός», »,

όπως καθορίζει η απόφαση 9 της όπως καθορίζει η απόφαση 9 της

21ης Ολομέλειας του Κεντρικού 21ης Ολομέλειας του Κεντρικού

Συμβουλίου Υγείας Συμβουλίου Υγείας (Κ.Ε.Σ.Υ.), που (Κ.Ε.Σ.Υ.), που

συνήλθε στις 20/3/85συνήλθε στις 20/3/85 και η οποία, και η οποία,

μεταξύ άλλων, καθόρισε τα μεταξύ άλλων, καθόρισε τα

κριτήρια ελέγχου της κριτήρια ελέγχου της

λειτουργικότητας του εγκεφαλικού λειτουργικότητας του εγκεφαλικού

στελέχους.στελέχους.

Επομένως, ο θάνατος του Επομένως, ο θάνατος του

εγκεφαλικού στελέχους δεν πρέπει εγκεφαλικού στελέχους δεν πρέπει

να συγχέεται με την να συγχέεται με την

προαναφερθείσα «φυτική προαναφερθείσα «φυτική

κατάστασηκατάσταση» (φλοιώδης θάνατος), » (φλοιώδης θάνατος),

κατά την οποία ναι μεν υπάρχει κατά την οποία ναι μεν υπάρχει

απώλεια των «υψηλότερων»απώλεια των «υψηλότερων»

εγκεφαλικώνεγκεφαλικών λειτουργιών, αλλά το λειτουργιών, αλλά το

εγκεφαλικό στέλεχος εξακολουθεί εγκεφαλικό στέλεχος εξακολουθεί

να λειτουργεί και να συντηρεί την να λειτουργεί και να συντηρεί την

αναπνοή και την κυκλοφορία.αναπνοή και την κυκλοφορία.

Το άτομο – «φυτό», εφόσον μπορεί να Το άτομο – «φυτό», εφόσον μπορεί να

αναπνέει από μόνο του, δεν θεωρείται αναπνέει από μόνο του, δεν θεωρείται

νεκρό και νεκρό και οι γιατροί θα προσπαθήσουν οι γιατροί θα προσπαθήσουν

να το κρατήσουν στη ζωήνα το κρατήσουν στη ζωή όσο είναι όσο είναι

δυνατόν, με όλα τα μέσα που διαθέτουν.δυνατόν, με όλα τα μέσα που διαθέτουν.

Βεβαίως, Βεβαίως, ύστερα από κάποιο χρονικό ύστερα από κάποιο χρονικό

διάστημα, ο ασθενής θα καταλήξει σε θάνατοδιάστημα, ο ασθενής θα καταλήξει σε θάνατο

από πνευμονική εμβολή, υποστατική από πνευμονική εμβολή, υποστατική

πνευμονία και πλήθος άλλων επιπλοκών, πνευμονία και πλήθος άλλων επιπλοκών,

στις οποίες προδιαθέτει η «φυτική» στις οποίες προδιαθέτει η «φυτική»

κατάσταση. Επίσης, κατ’ ουδένα τρόπο κατάσταση. Επίσης, κατ’ ουδένα τρόπο

πρέπει ο εγκεφαλικά νεκρός να αποκαλείται πρέπει ο εγκεφαλικά νεκρός να αποκαλείται

(όπως συνήθως ακούμε) κλινικά νεκρός.(όπως συνήθως ακούμε) κλινικά νεκρός.

Ενώ λοιπόν, για την ιατρική και τη νομική επιστήμη, ο Ενώ λοιπόν, για την ιατρική και τη νομική επιστήμη, ο

θάνατος είναι ένας και ορίζεται ως «η ανεπανόρθωτη θάνατος είναι ένας και ορίζεται ως «η ανεπανόρθωτη

απώλεια της ικανότητας για συνείδηση, σε συνδυασμό με απώλεια της ικανότητας για συνείδηση, σε συνδυασμό με

την ανεπανόρθωτη απώλεια της ικανότητας για αυτόματη την ανεπανόρθωτη απώλεια της ικανότητας για αυτόματη

αναπνοή»,αναπνοή», για τον περισσότερο κόσμο υπάρχουν για τον περισσότερο κόσμο υπάρχουν

αμφιβολίες, διότι η δυνατότητα, σε μερικές περιπτώσεις, αμφιβολίες, διότι η δυνατότητα, σε μερικές περιπτώσεις,

τεχνητής υποστήριξης αναπνοής – κυκλοφορίας τεχνητής υποστήριξης αναπνοής – κυκλοφορίας

δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι ο άνθρωπος εξακολουθεί δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι ο άνθρωπος εξακολουθεί

να ζει.να ζει.

Δεν είναι, ομολογουμένως, εύκολο Δεν είναι, ομολογουμένως, εύκολο να να

κατανοήσει ο μη γιατρός ότι είναι νεκρό κατανοήσει ο μη γιατρός ότι είναι νεκρό

ένα άτομο του οποίου το σώμα είναι ζεστό,ένα άτομο του οποίου το σώμα είναι ζεστό,

η αναπνοή του διατηρείται, έστω και η αναπνοή του διατηρείται, έστω και

τεχνητά, και η καρδιά του συνεχίζει να τεχνητά, και η καρδιά του συνεχίζει να

χτυπά.χτυπά.

Η σύνδεση του ήδη φορτισμένου Η σύνδεση του ήδη φορτισμένου

συναισθηματικά συναισθηματικά όρου «εγκεφαλικός θάνατος» όρου «εγκεφαλικός θάνατος»

με τις μεταμοσχεύσειςμε τις μεταμοσχεύσεις δημιούργησε νέες δημιούργησε νέες

αμφιβολίες και πρόσθεσε νέα ερωτήματα. Όμως, αμφιβολίες και πρόσθεσε νέα ερωτήματα. Όμως,

ο δρόμος για τις μεταμοσχεύσεις άνοιξε μόνο με ο δρόμος για τις μεταμοσχεύσεις άνοιξε μόνο με

αυτή τη δυνατότητα της σύγχρονης ιατρικής, αυτή τη δυνατότητα της σύγχρονης ιατρικής,

δηλαδή μετά τη δηλαδή μετά τη δημιουργία των ΜΕΘ, όταν για δημιουργία των ΜΕΘ, όταν για

πρώτη φορά διαπιστώθηκε το φαινόμενο να πρώτη φορά διαπιστώθηκε το φαινόμενο να

είναι δυνατή η διατήρηση της αναπνοής και της είναι δυνατή η διατήρηση της αναπνοής και της

κυκλοφορίας για κάποιο μικρό χρονικό κυκλοφορίας για κάποιο μικρό χρονικό

διάστημαδιάστημα, σε ορισμένες περιπτώσεις θανάτου., σε ορισμένες περιπτώσεις θανάτου.

Στα ιατρικά χρονικά δεν υπάρχει ούτε μια Στα ιατρικά χρονικά δεν υπάρχει ούτε μια

περίπτωση επανόδου στη ζωή ατόμου που περίπτωση επανόδου στη ζωή ατόμου που

χαρακτηρίστηκε εγκεφαλικά νεκρό.χαρακτηρίστηκε εγκεφαλικά νεκρό. Εφόσον τεθεί η Εφόσον τεθεί η

διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου, δεν έχει διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου, δεν έχει

κανένα νόημα η περαιτέρω σύνδεση του νεκρού με κανένα νόημα η περαιτέρω σύνδεση του νεκρού με

τον αναπνευστήρα, εκτός από την περίπτωση που τον αναπνευστήρα, εκτός από την περίπτωση που

υπάρχει συναίνεση των συγγενών για δωρεά υπάρχει συναίνεση των συγγενών για δωρεά

οργάνων του θανόντος, οπότε η αποσύνδεση οργάνων του θανόντος, οπότε η αποσύνδεση

μπορεί να καθυστερήσει, για λίγες ώρες ακόμα έως μπορεί να καθυστερήσει, για λίγες ώρες ακόμα έως

ότου γίνει η αφαίρεση των οργάνων.ότου γίνει η αφαίρεση των οργάνων.

Η αποσύνδεση από τον αναπνευστήρα σε Η αποσύνδεση από τον αναπνευστήρα σε

αυτή την περίπτωση, δεν έχει καμία σχέση αυτή την περίπτωση, δεν έχει καμία σχέση

με την ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ, όπως πολλοί θεωρούν, με την ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ, όπως πολλοί θεωρούν,

διότι δεν μπορεί να γίνει «ευθανασία» σε διότι δεν μπορεί να γίνει «ευθανασία» σε

ένα ήδη νεκρό άτομο.ένα ήδη νεκρό άτομο.

Τέτοιο θέμα είναι δυνατόν να προκύψει (;!)Τέτοιο θέμα είναι δυνατόν να προκύψει (;!) σε άλλες σε άλλες

περιπτώσεις μηχανικής (τεχνητής) υποστήριξης της περιπτώσεις μηχανικής (τεχνητής) υποστήριξης της

αναπνοής,αναπνοής, όπως π.χ. στην πλήρη, μη αναστρέψιμη, όπως π.χ. στην πλήρη, μη αναστρέψιμη,

τετραπληγία, από διατομή του νωτιαίου μυελού, τετραπληγία, από διατομή του νωτιαίου μυελού,

οποιασδήποτε αιτιολογίας, στο ύψος στης οποιασδήποτε αιτιολογίας, στο ύψος στης

αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης, η οποία αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης, η οποία

έχει ως επακόλουθο την παράλυση του ασθενούς έχει ως επακόλουθο την παράλυση του ασθενούς

από τον αυχένα και κάτω και, ως εκ τούτου, την από τον αυχένα και κάτω και, ως εκ τούτου, την

απόλυτη αδυναμία του για αυτόνομη αναπνοή, λόγω απόλυτη αδυναμία του για αυτόνομη αναπνοή, λόγω

παράλυσης και των αναπνευστικών μυών.παράλυσης και των αναπνευστικών μυών.

Όμως, ο πάσχων από τετραπληγία είναι Όμως, ο πάσχων από τετραπληγία είναι

βαρύτατα ασθενής και όχι νεκρός, βαρύτατα ασθενής και όχι νεκρός, διότι ο διότι ο

εγκέφαλός του (στον οποίο έχει τη εγκέφαλός του (στον οποίο έχει τη

βιολογική της έδρα η ανθρώπινη βιολογική της έδρα η ανθρώπινη

προσωπικότητα),προσωπικότητα), εφόσον είναι ανέπαφος, εφόσον είναι ανέπαφος,

εξακολουθεί να λειτουργεί.εξακολουθεί να λειτουργεί.

Το πρόβλημα της ευθανασία (είτε Το πρόβλημα της ευθανασία (είτε

«ενεργητικής» είτε «παθητικής») που κατά «ενεργητικής» είτε «παθητικής») που κατά

καιρούς έρχεται στο προσκήνιο, είναι σύνθετο καιρούς έρχεται στο προσκήνιο, είναι σύνθετο

και πολύπλοκοκαι πολύπλοκο και δεν μπορεί να λυθεί εύκολα και δεν μπορεί να λυθεί εύκολα

με ένα ναι ή όχι. Τα υπέρ και κατά της με ένα ναι ή όχι. Τα υπέρ και κατά της

επιχειρηματολογίας που προβάλλεται από τους επιχειρηματολογίας που προβάλλεται από τους

υποστηρικτές της κάθε άποψης είναι πολλά και υποστηρικτές της κάθε άποψης είναι πολλά και

σοβαρά και αποτελούν αντικείμενο ξεχωριστό. σοβαρά και αποτελούν αντικείμενο ξεχωριστό.

Θα παραθέσω μόνο τα Θα παραθέσω μόνο τα ΑΚΟΛΟΥΘΑ:ΑΚΟΛΟΥΘΑ:

Ο γιατρός, βεβαίως, είναι ταγμένος, μέχρι Ο γιατρός, βεβαίως, είναι ταγμένος, μέχρι

την τελευταία στιγμή, να δίνει τις μάχες του την τελευταία στιγμή, να δίνει τις μάχες του

εναντίον της αρρώστιας και του θανάτουεναντίον της αρρώστιας και του θανάτου, ,

εξαντλώντας κάθε δυνατότητα που του εξαντλώντας κάθε δυνατότητα που του

προσφέρει η επιστήμη του, ακόμα και όταν προσφέρει η επιστήμη του, ακόμα και όταν

έχει χαθεί πλέον κάθε ελπίδα για τον ασθενή.έχει χαθεί πλέον κάθε ελπίδα για τον ασθενή.

Από την άλλη πλευρά, όμως η εξέλιξη της ιατρικής Από την άλλη πλευρά, όμως η εξέλιξη της ιατρικής

τεχνολογίας ιδίως τα τελευταία χρόνια, έχει οδηγήσει στην τεχνολογίας ιδίως τα τελευταία χρόνια, έχει οδηγήσει στην

πλήρη πλήρη «ΙΑΤΡΙΚΟΠΟΙΗΣΗ»«ΙΑΤΡΙΚΟΠΟΙΗΣΗ» του θανάτου. Κανείς δεν πεθαίνει του θανάτου. Κανείς δεν πεθαίνει

πια στο σπίτι του, έχοντας τη συμπαράσταση των πια στο σπίτι του, έχοντας τη συμπαράσταση των

συγγενών και των φίλων του, αλλά μέσα σε ψυχρούς συγγενών και των φίλων του, αλλά μέσα σε ψυχρούς

θαλάμους ΜΕΘ, γεμάτους με μηχανήματα και συναγερμούς θαλάμους ΜΕΘ, γεμάτους με μηχανήματα και συναγερμούς

που θυμίζουν εργαστήρια της που θυμίζουν εργαστήρια της NASANASA..

Η τεχνοκρατική ιατρική είναι δυνατόν, πολλές Η τεχνοκρατική ιατρική είναι δυνατόν, πολλές

φορές να κρατήσει στη ζωή , για μέρες ή μήνες, φορές να κρατήσει στη ζωή , για μέρες ή μήνες,

ασθενείς οι οποίοι είναι, πέραν πάσης ασθενείς οι οποίοι είναι, πέραν πάσης

αμφιβολίας, καταδικασμένοι σε θάνατοαμφιβολίας, καταδικασμένοι σε θάνατο, ,

υποβάλλοντας όχι μόνον αυτούς, αλλά και τους υποβάλλοντας όχι μόνον αυτούς, αλλά και τους

συγγενείς τους σε φοβερές, απίστευτες συγγενείς τους σε φοβερές, απίστευτες

ταλαιπωρίες (όχι σπάνια, κυριολεκτικά, ταλαιπωρίες (όχι σπάνια, κυριολεκτικά,

διαλύονται οικογένειες) με συνέπεια να διαλύονται οικογένειες) με συνέπεια να

εγείρονται ηθικά, φιλοσοφικά, κοινωνικά και εγείρονται ηθικά, φιλοσοφικά, κοινωνικά και

πολλά άλλα προβλήματα.πολλά άλλα προβλήματα.

Οι γιατροί, ιδίως οι νοσοκομειακοί, βιώνοντας Οι γιατροί, ιδίως οι νοσοκομειακοί, βιώνοντας

συνεχώς τον ανθρώπινο πόνο, βρίσκονται, σχεδόν συνεχώς τον ανθρώπινο πόνο, βρίσκονται, σχεδόν

καθημερινά, απέναντι σε αυτό το δίλημμα. καθημερινά, απέναντι σε αυτό το δίλημμα. Ποια είναι Ποια είναι

η ποιότητα της ζωής αυτού του ασθενούς, η η ποιότητα της ζωής αυτού του ασθενούς, η

αξιοπρέπειά του ως ατόμου,αξιοπρέπειά του ως ατόμου, που υποφέρει διάφορους που υποφέρει διάφορους

καθετήρες τρέφεται παρεντερικά, υποβάλλεται σε καθετήρες τρέφεται παρεντερικά, υποβάλλεται σε

απανωτές χειρουργικές επεμβάσεις, ακτινοβολίες, απανωτές χειρουργικές επεμβάσεις, ακτινοβολίες,

χημειοθεραπείες και μύρια όσα αλλά μαρτύρια, με χημειοθεραπείες και μύρια όσα αλλά μαρτύρια, με

μόνο σκοπό μια πολύ μικρή παράταση της ζωής του;μόνο σκοπό μια πολύ μικρή παράταση της ζωής του;

Η παρεμβατική ιατρική κάνει θαύματαΗ παρεμβατική ιατρική κάνει θαύματα σε σε

πολλές άλλες περιπτώσειςπολλές άλλες περιπτώσεις. Οι μεταμοσχεύσεις . Οι μεταμοσχεύσεις

ιστών και οργάνων, οι επεμβάσεις ιστών και οργάνων, οι επεμβάσεις

παράκαμψης (παράκαμψης (by-pass)by-pass), η αιμοκάθαρση και , η αιμοκάθαρση και

πλείστες όσες άλλες θεραπευτικές πλείστες όσες άλλες θεραπευτικές

παρεμβάσεις αποκατάστασης και παρεμβάσεις αποκατάστασης και

υποκατάστασης τα αποδεικνύουν καθημερινά.υποκατάστασης τα αποδεικνύουν καθημερινά.

Πρέπει, όμως, ή δεν πρέπει Πρέπει, όμως, ή δεν πρέπει να υπάρξουν να υπάρξουν

όρια στην παρέμβαση στις ανίατες όρια στην παρέμβαση στις ανίατες

καταστάσειςκαταστάσεις, ποιος θα τα καθορίσει, με ποια , ποιος θα τα καθορίσει, με ποια

κριτήρια και ποιος θα μας προφυλάξει από κριτήρια και ποιος θα μας προφυλάξει από

την κατάχρηση και την υπέρβαση, παρά τις την κατάχρηση και την υπέρβαση, παρά τις

όποιες καλές προθέσεις του νομοθέτη;όποιες καλές προθέσεις του νομοθέτη;

Πολλές φορές οι συγγενείς συγκατατίθενται στη δωρεά Πολλές φορές οι συγγενείς συγκατατίθενται στη δωρεά

οργάνων οργάνων αμέσως μετά την επέλευση του καρδιακού αμέσως μετά την επέλευση του καρδιακού

θανάτου, αλλά τότε είναι πια αργά, διότι τα όργανα θανάτου, αλλά τότε είναι πια αργά, διότι τα όργανα

είναι ακατάλληλα προς μεταμόσχευση.είναι ακατάλληλα προς μεταμόσχευση. Σε αυτή την Σε αυτή την

περίπτωση μόνο κερατοειδείς χιτώνες, δερματικά και περίπτωση μόνο κερατοειδείς χιτώνες, δερματικά και

οστικά μοσχεύματα μπορούν να ληφθούν.οστικά μοσχεύματα μπορούν να ληφθούν.

Επομένως, πρέπει να καταστεί σαφές ότι το χρονικό Επομένως, πρέπει να καταστεί σαφές ότι το χρονικό

διάστημα, των λίγων ωρών ή ημερών, διάστημα, των λίγων ωρών ή ημερών, μεταξύ του μεταξύ του

εγκεφαλικού θανάτου, από πρωτοπαθή εγκεφαλική βλάβηεγκεφαλικού θανάτου, από πρωτοπαθή εγκεφαλική βλάβη

(ρήξη εγκεφαλικού ανευρύσματος κ.τ.λ.), και τις (ρήξη εγκεφαλικού ανευρύσματος κ.τ.λ.), και τις

επερχόμενης, αναπόφευκτης διακοπής της καρδιακής επερχόμενης, αναπόφευκτης διακοπής της καρδιακής

λειτουργίας δεν αποτελεί κάποια λειτουργίας δεν αποτελεί κάποια «γκρίζα ζώνη» «γκρίζα ζώνη»

διαβαθμίσεων θανάτουδιαβαθμίσεων θανάτου, κατά την οποία ο νεκρός είναι , κατά την οποία ο νεκρός είναι

«τόσο νεκρός» όσο χρειάζεται, για επιτραπεί η αφαίρεση «τόσο νεκρός» όσο χρειάζεται, για επιτραπεί η αφαίρεση

των ιστών και οργάνων, προς μεταμόσχευση, αλλά όχι και των ιστών και οργάνων, προς μεταμόσχευση, αλλά όχι και

«τόσο πολύ νεκρός», εάν δεν τεθεί θέμα προσφοράς «τόσο πολύ νεκρός», εάν δεν τεθεί θέμα προσφοράς

μοσχευμάτων.μοσχευμάτων.

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ, Ο ΘΑΝΑΤΟΣ,

όπως προαναφέρθηκε, είναι ένας, και μόνο όπως προαναφέρθηκε, είναι ένας, και μόνο

οι συνθήκες επέλευσης τους και τα κριτήρια οι συνθήκες επέλευσης τους και τα κριτήρια

της πιστοποίησης του διαφέρουν ανάλογα της πιστοποίησης του διαφέρουν ανάλογα

με την προηγηθείσα αιτία θανάτου.με την προηγηθείσα αιτία θανάτου.

Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, που Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, που ο θάνατος ο θάνατος

επέρχεται από προηγηθείσα διακοπή της καρδιακής επέρχεται από προηγηθείσα διακοπή της καρδιακής

λειτουργίαςλειτουργίας, από οιαδήποτε αιτία, η πιστοποίηση του γίνεται , από οιαδήποτε αιτία, η πιστοποίηση του γίνεται

κυρίως με το ηλεκτροκαρδιογράφημα, το οποίο συνεχίζει να κυρίως με το ηλεκτροκαρδιογράφημα, το οποίο συνεχίζει να

δείχνει καρδιακή παύλα, δηλαδή ευθεία δείχνει καρδιακή παύλα, δηλαδή ευθεία (ισοηλεκτρική) (ισοηλεκτρική)

γραμμήγραμμή, παρά τις προσπάθειας ανάνηψης , τουλάχιστον για , παρά τις προσπάθειας ανάνηψης , τουλάχιστον για

δέκα λεπτά της ώρας.δέκα λεπτά της ώρας.

Στις περιπτώσεις που ο ασθενείς απεβίωσε Στις περιπτώσεις που ο ασθενείς απεβίωσε

σε ΜΕΘ από σε ΜΕΘ από πρωτοπαθή εγκεφαλική βλάβηπρωτοπαθή εγκεφαλική βλάβη, ,

ο θάνατος πιστοποιείται ή πρέπει πάντοτε ο θάνατος πιστοποιείται ή πρέπει πάντοτε

να πιστοποιείται με τις δοκιμασίες (να πιστοποιείται με τις δοκιμασίες (tests),tests),

που ελέγχουν τη λειτουργικότητα του που ελέγχουν τη λειτουργικότητα του

εγκεφάλου, ανεξάρτητα από το εάν θα εγκεφάλου, ανεξάρτητα από το εάν θα

επακολουθήσει ή όχι μεταμόσχευση.επακολουθήσει ή όχι μεταμόσχευση.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ, δυνητικός δότης ιστών και ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ, δυνητικός δότης ιστών και

συμπαγών οργάνων και μόνο το άτομο που συμπαγών οργάνων και μόνο το άτομο που

απεβίωσε από πρωτοπαθή εγκεφαλική βλάβη απεβίωσε από πρωτοπαθή εγκεφαλική βλάβη

και την ώρα του θανάτου του βρισκόταν σε και την ώρα του θανάτου του βρισκόταν σε

ΜΕΘΜΕΘ, δηλαδή το νεκρό άτομο, του οποίου τα , δηλαδή το νεκρό άτομο, του οποίου τα

υπόλοιπα όργανα, πλην του εγκεφάλου, υπόλοιπα όργανα, πλην του εγκεφάλου,

εξακολουθούν για λίγο χρονικό διάστημα να εξακολουθούν για λίγο χρονικό διάστημα να

ζουν, διότι αιματώνονται (οξυγονώνονται) με ζουν, διότι αιματώνονται (οξυγονώνονται) με

τεχνητά μέσα.τεχνητά μέσα.

Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις θανάτουΣε όλες τις άλλες περιπτώσεις θανάτου – –

από οποιαδήποτε αιτία και σε οποιονδήποτε από οποιαδήποτε αιτία και σε οποιονδήποτε

άλλον, πλην της ΜΕΘ χώρο – άλλον, πλην της ΜΕΘ χώρο – δεν τίθεται δεν τίθεται

θέμα δωρεάς οργάνων, παρά μόνον ιστών,θέμα δωρεάς οργάνων, παρά μόνον ιστών,

οι οποίοι όμως πρέπει να αφαιρεθούν εντός οι οποίοι όμως πρέπει να αφαιρεθούν εντός

8-10 ωρών, αν και αυτό είναι πρακτικά 8-10 ωρών, αν και αυτό είναι πρακτικά

ανέφικτο, για διάφορους λόγους.ανέφικτο, για διάφορους λόγους.

Ο ΔΟΤΗΣ δεν πρέπει να συγχέεται με το Ο ΔΟΤΗΣ δεν πρέπει να συγχέεται με το

ΔΩΡΗΤΗΔΩΡΗΤΗ. Δωρητής είναι το άτομο που έχει . Δωρητής είναι το άτομο που έχει

δηλώσει γραπτώς της επιθυμία του να γίνει δηλώσει γραπτώς της επιθυμία του να γίνει

δότης ιστών και οργάνων ύστερα από το δότης ιστών και οργάνων ύστερα από το

θάνατό του, εφόσον υπάρξουν οι θάνατό του, εφόσον υπάρξουν οι

κατάλληλες προϋποθέσεις και , ως εκ κατάλληλες προϋποθέσεις και , ως εκ

τούτου, είναι κάτοχος της σχετικής κάρτας.τούτου, είναι κάτοχος της σχετικής κάρτας.

Από εκατοντάδες δωρητές, τελικά, Από εκατοντάδες δωρητές, τελικά, ένας θα ένας θα

γίνει δότηςγίνει δότης (η αναλογία δεν είναι 1 προς 1), (η αναλογία δεν είναι 1 προς 1),

διότι η πιθανότητα θανάτου, κάτω από τις διότι η πιθανότητα θανάτου, κάτω από τις

προαναφερθείσες συνθήκες, είναι, σχετικά, προαναφερθείσες συνθήκες, είναι, σχετικά,

πολύ μικρή.πολύ μικρή.

Επίσης, Επίσης, πολλοί δότες δεν υπήρξαν ποτέ πολλοί δότες δεν υπήρξαν ποτέ

τυπικά, δωρητέςτυπικά, δωρητές. Έγιναν δότες διότι οι . Έγιναν δότες διότι οι

συγγενείς έδωσαν τη συγκατάθεσή τους, συγγενείς έδωσαν τη συγκατάθεσή τους,

θεωρώντας ότι το προσφιλές πρόσωπο που θεωρώντας ότι το προσφιλές πρόσωπο που

απεβίωσε (και του οποίου γνώριζαν τις απεβίωσε (και του οποίου γνώριζαν τις

φιλοσοφικές και τις άλλες περί ζωής φιλοσοφικές και τις άλλες περί ζωής

απόψεις του) δεν θα είχε αντίρρηση στην απόψεις του) δεν θα είχε αντίρρηση στην

προσφορά μοσχευμάτων.προσφορά μοσχευμάτων.

Οι δότες οργάνων, οι οποίοι απεβίωσαν σε Οι δότες οργάνων, οι οποίοι απεβίωσαν σε

ΜΕΘ από εγκεφαλική βλάβη και των οποίων η ΜΕΘ από εγκεφαλική βλάβη και των οποίων η

καρδιακή λειτουργία συντηρείται, τεχνητά, καρδιακή λειτουργία συντηρείται, τεχνητά,

αποκαλούνται διεθνώς αποκαλούνται διεθνώς heart-beating-donorsheart-beating-donors,,

δηλαδή οι δότες των οποίων η καρδιά δηλαδή οι δότες των οποίων η καρδιά

«χτυπά».«χτυπά».

Δότες που χτυπά η καρδιά τους ….Δότες που χτυπά η καρδιά τους ….

Σε πολλές χώρες, τα τελευταία χρόνια, Σε πολλές χώρες, τα τελευταία χρόνια,

καταβάλλονται προσπάθειες για καταβάλλονται προσπάθειες για

χρησιμοποίηση νεφρών και από χρησιμοποίηση νεφρών και από δότεςδότες που που

πεθαίνουν σε νοσοκομεία όχι μόνον από πεθαίνουν σε νοσοκομεία όχι μόνον από

εγκεφαλική βλάβη, αλλά και από άλλες εγκεφαλική βλάβη, αλλά και από άλλες

αιτίες και των οποίων η αιτίες και των οποίων η καρδιακή καρδιακή

λειτουργίαλειτουργία δεν μπορεί να διατηρηθεί με δεν μπορεί να διατηρηθεί με

τεχνητό τρόπο τεχνητό τρόπο non-heart-beating-donors.non-heart-beating-donors.

Αυτή η εναλλακτική λύση, η οποία μπορεί να αυξήσει κατά πολύ Αυτή η εναλλακτική λύση, η οποία μπορεί να αυξήσει κατά πολύ

τις μεταμοσχεύσεις νεφρού (διότι είναι κοινωνικά ευκολότερα τις μεταμοσχεύσεις νεφρού (διότι είναι κοινωνικά ευκολότερα

αποδεκτή και προκαλεί λιγότερους προβληματισμούς και ηθικού αποδεκτή και προκαλεί λιγότερους προβληματισμούς και ηθικού

ενδοιασμούς για δωρεά οργάνων στους συγγενείς των δοτών) – ενδοιασμούς για δωρεά οργάνων στους συγγενείς των δοτών) –

και η οποία δεν ισχύει για τα υπόλοιπα ζωτικά όργανα – απαιτεί και η οποία δεν ισχύει για τα υπόλοιπα ζωτικά όργανα – απαιτεί

πολλές προϋποθέσεις, μεταξύ των οποίων πολλές προϋποθέσεις, μεταξύ των οποίων 1) η άρτια οργάνωση 1) η άρτια οργάνωση

του μεταμοσχευτικού προγράμματος της χώρας και 2) η του μεταμοσχευτικού προγράμματος της χώρας και 2) η

ευαισθητοποίηση του ιατρικού – παραϊατρικού προσωπικού,ευαισθητοποίηση του ιατρικού – παραϊατρικού προσωπικού,

διότι οι νεφροί του δότη πρέπει να αφαιρεθούν αμέσως μετά τη διότι οι νεφροί του δότη πρέπει να αφαιρεθούν αμέσως μετά τη

διακοπή της καρδιακής λειτουργίας του, διαφορετικά διακοπή της καρδιακής λειτουργίας του, διαφορετικά

καταστρέφονται πολύ γρήγορα από την έλλειψη οξυγόνου.καταστρέφονται πολύ γρήγορα από την έλλειψη οξυγόνου.

Εξυπακούεται ότι Εξυπακούεται ότι στην περίπτωση του στην περίπτωση του

δυνητικού δότη θα γίνει κλινικός και δυνητικού δότη θα γίνει κλινικός και

εργαστηριακός έλεγχοςεργαστηριακός έλεγχος για να αποκλειστούν για να αποκλειστούν

τυχόν άλλες συνυπάρχουσες παθολογικές τυχόν άλλες συνυπάρχουσες παθολογικές

καταστάσεις, όπως νεοπλάσματα, καταστάσεις, όπως νεοπλάσματα, AIDSAIDS και και

διάφορα άλλα μεταδιδόμενα και μη διάφορα άλλα μεταδιδόμενα και μη

νοσήματα, που αποτελούν απόλυτη νοσήματα, που αποτελούν απόλυτη

αντένδειξη για δωρεά οργάνων και ιστών.αντένδειξη για δωρεά οργάνων και ιστών.

Επίσης, Επίσης, από τις μεταμοσχευτικές ομάδες από τις μεταμοσχευτικές ομάδες

θα κριθεί, βάσει παρακλινικών εξετάσεων, θα κριθεί, βάσει παρακλινικών εξετάσεων,

η καταλληλότητα ή όχι των η καταλληλότητα ή όχι των

προσφερόμενων οργάνων.προσφερόμενων οργάνων. Ένας βαρύς Ένας βαρύς

καπνιστής, 50 ετών, π.χ., μπορεί να είναι καπνιστής, 50 ετών, π.χ., μπορεί να είναι

ακατάλληλος για δωρεά ήπατος, ακατάλληλος για δωρεά ήπατος,

παγκρέατος, νεφρών και ιστών.παγκρέατος, νεφρών και ιστών.

Τα συμπαγή όργανα μετά την αφαίρεσή τους Τα συμπαγή όργανα μετά την αφαίρεσή τους

μεταφέρονται κάτω από συνθήκες ασηψίας και μεταφέρονται κάτω από συνθήκες ασηψίας και

κατάλληλης θερμοκρασίας και κατάλληλης θερμοκρασίας και

μεταμοσχεύονται εντός καθορισμένου μεταμοσχεύονται εντός καθορισμένου

χρονικού διαστήματοςχρονικού διαστήματος, διαφορετικά αφ’ ενός , διαφορετικά αφ’ ενός

δεν πρόκειται να λειτουργήσουν και αφ’ δεν πρόκειται να λειτουργήσουν και αφ’

ετέρου θα οδηγήσουν στο θάνατο του λήπτες ετέρου θα οδηγήσουν στο θάνατο του λήπτες

καρδιάς, πνευμόνων και ήπατος ή θα θέσουν καρδιάς, πνευμόνων και ήπατος ή θα θέσουν

σε πολύ μεγάλο κίνδυνο τη ζωή των ληπτών σε πολύ μεγάλο κίνδυνο τη ζωή των ληπτών

νεφρού ή παγκρέατος.νεφρού ή παγκρέατος.

Συγκεκριμένα, η καρδιά και οι πνεύμονες μεταμοσχεύονται Συγκεκριμένα, η καρδιά και οι πνεύμονες μεταμοσχεύονται

εντός 2-5 ωρών, το ήπαρ σε 8-10 ώρες και οι νεφροί μέχρι εντός 2-5 ωρών, το ήπαρ σε 8-10 ώρες και οι νεφροί μέχρι

48 ώρες το ανώτερο. Πάντως, 48 ώρες το ανώτερο. Πάντως, όσο πιο γρήγορα γίνεται η όσο πιο γρήγορα γίνεται η

μεταμόσχευση, τόσο καλύτερη είναι η ποιότητα του μεταμόσχευση, τόσο καλύτερη είναι η ποιότητα του

μοσχεύματοςμοσχεύματος. Τα ιστικά μοσχεύματα (δερματικά, οστικά, . Τα ιστικά μοσχεύματα (δερματικά, οστικά,

κερατοειδείς), ύστερα από κατάλληλη επεξεργασία τους, κερατοειδείς), ύστερα από κατάλληλη επεξεργασία τους,

μπορούν να συντηρηθούν επ’ αόριστον.μπορούν να συντηρηθούν επ’ αόριστον.

Κατά καιρούς έρχονται στο φως της Κατά καιρούς έρχονται στο φως της

δημοσιότητας διάφορα απίθανα και δημοσιότητας διάφορα απίθανα και

ανατριχιαστικά πράγματα για ανατριχιαστικά πράγματα για εγκληματικές εγκληματικές

ενέργειεςενέργειες εναντίον ατόμων σε ερημικές εναντίον ατόμων σε ερημικές

τοποθεσίες και άλλα πολλά, τοποθεσίες και άλλα πολλά, για αφαίρεση για αφαίρεση

οργάνωνοργάνων, τα οποία εν συνεχεία , τα οποία εν συνεχεία

διατηρούνται σε ειδικούς «καταψύκτες», διατηρούνται σε ειδικούς «καταψύκτες»,

για να πουληθούνγια να πουληθούν και να μεταμοσχευθούν. και να μεταμοσχευθούν.

Εκατοντάδες άτομα πεθαίνουν κάθε χρόνο σε ΜΕΘ Εκατοντάδες άτομα πεθαίνουν κάθε χρόνο σε ΜΕΘ

από από βαριά εγκεφαλική βλάβηβαριά εγκεφαλική βλάβη, των οποίων τα , των οποίων τα

όργανα θα μπορούσαν να σώσουν πολλούς από όργανα θα μπορούσαν να σώσουν πολλούς από

βέβαιο θάνατο και άλλους να βελτιώσουν κατά βέβαιο θάνατο και άλλους να βελτιώσουν κατά

πολύ την ποιότητα της ζωής τους.πολύ την ποιότητα της ζωής τους.

Η έκκληση για προσφορά δεν προκαλεί Η έκκληση για προσφορά δεν προκαλεί

πρόσθετο πόνο στους συγγενείς. Εκτεταμένες πρόσθετο πόνο στους συγγενείς. Εκτεταμένες

έρευνες έχουν αποδείξει ότι ισχύει, τουλάχιστον έρευνες έχουν αποδείξει ότι ισχύει, τουλάχιστον

μακροπρόθεσμα, το αντίθετο. μακροπρόθεσμα, το αντίθετο. Η αίσθηση ότι τα Η αίσθηση ότι τα

όργανα του αγαπημένου τους προσώπου που όργανα του αγαπημένου τους προσώπου που

απεβίωσε, δίνουν δυνατότητα ζωής στον απεβίωσε, δίνουν δυνατότητα ζωής στον

πάσχοντα συνάνθρωπο απαλύνει τον πόνο τους.πάσχοντα συνάνθρωπο απαλύνει τον πόνο τους.

Είμαστε η πρώτη χώρα στην Ευρώπη σε ανθρωποθυσία Είμαστε η πρώτη χώρα στην Ευρώπη σε ανθρωποθυσία

στον στον Μολώχ της ασφάλτου, με 2 – 2,5 χιλιάδες νεκρούςΜολώχ της ασφάλτου, με 2 – 2,5 χιλιάδες νεκρούς κάθε κάθε

χρόνο, από τροχαία δυστυχήματα, και οι τελευταίοι στις χρόνο, από τροχαία δυστυχήματα, και οι τελευταίοι στις

μεταμοσχεύσεις. Η ακατανόητη αυτή απώλεια, ιδίως νέων μεταμοσχεύσεις. Η ακατανόητη αυτή απώλεια, ιδίως νέων

ατόμων, θα ήταν λιγότερο άσκοπη αν ξεπερνούσαμε τις ατόμων, θα ήταν λιγότερο άσκοπη αν ξεπερνούσαμε τις

προκαταλήψεις μας και δίναμε τη συγκατάθεσή μας για προκαταλήψεις μας και δίναμε τη συγκατάθεσή μας για

δωρεά ιστών και οργάνων (20-30% αυτών των νεκρών δωρεά ιστών και οργάνων (20-30% αυτών των νεκρών

πληρούν τα κριτήρια του δυνητικού δότη και θα πληρούν τα κριτήρια του δυνητικού δότη και θα

υπερκάλυπταν τις μεταμοσχευτικές ανάγκες της χώρας).υπερκάλυπταν τις μεταμοσχευτικές ανάγκες της χώρας).

Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ, Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ,

ο ινδουισμός, ο βουδισμός, ο ιουδαϊσμός και ο ινδουισμός, ο βουδισμός, ο ιουδαϊσμός και

πολλές άλλες θρησκείες θεωρούν τη δωρεά πολλές άλλες θρησκείες θεωρούν τη δωρεά

οργάνων μεγάλη συνεισφορά στο βωμό της οργάνων μεγάλη συνεισφορά στο βωμό της

αγάπης προς το συνάνθρωπο και προσωπική αγάπης προς το συνάνθρωπο και προσωπική

απόφασή μας να γίνουμε δότες.απόφασή μας να γίνουμε δότες.

Στην ΕΛΛΑΔΑ Στην ΕΛΛΑΔΑ

αποδεκτές είναι μόνον οι αποδεκτές είναι μόνον οι

μεταμοσχεύσεις που γίνονται μεταμοσχεύσεις που γίνονται

αφιλοκερδώς, από υγιείς δωρητές αφιλοκερδώς, από υγιείς δωρητές

εν ζωή, και αφορούν είτε εν ζωή, και αφορούν είτε

διάφορους ιστούς είτε τον ένα διάφορους ιστούς είτε τον ένα

νεφρό, τμήμα του ήπατος ή των νεφρό, τμήμα του ήπατος ή των

πνευμόνων.πνευμόνων.

Οι προαναφερθείσες Οι προαναφερθείσες

μεταμοσχεύσεις μεταμοσχεύσεις προϋποθέτουν, προϋποθέτουν,

οπωσδήποτε, την ελεύθερη οπωσδήποτε, την ελεύθερη

συγκατάθεση του δωρητή,συγκατάθεση του δωρητή, αφού αφού

προηγηθεί ενημέρωση για τις προηγηθεί ενημέρωση για τις

πιθανές βραχυπρόθεσμες ή πιθανές βραχυπρόθεσμες ή

μακροπρόθεσμες συνέπειες αυτής μακροπρόθεσμες συνέπειες αυτής

της δωρεάς.της δωρεάς.

Η χώρα μαςΗ χώρα μας

είναι από τις πρώτες χώρες σ’ αυτού του είναι από τις πρώτες χώρες σ’ αυτού του

είδους τις μεταμοσχεύσεις, οι οποίες είδους τις μεταμοσχεύσεις, οι οποίες

χαρακτηρίζονται από υψηλό αίσθημα χαρακτηρίζονται από υψηλό αίσθημα

φιλαλληλίας και αγάπης για τον φιλαλληλίας και αγάπης για τον

πάσχονταπάσχοντα συνάνθρωπο. Είναι συνάνθρωπο. Είναι

αξιοπρόσεκτο το γεγονός ότι σε αξιοπρόσεκτο το γεγονός ότι σε

πρόσφατη έκκληση από τα Μέσα πρόσφατη έκκληση από τα Μέσα

Μαζικής Ενημέρωσης προσφέρθηκαν Μαζικής Ενημέρωσης προσφέρθηκαν

τέσσερις εθελοντές να δωρίσουν τμήμα τέσσερις εθελοντές να δωρίσουν τμήμα

του ήπατός τους σε παιδάκι που το είχε του ήπατός τους σε παιδάκι που το είχε

άμεση ανάγκη.άμεση ανάγκη.

Με έκπληξη, όμως, οι υποψήφιοι Με έκπληξη, όμως, οι υποψήφιοι

δωρητές πληροφορήθηκαν ότι δωρητές πληροφορήθηκαν ότι ο ο

ισχύων νόμος της χώρας μας, ισχύων νόμος της χώρας μας,

ο 2737/1999, ο 2737/1999,

δεν επιτρέπει μεταμοσχεύσεις από δεν επιτρέπει μεταμοσχεύσεις από

μη συγγενείς δωρητές.μη συγγενείς δωρητές.

Οι μεταμοσχεύσεις, όμως, από Οι μεταμοσχεύσεις, όμως, από

«εγκεφαλικώς νεκρούς» προσκρούουν «εγκεφαλικώς νεκρούς» προσκρούουν

σε διάφορα σε διάφορα ιατρικά – κοινωνικά και ιατρικά – κοινωνικά και

θρησκευτικά διλήμματαθρησκευτικά διλήμματα. Βέβαια, κάθε . Βέβαια, κάθε

κοινωνία είναι δυνατόν να νομοθετεί και κοινωνία είναι δυνατόν να νομοθετεί και

να μεταθέτει τα όρια της ζωής και του να μεταθέτει τα όρια της ζωής και του

θανάτου κατά το δοκούν, με την θανάτου κατά το δοκούν, με την

προϋπόθεση, όμως, ότι έχει ενημερώσει προϋπόθεση, όμως, ότι έχει ενημερώσει

επαρκώς τους πολίτες της και έχει επαρκώς τους πολίτες της και έχει

εξασφαλίσει τη συγκατάθεσή τους. εξασφαλίσει τη συγκατάθεσή τους.

Οι προτάσεις που έχουν γίνει για Οι προτάσεις που έχουν γίνει για νομοθετική νομοθετική

ρύθμισηρύθμιση της αγοραπωλησίας και άλλων της αγοραπωλησίας και άλλων

οικονομικών συναλλαγών, που αφορούν την οικονομικών συναλλαγών, που αφορούν την

διάθεση ανθρωπίνων οργάνων, ίσως δεν είναι διάθεση ανθρωπίνων οργάνων, ίσως δεν είναι

οι σοβαρότερες συνέπειες.οι σοβαρότερες συνέπειες.

Σε διάφορες χώρες έχει ήδη Σε διάφορες χώρες έχει ήδη

νομοθετηθεί η νομοθετηθεί η «τεκμαιρόμενη «τεκμαιρόμενη

συναίνεση»,συναίνεση», ενώ υποστηρίζεται και ενώ υποστηρίζεται και

η άποψη ότι η άποψη ότι τα όργανα των τα όργανα των

πολιτών αποτελούν «εθνικό πολιτών αποτελούν «εθνικό

πλούτο»πλούτο» και επομένως είναι στη και επομένως είναι στη

διάθεση, με την καθιέρωση διάθεση, με την καθιέρωση

σχετικής νομοθεσίας, των σχετικής νομοθεσίας, των

εκάστοτε κρατούντων.εκάστοτε κρατούντων.

Η πρόσφαταΗ πρόσφατα εφαρμοζόμενη πρακτική των εφαρμοζόμενη πρακτική των

μεταμοσχεύσεων από μεταμοσχεύσεων από «ΔΩΡΗΤΕΣ»«ΔΩΡΗΤΕΣ» των οποίων των οποίων

έχει σταματήσει η καρδιακή λειτουργία (έχει σταματήσει η καρδιακή λειτουργία (non-non-

heart beating donorsheart beating donors) ) είτε αυτόματα (χωρίς να είτε αυτόματα (χωρίς να

έχει γίνει προσπάθεια καρδιοαναπνευμονικής έχει γίνει προσπάθεια καρδιοαναπνευμονικής

αναζωογόνησης) είτε κατόπιν άρσης της αναζωογόνησης) είτε κατόπιν άρσης της

θεραπευτικής αγωγής του ασθενούς (με τη θεραπευτικής αγωγής του ασθενούς (με τη

συγκατάθεση του ίδιου ή του περιβάλλοντός συγκατάθεση του ίδιου ή του περιβάλλοντός

του) του) συνιστά στην πραγματικότητα μία συνιστά στην πραγματικότητα μία

συγκεκαλυμμένη μορφή ευθανασίαςσυγκεκαλυμμένη μορφή ευθανασίας σε σε

συνδυασμό με την «τεκμαιρόμενη συναίνεση», συνδυασμό με την «τεκμαιρόμενη συναίνεση»,

σε ορισμένες τουλάχιστον περιπτώσεις.σε ορισμένες τουλάχιστον περιπτώσεις.

Εάν, τέλος, επικρατήσει, όπως Εάν, τέλος, επικρατήσει, όπως

διαφαίνεται, ως κριτήριο διαφαίνεται, ως κριτήριο «ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΥ «ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΥ

ΘΑΝΑΤΟΥ»ΘΑΝΑΤΟΥ» η θεωρούμενη η θεωρούμενη

απώλεια των ανώτερων διανοητικών απώλεια των ανώτερων διανοητικών

λειτουργιών και της προσωπικότητας λειτουργιών και της προσωπικότητας

του ανθρώπου, τότε θα χαρακτηρίζουμε του ανθρώπου, τότε θα χαρακτηρίζουμε

νεκρούς – και θα χρησιμοποιούνται ως νεκρούς – και θα χρησιμοποιούνται ως

«αναλώσιμα υλικά»«αναλώσιμα υλικά» - ακόμη και - ακόμη και

ασθενείς που έχουν δική τους αυτόματη ασθενείς που έχουν δική τους αυτόματη

αναπνοή.αναπνοή.

Ήδη, άλλωστε, ο όρος «Ήδη, άλλωστε, ο όρος «ΥΛΙΚΟΥΛΙΚΟ» »

άρχισε να χρησιμοποιείται για τα άρχισε να χρησιμοποιείται για τα

έμβρυα, με σκοπό τη νομική έμβρυα, με σκοπό τη νομική

κάλυψη των πειραμάτων για κάλυψη των πειραμάτων για

δημιουργία οργάνων με την δημιουργία οργάνων με την

τεχνική της τεχνική της

Θεραπευτικής Κλωνοποίησης.Θεραπευτικής Κλωνοποίησης.