ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 1

Ãîäèøåí äîêëàäíà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêèêîìèòåò

ÏÐÀÂÀÒÀÍÀ ×ÎÂÅÊÀ ÁÚËÃÀÐÈßÏÐÅÇ 2009 ã.

ÑÏÅÖÈÀËÍÎ ÈÇÄÀÍÈÅ - ÌÀÐÒ 2010 ISSN - 1310-3911

2 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅ

Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò å íåçàâèñèìà íåïðàâèòåëñòâåíà îðãàíèçàöèÿ çà çàùèòà ïðàâàòà íà ÷îâåêà.Îáðàçóâàí å íà 14 þëè 1992 ã.Ïðåäñåäàòåë: Êðàñèìèð ÊúíåâÇàì.-ïðåäñåäàòåëêà: Ìàðãàðèòà Èëèåâà×ëåíîâå: Àíåòà Ãåíîâà, Àíòîàíåòà Íåíêîâà, Áîéêî Êþ÷óêîâ, Âàñèë ×àïðàçîâ, Âúëêî Ñòàíåâ, Ãåîðãè Áàíêîâ,Ãåîðãè Òîøåâ, Äàíàèë Äàíîâ, Äàíèåëà Ìèõàéëîâà, Äàíèåëà Ôúðòóíîâà, Äåñèñëàâà Ïåòðîâà, ÄåñèñëàâàÑèìåîíîâà, Äèìèòðèíà Ïåòðîâà, Äèìèòúð Êàìáóðîâ, Åêàòåðèíà Éîñèôîâà, Åìèë Êîåí, Åìèëèÿíà Æèâêî-âà, Çåëìà Àëìàëåõ, Èáðàõèì Òàòàðëú, Èëèàíà Ñàâîâà, Éîíêî Ãðîçåâ, Êàëèíà Áîçåâà, Êèðèë Èâàíîâ, Êðàñè-ìèð Êúíåâ, Ìàðãàðèòà Èëèåâà, Ìàðèÿ Áàêúðäæèåâà, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ïëàìåí Áîãîåâ, Ïðàâäà Ñïàñîâà,Ðàäîñò Íèêîëàåâà, Ðàìàäàí Êåõàéîâ, Ñëàâêà Êóêîâà, Òàíÿ Ìàðèí÷åøêà, Þëèàíà Ìåòîäèåâà (ãëàâåí ðåäàêòîðíà “Îáåêòèâ”), ßíà Áþðåð Òàâàíèå.Ñïèñàíèåòî ñå èçäàâà ñúñ ñúäåéñòâèåòî íà Èíñòèòóò “Îòâîðåíî îáùåñòâî” - Áóäàïåùà è Ôîíäàöèÿ “Îóê”

Ïðåäïå÷àòíà ïîäãîòîâêà: Äîíêà Ìàíãà÷åâà Ïå÷àò: “Å ïðèíò” ÅÎÎÄÀäðåñ íà ñï. “Îáåêòèâ”: Ñîôèÿ 1504, óë. “Âúðáèöà” ¹ 7

Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåòÑîôèÿ 1504, ï.ê. 146

òåë/ôàêñ: (02) 943 48 76åë. ïîùà:

bhc@bghelsinki.orghttp://www.bghelsinki.org

Ïðåç ïúðâàòà ïîëîâèíà íà 2009 ã.Áúëãàðèÿ áå óïðàâëÿâàíà îò òðîéíàòàêîàëèöèÿ íà Áúëãàðñêàòà ñîöèàëèñòè-÷åñêà ïàðòèÿ (ÁÑÏ), Íàöèîíàëíîòîäâèæåíèå Ñèìåîí Âòîðè (ÍÄÑÂ) èÄâèæåíèåòî çà ïðàâà è ñâîáîäè (ÄÏÑ).Ñëåä ïàðëàìåíòàðíèòå èçáîðè íà 5 þëè2009 ã. òàçè êîàëèöèÿ áå ñâàëåíà îòâëàñò. Èçáîðèòå áÿõà ñïå÷åëåíè îòäÿñíîöåíòðèñòêàòà ïàðòèÿ Ãðàæäàíèçà åâðîïåéñêî ðàçâèòèå íà Áúëãàðèÿ(ÃÅÐÁ), êîÿòî ôîðìèðà ïðàâèòåëñòâîíà ìàëöèíñòâîòî, ïîäêðåïÿíî ïàðëà-ìåíòàðíî îò íÿêîëêî ïàðòèè âäÿñíîîò öåíòúðà. Ñðåä òÿõ å è êðàéíî íà-öèîíàëèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ "Àòàêà",èçâåñòíà ñ àíòèìàëöèíñòâåíàòà ñè,êñåíîôîáñêà è õîìîôîáñêà ðåòîðèêà.

Ïðåç 2009 ã. ïîëîæåíèåòî ñ ïðàâà-òà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåòúðïÿ ðàç-íîïîñî÷íî ðàçâèòèå. Êàêòî ïðåäè, òà-êà è ñëåä ïàðëàìåíòàðíèòå èçáîðè âÁúëãàðèÿ èìàøå ïîëîæèòåëíè ïðîìå-íè â íÿêîè ñôåðè, êàêòî è ñåðèîçíèíàðóøåíèÿ â äðóãè. Íàé-çàñåãíàòè îòíàðóøåíèÿòà áÿõà óÿçâèìèòå ñîöèàë-íè ãðóïè, ñðåä êîèòî íÿêîè åòíè÷åñêèè ðåëèãèîçíè ìàëöèíñòâà, õîðàòà ñïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà è äåöàòà â èí-ñòèòóöèèòå, æåíèòå, õîðàòà ñ ðàçëè÷-íà ñåêñóàëíà îðèåíòàöèÿ, íÿêîè êà-òåãîðèè ëèøåíè îò ñâîáîäà è õîðàòà,æèâååùè â áåäíîñò.

1. Ñâîáîäíè è ÷åñòíè èçáîðè ñòð. 3

2. Ñúòðóäíè÷åñòâîñ ìåæäóíàðîäíèòå îðãàíèçà çàùèòà íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà ñòð. 4

3. Ïðàâî íà æèâîò ñòð. 5

4. Çàùèòà îò èçòåçàíèÿ,íå÷îâåøêî è óíèçèòåëíî îòíàñÿíå ñòð. 7

5. Ïðàâî íà ëè÷íà ñâîáîäàè ñèãóðíîñò ñòð. 8

6. Íåçàâèñèìîñò íà ñúäåáíàòà âëàñòè ñïðàâåäëèâ ñúäåáåí ïðîöåñ ñòð. 9

7. Íåïðèêîñíîâåíîñò íà ëè÷íèÿè ñåìåéíèÿ æèâîò, æèëèùåòîè êîðåñïîíäåíöèÿòà ñòð. 10

8. Ñâîáîäà íà ñúâåñòòàè ðåëèãèÿòà ñòð. 12

9. Ñâîáîäà íà èçðàçÿâàíåè äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ ñòð. 14

10. Ñâîáîäà íà ñäðóæàâàíåòîè íà ìèðíîòî ñúáðàíèå ñòð. 18

11. Óñëîâèÿ â ìåñòàòàçà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà ñòð. 19

12. Çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ ñòð. 23

13. Ïðàâî íà óáåæèùå,ñâîáîäà íà ïðèäâèæâàíå ñòð. 26

14. Ïðàâà íà õîðàòàñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâàâ èíñòèòóöèèòå ñòð. 28

15. Ïðàâà íà æåíèòå ñòð. 31

16. Ïðàâà íà äåöàòà ñòð. 33

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 3

ÏÐÀÂÀÒÀ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ ÁÚËÃÀÐÈß ÏÐÅÇ 2009 ã.

1. Ñâîáîäíè è ÷åñòíè èçáîðè

Íà 7 þíè â Áúëãàðèÿ áÿõà ïðîâåäåíè èçáî-ðè çà Åâðîïåéñêè ïàðëàìåíò. Òå áÿõà ïîñëåäâà-íè îò ïàðëàìåíòàðíè èçáîðè, ïðîâåäåíè íà 5þëè è îò èçáîðè çà êìåòîâå íà íàñåëåíè ìåñòàâ íÿêîè ðåãèîíè ïðåç íîåìâðè. Èçáîðèòå äîâå-äîõà äî ñìÿíà íà ïîëèòè÷åñêàòà âëàñò â ñòðà-íàòà. Óïðàâëÿâàëàòà äî þëè òðîéíà êîàëèöèÿáå îòñòðàíåíà îò âëàñòòà, à ïàðëàìåíòàðíèòå,êàêòî è èçáîðèòå çà Åâðîïåéñêè ïàðëàìåíò áÿõàñïå÷åëåíè îò äÿñíîöåíòðèñòêàòà ïàðòèÿ ÃÅÐÁ.Âúïðåêè òîçè ðåçóëòàò, óïðàâëÿâàëàòà äî þëèêîàëèöèÿ ïîëîæè ìíîãî óñèëèÿ äà ñè îñèãóðèïðåäèìñòâî â ïðåäèçáîðíèÿ ïåðèîä è íà èçáî-ðèòå, âêëþ÷èòåëíî ÷ðåç çàêîíîäàòåëíè ïðîìå-íè, ïðîêàðàíè â òîâà, êîåòî òÿ ïðèâèæäàøåêàòî ñâîé èíòåðåñ â ïîñëåäíèÿ ìîìåíò è ÷ðåçèçïîëçâàíå íà äúðæàâíèòå ìåäèè çà ñâîÿòà ïðî-ïàãàíäà. Íÿêîè åòíè÷åñêè ìàëöèíñòâà è íåçà-âèñèìèòå êàíäèäàòè áÿõà äèñêðèìèíèðàíè âèçáîðíèÿ ïðîöåñ.

Çàêîíúò çà èçáèðàíå íà íàðîäíè ïðåäñòàâè-òåëè áå ïðîìåíåí ïðåç àïðèë 2009 ã. Òîé âêëþ-÷è íÿêîëêî íîâè ðàçïîðåäáè, äâå îò êîèòîïðåäèçâèêàõà áóðåí îáùåñòâåí äåáàò è áÿõàðàçãëåäàíè îò Êîíñòèòóöèîííèÿ ñúä, êîéòîáå ñåçèðàí îò ãðóïà íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè. Ñåäíàòà ðàçïîðåäáà, â äîïúëíåíèå íà ïðîïîð-öèîíàëíîòî ïðåäñòàâèòåëñòâî, ñå ñúçäàâàõà 31åäíîìàíäàòíè èçáèðàòåëíè ðàéîíà âúâ âñÿêàîáëàñò, à â äâå îáëàñòè ñå ñúçäàäîõà ïî ïîâå-÷å îò åäèí åäíîìàíäàòíè ðàéîíè. Íàðîäíèòåïðåäñòàâèòåëè îò åäíîìàíäàòíèòå ðàéîíè ñåïðåäïîëàãàøå äà ñå èçáèðàò ñúñ çíà÷èòåëíàðàçëèêà â áðîÿ íà ïîäàäåíèòå ãëàñîâå â îò-äåëíèòå ðåãèîíè.  íàé-ãîëåìèÿ îò òÿõ (Âàð-íà) äåïóòàòúò ïðåäñòàâëÿâà áëèçî ÷åòèðè ïú-òè ïîâå÷å èçáèðàòåëè, îòêîëêîòî â íàé-ìàë-êèÿ (Âèäèí). Ñ äðóãàòà ðàçïîðåäáà ñå âúâåäåíîâ ïðàã îò 8% çà ïðàâî íà ó÷àñòèå íà êîàëè-öèèòå ïðè ðàçïðåäåëÿíå íà ìàíäàòè ïî ïðî-ïîðöèîíàëíàòà ñèñòåìà (çà ðàçëèêà îò ïàðòèè-òå, ÷èéòî ïðàã ñå çàïàçè íà 4%). Êîíñòèòó-öèîííèÿò ñúä îáÿâè çà ïðîòèâîêîíñòèòóöèîí-íà âòîðàòà ðàçïîðåäáà, íî îñòàâè â ñèëà ïúð-âàòà. Òàêà ïðèíöèïúò çà ðàâíîïîñòàâåíîñò íà

ãëàñîâåòå, ãàðàíòèðàí îò Êîíñòèòóöèÿòà, áåêîìïðîìåòèðàí.

 öåíòðàëíàòà è â íÿêîè îò ðàéîííèòå èç-áèðàòåëíè êîìèñèè äîìèíèðàõà ïðåäñòàâèòå-ëè íà óïðàâëÿâàùàòà êîàëèöèÿ è óñïÿâàõà äàíàëàãàò íåéíèÿ èíòåðåñ, ïîíÿêîãà â íàðóøå-íèå íà çàêîíà. Òàêúâ íàïðèìåð áå ñëó÷àÿò ñîòêàçà íà ÖÈÊ äà ðåãèñòðèðà çà ó÷àñòèå â èç-áîðèòå åäíà îò îñíîâíèòå ïîëèòè÷åñêè ñèëè,Ñèíÿòà êîàëèöèÿ. Òîçè îòêàç áå ïî-êúñíî îò-ìåíåí îò Âúðõîâíèÿ àäìèíèñòðàòèâåí ñúä, àïðåäñåäàòåëÿò íà ñúäà ïóáëè÷íî çàÿâè, ÷å åáèë ïîäëîæåí íà íàòèñê çà ïîòâúðæäàâàíå íàîòêàçà. Çíà÷èòåëíà ÷àñò îò ðúêîâîäñòâàòà íà ñåê-öèîííèòå èçáèðàòåëíè êîìèñèè áÿõà ôîðìè-ðàíè èçöÿëî îò ïðåäñòàâèòåëè íà óïðàâëÿâà-ùàòà êîàëèöèÿ.

Ïîâå÷åòî îò òåëåâèçèîííèòå êàíàëè è ìå-äèè ñå ñòðåìÿõà äà îòðàçÿò áàëàíñèðàíî ïðå-äèçáîðíàòà êàìïàíèÿ. Íî äúðæàâíàòà ÁÍÒ ïðîÿ-âè ïðèñòðàñòèå êúì óïðàâëÿâàùàòà êîàëèöèÿè ïî-òî÷íî êúì åäíà îò ïàðòèèòå â íåÿ, ÁÑÏ.Ñïîðåä ìåäèéíèÿ ìîíèòîðèíã íà Ñëóæáàòà çàäåìîêðàòè÷íè èíñòèòóöèè è ÷îâåøêè ïðàâà(ÑÄÈ×Ï) íà Îðãàíèçàöèÿòà çà ñèãóðíîñò è ñúò-ðóäíè÷åñòâî â Åâðîïà, êîÿòî èçïðàòè îãðàíè-÷åíà ìèñèÿ çà íàáëþäåíèå íà èçáîðèòå, ïî âðå-ìå íà ïðåäèçáîðíàòà êàìïàíèÿ ÁÍÒ å ïîñâå-òèëà 54% îò íîâèíàðñêèòå îòðàçÿâàíèÿ íà äúð-æàâíè ñëóæèòåëè, êîèòî ñà îò óïðàâëÿâàùàòàêîàëèöèÿ. Òåíäåíöèÿòà å áèëà äà ñå îòðàçÿâàïîçèòèâíî äåéíîñòòà íà ìèíèñòðèòå îò ÁÑÏ.Òîíúò íà ïðàâèòåëñòâåíîòî îòðàçÿâàíå å áèë68% ïîçèòèâåí è ñàìî 11% íåãàòèâåí.1

Ôèíàíñèðàíåòî íà ïðåäèçáîðíàòà êàìïàíèÿíà âñè÷êè ïàðòèè áå íåïðîçðà÷íî. Çàêîíúò, ìà-êàð è äà ïîñòàâÿ òàâàí çà äàðåíèÿòà, íå äàâàâúçìîæíîñò äà ñå ðàçãðàíè÷àò îáèêíîâåíèòå èïðåäèçáîðíèòå äàðåíèÿ çà ïîëèòè÷åñêèòå ïàð-òèè.

Åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà, çà êîèòî áúëãàð-ñêèÿò åçèê íå å ðîäåí, áÿõà äèñêðèìèíèðàíèâ ïðåäèçáîðíàòà êàìïàíèÿ.  ðàçðåç ñ ìåæäó-íàðîäíèòå ñòàíäàðòè è äîáðàòà ïðàêòèêà Çà-

1 ÑÄÈ×Ï, Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ: Ïàðëàìåíòàðíè èçáîðè 5þëè 2009, Îãðàíè÷åíà ìèñèÿ çà íàáëþäåíèå íà èçáîðèòå,îêîí÷àòåëåí äîêëàä, Âàðøàâà, 30 ñåïòåìâðè 2009 ã., ñ. 16.

4 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

êîíúò çà èçáèðàíå íà íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè èç-ðè÷íî ïðåäâèæäà ïðåäèçáîðíàòà àãèòàöèÿ äàñå âîäè ñàìî íà îôèöèàëíèÿ áúëãàðñêè åçèê(÷ëåí 55, àë. 2). Òàêà áúëãàðñêèòå ãðàæäàíè, êîè-òî íå ðàçáèðàò áúëãàðñêè, íå óñïÿõà äà ó÷àñò-âàò åôåêòèâíî â êàìïàíèÿòà. Íÿêîè åòíè÷åñêèìàëöèíñòâà ñòàíàõà îáåêò íà ïóáëè÷íî çàêëåé-ìÿâàíå îò ñòðàíà íà êðàéíî íàöèîíàëèñòè÷åñ-êè ãðóïè êàòî ïàðòèÿ „,,Àòàêà”.

Çàêîíúò ñúùî òàêà äèñêðèìèíèðà íåçàâè-ñèìèòå êàíäèäàòè çà íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè.Òîé ïðåäâèæäà òå äà ìîãàò äà ñå ðåãèñòðèðàòçà èçáîðèòå åäèíñòâåíî â åäíîìàíäàòíèòå èç-áèðàòåëíè ðàéîíè, äîêàòî ïàðòèèòå è êîàëè-öèèòå ìîãàò äà ðåãèñòðèðàò êàíäèäàòè êàêòî âåäíîìàíäàòíèòå, òàêà è â ìíîãîìàíäàòíèòå èç-áèðàòåëíè ðàéîíè. Çàêîíúò ïîñòàâÿ âèñîêà áà-ðèåðà çà ïîäêðåïà íà íåçàâèñèìèÿ êàíäèäàò(íàé-ìàëêî 10 000 èçáèðàòåëè â åäíîìàíäàò-íèÿ ðàéîí, â êîéòî å ðåãèñòðèðàí). Òàçè òâúð-äå âèñîêà áàðèåðà íàäâèøàâà 2.4% âúâ âñè÷êèèçáèðàòåëíè ðàéîíè, à â íÿêîè îò òÿõ ñå ïðèá-ëèæàâà äî 10% îò áðîÿ íà èçáèðàòåëèòå â íà-ðóøåíèå íà ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè è äîá-ðàòà ïðàêòèêà. Çà ñðàâíåíèå, ïàðòèèòå òðÿáâàäà óäîñòîâåðÿò ïîäêðåïà íà íàé-ìàëêî 15 000èçáèðàòåëè, à êîàëèöèèòå - íà íàé-ìàëêî 20000 èçáèðàòåëè, íî íà òåðèòîðèÿòà íà öÿëàòàñòðàíà. Ïî ïîäîáåí íà÷èí îò èíèöèàòèâíèòåêîìèòåòè, ïîäêðåïÿùè íåçàâèñèìèòå êàíäè-äàòè, ñå èçèñêâà äà âíåñàò 15 000 ëåâà áåçëèõ-âåí äåïîçèò çà ñàìî åäèí êàíäèäàò, äîêàòî çàïàðòèèòå èçèñêâàíåòî å äà âíåñàò òàêúâ äåïî-çèò â ðàçìåð íà 50 000 ëåâà çà âñè÷êèòå ñè ðå-ãèñòðèðàíè êàíäèäàòè, à çà êîàëèöèèòå - 100000 ëåâà. Áåçëèõâåíèÿò äåïîçèò ñå âðúùà ñàìîàêî íåçàâèñèìèÿò êàíäèäàò èëè ïàðòèÿ/êîà-ëèöèÿ ñïå÷åëè 1% îò ãëàñîâåòå íà ñúîòâåòíèòåèçáèðàòåëè.

2. Ñúòðóäíè÷åñòâîñ ìåæäóíàðîäíèòå îðãàíè

çà çàùèòà íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà

Ñúòðóäíè÷åñòâîòî íà Áúëãàðèÿ ñ ìåæäóíà-ðîäíèòå îðãàíè çà çàùèòà íà ïðàâàòà íà ÷îâåêàîñòàíà ìíîãî ëîøî è ïðåç 2009 ã. Áúëãàðèÿ åçàêúñíÿëà ñ ïðåäñòàâÿíåòî íà ìíîãî äîêëàäèïðåä ðàçëè÷íè äîãîâîðíè îðãàíè íà ÎÎÍ. Ïîñ-ëåäíèòå çàêëþ÷èòåëíè íàáëþäåíèÿ çà ñòðàíà-òà ïî ïðåäñòàâåí äîêëàä ïðåä Êîìèòåòà ïî ïðà-âàòà íà ÷îâåêà íà ÎÎÍ ñà îò 1993 ã.; ïðåä Êî-ìèòåòà çà ëèêâèäèðàíå íà äèñêðèìèíàöèÿòà ïîîòíîøåíèå íà æåíèòå - îò 1998 ã.; ïðåä Êîìè-òåòà ïî èêîíîìè÷åñêèòå, ñîöèàëíèòå è êóë-òóðíèòå ïðàâà - îò 1999 ã.; ïðåä Êîìèòåòà ñðå-ùó èçòåçàíèÿòà - îò 2004 ã. Ïðåç 2009 ã. ïðàâè-òåëñòâîòî ïðåäñòàâè äîêëàäè ïðåä Êîìèòåòà ïî

ïðàâàòà íà ÷îâåêà, Êîìèòåòà ïî èêîíîìè÷åñ-êè, ñîöèàëíè è êóëòóðíè ïðàâà è ïðåä Êîìè-òåòà ïðîòèâ èçòåçàíèÿòà, ðàçãëåæäàíåòî íà êîè-òî ïðåäñòîè.

Ïðåç ôåâðóàðè Êîìèòåòúò ïî ïðåìàõâàíå íàðàñîâàòà äèñêðèìèíàöèÿ (ÊÏÐÄ) íà ÎÎÍ ðàç-ãëåäà êîíñîëèäèðàíèÿ äîêëàä íà Áúëãàðèÿ,ïðåäñòàâåí ñ ìíîãî ãîëÿìî çàêúñíåíèå. Çà ïîñ-ëåäåí ïúò áúëãàðñêè äîêëàä ïðåä òîçè êîìèòåòáå ðàçãëåæäàí ïðåç 1997 ã. Íîâèÿò êîíñîëèäè-ðàí äîêëàä áå ïðåäñòàâåí, ñëåä êàòî ïðåç ôåâ-ðóàðè 2008 ã. ÊÏÐÄ ïðåäïðèå ðÿäêî ïðèëàãàíà-òà è ïðåäèçâèêâàùà êðàéíî íåóäîáñòâî ïðîöå-äóðà íà ïðåãëåä íà ñòðàíàòà â îòñúñòâèå íà äîê-ëàä. Êîìèòåòúò èçðàçè çàãðèæåíîñò ïî ðåäèöàâúïðîñè, ñâúðçàíè ñ äèñêðèìèíàöèÿòà íà åò-íè÷åñêè ìàëöèíñòâà â Áúëãàðèÿ, ñðåä êîèòî:

Ñëàáî ïðåäñòàâÿíå íà åòíè÷åñêèòå ìàë-öèíñòâà â îðãàíèòå íà âëàñòòà;Ñåëåêòèâíî íàñî÷âàíå íà ðîìñêè äåöà êúìñïåöèàëíè ó÷èëèùà çà äåöà ñúñ çàòðóä-íåíèÿ â ðàçâèòèåòî;Äèñêðèìèíàöèÿ ñïðÿìî ðîìèòå â íàåìà-íåòî íà ðàáîòà, æèëèùíàòà ïîëèòèêà,çäðàâåîïàçâàíåòî è îáðàçîâàíèåòî;Ñâðúõóïîòðåáà íà ñèëà îò ïðàâîïðèëàãà-ùèòå îðãàíè ñïðÿìî ðîìè;Ïðîïîâÿäâàíå íà ðàñèñòêè ñòåðåîòèïè èâðàæäåáíîñò êúì ìàëöèíñòâàòà îò ìåäèèè îðãàíèçàöèè êàòî ïàðòèÿ ,,Àòàêà“;Íåäîáðî ïîçíàâàíå è íåàäåêâàòíîòî ïðè-ëàãàíå íà ñòàíäàðòèòå çà çàùèòà îò ðàñî-âà äèñêðèìèíàöèÿ îò îðãàíèòå íà ïðàâî-ñúäèåòî.

Ïðåïîðúêèòå íà ÊÏÐÄ íå ïðåäèçâèêàõà ñå-ðèîçåí äåáàò â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî. Íèêîå îòïðàâèòåëñòâàòà, óïðàâëÿâàëè Áúëãàðèÿ äî êðàÿíà ãîäèíàòà, íå âçå ìåðêè çà ïðåîäîëÿâàíå íàïîñî÷åíèòå â òÿõ ïðîáëåìè.  íÿêîè îòíîøå-íèÿ äîðè ñèòóàöèÿòà ñå âëîøè, êàòî íàïðè-ìåð â ðåçóëòàò îò ðàçðóøàâàíåòî íà æèëèùà íàðîìè â íÿêîëêî ãðàäà íà Áúëãàðèÿ.2

Ñåðèîçåí ïðîáëåì è ïðåç 2009 ã. áå íåèçïúë-íåíèåòî íà ðåøåíèÿòà íà ÅÑÏ×. Êúì êðàÿ íà2009 ã. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå (ÊÌ) íà Ñú-âåòà íà Åâðîïà ïðîäúëæè äà íàáëþäàâà 154 ðå-øåíèÿ íà Ñúäà çà èçïúëíåíèå íà èíäèâèäóàë-íèòå è íà îáùèòå ìåðêè, ïðîèçòè÷àùè îò òÿõ.Íÿêîè îò ðåøåíèÿòà ñå íàáëþäàâàò îùå îò íà-÷àëîòî íà âåêà. Òàêúâ íàïðèìåð å ñëó÷àÿò ñ ãðó-ïàòà ðåøåíèÿ Õàñàí è ×àóø ñðåùó Áúëãàðèÿ,ñâúðçàíè ñ íàìåñàòà íà äúðæàâàòà âúâ âúòðåø-íîîðãàíèçàöèîííèÿ æèâîò íà ðåëèãèîçíèòå îá-ùíîñòè, êîèòî ñå íàáëþäàâàò îò 2000 ã. Îòòîãà-âà ñå íàáëþäàâà è ãðóïàòà ðåøåíèÿ Âåëèêîâàñðåùó Áúëãàðèÿ, ñâúðçàíè ñúñ ñâðúõóïîòðåáà íà

2 Âèæ ïî-äîëó Íåïðèêîñíîâåíîñò íà ëè÷íèÿ è ñåìåéíèÿæèâîò, æèëèùåòî è êîðåñïîíäåíöèÿòà.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 5

ñèëà îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè, äîâåëà â íÿêîèñëó÷àè äî óáèéñòâà â óñëîâèÿòà íà çàäúðæàíå.Ãðóïàòà ðåøåíèÿ Àë-Íàøèô ñðåùó Áúëãàðèÿ,ñâúðçàíè ñ åêñïóëñèðàíåòî íà ÷óæäåíöè êàòîçàïëàõà çà íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò ñå íàáëþ-äàâà îò 2002 ã.3

Ïðåç ìàðò 2009 ã. Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåò ïðèåÊîíöåïöèÿ çà ïðåîäîëÿâàíå íà ïðè÷èíèòå çàîñúäèòåëíèòå ðåøåíèÿ íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïîïðàâàòà íà ÷îâåêà.4 Êîíöåïöèÿòà ïðåäâèæäà ñå-ðèÿ îò çàêîíîäàòåëíè è äðóãè ìåðêè, êîèòî ñåïðåäïîëàãà äà ñå ñïðàâÿò ñ íàðóøåíèÿòà, êîè-òî ñà óñòàíîâÿâàíè íàé-÷åñòî ñ ðåøåíèÿòà íàÅÑÏ× â äîñåãàøíàòà ìó ïðàêòèêà ïî áúëãàð-ñêè äåëà. Òå âêëþ÷âàò:

Âúâåæäàíå íà åôåêòèâíî âúòðåøíîïðàâ-íî ñðåäñòâî çà çàùèòà ñðåùó áàâíî ïðîèç-âîäñòâî ïî ãðàæäàíñêè è ïî íàêàçàòåëíèäåëà ÷ðåç âúçëàãàíå íà çàäúëæåíèå íà îá-âèíåíèåòî äà îñèãóðÿâà ñâèäåòåëèòå; ïî-äîáðî äåòàéëèçèðàíå íà äàâíîñòíèòå ñðî-êîâå; âúâåæäàíå íà îáùè çàäúëæèòåëíèñðîêîâå çà ïðåäâàðèòåëíî çàäúðæàíå, êîè-òî äà ñå îòíàñÿò äî âñè÷êè ôàçè íà ïðî-öåñà; âúâåæäàíå íà âúçìîæíîñò ãîðåñòîÿ-ùèÿò ñúä äà äàâà óêàçàíèÿ çà ïðåäïðèå-ìàíå íà åôåêòèâíè ìåðêè çà óñêîðÿâàíåíà ïðîèçâîäñòâîòî; óñòàíîâÿâàíå íà àä-ìèíèñòðàòèâíà ïðîöåäóðà çà îáåçùåòåíèåçà çàáàâåíî ïðîèçâîäñòâî.Ïðîìÿíà íà ðàçïîðåäáàòà íà ÷ëåí 63, àë.2 îò ÍÏÊ, ðåãëàìåíòèðàùà îñíîâàíèÿòàçà ïðåöåíêà íà òîâà, êîãà èìà ðåàëíà îïà-ñíîñò åäíî ëèöå äà ñå óêðèå èëè äà èç-âúðøè ïðåñòúïëåíèå ïðè âçåìàíå íàìÿðêà çà íåîòêëîíåíèå ,,çàäúðæàíå ïîäñòðàæà“, ñ öåë ïðåîäîëÿâàíå íà ïðîáëå-ìà ñ ïðåêîìåðíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íàçàäúðæàíåòî è ôîðìàëèçìà ï,ðè ïðåöåí-êàòà íà íåãîâàòà çàêîííîñò.Âúâåæäàíå íà çàêîíîâ ðåä, ïî êîéòî äà åâúçìîæíî äà ñå ïîëó÷è îáåçùåòåíèå çàïðåêîìåðíî çàäúðæàíå ïîä ñòðàæà.Ïðåìàõâàíå íà âîåííîòî ïðàâîðàçäàâàíå,âêëþ÷èòåëíî ÷ðåç ïðîìÿíà íà Êîíñòèòó-öèÿòà, ñ öåë äà ñå íàïðàâè ðàçñëåäâàíåòîíà ñâðúõóïîòðåáàòà íà ñèëà è îãíåñòðåë-íî îðúæèå îò ïîëèöèÿòà ïî-åôåêòèâíî.Îòíåìàíå íà ïðàâîìîùèÿ íà ïðîêóðàòó-

ðàòà è ïîñòàâÿíå íà íåéíèòå àêòîâå ïîäåôåêòèâåí ñúäåáåí êîíòðîë.Ðàçøèðÿâàíå íà îáõâàòà è ïúëíîòàòà íàñúäåáíèÿ êîíòðîë âúðõó àêòîâå íà íåñú-äåáíè îðãàíè, âêëþ÷èòåëíî ïî äåëà çàåêñïóëñèðàíå íà ÷óæäåíöè.Óâåëè÷àâàíå íà âúçìîæíîñòèòå çà èçïúë-íåíèå íà ðåøåíèÿ ñðåùó äúðæàâíè ó÷-ðåæäåíèÿ.Óâåëè÷àâàíå íà çàêîíîâèòå ãàðàíöèè çàçàùèòà íà ñîáñòâåíîñòòà.Èçäèãàíå íà ñòàòóñà è ðîëÿòà íà ïðàâè-òåëñòâåíèòå àãåíòè, êîèòî îñâåí ôóíêöèèçà çàùèòà íà äúðæàâàòà ïî äåëà ïðåä ÅÑ-Ï× äà ïðèäîáèÿò îáó÷èòåëíè è êîîðäè-íèðàùè ôóíêöèè, êàêòî è äà ìîãàò äàèçãîòâÿò çàêîíîïðîåêòè, êîèòî äà ïðåä-ñòàâÿò ïðåä Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò.Óâåëè÷àâàíå íà êàïàöèòåòà íà äúðæàâíà-òà àäìèíèñòðàöèÿ è íà ñúäåáíàòà âëàñò÷ðåç îáó÷åíèå íà ïðàâîòî íà ÅÊÏ×.

Êîíöåïöèÿòà áå øèðîêî îãëàñåíà è èçïðà-òåíà â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. Íî äî êðàÿ íà 2009ã. íå áå èçïúëíåíà íèòî åäíà îò ïðåïîðúêèòå,îòïðàâåíè â íåÿ.

3. Ïðàâî íà æèâîò

Ïðàâîòî íà æèâîò ïðîäúëæè äà áúäå ñåðèî-çåí ïðîáëåì â Áúëãàðèÿ ïðåç 2009 ã. Íèêàêâèïðîìåíè íå áÿõà íàïðàâåíè â ÷ëåí 74 îò Çàêî-íà çà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè,êîéòî ïîçâîëÿâà óïîòðåáà íà îãíåñòðåëíî îðú-æèå ñ ïîòåíöèàëåí ñìúðòîíîñåí èçõîä ïðè çà-äúðæàíå íà ëèöå, èçâúðøâàùî èëè èçâúðøèëîäîðè äðåáíî ïðåñòúïëåíèå. Òàçè ðàçïîðåäáà íåñúîòâåòñòâà íà Ïðèíöèï 9 îò Ïðèíöèïèòå íàÎÎÍ çà óïîòðåáà íà ñèëà è îãíåñòðåëíî îðúæèåîò ïðàâîïðèëàãàùèòå îðãàíè. Ìíîãî ïîëèöåé-ñêè ñëóæèòåëè, êîèòî óïîòðåáèõà îãíåñòðåëíîîðúæèå ïðåç 2009 èëè ïðåç ïðåäõîäíèòå ãîäè-íè, îñòàíàõà áåçíàêàçàíè.

Ïðåç ãîäèíàòà áå îêîí÷àòåëíî ïðåêðàòåíîäîñúäåáíîòî ïðîèçâîäñòâî çà ñìúðòòà íà ðîìàÁîðèñ Ìèõàéëîâ îò Ñàìîêîâ, êîéòî áå ïðîñ-òðåëÿí è óáèò îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåë ïðåç2004 ã.5 Ïðåç íîåìâðè Ñîôèéñêèÿ âîåíåí ñúä(ÑÂÑ) ïîñòàíîâè îïðåäåëåíèå, ñ êîåòî îòìå-íè îñìîòî ïîðåä ïîñòàíîâëåíèå íà Ñîôèéñêàòàâîåííîîêðúæíà ïðîêóðàòóðà (ÑÂÎÏ) çà ïðåê-ðàòÿâàíå íà ðàçñëåäâàíåòî è ïîñî÷è, ÷å ïðî-êóðîðúò íå èçïúëíÿâà óêàçàíèÿòà íà ñúäà äàðàçñëåäâà àäåêâàòíî. Íà 17 äåêåìâðè îáà÷å Âîåí-íî-àïåëàòèâíèÿò ñúä îòìåíè îïðåäåëåíèåòî,

3 Âèæ ïî-äîëó çà èçèñêâàíèÿòà íà ÊÌ è äåéñòâèÿòà íàïðàâèòåëñòâîòî ïî òåçè è äðóãèòå äåëà, êîèòî ñå íàáëþ-äàâàò îò êîìèòåòà â ñúîòâåòíèòå ãëàâè íà äîêëàäà.4 Êîíöåïöèÿ çà ïðåîäîëÿâàíå íà ïðè÷èíèòå çà îñúäèòåë-íèòå ðåøåíèÿ íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêàñðåùó Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ è çà ðåøàâàíå íà ïðîáëåìèòå,ïðîèçòè÷àùè îò òÿõ, ïðèåòà ñ ðåøåíèå íà ÌÑ ¹144 îò 9ìàðò 2009 ã., äîñòúïíà â èíòåðíåò íà: http://www.justice.government.bg/new/Pages/Verdicts/Default.aspx.

5 Âæ.: ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2004 ã.,Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò2005 ã.

6 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

íà ÑÂÑ è ïîòâúðäè ïîñòàíîâëåíèåòî íà ÑÂÎÏçà ïðåêðàòÿâàíå íà äîñúäåáíîòî ïðîèçâîäñòâî.

Ïðåç àâãóñò Âîåííî-àïåëàòèâíèÿò ñúä â Ñî-ôèÿ ïîñòàíîâè ïðèñúäè ìåæäó 16 è 18 ãîäèíèñðåùó ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè çà óáèéñòâîòîïðåç íîåìâðè 2005 ã. â Áëàãîåâãðàä íà ÀíãåëÄèìèòðîâ-×îðàòà.6 Âåäíàãà ñëåä ïðîèçíàñÿíå-òî íà ðåøåíèåòî íîâèÿò ìèíèñòúð íà âúòðåø-íèòå ðàáîòè Öâåòàí Öâåòàíîâ çàÿâè, ÷å ïîëè-öàèòå íå ñà èñêàëè äà óáèÿò ×îðàòà è ÷å ïðè-ñúäàòà íà Âîåííî-àïåëàòèâíèÿ ñúä å íåñïðà-âåäëèâà. Íÿêîëêîñòîòèí ïîëèöàè ïðîòåñòèðà-õà â Áëàãîåâãðàä â ïîäêðåïà íà áèâøèòå ñè êî-ëåãè. Ïðîòåñòè ñðåùó ïðèñúäàòà èçðàçèõà è ïî-ëèöåéñêè ñëóæèòåëè îò äðóãè êðàèùà íà ñòðà-íàòà. Ïî âðåìå íà ãëåäàíåòî íà äåëîòî ïî îá-æàëâàíå îò Âúðõîâíèÿ êàñàöèîíåí ñúä ïðåç äå-êåìâðè êàêòî àäâîêàòèòå íà ïîäñúäèìèòå, òà-êà è òåçè íà ñåìåéñòâîòî íà æåðòâàòà ïîèñêàõàíîâî ðàçãëåæäàíå, ìàêàð è ñ ðàçëè÷íè ìîòèâè.Ñúäúò óäîâëåòâîðè èñêàíèÿòà è âúðíà äåëîòîçà íîâî ðàçãëåæäàíå îò Âîåííî-àïåëàòèâíèÿ ñúä.Òàêà òîçè îòíîñèòåëíî ïðîñò îòêúì ôàêòè÷åñ-êè ñúñòàâ êàçóñ çàïî÷íà äà ñå ðàçãëåæäà çà òðå-òè ïúò íà àïåëàòèâíà èíñòàíöèÿ ïðåç ôåâðóà-ðè 2010 ã., à ïîäñúäèìèòå ïîëèöàè âå÷å ïîâå÷åîò ÷åòèðè ãîäèíè ñëåä èíöèäåíòà ñà áåç âëåç-ëè â ñèëà ïðèñúäè.

Ïðåç íîåìâðè Âîåííî-àïåëàòèâíèÿò ñúäïðåêðàòè îêîí÷àòåëíî âúçîáíîâåíîòî äåëî çàóáèéñòâîòî îò áúëãàðñêè ãðàíè÷åí ïîëèöàé íàòóðñêèÿ ðèáàð-áðàêîíèåð ßë÷úí Åðäæàí. Òîé áåïðîñòðåëÿí ñìúðòîíîñíî ïðåç àïðèë 2008 ã.7 Ãðà-íè÷íèÿò ïîëèöàé áå ïúðâîíà÷àëíî îáâèíåí ïîñëó÷àÿ. Òîâà îáâèíåíèå ïðåäèçâèêà âúëíà îòïðîòåñòè ñðåä íàöèîíàëèñòè÷åñêè êðúãîâå, àÎáùèíñêèÿò ñúâåò íà Áóðãàñ ìó ïðèñâîè çâà-íèåòî ,,ïî÷åòåí ãðàæäàíèí íà Áóðãàñ“. Ñëåä íå-êîëêîêðàòíè ïðåêðàòÿâàíèÿ è âúçîáíîâÿâàíèÿÂîåííî-àïåëàòèâíèÿò ñúä ïðèå, ÷å ïîëèöàÿò åóïîòðåáèë îãíåñòðåëíî îðúæèå çàêîííî.

Ïðåç 2009 ã. áå îáðàçóâàíî äåëî â Ñîôèé-ñêèÿ âîåíåí ñúä ïî îòíîøåíèå íà ïðîñòðåë-ÿíèÿ è ïî-êúñíî ïî÷èíàë îò ðàíèòå ñè Áàø-êèì Ìàðëàäæàêó. Íà 29 íîåìâðè 2008 ã. òîé áåóáèò íà ñòîëè÷íèÿ áóëåâàðä ,,Ðîæåí“ ïðè ïëà-íèðàíà ïîëèöåéñêà îïåðàöèÿ.8 Ïúðâîíà÷àëíîâîåííàòà ïðîêóðàòóðà ïðåêðàòè äåëîòî, íî ñëåäæàëáà íà íàñëåäíèöèòå íà 14 àâãóñò 2009 ã. Ñî-ôèéñêèÿ âîåíåí ñúä îòìåíè ïðåêðàòÿâàíåòî èâúðíà äåëîòî çà äîðàçñëåäâàíå. Äî êðàÿ íà ãî-

äèíàòà îáà÷å òî íå áå ðàçãëåäàíî îò ñúä.Ïðåç 2009 ã. íÿêîëêî äóøè çàãóáèõà æèâîòà

ñè ñëåä çàäúðæàíå èëè ñëåä óïîòðåáà íà îãíåñ-òðåëíî îðúæèå îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè. Íà20 ÿíóàðè 2009 ã. ïî âðåìå íà êîíâîé ñëåä ñïå-öèàëèçèðàíà ïîëèöåéñêà àêöèÿ ïî÷èíà Ïëà-ìåí Êóöàðîâ. Ïî èíôîðìàöèÿ, ñúáðàíà â õîäàíà ðàçñëåäâàíåòî, òîé å áèë êîíâîèðàí îò äâàåêèïà îò ïî ÷åòèðèìà àíòèìàôèîòè îò ãðóïàòàçà çàäúðæàíå. Âïîñëåäñòâèå äâàìà îò òÿõ áÿõàîáâèíåíè çà óáèéñòâî ïîðàäè íåçíàíèå/íåìúð-ëèâî èçïúëíåíèå íà çàäúëæåíèÿòà ñè. Ñïîðåäçàêëþ÷åíèÿòà íà ñúäåáíîìåäèöèíñêàòà åêñïåð-òèçà, â ñòîìàõà íà Êóöàðîâ ñà îòêðèòè ïåò õàï-÷åòà àìôåòàìèí, êîèòî ñà íåðàçòâîðåíè, òîåñòïîåòè ñà íåïîñðåäñòâåíî ïðåäè ñìúðòòà. Àêî âõîäà íà ðàçñëåäâàíåòî ñå äîêàæå óìèøëåíîóáèéñòâî, îáâèíåíèÿòà íà äâàìàòà ùå áúäàòèçìåíåíè. Êîãàòî Êóöàðîâ å áèë àðåñòóâàí, íåå èìàëî ïðîêóðîðñêà çàïîâåä çà çàäúðæàíåòîìó è òîé äîðè íå å áèë ïîñî÷åí çà ñâèäåòåë. Äîêðàÿ íà ãîäèíàòà îáà÷å ïðîèçâîäñòâîòî ïî òî-âà äåëî íå ïðèêëþ÷è ñ îñúäèòåëíè ïðèñúäè.

Íà 20 ñåïòåìâðè 2009 ã. â Áóðãàñ áå ïðîñ-òðåëÿí ñ òðè êóðøóìà è óáèò ñëåä ñâàäà íàåäíî êðúñòîâèùå Êàëîÿí Ñòîÿíîâ. Îáâèíåí çàóáèéñòâîòî áå áèâø ïîëèöåéñêè ñëóæèòåë,êîéòî ñòðåëÿë ñ áîéíèÿ ñè ïèñòîëåò. Ñðåùóíåãî ïúðâîíà÷àëíî áå ïîâäèãíàòî îáâèíåíèåïî ÷ëåí 118 îò Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ çà óáèé-ñòâî â ñúñòîÿíèå íà àôåêò, êîåòî ïî-êúñíî áåïðåêâàëèôèöèðàíî ïî ÷ëåí 119 - çà óáèéñòâîïðè ïðåâèøàâàíå ïðåäåëèòå íà íåèçáåæíàòà îò-áðàíà. Íÿêîëêî îðãàíèçàöèè, ïóáëè÷íè ëè÷-íîñòè è ìåäèè â Áóðãàñ îðãàíèçèðàõà ñåðèÿïðîòåñòíè àêöèè, âêëþ÷èòåëíî ãðàæäàíñêàïîäïèñêà, ñðåùó ïîäâåæäàíåòî ïîä îòãîâîð-íîñò íà áèâøèÿ ïîëèöàé. Ïðåç îêòîìâðè åäèíìåñòåí âåñòíèê ñúîáùè, ÷å îáëàñòíèÿò óïðà-âèòåë Êîíñòàíòèí Ãðåáåíàðîâ ñå å ïîäïèñàëíà ïîäïèñêàòà. Áóðãàñêèÿò îêðúæåí ñúä çàïî÷-íà äà ãëåäà íàêàçàòåëíîòî äåëî ñðåùó ïîäñú-äèìèÿ â ñðåäàòà íà ôåâðóàðè 2010 ã., íî òî áåîòëîæåíî çàðàäè èñêàíèÿ çà åêñïåðòèçè.

Íà 14 äåêåìâðè 2009 ã. íà àâòîìàãèñòðàëà,,Òðàêèÿ“ áå ïðîñòðåëÿí è óáèò îò ïîëèöàè ïðèïðåñëåäâàíå è ñëåä ìàñèâíà ñòðåëáà ïî ïðåñ-ëåäâàíèÿ àâòîìîáèë Äèìèòúð Ìèòðåâ-Áîãðî-âåöà. Òîé áå îáÿâåí çà ÷ëåí íà ãðóïà çà ìàãèñ-òðàëíè ãðàáåæè, äåéñòâàë â ñúó÷àñòèå ñ äðóãèäâàìà. Ïî ñëó÷àÿ áå îáðàçóâàíî äîñúäåáíîïðîèçâîäñòâî â Ñîôèéñêà ãðàäñêà ïðîêóðàòóðà.Ïðåç ôåâðóàðè 2010 ã. îò ïðîêóðàòóðàòà ñúîá-ùèõà íà ÁÕÊ, ÷å âå÷å ñà èçãîòâèëè ñòàíîâè-ùåòî ñè ïî ñëó÷àÿ è ïðåäñòîè ðåøåíèå, êîåòîíàé-âåðîÿòíî ùå å çà ïðåêðàòÿâàíå íà ïðîèç-âîäñòâîòî ïîðàäè òîâà, ÷å îãíåñòðåëíîòî îðú-æèå å óïîòðåáåíî çàêîíîñúîáðàçíî.

Íà 5 íîåìâðè 2009 ã. ÅÑÏ× îáÿâè ðåøåíèå-òî ñè ïî äåëîòî Êîëåâè ñðåùó Áúëãàðèÿ. Ñ íåãî

6 Âæ.: ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2005 ã.,Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò2006 ã.7 Âæ.: Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2008 ã., Ãîäèøåíäîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2009 ã.8 Âæ.: Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2008 ã., Ãî-äèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò2009 ã.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 7

òîé íàìåðè íàðóøåíèå íà íÿêîëêî ðàçïîðåäáèíà Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâå-êà, âêëþ÷èòåëíî íà ÷ëåí 2 (ïðàâî íà æèâîò),âúâ âðúçêà ñ íååôåêòèâíîòî ðàçñëåäâàíå íàóáèéñòâîòî íà áèâøèÿ çàìåñòíèê-ãëàâåí ïðî-êóðîð Íèêîëàé Êîëåâ. Òîé áå çàñòðåëÿí ïðåçäåêåìâðè 2002 ã. îò íàåìíè óáèéöè ïðè íåèçÿ-ñíåíè îáñòîÿòåëñòâà ñëåä êîíôëèêò ñ òîãàâàø-íèÿ ãëàâåí ïðîêóðîð ã-í Íèêîëà Ôèë÷åâ. Ñú-äúò ïðèå, ÷å ðàçñëåäâàíåòî íà óáèéñòâîòî, êîå-òî íèêîãà íå ïðèêëþ÷è ñ óñòàíîâÿâàíå íà èç-âúðøèòåëèòå, íå å âçåëî ïîä âíèìàíèå êîí-ôëèêòúò ìåæäó Êîëåâ è Ôèë÷åâ è íå å òúðñè-ëî äîêàçàòåëñòâà çà åâåíòóàëíàòà ïðè÷àñòíîñòíà ïîñëåäíèÿ êúì óáèéñòâîòî. Ñúäúò âèäÿ ñå-ðèîçíè ïðå÷êè çà ðàçñëåäâàíåòî â ñàìàòà êîí-ñòèòóöèîííà è çàêîíîâà óðåäáà íà ñòàòóòà íàïðîêóðàòóðàòà â Áúëãàðèÿ, êîÿòî ïðàâè îò ãëàâ-íèÿ ïðîêóðîð ïðàêòè÷åñêè èìóíèçèðàí ñðåùóíàêàçàòåëíî ïðåñëåäâàíå.

Ïðåç ãîäèíàòà Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå íàÑúâåòà íà Åâðîïà ïðîäúëæè äà ñëåäè çà èç-ïúëíåíèåòî íà èíäèâèäóàëíèòå è íà îáùèòåìåðêè ïî äåëà, ïî êîèòî â ìèíàëîòî ÅÑÏ×íàìåðè íàðóøåíèÿ íà ïðàâîòî íà æèâîò. ÊÌíå îñòàíà óäîâëåòâîðåí îò èíäèâèäóàëíèòå èîò îáùèòå ìåðêè ïî íèòî åäíî îò òåçè ðåøå-íèÿ. Òîé èçèñêà âúçîáíîâÿâàíå íà ðàçñëåäâà-íèÿòà â ñëó÷àèòå, â êîèòî æåðòâèòå ñà çàãóáè-ëè æèâîòà ñè ïî âðåìå íà çàäúðæàíå èëè âðåçóëòàò îò ñâðúõóïîòðåáà íà îãíåñòðåëíî îðú-æèå îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè. Áúëãàðñêèòåâëàñòè ñúîáùèõà, ÷å ñà ïðåäïðèåëè ñòúïêè çàâúçîáíîâÿâàíå íà íÿêîè îò äåëàòà (Âåëèêîâà ñðå-ùó Áúëãàðèÿ, Íà÷îâà è äð. ñðåùó Áúëãàðèÿ îò2005 ã.). Òåçè íîâè ðàçñëåäâàíèÿ íå äàäîõà ðå-çóëòàò ïðåç 2009 ã. Ïî íÿêîëêî äðóãè äåëà îáà÷å(Àíãåëîâà ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 2002 ã., Îãíÿíîâà è×îáàí ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 2006 ã.) âëàñòèòå óïî-ðèòî ïîääúðæàõà, ÷å ðàçñëåäâàíåòî å áèëî ïðî-âåäåíî â ñúîòâåòñòâèå ñúñ çàêîíà è íå å íåîá-õîäèìî íåãîâîòî âúçîáíîâÿâàíå. Ïî òÿõ ÅÑÏ×èçðè÷íî óñòàíîâè, ÷å ðàçñëåäâàíåòî å áèëî íåà-äåêâàòíî è òîâà áå åäíî îò îñíîâàíèÿòà çà óñ-òàíîâÿâàíå íà íàðóøåíèå íà ÷ëåí 2 îò ÅÊÏ×. äîïúëíåíèå, ÊÌ èçèñêâà îò áúëãàðñêîòî ïðà-âèòåëñòâî ìåðêè çà ïîäîáðÿâàíå íà ïúðâîíà-÷àëíîòî è íà ïîñëåäâàùîòî îáó÷åíèå íà ïîëè-öåéñêèòå ñëóæèòåëè â ñôåðàòà íà ïðàâàòà íà÷îâåêà; ïîäîáðÿâàíå íà ïðîöåñóàëíèòå ãàðàí-öèè ïî âðåìå íà çàäúðæàíå, ïî-ñïåöèàëíî ÷ðåçåôåêòèâíî ïðèëàãàíå íà ðàçïîðåäáèòå, èçè-ñêâàùè èíôîðìèðàíå íà çàäúðæàíèòå çà òåõ-íèòå ïðàâà è çà ôîðìàëíîñòèòå ïðè ðåãèñòðè-ðàíåòî íà çàäúðæàíåòî; ãàðàíòèðàíå íà íåçà-âèñèìîñòòà íà ðàçñëåäâàíåòî â ñëó÷àè íà ìàë-òðåòèðàíå îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè. Èçïúëíå-íèåòî íà èíäèâèäóàëíèòå è íà îáùèòå ìåðêè,ïðîèçòè÷àùè îò òåçè ðåøåíèÿ, ùå ïðîäúëæèäà ñå íàáëþäàâà îò ÊÌ è ïðåç 2010 ã.

4. Çàùèòà îò èçòåçàíèÿ,íå÷îâåøêî è óíèçèòåëíî îòíàñÿíå

È ïðåç 2009 ã. íå áÿõà íàïðàâåíè èçìåíåíèÿ âÍàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ, êîèòî äà âúâåæäàò ñúñòàâçà èçòåçàíèå â ñúîòâåòñòâèå ñ ïðåïîðúêèòå íàÊîìèòåòà ñðåùó èçòåçàíèÿòà íà ÎÎÍ îò 2004 ã.9Êàêòî è â ïðåäõîäíè ãîäèíè, ÁÕÊ ïîëó÷è ìíî-ãî çàñëóæàâàùè äîâåðèå æàëáè îò õîðà, êîèòîòâúðäÿõà, ÷å ñà ìàëòðåòèðàíè îò ïîëèöåéñêèñëóæèòåëè ïî âðåìå íà çàäúðæàíå èëè ñëåä êà-òî ñà áèëè çàäúðæàíè. Òåçè ïðàêòèêè è ïðåç2009 ã. ïðîäúëæèõà äà îñòàâàò, ñ ìàëêè èçêëþ-÷åíèÿ, áåçíàêàçàíè.

Ïðåç íîåìâðè è äåêåìâðè 2009 ã. èçñëåäîâà-òåëè íà ÁÕÊ àíêåòèðàõà 121 ëèøåíè îò ñâîáî-äà îò ÷åòèðè çàòâîðà (Ïëîâäèâ, Ïëåâåí, Áåëå-íå, Áîáîâäîë) çà óñëîâèÿòà íà òÿõíîòî çàäúð-æàíå è ïðåäâàðèòåëíî ðàçñëåäâàíå. Èçñëåäâà-íåòî å ïðåäñòàâèòåëíî çà ÷åòèðèòå çàòâîðà, íîíå å ïðåäñòàâèòåëíî çà ñèñòåìàòà êàòî öÿëî. Òîîáõâàíà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà ñ âëÿçëà â ñèëàïðèñúäà, ÷èèòî äîñúäåáíè ïðîèçâîäñòâà ñà çà-ïî÷íàëè ñëåä 1 ÿíóàðè 2008 ã. Ðåçóëòàòèòå, ñðàâ-íåíè ñ òåçè îò ïðåäõîäíèòå èçñëåäâàíèÿ â ñú-ùèòå çàòâîðè, ñà ïðåäñòàâåíè íà òàáëèöàòà ïî-äîëó:

Óïîòðåáà íà ñèëàîò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè ïî ãîäèíè% îò ðåñïîíäåíòèòå, îòãîâîðèëè,÷å ñïðÿìî òÿõ å óïîòðåáåíà ñèëà

2005 2006 2007 2008 2009Ïî âðåìåíà çàäúðæàíå 23,2 20,1 17,1 23,1 24Âúòðå âïîëèöåéñêîòîóïðàâëåíèå 23,2 20,8 22,9 23,1 22,3

Ðåçóëòàòèòå ïîêàçâàò ëèïñà íà êàêâàòî è äàå ïîëîæèòåëíà äèíàìèêà ïðè óïîòðåáàòà íàñèëà îò ïîëèöåéñêèòå ñëóæèòåëè ïî âðåìå íàçàäúðæàíå è âúòðå â ïîëèöåéñêîòî óïðàâëåíèåïðåç 2009 ã. â ñðàâíåíèå ñ 2008 ã., êàêòî è âñðàâíèíå ñ ïðåäõîäíèòå ãîäèíè. Äåëúò íà àí-êåòèðàíèòå, êîèòî ñúîáùàâàò, ÷å òàêàâà å áè-ëà óïîòðåáåíà ïî âðåìå íà çàäúðæàíå å ïî÷òèñúùèÿò êàòî äåëúò íà òåçè, êîèòî ñúîáùàâàòçà óïîòðåáà íà ñèëà âúòðå â ïîëèöåéñêîòî óï-ðàâëåíèå, êîãàòî òîâà å íåçàêîííî.

Ïðåç ãîäèíàòà óñëîâèÿòà â ìíîãî îò ìåñòàòàçà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà â Áúëãàðèÿ îñòàíàõàíå÷îâåøêè è óíèçèòåëíè. Òîâà âêëþ÷âà ïðåäèâñè÷êî ñëåäñòâåíèòå àðåñòè, íî ñúùî òàêà è

9 Âæ. Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2004 ã., Ãîäèøåíäîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2005 ã

8 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

íÿêîè îò çàòâîðèòå.10 Ñåðèîçåí ïðîáëåì îòãëåäíà òî÷êà íà íå÷îâåøêî è óíèçèòåëíî îò-íàñÿíå ñà ìàòåðèàëíèòå óñëîâèÿ è ðåæèìà íàíÿêîè êàòåãîðèè ëèøåíè îò ñâîáîäà, êàòî íàï-ðèìåð îñúäåíèòå íà äîæèâîòíî ëèøàâàíå îòñâîáîäà áåç ïðàâî íà çàìÿíà.

Ïðåç 2009 ã. ïîëó÷èõà îáùåñòâåí è ìåäèåíîòãëàñ íÿêîëêî ñëó÷àÿ, â êîèòî ïîëèöèÿòà óïî-òðåáè ìàñèðàíî è áåçðàçáîðíî ñâðúõïðîïîðöèî-íàëíà ñèëà ñðåùó ãîëåìè ãðóïè õîðà. Íà 14 ÿíóà-ðè ïîëèöàè èçïîëçâàõà ïðåêîìåðíà ñèëà ñëåäðàçïðúñêâàíå íà äåìîíñòðàöèÿ ïðåä ïàðëàìåí-òà, ïî âðåìå íà êîÿòî ñå ñòèãíà äî ñáëúñêâà-íèÿ íà äåìîíñòðàíòèòå ñ ïîëèöèÿòà. Ïîëèöèÿòàíå ñå çàäîâîëè ñ óïîòðåáà íà ñèëà ñàìî ïî âðå-ìå íà òåçè ñáëúñêâàíèÿ, à ïðîäúëæè äà ïðåñ-ëåäâà è äà áèå ãðàæäàíè ñëåä òîâà ïî óëèöèòåíà Ñîôèÿ. Òåëåâèçèîííè è ëè÷íè êàìåðè äî-êóìåíòèðàõà ñëó÷àè íà íåïðåäèçâèêàíè æåñ-òîêè ïîáîè îò ñòðàíà íà ïîëèöåéñêè ñëóæèòå-ëè, ÷åñòî ñúïðîâîäåíè ñ îáèäè è ïñóâíè. Ïðî-êóðàòóðàòà, ìàêàð è ñ ãîëÿìî çàêúñíåíèå, îá-ðàçóâà ïðîâåðêà ïî ñëó÷àÿ, íî ïðåç ñåïòåìâðèòÿ çàâúðøè ñ îòêàç îò îáðàçóâàíå íà ïðîèç-âîäñòâà ñðåùó ñëóæèòåëè íà ÌÂÐ. Ïðåç ôåâ-ðóàðè íàðîäíèòå ïðåäñòàâèòåëè îòõâúðëèõàïðåäëîæåíèåòî çà ñúçäàâàíå íà âðåìåííà àí-êåòíà êîìèñèÿ çà èçÿñíÿâàíå íà ñëó÷àèòå íàïîëèöåéñêî íàñèëèå ñ ìîòèâà, ÷å òîâà ,,öåëèäà áëîêèðà ðàáîòàòà íà ÌÂГ.

Íà 1 àâãóñò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè â Ïëå-âåí óïîòðåáèõà íåïðîïîðöèîíàëíà ñèëà ñðåùóðîìè â ìåñòíàòà äèñêîòåêà ,,Áèæó“. Ñïîðåä ñâè-äåòåëñòâà íà î÷åâèäöè, îêîëî 3:00 ÷. ïðåç íîù-òà â äèñêîòåêàòà âëèçàò 4-5 ïîëèöàè è êàçâàò,÷å â çàâåäåíèåòî èìà çàëîæåíà áîìáà è âñè÷êèòðÿáâà äà èçëÿçàò, çà äà ñå íàïðàâè ïðîâåðêà.Åäíà ÷àñò îò ïîñåòèòåëèòå íå ñå ïîä÷èíÿâàòíà ðàçïîðåæäàíåòî è âëèçàò â ïðåðåêàíèÿ ñ ïî-ëèöàèòå. Ïîñëåäíèòå ïîèñêâàò ïîäêðåïëåíèå îòñïåöèàëíèòå ÷àñòè, êîèòî ïðèñòèãàò âåäíàãà.Ñëåä òîâà äâåòå ãðóïè ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëèäàâàò âúçìîæíîñò íà ïðèñúñòâàùèòå áúëãàðèäà íàïóñíàò çàâåäåíèåòî, à ðîìèòå íå ïóñêàòíàâúí è ãè çàäúðæàò âúòðå â ïîìåùåíèåòî. Êî-ãàòî îñòàâàò ñàìî ðîìèòå è ïîëèöàèòå, íà ÷àñòîò ðîìèòå å íàíåñåí ïîáîé. Ñëåä òîâà áèòèòåñà çàäúðæàíè â åäíî ïîëèöåéñêî óïðàâëåíèå.Íÿêîè îò òÿõ ñà ïðåäàäåíè íà ñúä è îñúäåíè çàäðúçêî õóëèãàíñòâî ïî áúðçàòà ïðîöåäóðà ñëåääâà äíè. Ïðèñúäèòå, íÿêîè îò êîèòî åôåêòèâ-íî ëèøàâàíå îò ñâîáîäà ïðè ïúðâîíà÷àëåí ñòðîãðåæèì, ñà çà ,,íåïðèñòîéíè äåéñòâèÿ, ãðóáîíàðóøàâàùè îáùåñòâåíèÿ ðåä è èçðàçÿâàùèÿâíî íåóâàæåíèå êúì îáùåñòâîòî, êàòî äåÿ-íèåòî ñå îòëè÷èëî ñ èçêëþ÷èòåëåí öèíèçúì è

äúðçîñò è áèëî ñúïðîâîäåíî ñúñ ñúïðîòèâà ñðå-ùó îðãàí íà âëàñòòà“.11 Ïîáîÿò íàä çàäúðæà-íèòå å ïðè÷èíèë òðàâìè, íÿêîè îò êîèòî òåæ-êè. Èìà ñ÷óïåíè êðàéíèöè, à íÿêîëêî äóøè ñàõîñïèòàëèçèðàíè. Ïðîêóðàòóðàòà îáðàçóâà ïðåä-âàðèòåëíè ïðîèçâîäñòâà ñëåä ïîäàäåíèòå æàë-áè îò ïîòúðïåâøè. ×àñò îò òÿõ áÿõà ïðåêðàòå-íè ñ îòêàçè äà ñå ïîäâåäàò ïîä îòãîâîðíîñòïîëèöàèòå, à äðóãè ïðîäúëæèõà, íî íå ïðèê-ëþ÷èõà äî êðàÿ íà ãîäèíàòà.

Ïðåç 2009 ã. ÅÑÏ× ïîñòàíîâè äâå ðåøåíèÿ, ñêîèòî óñòàíîâè íàðóøåíèÿ íà ÷ëåí 3 îò Åâðî-ïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà. Ñ ðå-øåíèå ïî äåëîòî Øèøìàíîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 8ÿíóàðè 2009 ã. ÅÑÏ× óñòàíîâè òàêîâà íàðóøå-íèå â ñëó÷àé íà çàòâîðíèê, ñòðàäàù îò äèàáåò,êîéòî å áèë íàñòàíåí â çàòâîðà â Ïëîâäèâ çàòðè ìåñåöà ìåæäó þëè è îêòîìâðè 2000 ã.Ñúäúò óñòàíîâè, ÷å íåàäåêâàòíàòà ìåäèöèíñêàãðèæà (ëèïñàòà íà ïîäõîäÿùà äèåòà è íàçíà÷à-âàíåòî íà ìåäèêàìåíòè ñ èçòåêúë ñðîê) å äî-âåë äî íå÷îâåøêî è óíèçèòåëíî îòíàñÿíå. Íà22 îêòîìâðè 2009 ã. ÅÑÏ× ïðîèçíåñå ðåøåíèå-òî ñè ïî äåëîòî Ñòîÿí Äèìèòðîâ ñðåùó Áúëãà-ðèÿ. Ñ íåãî òîé íàìåðè íàðóøåíèå íà ÷ëåí 3 îòÅÊÏ× â ñëó÷àé íà çàòâîðíèê, îñúäåí íà äî-æèâîòåí çàòâîð è íàñòàíåí â ïåðèîäà 2000 -2005 ã. â Ñîôèéñêèÿ öåíòðàëåí çàòâîð è â çàò-âîðíè÷åñêîòî îáùåæèòèå ,,Êðåìèêîâöè“ â óñ-ëîâèÿ íà ïðåïúëíåíîñò, ëîøà õèãèåíà è íàëè-÷èå íà ïëúõîâå. Îñâåí òîâà â Ñîôèéñêèÿ öåí-òðàëåí çàòâîð òîé å òðÿáâàëî äà èçïîëçâà êîôàçà òîàëåòíè íóæäè.

5. Ïðàâî íà ëè÷íà ñâîáîäàè ñèãóðíîñò

Ïðåç 2009 ã. íå áÿõà íàïðàâåíè ïðîìåíè âçàêîíîâàòà ðàìêà, ðåãóëèðàùà ïðàâîòî íà ëè÷-íà ñâîáîäà è ñèãóðíîñò â íàêàçàòåëíèÿ ïðîöåñ.Ïðîäúëæèõà äà äåéñòâàò íîðìèòå çà çàäúðæà-íå ïîä ñòðàæà íà Íàêàçàòåëíî-ïðîöåñóàëíèÿ êî-äåêñ (ÍÏÊ) îò 2006 ã., êîèòî â îñíîâàòà ñèïðåïîâòàðÿò íîðìèòå, âúâåäåíè ñ ïðîìåíèòå âñòàðèÿ ÍÏÊ îò 1999 ã. Òå äîïóñêàò ñúäèëèùà-òà, íàëàãàùè òàçè ìÿðêà, äà ñå îñëàíÿò ïðåêî-ìåðíî íà òåæåñòòà íà îáâèíåíèåòî è äà ïðå-íåáðåãâàò ïðåöåíêàòà íà ðàçóìíîñòòà íà ïî-äîçðåíèÿòà, äîâåëè äî àðåñòà è ëåãèòèìíîñòòàíà öåëòà, ïðåñëåäâàíà îò çàäúðæàíåòî. Òàçè çà-êîíîâà ðàìêà ñúùî òàêà äîïóñêà ïðåêîìåðíàïðîäúëæèòåëíîñò íà ïðåäâàðèòåëíîòî çàäúð-æàíå, ñëåä êàòî å âíåñåí îáâèíèòåëåí àêò è

11 Âæ. Ðåçþìå íà ïðèñúäèòå â èíòåðíåò ñàéòà íà Ðàéî-íåí ñúä - ãð. Ïëåâåí: http://rs.pleven.bg/WEB_DECn0809.HTML.

10 Âæ. ïî-äîëó Óñëîâèÿ â ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáî-äà.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 9

äåëîòî å ïðåõâúðëåíî â ñúäà.12

Äåôèöèòèòå íà çàêîíîâàòà ðàìêà è íà ïðà-âîïðèëàãàíåòî, ñâúðçàíî ñ íàëàãàíåòî íà ìÿðêà-òà çà íåîòêëîíåíèå ,,çàäúðæàíå ïîä ñòðàæà“áÿõà âúâ ôîêóñà íà âíèìàíèåòî íà Êîìèòåòàíà ìèíèñòðèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà ïðè ïðåã-ëåäà íà èçïúëíåíèåòî íà ðåøåíèÿòà ïî äåëàòàÁî÷åâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 2008 ã., Åâãåíè Èâàíîâñðåùó Áúëãàðèÿ îò 2008 ã. è Êèðèëîâ ñðåùó Áúëãà-ðèÿ îò 2008 ã. Ïî òåçè äåëà ÊÌ èçèñêà èíôîð-ìàöèÿ çà ìåðêèòå, êîèòî áúëãàðñêèòå âëàñòèâúçíàìåðÿâàò äà ïðåäïðèåìàò, çà äà ïðèâåäàòíàöèîíàëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî è ïðàâîïðèëà-ãàíå â ñúîòâåòñòâèå ñ ïðàêòèêàòà íà ÅÑÏ×.Ïðåãëåäúò íà èçïúëíåíèåòî íà èíäèâèäóàëíè-òå è íà îáùèòå ìåðêè ïî òåçè ðåøåíèÿ ïðî-äúëæè ïðåç öÿëàòà 2009 ã. áåç äà ïðèêëþ÷è.

Äðóã ñåðèîçåí ïðîáëåì ñ ïðàâîòî íà ëè÷íàñâîáîäà è ñèãóðíîñò ïðåç ãîäèíàòà ïðîäúëæèäà áúäå íàñòàíÿâàíåòî â ñîöèàëíè äîìîâå çàëèöà ñ ïñèõè÷íè çàòðóäíåíèÿ. Òåçè íàñòàíÿâà-íèÿ ñòàâàò ïî àäìèíèñòðàòèâåí ðåä, áåç ñúäå-áåí êîíòðîë è, êàêòî ÁÕÊ íååäíîêðàòíî îò-áåëÿçà â ïðîöåñà íà ñâîåòî íàáëþäåíèå, ñà ÷åñòîïðîèçâîëíè.13 Çàêîíîäàòåëñòâîòî, ðåãóëèðàùîíàñòàíÿâàíåòî, íå áå ïðîìåíåíî ïðåç ãîäèíà-òà. Ïðåç íîåìâðè ÅÑÏ× ïðîâåäå ïóáëè÷íî çà-ñåäàíèå ïî äåëàòà Ñòàíåâ ñðåùó Áúëãàðèÿ è Ìè-òåâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, êîèòî çàñÿãàò íàñòàíÿâà-íåòî íà ëèöà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà â ñî-öèàëíè äîìîâå. Òåçè äåëà ñå ïîäïîìàãàò îò ÁÕÊ,ñúâìåñòíî ñ Öåíòúðà çà çàñòúïíè÷åñòâî çà ëè-öà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà (ÖÇËÏÐ). Ðåøåíèå-òî íà ÅÑÏ× ñå î÷àêâà ïðåç 2010 ã.

Íàñòàíÿâàíèÿòà ïî ðåäà íà Çàêîíà çà áîðáàñðåùó ïðîòèâîîáùåñòâåíèòå ïðîÿâè íà ìàëî-ëåòíèòå è íåïúëíîëåòíèòå ïðîäúëæèõà äà áú-äàò â íàðóøåíèå íà ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàð-òè, ðåãóëèðàùè ïðàâîòî íà ëè÷íà ñâîáîäà èñèãóðíîñò. Ïðåç ãîäèíàòà ìíîãî îò íàñòàíÿâà-íèÿòà áÿõà ïðîèçâîëíè ïîðàäè ëîøèÿ äîñòúïäî ïðàâíà ïîìîù è íåðàâåíñòâîòî íà ñòðàíèòåïî âðåìå íà ïðîöåäóðàòà. Íàñòàíÿâàíåòî â äî-ìîâåòå çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå íà ìàëîëåòíèè íåïúëíîëåòíè, êîåòî ìîæå äà áúäå äî äâàìåñåöà, ïðîäúëæè äà áúäå ïî àäìèíèñòðàòè-âåí ðåä, áåç ñúäåáåí êîíòðîë.  íàðóøåíèå íàìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè, ðåãóëèðàùè ïðà-

âîòî íà ëè÷íà ñâîáîäà è ñèãóðíîñò, áå è íàñ-òàíÿâàíåòî â £êðèçèñíè öåíòðîâå“ çà äåöà-æåð-òâè íà òðàôèê.14

Ïðåç ìàé ïàðëàìåíòúò ïðèå èçìåíåíèÿ â Çà-êîíà çà ÷óæäåíöèòå â Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ, ÷àñòîò êîèòî óðåæäàò ïî íîâ íà÷èí îáæàëâàíåòîíà ïðèíóäèòåëíîòî íàñòàíÿâàíå â ñïåöèàëåíäîì çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå íà ÷óæäåíöè ñöåë åêñïóëñèðàíå. Ñïîðåä èçìåíåíèÿòà íà ÷ëåí46à çàïîâåäèòå çà ïðèíóäèòåëíî íàñòàíÿâàíåìîãàò äà ñå îáæàëâàò â òðèäíåâåí ñðîê îò ôàê-òè÷åñêîòî íàñòàíÿâàíå ïðåä àäìèíèñòðàòèâíè-òå ñúäèëèùà. Ñúäúò ðàçãëåæäà æàëáàòà â îò-êðèòî çàñåäàíèå è ñå ïðîèçíàñÿ ñ ðåøåíèå âåäíîìåñå÷åí ñðîê îò îáðàçóâàíå íà äåëîòî.ßâÿâàíåòî íà íàñòàíåíîòî ëèöå â ñúäà îáà÷åíå å çàäúëæèòåëíî. Íà âñåêè øåñò ìåñåöà àä-ìèíèñòðàòèâíèÿò ñúä ñå ïðîèçíàñÿ íàíîâî ñëó-æåáíî çà ïðîäúëæàâàíå, çàìÿíà èëè ïðåê-ðàòÿâàíå íà íàñòàíÿâàíåòî. Íîâàòà óðåäáà, ìà-êàð è äà íå íàëàãà çàäúëæèòåëåí ñúäåáåíêîíòðîë íåïîñðåäñòâåíî ñëåä ïúðâîíà÷àëíîòîçàäúðæàíå, à ãî óðåæäà ñàìî êàòî âúçìîæíîñò,ïðåäñòàâëÿâà çíà÷èòåëíî ïîäîáðåíèå íà ñòà-ðèÿ ðåæèì íà îáæàëâàíå íà çàïîâåäèòå çà ïðè-íóäèòåëíî íàñòàíÿâàíå, êîéòî äîïóñêàøå ïðî-äúëæèòåëíè ïåðèîäè íà àäìèíèñòðàòèâíî çà-äúðæàíå áåç ñúäåáåí êîíòðîë. Âúïðåêè òîâà,òÿ íå ñúîòâåòñòâà íà íîðìèòå íà ìåæäóíàðîä-íîòî ïðàâî, ãàðàíòèðàùî ëè÷íàòà ñâîáîäà èñèãóðíîñò ñ òîâà, ÷å íå èçèñêâà ëè÷íîòî ÿâÿâà-íå ïðåä ñúäà íà íàñòàíÿâàíîòî ëèöå è ïðåä-âèæäà ïðåêàëåíî äúëúã ñðîê çà ïðîèçíàñÿíåíà ñúäà ñëåä îáðàçóâàíå íà äåëîòî.

Ïðåç 2009 ã. ÅÑÏ× óñòàíîâè íàðóøåíèÿ íà÷ëåí 5 îò ÅÊÏ× ïî íÿêîëêî äåëà ñðåùó Áúëãà-ðèÿ. ×àñò îò òÿõ ñà ñâúðçàíè ñ ïðåêàëåíà ïðî-äúëæèòåëíîñò íà çàäúðæàíåòî â ðàìêèòå íà äî-ñúäåáíîòî ïðîèçâîäñòâî ïî íàêàçàòåëíè äåëà(Òèòîâè ñðåùó Áúëãàðèÿ, Ðàíãåëîâ ñðåùó Áúëãà-ðèÿ, Ñòîÿí Äèìèòðîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, Êîðèéñêèñðåùó Áúëãàðèÿ, Éîçâåð ñðåùó Áúëãàðèÿ). Ñ íÿêîèîò òåçè ðåøåíèÿ ñúäúò íàìåðè ñúùî òàêà íàðó-øåíèå íà ïðàâîòî íà ñúäåáåí ïðåãëåä íà çà-êîííîñòòà íà çàäúðæàíåòî çàðàäè ïðåêàëåíîôîðìàëèñòè÷íèÿ ïîäõîä íà áúëãàðñêèòå ñúäè-ëèùà êúì ïðåöåíêàòà íà íåãîâèòå îñíîâàíèÿ.

6. Íåçàâèñèìîñò íà ñúäåáíàòàâëàñò è ñïðàâåäëèâ ñúäåáåí ïðîöåñ

Ïðîáëåìèòå íà ñúäåáíàòà âëàñò â Áúëãàðèÿïðåç ãîäèíàòà îñòàíàõà ñåðèîçíè è ïðîäúëæè-õà äà ïðåäèçâèêâàò çàãðèæåíîñòòà íà ìåñòíè èìåæäóíàðîäíè íàáëþäàòåëè. Òå âêëþ÷âàò íå-

12 Çà äåôèöèòèòå íà òàçè ïðàâíà ðàìêà âæ.: ECtHR,Bochev v. Bulgaria, Appl. No. 73481/01, Judgment of 13 No-vember 2008; CEDH, Evgeni Ivanov c. Bulgarie, Requête no44009/02, Arrêt du 22 mai 2008.13 Âæ.: ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2006 ã.,Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò2007 ã.; ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2007 ã.,Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò2008 ã.; ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2008 ã.,Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò2009 ã.

14 Âæ. ïî-äîëó: Óñëîâèÿ â ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáî-äà.

10 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

ðàâíîìåðíî ðàçïðåäåëåíèå íà ðåñóðñèòå, âêëþ-÷èòåëíî êàäðîâèòå, çàâèñèìîñò îò ïîëèòè÷åñ-êè è áèçíåñ èíòåðåñè, êîðóïöèÿ è íåïîòèçúì.

Áåçïðèíöèïíîòî êàäðóâàíå â ñúäåáíàòà âëàñòäàäîõà ïîâîä çà íÿêîëêî ïóáëè÷íè äåêëàðàöèèíà Ñúþçà íà ñúäèèòå â Áúëãàðèÿ (ÑÑÁ), ñ êîè-òî òîé îñïîðè ðåøåíèÿ íà ÂÑÑ. Ïðåç ìàé ñúþ-çúò îáâèíè Âèñøèÿ ñúäåáåí ñúâåò (ÂÑÑ), ðú-êîâîäíèÿ îðãàí íà ñúäåáíàòà âëàñò, â áåçïðèí-öèïíîñò è çàãúðáâàíå íà ïðîôåñèîíàëíèòå êðè-òåðèè ïðè íàçíà÷àâàíåòî íà ðúêîâîäèòåëÿ íàÑîôèéñêè àïåëàòèâåí ñúä. Ïðåç þíè èçáóõíàìåäèåí è îáùåñòâåí ñêàíäàë ñëåä êàòî åäèí÷ëåí íà ÂÑÑ ñúîáùè, ÷å ïîëèòè÷åñêè ëîáèñòå êîíòàêòóâàë ñ ìàãèñòðàòè è ÷ëåíîâå íà ñúâå-òà è å îñèãóðÿâàë ðúêîâîäíè ïîñòîâå ïî ìåñòàíà ñúäèè è ïðîêóðîðè. Ñëåä îáðàçóâàíî íàêà-çàòåëíî ïðîèçâîäñòâî ëîáèñòúò áå èäåíòèôè-öèðàí, à íåãîâèòå êîíòàêòè ñ ìàãèñòðàòè - ïðî-âåðåíè. Îêàçà ñå, ÷å ìíîãî îò òÿõ íàèñòèíà ñàðàçãîâàðÿëè, â íÿêîè ñëó÷àè ïî 60-70 ïúòè ñíåãî, îêîëî ïðåäñòîÿùè íàçíà÷åíèÿ íà îòãî-âîðíè ïîñòîâå â ñúäåáíàòà ñèñòåìà.  ïî-ãîëÿìàòà ñè ÷àñò óëè÷åíèòå ìàãèñòðàòè áÿõàíàêàçàíè ñ ïîíèæåíèå â äëúæíîñò è ñàìî âäâà ñëó÷àÿ ïðîêóðîð è ñúäèÿ áÿõà óâîëíåíè çàñâîèòå êîíòàêòè ñ ëîáèñòà. Ïðåç ñåïòåìâðè ïîñ-ëåäâà íîâî ïèñìî äî ÂÑÑ íà ÑÑÁ, ñ êîåòîñúþçúò ïîèñêà îáÿñíåíèÿ îòíîñíî òâúðäåíèÿ-òà, ÷å ,,äåéñòâèòåëíèòå ðåøåíèÿ çà íàçíà÷àâà-íå íà àäìèíèñòðàòèâíè ðúêîâîäèòåëè íà ñú-äèëèùàòà è íà ðåäîâè ñúäèè ñå âçåìàò íå îòêîíñòèòóöèîííî ïîñî÷åíèÿ âèñø îðãàí íà ñú-äåáíàòà âëàñò, à îò íåÿñåí è íåëåãèòèìåí,,ïðèÿòåëñêè êðúã“15.

Ïðåç 2009 ã. ÅÑÏ× ïîñòàíîâè ðåäèöà ðåøå-íèÿ ñðåùó Áúëãàðèÿ, ñ êîèòî óñòàíîâè íàðó-øåíèÿ íà ÷ëåí 6 îò ÅÊÏ×. Ãîëÿìà ÷àñò îò òÿõçàñÿãàò ïðåêîìåðíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà íà-êàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî (Ñïàñ Òîäîðîâ ñðåùóÁúëãàðèÿ, Ðàíãåëîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, ßíêîâ è Ìàí-÷åâ ñðåùó Áúëãàðèÿ) è íà ãðàæäàíñêîòî (Íà÷åâñðåùó Áúëãàðèÿ, Ìàðèíîâà è Ðàäåâà ñðåùó Áúë-ãàðèÿ, Ðóãà ñðåùó Áúëãàðèÿ, Äîíêà Ñòåôàíîâàñðåùó Áúëãàðèÿ, Öâÿòêîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ) è ëèï-ñàòà íà åôåêòèâíî âúòðåøíîïðàâíî ñðåäñòâîçà çàùèòà. Ïî äåëîòî Äèìèòúð ßíàêèåâ ñðåùóÁúëãàðèÿ îò 2 þëè 2009 ã. ÅÑÏ× óñòàíîâè íàðó-øåíèå ïîðàäè íåâúçìîæíîñò äà ñå èçïúëíè ñú-äåáíî ðåøåíèå ñðåùó äúðæàâåí îðãàí. Ïî äå-ëîòî Àãðîìîäåë ÎÎÄ è Ìèðîíîâ ñðåùó Áúëãàðèÿîò 24 ñåïòåìâðè 2009 ã. òîé óñòàíîâè íàðóøåíèåçàðàäè ëèïñà íà äîñòúï äî ñúä ïî ãðàæäàíñêîäåëî çà âðåäè ïîðàäè ïðåêàëåíî ãîëåìèÿ ðàç-ìåð íà ñúäåáíèòå òàêñè, êîèòî æàëáîïîäàòå-ëèòå íå ñà óñïåëè äà çàïëàòÿò. Ïî äåëîòî Ðàé-

êîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 22 îêòîìâðè 2009 ã. ÅÑ-Ï× óñòàíîâè íàðóøåíèå íà ïðàâîòî íà äîñòúïäî ñúä ïîðàäè îòêàç íà âëàñòèòå äà íàçíà÷àòñëóæåáåí çàùèòíèê íà æàëáîïîäàòåëÿ â íàêà-çàòåëíî ïðîèçâîäñòâî. Ïî äåëîòî Ïåòüî Ïîïîâñðåùó Áúëãàðèÿ îò 22 ÿíóàðè 2009 ã. òîé óñòàíî-âè íàðóøåíèå â ñëó÷àé íà ãëåäàíå íà íàêàçà-òåëíî äåëî ñðåùó æàëáîïîäàòåëÿ îò Âúðõîâ-íèÿ êàñàöèîíåí ñúä â íåãîâî îòñúñòâèå è áåçæàëáîïîäàòåëÿò äà å ïðèçîâàí ëè÷íî èëè ÷ðåçñâîÿ àäâîêàò.

×àñò îò ñòðóêòóðíèòå ïðîáëåìè íà ïðàâî-ðàçäàâàòåëíàòà ñèñòåìà, ñâúðçàíè îñíîâíî ñïðåêîìåðíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà íàêàçàòåë-íîòî è íà ãðàæäàíñêîòî ñúäîïðîèçâîäñòâî ñåïðåäïîëàãà äà ñå ðåøàò ñ âëèçàíåòî â ñèëà íàíîâèòå ÍÏÊ ïðåç 2006 ã. è ÃÏÊ ïðåç 2008 ã.Äðóãà ÷àñò îáà÷å, ñâúðçàíè ñ åôåêòèâíèòå âúò-ðåøíîïðàâíè ñðåäñòâà çà çàùèòà ñðåùó ïðåêî-ìåðíà ïðîäúëæèòåëíîñò, ñ âúçìîæíîñòèòå çàèçïúëíåíèå ñðåùó äúðæàâåí îðãàí, âúçìîæíîñ-òèòå çà ãëåäàíå íà äåëà â îòñúñòâèå íà ñòðàíè-òå è äð. íå ñà ïî àäåêâàòåí íà÷èí ðåøåíè âíîâèòå ïðîöåñóàëíè çàêîíè.

È ïðåç 2009 ã. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå íàÑúâåòà íà Åâðîïà ïðîäúëæè äà íàáëþäàâà èç-ïúëíåíèåòî íà èíäèâèäóàëíèòå è îáùèòå ìåð-êè, ïðîèçòè÷àùè îò ðåøåíèÿ íà ÅÑÏ× ñðåùóÁúëãàðèÿ, â êîèòî ñå óñòàíîâÿâà íàðóøåíèå íà÷ëåí 6 îò ÅÊÏ× ïî ãîëÿì áðîé ñëó÷àè. Íàé-ãîëÿì áå áðîÿò íà íàáëþäàâàíèòå äåëà, ñâúð-çàíè ñ ïðåêîìåðíà ïðîäúëæèòåëíîñò íà íàêà-çàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî (äåëîòî Êèòîâ ñðåùóÁúëãàðèÿ îò 2003 ã. è ñõîäíè äåëà) è çà ïðåêàëå-íà ïðîäúëæèòåëíîñò è ëèïñà íà åôåêòèâíî âúò-ðåøíîïðàâíî ñðåäñòâî ñðåùó íåÿ ïî ãðàæäàí-ñêè äåëà (äåëîòî Äæàíãîçîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò2004 ã. è ñõîäíè äåëà). Áðîÿò íà íàáëþäàâàíèòåîò ÊÌ áúëãàðñêè äåëà â äâåòå ãðóïè êúì êðàÿíà 2009 ã. áå 50, êîåòî å áëèçî 1/3 îò âñè÷êèíàáëþäàâàíè áúëãàðñêè äåëà. Ïî òÿõ ÊÌ èçè-ñêâà, íàðåä ñúñ çàêîíîäàòåëíè ðåôîðìè, ñúùîòàêà ïðåäïðèåìàíå íà ðåäèöà àäìèíèñòðàòèâ-íè ìåðêè â ñúäåáíàòà ñèñòåìà, âêëþ÷èòåëíîêîìïþòúðèçèðàíå íà àäìèíèñòðàöèÿòà, ñúáè-ðàíå è àíàëèç íà ñòàòèñòè÷åñêè äàííè, ðàç-ïðîñòðàíåíèå íà ðåøåíèÿòà íà ÅÑÏ× è îáó-÷åíèå íà ñúäèè.

7. Íåïðèêîñíîâåíîñò íà ëè÷íèÿè ñåìåéíèÿ æèâîò, æèëèùåòî

è êîðåñïîíäåíöèÿòà

Îñíîâíèòå ïðîáëåìè ñ íåïðèêîñíîâåíîñòòàíà ëè÷íèÿ è ñåìåéíèÿ æèâîò, æèëèùåòî è êî-ðåñïîíäåíöèÿòà ïðåç 2009 ã. áÿõà ïðåäèçâèêà-íè îò âëîøàâàíåòî íà çàêîíîâèòå ãàðàíöèè çàçàùèòà ñðåùó íåçàêîííî èçïîëçâàíå íà ñïå-

15 Âæ. òåêñòà íà ïèñìàòà íà èíòåðíåò ñàéòà íà Ñúþçàíà ñúäèèòå â Áúëãàðèÿ: http://www.judgesbg.com/?m=11&id=1.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 11

öèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà è â åâèêöèèòåíà ðîìè îò åäèíñòâåíèòå èì æèëèùà, êîèòîáÿõà ðàçðóøåíè îò ìåñòíè âëàñòè, áåç äà èìáúäàò ïðåäîñòàâåíè àëòåðíàòèâè. Ïîëîæèòåë-íî ðàçâèòèå áå ïðåìàõâàíåòî íà âúçìîæíîñòòàçà ïðîèçâîëíî ñëåäåíå íà êîðåñïîíäåíöèÿòàíà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà ñ ïðèåìàíåòî ïðåç ìàðòíà íîâèÿ Çàêîí çà èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà èçàäúðæàíåòî ïîä ñòðàæà.

 íà÷àëîòî íà íîåìâðè ïàðëàìåíòúò íàïðà-âè èçìåíåíèÿ â Çàêîíà çà ñïåöèàëíèòå ðàçóçíà-âàòåëíè ñðåäñòâà. Ñ òÿõ áå èçìåíåíà çàêîíîâà-òà è èíñòèòóöèîíàëíàòà ðàìêà çà êîíòðîëà íàäòåçè ñðåäñòâà. Ñúçäàäåíîòî ïî ñèëàòà íà èçìå-íåíèÿòà íà çàêîíà îò äåêåìâðè 2008 ã. íåçàâè-ñèìî Íàöèîíàëíî áþðî çà êîíòðîë íà ÑÐÑ âèçïúëíåíèå íà îáùèòå ìåðêè, ïðîèçòè÷àùè îòðåøåíèåòî íà ÅÑÏ× ïî äåëîòî Àñîöèàöèÿ çàåâðîïåéñêà èíòåãðàöèÿ è ïðàâà íà ÷îâåêà è Åêè-ìäæèåâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, áå ïðåìàõíàòî. Íà íå-ãîâî ìÿñòî áå ñúçäàäåíà ïàðëàìàíòàðíà êîìè-ñèÿ îò ïðåäñòàâèòåëè íà îñíîâíèòå ïîëèòè-÷åñêè ñèëè. Íåéíèòå ïðàâîìîùèÿ áÿõà íàìà-ëåíè. Ñ èçìåíåíèÿòà â ÷ë. 34æ, ò. 4 îò çàêîíàïðàâîìîùèÿòà íà òîçè îðãàí çà êîíòðîë äà ,,äà-âà çàäúëæèòåëíè óêàçàíèÿ, ñâúðçàíè ñ ïî-äîáðÿâàíå ðåæèìà íà èçïîëçâàíå è ïðèëàãàíåíà ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà“ áÿõàèçìåíåíè â òàêèâà ,,äà ïðàâè ïðåäëîæåíèÿ çàïîäîáðÿâàíå íà ïðîöåäóðèòå ïî èçïîëçâàíå èïðèëàãàíå íà ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñ-òâà“. Âëîøèõà ñå è çàêîíîâèòå óñëîâèÿ çà óâå-äîìÿâàíå íà ãðàæäàíèòå çà ñëó÷àèòå, â êîèòîñðåùó òÿõ ñå èçïîëçâàò ÑÐÑ.  ñòàðèÿ çàêîí,ñàìèÿò òîé íåñúîòâåòñòâàù íà èçèñêâàíèÿòà íàìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà ñòîâà, ÷å íå ñúäúðæà èçèñêâàíå çà áåçóñëîâíîèíôîðìèðàíå íà õîðàòà, êîèòî ñà ñëåäåíè, òà-êîâà çàäúëæåíèå îðãàíúò ïî íàäçîð èìàøå ñà-ìî êîãàòî èçïîëçâàíåòî å íåïðàâîìåðíî, ïðèòîâà ñàìî àêî íå ñå èçëàãàò íà îïàñíîñò öåëèòåíà èçïîëçâàíåòî íà ÑÐÑ. Ñ íîâèòå èçìåíåíèÿêúì òåçè îñíîâàíèÿ ñå äîáàâèõà è ñëó÷àèòå, âêîèòî ñå ñúçäàâà îïàñíîñò çà ðàçêðèâàíå íà îïå-ðàòèâíèòå ñïîñîáè èëè òåõíè÷åñêèòå ñðåäñòâàçà ñëåäåíå è êîãàòî òîâà ñúçäàâà îïàñíîñò çàæèâîòà èëè çäðàâåòî íà ñëóæèòåëÿ ïîä ïðèê-ðèòèå èëè íà íåãîâèòå ðîäíèíè èëè áëèçêè.Òàêà ðàçøèðåíè, îñíîâàíèÿòà çà íåóâåäîìÿâà-íå äàâàò âúçìîæíîñò óâåäîìÿâàíå äà ñå èçâúð-øâà â ìíîãî ðåäêè ñëó÷àè. Ïðåç ìàðò 2010 ã.àäâîêàò Ìèõàèë Åêèìäæèåâ îò Àñîöèàöèÿòàçà åâðîïåéñêà èíòåãðàöèÿ è ïðàâà íà ÷îâåêàçàÿâè, ÷å ñå å îáúðíàë îòíîâî êúì ÅÑÏ× çàðà-äè íåàäåêâàòíîñòòà íà êîíòðîëà íà íîâàòà êî-ìèñèÿ íàä èçïîëçâàíåòî íà ÑÐÑ.16

Ïðåç ñåïòåìâðè â Áóðãàñ ïîä ïðåäëîã, ÷å ñà,,íåçàêîííè“, áÿõà ðàçðóøåíè åäèíñòâåíèòå äî-

ìîâå íà ïîâå÷å îò 200 ðîìè, íà êîèòî íå áåïðåäëîæåíî íèêàêâî àëòåðíàòèâíî íàñòàíÿâà-íå. Íà 8 ñåïòåìâðè â êâàðòàë Ãîðíî Åçåðîâîáÿõà ðàçðóøåíè 27 ïîñòðîéêè, à íà 24 ñåïòåì-âðè â êâàðòàë Ìåäåí ðóäíèê áÿõà ðàçðóøåíèäðóãè 19 äîìà. Íà 16 îêòîìâðè â ñîôèéñêèÿêâàðòàë Âîåííà ðàìïà îáùèíñêèòå âëàñòè ðàç-ðóøèõà äîì, îáèòàâàí îò 1991 ã. îò 32 ðîìè ïîäïðåäëîã, ÷å òå ñà ñå íàñòàíèëè â íåãî íåçàêîí-íî, à òîé å çàïëàøåí îò ñàìîñðóòâàíå. Íà îáè-òàòåëèòå, ñðåä êîèòî áðåìåííè æåíè è õîðà ñóâðåæäàíèÿ, íå áå ïðåäëîæåí íèêàêúâ àëåòðíà-òèâåí ïîäñëîí è òå îñòàíàõà áåçäîìíè. Åâè-êöèÿòà áå èçâúðøåíà â ñòóäåíî è äúæäîâíî âðå-ìå ïðè òåìïåðàòóðà 2-3°Ñ. Ðàçðóøàâàíåòî âúââñè÷êè òåçè ñëó÷àè áå ïîäïîìîãíàòî îò ïîëè-öèÿ, êîÿòî óïîòðåáè íåïðîïîðöèîíàëíà ñèëà,íàíàñÿéêè ïîáîè íàä ãðàæäàíè. Òåçè ðàçðóøà-âàíèÿ áÿõà òèïè÷åí ñëó÷àé íà ïðèíóäèòåëíèåâèêöèè.  òàêèâà ñëó÷àè ìåæäóíàðîäíîòî ïðà-âî èçèñêâà, ìåæäó äðóãîòî, àäåêâàòíî êîíñóë-òèðàíå ñ åâåíòóàëíèòå æåðòâè, èíôîðìèðàíå-òî èì çà öåëòà íà åâèêöèÿòà è çà àëòåðíàòèâ-íîòî ïðåäíàçíà÷åíèå íà îñâîáîæäàâàíàòà çåìÿ,ïðåäîñòàâÿíå íà åôåêòèâíè âúòðåøíîïðàâíèñëåäñòâà çà çàùèòà, âêëþ÷èòåëíî íà áåçïëàòíàïðàâíà ïîìîù ñðåùó ðåøåíèÿòà çà åâèêöèÿ,ïðåäîñòàâÿíå íà àëòåðíàòèâíè æèëèùà èëèäîñòúï äî çåìÿ â ñëó÷àé, ÷å æåðòâèòå íà åâè-êöèèòå îñòàâàò áåçäîìíè.17 Íèòî åäíî îò òåçèóñëîâèÿ íå áå èçïúëíåíî â ñëó÷àÿ ñ ïðèíóäè-òåëíèòå åâèêöèè â Áóðãàñ è â Ñîôèÿ.

Ïðåç öÿëàòà 2009 ã. áÿõà ïðàâåíè îïèòè çàèçìåíÿíå íà Çàêîíà çà åëåêòðîííèòå ñúîáùåíèÿ(ÇÅÑ), ñ êîèòî äà ñå äàäå âúçìîæíîñò çà ïðÿêòåõíè÷åñêè äîñòúï íà ñïåöèàëèçèðàíè äèðåê-öèè íà ÌÂÐ äî äàííè çà åëåêòðîííè ñúîáùå-íèÿ íà ãðàæäàíè. Òåçè óñèëèÿ äîâåäîõà äî òî-âà, ïðåç äåêåìâðè Íàðîäíîòî ñúáðàíèå äà ïðèå-ìå íà ïúðâî ÷åòåíå çàêîíîïðîåêò, êîéòî äàâàâúçìîæíîñò çà òàêúâ äîñòúï. Îñâåí òîâà, çàêî-íîïðîåêòúò ðàçøèðÿâà âúçìîæíîñòòà çà ïîë-çâàíåòî íà òàêèâà äàííè - çà èçäèðâàíå íà ëè-öà è çà ðàçêðèâàíå è ðàçñëåäâàíå íà ïðåñòúï-ëåíèÿ - íå ñàìî íà ,,òåæêè ïðåñòúïëåíèÿ“ (íà-êàçóåìè ñ ïåò èëè ïîâå÷å ãîäèíè çàòâîð), êàê-òî å ñïîðåä äåéñòâàùèòå ðàçïîðåäáè íà ÇÅÑ,íî è çà ïî-ëåêè, íàêàçóåìè ñúñ çàòâîð îò äâåèëè ïîâå÷å ãîäèíè. Çàêîíîïðîåêòúò ïðåäâèæäàäàííèòå, äî êîèòî ÌÂÐ å ïîëó÷èëî äîñòúï, äàñå ñúõðàíÿâàò áåçñðî÷íî, à çà çàñåãíàòè îò òî-çè âèä ñëåäåíå ëèöà íå å ïðåäâèäåíî çàäúëæå-íèå çà óâåäîìÿâàíå, ÷å ñà áèëè îáåêò íà ñëå-äåíå. Òîçè, êàêòî è ïðåäõîäíèòå îïèòè çà ïî-ëó÷àâàíå îò ÌÂÐ íà ïðÿê äîñòúï äî òðàôè÷íèäàíè ïðåäèçâèêàõà ñèëíî îáùåñòâåííî íåäî-

16 Âæ. â. "Òðóä", 9 ìàðò 2010 ã.

17 Âæ. CESCR, General comment No. 7: The right to adequatehousing (art. 11 (1) of the Covenant): Forced evictions, HRI/GEN/1/Rev.9 (Vol.I), Sixtennth session (1997), §§ 15-16.

12 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

âîëñòâî.  êðàÿ íà êðàèùàòà, ïðè âòîðîòî ÷å-òåíå â ïàðëàìåíòà íà çàêîíîïðîåêòà â íà÷àëî-òî íà 2010 ã. ÌÂÐ ñå îòêàçà îò èäåÿòà çà ïðåêèÿäîñòúï è îò âúçìîæíîñòòà çà äîñòúï äî ñúîá-ùåíèÿ â ñëó÷àé íà ëåêè ïðåñòúïëåíèÿ.

Ïðåç ãîäèíàòà ÅÑÏ× íàìåðè íÿêîëêî íàðó-øåíèÿ íà ÷ëåí 8 îò ÅÊÏ× (ïðàâî íà çà÷èòàíåíà ëè÷íèÿ è íà ñåìåéíèÿ æèâîò) âúâ âðúçêàñúñ ñèñòåìíè ïðîâåðêè ïî ñèëàòà íà çàêîíà íàêîðåñïîíäåíöèÿòà íà çàäúðæàíè ïî íàêàçàòåë-íè îáâèíàíèÿ è åôåêòèâíî ëèøåíè îò ñâîáîäà.Ñ ðåøåíèåòî ñè ïî äåëîòî Êîíñòàíòèí Ïîïîâñðåùó Áúëãàðèÿ îò 25 þíè 2009 ã. ÅÑÏ× íàìåðèòàêîâà íàðóøåíèå â ñëó÷àé íà ïðîâåðêà íà êî-ðåñïîíäåíöèÿòà íà çàäúðæàí äî íåãîâèÿ çàùèò-íèê. Ñúäúò íàìèðà çà íåäîïóñòèìà ïîäîáíàïðàêòèêà, êîÿòî íå ñå îñíîâàâà íà ôàêòè èêîíêðåòíè ïîäîçðåíèÿ, à íà õèïîòåòè÷íî âúç-ìîæíîñò çà çëîóïîòðåáà. Ïîäîáíî íàðóøåíèåÅÑÏ× íàìåðè â àíàëîãè÷åí ñëó÷àé íà ïðîâåð-êà íà ïèñìî äî àäâîêàò è ñ ðåøåíèåòî ñè ïîäåëîòî Êîðèéñêè ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 26 íîåìâðè2009 ã. Ñ ðåøåíèå ïî äåëîòî Öîíüî Öîíåâ ñðåùóÁúëãàðèÿ îò 1 îêòîìâðè 2009 ã. ÅÑÏ× íàìåðèíàðóøåíèå íà ÷ëåí 8 îò Êîíâåíöèÿòà â ñëó÷àéíà ïðîâåðêà íà êîðåñïîíäåíöèÿòà ñ ðîäíèíè,ñëóæèòåëè íà àäìèíèñòðàöèÿòà è àäâîêàòè íàæàëáîïîäàòåëÿ, êîéòî å çàäúðæàí íà íÿêîëêîïúòè â çàòâîðà â Ëîâå÷ â ïåðèîäà 2002-2005 ã. Ñðåøåíèå ïî äåëîòî Ãåîðãè Éîðäàíîâ ñðåùó Áúë-ãàðèÿ îò 24 ñåïòåìâðè 2009 ã. ÅÑÏ× íàìåðè íà-ðóøåíèå íà ÷ëåí 8 îò Êîíâåíöèÿòà â ñëó÷àé íàèçïîëçâàíå íà ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñ-òâà çà çàïèñâàíå íà ðàçãîâîðà íà çàïîäîçðÿí âèçâúðøâàíå íà ïðåñòúïëåíèå ñ íåãîâèÿ àäâî-êàò â ïîëèöåéñêîòî óïðàâëåíèå, êúäåòî òîé åçàäúðæàí. Ñúäúò ïðèå, ÷å ïðåäâèä ïðîèçâîëà,êîéòî äîïóñêà áúëãàðñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî çàêîíòðîëà íàä èçïîëçâàíåòî íà ñïåöèàëíè ðà-çóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà, êîíñòàòèðàí ïî ïðåä-õîäíè äåëà, ïîäñëóøâàíåòî è çàïèñâàíåòî íàðàçãîâîðà â òîçè ñëó÷àé íå îòãîâàðÿ íà èçè-ñêâàíåòî çà çàêîííîñò.

Ïðåç 2009 ã. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå íà Ñú-âåòà íà Åâðîïà ïðîäúëæè äà íàáëþäàâà èçïúë-íåíèåòî íà ðåäèöà ðåøåíèÿ íà ÅÑÏ× ñðåùóÁúëãàðèÿ, ñâúðçàíè ñ íàðóøåíèÿ íà ÷ëåí 8 íàÅÊÏ×. Òå âêëþ÷âàò ðåøåíèÿòà, óñòàíîâÿâàùèíàðóøåíèÿ íà òàçè ðàçïîðåäáà çàðàäè åêñïóë-ñèðàíå íà ÷óæäåíöè, êîåòî å óâðåäèëî òåõíèòåïðàâà íà ëè÷åí è ñåìååí æèâîò. ÊÌ íàñòîÿâà çàäîïóñêàíå íà òåçè õîðà îáðàòíî â ñòðàíàòà, íàêîåòî áúëãàðñêèòå âëàñòè ñå ñúïðîòèâëÿâàò. Âðåçóëòàò, íàáëþäåíèåòî çà èçïúëíåíèåòî íà ðå-øåíèÿòà, ïúðâîòî îò êîèòî, Àë-Íàøèô ñðåùóÁúëãàðèÿ, å ïðîèçíåñåíî îùå ïðåç 2002 ã., âñåîùå ïðîäúëæàâà. Äðóãàòà ãðóïà ðåøåíèÿ, êîèòîÊÌ ïðîäúëæè äà íàáëþäàâà ïðåç 2009 ã., ñà ñâúð-çàíè ñ ïðîèçâîëíîòî ñëåäåíå íà òåëåôîííè ðàç-ãîâîðè è êîððåñïîíäåíöèÿ ÷ðåç ñïåöèàëíè ðà-

çóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà. Êîìèòåòúò ïðåäñòîè äàïðåöåíè àäåêâàòíîñòòà íà èçìåíåíèÿòà â çàêî-íîâàòà ðàìêà çà çàùèòà ñðåùó ïðîèçâîëíî ñëå-äåíå îò ñëóæáèòå çà ñèãóðíîñò.

8. Ñâîáîäà íà ñúâåñòòàè ðåëèãèÿòà

Ïðåç 2009 ã. íå áÿõà ïðîìåíåíè çàêîíîâèòåóñëîâèÿ, êîèòî óðåæäàò äåéíîñòòà íà ðåëèãèîç-íèòå îáùíîñòè â Áúëãàðèÿ. Íî çà ñìåòêà íàòîâà ñëåä èçáîðèòå ïðåç þëè ñúùåñòâåíî ñå èç-ìåíè îáùåñòâåíàòà àòìîñôåðà, â êîÿòî ðåëè-ãèîçíèòå ãðóïè äåéñòâàò. Îôèöèàëíè è âèñî-êîïîñòàâåíè ïðåäñòàâèòåëè íà ïðàâèòåëñòâîòîè íà ïîäêðåïÿùàòà ãî ïàðòèÿ ,,Àòàêà“ íàïðà-âèõà ïóáëè÷íè ïðåäëîæåíèÿ çà ïî-íàòàòúøíîîãðàíè÷àâàíå íà ïðàâàòà íà ðåëèãèîçíèòå îá-ùíîñòè.

Íà 21 ÿíóàðè 2009 ã. ÅÑÏ× îáÿâè ñâîåòî ðå-øåíèå ïî äåëîòî Ñâåòèÿò ñèíîä íà Áúëãàðñêà-òà ïðàâîñëàâíà öúðêâà è ìèòðîïîëèò Èíîêåí-òèé ñðåùó Áúëãàðèÿ. Òî çàñÿãà äåéñòâèÿòà íà ïðà-âèòåëñòâîòî ïî ïîñòàâÿíåòî èçâúí çàêîíà è èç-ãîíâàíåòî îò öúðêîâíèòå èìîòè íà ïðèâúðæå-íèöèòå íà ò. íàð. ,,Àëòåðíàòèâåí ñèíîä“ íà Áúë-ãàðñêàòà ïðàâîñëàâíà öúðêâà (ÁÏÖ) íà÷åëî ñìèòðîïîëèò Èíîêåíòèé ïðåç þëè 2004 ã. ñ ïî-ìîùòà íà ïîëèöèÿòà è ïðîêóðàòóðàòà.18 Òîâàå ãðóïà â öúðêâàòà, êîÿòî îò íà÷àëîòî íà äå-ìîêðàòè÷íèòå ïðîìåíè ñå ïðîòèâîïîñòàâÿ íàîôèöèàëíî ïðèçíàòîòî îò âëàñòèòå êðèëî íàïàòðèàðõ Ìàêñèì, îáâèíÿâàéêè ãî â ñúòðóä-íè÷åñòâî ñ êîìóíèñòè÷åñêèòå âëàñòè. ÅÑÏ× çàê-ëåéìè ðàçïðàâàòà íà âëàñòèòå ñ ,,Àëòåðíàòèâ-íèÿ ñèíîä“, íàìèðàéêè íàðóøåíèå íà ÷ëåí 9îò ÅÊÏ×. Ïî òîâà äåëî òîé çà ïîðåäåí ïúò ïîä-÷åðòà, ÷å â äåìîêðàòè÷íîòî îáùåñòâî âëàñòèòåíå ìîãàò äà çàñòàâÿò ðåëèãèîçíèòå îáùíîñòèäà ñå ïîä÷èíÿâàò íà åäèííî ðúêîâîäñòâî.  òà-çè âðúçêà òîé ñúùî òàêà óñòàíîâè, ÷å Çàêîíúòçà âåðîèçïîâåäàíèÿòà îò 2002 ã. íå ñúîòâåòñòâàíà ñòàíäàðòèòå íà ÅÊÏ× çà çàêîí, äîêîëêîòîîñòàâÿ øèðîêî óñìîòðåíèå íà âëàñòèòå äà îï-ðåäåëÿò êîå å ëåãèòèìíîòî ðúêîâîäñòâî íà âå-ðîèçïîâåäàíèåòî. Ñïîðåä ñúäà òîçè çàêîí å ôîð-ìóëèðàí ñ ôàëøèâà ïðåòåíöèÿ çà íåóòðàëíîñò.

Ðåøåíèåòî íà ÅÑÏ× áå ïîñðåùíàòî ñúñ ñèë-íà ñúïðîòèâà îò øèðîêè ñëîåâå íà áúëãàðñêî-òî îáùåñòâî è îò áúëãàðñêèòå âëàñòè. Îôèöèàë-íîòî êðèëî íà ÁÏÖ íàïðàâè ñïåöèàëíà äåêëà-ðàöèÿ, ñ êîÿòî îòõâúðëè ðåøåíèåòî, çàêëåé-ìÿâàéêè ãî êàòî íàìåñà âúâ âúòðåøíèòå ðàáî-òè íà öúðêâàòà. Ïðàâèòåëñòâàòà íå ïðåäïðèåõàíèêàêâè äåéñòâèÿ çà óäîâëåòâîðÿâàíå íà èñêà-

18 Âæ. ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2004 ã.,äîêëàä íà ÁÕÊ, ìàðò 2005 ã.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 13

íèÿòà íà ,,Àëòåðíàòèâíèÿ ñèíîä“. êðàÿ íà ñåïòåìâðè ìèíèñòúðúò áåç ïîð-

òôåéë Áîæèäàð Äèìèòðîâ, êîéòî îòãîâàðÿ èçà Äèðåêöèÿ ,,Âåðîèçïîâåäàíèÿ“ êúì Ìèíèñ-òåðñêèÿ ñúâåò, â îòãîâîð íà äåïóòàòñêî ïèòàíåâ Íàðîäíîòî ñúáðàíèå èçêàçà òðåâîãà îò òîâàêîëêî ëåñíî ìîæå äå ñå ðåãèñòðèðà âåðîèçïî-âåäàíèå ó íàñ, çàÿâÿâàéêè, ÷å å êðàéíî âðåìåäà ñå ïðîìåíè ðåæèìúò íà ðåãèñòðàöèÿ íà ðå-ëèãèîçíèòå îáùíîñòè è äà íå ñå äîïóñêàò äîëåãàëíî ñúùåñòâóâàíå òåçè îò òÿõ, êîèòî èìàòïî-ìàëêî îò 5 000 ÷ëåíà. Íÿêîëêî äíè ïî-êúñ-íî íàðîäíàòà ïðåäñòàâèòåëêà îò ,,Àòàêà“ Öâå-òà Ãåîðãèåâà â èíòåðâþ ïî ñúùåñòâóâàùàòà òî-ãàâà RE:TV çàÿâè, ÷å ,,ïîäãîòâÿ ïðîåêò çà èç-ìåíåíèå íà Çàêîíà çà âåðîèçïîâåäàíèÿòà“ èäîáàâè ïîäðîáíîñòè - äà ñå íàïðàâè ïúëíà ïðå-ðåãèñòðàöèÿ íà ðåëèãèîçíèòå îðãàíèçàöèè óíàñ; äà ñå âúâåäå äîëåí ïðàã îò íàé-ìàëêî 5 000÷ëåíà, çà äà ïîëó÷è åäíà ðåëèãèîçíà îáùíîñòñòàòóò íà âåðîèçïîâåäàíèå; äà ñå çàáðàíè â ðà-äèóñ îò 50 ì îò ó÷èëèùà äà ñå íàìèðàò êóëòîâèñãðàäè (ïðèìåðúò é áåøå ñ ,,íåäîïóñòèìîòî ïî-ëîæåíèå“, ïðè êîåòî ìîëèòâåíàòà ñãðàäà íàåäíà ïðîòåñòàíòñêà öúðêâà â ðîäíèÿ é ãðàä Âàð-íà ñå íàìèðàëà ,,íà ãúðáà íà åäíî ó÷èëèùå“).

Íà 17 îêòîìâðè âúâ âåñòíèê ,,Ìîíèòîð“ èç-ëåçå èíòåðâþ ñ äðóãà íàðîäíà ïðåäñòàâèòåëêà,òîçè ïúò îò ÃÅÐÁ - ä-ð Êðàñèìèðà Ñèìåîíîâà.Òÿ ïðåäëîæè íåùî, êîåòî òðóäíî ìîæå äà ñåêâàëèôèöèðà äðóãîÿ÷å, îñâåí êàòî àáñóðäíî,à èìåííî - ìèíèìàëíèÿò áðîé ÷ëåíîâå, íåîá-õîäèìè çà ðåãèñòðàöèÿ íà ðåëèãèîçíèòå îðãà-íèçàöèè, äà ñòàíå 250 000 äóøè.

Ðàçòðåâîæåíè îò òåçè îôèöèàëíî çàÿâåíè íà-ìåðåíèÿ çà ïîêóøåíèå ñðåùó ðåëèãèîçíèòå ïðà-âà íà áúëãàðñêèòå ãðàæäàíè, íà 23 îêòîìâðè 27ðåëèãèîçíè è ïðàâîçàùèòíè îðãàíèçàöèè èç-ëÿçîõà ñ îñòðà ïðîòåñòíà äåêëàðàöèÿ.19 Íà 27îêòîìâðè ñòàíà ÿñíî, ÷å Îáåäèíåíèòå åâàíãåë-ñêè öúðêâè è Êàòîëè÷åñêàòà öúðêâà - íàé-ãî-ëåìèòå íåïðàâîñëàâíè õðèñòèÿíñêè öúðêâè âÁúëãàðèÿ - ñà ñå ïðèñúåäèíèëè êúì äîêóìåíòàè ÷å òîé âå÷å å ïîäïèñàí îò 35 îðãàíèçàöèè.20

ÁÕÊ ïîêàíè íà ðàçãîâîð â ðåäàêöèÿòà íà ñï.,,Îáåêòèâ“ ìèíèñòúðà áåç ïîðòôåéë ÁîæèäàðÄèìèòðîâ, çà äà ñå âèäè êàêâî òîé, êàòî àâòîðíà èäåÿòà çà äàëå÷ îòèâàùè îãðàíè÷èòåëíè èç-ìåíåíèÿ â Çàêîíà çà âåðîèçïîâåäàíèÿòà, ùå êà-æå â òÿõíà çàùèòà. Òîé íå äîéäå, íî èçðè÷íîóïúëíîìîùè äúëãîãîäèøíèÿ îòãîâîðåí ñëóæè-òåë â Äèðåêöèÿ ,,Âåðîèçïîâåäàíèÿ“ ÃåîðãèÊðúñòåâ äà ãî ïðåäñòàâëÿâà â ðàçãîâîð ñ ïðàâî-çàùèòíèÿ àäâîêàò Èâàí Ãðóéêèí. Ñïèñàíèå,,Îáåêòèâ“ ïóáëèêóâà òîçè ðàçãîâîð â íîåì-âðèéñêèÿ ñè áðîé ïîä çàãëàâèå £Ðåçêè ïðîìå-íè â çàêîíà çà âåðîèçïîâåäàíèÿòà íå ñëåäâà äà

ñå ïðàâÿò“, è îò íåãî ñòàâà ÿñíî, ÷å îôèöèàë-íèÿò ïðåäñòàâèòåë íà ìèíèñòúð Äèìèòðîâ åóïúëíîìîùåí äà çàÿâè, ÷å â çàêîíà ñëåäâà äàñå íàïðàâÿò ñàìî ìàëêè òåõíè÷åñêè ïðîìåíè,êîèòî äà óëåñíÿò ðåëèãèîçíèòå îáùíîñòè.21 Òà-êà çàñåãà ïðèêëþ÷è òîçè ïúðâè ñëåä ïðèåìà-íåòî ìó íà 20 äåêåìâðè 2002 ã. îïèò çà ðåâèçèÿâ ðåïðåñèâíà ïîñîêà íà Çàêîíà çà âåðîèçïîâå-äàíèÿòà.

Ïðåç ãîäèíàòà èìàøå ðåäèöà ñëó÷àè íà íà-ðóøåíè ðåëèãèîçíè ïðàâà íà áúëãàðñêè ãðàæ-äàíè. Êàêòî è ïðåç ïðåäèøíè ãîäèíè, â îãðîì-íàòà èì ÷àñò òå áÿõà íàñî÷åíè ñðåùó ,,Ñâèäå-òåëèòå íà Éåõîâà“ è ñðåùó ìþñþëìàíñêîòî èç-ïîâåäàíèå. Íî áÿõà çàñåãíàòè è äðóãè èçïîâå-äàíèÿ. Íàé-ñåðèîçíè èçìåæäó òÿõ ñà îïèòèòåçà ïîêóøåíèÿ âúðõó ìîëèòâåíè è/èëè àäìè-íèñòðàòèâíè çäàíèÿ íà èçïîâåäàíèÿòà. Ïðåçíîùòà íà 12 ñðåùó 13 þëè áå íàïðàâåí îïèò äàáúäå ïîäïàëåíà ñ êîêòåéë Ìîëîòîâ ñãðàäàòà, âêîÿòî ñå ïîìåùàâà êëîíúò íà Îðãàíèçàöèÿòàíà åâðåèòå â Áúëãàðèÿ â Áóðãàñ ,,Øàëîì“, êàê-òî è äîëåïåíàòà äî íåÿ áèâøà ñèíàãîãà â ãðà-äà, êîÿòî å ïàìåòíèê íà êóëòóðàòà. Íà 5 îêòîì-âðè áå ïîäïàëåíà äæàìèÿòà â Áëàãîåâãðàä. Èç-ãîðÿ ÷àñò îò ïîêðèâà é. Íà 7 îêòîìâðè áå ïîä-ïàëåíà äæàìèÿòà â Íèêîïîë, êîÿòî èçãàðÿ íà-ïúëíî. Ðåãèñòðèðàíè áÿõà è ðåäèöà ïî-ìàëî-âàæíè îïèòè çà ïîêóøåíèÿ ñðåùó ìîëèòâåíèäîìîâå íà ìþñþëìàíèòå: íà 12 þëè áå ñ÷óïåíîñòúêëî íà ïðîçîðåö íà äæàìèÿòà â Õàñêîâî; âíîùòà íà 15-òè ñðåùó 16-òè íîåìâðè áå ñ÷óïåíïðîçîðåö è äâå ñòúêëà íà âõîäíàòà âðàòà íàäæàìèÿòà â Êðè÷èì, áå èçäúëáàíà ñâàñòèêà íàñòåíàòà äî âðàòàòà è áå çàëÿòà ñ áÿëà áîÿ ìðà-ìîðíàòà ïëî÷à ñ èìåòî íà äæàìèÿòà; íà 13íîåìâðè áå ñ÷óïåí ïðîçîðåö è áÿõà èçïèñàíèîáèäíè êâàëèôèêàöèè çà ìþñþëìàíèòå ïî ñòå-íèòå íà äæàìèÿòà â Êàçàíëúê; íà 30 íîåìâðèïî ñòåíèòå íà ïëîâäèâñêàòà Äæóìàÿ äæàìèÿáÿõà èçïèñàíè ñâàñòèêè è íåïðèëè÷íè èçðàçè;íà 1 äåêåìâðè áÿõà èçïèñàíè ñâàñòèêè è èçðà-çà ,,Ìþñëþìàíè âúí“ ïî ñòåíèòå íà ïëîâäèâ-ñêàòà äæàìèÿ ,,Èìàðåò“. Íÿìà äàííè ïî êîéòîè äà å îò òåçè èíöèäåíòè äà ñà ðàçêðèòè èç-âúðøèòåëè è òå äà ñà ïðåäàäåíè íà ñúä.

Íà 31 îêòîìâðè ñå ñúñòîÿ íîâà èçâúíðåäíàêîíôåðåíöèÿ íà ìþñþëìàíñêîòî èçïîâåäàíèå.Òÿ áå ñâèêàíà ïî íàðåæäàíå íà ñúäà è èìàøåçà çàäà÷à äà èçáåðå - çà ïîðåäåí ïúò ñëåä ïî-äîáíàòà é êîíôåðåíöèÿ ïðåç þëè 2008 ã. - ðú-êîâîäñòâî íà èçïîâåäàíèåòî. Íî Ñîôèéñêèÿòãðàäñêè ñúä ïî æàëáà íà áèâøèÿ ãëàâåí ìþô-òèÿ Íåäèì Ãåíäæåâ îòíîâî îòêàçà äà ïðèçíàåëåãèòèìíîñòòà íà êîíôåðåíöèÿòà è ðåçóëòàòè-

19 Äîêóìåíòúò ìîæå äà ñå ïðî÷åòå íà ñëåäíàòà õèïåð-âðúçêà: http://bghelsinki.org/index.php?module=news&id=2785

20 Âæ. http://bghelsinki.org/index.php?module=news&id=279921 Âæ. ñï. "Îáåêòèâ", áð. 169, íîåìâðè 2009 ã., äîñòúïíîíà: http://www.bghelsinki.org/index.php?module=resources&lg=bg&cat_id=1.

14 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

òå îò ðàáîòàòà é. Òàêà íàëè÷íîòî îò ìíîãî ãî-äèíè ðàçäåëåíèå ñðåä ìþñþëìàíñêîòî èçïîâå-äàíèå ïðîäúëæè. Ïðåäñòîè ïî âúïðîñà çà òîâàêîå å ëåãèòèìíîòî ðúêîâîäñòâî íà èçïîâåäà-íèåòî äà ñå ïðîèçíåñå ÂÊÑ.

Èçòî÷íèöè îò Ãëàâíîòî ìþôòèéñòâî èçòúê-íàõà, ÷å ïðåç íîåìâðè è äåêåìâðè íàä 700 äó-øè - äåëåãàòè íà êîíôåðåíöèÿòà, ñà áèëè ïðè-âèêâàíè â ÐÏÓ ïî ìåñòîæèâååíå è â ïîäåëå-íèÿ íà ÄÀÍÑ è ñà áèëè ðàçïèòâàíè çà òîâàêîé è êîãà ãè å èçáðàë çà äåëåãàòè è äàëè ñàáèëè ïðèíóæäàâàíè äà ãëàñóâàò ïî íà÷èíà, ïîêîéòî ñà ãî íàïðàâèëè. Ïðåç êúñíàòà åñåí ñëó-æèòåëè íà ÄÀÍÑ ñà ïîèñêàëè - áåç ïèñìåíàçàïîâåä è áåç ìîòèâ - öÿëàòà äîêóìåíòàöèÿ íàÐàéîííîòî ìþôòèéñòâî â Ãîöå Äåë÷åâ.

È ïðåç 2009 ã. íå çàïî÷íà ñòðîèòåëñòâîòî íàÈñëÿìñêè öåíòúð â êâ. ,,Ìàëèíîâà äîëèíà“ âÑîôèÿ. Ñïîðåä Ãëàâíîòî ìþôòèéñòâî âå÷å ïî-âå÷å îò ãîäèíà è ïîëîâèíà Ñòîëè÷íà îáùèíàñå áàâè è íèòî å äàëà íåîáõîäèìèòå ðàçðåøå-íèÿ çà ñòðîåæ, íèòî å ïîñòàíîâèëà îêîí÷àòå-ëåí îòêàç. Ñúùîòî å ïîëîæåíèåòî è ñúñ ñòðîå-æà íà äæàìèÿòà â Áóðãàñ - òîé å çàìðàçåí íàôàçà ,,ãðóá ñòðîåæ“ è ïðåç öÿëàòà ãîäèíà íå åìîãúë äà áúäå çàâúðøåí ïîðàäè ïðå÷êèòå, ñúç-äàâàíè, ñïîðåä Ãëàâíîòî ìþôòèéñòâî, îò áóð-ãàñêèòå îáùèíñêè âëàñòè.

Ïðåç ãîäèíàòà èìàøå ðåäèöà íàðóøåíèÿ íàïðàâàòà íà ðåëèãèîçíàòà îáùíîñò íà ,,Ñâèäåòå-ëèòå íà Éåõîâà“. È ïðåç 2009 ã. ñòðîåæúò íà ,,Çà-ëà íà öàðñòâîòî“ âúâ Âàðíà áå çàìðàçåí. Òàêàâå÷å ÷åòâúðòà ãîäèíà, ïîðàäè íåïðåêúñíàòèòåþðèäè÷åñêè ïðå÷êè, ñúçäàâàíè îò Îáùèíà Âàð-íà, èçïîâåäàíèåòî íå ìîæå äà ïîñòðîè ñâîé ìî-ëèòâåí äîì â ìîðñêàòà ñòîëèöà íà Áúëãàðèÿ. Îòñàìîòî íà÷àëî íà ñòðîåæà íååäíîêðàòíî, à ïðåç2009 ã. â íàðî÷íè ïóáëè÷íè èçÿâëåíèÿ (íàïðè-ìåð íà 17 ñåïòåìâðè) êìåòúò íà Âàðíà ÊèðèëÉîðäàíîâ å èçðàçÿâàë âîëÿòà è óáåæäåíèåòî ñè,÷å äîêàòî òîé å êìåò, ,,Ñâèäåòåëèòå íà Éåõîâà“íÿìà äà ïîñòðîÿò ñâîé äîì âúâ Âàðíà.

Íà 2 àïðèë, íà 3 ìàé è íà 10 ìàé ÷ëåíîâå íàÂÌÐÎ è íà ,,Àòàêà“ äåìîíñòðèðàõà ïðåä åäíàçàëà â Äîáðè÷, êúäåòî ,,Ñâèäåòåëèòå íà Éåõî-âà“ ïðîâåæäàõà ñâîè ñúáèðàíèÿ. Íà 11 îêòîìâðèîêîëî 80 äóøè îò ÂÌÐÎ è ,,Àòàêà“ äåìîíñòðè-ðàõà ñðåùó îáëàñòíèÿ êîíãðåñ íà Ñâèäåòåëèòå,ïðîâåæäàí â òîçè ãðàä. Âúïðåêè òåçè äåìîíñ-òðàöèè îáà÷å êîíãðåñèòå áÿõà ïðîâåäåíè.

Èíöèäåíòè ñ îïèòè äà ñå ïîïðå÷è íà ñúáè-ðàíèÿ è íà äðóãè ìåðîïðèÿòèÿ íà Ñâèäåòåëè-òå ïðåç ãîäèíàòà ïî òåõíè ñâåäåíèÿ å èìàëî èíà 26 àïðèë âúâ Âàðíà, ïàê îðãàíèçèðàíè îòÂÌÐÎ è ,,Àòàêà“. Íà 3 íîåìâðè åäíî ñúáðàíèåíà ìåñòíèÿ ñáîð íà Ñâèäåòåëèòå â Ñàíäàíñêèå áèëî ïðåêðàòåíî îò òðèìà ïîëèöà, êîèòî ñàïðåäñòàâèëè çàïîâåä çà ïðåêðàòÿâàíåòî ìó. Òåñà ñå àðãóìåíòèðàëè ñ òîâà, ÷å ñïîðåä òÿõ âÑàíäàíñêè íå å ðåãèñòðèðàíî ìåñòíî ïîäåëå-

íèå íà Ñâèäåòåëèòå, ìàêàð ïî çàêîí ïîäîáíàðåãèñòðàöèÿ äà íå å çàäúëæèòåëíà. Ðåëèãèîç-íàòà îðãàíèçàöèÿ å ïîäàëà çàÿâëåíèå çà ìåñ-òíà ðåãèñòðàöèÿ ïðåç àïðèë 2008 ã., íî âñå îùåíå ïîëó÷èëà èñêàíèÿ ðåãèñòðàöèîíåí äîêóìåíòîò îáùèíàòà â Ñàíäàíñêè.

Íà 9 àïðèë, äåíÿò íà íàé-ãîëåìèÿ ïðàçíèêíà Ñâèäåòåëèòå (åêâèâàëåíò íà Âåëèêäåí çà äðó-ãèòå õðèñòèÿíñêè èçïîâåäàíèÿ) ñà áèëè íàï-ðàâåíè îïèòè äà ñå ïîïðå÷è íà ñðåùèòå íà ìåñ-òíèòå ïîäðàçäåëåíèÿ â Ãàáðîâî, Ñìîëÿí è Ðó-ñå. Ïî-ñïåöèàëíî â Ðóñå ïðåä çàëàòà, â êîÿòîñå å ïðîâåæäàëî ìîëèòâåíîòî òúðæåñòâî, ñà äå-ìîíñòðèðàëè ïîâå÷å îò 70 äóøè, êîèòî ñà ñêàí-äèðàëè âðàæäåáíè êúì èçïîâåäàíèåòî ëîçóíãè.

Íà 3 àïðèë â ãð. Ãîðíà Îðÿõîâèöà, íà äâàìà÷ëåíîâå íà ,,,Ñâèäåòåëèòå íà Éåõîâà“ îò ÑÀÙè îò Èòàëèÿ å áèëî íàðåäåíî îò ïîëèöèÿòà âãðàäà äà ñïðàò ïðîïîâåäíàòà ñè äåéíîñò òàì.Òàêèâà ñëó÷àè - çàáðàíè çà ïðîïîâåä è çà ïðî-ïîâÿäâàíå îò âðàòà íà âðàòà, ñà áèëè ðåãèñ-òðèðàíè è â Ïëîâäèâ - íà 16 àïðèë, íà 11 è íà16 þíè.

Êàêòî è ïðåç ïðåäèøíè ãîäèíè ìåñòíè âåñ-òíèöè â Áóðãàñ, Âåëèêî Òúðíîâî, Äîáðè÷, Âàð-íà, Ñîôèÿ (åäèí ñïåöèàëèçèðàí æåíñêè âåñ-òíèê) ïóáëèêóâàõà ìíîãîáðîéíè êëåâåòíè÷åñêèìàòåðèàëè ñðåùó ,,ñåêòàòà“ ,,Ñâèäåòåëè íà Éå-õîâà“.

Íà 27 àâãóñò Åëåíà Òîìîâà, íà 59 ã., êðúñòå-íà ïîñëåäîâàòåëêà íà Ñâèäåòåëèòå áå íàìåðå-íà óáèòà â äîìà ñè â ñåëî Âëàäî Òðè÷êîâ, áëè-çî äî Ñâîãå. Ñëåä êàòî áå ñúîáùåíî çà íàìåðå-íè íåéíè çàïèñêè, â êîèòî òÿ èçðàçÿâà ïðè-âúðçàíîñòòà ñè êúì ðåëèãèîçíàòà îáùíîñò íàÑâèåäåòåëèòå, íÿêîëêî ìåäèè ïèñàõà â ñåíçà-öèîíåí ñòèë ñ íèùî íå äîêàçàíè ïðåäïîëîæå-íèÿ, ÷å òîâà å ,,ðèòóàëíî óáèéñòâî“, èçâúðøå-íî îò òåõíè ïîñëåäîâàòåëè.

9. Ñâîáîäà íà èçðàçÿâàíåè äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ22

Êàòî öÿëî ñèòóàöèÿòà ñúñ ñâîáîäàòà íà èç-ðàçÿâàíå â Áúëãàðèÿ ïðåç 2009 ã. íå ñå ïðîìåíè.Íå áå ïîñòèãíàò íèêàêúâ íàïðåäúê ïî ðàçñëåä-âàíåòî íà óáèéñòâîòî îò íàåìåí óáèåö ïðåç àï-ðèë 2008 ã. íà ïèñàòåëÿ Ãåîðãè Ñòîåâ, êàêòî èíà ïðåáèâàíåòî ñ ÷óêîâå ïðåç ñåïòåìâðè 2008 ã.íà æóðíàëèñòà Îãíÿí Ñòåôàíîâ.23 Íà 5 ÿíóàðè2010 ã. â Ñîôèÿ áå çàñòðåëÿí è óáèò ïèñàòåëÿòÁîáè Öàíêîâ, êîéòî ïðåç 2009 ã. ïóáëèêóâà êíè-

22 ×àñòòà, çàñÿãàùà äîñòúïà äî èíôîðìàöèÿ â òàçè ãëà-âà, å íàïèñàíà ïî ìàòåðèàëè íà íåïðàâèòåëñòâåíàòà îð-ãàíèçàöèÿ Ïðîãðàìà Äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ.23 Âæ. ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2008 ã.äîêëàä íà ÁÕÊ, ìàðò 2009 ã.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 15

ãà è ïîðåäèöà îò ìàòåðèàëè â ïðåñàòà çà îðãà-íèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò â Áúëãàðèÿ, âêëþ÷è-òåëíî çà íåéíàòà ñâúðçàíîñò ñ âèñøè ïîëèòè-öè è ìàãèñòðàòè.

Ïðåç 2009 ã. ïðîäúëæè íàñòúïëåíèåòî íà ò.íàð. ,,æúëòà ïðåñà“. Ïðè÷èíèòå çà íàðàñòâàùî-òî é âëèÿíèå è ìèãðàöèÿòà íà àóäèòîðèÿòà îòìåéíñòðèéì èçäàíèÿòà êúì âåñòíèöè êàòî ,,Óè-êåíä“, ,,Øîê“, ,,Øîó“, êàêòî è êúì íîâîïîÿ-âèëèÿ ñå â."Ãàëåðèÿ" ñà èçÿâåíè äåôèöèòè èíåäîñòàòúöè íà íàöèîíàëíàòà ïðåñà, íà ïîñ-òêîìóíèñòè÷åñêàòà íîñòàëãèÿ, íà ïîäöåíÿâà-íèÿ îò öåíòðàëíèÿ ïå÷àò ,,íàðîäåí âêóñ“, íàðàçëè÷íèÿ åçèê íà ñïèñâàíå íà æúëòèòå èçäà-íèÿ.24 Òîçè ïðîöåñ áå ñúïðîâîäåí ñúñ ñïèðà-íåòî íà ìåäèè ñ ïîä÷åðòàíî îáùåñòâåíà íàñî-÷åíîñò, êàòî RE:TV è Ðàäèî Ôðàíñ Èíòåðíà-ñèîíàë. Ñðåùó äðóãî îáùåñòâåíî ðàäèî Ê2 áåçàïî÷íàòà ïðîöåäóðà ïî îòíåìàíå íà ëèöåí-çèÿòà. Àêî áúäå ñïðÿíî è òîâà ðàäèî, òîâà ùåîçíà÷àâà òîòàëíà êðèçà íà ãðàæäàíñêèÿ ôîð-ìàò çà òåëåâèçèîííèòå è ðàäèîïåðàòîðè.

 íÿêîëêî ñëó÷àÿ æóðíàëèñòè ñòàíàõà îáåêòíà ñúäåáíè äåëà çà êëåâåòà, â õîäà íà êîèòîñðåùó òÿõ è èçäàíèÿòà èì áÿõà ïðåäÿâåíè íå-ñúðàçìåðíî ãîëåìè ïàðè÷íè ïðåòåíöèè. Òàêàíàïðèìåð, ïàçàðäæèøêèÿò âåñòíèê ,,Âèäåëè-íà“ áå îñúäåí ïðåç àïðèë íà âòîðà èíñòàíöèÿîò Ïëîâäèâñêèÿ àïåëàòèâåí ñúä äà ïëàòè 20000 ëåâà îáåçùåòåíèå çà ïóáëèêóâàíå íà ÷èòà-òåëñêî ïèñìî, êîåòî îïèñâà êîðóïöèîííè ïðàê-òèêè â îáùèíà Ïàçàðäæèê. Ñðåùó êîðåñïîí-äåíòêàòà íà ÁÍÐ â Ñòàðà Çàãîðà Âåíåëèíà Ïî-ïîâà áå çàâåäåíî äåëî çà êëåâåòà è áå ïðåäÿâåíèñê çà 20 000 ëåâà ïî ïîâîä èíôîðìàöèÿ, êîÿ-òî òÿ èçëú÷è è â êîÿòî ñå òâúðäåøå, ÷å áèçíåñ-ìåí, ñâúðçàí ñ Åìèëèÿ Ìàñëàðîâà, áèâø ìè-íèñòúð íà òðóäà è ñîöèàëíàòà ïîëèòèêà, å çà-äúðæàí çàðàäè òîâà, ÷å çàïëàøâàë äèðåêòîðàíà Ðåãèîíàëíàòà èíñïåêöèÿ ïî òðóäà. Äî êðàÿíà ãîäèíàòà ïî òîâà äåëî íå áå ïðîèçíåñåíîðåøåíèå.

Ïðåç ïðîëåòòà è ëÿòîòî íà 2009 ã. íà òåëåôî-íà íà â. ,,Íàðîäíà âîëÿ“, êîéòî ñå ïóáëèêóâàíà ìàêåäîíñêè è íà áúëãàðñêè åçèê â Áëàãîåâ-ãðàä è èçðàçÿâà ïîçèöèèòå íà ìàêåäîíñêè îð-ãàíèçàöèè, ñå ïîëó÷èõà ìíîæåñòâî îáàæäàíèÿñ îòïðàâÿíå íà ñìúðòíè çàïëàõè è îáèäè. Ðå-äàêöèÿòà íà âåñòíèêà îòïðàâè æàëáè äî ìåñ-òíàòà ïîëèöèÿ, íî èçâúðøèòåëèòå íå áÿõà îò-êðèòè è íàêàçàíè.

Ñîáñòâåíîñòòà íà ãîëåìè ìåäèè ïðîäúëæèäà áúäå íåÿñíà. Ñîáñòâåíèöèòå íà ãîëåìè è ïîë-çâàùè ñå ñ ,,âèñîê“ ðåéòèíã òåëåâèçèè ïðîäúë-æàâàò äà ïðîèçâåæäàò åôåêòà íà ïðåïëèòàíåíà èíòåðåñèòå íà áèçíåñà è ïîëèòèêà, íà êîð-

ïîðàòèâíè èíòåðåñè è ïàðòèéíè ëîáèòà. Ïðåçãîäèíàòà íå áÿõà íàïðàâåíè íèêàêâè çàêîíî-äàòåëíè îïèòè çà ñòèìóëèðàíå íà ïðîçðà÷íîñ-òòà íà ñîáñòâåíîñòòà íà ìåäèèòå.

Ñëîâîòî íà îìðàçà êúì åòíè÷åñêèòå è ðåëè-ãèîçíè ìàëöèíñòâà ïðîäúëæè äà äîìèíèðàíÿêîè ìåäèè. Òàêèâà áÿõà ïðåäè âñè÷êî òåëå-âèçèÿ ÑÊÀÒ ñ íåéíèòå ïðåäàâàíèÿ ,,Ïàðàëàêñ“,,,Ôðîíòàëíî“, ,,Äèñêóñèîííî ñòóäèî“ è äð.,êàêòî è â. ,,Àòàêà“, îðãàí íà êðàéíî íàöèîíà-ëèñòè÷åñêàòà ïîëèòè÷åñêàòà ïàðòèÿ ñúñ ñúùî-òî èìå. Ñïîðàäè÷íè èçÿâè íà âðàæäåáåí åçèêêúì åòíè÷åñêè ìàëöèíñòâà, ðåëèãèîçíè îá-ùíîñòè è õîðà ñ ðàçëè÷íà ñåêñóàëíà îðèåíòà-öèÿ èìàøå è â äðóãè ìåäèè. Ñúâåòúò çà åëå-êòðîííè ìåäèè, êîéòî ïî çàêîí ðåãóëèðà ðà-äèî è òåëåâèçèîííèòå îïåðàòîðè, îñòàíà ïà-ñèâåí è íååôåêòèâåí â òàçè ñâîÿ ôóíêöèÿ. Íåå-ôåêòèâíà áå è ðàáîòàòà íà åòè÷íèòå êîìèñèèâ ïå÷àòíèòå è â åëåêòðîííèòå ìåäèè, ÷èèòîêîäåêñè ñúùî èçèñêâàò ïîòèâîïîñòàâÿíå íàñëîâîòî íà îìðàçàòà.

Ïî âðåìå íà ïðåäèçáîðíàòà êàìïàíèÿ äúð-æàâíàòà ÁÍÒ èçðàçè ñèëíî ïðèñòðàñòèå êúìóïðàâëÿâàùàòà ÁÑÏ.25 Ñëåä èçáîðèòå îáà÷åêàêòî òÿ, òàêà è ìíîãî îò äðóãèòå ìåäèè ñåïðåîðèåíòèðàõà áúðçî â ïîäêðåïà íà íîâîñôîð-ìèðàíîòî ïðàâèòåëñòâî.

Íîâî ðàçâèòèå ïðåç 2009 ã. áå îãëàñÿâàíåòîíà äàííè çà ñúòðóäíè÷åñòâî ñ Äúðæàâíà ñèãóð-íîñò, òàéíàòà ïîëèöèÿ íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðå-æèì, íà ñîáñòâåíèöè è âîäåùè æóðíàëèñòè âîñíîâíè ìåäèè. Ñïîðåä íåïúëíèÿ ñïèñúê, êîéòîïðîäúëæàâà äà ñå ïîïúëâà, áÿõà îãëàñåíè 36àãåíòè îò ïå÷àòíèòå è 101 îò åëåêòðîííèòå ìå-äèè, ñðåä êîèòî íÿêîëêî ñîáñòâåíèöè íà âåñ-òíèöè, ðàäèà è òåëåâèçèè, êàêòî è êëþ÷îâèæóðíàëèñòè. Èçíåñåíèòå îò Êîìèñèÿòà ïî äî-ñèåòà äàííè çà àãåíòóðíàòà ïðèíàäëåæíîñò íàîñîáåíî âëèÿòåëíè ñîáñòâåíèöè íà òåëåâèçèè,ðàäèà è âåñòíèöè ïðåäñòàâëÿâàò åäíà ÷àñò îòîãðîìíèÿ ïðîáëåì çà ãåíåçèñà íà ìåäèèòå âÁúëãàðèÿ. Âñå ïî-îáÿñíèìè ñà íàñîêèòå, â êîè-òî òåçè õîðà, ñâúðçàíè ñ áèâøàòà Äúðæàâíà ñè-ãóðíîñò, ñà âëèÿåëè íà íåçàâèñèìàòà áúëãàð-ñêà æóðíàëèñòèêà â íà÷àëîòî íà ïðåõîäà, âêëþ-÷èòåëíî ìàíèïóëàòèâíîòî çàêðèâàíå íà ìåäèé-íîòî ïðîñòðàíñòâî çà ðåä äåìîêðàòè÷íè öåí-íîñòè, íàñàæäàíå íà âðàæäåáíî îòíîøåíèå êúìðåëèãèîçíè è åòíè÷åñêè ìàëöèíñòâà, èçêëþ÷-âàíå íà ïðàâîçàùèòíè òåìè, âíóøàâàíå íà íå-äîâåðèå êúì íåîáõîäèìîñòòà îò õàðìîíèçèðà-íå íà áúëãàðñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî ñ åâðîïåé-ñêîòî, ïóáëè÷íèòå çàêëåéìÿâàíèÿ íà ïðàâîçà-ùèòíè îðãàíèçàöèè, êîèòî çà äúëãè ãîäèíè ïî-ëó÷èõà ñòèãìàòà ,,ðîäîîòñòúïíèöè“.

Íà 27 íîåìâðè 2008 ãîäèíà áå ïðèåòà Êîíâåí-

24 Âæ. èçñëåäâàíåòî íà ÁÕÊ "Æúëòàòà ïðåñà", "Îáåêòèâ",ñïåöèàëíî èçäàíèå, äåêåìâðè, 2009 ã. 25 Âæ. ïî-ãîðå: Ñâîáîäíè è ÷åñòíè èçáîðè.

16 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

öèÿòà îòíîñíî äîñòúïà äî îôèöèàëíè äîêóìåíòèíà Ñúâåòà íà Åâðîïà. Êúì 8 ÿíóàðè 2010 ã. 12 ñòðà-íè ñà ïîäïèñàëè êîíâåíöèÿòà è äâå ñà ÿ ðàòè-ôèöèðàëè. Ìàêàð ïðåäñòàâèòåë íà Ìèíèñòåðñ-òâîòî íà âúíøíèòå ðàáîòè íà Áúëãàðèÿ äà ó÷à-ñòâà â ðàáîòàòà íà ãðóïàòà åêñïåðòè, ïîäãîòâèëèòåêñòà íà êîíâåíöèÿòà, áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñ-òâî íå ïðåäïðèå íèêàêâè êîíêðåòíè äåéñòâèÿ çàíåéíîòî ïîäïèñâàíå è ðàòèôèöèðàíå.

Íà 23 ñåïòåìâðè 2009 ã. Ìèíèñòåðñêèÿò ñú-âåò âíåñå çà ðàçãëåæäàíå â Íàðîäíîòî ñúáðà-íèå çàêîíîïðîåêò £ 902-01-20 çà èçìåíåíèå èäîïúëíåíèå íà Çàêîíà çà Ìèíèñòåðñòâîòî íàâúòðåøíèòå ðàáîòè (ÇÌÂÐ).  § 69 îò ïðåõîä-íèòå è çàêëþ÷èòåëíè ðàçïîðåäáè êúì ÇÌÂÐñå ïðåäâèæäàõà èçìåíåíèÿ â çàêîíà çà çàùèòàíà êëàñèôèöèðàíàòà èíôîðìàöèÿ (ÇÇÊÈ) èïî-ñïåöèàëíî â Ïðèëîæåíèå £ 1 êúì ÷ëåí25, ïðåäñòàâëÿâàùî ñïèñúê íà êàòåãîðèèòå èí-ôîðìàöèÿ, ïîäëåæàùè íà êëàñèôèêàöèÿ êà-òî äúðæàâíà òàéíà. Âíåñåíèÿò çàêîíîïðîåêòäàäå âúçìîæíîñò äà ñå ïðåðàçãëåäà è ñòåñíèñïèñúêúò â ïîñîêà íàìàëÿâàíå íà áðîÿ è îáå-ìà íà êàòåãîðèèòå èíôîðìàöèÿ, êëàñèôèöè-ðàíà êàòî äúðæàâíà òàéíà. Òîâà ñå íàëàãàøå,òúé êàòî â ñúùåñòâóâàùèÿ èì âèä íÿêîè îòêàòåãîðèèòå îòðàçÿâàõà îñòàðÿëîòî ðàçáèðàíåçà ñåêðåòíîñò, ïðîòèâîðå÷àùî íà ïðèíöèïè-òå íà ïðîçðà÷íîñò, îò÷åòíîñò è øèðîê äîñòúïíà ãðàæäàíèòå äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ. Çà-êîíîïðîåêòúò áå ïðèåò îêîí÷àòåëíî íà 11íîåìâðè 2009 ãîäèíà. Áëàãîäàðåíèå íà íàïðà-âåíèòå èçìåíåíèÿ ñòàíà âúçìîæíî ïóáëèêó-âàíåòî íà èíôîðìàöèÿ çà áðîÿ íà ùàòíèòå ñëó-æèòåëè â ñëóæáèòå çà îáùåñòâåí ðåä. ×ðåçïðîìÿíàòà ñå ïîñòèãíà õàðìîíèçèðàíå íàïðàêòèêàòà çà ïðåäîñòàâÿíå íà èíôîðìàöèÿçà ñòàòèñòè÷åñêè íóæäè íà ÅÂÐÎÑÒÀÒ.  îñ-òàíàëèòå ñòðàíè-÷ëåíêè íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþçïîäîáíà ñòàòèñòèêà ñå âîäè è å ïóáëè÷íà îò1998 ã.

Çàêîíîäàòåëíàòà óðåäáà íà äîñòúïà äî îá-ùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ íå ïðåòúðïÿ èçìåíåíèÿïðåç 2009 ã. Ïðîãðàìà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ(ÏÄÈ), íåïðàâèòåëñòâåíà îðãàíèçàöèÿ, íàáëþ-äàâàùà ïðàêòèêèòå ïî ñâîáîäà íà èíôîðìàöèÿâ Áúëãàðèÿ îò 1996 ã., áå îðãàíèçàöèÿòà, êîÿòîîñúùåñòâè íàé-ìàùàáíà äåéíîñò ïî íàáëþäå-íèå íà çàêîíîäàòåëñòâîòî è ïðàêòèêàòà, êàêòîè ïî êîíñóëòèðàíå è ïðîöåñóàëíî ïðåäñòàâè-òåëñòâî ïî äåëà çà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ. Ïðåç2009 ã. ÏÄÈ áå òúðñåíà çà ïðàâíà ïîìîù èñúäåéñòâèå îò ãðàæäàíè, æóðíàëèñòè è íåïðà-âèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè â îáùî 331 ñëó÷àÿ.Ïðåîáëàäàâàùàòà ÷àñò îò òÿõ îòðàçÿâàò êîí-êðåòíè íàðóøåíèÿ íà ïðàâîòî íà äîñòúï äî èí-ôîðìàöèÿ, ðåãëàìåíòèðàíî îò Çàêîíà çà äîñ-òúï äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ (íàä 200 ñëó÷àÿ).Îñòàíàëèòå ïîñòúïèëè ñëó÷àè ñà ñâúðçàíè ñ íà-ðóøåíèÿ íà ïðàâîòî íà çàùèòà íà ëè÷íèòå äàí-

íè, êàêòî è ñ íàðóøåíèÿ íà ïðàâîòî äà ñå òúð-ñè, ïîëó÷àâà è ðàçïðîñòðàíÿâà èíôîðìàöèÿ âïî-îáù ñìèñúë.

Îò ãëåäíà òî÷êà íà âèäà íà òúðñåùèÿ èí-ôîðìàöèÿ çà êîíñóëòàöèè êúì ÏÄÈ ïðåç ãî-äèíàòà íàé-÷åñòî ñà ñå îáðúùàëè æóðíàëèñòè- â 111 ñëó÷àÿ, ãðàæäàíè - â 106 è ÍÏÎ - â 42ñëó÷àÿ. Ïðàâè âïå÷àòëåíèå, ÷å âñå ïî-÷åñòî çàêîíñóëòàöèè êúì ÏÄÈ ñå îáðúùàò ñëóæèòåëè,êîèòî òúðñÿò ñúâåòè ïî ïðèëàãàíåòî íà ÇÄÎÈâ ðàçëè÷íè çàäúëæåíè èíñòèòóöèè, êàêòî èïðåäñòàâèòåëè íà áèçíåñà. Îòíîñíî îñíîâàíèÿòàçà îòêàç íà èíôîðìàöèÿ ïî ïîñòúïèëèòå ñëó-÷àè ìîæå äà ñå òâúðäè, ÷å îñòàâà âèñîê áðîÿòíà ìúë÷àëèâèòå îòêàçè, à ñúùî îòêàçèòå, îñ-íîâàíè íà çàñÿãàíå èíòåðåñèòå íà òðåòè ëèöà,òúðãîâñêà òàéíà è ëè÷íè äàííè, êàêòî è ïîçî-âàâàíåòî íà ðàçïîðåäáàòà íà ÷ëåí 13 àë.2 îòÇÄÎÈ (èíôîðìàöèÿ, ñâúðçàíà ñ îïåðàòèâíàòàïîäãîòîâêà íà àêòîâåòå íà îðãàíèòå, êîÿòî íÿìàñàìîñòîÿòåëíî çíà÷åíèå).

Ïðåç 2009 ãîäèíà ñ ïîäêðåïàòà íà ÏÄÈáÿõà âîäåíè ìíîæåñòâî ñúäåáíè äåëà çà äîñ-òúï äî èíôîðìàöèÿ. Åäíî îò òåçè äåëà, çà-âúðøèëî ïðåç 2009 ã. ñëåä äâåãîäèøíà ñúäåá-íà áèòêà, áå ñâúðçàíî ñ èíôîðìàöèÿ çà èç-âúðøåíèÿ ïðåç 2007 ã. ðåìîíò â êàáèíåòà íàìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ Ñåðãåé Ñòàíèøåâ. Ïîòîçè ñëó÷àé áå çàâåäåíî äåëî îùå ïðåç 2007 ã.ïî æàëáà íà Ïàâëèíà Òðèôîíîâà - æóðíà-ëèñòêà âúâ â. ,,24 ÷àñà“, íà êîÿòî äèðåêòîðúòíà Ïðàâèòåëñòâåíàòà èíôîðìàöèîííà ñëóæ-áà (ÏÈÑ) îòêàçà äà ïðåäîñòàâè èíôîðìàöèÿçà èìåíàòà íà ó÷àñòíèöèòå â ïðîöåäóðàòà çàâúçëàãàíå íà îáùåñòâåíà ïîðú÷êà, öåíàòà íàðåìîíòà êàòî öÿëî è öåíàòà íà íîâèòå ìåáå-ëè. Îòêàçúò áå íà îñíîâàíèå çàñÿãàíå íà èí-òåðåñèòå íà òðåòî ëèöå è ëèïñà íà ñúãëàñèåçà ïðåäîñòàâÿíå íà èíôîðìàöèÿòà, êàêòî èïîñî÷âàíå, ÷å ñúùàòà ïðåäñòàâëÿâà òúðãîâ-ñêà òàéíà. Ïúðâîíà÷àëíî îòêàçúò íà ÏÈÑ áåïîòâúðäåí îò òðè÷ëåíåí ñúñòàâ íà ÂÀÑ ñ ðå-øåíèå îò 8 äåêåìâðè 2008 ã., íî ñ ðåøåíèå îò31 ìàðò 2009 ã. ïåò÷ëåíåí ñúñòàâ íà ÂÀÑ îò-ìåíè ðåøåíèåòî íà ïðåäõîäíàòà èíñòàíöèÿ,êàêòî è îòêàçà íà äèðåêòîðà íà ÏÈÑ è ìóâúðíà ïðåïèñêàòà çà íîâî ïðîèçíàñÿíå ñ óêà-çàíèÿ ïî ïðèëîæåíèåòî è òúëêóâàíåòî íàÇÄÎÈ. Òúé êàòî îò ÏÈÑ íå ïðåäïðèåõà äåé-ñòâèÿ â èçïúëíåíèå íà ñúäåáíîòî ðåøåíèå,ñå íàëîæè ïîäàâàíå íà çàÿâëåíèå ïðåç þíè2009 ã., ñ êîåòî èíñòèòóöèÿòà áå ïðèêàíåíàäà ñå ïðîèçíåñå îòíîâî ïî çàÿâëåíèåòî.  ðå-çóëòàò íà òîâà ïðåç þëè îò ÏÈÑ áå ïðåäîñòà-âåíà èíôîðìàöèÿ ïîä ôîðìàòà íà ñïðàâêà íàçàÿâèòåëêàòà. Ñïîðåä ïðåäîñòàâåíàòà èíôîð-ìàöèÿ îáùàòà ñóìà íà èçâúðøåíèÿ ðåìîíò åáèëà 77 000 ëâ. Ìåñåö ïî-êúñíî âå÷å íîâîòîïðàâèòåëñòâî îòíîâî ïðåäîñòàâè òàçè èíôîð-ìàöèÿ íà çàÿâèòåëêàòà, íî ñïîðåä òÿõíàòà

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 17

ñïðàâêà ñå îêàçà, ÷å öåíàòà íà ðåìîíòà å áè-ëà 300 000 ëâ.

Îòíîñíî ìúë÷àëèâèòå îòêàçè ñëåäâà äà áú-äå îòáåëÿçàíà ïðîäúëæàâàùàòà òðàéíà ñúäåá-íà ïðàêòèêà, ñïîðåä êîÿòî åäèíñòâåíàòà ïðèç-íàòà îò çàêîíà âúçìîæíîñò çà ïðîöåäèðàíå íàçàäúëæåíèÿ ñóáåêò ïðè ïîëó÷àâàíå íà ðåäîâ-íî çàÿâëåíèå çà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ å äàïîñòàíîâè ðåøåíèå çà ïðåäîñòàâÿíå èëè çà îò-êàç îò ïðåäîñòàâÿíå íà äîñòúï äî èíôîðìà-öèÿ, êàòî ïèñìåíî óâåäîìè çàÿâèòåëÿ çà ñâîå-òî ðåøåíèå. Ñ òîçè ìîòèâ íÿêîëêî ïúòè Àä-ìèíèñòðàòèâåí ñúä - Ñîôèÿ ãðàä (ÀÑÑÃ) èÂúðõîâíèÿ àäìèíèñòðàòèâåí ñúä (ÂÀÑ) îòìå-íèõà ìúë÷àëèâè îòêàçè ïî çàÿâëåíèå çà äîñ-òúï äî èíôîðìàöèÿ. Òîâà ñå ñëó÷è ïî äåëîòîíà Èâàéëî Õëåáàðîâ ñðåùó ìúë÷àëèâ îòêàç íàêìåòà íà Ñòîëè÷íà îáùèíà (ÑÎ). Ñúñ çàÿâëå-íèåòî áå ïîèñêàíî êîïèå îò äîãîâîðà çà ïðåä-ïðîåêòíî ïðîó÷âàíå è ñúïúòñòâàùè äîêóìåí-òè çà ïðîåêò ,,Óïðàâëåíèå íà áèòîâèòå îòïà-äúöè íà Ñòîëè÷íà îáùèíà“ çà ôèíàíñèðàíåîò ôîíäîâåòå íà ÅÑ, ñêëþ÷åí íà 24 îêòîìâðè2007 ã. ìåæäó Ñòîëè÷íà îáùèíà è êîíñîðöèóìîò òðè ôèðìè.  ïèñìåíà çàùèòà, ïðåäñòàâå-íà ïî äåëîòî, áå ïîñî÷åíî, ÷å â ñëó÷àÿ áåç-ñïîðíî å íàëèöå íàääåëÿâàù îáùåñòâåí èí-òåðåñ îò ïðåäîñòàâÿíå íà èñêàíèÿ äîãîâîð,òúé êàòî òîâà íåñúìíåíî ùå ïîâèøè ïðîçðà÷-íîñòòà è îò÷åòíîñòòà íà ÑÎ è òî ïî åäèí îñî-áåíî íàáîëÿë íàïîñëåäúê ïðîáëåì çà æèòåëè-òå íà Ñîôèÿ - êàêúâòî å óïðàâëåíèåòî íà áîê-ëóêà (ïðåç àïðèë ïðàâèòåëñòâîòî íà ÐÁ îáÿâèêðèçèñíà ñèòóàöèÿ â Ñîôèÿ çàðàäè ïðîáëåìàñ îòïàäúöèòå). Ñðåùó ðåøåíèåòî íà ñúäà å ïî-äàäåíà êàñàöèîííà æàëáà äî ÂÀÑ îò ÑÎ. Ïðåä-ñòîè ðàçãëåæäàíåòî íà äåëîòî îò ÂÀÑ íà 14àïðèë 2010 ã. Ìúë÷àëèâ îòêàç áå îòìåíåí è ïîäåëîòî, îáðàçóâàíî ïî æàëáà íà Ñäðóæåíèå,,ÂÂÔ - Ñâåòîâåí ôîíä çà äèâàòà ïðèðîäà,Äóíàâñêî - Êàðïàòñêà ïðîãðàìà, Áúëãàðèÿ“ñðåùó ìúë÷àëèâ îòêàç íà Äúðæàâíî ãîðñêî ñòî-ïàíñòâî - ãð. Ñîôèÿ ïî çàÿâëåíèå çà äîñòúïäî èíôîðìàöèÿ. Ñúñ çàÿâëåíèåòî áå ïîèñêàíàèíôîðìàöèÿ çà òîâà çàïëàòèëà ëè å ôèðìàòà"Âèòîøà ñêè" ÀÄ è çà êîè ìåñåöè òàêñè çàïîëçâàíå íà çåìè â ðàéîíà íà òóðèñòè÷åñêèöåíòúð ,,Àëåêî“ â Ïðèðîäåí ïàðê ,,Âèòîøà“çà 2008 ã.

Îòíîñíî îáæàëâàíèòå èçðè÷íè îòêàçè ñëåä-âà äà áúäå îòáåëÿçàí ñëó÷àÿ íà ãðàæäàíèíàÍèêîëàé Âåñåëèíîâ, â êîéòî ÏÄÈ îáæàëâàèçðè÷åí îòêàç íà ãëàâíèÿ ñåêðåòàð íà Ìèíèñ-òåðñòâî íà îêîëíàòà ñðåäà è âîäèòå (ÌÎÑÂ)äà ïðåäîñòàâè äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ çà êîí-ñòàòèðàíèòå îò èíñïåêòîðàòà íà ìèíèñòåðñ-òâîòî íàðóøåíèÿ ïðè âîäåíåòî è ïîäïèñâàíå-òî íà äîêóìåíòè â Ðåãèîíàëíàòà èíñïåêöèÿïî îêîëíà ñðåäà è âîäèòå - Ñîôèÿ. Ñëåä ñìÿíà-òà íà ïðàâèòåëñòâîòî îáà÷å, ïðè âèñÿùî ñú-

äåáíî äåëî, îòêàçúò áå îòìåíåí îò íîâèÿ ìè-íèñòúð è èíôîðìàöèÿòà áå ïðåäîñòàâåíà íàçàÿâèòåëÿ.  äðóã ñëó÷àé áå îòìåíåí îòêàç íàÑòîëè÷íà îáùèíà äà ïðåäîñòàâè êîïèå îòïðàâíèÿ àíàëèç íà èçïúëíåíèåòî è íåèçïúë-íåíèåòî íà êîíöåñèîííèÿ äîãîâîð ìåæäó ÑÎè ,,Ñîôèéñêà âîäà“ ÀÄ çà åêñïëîàòàöèÿ íà ñòî-ëè÷íàòà ñèñòåìà çà âîäîñíàáäÿâàíå è êàíàëè-çàöèÿ â ïåðèîäà 2000 - 2007 ã. Èíôîðìàöèÿ áåïîèñêàíà îò Ãàí÷î Õèòðîâ, ïðåäñåäàòåë íà,,Íàöèîíàëåí êîìèòåò çà ïîäîáðÿâàíå âîäîñ-íàáäÿâàíåòî íà Áúëãàðèÿ “.  îòêàçà íà êìåòàíà ÑÎ áå ïîñî÷åíî, ÷å òúé êàòî ïðàâíèÿò àíà-ëèç å èçãîòâåí îò àäâîêàòñêî äðóæåñòâî, òîñúùèÿò å îáåêò íà àäâîêàòñêà òàéíà. Ñ ðåøå-íèå îò 16 þíè 2009 ã. íà ÀÑÑà îòêàçúò íà êìå-òà áå îòìåíåí è ïðåïèñêàòà ìó áå âúðíàòà çàíîâî ïðîèçíàñÿíå.  ìîòèâèòå ñè ñúäúò îò-áåëÿçà, ÷å çàêîíîäàòåëíàòà ðåãëàìåíòàöèÿ íàïîíÿòèåòî ,,àäâîêàòñêà òàéíà“ äàâà îñíîâàíèåäà ñå ïðèåìå, ÷å ñóáåêò íà íåéíîòî îïàçâàíåå åäèíñòâåíî ëèöå, ïðèòåæàâàùî êà÷åñòâîòî,,àäâîêàò“, êàêâîòî êà÷åñòâî êìåòúò íà ÑÎ êà-òî çàäúëæåí ñóáåêò ïî ÇÄÎÈ íå ïðèòåæàâà.Ñëåäîâàòåëíî, çà êìåòà íå å íàëèöå çàêîíîâîèçèñêâàíå çà íåéíîòî îïàçâàíå è òîé íå ìîæåäà ñå ïîçîâàâà íà ,,àäâîêàòñêà òàéíà“ ïðè ïîñ-òàíîâÿâàíå íà îòêàç çà ïðåäîñòàâÿíå íà îá-ùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ.

Ïðåç 2009 ã., ñ ïîäêðåïàòà íà ÏÄÈ Íàöèî-íàëíîòî äâèæåíèå ,,Åêîãëàñíîñò“ ñïå÷åëèîêîí÷àòåëíî è íà âòîðà èíñòàíöèÿ ïðåä ÂÀÑäåëîòî ñðåùó îòêàçà íà Ìèíèñòåðñòâîòî íàîêîëíàòà ñðåäà è âîäèòå (ÌÎÑÂ) äà ïðåäîñ-òàâè äîñòúï äî ïðîòîêîëà îò çàñåäàíèåòî íàÍàöèîíàëíèÿ ñúâåò ïî áèîëîãè÷íî ðàçíîîá-ðàçèå, ïðîâåäåíî íà 25 íîåìâðè 2007 ã., êîãà-òî ñ äâà ãëàñà íå áå âêëþ÷åíà áóôåðíàòà çîíàíà Ðèëà ïëàíèíà â ÍÀÒÓÐÀ 2000.  ìîòèâèòåñè ñúäúò îòáåëÿçâà, ÷å èñêàíàòà èíôîðìàöèÿå ñâúðçàíà ñ âúïðîñè íà îêîëíàòà ñðåäà. Ïîðà-äè òîâà, ïðàâèëíî ïúðâîèíñòàíöèîííèÿò ñúäå ñúîáðàçèë íàëè÷èåòî íà ïðèëîæèì ñïåöèà-ëåí çàêîí, óðåæäàù òåçè îáùåñòâåíè îòíîøå-íèÿ, à èìåííî Çàêîíúò çà îïàçâàíå íà îêîëíà-òà ñðåäà (ÇÎÎÑ), êîéòî îò÷èòà âèñîêèÿ îá-ùåñòâåí èíòåðåñ êúì ïîäîáåí òèï èíôîðìà-öèÿ è íåñúìíåíî íå å âçåò ïðåäâèä ïðè ïîñ-òàíîâÿâàíå íà îáæàëâàíèÿ àäìèíèñòðàòèâåíàêò. Ñëåä ïîñòàíîâÿâàíå íà ñúäåáíîòî ðåøå-íèå ïðåç àâãóñò êîïèå îò èñêàíèÿ ïðîòîêîë åïðåäîñòàâåíî íà çàÿâèòåëÿ.

Äúðæàâíè è îáùèíñêè îðãàíè áÿõà çàñòàâå-íè äà ïðåäîñòàâÿò îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ èïî ðåäèöà äðóãè ñëó÷àè. Òàêà íàïðèìåð, ïðåä-ñåäàòåëÿò íà Îáùèíñêè ñúâåò ãð. Ëîâå÷ èçïúë-íè ñúäåáíîòî ðåøåíèå íà ÂÀÑ îò àïðèë 2009ã., ñ êîåòî áå îòìåíåí íåãîâ îòêàç è áå çàäúë-æåí äà ïðåäîñòàâè äîñòúï äî èíôîðìàöèÿòà çàêîíêðåòíèòå ñóìè èçïëàòåíè îò ÎÑ íà ìåñòíè

18 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

è öåíòðàëíè ìåäèè çà ïóáëèêàöèÿ íà íàðåäáèè îáÿâè. Ñ ïèñìî îò 12 ìàé 2009 ã. ïðåäñåäà-òåëÿò íà ÎÑ ïðåäîñòàâè íà Öâåòàí Òîäîðîâ -ãëàâåí ðåäàêòîð íà â. ,,Íàðîäåí ãëàñ“, èñêàíà-òà ñïðàâêà çà èçðàçõîäâàíèòå îò áþäæåòà íàÎÑ - Ëîâå÷ ñóìè çà ïóáëèêàöèè â ìåñòíàòà è âöåíòðàëíàòà ïðåñà çà ïåðèîäà 2004 - 2006 ã. Âäðóã ñëó÷àé ñ ðåøåíèå îò 25 ìàé 2009 ã. ÀÑÑÃîòìåíè ìúë÷àëèâ îòêàç íà Äúðæàâíàòà àãåíöè-ÿ çà ìëàäåæòà è ñïîðòà (ÄÀÌÑ) äà ïðåäîñòàâèäîñòúï äî ñïèñúêà íà þðèäè÷åñêèòå ëèöà,âêëþ÷èòåëíî ñïîðòíè ôåäåðàöèè, êîèòî ñà ïî-ëó÷èëè ôèíàíñîâà ïîìîù îò ÄÀÌÑ çà ïåðèî-äà 1 ÿíóàðè 2007 ã. - 1 ÿíóàðè 2009 ã. Äåëîòî áåîáðàçóâàíî ïî æàëáà íà ñäðóæåíèå ,,ÂÂÔ - Ñâå-òîâåí ôîíä çà äèâàòà ïðèðîäà, Äóíàâñêî - Êàð-ïàòñêà ïðîãðàìà, Áúëãàðèÿ“. Ñëåä ïîñòàíîâÿâà-íå íà ñúäåáíîòî ðåøåíèå, ïðåç þíè 2009 ã.ÄÀÌÑ ïóáëèêóâà öÿëàòà ïîèñêàíà èíôîðìà-öèÿ íà èíòåðíåò ñòðàíèöàòà ñè.

10. Ñâîáîäà íà ñäðóæàâàíåòîè íà ìèðíîòî ñúáðàíèå

Ñúñòîÿíèåòî íà ñâîáîäàòà íà ñäðóæàâàíå èñâîáîäàòà íà ìèðíî ñúáðàíèå â Áúëãàðèÿ ïðåç2009 ã. áå ïîñòàâåíî íà ñåðèîçíè èçïèòàíèÿ. Âíÿêîëêî ñëó÷àÿ ïðàâîòî íà ìèðíî ñúáðàíèå áåïðîèçâîëíî îãðàíè÷åíî. Áÿõà íàïðàâåíè ðåñ-òðèêòèâíè ïðîìåíè â çàêîíîäàòåëñòâîòî, êîå-òî ãî ðåãóëèðà. Ñúäåáíè îðãàíè îãðàíè÷èõà ïðà-âîòî íà ñäðóæàâàíå íà íÿêîëêî íåïîïóëÿðíèãðóïè â äðàñòè÷íî ïðîòèâîðå÷èå ñ ìåæäóíà-ðîäíèòå ñòàíäàðòè.

Íà 14 ÿíóàðè ïîëèöèÿòà óïîòðåáè íåïðî-ïîðöèîíàëíà ñèëà ñëåä êàòî ðàçïðúñíà äåìîíñ-òðàöèÿ ïðåä ïàðëàìåíòà. Äåñåòêè ãðàæäàíèáÿõà ïðîèçâîëíî àðåñòóâàíè, íàïàäíàòè è áè-òè îò ïîëèöàè ïî óëèöèòå íà Ñîôèÿ. Ïðîêó-ðàòóðàòà îòêàçà äà îáðàçóâà ïðåäâàðèòåëíîïðîèçâîäñòâî ñðåùó ñëóæèòåëè íà ÌÂÐ ïî òå-çè ñëó÷àè.26

Íà 16 ìàðò òîãàâàøíèÿò êìåò íà Ñîôèÿ Áîé-êî Áîðèñîâ íå ïîçâîëè ìèðåí ïðîòåñò â öåíòú-ðà íà ãðàäà íà ñëóæèòåëè íà åäíà ôèðìà çàïî÷èñòâàíå, ïîâå÷åòî îò êîèòî áÿõà ðîìè. Òåõ-íèÿò ïðîòåñò áå ñâúðçàí ñ ïðåêðàòÿâàíåòî íàäîãîâîðà çà êîíöåñèÿ ñ ôèðìàòà, â ðåçóëòàò îòêîåòî òå çàãóáèõà ñâîÿòà ðàáîòà.

Ïðåç 2009 ã., âëàñòèòå â Áëàãîåâãðàä íà äâàïúòè íàðóøèõà ïðàâîòî íà ìèðíî ñúáðàíèå íàìàêåäîíöè â Áúëãàðèÿ. Íà 24 àïðèë ïðåäñòàâè-òåëè íà íåðåãèñòðèðàíàòà îðãàíèçàöèÿ ÎÌÎÈëèíäåí ïîäàäîõà óâåäîìëåíèå äî êìåòà íàÁëàãîåâãðàä çà ÷åñòâàíå íà ãîäèøíèíàòà îò

óáèéñòâîòî íà Ãîöå Äåë÷åâ ïðåä íåãîâèÿ ïà-ìåòíèê íà 4 ìàé îò 17 ÷àñà. Íà 30 àïðèë ñëóæè-òåëè íà îáùèíàòà âðú÷èõà ïèñìî íà ÀòàíàñÓðäåâ, åäèí îò ïîäàëèòå óâåäîìëåíèåòî, ñ êîå-òî ïîêàíèõà ïðåäñòàâèòåëèòå íà îðãàíèçàöèÿ-òà äà ñå âêëþ÷àò â ÷åñòâàíåòî îò 10 ÷àñà íàñúùàòà äàòà „çàåäíî ñ îñòàíàëèòå ïðåäñòàâèòå-ëè íà ïîëèòè÷åñêè è ãðàæäàíñêè îðãàíèçàöèè.Íà 4 ìàé ñëåäîáåä íÿêîëêî àêòèâèñòè íà ñäðó-æåíèåòî áÿõà àðåñòóâàíè è îòâåäåíè â ïîëè-öåéñêîòî óïðàâëåíèå. Òàì èì áÿõà êîíôèñêó-âàíè âåíåöúò è ëåíòàòà ñ íàäïèñ. Ïî òîçè íà-÷èí ÷åñòâàíåòî áå ïðîâàëåíî îò âëàñòèòå.

Íà 31 àâãóñò ïðåäñòàâèòåëè íà ÎÌÎ Èëè-íäåí ïîäàäîõà óâåäîìëåíèå äî êìåòà íà Áëà-ãîåâãðàä çà ÷åñòâàíå íà ,,Äåíÿ íà ìàêåäîíñêèÿãåíîöèä“ íà 12 ñåïòåìâðè íà ïëîùàä ,,Ìàêå-äîíèÿ“. Íà òîâà óâåäîìëåíèå òå íå ïîëó÷èõàîòãîâîð îò êìåòà. Òðè äíè ïðåäè ìåðîïðèÿòèå-òî íà ïðåäñòàâèòåëè íà ñäðóæåíèåòî îò Ñàí-äàíñêè áÿõà îòêðàäíàòè ðåãèñòðàöèîííèòå íî-ìåðà íà ëåêèòå àâòîìîáèëè. Ïîëèöåéñêèòå ñëó-æèòåëè â Ñàíäàíñêè ïðîòàêàõà ïîäìÿíàòà èìñ íîâè, î÷åâèäíî ñ öåë äà ñå ïðåïÿòñòâà òÿõíîòîïúòóâàíå äî Áëàãîåâãðàä. Âúïðåêè òîâà, â óðå-÷åíèÿ äåí íÿêîëêî àêòèâèñòè íà ÎÌÎ Èëèíäåíñå îòïðàâèõà êúì ïëîùàä ,,Ìàêåäîíèÿ“. Ïî ïúòÿòå áÿõà ñïðåíè îò öèâèëåí ñëóæèòåë, êîéòî ãèçàïëàøè, ÷å òÿõíîòî ÷åñòâàíå íÿìà äà áúäå ðàç-ðåøåíî è ÷å äîðè ìîæå äà ñå ñòèãíå äî áîé.Àêòèâèñòèòå ðåøèõà äà ñå ðàçîòèäàò, íî â òî-çè ìîìåíò áÿõà àðåñòóâàíè è îòâåäåíè â ïîëè-öèÿòà. Òàì èì áÿõà âðú÷åíè ïîëèöåéñêè ðàç-ïîðåæäàíèÿ äà ñå âúçäúðæàò îò íåçàêîííè äåé-ñòâèÿ, êîíôèñêóâàíè èì áÿõà âåíåö, ëåíòà ñíàäïèñ ÎÌÎ Èëèíäåí è òðè òðàíñïàðàíòà. Ñëåääâà ÷àñà ïðåáèâàâàíå â ïîëèöèÿòà òå áÿõà îñ-âîáîäåíè.

Ïðåç 2009 ã. íÿêîëêî îðãàíèçàöèè íà ìàêå-äîíöè â Áúëãàðèÿ ïîëó÷èõà îòêàçè äà áúäàòðåãèñòðèðàíè îò ñúäèëèùàòà ñ ìîòèâè, êîèòîèçðàçÿâàõà îòêðèòî äèñêðèìèíàöèîííî îòíî-øåíèå êúì ìàêåäîíñêîòî ìàëöèíñòâî è áÿõà âãðóáî íåñúîòâåòñòâèå ñ ìåæäóíàðîäíèòå íîð-ìè, ðåãóëèðàùè ñâîáîäàòà íà ñäðóæàâàíå. Íà29 ìàé ïîëèòè÷åñêàòà ïàðòèÿ ÎÌÎ Èëèíäåí -ÏÈÐÈÍ ïîëó÷è îêîí÷àòåëåí îòêàç íà ïîðåä-íàòà ñè ìîëáà çà ðåãèñòðàöèÿ îò Âúðõîâíèÿêàñàöèîíåí ñúä. Ïàðòèÿòà âå÷å ñïå÷åëè äåëî âÅÑÏ× çà îòêàç îò ðåãèñòðàöèÿ ïðåç 2005 ã. èèìà íîâà æàëáà ñðåùó ïîñëåäâàëèÿ òîâà ðåøå-íèå îòêàç îò ðåãèñòðàöèÿ, ïî êîÿòî ÅÑÏ×ïðåäñòîè äà ñå ïðîèçíåñå. Ðåøåíèåòî íà ÂÊÑîò 29 ìàé äàâà îñíîâàíèå çà òðåòà æàëáà âÑòðàñáóðã.

Íà 7 ìàé Ñîôèéñêè àïåëàòèâåí ñúä îñòàâèâ ñèëà ðåøåíèåòî íà ÎÑ-Áëàãîåâãðàä çà îòêàçîò ðåãèñòðàöèÿ íà Ìàêåäîíñêî êóëòóðíî-ïðîñ-âåòíî äðóæåñòâî ,,Íèêîëà Âàïöàðîâ“. Ñúäúòïðèå, ÷å ,,„â Áúëãàðèÿ íÿìà îáîñîáåí ìàêåäîí-

26 Âèæ ïî-ãîðå Çàùèòà îò èçòåçàíèÿ, íå÷îâåøêî è óíè-çèòåëíî îòíàñÿíå.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 19

ñêè åòíîñ, à ÷àñò îò ïîñî÷åíèòå â Óñòàâà íàñäðóæåíèåòî öåëè âíóøàâàò ñúùåñòâóâàíåòî íàòàêúâ åòíîñ“, êîåòî ñïîðåä ñúäà å íàðóøåíèåíà ÷ëåí 6, àë. 1 îò Êîíñòèòóöèÿòà.

Ïðåç öÿëàòà ãîäèíà ïðîäúëæè ñúäåáíàòà ñàãàñ ðåãèñòðàöèÿòà íà Ñäðóæåíèåòî íà ðåïðåñè-ðàíèòå ìàêåäîíöè â Áúëãàðèÿ. Ñëåä îòêàç îòðåãèñòðàöèÿ ïðåç äåêåìâðè 2008 ã. è íåêîëêîê-ðàòíè âðúùàíèÿ íà äîêóìåíòèòå, îòëàãàíèÿ èäîïúëíèòåëíè èñêàíèÿ îò Áëàãîåâãðàäñêèÿ îê-ðúæåí ñúä, â êðàÿ íà êðàèùàòà òîé îòíîâî îò-êàçà ðåãèñòðàöèÿ íà 19 ôåâðóàðè 2010 ã.  ìî-òèâèòå ñè ñúäúò ïðèå, ÷å ñ äåéíîñòòà ñè ñäðó-æåíèåòî ,,„ùå çàñåãíå öåëîñòòà íà áúëãàðñêàòàíàöèÿ“, êàêòî è ÷å öåëèòå ìó âíóøàâàò ,,„èãíî-ðèðàíå áúëãàðñêèÿ õàðàêòåð íà îïðåäåëåíèãåîãðàôñêè ðàéîíè“, à òÿõíîòî ðåàëèçèðàíå,,áåçñïîðíî ùå ðåôëåêòèðà íåãàòèâíî âúðõóåäèíñòâîòî íà áúëãàðñêàòà íàöèÿ è ñóâåðåíè-òåòà, ïðîâúçãëàñåí çà íåïðèêîñíîâåí îò ÷ë. 2,àë. 2 îò Êîíñòèòóöèÿòà“.

 êðàÿ íà 2009 ã. è íà÷àëîòî íà 2010 ã. ïàð-ëàìåíòúò ïðèå èçìåíåíèÿ â Çàêîíà çà ñúáðà-íèÿòà, ìèòèíãèòå è ìàíèôåñòàöèèòå. ×àñò îòòÿõ öåëÿõà äà ñúîáðàçÿò çàêîíà, ïðèåò ïðèäåéñòâèåòî íà ñòàðàòà êîíñòèòóöèÿ, ñ èíñòè-òóöèèòå, ïðåäâèäåíè â íîâàòà êîíñòèòóöèÿ îò1991 ã. Çàåäíî ñ òîâà, ñ èçìåíåíèÿòà ïàðëà-ìåíòúò äîïóñíà âúçìîæíîñòòà äúðæàâíèòå èí-ñòèòóöèè äà îãðàíè÷àâàò âñÿêàêâè ïóáëè÷íèïðîÿâè â áëèçîñò äî òÿõ ÷ðåç îïðåäåëÿíå íàçîíè, çàáðàíåíè çà òàêèâà ïðîÿâè. Äîïúëíå-íèåòî ïðåäèçâèêà ñèëíî îáùåñòâåíî íåäîâîëñ-òâî. Ïðåç ôåâðóàðè 2010 ã. ïðåçèäåíòúò âúðíàãëàñóâàíèÿ íà âòîðî ÷åòåíå çàêîíîïðîåêò çàíîâî ðàçãëåæäàíå, êàòî ïîèñêà â íåãî äà áú-äàò ïîñî÷åíè êîíêðåòíè ïðîñòðàíñòâåíè ïà-ðàìåòðè, êîèòî äà îïðåäåëÿò ìèíèìàëíè ïîðàçìåð îáîçíà÷åíè çîíè, â êîèòî íå ñå äîïóñ-êàò ïóáëè÷íè ìåðîïðèÿòèÿ. Êúì ìàðò 2010 ã.ïàðëàìåíòúò íå óñïÿ çà ñå ïðîèçíåñå ïî ïðå-çèäåíòñêîòî âåòî.

11. Óñëîâèÿ â ìåñòàòàçà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà

Çàòâîðè è çàòâîðíè÷åñêè îáùåæèòèÿ

Ñèñòåìàòà íà áúëãàðñêèòå çàòâîðè âêëþ÷âà12 çàòâîðà, åäèí îò êîèòî çà æåíè è åäèí ïîï-ðàâèòåëåí äîì çà íåïúëíîëåòíè. Êúì âñåêè îòçàòâîðèòå ôóíêöèîíèðàò îáùåæèòèÿ îò îòêðèòòèï, à êúì íÿêîëêî çàòâîðà è îáùåæèòèÿ îòçàêðèò òèï. Êúì 31 äåêåìâðè 2009 ã. â çàòâîðèòåñà áèëè íàñòàíåíè 9006 ëèöà. Ôèãóðà 1 ïî-äîëóïîêàçâà áðîÿ íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà â çàòâî-ðèòå è çàòâîðíè÷åñêèòå îáùåæèòèÿ ïðåç ïå-ðèîäà îò 2000 äî 2009 ã.

Ôèãóðà 1

Èçòî÷íèê: ÃÄ "Èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà"

Òåíäåíöèÿòà êúì íàìàëÿâàíå íà îáùèÿ áðîéíà çàòâîðíèöèòå ñå çàïàçè è ïðåç 2009 ã. Ïðåçïðåäõîäíèòå ãîäèíè òàêîâà íàìàëÿâàíå ñå íàá-ëþäàâàøå è ïî îòíîøåíèå íà áðîÿ íà îáâèí-ÿåìèòå è ïîäñúäèìèòå ëèöà â çàòâîðèòå. Ïðåçïîñëåäíàòà ãîäèíà îáà÷å áðîÿò íà îáâèíÿåìè-òå îòáåëÿçà çíà÷èòåëíî óâåëè÷åíèå. Íà Ôèãóðà2 ïî-äîëó å ïîêàçàí áðîÿ íà îáâèíÿåìèòå èïîäñúäèìèòå ëèöà â çàòâîðèòå ïðåç ïîñëåäíè-òå øåñò ãîäèíè.

Ôèãóðà 2

Èçòî÷íèê: ÃÄ "Èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà"

Òåíäåíöèÿ êúì íàìàëÿâàíå áå õàðàêòåðíà èçà áðîÿ íà îñúäåíèòå ëèöà â çàòâîðèòå. Ôèãóðà3 ïî-äîëó ïîêàçâà áðîÿ íà îñúäåíèòå ëèöà ïðåçïîñëåäíèòå ãîäèíè.

Ôèãóðà 3

Èçòî÷íèê: ÃÄ "Èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà"

Áðîé ëèøåíè îò ñâîáîäà êúì 31 äåêåìâðè ïî ãîäèíè

Áðîé íà îáâèíÿåìèòå è ïîäñúäèìèòå ëèöà â çàòâîðèòåêúì 31 äåêåìâðè ïî ãîäèíè

Áðîé îñúäåíè êúì 31 äåêåìâðè ïî ãîäèíè

îáâèíÿåìè ïîäñúäèìè

20 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

Ñëåä 2002 ã. áÿõà íàïðàâåíè çàêîíîäàòåëíèïðîìåíè, ñ êîèòî çàïî÷íà ïðîöåñ íà èçâåæäà-íå íà îñúäåíè ëèöà ñ äîáðî ïîâåäåíèå îò êîð-ïóñèòå íà çàòâîðèòå â çàòâîðíè÷åñêè îáùåæè-òèÿ. Òîâà äîâåäå äî ïîñòåïåííî óâåëè÷àâàíå íàáðîÿ íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà â îáùåæèòèÿòàîò îòêðèò è ïðåõîäåí òèï. Êúì êðàÿ íà 2008 ã. âòåçè îáùåæèòèÿ áÿõà íàñòàíåíè îáùî 2253 çàò-âîðíèöè. Ñ âëèçàíåòî â ñèëà íà íîâèÿ ÇÈÍÇÑ(Çàêîí çà èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà è çàäúðæà-íåòî ïîä ñòðàæà) îò 1 þíè 2009 ã. îáùåæèòèÿ-òà îò ïðåõîäåí òèï áÿõà ïðåìàõíàòè, íî òåõ-íèòå ôóíêöèè áÿõà ïîåòè îò îáùåæèòèÿòà îòîòêðèò òèï. Êúì 31 äåêåìâðè 2009 ã. â òåçè îá-ùåæèòèÿ áÿõà íàñòàíåíè 1853 îñúäåíè ëèöà,ò.å. ñ 400 ëèöà ïî-ìàëêî â ñðàâíåíèå ñ ïðåäõîä-íàòà ãîäèíà, à â îáùåæèòèÿòà îò çàêðèò òèïáÿõà íàñòàíåíè 905 ëèöà.

Íàëè÷íèÿò ñãðàäåí ôîíä íà çàòâîðèòå å îñ-òàðÿë è àìîðòèçèðàí, ïîðàäè êîåòî ïðèâåæ-äàíåòî ìó â ñúîòâåòñòâèå ñ ìåæäóíàðîäíèòåñòàíäàðòè çà òðåòèðàíå íà ëèøåíèòå îò ñâî-áîäà å èçêëþ÷èòåëíî òðóäíî.  ãîäèíèòå íàïðåõîäà â Áúëãàðèÿ íÿìà èçãðàäåí íîâ çàòâîð.Ñãðàäèòå íà çàòâîðèòå â Ëîâå÷, Ïàçàðäæèê,Âðàöà, Ñòàðà Çàãîðà, Âàðíà è Áóðãàñ ñà âúâå-äåíè â åêñïëîàòàöèÿ ïðåç 20-òå è 30-òå ãîäè-íè íà ÕÕ âåê. Íàé-ñòàðà å ñãðàäàòà íà çàòâîðàâ Ñîôèÿ, êîÿòî å ñòðîåíà ïðåäè ïîâå÷å îò 100ãîäèíè. Íàìàëÿâàíåòî íà îáùèÿ áðîé íà çàò-âîðíèöèòå è íàëîæåíàòà ïðàêòèêà çà ïî-ãîëÿìà èçïîëçâàåìîñò íà çàòâîðíè÷åñêè îá-ùåæèòèÿ äîâåäîõà äî íàìàëÿâàíå íà ïðåíàñå-ëåíîñòòà íà ïîâå÷åòî îò îñíîâíèòå ñãðàäè íàçàòâîðèòå. Âúïðåêè òîâà è ïðåç 2009 ã. â êîðïó-ñèòå íà çàòâîðèòå âúâ Âàðíà, Ñîôèÿ è Ïëå-âåí æèëèùíàòà ïëîù â êèëèèòå áå êðàéíî íå-äîñòàòú÷íà, êîåòî íàëàãàøå ìîíòèðàíå íà ëåã-ëàòà åäíî íàä äðóãî íà äâà, à ïîíÿêîãà íà òðèåòàæà. Âñå îùå êèëèèòå â íÿêîëêî îò çàòâîðè-òå íÿìàò ñàíèòàðíè âúçëè, ïîðàäè êîåòî ïðåçíîùòà çàòâîðíèöèòå èçïîëçâàò êîôè çà óäî-âëåòâîðÿâàíå íà ôèçèîëîãè÷íèòå ñè íóæäè.Ïðåç äåêåìâðè 2008 ã. Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåòïðèå Ñòðàòåãèÿ çà ðàçâèòèå íà ìåñòàòà çà ëè-øàâàíå îò ñâîáîäà (2009-2015 ã.) è Èíâåñòè-öèîííà ïðîãðàìà çà ñòðîèòåëñòâî, ðåêîíñòðóê-öèÿ è ìîäåðíèçèðàíå íà ìàòåðèàëíàòà áàçà âçàòâîðèòå.  ìîòèâèòå êúì ñòðàòåãèÿòà áå îò-÷åòåíî, ÷å æèëèùíàòà ïëîù â êèëèèòå å îêî-ëî 2 êâ.ì çà åäíî ëèöå ïðè ïðåïîðú÷èòåëíèñòàíäàðòè îò 6 êâ.ì; ÷å â ïîâå÷åòî êèëèè íÿìàòå÷àùà ïèòåéíà âîäà, à ñâåòëèòå îòâîðè ñàìàëêè è íå îñèãóðÿâàò äîñòàòú÷åí ïðèòîê íà÷èñò âúçäóõ è ñëúí÷åâà ñâåòëèíà. Îñíîâíàòàöåë íà ñòðàòåãèÿòà áå ìîäåðíèçèðàíå è ðå-ôîðìèðàíå íà ïåíèòåíöèàðíàòà ñèñòåìà âñúîòâåòñòâèå ñ åâðîïåéñêèòå ñòàíäàðòè è õó-ìàíèçèðàíå èçïúëíåíèåòî íà íàêàçàíèÿòà. Òà-êà îò íà÷àëîòî íà 2009 ã. ïðîäúëæèõà ðåìîí-

òíèòå äåéíîñòè è ðåêîíñòðóêöèè íà íÿêîè çàò-âîðè. Îñíîâåí ðåìîíò áå èçâúðøåí íà çàòâîðàâ ãð. Âðàöà, êúäåòî êúì âñÿêà êèëèÿ áå èçãðà-äåí ñàíèòàðåí âúçåë. Ïîñòðîÿâàíå íà íîâè çàò-âîðè î÷åâèäíî íå áå ïðèîðèòåòíà èäåÿ â êðàÿíà ìàíäàòà íà ñòàðîòî è â íà÷àëîòî íà ìàíäà-òà íà íîâîòî ïðàâèòåëñòâî.

Ìåäèöèíñêîòî îáñëóæâàíå â çàòâîðèòå åèçîëèðàíî îò ñèñòåìàòà íà íàöèîíàëíîòî çäðà-âåîïàçâàíå êàòî ìàòåðèàëåí ñòàíäàðò, àäìè-íèñòðèðàíå, îáåì íà ìåäèöèíñêèÿ ïðåãëåä,îò÷åò, ñòàòèñòèêà, ïðîôèëàêòèêà è ïðåâåí-öèÿ. Îñíîâíèòå ïðîáëåìè â òàçè îáëàñò ïðîèç-òè÷àò îò êàäðîâèÿ è ïðîäîâîëñòâåíèÿ äåôè-öèò è íåâúçìîæíîñòòà äà ñå îñèãóðè íåîáõî-äèìèÿ îáåì ñïåöèàëèçèðàíà ïîìîù. Ìåäèöèí-ñêèòå öåíòðîâå â çàòâîðèòå íå îòãîâàðÿò íàèçèñêâàíèÿòà íà Çàêîíà çà ëå÷åáíèòå çàâåäå-íèÿ. Êúì òåçè ïðîáëåìè ñå äîáàâÿò è ëèïñàòàíà íåçàâèñèì êîíòðîë âúðõó ìåäèöèíñêèòåäåéíîñòè è ñàíèòàðíî-õèãèåííèòå óñëîâèÿ,êîèòî èìàò ïðÿêî îòíîøåíèå êúì çäðàâíèÿñòàòóñ íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà. Îñèãóðÿâàíåòîíà çäðàâîñëîâíè è áåçîïàñíè óñëîâèÿ íà òðóäçà ðàáîòåùèòå çàòâîðíèöè å òðóäíî ïîñòèæè-ìî, îùå ïîâå÷å ÷å íÿìà åôåêòèâåí ìåõàíè-çúì çà íåçàâèñèì êîíòðîë. Îïðåäåëÿíåòî íàíîðìèòå è çàïëàùàíåòî íà òðóäà íå òðÿáâà äàñà ðåçóëòàò îò ñóáåêòèâíà ïðåöåíêà íà äëúæ-íîñòíè ëèöà â çàòâîðà. Åäèíñòâåíî çàòâîðíè-÷åñêèÿò òðóä íå å îáâúðçàí ñ ïðèâåæäàíå íàñîöèàëíè îñèãóðîâêè è ñúñ ñúîòâåòíàòà êîì-ïåíñàöèÿ ïðè òðóäîâè çëîïîëóêè.

Âúïðåêè èçðè÷íèòå çàêîíîâè ðàçïîðåäáè,âñå îùå íÿêîè îò æàëáèòå íà ëèøåíè îò ñâî-áîäà ñà ïî ïîâîä íà íåîïðàâäàíà óïîòðåáà íàôèçè÷åñêà ñèëà è ïîìîùíè ñðåäñòâà. Ïîðàäèòîâà äèñöèïëèíàðíèòå äåéñòâèÿ íà îõðàíèòåë-íèòå ñëóæèòåëè òðÿáâà äà áúäàò ñòðèêòíî äî-êóìåíòèðàíè, à ïî ïîäîáíè æàëáè íà ëèøåíèîò ñâîáîäà äà ñå ïðîâåæäàò åôåêòèâíè ðàçñëåä-âàíèÿ îò íåçàâèñèì îðãàí.

Îò 1 þíè 2009 ã. âëåçå â ñèëà íîâ Çàêîí çàèçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà è çàäúðæàíåòî ïîäñòðàæà (ÇÈÍÇÑ). Ïî îòíîøåíèå íà ìàòåðèàë-íèòå óñëîâèÿ, ìàêàð è ñ îòñðî÷êà âúâ âðåìå-òî, ÇÈÍÇÑ ïðåäâèæäà èçðè÷íà ðåãëàìåíòà-öèÿ íà æèëèùíàòà ïëîù è áèòîâèòå ñòàíäàð-òè çà âñåêè çàòâîðíèê. Çà ïðúâ ïúò â èñòîðèÿ-òà íà íàêàçàòåëíîòî èçïúëíåíèå çàêîíúò èçè-ñêâà ïðèåìàíåòî íà íàðåäáà, ñ êîÿòî ñå îïðå-äåëÿò ñòàíäàðòèòå çà ãîäèøíà áþäæåòíà èç-äðúæêà çà åäèí ëèøåí îò ñâîáîäà. Íàðåäáàòà,ñúãëàñíî êîÿòî â äúðæàâíèÿ áþäæåò òðÿáâàäà ñå ïðåäâèæäàò íåîáõîäèìèòå ñðåäñòâà çàèçäðúæêàòà íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà, áå ïðèåòàâ ïîñëåäíèòå ðàáîòíè äíè íà 2009 ã. Íî ñàìè-òå ñòàíäàðòè, êîèòî ñà èçðåäåíè â îáùî 14òî÷êè, ïîâòàðÿò òåêñòîâåòå íà Çàêîíà çà èç-ïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà è çàäúðæàíåòî ïîä

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 21

ñòðàæà, áåç äà ñúäúðæàò íèêàêâè êîíêðåíòèïàðàìåòðè. Ñúùî çà ïðúâ ïúò íîâèÿò çàêîí âú-âåæäà èçðè÷íà çàáðàíà íà âñÿêàêâè ôîðìè íàèçòåçàíèÿ, íà æåñòîêî èëè íå÷îâåøêî îò-íàñÿíå. Çàåäíî ñ òîâà âèäîâåòå ðåæèìè, ïðèêîèòî ñå èçòúðïÿâàò ïðèñúäè áÿõà íàìàëåíè,à îáùåæèòèÿòà êúì çàòâîðèòå ñå ñâåäîõà äîîòêðèò è çàêðèò òèï.  ñúîòâåòñòâèå ñ ìåæäó-íàðîäíèòå ñòàíäàðòè, â ðàçïîðåäáèòå íà çà-êîíà áå çàñèëåíà ðîëÿòà íà îáùåñòâåíèÿ íàä-çîð - íà îìáóäñìàíà ïðè îñúùåñòâÿâàíå íàíåãîâèòå ïðàâîìîùèÿ è íà íàáëþäàòåëíèòå êî-ìèñèè êúì îáùèíñêèòå ñúâåòè êàòî îðãàíè íàìåñòíîòî ñàìîóïðàâëåíèå. Ñúãëàñíî íîâèÿòåêñò ìàíäàòúò íà êîìèñèèòå å ðàçøèðåí äîîñúùåñòâÿâàíå íà îáùåñòâåí êîíòðîë íà äåé-íîñòòà íà ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà. Êà-òî ñåðèîçíî îãðàíè÷àâàíå íà ïðàâàòà íà ëè-øåíèòå îò ñâîáîäà ìîæå äà ñå ïðèåìå çàáðà-íàòà çà ïîëó÷àâàíå íà õðàíà, äðåõè, îáóâêè,êíèãè è äð., èçïðàòåíè êàòî ïîùåíñêà ïðàòêà.Ïîäîáíà çàáðàíà íå ìîæå äà áúäå ïîäêðåïåíàîò òâúðäåíèå, ÷å îãðàíè÷àâàíåòî íà ïðàâîòîíà êîëåòíà ïðàòêà ùå âúçïðåïÿòñòâà âíàñÿíå-òî â çàòâîðà íà çàáðàíåíè âåùè. Êàòî íåäîñòà-òúê íà íîâèÿ çàêîí ìîæå äà áúäå îêà÷åñòâåíàè ðåãëàìåíòàöèÿòà íà çäðàâíèÿ êîíòðîë è õè-ãèåíàòà â çàòâîðèòå. Òå òðÿáâà äà ñå èíñïåêòè-ðàò îò ñïåöèàëèñòè îò ìåäèöèíñêèòå öåíòðî-âå â çàòâîðèòå, êîåòî ïîñòàâÿ ïîä âúïðîñ íå-çàâèñèìèÿ è îáåêòèâåí êîíòðîë.

Ñëåäñòâåíè àðåñòè

Êúì 31. 12. 2009 ã. â ñòðàíàòà ôóíêöèîíèðàõà43 ñëåäñòâåíè àðåñòà, â êîèòî áÿõà çàäúðæàíèïî ðåäà íà ÍÏÊ 1087 îáâèíÿåìè (âèæ Ôèãóðà 4).

Ôèãóðà 4

Èçòî÷íèê: ÃÄ "Èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà"

 ñðàâíåíèå ñ ïðåäõîäíèòå ãîäèíè áðîÿòíà çàäúðæàíèòå â àðåñòèòå ëèöà å çíà÷èòåëíîïî-ãîëÿì. Îñâåí çà ,,çàäúðæàíå ïîä ñòðàæà“àðåñòíèòå ïîìåùåíèÿ ñå èçïîëçâàò è çà ðåäè-öà äðóãè öåëè - çà 72-÷àñîâî çàäúðæàíå, çàïðåñòîé íà ëèöà, îáÿâåíè çà îáùîäúðæàâíî

èçäèðâàíå è çà ïðåâåäåíè ,,ïî äåëåãàöèÿ“ ëè-öà. Ïðåç 2009 ã. ïðåíàñåëåíîñòòà íà àðåñòíèòåïîìåùåíèÿ, îñîáåíî íà òåçè â îáëàñòíèòå öåí-òðîâå, å áèëà èçêëþ÷èòåëíî âèñîêà. Îáùèòåìàòåðèàëíè óñëîâèÿ â àðåñòèòå ñà çíà÷èòåëíîïî-ëîøè â ñðàâíåíèå ñ óñëîâèÿòà â çàòâîðèòå. ïðàâèòåëñòâåíàòà Ñòðàòåãèÿ çà ðàçâèòèå íàìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà â ÐåïóáëèêàÁúëãàðèÿ çà ïåðèîäà 2009-2015 ã. çà ïðúâ ïúòñëåä íà÷àëîòî íà äåìîêðàòè÷íèòå ïðîìåíè âÁúëãàðèÿ ñëåäñòâåíèòå àðåñòè, íàðåä ñúñ çàò-âîðèòå, ñòàíàõà îáåêò íà äúëãîñðî÷íî âíèìà-íèå, à ìàòåðèàëíèòå óñëîâèÿ â òÿõ - åäíà îòïðèîðèòåòíèòå çàäà÷è çà óïðàâëÿâàùèòå. Îò îò-÷åòà íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî ñëåäïðèêëþ÷âàíå íà óïðàâëåíñêèÿ ìàíäàò íà ñòà-ðîòî ïðàâèòåëñòâî ñòàíà ÿñíî, ÷å äî ñðåäàòàíà 2009 ã. ñà áèëè èçãîòâåíè ïðîåêòè çà èç-ãðàæäàíå íà íîâè àðåñòè â ãðàäîâåòå Ïåòðè÷,Ãàáðîâî, Ëîâå÷, Ïëîâäèâ è Øóìåí è çà ïî-äîáðÿâàíå íà óñëîâèÿòà â ñúùåñòâóâàùè àðå-ñòè â ãðàäîâåòå Âèäèí, Ðóñå, Õàñêîâî è Ðàç-ãðàä è ÷å íà 10 þíè 2009 ã. ìèíèñòúðúò íàïðàâîñúäèåòî å îòêðèë íîâèÿ ñëåäñòâåí àðåñòâ Ïëîâäèâ, êîéòî å èçãðàäåí ñúîáðàçíî ìåæ-äóíàðîäíèòå èçèñêâàíèÿ è ñòàíäàðòè çà ìåñ-òàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà è õóìàííî òðåòè-ðàíå íà çàäúðæàíèòå ëèöà.

Ñèñòåìàòà íà ñëåäñòâåíèòå àðåñòè â Áúëãà-ðèÿ ñå ñúñòîè îò àðåñòíè è àäìèíèñòðàòèâíèïîìåùåíèÿ â 28-òå îáëàñòíè öåíòúðà, êàêòîè â ïî-ìàëêè íàñåëåíè ìåñòà, êúäåòî å îò÷å-òåíà íåîáõîäèìîñò îò ñúùåñòâóâàíåòî íà àðå-ñòè. Êúì àðåñòèòå â íÿêîè îò ãîëåìèòå îáëàñ-òíè öåíòðîâå (Ïëîâäèâ, Âàðíà, Ðóñå, Ïëåâåí,Âåëèêî Òúðíîâî) íå ôóíêöèîíèðàò òåðèòî-ðèàëíè àðåñòè, êîåòî îáóñëàâÿ ïî-ãîëÿìàòàèì íàòîâàðåíîñò. Ïåðìàíåíòíà ïðåíàñåëåíîñòèìà è â ïîãðàíè÷íèòå àðåñòè â Ñâèëåíãðàä,Ïåòðè÷ è Ñëèâíèöà. Îáùèòå ìàòåðèàëíè óñ-ëîâèÿ â àðåñòèòå ïðîäúëæàâàò äà áúäàò íå÷î-âåøêè è óíèçèòåëíè.  ïîâå÷åòî îò àðåñòèòåêèëèèòå íÿìàò ïðîçîðöè, ïîðàäè êîåòî îñ-âåòëåíèåòî å ñàìî èçêóñòâåíî, à ïðîâåòðåíèåòîå çàòîðìîçåíî. Êàòî êîìïåíñàöèÿ çà òîâà â ïî-âå÷åòî îò àðåñòèòå íà âðàòèòå íà êèëèèòå ñàíàïðàâåíè äàïúëíèòåëíè îòâîðè ñ ðåøåòêèèëè ðåøåòêèòå ñà íà öåëèòå âðàòè, êîåòî ïîç-âîëÿâà ïðåç äåíÿ ìàñèâíèòå âðàòè íà êèëèèòåäà ñå äúðæàò îòâîðåíè, çà äà ñå ïîäîáðè îñâå-òåíîñòòà è ïðîâåòðåíèåòî. Òîâà îáà÷å ïîíÿêî-ãà íàðóøàâà ïðàâîòî íà ëè÷åí æèâîò íà çà-äúðæàíèòå, òúé êàòî òå ñà èçëîæåíè íà ïîêàçíåïðåêúñíàòî. Ïëîùòà íà êèëèèòå â íÿêîè îòàðåñòèòå (Âðàöà, Ñëèâåí è äð.) å èçêëþ÷è-òåëíî ìàëêà. Íåïîêðèòàòà ïëîù çà âñÿêî îòçàäúðæàíèòå ëèöà â òåçè àðåñòè, â ïðîòèâî-ðå÷èå ñ ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè, å íå ïî-âå÷å îò 1 êâ. ì.  äîïúëíåíèå êúì òîçè ïðîá-ëåì ñå äîáàâÿ ëèïñàòà íà ïëîùàäêè çà ïðåñ-

Áðîé íà îáâèíÿåìèòå â ñëåäñòâåíèòå àðåñòèêúì 31 äåêåìâðè ïî ãîäèíè

22 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

òîé íà îòêðèòî â ïîâå÷åòî îò òÿõ. Òàêèâà ñàèçãðàäåíè ñàìî â 16 îò àðåñòèòå.  äðóãè 10àðåñòà ñà îáîñîáåíè ïîìåùåíèÿ çà ðàçäâèæ-âàíå íà çàêðèòî, à â 18 àðåñòà íÿìà òåõíè÷åñ-êè âúçìîæíîñòè çà îáîñîáÿâàíå íà ïîìåùå-íèÿ, ïîðàäè êîåòî îáâèíÿåìèòå ëèöà èìàòâúçìîæíîñò çà ðàçäâèæâàíå ñàìî êîãàòî èì ñåîñèãóðè äîñòúï äî ñàíèòàðíèÿ âúçåë. Ñàìîñ-òîÿòåëíè ñàíèòàðíè âúçëè â êèëèèòå èìàò ñà-ìî äåâåò îò àðåñòèòå. Ïîòâúðæäåíèå çà ëîøè-òå óñëîâèÿ â àðåñòèòå ñà ãîëåìèÿò áðîé îñú-äèòåëíè ïðèñúäè ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè êàê-òî â ìåñòíè ñúäèëèùà, òàêà è â Åâðîïåéñêèÿñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Ñòðàñáóðã, êîèòîïðîäúëæàâàò äà õàðàêòåðèçèðàò óñëîâèÿòà âòÿõ êàòî íå÷îâåøêè è óíèçèòåëíè.

Êîðåêöèîííî-âúçïèòàòåëíè çàâåäåíèÿçà ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíèïðàâîíàðóøèòåëè (ÑÏÈ è ÂÓÈ)

Ñèñòåìàòà íà ñîöèàëíî-ïåäàãîãè÷åñêèòåèíòåðíàòè (ÑÏÈ) è âúçïèòàòåëíèòå ó÷èëè-ùà-èíòåðíàòè (ÂÓÈ) â ñòðàíàòà ïðåòúðïÿ çíà-÷èòåëíè ïðîìåíè ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè.Áðîÿò íà èíòåðíàòèòå íàìàëÿ îò 33 ïðåç 2000ã. íà 9 ïðåç 2009 ã., êîåòî å ïðÿê ðåçóëòàò îòçàêîíîäàòåëíè ïðîìåíè îò 2004 ã., êîèòî îã-ðàíè÷èõà ïðîèçâîëà ïðè íàñòàíÿâàíåòî íà äåöàâ òåçè èíñòèòóöèè.  ïðîöåäóðàòà ïî íàñ-òàíÿâàíå îùå ïðåç 2004 ã. áå âúâåäåíî ñúäåáíîïðîèçâîäñòâî, êîåòî îáà÷å å ôîðìàëíî è íåñúîòâåòñòâà íà ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè çàñïðàâåäëèâ ïðîöåñ è ãàðàíòèðàíå íà ïðàâàòàíà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà äåöà. Îñíîâàíèÿòà çàíàñòàíÿâàíå â èíòåðíàòèòå îòêðèâàò âúçìîæ-íîñò çà çíà÷èòåëåí ïðîèçâîë, òúé êàòî íå ôîð-ìóëèðàò ÿñíè ñúñòàâè íà ,,ïðîòèâîîáùåñòâå-íèòå ïðîÿâè“, ïîäîáíè íà òåçè â Íàêàçàòåë-íèÿ êîäåêñ.

Âñå îùå â òåçè èíòåðíàòè èìà ñìåñâàíå íàäåöà, íàñòàíåíè ïî ÷èñòî ñîöèàëíè èíäèêà-öèè ñ äåöà - èçâúðøèòåëè íà ïðîòèâîîáùåñ-òâåíè ïðîÿâè. Îòäàëå÷åíîñòòà íà ÑÏÈ è ÂÓÈîò ãîëåìèòå ãðàäîâå å ïðå÷êà ïðåä âúçìîæ-íîñòèòå çà ñîöèàëíà àäàïòàöèÿ íà äåöàòà èâúçïðåïÿòñòâà êà÷åñòâåíîòî ìåäèöèíñêî îá-ñëóæâàíå, íàáèðàíåòî íà äàðåíèÿ, îñèãóðÿâà-íåòî íà òðàíñïîðò, íàáèðàíåòî íà êâàëèôè-öèðàí ïåäàãîãè÷åñêè ïåðñîíàë è ò.í.  êðàéíàñìåòêà, íå å âúçìîæíî ó÷åáíèÿò ïðîöåñ â òå-çè èíòåðíàòè äà å íà íèâîòî íà ó÷åáíèÿ ïðî-öåñ â îñòàíàëèòå îáùîîáðàçîâàòåëíè ó÷èëè-ùà. Òîâà íàëàãà íåîáõîäèìîñòòà äà ñå ïðåðàç-ãëåäà ñìèñúëúò îò ñúùåñòâóâàíåòî íà ÂÓÈ èÑÏÈ â íàñòîÿùèÿ èì âèä è äà ñå ïîòúðñÿòàëòåðíàòèâè çà êîðåêöèîííî âúçäåéñòâèå ïîîòíîøåíèå íà äåöàòà â êîíôëèêò ñúñ çàêîíà. òîçè äóõ ñà è ïðåïîðúêèòå êúì Áúëãàðèÿ íàÊîìèòåòà ïî ïðàâàòà íà äåòåòî îò 23 þíè 2008

ãîäèíà, ñúãëàñíî êîèòî å íåîáõîäèìî:27

óñòàíîâÿâàíå íà ñïåöèàëíà ñèñòåìà îò ñú-äèëèùà çà äåöà â êîíôëèêò ñúñ çàêîíà;îòõâúðëÿíå íà ïîíÿòèåòî ,,ïðîòèâîîáùåñ-òâåíà ïðîÿâà“;îòêàç îò íàêàçâàíå íà äåâèàíòíî ïîâåäå-íèå íà äåöà ïîä âúçðàñòòà çà íàêàçàòåëíàîòãîâîðíîñò; âìåñòî òîâà, îïðåäåëÿíå íà,,„ñîöèàëíè è çàùèòíè ìåðêè“;óñòàíîâÿâàíå íà ñèñòåìà îò àëòåðíàòèâ-íè íà ëèøàâàíåòî îò ñâîáîäà ñîöèàëíî-îáðàçîâàòåëíè ìåðêè è òÿõíîòî åôåêòèâ-íî ïðèëàãàíå;ïðèáÿãâàíå äî ëèøàâàíå îò ñâîáîäà,âêëþ÷èòåëíî â èíñòèòóöèè çà ïðèíóäè-òåëíî âúçïèòàíèå, ñàìî â êðàéíè ñëó÷àè;îñèãóðÿâàíå íà âúçìîæíîñò çà êîíòàêò íàäåöàòà â êîíôëèêò ñúñ çàêîíà ñ òåõíèòåñåìåéñòâà è ñ îðãàíèçàöèè íà ãðàæäàí-ñêîòî îáùåñòâî.

Äîìîâå çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíåíà ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíèè êðèçèñíè öåíòðîâå

 äîìîâåòå çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå íà ìà-ëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè (ÄÂÍÌÍ) â Ñîôèÿ,Ïëîâäèâ, Âàðíà, Áóðãàñ è Ãîðíà Îðÿõîâèöà ñåíàñòàíÿâàò äåöà, èçâúðøèëè ïðîòèâîîáùåñòâå-íè ïðîÿâè, äåöà áåç ïîñòîÿíåí àäðåñ, êàêòî èñêèòàùè, ïðîñåùè èëè äåöà, îòêëîíèëè ñå îòçàâåäåíèÿ çà çàäúëæèòåëíî âúçïèòàíèå èëèïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå. Òåçè äîìîâå ñà íà ïîä-÷èíåíèå íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðà-áîòè. Ïî ñâîÿòà ñúùíîñò ïðåñòîÿò â òåçè äîìî-âå èìà õàðàêòåðà íà êðàòêîñðî÷íî ëèøàâàíå îòñâîáîäà. Ïðåñòîÿò â òÿõ íå ìîæå äà áúäå ïîâå-÷å îò 15 äíè è ñå ðàçïîðåæäà îò ïðîêóðîð. Âèçêëþ÷èòåëíè ñëó÷àè ñðîêúò íà ïðåñòîÿ ìîæåäà áúäå ïðîäúëæåí äî äâà ìåñåöà. Íîðìàòèâíà-òà óðåäáà ïî íàñòàíÿâàíå íà äåöà â ÄÂÍÌÍâëèçà â ïðîòèâîðå÷èå ñ ìåæäóíàðîäíèòå ñòàí-äàðòè, êîèòî èçèñêâàò âñÿêî ëèøàâàíå îò ñâî-áîäà äà ñå ñàíêöèîíèðà îò ñúä. Íàñòàíÿâàíåòîíà äåöà â òåçè äîìîâå, êîåòî ïðåäñòàâëÿâà ëè-øàâàíå îò ñâîáîäà, íå ìîæå äà áúäå îáæàëâà-íî. Ïðîòèâîðå÷èå ñ ìåñòíîòî è ìåæäóíàðîä-íîòî çàêîíîäàòåëñòâî èìà è ïî îòíîøåíèå íàïðàâîòî íà äåöàòà íà àäâîêàòñêà çàùèòà îò ìî-ìåíòà íà çàäúðæàíåòî, ïî âðåìå íà ïðåñòîÿèëè ñëåä íàëàãàíåòî íà ìÿðêàòà.

 ïðîòèâîðå÷èå ñúñ ñòàíäàðòèòå çà ïðàâàòàíà äåòåòî ñà è íàñòàíÿâàíèÿòà â êðèçèñíè öåí-òðîâå, êîèòî â Áúëãàðèÿ ñúùåñòâóâàò îò åñåíòà

27 Âæ.: Committee on the Rights of the Child, Consideration ofReports Submitted by States Parties under Article 44 of the Con-vention, Concluding observations: Bulgaria, CRC/C/BGR/CO/2, 23 June 2008.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 23

íà 2006 ã. è â êîèòî çà ñðîê äî øåñò ìåñåöàìîãàò äà áúäàò íàñòàíåíè äåöà, æåðòâè íà òðà-ôèê. Òàêèâà íàñòàíÿâàíèÿ ñå èçâúðøâàò ñàìî ñíàïðàâëåíèå èëè çàïîâåä íà äèðåêòîðèòå íàäèðåêöèèòå çà ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå.  ïðî-òèâîðå÷èå ñ ÷ë. 26 îò ÇÇÄ íÿìà ñúäåáíà ñàí-êöèÿ íà çàïîâåäèòå çà íàñòàíÿâàíå, âúïðåêè÷å êðèçèñíèòå öåíòðîâå ïî ñúùåñòâî ïðåä-ñòàâëÿâàò ñïåöèàëèçèðàíè èíñòèòóöèè. Êàêòîè ïî îòíîøåíèå íà äîìîâåòå çà âðåìåííî íàñ-òàíÿâàíå êúì ÌÂÐ, ïðîöåäóðàòà ïî íàñòàíÿâà-íå íà äåöà â êðèçèñíè öåíòðîâå íå ïðåäâèæäàè àäâîêàòñêà çàùèòà. Ñåðèîçíè ïðîáëåìè çà äå-öàòà â êðèçèñíè öåíòðîâå ïðîèçòè÷àò îò ïðîèç-âîëà ïðè íàñòàíÿâàíåòî. Îñâåí äåöà, æåðòâà íàòðàôèê, â òÿõ ïîïàäàò è äåöà, êîèòî ñà èçâúð-øèòåëè íà ïðîòèâîîáùåñòâåíè ïðîÿâè.  îò-äåëíè ñëó÷àè ñëåä èçòè÷àíåòî íà øåñòìåñå÷-íèÿ ñðîê ñå èçäàâà ïîâòîðíà çàïîâåä çà îùåøåñò ìåñåöà. Ïî ñâîÿ õàðàêòåð íàñòàíÿâàíåòî âêðèçèñíè öåíòðîâå ïðåäñòàâëÿâà ëèøàâàíå îòñâîáîäà, êîåòî íàëàãà íåîáõîäèìîñòòà ïðàâè-òåëñòâîòî äà ïðåäïðèåìå ñïåøíè ìåðêè çà íå-äîïóñêàíå íà ïîäîáíè ãðóáè íàðóøåíèÿ íà ïðà-âàòà íà äåòåòî.

12. Çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ

Ïðåç 2009 ã. íàðàñíà è ñå ðàçâè þðèñïðóäåí-öèÿòà íà íàöèîíàëíèòå îðãàíè çà çàùèòà îòäèñêðèìèíàöèÿ - Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò äèñ-êðèìèíàöèÿ (ÊÇÄ) è ñúäèëèùàòà. Êàêòî ïðàê-òèêàòà íà ÊÇÄ, òàêà è òàçè íà ñúäèëèùàòà îò-áåëÿçà ïîñòèæåíèÿ. Ïðîÿâèõà ñå ñúùåâðåìåí-íî è äåôèöèòè.

Ñëîâî íà îìðàçàòà

Ïðåç ãîäèíàòà ÊÇÄ ðàçâè ïðàêòèêàòà ñè îò-íîñíî ñëîâîòî íà îìðàçàòà â ïîëîæèòåëíà íà-ñîêà. ÊÇÄ ñå ïðîèçíåñå ðåäèöà ïúòè, ñúîá-ðàçÿâàéêè ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè, ÷å ñòå-ðåîòèïèçèðàùèòå íåãàòèâíè èçêàçâàíèÿ ñðåùóìàëöèíñòâàòà íàêúðíÿâàò ÷îâåøêîòî äîñòîéí-ñòâî è ñúçäàâàò âðàæäåáíà/îáèäíà ñðåäà â ðàç-ðåç ñúñ çàêîíà. ÊÇÄ ïîñëåäîâàòåëíî îòñòîÿâà,÷å ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå íå å àáñîëþòíà èâíóøàâàíåòî íà íåòúðïèìîñò èçëèçà èçâúí ãðà-íèöèòå é. ÊÇÄ ñå ïðîèçíàñÿ ñðåùó ðåäèöà ìå-äèè - ïå÷àòíè è åëåêòðîííè, çà ñëîâî íà îì-ðàçàòà, êîåòî êâàëèôèöèðà êàòî òîðìîç. Òÿ ãèçàäúëæàâà äà âúâåäàò åôåêòèâíè è êîíêðåòíèìåõàíèçìè çà ñàìîêîíòðîë ñ öåë íåäîïóñêàíåíà ïóáëèêàöèè, ðàçïðîñòðàíÿâàùè ïðåäðàçñú-äúöè.  íÿêîè ñëó÷àè ÊÇÄ èçðè÷íî ñå ïðîèç-íàñÿ, ÷å âçåòèòå îò ìåäèèòå ìåðêè çà íåäîïóñ-êàíå íà äèñêðèìèíàöèÿ ñà ñàìî ,,ôîðìàëíè èäåêëàðàòèâíè“.  åäèí ñëó÷àé òÿ çàäúëæàâà âåñ-òíèê äà ñå ïðèñúåäèíè êúì Åòè÷íèÿ êîäåêñ íà

ìåäèèòå. Òÿ çàäúëæàâà îòãîâîðíèòå ëèöà äà ïóá-ëèêóâàò çà ñâîÿ ñìåòêà îñúäèòåëíèòå é ðåøå-íèÿ, êàêòî è èçâèíåíèÿ çà èçêàçâàíèÿòà ñè. Âñëó÷àè íà íåãàòèâíè îáîáùåíèÿ çà ðîìèòå ÊÇÄçàäúëæàâà ìåäèèòå çàíàïðåä äà íå ñúîáùàâàòåòíè÷åñêàòà ïðèíàäëåæíîñò, êîãàòî òîâà íÿìàñúùåñòâåíî çíà÷åíèå çà ñìèñúëà íà èíôîðìà-öèÿòà. ÊÇÄ çàäúëæàâà îòâåòíèòå ìåäèè äà é äîê-ëàäâàò â ñðîê çà ïðåäïðèåòèòå îò òÿõ ìåðêè çàèçïúëíåíèå íà ïðåäïèñàíèÿòà é.

Ïîëîæèòåëíà ïðàêòèêà îòáåëÿçà è Âúðõîâ-íèÿò àäìèíèñòðàòèâåí ñúä (ÂÀÑ). Ïðåç äåêåì-âðè òîé îêîí÷àòåëíî îñúäè ñîôèéñêè ðàéî-íåí êìåò çà òîðìîç íàä ðîìèòå. Ñúäúò óñòàíî-âè, ÷å àíòèðîìñêèòå èçêàçâàíèÿ íà êìåòà âðàäèî åôèð - ,,êðàâèòå ùå ïðå÷àò ïî-ìàëêî,îòêîëêîòî åäèí öèãàíñêè êâàðòàë“; ,,„åäíî òà-êîâà ðîìñêî ñåëèùå å äåñåò ïúòè ïî-îïàñíî âáëèçîñò äî æèëèùíèòå êâàðòàëè, îòêîëêîòîåäíî ñìåòèùå“, íàêúðíÿâàò äîñòîéíñòâîòî íàâñè÷êè ðîìè è ñúçäàâàò îáèäíà ñðåäà çà òÿõ.Ñúäúò ñå ïðîèçíàñÿ, ÷å íÿìà çíà÷åíèå äàëèêìåòúò å öåëÿë äà óíèæè ðîìèòå èëè íå -äîñòàòú÷íî å, ÷å ðåçóëòàòúò å òàêúâ. ÊÇÄ áåíàêàçàëà êìåòà ñ ãëîáà 1000 ëâ. çà ðàñèñòêèòåìó èçêàçâàíèÿ, çàáðàíà äà ñè ïîçâîëÿâà ïî-äîáíè è çàäúëæåíèå äà ñå èçâèíè ïî ñúùîòîðàäèî, êàêòî è äà ïóáëèêóâà çà ñâîÿ ñìåòêà âíàöèîíàëåí âñåêèäíåâíèê ðåøåíèåòî íà ÊÇÄ- êîåòî òîé íàïðàâè. Îêîí÷àòåëíîòî ðåøåíèåíà ÂÀÑ ïîòâúðäè, ÷å ñëîâîòî íà îìðàçà íàêìåòà ñðåùó ðîìèòå, âêëþ÷èòåëíî èçêàçâàíå-òî, ÷å ,,„ðîìèòå òðÿáâà ïîñòåïåííî äà ñå êóë-òèâèðàò, äà ïðèäîáèÿò íîðìàëíè áèòîâè íà-âèöè, çàùîòî îñòàíàëèòå õîðà ùå ñòðàäàò îòòÿõíàòà ëèïñà íà åëåìåíòàðíè áèòîâè íàâè-öè“ å íàðóøåíèå íà çàêîíà. Òîâà å ïúðâèÿòñëó÷àé, â êîéòî äëúæíîñòíî ëèöå å îñúäåíîïóáëè÷íî äà ñå èçâèíè çà ñëîâî íà îìðàçà èäà ïóáëèêóâà îñúäèòåëíîòî ðåøåíèå çà ñâîÿñìåòêà.

Ïðåç þëè ÂÀÑ îñúäè è òåëåâèçèÿ çà ñòåðåî-òèïèçèðàù àíòèðîìñêè ðåïîðòàæ, êàòî ïðèå,÷å òàêèâà ïðåäàâàíèÿ ñúçäàâàò âðàæäåáíà ñðå-äà çà îáùíîñòòà. Ñúäúò ïîòâúðäè ðåøåíèåòî íàÊÇÄ äà çàäúëæè ìåäèÿòà äà ïðèåìå âúòðåøíèìåõàíèçìè çà ïðåâåíöèÿ íà âñÿêà äèñêðèìè-íàöèÿ.

Îò äðóãà ñòðàíà, ÊÇÄ ïîñëåäîâàòåëíî îò-êàçâà äà ïðèçíàå, ÷å ñëîâîòî íà îìðàçà ïðåä-ñòàâëÿâà è ïîäáóæäàíå êúì äèñêðèìèíàöèÿ,îñâåí òîðìîç.  åäèí ñëó÷àé ÊÇÄ îòêàçà äà ïðèç-íàå, ÷å îòêðèòîòî ïîäáóæäàíå êúì äèñêðèìè-íàöèÿ ñðåùó ìàëöèíñòâåíà ðåëèãèîçíà ãðóïàîò ñòðàíà íà ñëóæèòåëêà íà ÁÏÖ ïðåäñòàâëÿâàñëîâî íà îìðàçà.  äðóã ñëó÷àé ÊÇÄ îòêàçà äàïðèçíàå çà òîðìîç èçêàçâàíå íà ðàáîòîäàòåëñïðÿìî æåíà ñ ïñèõè÷åñêî óâðåæäàíå, ÷å,,„òðÿáâàëî äà ñå ïåíñèîíèðà“, çàùîòî ñå áèëà,,„àìîðòèçèðàíà êàòî êîëà“. ÊÇÄ îòêàçà äà ïðèç-

24 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

íàå, ÷å òåëåâèçèîíåí æóðíàëèñò å èçâúðøèëòîðìîç ñïðÿìî ìëàäåæè ñ óìñòâåíà èçîñòàíà-ëîñò îò äîì, êàòî ãè å íàðåêúë ,,„ëóäèòå“ ïðåäòÿõ. ÊÇÄ íå ïðèçíà, ÷å òåëåâèçèîííè æóðíà-ëèñòè ñà òîðìîçèëè õîðà ñ ïñèõè÷íè ïðîáëå-ìè, êàòî ñà ãè àãðåñèðàëè è ñíèìàëè ïðîòèââîëÿòà èì â äîìà èì, ïðèäðóæàâàéêè ðåïîðòà-æà ñúñ ñòèãìàòèçèðàùè êîìåíòàðè.

Ïðåç 2009 ã. ãðàæäàíñêèòå ñúäèëèùà ïðîèç-âåäîõà ñëàáà ïðàêòèêà ïî äåëà çà ñëîâî íà îì-ðàçà. Ïðåç äåêåìâðè Âúðõîâíèÿò êàñàöèîíåí ñúä(ÂÊÑ) îòìåíè ðåøåíèå íà ÑÃÑ, ñ êîåòî áåîñúäåí ïîëèòèêúò Âîëåí Ñèäåðîâ çà àíòèòóð-ñêàòà ñè ïðîïàãàíäà. Ñúäúò îïðàâäà íÿêîè îòèçêàçâàíèÿòà íà íàöèîíàëèñòà, à çà äðóãè ñåïîçîâà íà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî. Ïðåç ñåïòåì-âðè ÑÃÑ îòêàçà äà ïðèçíàå õîìîôîáñêàòà ïðî-ïàãàíäà íà Ñèäåðîâ çà äèñêðèìèíàöèÿ.

Äèñêðèìèíàöèÿ íà æåíèòå

ÊÇÄ ñàíêöèîíèðà êîìïàíèÿ-ðàáîòîäàòåë çàíåðàâíî çàïëàùàíå íà ñëóæèòåëêà ïîðàäè ïî-ëà/áðåìåííîñòòà é. ÊÇÄ óòâúðæäàâà, ÷å ïðèí-öèïúò çà ðàâíî çàïëàùàíå çà ðàâåí òðóä áåçîãëåä íà ïîëà å ïîâåëèòåëåí è îãðàíè÷àâà ñâî-áîäàòà íà äîãîâàðÿíå.

ÂÀÑ ñàíêöèîíèðà ðàáîòîäàòåë çà íåïðåä-ïðèåìàíå íà ìåðêè çà ïðåêðàòÿâàíå íà ñåêñóà-ëåí òîðìîç íà ðàáîòíîòî ìÿñòî. Ïðåç þëè ÂÀÑîáà÷å îòêàçà äà ïðèçíàå, ÷å ïîëîâèòå êâîòè çàïðèåì íà ñòóäåíòè âúâ âîåíåí óíèâåðñèòåò,êîèòî çà íÿêîè ñïåöèàëíîñòè èçêëþ÷âàò æå-íèòå íàïúëíî èëè ãè ñâåæäàò äî åäíà ÷åòâúðòîò ñòóäåíòèòå, ïðåäñòàâëÿâàò ïîëîâà äèñêðè-ìèíàöèÿ.

Ïðåç íîåìâðè íåôîðìàëíà ãðóïà æåíè ïðî-òåñòèðà ñðåùó ïñèõîëîãè÷åñêîòî è ôèçè÷åñêîòîíàñèëèå îò ñòðàíà íà ìåäèöèíñêèÿ ïåðñîíàëñïðÿìî ðàæäàùèòå æåíè. Ïðîòåñòèðàùèòå ñåîáÿâèõà çà ðåñïåêò êúì âîëÿòà íà ðîäèëêèòå,âêëþ÷èòåëíî ïî îòíîøåíèå íà ìåäèöèíñêèòåèíòåðâåíöèè, è çà ñâîáîäà îò òîðìîç ïðè ðàæ-äàíå.28

Äèñêðèìèíàöèÿ íà äåöàòà

 äâà ñëó÷àÿ ÊÇÄ óñòàíîâè, ÷å çàáðàíàòà çàïîñåùåíèÿ íà äåöà, íà âúçðàñò ïîä 7 ã., â óíè-âåðñàëåí ìàãàçèí å âúçðàñòîâà äèñêðèìèíàöèÿ.Òÿ ãëîáè òúðãîâåöà è ãî çàäúëæè äà ïðåìàõíåíåçàêîííîòî îãðàíè÷åíèå.  äðóã ñëó÷àé ÊÇÄñå ïðîèçíåñå, ÷å ôèçè÷åñêîòî íàñèëèå íàä ó÷å-íèê îò ñòðàíà íà ó÷èòåë, íåçàâèñèìî îò ñòå-ïåíòà ìó, óíèæàâà ÷îâåøêîòî äîñòîéíñòâî íàäåòåòî è ïðåäñòàâëÿâà äèñêðèìèíàöèÿ. Òÿ ãëî-áè ó÷èòåëÿ è ìó ïðåäïèñà äà ñå âúçäúðæà îòïîäîáíî ìàëòðåòèðàíå.

 íÿêîëêî ðåøåíèÿ ÊÇÄ óòâúðæäàâà ïðà-âîòî íà äåòåòî ñ óâðåæäàíèÿ äà ñå ó÷è çàåäíîñ îñòàíàëèòå äåöà. Òÿ îáÿâè, ÷å èíòåãðèðà-íîòî îáðàçîâàíèå å ïðàâèëîòî è íàñî÷âàíåêúì ñïåöèàëíè ó÷èëèùà å äîïóñòèìî ñàìîàêî å èç÷åðïàíà âñÿêà âúçìîæíîñò çà èíòåã-ðèðàíî îáó÷åíèå. ÊÇÄ ñå ïðîèçíåñå, ÷å äåöà-òà ñ óâðåæäàíèÿ èìàò ïðàâî íà ñïåöèàëíà,ðàçëè÷íà ãðèæà, çàùîòî àïðèîðè äîñòúïúò èìäî îáðàçîâàíèå å íåðàâåí. ÊÇÄ íàìèðà, ÷åíåïðåäîñòàâÿíåòî íà ïîäêðåïÿùà ñðåäà å òîð-ìîç, êàêòî è ëèïñàòà íà ìåðêè çà ïðåóñòà-íîâÿâàíå íà òîðìîç ñïðÿìî äåöà ñ óâðåæäà-íèÿ îò ñòðàíà íà ñúó÷åíèöèòå èì. ÊÇÄ çàäúë-æè ó÷èòåëè è ó÷èëèùíè äèðåêòîðè äà ïðåä-ïðèåìàò åôåêòèâíè ìåðêè çà èíòåãðèðàíîîáó÷åíèå è ïîäêðåïà íà äåöàòà ñ óâðåæäà-íèÿ, êàêòî è çà ïðåäîòâðàòÿâàíå è ïðåê-ðàòÿâàíå íà âñè÷êè ôîðìè íà äèñêðèìèíà-öèÿ â ó÷èëèùå.

Ïðåç îêòîìâðè ÊÇÄ îñúäè è ìèíèñòúðà íàîáðàçîâàíèåòî, çàäåòî íå å ïðåäïðèåë ñïå-öèàëíè ìåðêè äà îñèãóðè íà äåöàòà ñ óâðåæ-äàíèÿ åôåêòèâåí è ðàâåí äîñòúï äî îáðàçî-âàíèå. ÊÇÄ ïðèå, ÷å ñàìîòî çàêîíîäàòåëñòâîå äèñêðèìèíàöèîííî, çàùîòî íå óðåæäà èç-ðàáîòêàòà íà ñïåöèàëíèòå ïðîãðàìè è ìàòå-ðèàëè, íåîáõîäèìè çà àäàïòèðàíå íà îáðàçî-âàíèåòî êúì äåöàòà. Òåçè äåöà íå ìîãàò äàèçáèðàò ó÷åáíî çàâåäåíèå è ñïåöèàëíîñò. Äúð-æàâàòà îïðåäåëÿ ñïåöèàëíîñòèòå, ïî êîèòîòå ñå ó÷àò. Çà òÿõ ñðåäíîòî îáðàçîâàíèå çà-äúëæèòåëíî å ïðîôåñèîíàëíî, ñàìî çà îïðå-äåëåíè ïðîôåñèè. Îáðàçîâàíèåòî íà ó÷åíè-öèòå â ïîìîùíèòå ó÷èëèùà ñå ïðåêðàòÿâà íà16 ã. Òåçè äåöà ñà ñåãðåãèðàíè. Ìèíèñòåðñòâî-òî ëèøàâà äåöàòà ñ óâðåæäàíèÿ îò äúëæèìè-òå ïîäêðåïÿùà ñðåäà è èíäèâèäóàëèçèðàíîîáó÷åíèå. ÊÇÄ ïðåïîðú÷âà íà ìèíèñòúðà äàèíèöèèðà çàêîíîäàòåëíè ðåôîðìè, âêëþ÷è-òåëíî ñïåöèàëíè ìåðêè çà îñèãóðÿâàíå íàïðèãîäåíî çà êîíêðåòíîòî äåòå îáðàçîâàíèå,íåçàâèñèìî îò âúçðàñòòà ìó.

È â äðóã ñëó÷àé ÊÇÄ ñå ïðîèçíàñÿ, ÷å çà-äúëæèòåëíàòà ó÷èëèùíà âúçðàñò 16 ã. äèñêðè-ìèíèðà äåöàòà ñ óâðåæäàíèÿ, çàùîòî íå åñúîáðàçåíà ñ òÿõíîòî ñïåöèôè÷íî òåìïî íàóñâîÿâàíå è ïðåïîðú÷âà çàêîíîäàòåëíè èçìå-íåíèÿ.

 åäèí ñëó÷àé ÊÇÄ îäîáðè ñïîðàçóìåíèåìåæäó ìàéêà íà äåòå ñ óâðåæäàíå è äèðåêòîðêàíà îáùîîáðàçîâàòåëíî ó÷èëèùå, ñïîðåä êîåòîäåòåòî íÿìà äà ñå ó÷è â êëàñ, à ïî èíäèâèäóà-ëåí ïëàí. ÊÇÄ ïðèåìà òîçè îòêàç îò èíòåãðèðà-íî îáðàçîâàíèå íà äåòåòî áåç äà å óñòàíîâèëà,÷å òàêîâà îáðàçîâàíèå å îáåêòèâíî íåâúçìîæíîâ ñëó÷àÿ ïî ïðè÷èíè, íåçàâèñåùè îò îáðàçîâà-òåëíèòå âëàñòè. Ïðîòèâíî íà ïðèåòîòî îò ÊÇÄ,òàêîâà îòñòúïëåíèå íå ñúîòâåòñòâà íà öåëòà íàÇàêîíà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ.28 Âæ. ïî ïî-äðîáíî: http://nenanasilieto.wordpress.com/.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 25

Äèñêðèìèíàöèÿ íà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿè ïàöèåíòèòå

Ïðåç ìàé ÂÀÑ îñúäè Àãåíöèÿòà çà ñîöèàë-íî ïîäïîìàãàíå çàðàäè íåäîñòúïíîñòòà íà íåé-íè òåðèòîðèàëíè îôèñè. Ñúäúò ïîòâúðäè ðå-øåíèåòî íà ÊÇÄ äà ãëîáè èíñòèòóöèÿòà è äà ÿçàäúëæè äà îñèãóðè äîñòúï íà õîðàòà ñ óâðåæ-äàíèÿ. Ïðåç þíè òîçè ñúä îñúäè è îáùèíà Ïëîâ-äèâ çà áåçäåéñòâèåòî é äà ïðèãîäè ãðàäñêàòàñðåäà êúì ïîòðåáíîñòèòå íà õîðàòà ñ óâðåæäà-íèÿ. Ñúäúò ïðèñúäè îáåçùåòåíèå íà æåíà, ïîë-çâàòåëêà íà èíâàëèäíà êîëè÷êà, çàðàäè îáè-äíàòà è óíèçèòåëíà íåäîñòúïíîñò.

Ïðåç àâãóñò ÂÀÑ îñúäè Íàöèîíàëíàòà çäðàâ-íîîñèãóðèòåëíà êàñà (ÍÇÎÊ) çà äèñêðèìèíà-öèÿ ñïðÿìî äåöàòà ïîä 7 ã., ñòðàäàùè îò ôå-íèëêåòîíóðèÿ, çàðàäè îòêàç äà ñå ðåèìáóðñè-ðà íåîáõîäèìàòà èì ñïåöèàëíà äèåòè÷íà õðà-íà. Ïðåç þíè ÊÇÄ óñòàíîâè, ÷å íåâêëþ÷âàíåòîíà çàáîëÿâàíåòî ìóêîâèñöèäîçà â ñïèñúêà íàáîëåñòè, çà êîèòî ÍÇÎÊ çàïëàùà ëå÷åíèåòîíà õîðà íàä 18 ã., ñúñòàâëÿâà äèñêðèìèíàöèÿ.Òÿ ïðåäïèñà íà ìèíèñòúðà íà çäðàâåîïàçâàíå-òî äà ïðîìåíè ñúîòâåòíàòà íàðåäáà, êàòî âêëþ-÷è çàáîëÿâàíåòî.

ÊÇÄ ñå ïðîèçíåñå, ÷å êîìóíàëíà êîìïàíèÿäèñêðèìèíèðà ðîäèòåëè ñ äåöà â êîëè÷êè èõîðà ñ óâðåæäàíèÿ, êàòî íå èì îñèãóðÿâà áåç-ïðåïÿòñòâåí äîñòúï äî ñâîÿ êàñà â Ñîôèÿ. ÊÇÄçàäúëæè êîìïàíèÿòà äà îñèãóðè ñâîáîäåí äîñ-òúï, êàòî èçãðàäè íåîáõîäèìèòå ñúîðúæåíèÿè ÿ ãëîáè.

Äèñêðèìèíàöèÿ íà åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà

Ïî îïëàêâàíå îò ïîëèöåéñêî íàñèëèå è òîð-ìîç ñðåùó ðîìè ÊÇÄ çàäúëæè Îáëàñòíà äèðåê-öèÿ íà ïîëèöèÿòà - Âåëèêî Òúðíîâî åæåãîäíîäà îáó÷àâà ñëóæèòåëèòå ñè ñðåùó äèñêðèìèíà-öèÿ, ðàñèçúì è åòíè÷åñêî ïðîôèëèðàíå.

ÂÊÑ îêîí÷àòåëíî îñúäè çà äèñêðèìèíàöèÿðàáîòîäàòåë, îòêàçàë äà äîïóñíå ðîì äî èí-òåðâþ. Ïî-äîëíàòà èíñòàíöèÿ ÑÃÑ áå ïðèñú-äèë îáåçùåòåíèå îò 600 ëâ. íà ïîòúðïåâøèÿ,êàòî èçðè÷íî ñå ïðîèçíåñå, ÷å ìó ñå ñëåäâàïî-ãîëÿìî çà òàêîâà íàðóøåíèå.

 åäèí ñëó÷àé ÊÇÄ ïðèçíà, â ñúîòâåòñòâèåñ ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî, ÷å åòíè÷åñêàòà ïðè-íàäëåæíîñò å âúïðîñ íà ñàìîîïðåäåëÿíå, àíå íà äîêàçâàíå. ÊÇÄ óñòàíîâè òîðìîç íà åò-íè÷åñêà îñíîâà ñðåùó áúëãàðñêè òóð÷èí, êî-ìóòî îáùèíàòà èçäàëà íåâÿðíî óäîñòîâåðå-íèå, ÷å å ðîäåí ñ áúëãàðñêèòå èìåíà, íàëî-æåíè ìó íàñèëñòâåíî îò âëàñòòà. ÊÇÄ îïðå-äåëÿ òîâà êàòî óíèæàâàùî è ñúçäàâàùî îáè-äíà ñðåäà çà ÷îâåêà äåéñòâèå, â ðàçðåç ñ ïðà-âîòî ìó ïî Ðàìêîâàòà êîíâåíöèÿ çà çàùèòàíà íàöèîíàëíèòå ìàëöèíñòâà îôèöèàëíî äàáúäàò ïðèçíàòè ìàëöèíñòâåíîòî ìó èìå è èäå-

íòè÷íîñò. Òÿ óòâúðäè ïðèçíàíèåòî íà Áúëãà-ðèÿ, íàïðàâåíî â ïúðâèÿ é äîêëàä ïî Ðàìêî-âàòà êîíâåíöèÿ çà çàùèòà íà íàöèîíàëíèòåìàëöèíñòâà, ÷å ò. íàð. ,,„âúçðîäèòåëåí“ ïðîöåñå íàé-ãðóáîòî ïîñåãàòåëñòâî âúðõó ìàëöèíñ-òâåíèòå ïðàâà çà ïåðèîäà.

 êðàÿ íà 2009 ã. ïðàâèòåëñòâîòî èçëú÷èñèëíî àíòèìàëöèíñòâåíî ïîñëàíèå. Ïðåìèå-ðúò îòêðèòî çàñòàíà çàä ïîïóëèñòêî-êñåíî-ôîáñêîòî èñêàíå íà ïàðòèÿ ,,„Àòàêà“ çà ðåôå-ðåíäóì îòíîñíî íîâèíèòå íà òóðñêè åçèê ïîÁÍÒ. Òàêà ïðàâèòåëñòâîòî çàÿâè ïîäêðåïàòàñè çà íàöèîíàëèñòè÷åñêàòà àòàêà ñðåùó ïóá-ëè÷íîòî ïðèñúñòâèå íà ìàëöèíñòâàòà. Ìàêàðâïîñëåäñòâèå äà ñå îòìåòíà îò èíèöèàòèâàòàïîä ïðåäëîã î÷àêâàíà íåãàòèâíà ðåàêöèÿ íàÅÑ, ïðåìèåðúò íå êîðèãèðà ïðèíöèïíî ïî-çèöèÿòà ñè îòíîñíî ïðàâàòà íà ìàëöèíñòâàòàè òÿõíàòà (íå)çàâèñèìîñò îò âîëÿòà íà ìíî-çèíñòâîòî.

Ïðåç ôåâðóàðè Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ ñðå-ùó ðàñèçìà è íåòîëåðàíòíîñòòà (ÅÊÐÍ) ïóá-ëèêóâà ×åòâúðòèÿ ñè ìîíèòîðèíãîâ äîêëàä çàÁúëãàðèÿ. Êàòî íàïðåäúê îò ïðåäõîäíèÿ é äîê-ëàä (îò 2004 ã.) ÅÊÐÍ îòáåëÿçà Çàêîíà çà çà-ùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ è çàùèòàòà íà ðîìèïî íåãî; ñúçäàâàíåòî íà Öåíòúðà çà îáðàçîâà-òåëíà èíòåãðàöèÿ íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îòåòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà êúì Ìèíèñòåðñòâîòîíà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà; ó÷àñòèåòî íà ñòðà-íàòà â Äåñåòèëåòèåòî íà ðîìñêîòî âêëþ÷âàíå2005-2015 è ïðîãðàìèòå çà ðåøàâàíå íà îáðàçî-âàòåëíèòå, æèëèùíèòå, òðóäîâèòå è äð. ïðîá-ëåìè íà ðîìèòå; èíòåãðàöèÿòà íà òóðöèòå âïîëèòè÷åñêèÿ æèâîò è íà ïðàâèòåëñòâåíè ïîñ-òîâå; ïðèåìàíåòî íà Çàêîíà çà ïðàâíàòà ïîìîùè ñúçäàâàíåòî íà Íàöèîíàëíîòî áþðî çà ïðàâ-íà ïîìîù; ïðèåìàíåòî íà Åòè÷íèÿ êîäåêñ íàìåäèèòå, çàáðàíÿâàù ñàìîöåëíîòî ïîñî÷âàíåíà ðàñà, ðåëèãèÿ èëè åòíîñ; ïðèåìàíåòî íà Íà-öèîíàëíàòà ïðîãðàìà çà èíòåãðàöèÿ íà áåæàí-öèòå; íîâàòà ïî-ñòðîãà óðåäáà íà èçïîëçâàíåòîíà îãíåñòðåëíî îðúæèå îò ïîëèöèÿòà ïî Çàêî-íà çà ÌÂÐ.

Êàòî ïðîäúëæàâàùè íåäîñòàòúöè ÅÊÐÍ îò-áåëÿçà íåïðèëàãàíåòî íà íîðìèòå íà Íàêàçà-òåëíèÿ êîäåêñ çà ðàñèñòêèòå ïðåñòúïëåíèÿ; íå-äîñòàòú÷íàòà åôåêòèâíîñò è ôèíàíñîâà îáåçïå-÷åíîñò íà ïðîãðàìèòå çà ðîìèòå; ëèïñàòà íàïîëèòèêà çà íàìàëÿâàíå áðîÿ íà äåöàòà ðîìè,èçïðàùàíè íåîñíîâàòåëíî â ó÷ðåæäåíèÿ çà äå-öà ñ óâðåæäàíèÿ; ëèïñàòà íà äèàëîã çà ïðîáëå-ìèòå íà ìàêåäîíöèòå; íåñàíêöèîíèðàíåòî íàðàñèçúì â ìåäèèòå; ëèïñàòà íà äîñòàòú÷íî öåí-òðîâå çà ïðèåì íà êàíäèäàò-áåæàíöè; íåàäåê-âàòíîòî ïðåñëåäâàíå íà ðàñèñòêè ïðîÿâè íà ïî-ëèöèÿòà; ëèïñàòà íà ñèñòåìà çà ñúáèðàíå íàåòíè÷åñêè äàííè.

ÅÊÐÍ ïðåïîðú÷à Áúëãàðèÿ äà ðàòèôèöèðàíåçàáàâíî Ïðîòîêîë No. 12 êúì Åâðîïåéñêàòà

26 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, êîéòî çàùè-òàâà îò äèñêðèìèíàöèÿ; äà îñèãóðè íà Êîìè-ñèÿòà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ äîñòàòú÷íî÷îâåøêè è ôèíàíñîâè ðåñóðñè; äà íå ïðå÷è íàñâîáîäàòà íà ñäðóæàâàíå íà íèêîÿ îáùíîñò;åôåêòèâíî äà èíòåãðèðà äåöàòà ðîìè â ó÷èëè-ùå; äà îáó÷è Ñúâåòà çà åëåêòðîííè ìåäèè çàáîðáà ñ ðàñèçìà; äà ñàíêöèîíèðà ïîëèòèöè çàðàñèñòêà ðå÷; äà ïðåäîòâðàòÿâà ðàñîâîòî ïðî-ôèëèðàíå è ïðåêîìåðíàòà óïîòðåáà íà ñèëà îòïîëèöèÿòà.

Äèñêðèìèíàöèÿ ïî âúçðàñòè ïîëèòè÷åñêà ïðèíàäëåæíîñò

ÊÇÄ îñúäè ðàáîòîäàòåë çà âúçðàñòîâà äèñ-êðèìèíàöèÿ ïðè îáÿâÿâàíå íà êîíêóðñ. Òÿ ïðèå-ìà çà äèñêðèìèíàöèÿ ñàìîòî ïóáëè÷íî îáÿâÿâà-íå íà âúçðàñòîâî îãðàíè÷åíèå. ÊÇÄ ãëîáÿâà äðó-æåñòâîòî è ìó ïðåäïèñâà â áúäåùå äà ñå âúç-äúðæà îò ïîäîáíè íàðóøåíèÿ.

ÊÇÄ óñòàíîâè äèñêðèìèíàöèÿ, îñíîâàíà íàïîëèòè÷åñêà ïðèíàäëåæíîñò, ïðè ïðåêðàòÿâà-íå íà äîãîâîð ìåæäó òúðãîâñêè äðóæåñòâà çàòåëåâèçèîííî èçëú÷âàíå íà êàáåëíà ïðîãðàìà.Äðóæåñòâîòî, ïðåäîñòàâÿùî óñëóãàòà, ÿ îòêàç-âà, çàùîòî ðúêîâîäèòåëè íà äðóãîòî äðóæåñ-òâî ñå êàíäèäàòèðàò çà èçáîðè îò èìåòî íà Äâè-æåíèåòî çà ïðàâà è ñâîáîäè.

 ìîìåíò, â êîéòî ÊÇÄ ñå óòâúðäè êàòîíàé-âàæíèÿò îðãàí â äúðæàâàòà çà áîðáà ñ íå-ðàâåíñòâîòî, ïðåç îêòîìâðè 2009 ã. ãîäèøíèÿòîò÷åò íà êîìèñèÿòà áåøå îòõâúðëåí îò Íà-ðîäíîòî ñúáðàíèå. Äåïóòàòèòå îò ÃÅÐÁ è ïîä-êðåïÿùàòà ãè ,,Àòàêà“ ÿ íàðåêîõà ,,„îðúæèå íàÄÏÑ“ è ïîñòàâèõà âúïðîñà äàëè â Áúëãàðèÿ åíåîáõîäèìî äà ñúùåñòâóâà òàêúâ îðãàí.29 Ïðà-âîçàùèòíè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè ïîä-êðåïèõà êîìèñèÿòà ñ íàðî÷íà äåêëàðàöèÿ30 èêàòåãîðè÷íî ñå îáÿâèõà ,,ïðîòèâ âñÿêàêúâ îïèòäà áúäå ïîäêîïàíà áîðáàòà çà ðàâåíñòâî ïîñ-ðåäñòâîì ïîòèñêàíå, îãðàíè÷àâàíå èëè äåñ-òàáèëèçèðàíå íà êîìèñèÿòà“. Âúïðåêè òîâà ïî-ëèòè÷åñêàòà àòàêà ñïðÿìî ÊÇÄ ïðîäúëæè. Âêðàÿ íà îêòîìâðè êîìèñèÿòà áå âêëþ÷åíà îòìèíèñòúðà íà ôèíàíñèòå è ìèíèñòúðà íà òðàí-ñïîðòà, èíôîðìàöèîííèòå òåõíîëîãèè è ñúîá-ùåíèÿòà â äîêëàäà, êîéòî ïðåäâèæäà ,,„îïòè-ìèçèðàíå íà ñúñòàâà íà íåçàâèñèìèòå ðåãóëà-òîðíè îðãàíè“. Äîêëàäúò ïðåäëàãà îáùèÿò áðîéíà êîìèñàðèòå â ÊÇÄ äà áúäå ñâåäåí îò äåâåò

íà ïåòèìà. Òîé ïîñòàâÿ ðàçíîðîäíè îðãàíè âåäíà îáùà êàòåãîðèÿ, íàðå÷åíà ,,„ðåãóëàòîðíèîðãàíè“, è ïðåäëàãà çà òÿõ ,,åäèííà“ ðåñòðèê-òèâíà óðåäáà. Ñúùèÿò íå å îñíîâàí íà ïðîó÷-âàíå íà êàïàöèòåòà íà ÊÇÄ è íå îò÷èòà íåé-íèÿ ïðèíîñ â áîðáàòà ñðåùó äèñêðèìèíàöèÿè îáùåñòâåíàòà ïîäêðåïà, ñ êîÿòî òÿ ñå ïîë-çâà. Ïðàâîçàùèòíè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíè-çàöèè îòíîâî èçðàçèõà ñâîÿòà ïîäêðåïà äî ÊÇÄ÷ðåç ïðîòåñòíî ïèñìî äî ìèíèñòúð-ïðåäñåäà-òåëÿ.31 Òå îòíîâî ïîñî÷èõà, ÷å Áúëãàðèÿ å çà-äúëæåíà ïî ïðàâîòî íà ÅÑ äà îñèãóðè åôå-êòèâíîòî ôóíêöèîíèðàíå íà íåçàâèñèì îðãàíçà ðàâåíñòâî è ÷å îáùåñòâîòî ùå ïîíåñå ôè-íàíñîâè çàãóáè â îãðîìåí ðàçìåð, íåñúèçìå-ðèìè ñ ïàðèòå, êîèòî ùå ñå ñïåñòÿò îò çàïëà-òèòå íà ÷åòèðèìà êîìèñàðè. Ïðåç íîåìâðè 2009ã. Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåò îäîáðè äîêëàäà è âúç-ëîæè äî 15 äåêåìâðè 2009 ã. äà ñå ïîäãîòâÿòçàêîíîäàòåëíè ïðîìåíè. Ñ ðåøåíèå îò 21 äå-êåìâðè 2009 ã. ÌÑ óäúëæè ïîñòàâåíèÿ ñðîê äî15 ôåâðóàðè 2010 ã. è äîïúëíè, ÷å ïðè ïîä-ãîòâÿíåòî íà çàêîíîäàòåëíèòå ïðîìåíè òðÿáâàäà ñå îò÷åòàò ñïåöèôèêèòå íà ñúîòâåòíèÿ ðå-ãóëàòîðåí îðãàí.

13. Ïðàâî íà óáåæèùå,ñâîáîäà íà ïðèäâèæâàíå

Ïðåç 2009 ã. ÁÕÊ ïðîäúëæè äúëãîãîäèøíàòàñè äåéíîñò ïî íàáëþäåíèå è çàñòúïíè÷åñòâîçà ïðàâîòî íà óáåæèùå è ìåæäóíàðîäíà çàêðè-ëà çà ëèöàòà, áÿãàùè îò ïðåñëåäâàíå ïî ïðè-÷èíà íà ñâîÿòà ðàñà, ðåëèãèÿ, íàöèîíàëíîñò,ïðèíàäëåæíîñò êúì îïðåäåëåíà ñîöèàëíà ãðó-ïà èëè ïîëèòè÷åñêè óáåæäåíèÿ. Ïðàâîòî íà óáå-æèùå è îñîáåíà çàêðèëà â Áúëãàðèÿ å óðåäåíîâ Êîíñòèòóöèÿòà, Êîíâåíöèÿòà çà ñòàòóòà íàáåæàíöèòå íà ÎÎÍ 1951ã. è Ïðîòîêîëà çà ñòà-òóòà íà áåæàíöèòå íà ÎÎÍ îò 1967 ã., à ñúùîòàêà è â ñïåöèàëíèÿ Çàêîí çà óáåæèùåòî è áå-æàíöèòå (ÇÓÁ) îò 2002 ã. Ñúãëàñíî íàöèîíàë-íàòà óðåäáà Áúëãàðèÿ ïðåäîñòàâÿ ÷åòèðè ôîð-ìè íà çàêðèëà çà ÷óæäåíöè, æåðòâè íà ïðåñ-ëåäâàíå è íàðóøåíèå íà îñíîâíèòå èì ïðàâà -óáåæèùå, ñòàòóò íà áåæàíåö, õóìàíèòàðåí ñòà-òóò è âðåìåííà çàêðèëà.

Ïðàâîòî íà óáåæèùå e èíñòèòóò, óðåäåí â÷ëåí 27, àë. 2, âúâ âðúçêà ñ ÷ëåí 98, ò. 10 îòÊîíñòèòóöèÿòà è ïðåäîñòàâÿíåòî ìó ñúãëàñíîòåçè òåêñòîâå è ÷ëåí 7, àë. 2 îò ÇÓÁ å â ïðàâî-ìîùèÿòà íà ïðåçèäåíòà íà ðåïóáëèêàòà. Ïðî-äúëæàâà ïðàêòèêàòà íà Ñúâåòà ïî óáåæèùå êúìïðåçèäåíòà äà èçïðàùà ïèñìà, â êîèòî äà èçè-

29 Âæ. ñòåíîãðàìè îò ïëåíàðèòå çàñåäàíèÿòà íà äåïóòà-òèòå îò Íàðîäíîòî ñúáðàíèå îò 21 è 22 îêòîìâðè 2009 ã.http://www.parliament.bg/?page=plSt&lng=bg&SType=show&id=623 è http://www.parliament.bg/?page=plSt&lng=bg&SType=show&id=624.30 Âæ. ïî-ïîäðîáíî: http://www.bghelsinki.org/index.php?module=news&lg=bg&id=2785.

31 Âæ. ïî-ïîäðîáíî: http://bghelsinki.org/index.php?module=news&id=2801.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 27

ñêâà îò ÷óæäåíöèòå, ïîäàëè ìîëáè çà óáåæè-ùå, äà ïðåäñòàâÿò ëåãàëèçèðàíè óäîñòîâåðè-òåëíè äîêóìåíòè, èçäàäåíè îò ñòðàíèòå èì íàïðîèçõîä â íàðóøåíèå íà âñè÷êè ìåæäóíàðîä-íîïðàâíè ñòàíäàðòè çà çàêðèëà è íà èçðè÷íàòàçàêîíîâà çàáðàíà â ÷ëåí 63, àë. 4 îò ÇÓÁ. Êàòîñå èìà ïðåäâèä òîçè èçêëþ÷èòåëíî íåçàêîíî-ñúîáðàçåí è íåàäåêâàòåí ïîäõîä íà ïðåçèäåíòàíà ðåïóáëèêàòà, ñðàâíèì ñ ïîäõîäà íà èìè-ãðàöèîíåí îðãàí, êàêòî è ÷å îò ñúçäàâàíåòî ñèñ Êîíñòèòóöèÿòà îò 1991 ã., òàçè èíñòèòóöèÿíå å ïðåäîñòàâèëà óáåæèùå íèòî âåäíúæ, ñú-ùåñòâóâàùàòà êîíñòèòóöèîííà âúçìîæíîñò äàñå ðåàëèçèðà ïðàâî íà óáåæèùå â Áúëãàðèÿ ñåîöåíÿâà êàòî èçöÿëî ôîðìàëíà è èçïðàçíåíàîò ñúäúðæàíèå.

Ñòàòóòúò íà áåæàíåö è õóìàíèòàðíèÿòñòàòóò ñà ôîðìèòå íà çàêðèëà, ïðåäîñòàâÿíèîò ñïåöèàëèçèðàíèÿ àäìèíèñòðàòèâåí îðãàí,Äúðæàâíà àãåíöèÿ çà áåæàíöèòå ïðè Ìèíèñ-òåðñêèÿ ñúâåò, íà îñíîâàíèå ÷ëåí 27, àë. 3 îòÊîíñòèòóöèÿòà è, ðåñïåêòèâíî, ÷ëåí 1À îòÊîíâåíöèÿòà çà ñòàòóòà íà áåæàíöèòå âúââðúçêà ñ ÷ëåí 8 îò ÇÓÁ è ÷ëåí 2 è 3 îò ÅÊÏ×âúâ âðúçêà ñ ÷ëåí 9 îò ÇÓÁ. Ðàçëèêàòà ìåæäóäâàòà ñòàòóòà ñå îáóñëàâÿ îò ïðè÷èíèòå çà ïðå-äîñòàâÿíåòî èì - ëè÷íî ïðåñëåäâàíå èëè õó-ìàíèòàðåí ðèñê è â ïðàâàòà, îò êîèòî ñå ïîë-çâàò ÷óæäåíöèòå ñ ïðåäîñòàâåí ñòàòóò. Ñúãëàñ-íî ÷ëåí 32 îò ÇÓÁ ÷óæäåíåö ñ ïðåäîñòàâåíñòàòóò íà áåæàíåö èìà ïðàâàòà è çàäúëæåíèÿ-òà íà áúëãàðñêè ãðàæäàíèí ñ íÿêîëêî èçðè÷-íî ïðåäâèäåíè èçêëþ÷åíèÿ, äîêàòî ÷óæäåí-öèòå ñ ïðåäîñòàâåí õóìàíèòàðåí ñòàòóò ïîë-çâàò ñúãëàñíî ÷ëåí 36 îò ÇÓÁ ïðàâàòà è çàäúë-æåíèÿòà íà ÷óæäåíöèòå ñ ïîñòîÿííî ïðåáè-âàâàíå.

Ïðåç 2009 ã. òàçè ðàçëèêà ïðîäúëæè äà îáó-ñëàâÿ ñðàâíèòåëíî íèñêèÿ äÿë íà ïðèçíàâàíåíà áåæàíñêè ñòàòóò, êîéòî áå 4.5% îò îáùèÿáðîé íà ïîäàäåíèòå 835 ìîëáè çà çàêðèëà, âúï-ðåêè ÷å å íàëèöå ìàêàð è íåçíà÷èòåëíî íà-ðàñòâàíå íà òîçè äÿë â ñðàâíåíèå ñ 2008 ã.,êîãàòî ñàìî 3.6% ïîëó÷èõà òàêúâ ñòàòóò. Îá-ðàòíàòà òåíäåíöèÿ îáà÷å áå îòáåëÿçàíà ïî îò-íîøåíèå íà ïðåäîñòàâÿíàòà ñóáñèäèàðíà çàê-ðèëà (õóìàíèòàðåí ñòàòóò), ÷èéòî äÿë áå 26%îò îáùèÿ áðîé íà ïîäàäåíèòå ïðåç ãîäèíàòàìîëáè çà çàêðèëà è å íàìàëåíèå â ñðàâíåíèå ñ35%-íèÿ ðåéòèíã íà ïðèçíàâàíå ïðåç 2008 ã.Òàêà, ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó íàðàñòâàíå è ñïà-äàíå â ðåéòèíãà íà ïðèçíàâàíå ñå èçðàçè âîáù ãîäèøåí ñïàä îò 39% ïðåç 2008 ã. íà 31%ïðåç 2009 ã.

Îò äðóãà ñòðàíà, ïî îòíîøåíèå íà ïðàâîòîíà äîñòúï äî òåðèòîðèÿ è ïðîöåäóðà íà òúð-ñåùèòå çàêðèëà ñå îòáåëÿçà ëåêî ïîäîáðåíèå,òúé êàòî áðîÿò íà ëèöàòà, äîïóñíàòè â Áúëãà-ðèÿ ïðåç 2009 ã., çà äà ïîäàäàò ìîëáà çà çàê-ðèëà, íàðàñíà íà 835 äóøè, èëè ñ 12% ïîâå÷å

â ñðàâíåíèå ñ 2008 ã., êîãàòî òîçè áðîé áå 746äóøè. Âúïðåêè òîâà ñëåäâà äà ñå îòáåëåæè, ÷åïðåä ðåàëèçàöèÿòà íà ïðàâîòî íà äîñòúï äîòåðèòîðèÿ è îñîáåíî - äî ïðîöåäóðà ïî ïðå-äîñòàâÿíå íà ñòàòóò, ïðîäúëæèõà äà ñúùåñ-òâóâàò ðåäèöà ïðå÷êè îò íîðìàòèâåí, èíñòè-òóöèîíàëåí è ïðàêòè÷åñêè õàðàêòåð. Ïîñòðîå-íèÿò ãðàíè÷åí òðàíçèòåí öåíòúð íà Äúðæàâ-íàòà àãåíöèÿ çà áåæàíöèòå (ÄÀÁ) êúì Ìè-íèñòåðñêèÿ ñúâåò â ñ. Ïúñòðîãîð íå áå îòêðèòè ïðåç 2009 ã. è ïî òîçè íà÷èí íà òúðñåùèòåçàêðèëà, ïîäàëè ìîëáà íà ãðàíèöàòà, íå áåîñèãóðåí íåçàáàâåí äîñòúï äî ðåãèñòðàöèÿ,èäåíòèôèêàöèÿ è íàñòàíÿâàíå. Ïðè íåôóí-êöèîíèðàù ãðàíè÷åí òðàíçèòåí öåíòúð, êà-ïàöèòåòúò çà íàñòàíÿâàíå íà òúðñåùè çàêðèëàâ ñúùåñòâóâàùèòå äâà ðåãèñòðàöèîííî-ïðèå-ìàòåëíè öåíòúðà (ÐÏÖ) â ñòðàíàòà áå ñèëíîîãðàíè÷åí, ïîðàäè êîåòî ïðîäúëæè òðàíñïîð-òèðàíåòî íà òúðñåùè çàêðèëà îò ãðàíèöàòà èïðèíóäèòåëíîòî èì íàñòàíÿâàíå â ÑÄÂÍ×-Áóñìàíöè, íàðàâíî ñ îñòàíàëèòå íåçàêîííîïðåáèâàâàùè èìèãðàíòè. Ïðîäúëæèòåëíîñòòàíà çàäúðæàíåòî èì â ÑÄÂÍ× äî îñâîáîæäàâà-íåòî è íàñòàíÿâàíåòî èì â ÐÏÖ âàðèðàøå îòòðè ñåäìèöè äî øåñò ìåñåöà â íàðóøåíèå íàïðàâîòî èì íà ñâîáîäà, ìåæäóíàðîäíèòå ñòàí-äàðòè çà çàêðèëà è ïðåïîðúêèòå íà Âúðõîâ-íèÿ êîìèñàð çà áåæàíöèòå êúì ÎÎÍ.  åäèíîò òåçè ñëó÷àè áå íàðóøåíà ïî äðàñòè÷åí íà-÷èí è èçðè÷íàòà çàáðàíà çà âðúùàíå (ïðèí-öèï non-refoulement) ïî ÷ëåí 33, àë. 1 îò Æå-íåâñêàòà êîíâåíöèÿ çà ñòàòóòà íà áåæàíöèòåîò 1951 ã. è ÷ëåí 4, àë. 3 îò Çàêîíà çà óáåæèùå-òî è áåæàíöèòå, êàòî òúðñåùèÿò çàêðèëà Âåé-ñåë Àêòàø, òóðñêè ãðàæäàíèí, áå äåïîðòèðàíîò Äèðåêöèÿ ,,Ìèãðàöèÿ“ íà ÌÂÐ îáðàòíî âñòðàíàòà ìó íà ïðîèçõîä â ðàçðåç ñ ïîåòèòå îòÁúëãàðèÿ ìåæäóíàðîäíè çàäúëæåíèÿ â îá-ëàñòòà íà óáåæèùåòî è áåæàíöèòå è åâðîïåé-ñêèòå acquis communautaire.

Ñâîáîäàòà íà ïðèäâèæâàíå, çàêðåïåíà â ÷ëåí13 îò Âñåîáùàòà äåêëàðàöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷î-âåêà, ÷ëåí 12 îò Ìåæäóíàðîäíèÿ ïàêò çà ãðàæ-äàíñêè è ïîëèòè÷åñêè ïðàâà è ÷ëåí 2 îò Ïðîòî-êîë No.4 íà ÅÊÏ× ïðåäñòàâëÿâà ïðàâîòî íàâñåêè ÷îâåê ñâîáîäíî äà ñå ïðèäâèæâà è äàèçáèðà ñâîåòî ìåñòîæèòåëñòâî â ïðåäåëèòå íàâñÿêà äúðæàâà, êàêòî è ïðàâîòî äà íàïóñêà ïðå-äåëèòå íà ñòðàíàòà ñè è äà ñå âðúùà â íåÿ. Âíàöèîíàëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî íà Áúëãàðèÿ òî-âà ïðàâî å îñíîâîïîëîæåíî â ÷ëåí 35 âúâ âðúç-êà ñ ÷ëåí 27, àë. 1 è ÷ëåí 26, àë. 2 îò Êîíñòèòó-öèÿòà.

Ïðåç 2009 ã. áå ïîñòèãíàò çíà÷èòåëåí íàïðå-äúê â çàùèòàòà íà ïðàâîòî íà ñâîáîäà íà ïðèä-âèæâàíå íà ãðàæäàíèòå íà òðåòè äúðæàâè ÷ðåçâúâåæäàíåòî âúâ âúòðåøíîòî çàêîíîäàòåëñòâîíà Äèðåêòèâà 2008/115/ÅÎ îòíîñíî îáùèòå ñòàí-äàðòè è ïðîöåäóðè çà âðúùàíå íà íåçàêîííî

28 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

ïðåáèâàâàùè ìèãðàíòè. Çà ïðúâ ïúò â íàöèî-íàëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî ñå âúâåäå ñðîê íà çà-äúðæàíåòî íà íåçàêîííî ïðåáèâàâàùè ìèãðàí-òè â ñïåöèàëíèòå äîìîâå çà íàñòàíÿâàíå íà ÷óæ-äåíöè (ÑÄÂÍ×), ïî ñúùåñòâîòî ñè ïðåä-ñòàâëÿâàùè öåíòðîâå çà àäìèíèñòðàòèâíî çà-äúðæàíå. Ñúãëàñíî ÷ëåí 44, àë. 8 îò Çàêîíà çà÷óæäåíöèòå â Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ (Ç×ÐÁ) ñðî-êúò íà çàäúðæàíåòî íå ìîæå äà ïðîäúëæè ïî-âå÷å îò øåñò ìåñåöà, à ïî èçêëþ÷åíèå - ñ äî-ïúëíèòåëíè 12 ìåñåöà èëè îáùî äî 18 ìåñåöà,àêî ëèöåòî îòêàçâà äà ñúäåéñòâà íà êîìïå-òåíòíèòå îðãàíè, èìà çàáàâÿíå ïðè ïîëó÷àâà-íå íà íåîáõîäèìèòå äîêóìåíòè.

Ñëåäâà îáà÷å äà ñå îòáåëåæè, ÷å ïðè òðàí-ñïîíèðàíåòî íà äèðåêòèâàòà â çàêîíà áÿõà äî-ïóñíàòè íÿêîëêî îñíîâíè îòêëîíåíèÿ îò åâðî-ïåéñêèòå ñòàíäàðòè.  íàðóøåíèå íà äèðåêòè-âàòà ÷ëåí 44, àë. 8 îò Ç×ÐÁ ðàçøèðÿâà âúçìîæ-íîñòòà çà äîïúëíèòåëíî óäúëæàâàíå íà çàäúð-æàíåòî ñ 12 ìåñåöà è ïî îòíîøåíèå íà ÷óæ-äåíöèòå ñ íàëîæåíà ìÿðêà ,,„åêñïóëñèðàíå“ íàîñíîâàíèå çàïëàõà çà íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò.÷ëåí 46à, àë. 4 îò Ç×ÐÁ äàäå â êîìïåòåíòíîñòíà ñúäèëèùàòà ñëåä èçòè÷àíåòî íà òåçè ñðîêî-âå ïðàâîòî äà ,,„ïðîäúëæàâàò“ íàñòàíÿâàíåòî,êîåòî å â äèðåêòíî íàðóøåíèå íà îïðåäåëåíè-òå îò äèðåêòèâàòà êðàéíè ñðîêîâå íà çàäúðæà-íåòî.

Îñâåí òîâà, ñúäåáíèÿò êîíòðîë âúðõó àä-ìèíèñòðàòèâíîòî çàäúðæàíå çà äåïîðòèðàíåèëè åêñïóëñèðàíå å óðåäåí â çàêîíà êàòî çà-äúëæèòåëåí åäâà ñëåä èçòè÷àíåòî íà êðàéíè-òå ñðîêîâå ïî äèðåêòèâàòà. Ïî òîçè íà÷èí ñú-äåáíèÿò êîíòðîë âúðõó ëèøàâàíåòî îò ñâîáî-äà ñ àäìèíèñòðàòèâíà ìÿðêà, íàëàãàíà ÷ðåçïîëèöåéñêà çàïîâåä, íå å àâòîìàòè÷åí è íå-çàáàâåí, à ñå îòëàãà âúâ âðåìåòî ñ øåñò ìåñå-öà. Òîâà, íàðåä ñúñ çàáàâåíîòî ïðîèçíàñÿíåíà ñúäà è ëèïñàòà íà çàäúëæåíèå çà ëè÷íîÿâÿâàíå íà íàñòàíÿâàíèÿ, ìîæå äà äîâåäå äîñåðèîçíè íàðóøåíèÿ íà ðàçïîðåäáàòà íà ÷ëåí5, ò. 4 îò ÅÊÏ× çà ñâîåâðåìåííî èçïðàâÿíåïðåä ñúä â ñëó÷àé íà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà. Òî-çè ïîäõîä ñïðÿìî ãðàæäàíèòå íà òðåòè äúð-æàâè å èçöÿëî äèñêðèìèíàöèîíåí è íåñúîò-âåòåí êàêòî íà äúëæèìèòå ñòàíäàðòè çà çàùè-òà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, òàêà è íà âúçïðèåòèòåâå÷å â íàöèîíàëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî è ïðàê-òèêà ìåõàíèçìè çà èäåíòè÷íà çàùèòà ïî îò-íîøåíèå íà îáâèíÿåìèòå â íàêàçàòåëíèòåïðîèçâîäñòâà (÷ëåíîâå 63-65 îò ÍÏÊ).

Ïðåç þëè 2009 ã. ÅÑÏ× ïðîèçíåñå ðåøå-íèå ïî äåëîòî Èãíàòîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, ñ êîå-òî óñòàíîâè íàðóøàâàíå íà ïðàâîòî íà ñâî-áîäà íà ïðèäâèæâàíå â íàðóøåíèå íà ÷ëåí 2îò Ïðîòîêîë No.4 íà ÅÊÏ×. Æàëáîïîäàòåëÿòå èìàë íàëîæåíà ìÿðêà, ñ êîÿòî ìó å çàáðà-íåíî äà ñè èçâàäè ìåæäóíàðîäåí ïàñïîðò èäà ïúòóâà â ÷óæáèíà ïîðàäè âèñÿùî ãðàæ-

äàíñêî ïðîèçâîäñòâî, çàïî÷íàòî îò áàíêà, íàêîÿòî òîé íå å âúðíàë çàåì. Âúïðåêè ÷å æàë-áîïîäàòåëÿò èçïëàùà çàåìà íÿêîëêî ñåäìè-öè ñëåä êàòî çàáðàíàòà å íàëîæåíà, ìÿðêàòàîñòàâà â ñèëà äâå ãîäèíè ñëåä òîâà. ÅÑÏ×ïðèå, ÷å çàáðàíàòà çà ïúòóâàíå å ïðîäúëæåíàíåðàçóìíî äúëãî ñëåä êàòî òàçè ìÿðêà å èçãó-áèëà âñÿêàêâî îñíîâàíèå.

14. Ïðàâà íà õîðàòàñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà

â èíñòèòóöèèòå

Ïðåç 2008-2009 ã. ÁÕÊ, ñúâìåñòíî ñ Áúëãàð-ñêèÿ èíñòèòóò çà îòíîøåíèÿ ìåæäó õîðàòà(ÁÈÎÕ) ïðîâåäå ìîíèòîðèíã íà ñúñòîÿíèåòîíà äîìîâåòå çà ëèöà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâàîò ãëåäíà òî÷êà íà ïåðñïåêòèâèòå çà äåèíñòè-òóöèîíàëèçàöèÿ.  êîíñòàòàöèèòå ñè äâåòå îð-ãàíèçàöèè èçòúêíàõà êàòî îñíîâåí íåäîñòàòúêíà ñèñòåìàòà ëèïñàòà íà ÿñíà âèçèÿ çà ñèñòåì-íè è ñèíõðîíèçèðàíè ïîëèòèêè çà äåèíñòèòó-öèîíàëèçàöèÿ íà ñîöèàëíèòå óñëóãè. Âúïðåêèïðåäïðèåòèòå ñòúïêè çà ïðîìÿíà, íå áå êîí-ñòàòèðàíî íèòî ,,„çàòâàðÿíå íà âõîäà“, íèòî,,øèðîêî îòâàðÿíå“ íà èçõîäà íà èíñòèòóöèè-òå êúì îáùíîñòòà. Ïðèþòíàòà ãðèæà îñòàâà îñ-íîâíà õàðàêòåðèñòèêà íà ïðåäîñòàâÿíèòå óñ-ëóãè íà íàñòàíåíèòå âúâ âñè÷êè èçñëåäâàíèñïåöèàëèçèðàíè èíñòèòóöèè.

Êúì êðàÿ íà 2009 ã. ïî äàííè íà ÌÒÑÏñúùåñòâóâàò 43 ñïåöèàëèçèðàíè èíñòèòóöèèçà âúçðàñòíè ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà ñ êà-ïàöèòåò 3742 ìåñòà, îò êîèòî 15 äîìîâå çàâúçðàñòíè ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà (ÄÂÏÐ),ñ îáù êàïàöèòåò 1266 ìåñòà è 28 äîìîâå çàâúçðàñòíè ñ óìñòâåíà èçîñòàíàëîñò (ÄÂÓÈ),ñ îáù êàïàöèòåò 2476 ìåñòà. Êúì òÿõ òðÿáâàäà ñå äîáàâÿò è äîìîâåòå çà âúçðàñòíè ñ äå-ìåíöèÿ, êîèòî îñòàíàõà èçâúí îáõâàòà íà íàá-ëþäåíèåòî.

Ìîíèòîðèíãúò êîíñòàòèðà íÿêîëêî êëþ÷î-âè ïðîáëåìà, êîèòî ïðåïÿòñòâàò ðåôîðìàòà:

Ïðîáëåìúò ñ öåíòðàëèçèðàíèÿàäìèíèñòðàòèâåí ðåä íà íàñòàíÿâàíåÑúùåñòâóâàùàòà öåíòðàëèçèðàíà àäìè-íèñòðàòèâíà ïðîöåäóðà íà íàñòàíÿâàíå âñïåöèàëèçèðàíèòå èíñòèòóöèè çà âúçðàñ-òíè ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà å ïðå÷êàïðåä äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿòà íà ñî-öèàëíèòå óñëóãè, çàùîòî ñúçäàâà óñëîâèÿçà ïðîèçâîëíî íàñòàíÿâàíå, êîåòî ïî ñú-ùåñòâîòî ñè å ëèøàâàíå îò ñâîáîäà è íåîáâúðçâà ïîòðåáíîñòèòå íà ìåñòíàòà îá-ùíîñò ñúñ ñúùåñòâóâàíåòî íà ïîäîáíè èí-ñòèòóöèè.  ìàñîâèÿ ñëó÷àé õîðàòà ñ ïñè-õè÷íè ðàçñòðîéñòâà ñå íàñòàíÿâàò îò Àãå-

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 29

íöèÿòà çà ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå â Ñî-ôèÿ äî êðàÿ íà æèâîòà ñè äàëå÷ îò ðîä-íèòå ñè ìåñòà, â îáùèíè, êîèòî ñàìèòåíÿìàò ïîòðåáíîñò îò ñúùåñòâóâàíåòî íàïîäîáíè èíñòèòóöèè, ïîðàäè òîâà, ÷å ñàòâúðäå ìàëêè.

Ïðîáëåìè ñ ôèíàíñèðàíåòîè óïðàâëåíèåòî íà ñîöèàëíèòå óñëóãèÑðåä íàé-ñåðèîçíèòå áàðèåðè ïðåä óñú-âúðøåíñòâàíåòî íà ñîöèàëíèòå óñëóãè åçàâèñèìîñòòà íà òðàíñôîðìàöèÿòà îòöåíòðàëíîòî áþäæåòíî ôèíàíñèðàíå. Âäåéñòâàùèÿ ôèíàíñîâ ìåõàíèçúì - ÷ðåçîïðåäåëÿíè åæåãîäíî îò ïðàâèòåëñòâîòîåäèííè ñòàíäàðòè çà èçäðúæêà, å çàëî-æåíî åäíî îò îñíîâíèòå ïðîòèâîðå÷èÿ,ïðåä êîèòî ñà ïîñòàâåíè ðåäèöà ïóáëè÷-íè ñåêòîðè, â òîâà ÷èñëî è ñîöèàëíèÿò:îò åäíà ñòðàíà ñòîè íóæäàòà îò åôåêòèâíîóïðàâëåíèå ñ öåë ïîäîáðÿâàíå íà êà÷åñ-òâîòî íà ñîöèàëíèòå ãðèæè, à îò äðóãàñòðàíà, ìåõàíèçìèòå íà ôèíàíñèðàíå çà-ïàçâàò ñòàòóêâîòî, òúé êàòî ôèíàíñèðà-íåòî å öåíòðàëèçèðàíî, îñúùåñòâÿâà ñåïî ôîðìàëíè êðèòåðèè è íå å çàâèñèìîîò êà÷åñòâîòî íà óñëóãàòà. Çàïëàùàíåòîíà ñïåöèàëèñòèòå â ñèñòåìàòà íà ñîöèàë-íèòå óñëóãè å ñðåä íàé-íèñêèòå â ñòðà-íàòà - 350-390 ëâ. Íèñêîòî çàïëàùàíå -240 ëâ. íà ïðåäîñòàâÿùèòå óñëóãèòå ëè-÷åí è ñîöèàëåí àñèñòåíò, îöåíÿâàíè êà-òî óñëóãè ñ íàé-ãîëÿì ñîöèàëåí åôåêòîò ïîòðåáèòåëè è åêñïåðòè, âúçïðåïÿòñò-âà ðàçâèòèåòî íà àëòåðíàòèâèòå. Ïðèìåðîò 2009 ã. ñî÷è, ÷å îò 15 êàíäèäàòè çàðàáîòà â ñôåðàòà íà ñîöèàëíèòå óñëóãè âîáùíîñòòà â Ñìîëÿí, ñëåä óòî÷íÿâàíåíà çàïëàùàíåòî, ñà îñòàíàëè ñàìî 5 êàí-äèäàòè.

Îòñúñòâàù êîíòðîëíàä ñîöèàëíèòå óñëóãèÁÕÊ ïîïàäíà íà ïðèìåðè, â êîèòî ñòà-âà äóìà çà íàðóøàâàíå äîðè íà ðàìêî-âèòå êðèòåðèè è ñòàíäàðòè çà ñîöèàëíèóñëóãè çà âúçðàñòíè â ÄÂÏÐ è ÄÂÓÈ -ñëó÷àè íà çëîóïîòðåáè ñ ìÿðêàòà çàïðå-ùåíèå è íàñòàíÿâàíå â ñîöèàëíà èíñòè-òóöèÿ, èìîòíè èçìàìè è èìèòàöèè íàðåôîðìè.  ïîäîáíè ñëó÷àè íàé-÷åñòîÁÕÊ êîíñòàòèðà ôîðìàëåí êîíòðîë îòñòðàíà íà èíñïåêòîðèòå íà ÀÑÏ, ÷èèòîïðîâåðêè íåðÿäêî ñïèðàò äî öèôðèòå èíàäâèøåíèÿ ðàçõîä íà áåíçèí, äî àá-äèêèðàíå íà êìåòîâåòå è íà îðãàíèòåïî íàñòîéíè÷åñòâîòî è ïîïå÷èòåëñòâî-òî îò îòãîâîðíîñòòà çà êîíòðîëà âúðõóäåéñòâèÿòà íà íàñòîéíèöèòå, äî ëèïñàíà ðàçáèðàíå îò ñòðàíà íà ïðîêóðàòóðà-

òà çà ñåðèîçíîñòòà íà ïðåñòúïëåíèÿòà èçëîóïîòðåáèòå ñ õîðàòà ñ òåæêà ïñèõè÷-íà áîëåñò.

Ôèçè÷åñêî èìîáèëèçèðàíå íà õîðà,íàñòàíåíè â ñîöèàëíè èíñòèòóöèèè äðóãî íåõóìàííî îòíîøåíèåÈ ïðåç 2009 ã. ÁÕÊ ïî âðåìå íà ìîíèòî-ðèíãà ïîïàäíà íà ïðèìåðè çà èìîáèëè-çàöèÿ è èçîëàöèÿ íà õîðà, íàñòàíåíè âñîöèàëíè èíñòèòóöèè â ïðîòèâîðå÷èå ñäåéñòâàùîòî çàêîíîäàòåëñòâî, êîåòî íåäîïóñêà ïîäîáíè ïðàêòèêè â òàêèâà çàâå-äåíèÿ.  ÄÂÏÐ - ñ. Ðîâèíî, îáùèíàÑìîëÿí áå ðåãèñòðèðàíà ïðîäúëæàâàùàñ ãîäèíè ïðàêòèêà íà èçîëàöèÿ íà 12ïîòðåáèòåëêè çà íàêàçàíèå èëè ,,óêðî-òÿâàíå“ - îâëàäÿâàíå íà îáîñòðåíè ñúñ-òîÿíèÿ â òúìíè ïðèçåìèÿ, ïîìåùåíèÿ âðåìîíò, îãðàäåíî è èçîëèðàíî äâîðíîïðîñòðàíñòâî. Çà îñíîâíè ïðè÷èíà çà èçî-ëàöèèòå, â ïåðèîäà 01.02.2008-15.08.2008 ã.,àäìèíèñòðàöèÿòà ñî÷åøå ïðîÿâè íà àãðå-ñèÿ, ïñèõîìîòîðíà âúçáóäà, ñëîâåñíà àã-ðåñèÿ, ñàìîçàëèâàíå ñ âîäà. Íàé-÷åñòîíàñòàíÿâàíèòå â ïîìåùåíèÿòà, èçïîëçâà-íè çà èçîëàöèÿ, ñà åäíè è ñúùè ÷åòèðèêëèåíòêè. Ôèçè÷åñêîòî îãðàíè÷åíèå åïðèëàãàíî â ïúëåí ðàçðåç ñ íîðìàòèâíè-òå ðàçïîðåäáè â îáëàñòòà íà èìîáèëèçà-öèÿòà è èçîëàöèÿòà (íå â ëå÷åáíî çàâåäå-íèå, áåç ñàíêöèÿ îò ñòðàíà íà ïñèõèà-òúð, áåç êîíòðîë è íàáëþäåíèå, ïî-÷åñ-òî ïðåç íîùòà). Èìà ñëó÷àè íà èçîëàöèÿ,êîèòî âúîáùå íå ñà îòðàçÿâàíè â äîêó-ìåíòàöèÿòà. ÄÂÓÈ - ñ. Ãîðåí ÷èôëèê, îáùèíà Äî-ëåí ÷èôëèê, íàáëþäàòåëèòå ïîïàäíàõàíà êðàñíîðå÷èâà èëþñòðàöèÿ íà ,,ïàðà-ëåëíèòå ñâåòîâå“ â ñèñòåìàòà íà ãðèæèçà ëèöàòà ñ óâðåæäàíèÿ.  íåïîñðåäñòâå-íà áëèçîñò äî ðàçêðèòî íîâî, ìîäåðíîçàùèòåíî æèëèùå çà îñåì îò ïîòðåáè-òåëêèòå íà ÄÂÓÈ è äî íîâîèçãðàæäàùîñå ïðåõîäíî ïðîñòðàíñòâî çà 45 äîìóâà-ùè, âñå îùå ñúùåñòâóâà åäíîåòàæåí æè-ëèùåí ïàâèëèîí - áèâøè êîíþøíè èäâîðíî ïðîñòðàíñòâî, îãðàäåíî ñ ìðåæàè ìåòàëíà âðàòà. Òîâà å ñåêòîðúò çà íàé-òåæêî óâðåäåíèòå â äîìà, êîéòî ïðåç ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò äåíîíîùèåòî å çàêëþ-÷åí.  äåíÿ íà ïúðâèÿ ìîíèòîðèíã, îñú-ùåñòâåí ïðåç ïðîëåòòà íà 2009 ã., çàðàäèèçâúðøâàùîòî ñå ñòðîèòåëñòâî íà ïðå-õîäíî ïðîñòðàíñòâî, â ñåêòîðà çà òåæêîáîëíè áÿõà íàñòàíåíè 45 ïîòðåáèòåëêè.×àñò îò òÿõ ñïÿõà íà äþøåöè, íà ïîäà,äðóãè ëåæàõà èëè ñåäÿõà íà çåìÿòà â äâî-ðà, âèäúò èì áå çàíåìàðåí, íÿêîè áÿõàâ ñúñòîÿíèå íà àôåêò.  ÷àñò îò ïîìåùå-

30 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

íèÿòà - ñëåäè îò íåïî÷èñòåíè ôåêàëèèïî ñòåíèòå, ïîäà, çàâèâêèòå, ëåæàùè òå-ëà, íàêàöàíè îò ìóõè. Ñðåä ëåæàùèòåæåíè èìàøå ïåò ñëó÷àÿ, çà êîèòî, ïîîöåíêà íà íàáëþäàòåëèòå íà ÁÕÊ èÁÈÎÕ, áå íàëîæèòåëíà ñïåøíà õîñïè-òàëèçàöèÿ - ïðåáèâàâàíåòî èì â ñîöèàë-íèÿ äîì áå îöåíåíî îò ïðîô. Òîìà Òî-ìîâ - äúëãîãîäèøåí íàöèîíàëåí êîíñóë-òàíò ïî ïñèõè÷íî çäðàâå è åêñïåðò â åêè-ïà íà ïðîåêòà, êàòî ðèñê çà æèâîòà. Ïðèòðåòîòî íàáëþäåíèå, îñúùåñòâåíî íà04.08.2009 ã., áå ðåãèñòðèðàíà ÷àñòè÷íàïðîìÿíà - ÷àñò îò ïîòðåáèòåëêèòå áÿõàíàñòàíåíè â íîâîèçãðàäåíèÿ ïàâèëèîí.Æèâîòúò íà îêîëî 25 ïîòðåáèòåëêè îáà-÷å ïðîäúëæàâàøå â ,,úãúëà íà óæàñèòå“.

Íåàäåêâàòíà ëåêàðñòâåíà òåðàïèÿíà ïîòðåáèòåëèòåÏðîáëåìúò ñúñ çëîóïîòðåáàòà ñ ëåêàðñ-òâà è ñ ïðåíåáðåãâàíåòî íà èçèñêâàíåòîçà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå ïðè îñúùåñò-âÿâàíå íà ëå÷åíèå íà õîðà ñ íà ïñèõè÷íèçàáîëÿâàíèÿ â íàé-÷èñò âèä áåøå íàáëþ-äàâàí â ÄÂÏÐ - ñ. Ðàäîâåö, îáùèíà Òî-ïîëîâãðàä.  èíñòèòóöèÿòà ïî÷òè âñè÷êèïîòðåáèòåëè, ñ èçêëþ÷åíèå íà åäèí, ïî-ëó÷àâàõà åäèí è ñúù ìåäèêàìåíò- õàëî-ïåðèäîë. Ïî âðåìå íà ìîíèòîðèíãà â ñî-öèàëíàòà èíñòèòóöèÿ áå êîíñòàòèðàíî,÷å âèäèìî äâèæåíèÿòà è ðåàêöèÿòà íà õî-ðàòà áÿõà çàáàâåíè, êðàéíèöèòå èì òðå-ïåðåõà, õðàíåõà ñå ñ òðóä.Ñëó÷àè íà íàçíà÷åíà íåàäåêâàòíà ìåäè-êàìåíòîçíà òåðàïèÿ áÿõà êîíñòàòèðàíèîùå â ÄÂÓÈ - ñ. Îáîðèùå, ÄÂÏÐ - ñ. Ïàñò-ðà.  ÄÂÓÈ - ñ. Îáîðèùå, îáëàñò Âàðíàåêèïúò íà ìîíèòîðèíãà óñòàíîâè ó ÷àñòîò ïîòðåáèòåëèòå ñåðèîçíè ñòðàíè÷íèåôåêòè îò ëåêàðñòâåíàòà èì òåðàïèÿ - äèñ-êèíåçèè.  ðàçãîâîð ñ ëåêóâàùèÿ ïñèõèà-òúð ñòàíà ÿñíî, ÷å åæåäíåâíèòå äîçè ëå-êàðñòâà ñà ñèëíî çàâèøåíè, çà äà áúäàò,,„äúðæàíè ïîä êîíòðîë àãðåñèâíèòå èì-ïóëñè íà ÷àñò îò ïîòðåáèòåëèòå“. Îò ëå-÷åáíèòå êàðòîíè ñòàíà ÿñíî, ÷å òîâà ëå-÷åíèå íå å ñìå-íÿíî îò ãîäèíè.Òåæêîòî ìåäèêàëèçèðàíå ñ öåë îâëàäÿâà-íå íà àãðåñèÿòà, êîåòî òðàå ïðåç öåëèÿæèâîò å íåäîïóñòèìà ïðîÿâà íà íåõó-ìàííî äúðæàíå â ,,êëåòêàòà íà çàìúãëå-íî ñúçíàíèå“, êîåòî íàðóøàâà âúçìîæ-íîñòèòå íà óâðåäåíèòå äà ìèñëÿò, äà ñåðàçâèâàò è äîïúëíèòåëíî ãè óâðåæäà ôè-çè÷åñêè.

Çëîóïîòðåáà ñ ïîñòàâÿíåòîïîä çàïðåùåíèåÄàííèòå íà ìîíèòîðèíãà ñî÷àò, ÷å íàä

80% îò íàñòàíåíèòå â èíñòèòóöèè ñà ëè-øåíè îò äååñïîñîáíîñò.  ïîâå÷åòî ñëó-÷àè òå ñà ïîä ïúëíî çàïðåùåíèå, êîåòîíà ïðàêòèêà îçíà÷àâà ãðàæäàíñêà ñìúðò- íåñïîñîáíîñò íà ÷îâåêà ïîä çàïðåùå-íèå äà ó÷àñòâà ñàìîñòîÿòåëíî â ãðàæäàí-ñêèÿ îáîðîò, êàêòî è â êàêâèòî è äà áèëîñìèñëåíè äåéñòâèÿ ïî íåãîâàòà/íåéíàòàðåèíòåãðàöèÿ. Ðàçïðîñòðàíåíà ïðàêòèêàå äîðè â çàùèòåíè æèëèùà äà ñå ,,èçâåæ-äàò“ ëèöà ïîä ïúëíî çàïðåùåíèå. Òîâà íàïðàêòèêà îçíà÷àâà, ÷å äúðæàâàòà ñå îïè-òâà äà ,,ðåèíòåãðèðà“ ëèøåíè ïî çàêîíîò âúçìîæíîñòòà çà ñàìîñòîÿòåëíè ðåøå-íèÿ õîðà, çà êîèòî çàùèòåíîòî æèëèùå åïðîñòî åäèí ïî-ìàëúê è ïî-äîáúð äîì.Ïðåä òÿõ îáà÷å íÿìà íèêàêâà ïåðñïåêòè-âà çà àäåêâàòíî ó÷àñòèå â ðåñîöèàëèçà-öèîííè äåéíîñòè.

Èíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ íà ëèöàáåç óñòàíîâåíà ñàìîëè÷íîñò ÄÂÓÈ - ñ. Öåðîâà êîðèÿ è â ÄÂÓÈ ñ.Ïðèñîâî, îáëàñò Âåëèêî Òúðíîâî áÿõàóñòàíîâåíè ñëó÷àè íà ëèöà, íàñòàíåíè ñïðîêóðîðñêî ðàçïîðåæäàíå, áåç äîêóìåí-òè çà ñàìîëè÷íîñò, êàòî ñ îãëåä íà ñúñ-òîÿíèåòî èì, ñàìîëè÷íîñòòà èì íå ìî-æå äà áúäå óñòàíîâåíà ïðè îáèêíîâåíâåðáàëåí êîíòàêò. Õîðàòà ñà áèëè íàìå-ðåíè â áåçïîìîùíî ñúñòîÿíèå è íàñòà-íåíè ïî íåïîçíàò çà ïðàâîòî íè ðåä âíàé-áëèçêàòà èíñòèòóöèÿ.  ñëó÷àÿ, ðàç-êðèò â ñ. Öåðîâà êîðèÿ , å íàëèöå ïðå-ïèñêà îò 1998 ã., íî äî ìîìåíòà íà ïîñå-ùåíèåòî íà ÁÕÊ â èíñòèòóöèÿòà (ìàðò2009 ã.) íå áåøå ïîñòèãíàò íèêàêúâ ðå-çóëòàò. Çà óñòàíîâåíèòå ñëó÷àè áåøå èç-ïðàòåí ñèãíàë äî Âúðõîâíàòà êàñàöèîí-íà ïðîêóðàòóðà.

Ëèïñà íà ñúäåáåí êîíòðîëíà íàñòàíÿâàíåòî â èíñòèòóöèÿÒîçè êîíòðîë å íàëîæèòåëåí ïîðàäè òî-âà, ÷å íàñòàíÿâàíåòî â ñîöèàëåí äîì çàõîðà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà, êîèòî ñàëèøåíè îò äååñïîñîáíîñò, ïðåäñòàâëÿâàëèøàâàíå îò ñâîáîäà è ñ îãëåä ìàñîâàòàïðàêòèêà â èíñòèòóöèè çà õîðà ñ ìåíòàë-íè ïðîáëåìè äà ïîïàäàò õîðà, èçìàìåíèè îãðàáåíè îò ñâîè ðîäíèíè, êàòî èí-ñòèòóòúò íà çàïðåùåíèåòî å èçïîëçâàí êà-òî èíñòðóìåíò çà ïîäïîìàãàíå íà òàêèâàíàìåðåíèÿ. Ëèïñàòà íà ñúäåáåí êîíòðîëïðàâè âúçìîæíî â èíñòèòóöèèòå äà ïî-ïàäàò õîðà áåç äà ñà èç÷åðïàíè êàêâèòî èäà å äðóãè âúçìîæíîñòè çà ïîëàãàíå íàãðèæè çà òÿõ â îáùíîñòòà.  ìíîãî ñëó÷àèõîðàòà áèâàò íàñòàíÿâàíè â èíñòèòóöèèáåç äà ñå èçñëåäâà íèòî åäíà âúçìîæíîñò

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 31

çà ïîëàãàíå íà ãðèæà â îáùíîñòòà, ñàìîñ ôîðìàëíî îòáåëÿçâàíå, ÷å òàêàâà íå åíàëèöå.

Ëèïñà íà âúçìîæíîñòèçà îáðàçîâàíèå è òðóäÑ îãëåä íà ïðàâíîòî ïîëîæåíèå íà ïîñ-òàâåíèòå ïîä çàïðåùåíèå çà ÷îâåê, íàñ-òàíåí â èíñòèòóöèÿ íÿìà âúçìîæíîñòèçà îáðàçîâàíèå è òðóä. Ôàêòúò, ÷å ïî âðå-ìå íà ìîíèòîðèíãà ñàìî â åäíî çàùèòå-íî æèëèùå çà âúçðàñòíè áå óñòàíîâåíàïðàêòèêà íà îáðàçîâàíèå â îáùîîáðàçî-âàòåëíàòà ñèñòåìà, ïîêàçâà íåñúñòîÿòåë-íîñòòà íà çàêîíîäàòåëñòâîòî è ïðàêòè-êàòà â îáëàñòòà íà îáðàçîâàíèåòî, êîãà-òî ñå êàñàå çà âúçðàñòíè ñ ìåíòàëíè ïðîá-ëåìè. Ñúùîòî å ïîëîæåíèåòî è ñ ïðàâî-òî íà òðóä. Çà õîðàòà, ïîñòàâåíè ïîä çàï-ðåùåíèå, äîñòúïúò äî ïàçàðà íà òðóäà åçàòâîðåí, òúé êàòî òÿõíàòà âîëÿ ñå ñìÿòàçà íåâàëèäíà äà ñêëþ÷àò êàêúâòî è äà åäîãîâîð çà ïîëàãàíå íà òðóä. Çà õîðàòà,êîèòî íå ñà ïîä çàïðåùåíèå, íî ñà íàñ-òàíåíè â èíñòèòóöèÿ, ïàçàðúò íà òðóäàñúùî ñå îêàçâà íà ïðàêòèêà çàòâîðåí, òúéêàòî ðúêîâîäñòâàòà íà èíñòèòóöèèòåíÿìàò èíòåðåñ çà ïðèâëè÷àíå íà ðàáîòî-äàòåëè, êîèòî äà íàåìàò äîìóâàùè. Ëèï-ñâà ðåãëàìåíò, êîéòî äà îïðåäåëè ñìè-ñúëà è ðîëÿ-òà íà òðóäîâèòå êîíñóëòàí-òè è ïðîãðàìèòå, ñâúðçàíè ñ îòêðèâàíåíà ïîäõîäÿùî ðàáîòíî ìÿñòî è ñ ïîä-êðåïà åäíîâðåìåííî íà ðàáîòíèêà è ðà-áîòîäàòåëÿ.

15. Ïðàâà íà æåíèòå

 íà÷àëîòî íà 2009 ã. ïðîåêòúò çà Çàêîí çàðàâíîïîñòàâåíîñò íà æåíèòå è ìúæåòå áåøå îäî-áðåí çà âíàñÿíå â ïëåíàðíî çàñåäàíèå. Òîé ïðåä-âèäè ïðèåìàíåòî íà âðåìåííè ñïåöèàëíè ìåð-êè çà ðàâíîïîñòàâåíîñò íà äâàòà ïîëà, ñúçäà-âàíåòî íà ñïåöèàëåí îðãàí â ðàìêèòå íà ïðà-âèòåëñòâîòî çà âîäåíå íà ïîñòîÿííà ïîëèòèêàïî ïðîáëåìèòå íà ðàâíîïîñòàâåíîñòòà, âîäå-íåòî íà ñòàòèñòèêà ïî ïîë è äð. çàêîíîäàòåëíèìåðêè, êîèòî äà äîïðèíåñàò çà èíñòèòóöèîíà-ëèçèðàíå íà ïîëèòèêàòà. Çàêîíîïðîåêòúò íå áåïîäëîæåí íà ãëàñóâàíå ïîðàäè èçòè÷àíå íàìàíäàòà íà 40-òîòî Íàðîäíî ñúáðàíèå. Áåç çà-êîí èçïúëíåíèåòî íà Ñòðàòåãèÿòà çà ðàâíîïîñ-òàâåíîñò íà æåíèòå è ìúæåòå (2009-2015) è íàñúîòâåòíèÿ Íàöèîíàëåí ïëàí çà 2009 ã. áe ëè-øåíî îò ìåõàíèçúì çà èìïëåìåíòàöèÿ è ìîíè-òîðèíã. Òå áÿõà ñàìî ôîðìàëíî îò÷èòàíè íàçàñåäàíèÿòà íà Íàöèîíàëíèÿ ñúâåò çà ðàâíî-ïîñòàâåíîñò áåç ñúîòâåòåí áþäæåò, áåç àíàëèç

è ìîíèòîðèíã íà èçâúðøåíîòî è íåèçâúðøå-íîòî.

Ïðè ëèïñà íà ñïåöèàëíî çàêîíîäàòåëñòâî çàíàñúð÷àâàíå íà ó÷àñòèåòî íà æåíèòå â ïîëèòè-êàòà è âçåìàíåòî íà ðåøåíèÿ ñå ïðîâåäîõà èç-áîðèòå çà åâðîïåéñêè è çà íàöèîíàëåí ïàðëà-ìåíò îò ëÿòîòî íà 2009 ã. Âñëåäñòâèå íà Åâðî-ïåéñêàòà êàìïàíèÿ çà ó÷àñòèå 50/50 íà æåíèòåè ìúæåòå â Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò è ïðèëî-æåíàòà ñìåñåíà èçáèðàòåëíà ñèñòåìà ñúñ ñâîè-òå 45% æåíè çà åâðîäåïóòàòè, Áúëãàðèÿ ñå íà-ðåäè ñðåä òåçè ñ íàé-îêóðàæèòåëíè ðåçóëòàòèïî îòíîøåíèå íà ïðîöåíòà íà æåíè åâðîäåïó-òàòè. Íà èçáîðèòå çà íàöèîíàëåí ïàðëàìåíòîáà÷å èêîíîìè÷åñêèòå è ïàðòèéíèòå èíòåðåñèñå îòðàçèõà îòðèöàòåëíî íà ðàâíîïîñòàâåíîñòòà.Æåíèòå â 41-òî ÍÑ ñà îêîëî 22% îò âñè÷êèäåïóòàòè. Æåíèòå â ñôîðìèðàíîòî ïðàâèòåëñòâîñà ñàìî 17%. Ïîçèòèâíî, îò äðóãà ñòðàíà, å, ÷åçà ïúðâè ïúò áå èçáðàíà æåíà çà ïðåäñåäàòåëíà ÍÑ - Öåöêà Öà÷åâà, à ïðåç íîåìâðè Éîð-äàíêà Ôàíäúêîâà áå èçáðàíà çà ïúðâàòà êìåòè-öà íà ñòîëèöàòà.

Ïðåç 2009 ã. áÿõà íàïðàâåíè ïðîìåíè â Êî-äåêñà íà òðóäà, êîèòî ïðåäâèäèõà îòïóñê ïîáàùèíñòâî.32 Ãàðàíöèè çà çàïàçâàíåòî íà ðà-áîòíîòî ìÿñòî ñëåä îòïóñêà è çà âúçïîëçâàíå-òî îò âñÿêî ïîäîáðåíèå âúâ âúçíàãðàæäåíèåòîè óñëîâèÿòà íà òðóä, íàñòúïèëè ïî âðåìå íàîòïóñêàòà, ñå ïðåäâèäèõà êàêòî çà ìàéêàòà,òàêà è çà áàùàòà â Çàêîíà çà çàùèòà îò äèñ-êðèìèíàöèÿ (ÇÇÄèñêð).33  êðàÿ íà 2009 ã. áÿõàïðèåòè è çàêîíîäàòåëíè ïðîìåíè, êîèòî ãà-ðàíòèðàò çàùèòàòà îò äèñêðèìèíàöèÿ íà ïà-çàðà íà òðóäà íà ðàáîòíè÷êè èëè ñëóæèòåëêèâ íàïðåäíàë åòàï íà ëå÷åíèå ÷ðåç ìåòîäèòåíà àñèñòèðàíà ðåïðîäóêöèÿ (èí-âèòðî). Òåõ-íèòå ïðàâà ñå ïðèðàâíèõà íà ïðàâàòà íà áðå-ìåííèòå ðàáîòíè÷êè è ñëóæèòåëêè è æåíèòåêúðìà÷êè.

Áîðáàòà çà ðàâíîïîñòàâåíîñòòà íà ïîëîâåòåè íåîáõîäèìîñòòà îò ïðîìåíè è ïî-åôåêòèâíàçàùèòà íà æåíèòå îò äèñêðèìèíàöèÿ íå ïîëó-÷èõà ðàçâèòèå ÷ðåç ïðàêòèêàòà íà ÊÇÄ çà 2009 ã.ïî äåëà çà ïîëîâà äèñêðèìèíàöèÿ. Ïðåãëåäúò éïîêàçâà, ÷å ÊÇÄ íå èçïúëíÿâà çàêîíîâèòå ñèçàäúëæåíèÿ äà îñèãóðè åôåêòèâíî ïðîèçâîäñ-òâî çà çàùèòà ïðàâàòà íà æàëáîïîäàòåëèòå, êîå-òî äà ïðèêëþ÷è â çàêîíîâ ñðîê.  íà÷àëîòî íà2009 ã. ÊÇÄ ïðåêðàòè ïðåïèñêà No.26/2008 ã.,îáðàçóâàíà ïî ïðèçíàöèòå ,,åòíè÷åñêà ïðèíàä-ëåæíîñò, ïîë è ëè÷íî ïîëîæåíèå“ ñðåùó ÌÂÐ. íàðóøåíèå íà ÇÇÄèñêð34 íà ÊÇÄ é îòíå äå-

32 Âæ. ÷ëåí 163, àë. 7 è 8 îò Êîäåêñà íà òðóäà.33 Âæ. ÷ëåí 13 è ÷ëåí 14 îò Çàêîíà çà çàùèòà îò äèñêðè-ìèíàöèÿ.34 Âæ. ÷ë. 59, àë. 1 âúâ âð. ñ ÷ë. 60, àë. 1 îò ÇÇÄèñêð.

32 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

âåò ìåñåöà, çà äà ñå ñíàáäè ñ ìàòåðèàëèòå ïîïðåïèñêàòà. Æàëáàòà áå îòòåãëåíà. Áàâíî è áåçðàçáèðàíå çà ñúùíîñòòà íà ïîëîâàòà äèñêðè-ìèíàöèÿ áå ðàçãëåæäàíåòî è íà ïðåïèñêàNo.217/2008 ã., êîÿòî êàñàå ðàçïðîñòðàíåíèåòîíà îáèäíè çà æåíèòå ðåêëàìè íà àëêîõîë. Ïðåç2008 ã. ïðîèçâîäñòâîòî ïðåä ÊÇÄ áå ïðåêðàòåíîè ïðåïèñêàòà èçïðàòåíà ïî êîìïåòåíòíîñò íàÊîìèñèÿòà çà çàùèòà íà ïîòðåáèòåëÿ.  íà÷à-ëîòî íà 2009 ã. Âúðõîâåí àäìèíèñòðàòèâåí ñúäâúðíà ïðåïèñêàòà çà ïðîèçíàñÿíå ïî ñúùåñòâî.Ñëåä âðúùàíåòî é èçìèíàõà ïåò ìåñåöà ïðåäèäà ñå íàñðî÷è çàñåäàíèå ïî äåëîòî. Äî ôåâðóà-ðè 2010 ã. æàëáîïîäàòåëêèòå íÿìàõà ðåøåíèåïî êàçóñà ñè.

Íåðàçáèðàíåòî íà íåðàâíîïîñòàâåíîñòòàìåæäó ïîëîâåòå ñå ïîòâúðæäàâà è â äðóãî îòðåøåíèÿòà íà ÊÇÄ, ïðîèçíåñåíî ïðåç 2009 ã.Ïðåïèñêà No.191/2009 ã. áå îáðàçóâàíà ïî ïðèç-íàê ,,ëè÷íî ïîëîæåíèå“. Îïëàêâàíåòî íà æàë-áîïîäàòåëêàòà - â êà÷åñòâîòî é íà ìàéêà íà 5-ìåñå÷íî áåáå - å çà ëèïñà íà èçãðàäåíà ðàìïàíà ñòúëáèùå äî êàñà çà çàïëàùàíå íà ñìåòêè. Ñðåøåíèå No.3/13.01.2009 ã. ÊÇÄ óñòàíîâè íàðó-øåíèå íà çàáðàíàòà çà äèñêðèìèíàöèÿ ïî îò-íîøåíèå íà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ, êàêòî è ïîîòíîøåíèå íà õîðà ñ äåòñêè êîëè÷êè ïî ïðèç-íàê ,,„ëè÷íî ïîëîæåíèå“. ÊÇÄ íå îáñúäè îáà÷åíàëè÷èåòî íà äèñêðèìèíàöèÿ ïî ïðèçíàê,,„ïîë“, âúïðåêè ÷å æàëáîïîäàòåëêàòà ÿñíî åïîñî÷èëà, ÷å ñåçèðà Êîìèñèÿòà â êà÷åñòâîòîñè íà ìàéêà íà 5-ìåñå÷íî áåáå.

Ïîäãîòâåíèòå ïðåç 2008 ã. ïðîìåíè â Çàêîíàçà çàùèòà îò äîìàøíîòî íàñèëèå (ÇÇÄÍ) áÿõàïðèåòè îò 41-òî ÍÑ è ïóáëèêóâàíè â Ä îò 22äåêåìâðè 2009 ã. Êàìïàíèÿòà íà Àëèàíñà çà çà-ùèòà ñðåùó äîìàøíîòî íàñèëèå35 äîïðèíåñåçà ïðîöåñà. Ñ ïðîìåíèòå çàùèòàòà ñðåùó äî-ìàøíî íàñèëèå ñòàíà ïî-åôåêòèâíà: ðàçøèðèñå êðúãúò íà ëèöàòà, çàùèòåíè îò äîìàøíî íà-ñèëèå; åìîöèîíàëíîòî è èêîíîìè÷åñêîòî íà-ñèëèå èçðè÷íî áå âêëþ÷åíî â ïîíÿòèåòî çà äî-ìàøíî íàñèëèå; íàñèëèå, èçâúðøåíî â ïðè-ñúñòâèåòî íà äåòå ñå ïðèçíà çà åìîöèîíàëíî èïñèõîëîãè÷åñêî íàñèëèå ñðåùó äåòåòî; ñðîêúòíà çàùèòà ñúñ ñúäåáíàòà çàïîâåä áå óâåëè÷åí âðàçìåð îò 3 äî 18 ìåñåöà; îáëåê÷èõà ñå óñëî-âèÿòà çà èíèöèèðàíå íà ïðîèçâîäñòâîòî îòñòðàíà íà ïðåäñòàâèòåëèòå íà ÀÑÏ. Èçêëþ÷è-òåëíî âàæíè çà åôåêòèâíîñòòà íà çàùèòàòà ñà

è íîâèòå ðàçïîðåäáè çà ïîäêðåïà è ôèíàíñè-ðàíå îò ñòðàíà íà äúðæàâàòà íà ìåðêèòå ïîèçïúëíåíèå íà ÇÇÄÍ - ïðåäâèäè ñå åæåãîäíîïðèåìàíå íà ïðàâèòåëñòâåíà ïðîãðàìà çà ïðå-âåíöèÿ è çàùèòà îò äîìàøíî íàñèëèå, êàêòîè, ñ÷èòàíî îò íà÷àëîòî íà 2010 ã., åæåãîäíîçàäåëÿíå íà ñðåäñòâà îò äúðæàâíèÿ áþäæåò ïîáþäæåòà íà Ìèíèñòåðñòâî íà ïðàâîñúäèåòî çàïðîåêòè íà ÍÏÎ çà ïðåâåíöèÿ è çàùèòà íàïîñòðàäàëèòå îò äîìàøíî íàñèëèå õîðà. Çà ïî-åôåêòèâíàòà çàùèòà ñðåùó äîìàøíî íàñèëèåäîïðèíåñå è ïðîìÿíàòà â ÷ë. 296 ÍÊ îò àïðèë2009 ã., ñ êîÿòî èçðè÷íî ñå êðèìèíàëèçèðàíåèçïúëíåíèåòî íà ñúäåáíèòå çàïîâåäè çà çà-ùèòà.

È ïðåç 2009 ã. â ãðàäîâåòå, êúäåòî èìà äåé-ñòâàùè ÍÏÎ, ñúäúò èçäàâàøå ñâîåâðåìåííî çà-ïîâåäèòå çà íåçàáàâíà çàùèòà, à ïîëèöèÿòàáúðçî ãè ïðèâåæäàøå â äåéñòâèå. Ïî äàííè íàÃëàâíà äèðåêöèÿ ,,„Êðèìèíàëíà ïîëèöèÿ“ çà ïå-ðèîäà ÿíóàðè- íîåìâðè 2009 ã. îáùèÿò áðîé íàèçäàäåíèòå çàïîâåäè çà çàùèòà â ñòðàíàòà å íàä1000, êàòî íàé-ãîëÿì å áðîÿò èì â ãðàäîâåòåÏëîâäèâ, Ñîôèÿ, Õàñêîâî, Áóðãàñ, Âàðíà èÏåðíèê. Ñðåä ïîñòðàäàëèòå îò äîìàøíî íàñè-ëèå õîðà çà 2009 ã. 88% ñà æåíè, 10% - äåöà è2% - ìúæå.

Ïðåç þíè 2009 ã. áå ïðèåò íîâèÿò Ñåìååíêîäåêñ (ÑÊ), â ñèëà îò 1 îêòîìâðè 2009 ã. Äâåîñíîâíè íîâîâúâåäåíèÿ â ïðîåêòà çà íîâ ÑÊèìàõà ïîòåíöèàëà äà ïîâëèÿÿò ïîëîæèòåëíîíà ðàâíîïîñòàâåíîñòòà íà æåíèòå è ìúæåòå -çàêîíîâîòî ïðèçíàâàíå íà ñúæèòåëñòâàòà è ëè-áåðàëèçèðàíåòî íà èìóùåñòâåíèòå îòíîøåíèÿìåæäó ñúïðóçèòå. Âòîðîòî ðåøåíèå äî íÿêàê-âà ñòåïåí çàëåãíà â îêîí÷àòåëíèÿ âàðèàíò íàÑÊ - íàðåä ñ èìóùåñòâåíàòà îáùíîñò ìîæåäà ñå äîãîâàðÿ ðàçäåëíîñò íà èìóùåñòâîòî èðåæèì, óãîâîðåí ñ áðà÷åí äîãîâîð. Ïî âúïðî-ñà ñ óçàêîíÿâàíåòî íà ñúæèòåëñòâàòà è íÿêîèïîñëåäèöè îò òÿõ îáà÷å íàääåëÿõà êîíñåðâà-òèâíèòå òåíäåíöèè, ïîäêðåïåíè è îò Áúëãàð-ñêàòà ïðàâîñëàâíà öúðêâà, è 40-òîòî ÍÑ çàâå-ùà íà îáùåñòâîòî åäíî âñå îùå òÿñíî ðàçáè-ðàíå çà ñåìåéñòâî, íåîòãîâàðÿùî íà ñîöèàë-íèòå ðåàëíîñòè.

 îáëàñòòà íà òðàôèêà íà õîðà îñíîâíî ïîñ-òèæåíèå ïðåç 2009 ã. å íàïðåäúêúò â èçãðàæäà-íåòî íà Íàöèîíàëíèÿ ìåõàíèçúì çà íàñî÷âàíåíà ïîñòðàäàëèòå îò òðàôèê ëèöà, ðàçðàáîòâàíîò Ôîíäàöèÿ £„Àñîöèàöèÿ Àíèìóñ“ è Íàöèî-íàëíàòà êîìèñèÿ çà áîðáà ñ òðàôèêà íà õîðà(ÍÊÁÒÕ) â ñúòðóäíè÷åñòâî ñ äðóãè ïðàâèòåëñ-òâåíè è íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè. Ïðåç2009 ã. áÿõà ðàçðàáîòåíè ñòàíäàðòíèòå ïðîöå-äóðè è ìåðêè çà çàùèòà íà ïîñòðàäàëèòå, êàê-òî è êîíöåïöèÿ çà çàèíòåðåñîâàíèòå èíñòèòó-öèè, ïðåäîñòàâÿùè óñëóãè â çàùèòà íà ïîñ-òðàäàëèòå. ×ðåç ìåõàíèçìà ïîñòðàäàëèòå îò òðà-ôèê ùå áúäàò íàñî÷âàíè è ïîäêðåïÿíè ïðè

35 Àëèàíñúò å îñíîâàí ïðåç àâãóñò 2009 ã. è îáåäèíÿâà îñ-íîâíèòå îðãàíèçàöèè, ðàáîòåùè ïî ïðîáëåìà â ñòðàíàòà:Ôîíäàöèÿ „Àñîöèàëèÿ Àíèìóñ”, Àñîöèàöèÿ „Äåìåòðà”- Áóð-ãàñ, Àñîöèàöèÿ „SOS - Ñåìåéñòâà â ðèñê”- Âàðíà, Ôîí-äàöèÿ „Áúëãàðñêè öåíòúð çà äæåíäúð èçñëåäâàíèÿ”- Ñî-ôèÿ, Ïëîâäèâ è Õàñêîâî, Àñîöèàöèÿ „ÍÀß”- Òúðãîâèùå,Ôîíäàöèÿ „Ï.Ó.Ë.Ñ.”- Ïåðíèê, Ñäðóæåíèå „Åêàòåðèíà Êà-ðàâåëîâà”- Ñèëèñòðà, Öåíòúð „Îòâîðåíà âðàòà”- Ïëå-âåí, Áúëãàðñêè ôîíä çà æåíèòå.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 33

èçáîð íà îðãàíèçàöèÿòà èëè èíñòèòóöèÿòà, êúìêîÿòî äà ñå îáúðíàò çà ïîëó÷àâàíå íà ñîöèàë-íè óñëóãè, ïðàâíè è ïñèõîëîãè÷åñêè êîíñóë-òàöèè; çàùèòà ïî âðåìå íà íàêàçàòåëíèÿ ïðî-öåñ, êîìïåíñàöèÿ è äð. Öåëòà å ïðåç 2010 ã.ìåõàíèçìúò äà áúäå ïðèåò è ôèíàíñîâî îáåçïå-÷åí îò ïðàâèòåëñòâîòî.

Íàïðåäúê â îáëàñòòà å è çàïî÷íàëîòî öåí-òðàëèçèðàíî ñúáèðàíå íà äàííè è ñòàòèñòèêàçà òðàôèêà íà õîðà îò ÍÊÁÒÕ. Äàííèòå íà êî-ìèñèÿòà îò îêòîìâðè 2009 ã. çà æåðòâèòå è íà-êàçàòåëíèòå ïðîèçâîäñòâà îò ÿíóàðè äî àâãóñò2009 ã. ïîêàçâàò, ÷å æåíèòå ñà íàé-çàñåãíàòèòåîò òðàôèêà, à òðàôèêúò ñ öåë ñåêñóàëíà åê-ñïëîàòàöèÿ å íàé-÷åñòî ñðåùàí.36 Ïîëîæèòåë-íè ïðîìåíè áÿõà èçâúðøåíè â Íàêàçàòåëíèÿêîäåêñ ïðåç àïðèë 2009 ã. ñúñ ñúçäàâàíåòî íàíîâ ÷ëåí 154à ÍÊ, êðèìèíàëèçèðàù áëóäñòâî-òî è ñúâîêóïëåíèåòî ñ íåïúëíîëåòíî ëèöå, êîå-òî ñå çàíèìàâà ñ ïðîñòèòóöèÿ. Äðóãà íîâà ðàç-ïîðåäáà (÷ëåí 159â îò ÍÊ) êðèìèíàëèçèðà èç-ïîëçâàíåòî íà ëèöå, ïîñòðàäàëî îò òðàôèê, çàðàçâðàòíè äåéñòâèÿ. Î÷àêâà ñå òåçè òåêñòîâå äàïîâëèÿÿò ïîëîæèòåëíî çà ïðåâåíöèÿòà è çà-ùèòàòà íà æåíèòå è ìîìè÷åòàòà îò ñåêñóàëíàåêñïëîàòàöèÿ.

16. Ïðàâà íà äåöàòà

Çàêðèëà íà äåòåòî

Ïðåç 2009 ã. íîâîòî ïðàâèòåëñòâî íà ÁîéêîÁîðèñîâ ïðåäïðèå äèàëîã ñ íÿêîëêî íåïðàâè-òåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, ðàáîòåùè â ñôåðàòàíà çàêðèëà íà äåòåòî. Íåïðàâèòåëñòâåíèòå îð-ãàíèçàöèè îòíîâî ïðåäñòàâèõà ïðåä íîâîòîïðàâèòåëñòâî èñêàíèÿòà ñè çà ïðîìåíè â çà-êîíîäàòåëñòâîòî è ïîëèòèêèòå ïî îòíîøåíèåíà ïîäêðåïà íà ñåìåéñòâàòà, ïðåäîñòàâÿíå íàñîöèàëíè óñëóãè, ïðèîáùàâàùî îáðàçîâàíèå,ìëàäåæêî ïðàâîñúäèå è äåèíñòèòóöèîíàëèçà-öèÿ.37 Íà 11 äåêåìâðè 2009 ïðàâèòåëñòâîòî,çàåäíî ñ 23 íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, ðà-áîòåùè â ñôåðàòà çà çàêðèëà íà äåöàòà, ïðî-âåäå ñðåùà ñ öåë èçðàáîòâàíå íà âèçèÿ çà äåèí-ñòèòóöèîíàëèçàöèÿ íà äåöàòà â Áúëãàðèÿ. Âúçîñíîâà íà âèçèÿòà ïðåç 2010 ã. ùå ñå ðàçðàáîò-âà ïëàí çà êîíêðåòíè ñòúïêè ïî ðåàëíîòî èç-âåæäàíå íà äåöà îò èíñòèòóöèèòå, êàòî ñå çà-

ïî÷íå îò äîìîâåòå çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ è äî-ìîâåòå çà äåöà îò 0 äî 3 ãîäèøíà âúçðàñò. Ìåæ-äóâðåìåííî íà 8 äåêåìâðè 2009 ã. Ìèíèñòåð-ñêèÿò ñúâåò îäîáðè ðåøåíèå çà ôèíàíñîâèòåñòàíäàðòè çà ñîöèàëíèòå è îáðàçîâàòåëíèòåèíñòèòóöèè, êîèòî äåìîíñòðèðàò ïðîäúëæà-âàíå íà ïîëèòèêàòà íà ïðåäíîòî ïðàâèòåëñòâîïî îòíîøåíèå çàòâúðæäàâàíå íà èíñòèòóöèî-íàëíèÿ ìîäåë íà ãðèæà çà äåöà, íåäîñòàòú÷-íî ôèíàíñèðàíå íà óñëóãè â îáùíîñòòà è íå-äîñòàòú÷íà ïîäêðåïà íà ñåìåéñòâàòà â íóæäàñ öåë ïðåâåíöèÿ íà èçîñòàâÿíå íà äåöà ïî ñî-öèàëíè è ôèíàíñîâè ïðè÷èíè.

Ïðåâåíöèÿ íà èçîñòàâÿíåòî íà äåöà

Ïðåç 2009 ã. ïðàâèòåëñòâîòî íå óâåëè÷è äåò-ñêèòå äîáàâêè è ñåìåéíèòå ïîìîùè, òàêà ÷åðîäèòåëè äà íå ñà ïðèíóäåíè äà èçîñòàâÿò äå-öàòà ñè â äîìîâå ïî ñîöèàëíè è ôèíàíñîâèïðè÷èíè. Íàïðîòèâ, õèëÿäè áåäíè ñåìåéñòâàáÿõà çàñåãíàòè îò ïðåêðàòÿâàíåòî íà ñîöèàë-íèòå ïîìîùè â ïðîäúëæåíèå íà íàé-ìàëêî åä-íà ãîäèíà, êîåòî ñòàíà ñ ïðîìåíèòå â Çàêîíàçà ñîöèàëíîòî ïîäïîìàãàíå ïðåç 2006 ã. Îòáþäæåòà íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà ñîöèàëíàòà ïî-ëèòèêà ïî Ïðîãðàìà No.6 ,,Çàêðèëà íà äåöàòà÷ðåç ïðåõîä îò èíñòèòóöèîíàëíè ãðèæè êúìàëòåðíàòèâíè ãðèæè â ñåìåéíà ñðåäà“ ïîä ôîð-ìàòà íà ïîìîùè è îáåçùåòåíèÿ ïî Çàêîíà çàçàêðèëà íà äåòåòî çà 2009 ã. ñà áèëè îòïóñíàòè6 000 000 ëâ., à çà 2010 ñà ïëàíèðàíè 7 400 000ëâ. Ïî Ïðîãðàìà No.9 ,,Ïîäïîìàãàíå íà ñåìåé-ñòâà ñ äåöà“ îáùàòà ñóìà çà ìåñå÷íè ïîìîùèíà äåòå äî çàâúðøâàíå íà ñðåäíî îáðàçîâàíèåïî Çàêîíà çà ñåìåéíèòå äîáàâêè çà äåöà çà 2009ã. å áèëà 411 461 600 ëâ., à çà 2010 òÿ ùå áúäå282 254 567 ëâ. - îêîëî 130 000 000 ëâ. ïî-ìàëêî.Ìåñå÷íèòå ïîìîùè çà äåòå äî íàâúðøâàíå íà1 ãîäèíà çà 2009 ã. ñà âúçëèçàëè íà îáùà ñòîé-íîñò 32 884 000 ëâ., à çà 2010 ùå áúäàò îáùî 20385 000 ëâ. - îêîëî 12 500 000 ëâ. ïî-ìàëêî. ÏîÏðîãðàìà No.10 ,,Èíòåãðàöèÿ íà õîðàòà ñ óâ-ðåæäàíèÿ“ ìåñå÷íèòå äîáàâêè çà äåöà ïî Çà-êîíà çà èíòåãðàöèÿ íà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ ïðåç2009 ã. ñà áèëè íà îáùà ñòîéíîñò 40 320 000ëâ., à çà 2010 ã. ùå áúäàò 27 397 440 ëâ. - îêîëî13 000 000 ëâ. ïî-ìàëêî. Íàé-ñåðèîçåí ñå îêàçâàôàêòúò, ÷å ñ ïî îêîëî åäíà òðåòà ñà íàìàëåíèñðåäñòâàòà çà ïîñëåäíèòå äâå ïðîãðàìè. Òàêàäåöàòà íà âúçðàñò ïîä åäíà ãîäèíà è äåöàòà ñóâðåæäàíèÿ ùå áúäàò íàé-òåæêî îùåòåíè îòðåñòðèêöèèòå íà áþäæåò 2010 ã.

Îò ñîöèàëíèòå óñëóãè â îáùíîñòòà ïðåç 2009ã. íàé-âèñîê áå ñòàíäàðòúò çà ôèíàíñîâî ïîä-ïîìàãàíå îò äúðæàâàòà íà åäíî äåòå çà öåíòúðçà íàñòàíÿâàíå îò ñåìååí òèï (7801 ëâ.), êðè-çèñåí öåíòúð çà äåöà, ïîñòðàäàëè îò íàñèëèå(7750 ëâ.) è çâåíàòà ,,„Ìàéêà è áåáå“ (6861 ëâ.).Êàïàöèòåòúò íà ïîâå÷åòî óñëóãè ñå óâåëè÷àâà-

36 Âæ. èíòåðíåò ñòðàíèöàòà íà ÍÊÁÒÕ: http://antitraffic.government.bg/images/stories/story_files/1256303292.pdf37 Âèçèÿ çà ðåôîðìà â ãðèæàòà çà äåòåòî íà Àëèàíñ îòÍÏÎ ìîæå äà áúäå âèäÿíà íà: http://www.bghelsinki.org/index.php?module=news&lg=bg&id=1016. Ïðåäëîæåíèÿ çàðåàëèçèðàíå íà âèçèÿòà çà ðåôîðìà â ãðèæàòà çà äåòåòîíà Àëèàíñ îò ÍÏÎ ñå íàìèðàò íà: http://www.bghelsinki.org/index.php?module=news&lg=bg&id=1397.

34 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

øå äàëå÷ ïî-áàâíî â ñðàâíåíèå ñ íàðàñòâàùèòåíóæäè íà äåöàòà è ñåìåéñòâàòà, à çà 2010 ã. ôè-íàíñîâèòå ñòàíäàðòè íà âñè÷êè òåçè óñëóãè ñàíàìàëåíè ñ îêîëî 500 ëâ. âñåêè. Î÷åâèäíî å, ÷åñàìî ñ òåçè ñðåäñòâà è ñ íèñêî ðàçâèòè (ñ íå-äîñòàòú÷åí êàïàöèòåò è íåáàçèðàíè íà ðåãèî-íàëíèòå ïîòðåáíîñòè) è íåêà÷åñòâåíè óñëóãèâ îáùíîñòòà, ñåìåéñòâàòà è äåöàòà íå ìîãàò äàêîìïåíñèðàò äåôèöèòèòå ñè, äà ñå ðàçâèâàòïúëíîöåííî è äåöàòà äà áúäàò åôåêòèâíî çà-ùèòåíè îò áåäíîñòòà, ñîöèàëíîòî èçêëþ÷âà-íå è íàñèëèåòî.

Äîñòúï äî îáðàçîâàíèå íà äåöàñ óâðåæäàíèÿ îò äîìîâåçà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ

Ïî ïîâîä ðåøåíèåòî ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 2008ã. íà Åâðîïåéñêèÿ êîìèòåò ïî ñîöèàëíè ïðàâàîòíîñíî íåîñèãóðÿâàíå íà îáðàçîâàíèå íà äå-öàòà îò äîìîâåòå çà äåöà ñ óìñòâåíè óâðåæäà-íèÿ38 Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò (ÁÕÊ),ñúâìåñòíî ñ ÖÇËÏÐ îðãàíèçèðà îòíîâî (åäíàãîäèíà ïî-êúñíî) êðúãëà ìàñà, íà êîÿòî ïðè-ñúñòâàõà ïðåäñòàâèòåëè íà âñè÷êè êëþ÷îâè ìè-íèñòåðñòâà è íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè.Öåëòà áå äà ñå íàïîìíè íà íîâîòî ïðàâèòåëñ-òâî çà òîçè àíãàæèìåíò. Îòíîâî ñå îêàçà, ÷åíÿìà ÿñåí ïëàí çà èçïúëíåíèå íà çàäúëæåíèå-òî äà ñå îñèãóðè îáðàçîâàíèå íà äåöà ñ óìñòâå-íè óâðåæäàíèÿ. Ïî èíôîðìàöèÿ íà Äúðæàâíà-òà àãåíöèÿ çà çàêðèëà íà äåòåòî (ÄÀÇÄ), èçè-ñêàíà îò Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò ïðåçôåâðóàðè 2009 ã. äåöàòà ñ óìñòâåíè óâðåæäàíèÿîò 23 äîìà ñå îáðàçîâàò è îáó÷àâàò. Ïðåç àïðèë2009 ã. ÁÕÊ ïîïèòà ïðîèçâîëíî èçáðàíè äîìî-âå îòíîñíî áðîÿ íà äåöàòà, êîèòî ñå îáðàçîâàòè âèäà îáðàçîâàíèå èëè îáó÷åíèå, êîåòî ïîëó-÷àâàò. Îêàçà ñå, ÷å äåëúò íà äåöàòà îò äîìîâåçà äåöà ñ óìñòâåíè óâðåæäàíèÿ, êîèòî ïîëó÷à-âàò îáðàçîâàíèå âàðèðà îò 17% äî 32 %. Îíåçè,êîèòî ó÷àò â îáùîîáðàçîâàòåëíî ó÷èëèùå áÿõàñàìî 9,9 %. Íà êîíôåðåíöèÿ íà ÁÕÊ, ïðîâåäå-íà íà 03.11.2009 ã. íîâèÿò ïðåäñåäàòåë íà ÄÀÇÄè íîâèÿò ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî îáÿñíè-õà, ÷å äàííèòå çà òîâà êîëêî äåöà îò äîìîâå ñåîáó÷àâàò ñå ðàçìèíàâàò äðàñòè÷íî â äâåòå âå-äîìñòâà.

Ïðèîáùàâàùî îáðàçîâàíèå

Ïðåç ÿíóàðè 2009 ã. áå ïðèåòà Íàðåäáà No.1çà îáó÷åíèåòî íà äåöà è ó÷åíèöè ñúñ ñïåöèàëíèîáðàçîâàòåëíè ïîòðåáíîñòè, êîÿòî ñå ðàçðà-áîòâàøå ïðåç 2007 ã. è 2008 ã. îò ðàáîòíà ãðóïà âÌèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî ñ ó÷àñòèåòî

íà íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè. Íàðåäáàòàïðèçíàâà íåîáõîäèìîñòòà îò îñèãóðÿâàíå íàïñèõîëîãî-ïåäàãîãè÷åñêà ïîäêðåïà íà äåöàòàñúñ ñïåöèàëíè ïîòðåáíîñòè, îïðåäåëÿ îáó÷å-íèåòî â ñïåöèàëíè ó÷èëèùà êàòî âúçìîæíîñò,äîïóñòèìà ñàìî ,,ñëåä èç÷åðïâàíå íà âñè÷êèâúçìîæíîñòè çà èíòåãðèðàíî îáó÷åíèå“, äî-ïóñêà áîãàòà âúçìîæíîñò çà âêëþ÷âàíå íà ðàç-ëè÷íè ñïåöèàëèñòè â îáó÷åíèåòî è âúâåæäà ñú-áèðàíåòî íà äàííè è èçãîòâÿíå íà ñòàòèñòèêà.Íàðåäáàòà îáà÷å íå äàâà äåôèíèöèÿ íà ïîíÿ-òèåòî ,,„âúçìîæíîñòè çà èíòåãðèðàíî îáó÷åíèå“,íå ïðåäâèæäà ñïåöèàëíè ïðîãðàìè è ïîñîáèÿçà îáó÷åíèå íà äåöàòà ñ óìñòâåíè èëè ìíîæåñ-òâåíè óâðåæäàíèÿ è íå ðåãëàìåíòèðà ïîäðîá-íî ìåõàíèçúì çà ñúáèðàíåòî/îáðàáîòâàíåòî íàäàííè çà äåöàòà ñúñ ñïåöèàëíè ïîòðåáíîñòè,êîéòî áè ãàðàíòèðàë àäåêâàòíî ïëàíèðàíå èîñèãóðÿâàíå íà ðåñóðñ çà îáó÷åíèåòî èì. Åê-ñïåðòíèòå êîìèñèè â ðåãèîíàëíèòå èíñïåêòî-ðàòè ïî îáðàçîâàíèå îòíîâî íå ñà çàäúëæåíèäà ïðåöåíÿâàò ïåðèîäè÷íî îáðàçîâàòåëíèòåïîòðåáíîñòè íà äåöàòà è òîâà çàòðóäíÿâà îáðà-çîâàíèåòî äà îòãîâîðè íà ðåàëíèòå èì èíäè-âèäóàëíè ïîòðåáíîñòè. Èçáîðúò íà ðîäèòåëèòåäà çàïèøàò äåòåòî ñè â îáùîîáðàçîâàòåëíî ó÷è-ëèùå ìîæå äà áúäå ñòåñíåí äî íåðàçóìåí ìè-íèìóì, ïîðàäè òîâà, ÷å ó÷èëèùàòà, â êîèòîèìà ðåñóðñíî îñèãóðÿâàíå ñà íåäîñòàòú÷íî íàáðîé, íå ñà èçâåñòíè ïóáëè÷íî è íÿìà ãàðàí-öèè, ÷å ðàçïîëàãàò ñ äîñòàòú÷åí ðåñóðñ, çà äàïîåìàò íåîãðàíè÷åí áðîé äåöà. Íàðåäáàòà íåâíàñÿ íîâè ðàçïîðåäáè îòíîñíî ïðîôåñèîíàë-íîòî îáó÷åíèå è êâàëèôèêàöèÿ íà äåöà ñ óìñò-âåíè óâðåæäàíèÿ, êîèòî äà ñúîáðàçÿâàò èíòå-ðåñèòå/âúçìîæíîñòèòå íà äåöàòà, êàêòî è íóæ-äèòå íà ïàçàðà íà òðóäà, êîåòî îòíîâî îáðè÷àäîðè äåöàòà ñúñ çàâúðøåíî ïðîôåñèîíàëíî îáó-÷åíèå íà áåçðàáîòèöà è ñîöèàëíà èçîëàöèÿ. Äå-öàòà îò äîìîâå çà äåöà ñ óìñòâåíè óâðåæäàíèÿñà äèñêðèìèíèðàíè îò íàðåäáàòà, ñïîðåä êîÿ-òî òå áè òðÿáâàëî äà ó÷àò ñàìî â ïîìîùíè ó÷è-ëèùà.  íàðåäáàòà ëèïñâà è ðàçäåë, îïðåäåëÿùïàðàìåòðèòå íà ïîäêðåïÿùàòà ñðåäà îòíîñíîäåöàòà ñ óìñòâåíè çàòðóäíåíèÿ, ëèïñâà ðåãëà-ìåíòèðàíå íà ðåàëíà âúçìîæíîñò çà ïðîôåñèî-íàëíî îáó÷åíèå è îïèñàíèå íà äåéíîñòèòå çàðåñóðñíî ïîäïîìàãàíå íà äåöà è ó÷åíèöè ñ óì-ñòâåíè óâðåæäàíèÿ, êîèòî ñïåöèàëíèòå ó÷è-ëèùà ìîãàò äà îñúùåñòâÿâàò.

 Áúëãàðèÿ âñå îùå íå ôóíêöèîíèðà áàçàäàííè çà âñè÷êè äåöà ñúñ ñïåöèàëíè îáðàçîâà-òåëíè ïîòðåáíîñòè. Äîêàòî òàêàâà áàçà äàííèíå ñúùåñòâóâà è äàííèòå â íåÿ íå ìîãàò äà áú-äàò ñðàâíÿâàíè ñ äàííèòå íà ÄÀÇÄ è ÌÒÑÏ,íå áè ìîãëà äà ñå èçãðàäè äîñòîâåðíà ïðåäñòà-âà çà îñèãóðÿâàíåòî íà ïðàâî íà îáðàçîâàíèåíà âñÿêî äåòå ñ óâðåæäàíå ñïîðåä èíäèâèäóàë-íèòå ìó ïîòðåáíîñòè è äà ñå ñúäè çà êà÷åñòâî-òî íà òîâà îáðàçîâàíèå. Ïðåç äåêåìâðè 2009 ã.

38 Âæ. ïî-ïîäðîáíî: ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿïðåç 2008 ã., äîêëàä íà ÁÕÊ, ìàðò 2009 ã.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010 35

39 Ðåøåíèå No. 937 îò 08.12. 2009 ã. íà Ìèíèñòåðñêè ñúâåòçà ðàçïðåäåëåíèå íà äåéíîñòèòå, ôèíàíñèðàíè ÷ðåç îáùèí-ñêèòå áþäæåòè, íà ìåñòíè è äåëåãèðàíè îò äúðæàâàòàäåéíîñòè çà îïðåäåëÿíå íà ñòàíäàðòè çà ôèíàíñèðàíå íàäåëåãèðàíèòå îò äúðæàâàòà äåéíîñòè ïðåç 2010 ã. , ïðè-ëîæåíèå 5, êúì ò.4., äîñòúïíî íà: http://www.mon.bg/opencms/export/sites/mon/left_menu/budget/reshenieMS937_8-12-2009_pril5.pdf.

Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåò çà ïúðâè ïúò ðåøè äàîòïóñíå ïî 194 ëâ. íà äåòå ñ óâðåæäàíå, êîåòîñå îáó÷àâà èíòåãðèðàíî â îáùîîáðàçîâàòåëíîó÷èëèùå ñ ðåñóðñíî ïîäïîìàãàíå.

Ñîöèàëíè óñëóãè çà äåöà îò äîìîâå -äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ

Ïðåç 2009 ã. íàé-íàêðàÿ áå çàòâîðåí Äîìúòçà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ â ñ. Ìîãèëèíî. Îò âñè÷êèïëàíèðàíè øåñò ìàëêè äåòñêè êúùè çà äåöàòàîò Ìîãèëèíî åäíà (çà øåñò äåöà) çàïî÷íà íàôóíêöèîíèðà ïðåç îêòîìâðè 2008 ã. â ãð. Ðóñå èòî ñ íåäîñòàòú÷íî ôèíàíñèðàíå, à äðóãà áå îò-êðèòà îòíîâî â Ðóñå ïðåç ñåïòåìâðè 2009 ã. âÄîìà çà ìåäèêî-ñîöèàëíè ãðèæè çà äåöà îò 0äî 3 ã. Òðåòàòà ñúùî áå èçãðàäåíà è ãîòîâà çàåêñïëîàòàöèÿ êúì ñåïòåìâðè 2009 ã. âúâ Âàðíà.Ïðåç ñåïòåìâðè 2009 ã. áå îáÿâåíî è çàïî÷íàëî-òî çàêðèâàíå íà Äîìà çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ â ñ.Ãîðíà Êîçíèöà, êîåòî ãëàâíî ñå èçâúðøâà îòôîíäàöèÿ ,,Ñèéäúð“ è îáùèíèòå Áîáîâ äîë èÊþñòåíäèë. Òî îòíîâî áå ñúïúòñòâàíî ñ ìíî-æåñòâî ïðîáëåìè íà äúðæàâíî íèâî. Çà ñúæà-ëåíèå, îáùåñòâåíàòà äèñêóñèÿ íà ïðîáëåìèòåíà äåöà â äîìîâå íå äîâåäå äî ôîðìèðàíå íàÿñíà, äúëãîñðî÷íà è êîîðäèíèðàíà ïîëèòèêàíà ïðàâèòåëñòâîòî. Ìåäèèòå ïîêàçàõà ìíîãîá-ðîéíè ðåïîðòàæè çà ñìúðò, ôèçè÷åñêî è ñåê-ñóàëíî íàñèëèå íà äåöà â äîìîâå. Âúïðåêè òîâàáúëãàðñêàòà ïðîêóðàòóðà, ñåçèðàíà îò Áúëãàð-ñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò äà íàïðàâè ïðîâåðêèâúâ âñè÷êè äîìîâå çà äåöà ñ óâðåæàíèÿ, íå óñ-ïÿ äà îòêðèå íèêàêâè äîêàçàòåëñòâà çà èçâúð-øåíè ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó äåöà. Ïðåç ñåïòåì-âðè ÁÕÊ çàâåäå èñê çà äèñêðèìèíàöèÿ ñðåùóïðîêóðàòóðàòà ïî òîçè ïîâîä.

Ðåôîðìà â ñîöèàëíèòå äîìîâå çà äåöà

Ïðåç 2009 ã. ïðîäúëæàâàøå äà ëèïñâà ÿñíî-òà îòíîñíî ðåôîðìèðàíåòî è ïðåñòðóêòóðèðà-íåòî íà äåòñêèòå äîìîâå. Óâåëè÷åíàòà ïðåç þëè2008 ã. ñ 50 % äúðæàâíà ãîäèøíà èçäðúæêà íàäåöàòà â äîìîâåòå çà äåöà, ëèøåíè îò ðîäè-òåëñêà ãðèæà íà âúçðàñò 7-18 ã., áå äîïúëíè-òåëíî ïîâèøåíà ñ îùå ïî îêîëî 750 ëâ. íà äåòåïðåç 2009 ã., à â äîìîâåòå çà äåöà ñ óâðåæäà-íèÿ óâåëè÷åíàòà ïðåç 2008 ã. èçäðúæêà ñúùîíàðàñòíà ïðåç 2009 ã. ñ îêîëî 800 ëâ. íà äåòå.Ïðåç 2010 ã. òàçè òåíäåíöèÿ íå ñå çàïàçâà è

Âúðõó èçãîòâÿíåòî íà òîçè äîêëàä ðà-áîòèõà: Ìàðãàðèòà Èëèåâà, ÅìèëÊîåí, Ñëàâêà Êóêîâà, Êðàñèìèð Êú-íåâ, Þëèàíà Ìåòîäèåâà, ÀíòîàíåòàÍåíêîâà, Ñòàíèìèð Ïåòðîâ, ÈëèàíàÑàâîâà, Äàíèåëà Ôúðòóíîâà. Íàïèñ-âàíåòî íà îòäåëíè ÷àñòè ïîäïîìîãíàõàÃåîðãè Âîéíîâ, Ãàáðèåëà Ãúëúáîâà èÅëåíà Êðúñòåâà, Ãëàâà 9 îò äîêëàäà åîñíîâàíà íà èíôîðìàöèÿ îò ÏðîãðàìàÄîñòúï äî èíôîðìàöèÿ. Ãëàâà 15 îòäîêëàäà å îñíîâàíà íà èíôîðìàöèÿ îòÁúëãàðñêè öåíòúð çà äæåíäúð èçñëåä-âàíèÿ.

ôèíàíñîâèòå ñòàíäàðòè ñà íàìàëåíè äî òåçèîò 2008 ã.39 Èçíåíàäâàùî îáà÷å îùå ïðåç 2009ã. ñå óâåëè÷èõà ñåðèîçíî ñòàíäàðòèòå çà ïî-ìîùíèòå ó÷èëèùà-èíòåðíàòè (çà äåöà ñ óì-ñòâåíè óâðåæäàíèÿ), ñîöèàëíî-ïåäàãîãè÷åñêè-òå èíòåðíàòè è âúçïèòàòåëíèòå ó÷èëèùà-èí-òåðíàòè çà äåöà, èçâúðøèëè ïðîòèâîîáùåñòâå-íè ïðîÿâè, êàòî çà ïîñëåäíèòå ñòàíäàðòúò å8837 ëâ. çà 2009 ã. è 9220 ëâ. çà 2010 ã. Î÷åâèäíà åïîäêðåïàòà, êîÿòî äúðæàâàòà îêàçâà íà èíñòè-òóöèèòå çà äåöà, âúïðåêè íàëîæèëîòî ñå ðàç-áèðàíå, ÷å òå ñå îòðàçÿâàò íåãàòèâíî íà ôè-çè÷åñêîòî, ïñèõè÷åñêîòî è åìîöèîíàëíîòîðàçâèòèå íà äåöàòà. Âñå îùå íÿìà åäèííà ïî-ëèòè÷åñêà âîëÿ çà çàêðèâàíå íà äåòñêèòåèíñòèòóöèè è ðàçâèâàíå íà óñëóãè è ôîðìèíà ïîäêðåïà íà ñåìåéñòâàòà.

Ïðàâèòåëñòâîòî âñå îùå íå å èçãðàäèëî èìåõàíèçúì çà äîñòîâåðíî îò÷èòàíå íà áðîÿ äå-öà (ñ òåõíèòå èíäèâèäóàëíè õàðàêòåðèñòèêè),êîèòî ïîëçâàò èíñòèòóöèîíàëíè óñëóãè â äî-ìîâå èëè â èíòåðíàòíè ñïåöèàëíè ó÷èëèùà,íî ïðîäúëæàâà äà ôèíàíñèðà ñ åäèíåí äúðæà-âåí ôèíàíñîâ ñòàíäàðò âñè÷êè äåòñêè èíñòè-òóöèè â ñòðàíàòà, êàòî çà äîìîâåòå çà ìåäèêî-ñîöèàëíè ãðèæè (ïîä÷èíåíè íà Ìèíèñòåðñò-âîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî) äîðè âñå îùå íÿìàòàêúâ. Ñúùî òàêà ïðàâèòåëñòâîòî âñå îùå íåîò÷èòà êîëêî äåöà ñå íàñòàíÿâàò è êîëêî äåöàíàïóñêàò äåòñêèòå èíñòèòóöèè âñÿêà ãîäèíà ñöåë äà èçìåðè ðåàëíàòà äåèíñòèòóöèîíàëèçà-öèÿ. Ñúáèðàíåòî è ñðàâíÿâàíåòî íà èíôîðìà-öèÿ îò ðàçëè÷íèòå âåäîìñòâà, îòãîâîðíè çà äå-öàòà â èíñòèòóöèè, å èçêëþ÷èòåëíî òðóäíî ïî-ðàäè íåïðîçðà÷íèÿ è íååäèíåí ïîäõîä íà âñÿêîîò òÿõ ïðè îò÷èòàíå íà äåéíîñòòà èì è âîäèäî ïðîòèâîðå÷èâè èçâîäè.

36 ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010

Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåòÑîôèÿ 1504, ï.ê. 146, òåë/ôàêñ: (02) 943 48 76

åë. ïîùà: bhc@bghelsinki.org, http://www.bghelsinki.org