บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ผวจยไดทาการรวบรวมขอมล เอกสารทใชประกอบในการดาเนนการวจยสาหรบการศกษาทาความเขาใจเพอใหเกดประสทธภาพในการวจย โดยจดออกเปนหมวดหมดงน

แนวคดและทฤษฎทเกยวของกบการวจยแนวคดทฤษฎระบบการวจยเชงปฏบตการอยางมสวนรวมการสงเกตแบบมสวนรวมพอประมาณเทคนควธการสมภาษณแนวคดทฤษฎกระบวนการประชาพจยหลกวชาทเกยวของกบการวจยและพฒนาหลกวชาวจยยทธศาสตรการพฒนาแนวคดทฤษฎเกยวกบการมสวนรวมแนวความคดเกยวกบการพฒนาสงคมแนวความคดเกยวกบองคการและการจดการแนวความคดเกยวกบการบรหารจดการแนวความคดเกยวกบการตลาด

งานวจยทเกยวของกบการวจย

แนวคดและทฤษฎทเกยวของกบการวจย

1. ทฤษฎระบบทฤษฎระบบ (Systems Theory) เฉลยว บรภกด ( 2548 ,หนา 2/28-2/37) ไดสรางทฤษฎระบบ

ขนโดยศกษาแนวความคดเชงระบบ (systems concepts) และการคดเชงระบบ (systems thinking)

12

กบไดศกษาทฤษฎทางพทธธรรม 3 ทฤษฎ คอ อทปปจยตา ปฏจจสมปบาท และไตรลกษณ ตลอดเวลา 30 ป ทไดศกษาและเฝาสงเกต “ สงจรง ” หรอ “ Reality ” ในเอกภพน (The Universe) แลวนามาคดทบทวนประมวลและสงเคราะหเขาดวยกน สรปเปนแนวความคดเชงทฤษฎอนมแนวคดประเดนตาง ๆ ทเกยวของกบทฤษฎระบบ ดงน

1.1 ภาพโดยรวมของทฤษฎระบบทฤษฎระบบ มแนวคดทเชอวาเอกภพแหงน (The Universe) เปนหนงหนวยระบบ

ซงมคณสมบตตาง ๆ คอ1.1.1 เปนหนวยทางาน1.1.2 มขอบเขต1.1.3 มผลผลต1.1.4 มกระบวนการ1.1.5 มปจจยนาเขา1.1.6 มบรบท1.1.7 มผลยอนกลบ1.1.8 ประกอบขนจากหนวยอนระบบจานวนหนง1.1.9 เปนหนวยอนระบบหนงของหนวยอภระบบ1.1.10 มจดเรมตนและจดสนสดบนมตเวลา1.1.11 มทมา ทอย และทไป

นาคณสมบตทงหลายมาประกอบเขาดวยกนเปนแผนภาพเดยว จะไดรปแบบเปนโครงสรางทางความคด (conceptual Framework) ของหนงหนวยระบบ (a system unit) ดงในภาพประกอบท 2.1

13

โครงสรางทางความคดทแสดงคณสมบตของหนงหนวยระบบ

ภาท

) กระบวนการหรอ Process(P) ผลผลตหรอ Output(O)

ปจจยนาเขาหรอ Input(I

พประกอบท 2.1 คณสมบตของหนงหมา : เฉลยว บรภกด (2548, หนา 4/4)

I1=I2=I3=

In=

O1=O2=O3=

On=

CCC

C

P1 =P2=P3=

Pn=

นว

บ1=2=3=

n=

ผลยอนกลบหรอFeedback (F)

ผลยอนกลบหรอFeedback (F)

ยระบบ

รบทหรอ Context (T)

ขอบเขตหรอBoundary (B)

14

1.2 เปนหนวยทางานคณสมบตของการ “ เปนหนวยทางาน ” (being a working unit) ในทนหมายความวา

หนวยนมไดหยดนงเฉย แตเปนหนวยทางานบางอยางตามลกษณะทหนวยระบบนนถกสรางขนมาเพอใหทางาน ซงลกษณะงานเหลานบางอยางมนษยกไมอาจรไดหรอเขาใจไดเสมอไป เชน มนษยไมรวาเอกภพถกสรางขนมาโดยอะไร หรอโดยผใด เพอใหทางานอะไร แตมบางหนวยทมนษยสามารถรบรได เชน เรารวาคณะกรรมการสอบคดเลอกของโรงเรยนถกสรางขนโดยอาจารยใหญ เพอทาการสอบคดเลอกนกเรยนเขาโรงเรยน เปนตน

1.3 มขอบเขตมคณสมบตของการ “ มขอบเขต ” (having boundary) ในทนหมายความวา มเสนเขตแดน

ลอมรอบเนอทของหนวยน ซงแบงแยกเนอทของหนวยนออกจากหนวยอน ทาใหหนวยอน ๆ เหลานนมสภาพเปน “ บรบท ” ของหนวยน เชน ผวหนงและปลายเสนผมของคนเปนแนวแบงเขตแดนซงแยกคนหนงออกจากสงภายนอก

1.4 มผลผลตมคณสมบตของการ “ มผลผลต ” (having product) ในทนหมายความวา หนวยระบบน

ใหผลผลตบางอยาง อนเปนผลมาจากการทางานของหนวยระบบ ผลผลตดงกลาวอาจมมากกวาหนงรายการกได และแตละรายการเมอหลดออกมาจากหนวยระบบแลว กจะเลอนไหลไปเปนปจจยนาเขาของหนวยระบบอนทเปนบรบทของหนวยระบบนตอไป

1.5 มกระบวนการคณสมบตของการ “ มกระบวนการ ” (having process) คอหนวยระบบนมกระบวนการ

ทางานทมลกษณะเปนแบบแผนชดเจน และมความคงทในหวงเวลาหนง สามารถสงเกตไดและประเมนได กระบวนการทางานน คอ การนาปจจยนาเขาตาง ๆ มาทาปฏกรยาตอกนจนบงเกดเปนผลผลตของหนวยระบบ กระบวนการอาจจะมหลายขนตอน และแตละขนตอนมลกษณะเปนหนวยระบบในตวเองอกดวย คอ มคณสมบตทกขอของหนวยระบบ

1.6 มปจจยนาเขาคณสมบตของการ “ มปจจยนาเขา ” (having input) ในทนหมายความวา หนวยนไดรบ

บางสงบางอยางเขามาในหนวยระบบ เพอนาไปเขากระบวนการและแปลงรปเปนผลผลต ปจจยนาเขาเหลานไดมาจากผลผลตของหนวยระบบอน ๆ ซงเปนบรบทของหนวยน มขอควรสงเกต คอ หนวยระบบทเปนสงมชวตสามารถคดเลอกปจจยนาเขา แตหนวยระบบทไมมชวตจะไมสามารถคดเลอกนาเขาดวยตวเอง เวนไวแตถกวางเงอนไขหรอโปรแกรมไวลวงหนาโดยผสรางหนวยระบบนน

15

กจกรรมการคดเลอกปจจยนาเขา หรอการปรบกระบวนการภายในไดชอวาเปนการสงผลยอนกลบภายใน (Internal Feedback)

1.7 มบรบทคณสมบตของการ “ มบรบท ” (having context) ในทนหมายความวามหนวยระบบอน ๆ

จานวนหนงทอยนอกเสนเขตแดนของหนวยน ซงใหปจจยนาเขาแกหนวยน และรบเอาผลผลตของหนวยน หนวยอน ๆ เหลานนเมอรวมกนแลว เรยกวาบรบทของหนวยน การทผลผลตถกสงผานบรบทแลวมผลกระทบไปถงปจจยนาเขาขนตอไป เชนน ไดชอวาเปนการสงผลยอนกลบภายนอก (external feedback)

1.8 มผลยอนกลบคณสมบตการ “ มผลยอนกลบ ” (having feedback)ในทน คอ การทผลผลตตามขนตอน

ตางๆจากการทางานของหนวยระบบถกสงใหมผลกระทบไปถงขนกอนหนานนถาผลดงกลาวถกสงผานบรบทภายนอก ไดชอวาเปนการสงผลยอนกลบภายนอก (external feedback) และถาเปนการสงผานภายในขอบเขตของหนวยระบบเองเรยกวา การสงผลยอนกลบภายใน (internal feedback)

1.9 ประกอบขนจากหนวยอนระบบจานวนหนงคณสมบตของการ “ ประกอบขนจากหนวยอนระบบจานวนหนง ” (being composed

of a number of system units) ในทนหมายความวา หนวยระบบนเมอนามาวเคราะหแยกแยะหาสวนประกอบ จะพบวาประกอบดวยอนระบบยอย ๆ จานวนหนง หนวยอนระบบดงกลาวไดแก ปจจยนาเขาแตละรายการ กระบวนการทางานแตละรายการ และผลผลตแตละรายการ ซงลวนมคณสมบตเปนหนวยระบบในตวเองทงสน

1.10 เปนหนวยอนระบบหนงของหนวยอภระบบหนงคณสมบตของการ“ เปนหนวยอนระบบหนงของหนวยอภระบบหนง ” (being a subsystem

unit of a suprasystem unit) ในทนหมายความวา หนวยระบบนเปนสวนยอยของหนวยอภระบบอกหนวยหนงซงมขนาดใหญกวาหนวยน หนวยอภระบบดงกลาวนอกจากประกอบขนจากหนวยอนระบบนแลว ยงประกอบดวยหนวยอนระบบอน ๆ อกจานวนหนง หนวยระบบทเปนสมาชกหรอสวนประกอบทงหลายเหลาน จะทางานประสานกนเพอผลผลตของแตละหนวยอนระบบรวมกนสงผลใหเปนผลผลตรวมของหนวยอภระบบ

1.11 มจดเรมตนและจดสนสดบนมตเวลาคณสมบตของการ “ มจดเรมตนและจดสนสดบนมตเวลา ” (having starting point and

ending point on time dimension) ในทนหมายความวา หนวยระบบนเกดขน ณ เวลาหนงเวลาใดแลวดาเนนไประยะเวลาหนง จนสนสดความเปนหนวยระบบ โดยทบรรดาอนระบบ

16

ของหนวยระบบนแยกสลายจากกนมได ทางานรวมกนเพอใหเกดผลผลตรวมของหนวยระบบนอกตอไป บรรดาหนวยอนระบบทแยกสลายจากกนแลวนน ตางหนวยกตางแยกยายกนไปเปนปจจยนาเขาของหนวยระบบอน ๆ ในบรบทหรอในอภระบบตอไป

1.12 มทมา ทอย และทไปคณสมบตของการ “ มทมา ทอย ทไป ” (having past condition, present condition,

and future condition)ในทนหมายความวา หนวยระบบแตละหนวยยอยกอกาเนดมาจากเหตการณใดเหตการณหนงกอนหนาน และมาปรากฎดงสภาพในปจจบนแลวกจะถงเวลาในอนาคตทเปนไปสสภาพอน การกอกาเนดกดและการดารงอยกดตลอดจนการเปนไปในอนาคตกดลวนมาจากการกระทาของเหตปจจยทเปนธรรมชาต หรอเหตปจจยทเปนการกระทาของมนษย หรอทงสองประการผสมกน เชน หนวยครอบครวถกสรางขนโดยการกระทาของมนษย แตสตวเซลลเดยวถกสรางขนโดยการกระทาของธรรมชาต เปนตน

1.13 การจาแนกประเภทของหนวยระบบหนวยระบบตาง ๆ อาจจาแนกไดเปน 4 ประเภท คอ

1.13.1 หนวยระบบประเภทกายภาพ1.13.2 หนวยระบบประเภทชวภาพ1.13.3 หนวยระบบประเภทสงคมภาพ1.13.4 หนวยระบบประเภทเนอผสม

ตวอยางของหนวยระบบประเภทกายภาพ เชน รถยนตวงไดเองโดยไมมคนขบ หนวยระบบประเภทชวภาพ เชน ตวคน หนวยระบบประเภทสงคมภาพ เชน คนตงแตสองคนขนไปซงจะเดนทางไปดวยกนโดยรถยนต หนวยระบบประเภทเนอผสม ไดแก รถยนตคนหนงซงมคนขบและคนโดยสาร กาลงแลนไปสจดหมายปลายทางทหนงทใด

การกระทาใด ๆเกยวกบหนวยระบบหนง ๆถาไมคานงวาหนวยระบบนนมลกษณะพเศษประการใดบาง อาจกอความผดพลาดเสยหายไดโดยเฉพาะหนวยระบบประเภทชวภาพและหนวยระบบประเภทสงคมภาพตลอดจนหนวยระบบเนอผสม ซงมลกษณะยดหยนและเปลยนแปลงไดงาย ขนอยกบความรสกและการตดสนใจของผทเกยวของในหนวยระบบนน ๆ ดงเชน คนไขทรบซองยามาจากมอแพทยแลวแพทยนกวาคนไขจะกนยาตามทกาหนดให แตคนไขบางคนแอบทงยาไปโดยไมบอกแพทยกม แพทยจงตองแปลกใจวาทาไมอาการไขยงไมทเลา

17

1.14 ตวอยางการใชทฤษฎระบบเพอพจารณาการพฒนาเมอนาแนวคดเชงระบบมาเปนเครองมอทางความคดสาหรบเพงมอง “ การพฒนา ”

เพอคนหาความหมายเชงปฏบตของ “ การพฒนาทยงยน ” ทาใหเรามองเหนประเดนตาง ๆ ชดเจนขนมากเมอเทยบกบการเพงมองโดยไมใชแนวความคดเชงระบบ

ภาพประกอบท 2.2 หนวยระบบของการพฒนาทมา : เฉลยว บรภกด (2548, หนา 4/10)

“ การพฒนา ” คอ การสรางความเจ(input) และกระบวนการ (process) ทจะกอใหเก

“ การพฒนาทยงยน ” คอ การพฒนาทตลอดระยะเวลาทคาดหวง อนเนองมาจากสามาใหยงยนอยได ปจจยนาเขาและกระบวนการ จะดารงระดบของปจจยนาเขาและกระบวนการม

1. หาแหลงธรรมชาตทสามารถใหระยะเวลาทคาดหวง เชน พลงงานจากดวงอาทต

) )

ท

หนวยระบบของการพฒนาทยงยน

P1

P2

Pn

I1

I2

In

ทยงยน

รญซงเปนผลผลตดผลผลตนนสามารถดารงระดบรถดารงระดบของจงถอไดวาเปนตวแดงนปจจยนาเขา และย นาจากภเขา เ

O1

O2

On

ปจจยนาเขา(I

กระบวนการ(P) ผลผลต(O

มาจากบรบท

(output) โดยใชปจ

การสรางผลผลตใหยงปจจยนาเขา และกระปรตนของความยงยน

กระบวนการอยางเพยงงนจากกองทนถาวร เ

ไปสบรบ

ผลผลตวนไปเปนปจจยนาเขา

จยนาเขา

ยนอยไดบวนการ

วธการท

พอตลอดปนตน

18

2. จดสรรผลผลตของหนวยระบบการพฒนาอนนน ใหหวนกลบไปใชปจจยนาเขา เชน ชาวนาแบงผลผลตขาวเปลอกสวนหนง ไวใชเปนเมลดพนธสาหรบรอบการทานาครงตอไป และแบงรายไดจากการขายผลผลตสวนหนงไวใชในการปรบปรง หรอดารงกระบวนการทางาน เชน เพอใชในการศกษาหาความรเกยวกบการผลตและการตลาด เปนตน

“ ยทธศาสตรการพฒนา ” หมายถง แผนการอนชาญฉลาดสาหรบจะดาเนนการสงหนงสงใด โดยอาศยหลกวชาและขอมลสภาพจรงทเหมาะสม

“ ยทธศาสตรการพฒนา ” เมอแสดงในแนวความคดเชงระบบ จะปรากฎดงแสดงในภาพประกอบท 2.3

ภาพประกอบท 2.3 ภาพเชงระบบของยทธศาสตทมา : เฉลยว บรภกด (2548, หนา 4/11)

ภาพเชงระบบของยทธศาสตรการพฒนา

เป

ศ

2.3ทรพยากรในบรบท

ง

1.3 ปญหาเปา

2.2 วธการ

2.4.1 ระบบทางานท 1

2.4.n ระบบทางานท n

P

าา

1 ปญหาทกขรอน

โดยอาศยทฤษฎ,หลกวช

2.1าหมายของยทธาสตร

รการพฒนา

า,เทคนควธ,ขอม

1.2 ปญหาสบเนอ

I

O

1.4 ปญ

ลทเกยวข

1. ปญห

2. ยทธศาสตรการพฒน

หาปจจย

อง

19

ภาพประกอบท 2.3 แสดงวา ยทธศาสตรการพฒนา คอ ชดของกจกรรมการดาเนนงาน (กลองหมายเลข 2) ซงมทศทางมงสการแกปญหา (กลองหมายเลข 1) โดยเลงทปญหาเปา (วงหมายเลข1.3)

หมายเลขตาง ๆ ในภาพประกอบ แสดงลาดบความคดเพอสรางยทธศาสตรการพฒนา สวนลกศรแสดงทศทางทสงหนง ๆ จะนาไปสหรอกอใหเกดสงอน ๆ ตามมา

การคนควาวจยเพอสรางและทดลองยทธศาสตรการพฒนา ควรเรมตนดวยการวจยแบบ non experimental เพอคนหาปญหาเปาและเพอกาหนดยทธศาสตรเชงสมมตฐานกอน ขนตอไปควรทาการวจยแบบ “ experimental ” โดยใชแผนแบบการทดลอง (experimental design) ทเหมาะสมกบกรณนน เพอพสจนวายทธศาสตรทไดสรางขนนนใชการไดจรง ๆ

ภาพปรทมา :

จากมม

ตวอยางลกษณะเชงระบบของสถานศกษาแหงหนง

ผเรยนผสอนหลกสผสราผใหบระเบยความผบรหปจจย

ปจจยนาเขา (I)

ะกอบท 2.4 ตวอยางลกษณะเฉลยว บรภกด (2548, หนา 4/1

เปนทนาสงเกตวาเหตการณมองของทฤษฎระบบดงทแสดง

= I1

= I2

ตร = I3

งหลกวชา = I4

รการสนบสนน = I5

บและเงอนไข = I6

เปนสถาบน = I7

ารสถานศกษา = I8

อน ๆ = In

P1= P2= P3= P4= P5= P6= P7= P8= Pn=

กระบวนการ (P)

เชงระบบของสถานศกษา5)

ทางการศกษาทเกดขนในสถานศในแผนภาพท 2.4 เปนเหตการณ

การเรยนการสอนการใชหลกสตรการสรางหลกวชาการใหบรการสนบสนนการใชระเบยบตาง ๆการดารงสถาบนการบรหารการศกษาอน ๆ

OOOOOOOOO

ผลผลต (O)

กษาแตละแหง เมอพจารณาทปจจยนาเขารายการตาง ๆ

1= ผเรยนเกงขน2= ผสอนเจรญขน3= หลกสตรพฒนาขน4= หลกวชาเจรญขน5= ผใหบรการเจรญขน6= ความสอดคลองตามระเบยบ7= ความเปนสถาบนดารงอยได8= ผบรหารเจรญขน9= ผลผลตอน ๆ ดขน

20

กระทาปฏกรยาตอกนเกดเปนผลผลตรายการตาง ๆ มใชเปนเหตการณทปจจยนาเขาแตละรายจะกอใหเกดผลผลตไดโดยลาพง เชน การทผเรยนจะจบการศกษาเปนคนเกงขนกตองอาศยปจจยนาเขาอน ๆ มาทาปฏกรยาตอกนดวย

ผบรหารสถาบนแมจะถกจดวาเปนปจจยนาเขารายการหนง ในบรรดาปจจยนาเขาทงหลาย แตการกระทาหนาทของผบรหารอาจแตกตางจากบคลากรอนเมอเขาสขนกระบวนการทางาน คอ ผบรหารจะเขาไปมบทบาทแทรกซมอยในทก ๆ กระบวนการทางานของปจจยอน ๆ ตามสดสวนทเหมาะสม เชน ในการเรยนของเดก ในการสอนของคร ในการใชและปรบปรงหลกสตร ในการสรางหลกวชา ในการใหบรการสนบสนน ในการใชระเบยบตาง ๆ ในการดารงสถาบน และอน ๆ ทกกระบวนการทเกดขนในสถาบนแหงนน ดงนนผลผลตของผบรหารจงแทรกซมอยในทก ๆ ผลผลตของสถาบนเชนเดยวกน

2. การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research : PAR)(องอาจ นยพฒน, 2548, หนา 339)

เปนรปแบบการวจยทเกดจากการบรณาการ ผสมผสานแนวคดระหวางการวจยแบบมสวนรวม (Participatory Research) หรอ PR กบการวจยเชงปฏบตการ (Action Research) หรอ AR เขาดวยกน การวจยเชงปฏบตการรปแบบน ถอวาเปนแนวทางหรอกลยทธในการสบคนหาความรความจรงทางพฤตกรรมศาสตรและสงคมศาสตรแบบใหม โดยมจดเนนอยทการมสวนรวมระหวางนกวจยในฐานะผเชยวชาญจากภายนอก และบคคลทปฏบตงานในหนวยงาน องคกร หรอชมชน ในฐานะผมสวนเกยวของ หรอมสวนไดสวนเสยกบปญหาการวจยทเกดขนจรงในสถานทดงกลาว ผลการศกษาวจยทคนพบหรอสรรคสรางขนในรปของความรเชงปฏบตการทไดจากการสบคนแบบมสวนรวมระหวางมมมองของคนใน (emic View) และคนนอก (etic View)จะถกนาไปใชสาหรบปรบปรงแกไขปญหาทเกดขนอยางทนทวงท ตามความหมาย โดยนยนจะพบวา การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (PAR)และการวจยเชงปฏบตการ (AR) มความหมายใกลเคยงกนคอนขางมาก กลาวคอ มองคประกอบหลกรวมกน 3 ประการ ไดแก การสบคนหาความรความจรงหรอการวจย (inquiry or research) การมสวนรวม (participation) และการลงมอดาเนนการเปลยนแปลงใด ๆ (action) องคประกอบทง 3 ประการ นมความสาคญยง ถาสวนใดสวนหนงขาดหายไปกระบวนการวจยจะไมเรยกวา เปน PAR

สภางค จนทวานช (2547,หนา 68-72)ไดกลาวถงลกษณะทแตกตางกนของการวจยทงสองวาการวจยเชงปฏบตการ (Action Research) หมายถง กระบวนการทผวจยไดเลอกกจกรรมอยางใดอยางหนงทเหนวาดเหมาะสมตามความรความเขาใจของผวจย มาดาเนนการปฏบตเพอทดลองวา

21

ใชไดหรอไม ประเมนดความเหมาะสมในความเปนจรง ควบคมแนวทางปฏบตการ แลวนาผลมาปรบปรงปฏบตการเพอนาไปทดลองใหมจนกวาจะไดผลเปนทพอใจ นาไปใชและเผยแพรไดแตในการวจยแบบมสวนรวม (Participatory Action Research) ขอมลทไดจากการวจยทกขนตอนเปนสงทชมชนหรอชาวบานรวมรบรและใชประโยชนดวย ชาวบานเปนผรวมกาหนดปญหาของชมชนและลทางแกไขปญหา ชาวบานเปนผตดสนใจและยนยนเจตนารมณทจะแกไขปญหาเหลานน กระบวนการวจยดาเนนไปในลกษณะการแลกเปลยนความคดเหนระหวางชาวบานกบผวจย เพอใหไดขอสรปเปนขน ๆ อาจกลาวไดวา กระบวนการสงเคราะหขอสรปมลกษณะเชงวภาษวธ (dialectic)ชาวบานกจะคอย ๆ เรยนรตวเอง ดวยวธการวจยแบบมสวนรวมนขอมลทไดจะมความชดเจนสะทอนความคดอานของชาวบานตลอดจนนสยใจคอ ความตองการและแบบแผนการดาเนนชวตของเขาอยางไรกตามขอมลเหลานอาจไมนาไปสการปฏบตการโดยตรงกได

ในการวจย PAR ผวจยถอวาชาวบานเปนผรดเทา ๆ กบนกวจย หรอนกพฒนาในการกาหนดปญหา และการเลอกปฏบตการใด ๆ กตามทจะนาไปสการพฒนาคณภาพชวต ปญหาของการวจยจงเรมจากชาวบานดวย ไมใชจากสมมตฐานของผวจยหรอนกพฒนาฝายเดยว จะเหนวาทงสามฝาย คอ ชาวบาน นกวจย นกพฒนา ตางกมบทบาทเทาเทยมกนในการรวมกาหนดปญหาและเลอกแนวทางปฏบตการ การวจยนจะเปนการผสมผสานระหวางความรเชงทฤษฎและระเบยบวธของนกวจย เปาหมายและวตถประสงคของนกพฒนา และความตองการกบความรอบรของชาวบาน

ในแงของวธวจย การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม ใชวธการเชนเดยวกบการวจยเชงคณภาพเปนสวนใหญเรมตงแตการเขาสนามและสรางความสมพนธ การสงเกต การสมภาษและการวเคราะห ซงจะเนนการมสวนรวมของฝายชาวบานนอกไปจากฝายนกวจยดวย แตการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม มขนตอนมากกวาการวจยเชงคณภาพ เพราะตองมการปฏบตหรอกจกรรมเพมเขามาตลอดจนการตดตาม และปรบปรงแกไขกจกรรมนน อยางไรกดกระบวนการในการทากจกรรมและการตดตามยงคงใชวธการเชงคณภาพเชนกน โดยมหลกการทใชในการเกบรวบรวมขอมลดงน

หลกการพนฐานของการเกบรวบรวมขอมลคณภาพ องอาจ นยพฒน (2548,หนา153-156) ไดกลาวถงเกณฑประเมนคณภาพในการเกบรวบรวมขอมลหลกฐาน และผลการศกษาวจยเชงคณภาพโดยรวมทสาคญ คอ ความถกตอง/เชอถอได (trustworthiness) ซงประกอบดวย

2.1 ความวางใจ (credibility)เปนเกณฑประเมนวาขอมลหลกฐานและผลการศกษาวจยทไดตรงกบความเปนจรง (truth value) ทสรรคสรางขนมาจากชมชนและสงคม (social construction)

22

ตามการรบรของบคคล หรอกลมบคคลผใหขอมลสาคญ (key informant)หรอไม อยางไร นอกจากนการทนกวจยสามารถพรรณนาถอยคา ถายทอดความรความจรงอนหลากหลายตามมมมองของผใหขอมลไดอยางครบถวนและสอดคลองกน แสดงวานกวจยสามารถเกบรวบรวมและการตความหมายขอมลหลกฐานทไดจากภาคสนามเปนไปอยางวางใจได การเพมความวางใจของขอมลเชงคณภาพ กระทาไดดงน

1. การขยายเวลาศกษาในภาคสนามยาวนานขน (prolonged and persistentfieldwork) การเขาไปศกษาวจยในภาคสนามเปนระยะเวลายาวนาน คอ ปจจยสาคญอยางยงทชวยใหนกวจยมโอกาส “สมผส” สภาวการณตาง ๆ ทเกดขน และ “เขาถง” สภาพความเปนจรงทเกยวของกบประเดนคาถามการวจยทตองการสบคนหาคาตอบไดมากยงขนเปนผลใหมนใจไดวาขอมลหลกฐาน และผลของการศกษาวจยทสรรคสรางขนจากขอมลหลกฐานทเกบรวบรวมไดจากสนาม สามารถสะทอนความเปนจรงอนหลากหลาย (multiple realities) ทเกดขนในชมชนหรอสงคม

2. การตรวจสอบถกตองโดยบคคลผเกยวของ (member checks) เปนวธการใหบคคลผเกยวของหรอเปนสมาชกในกลมผใหขอมลหลกฐานตาง ๆ ในภาคสนามวจย (audience members) ตรวจสอบความถกตองครบถวนของขอมลหลกฐาน และผลการศกษาวจยทสรรคสรางขนอยางตอเนองตลอดกระบวนการแสวงหาความรความจรง ทงทกระทาอยางเปนทางการและไมเปนทางการ เชน การรองขอบคคลผใหสมภาษณตรวจสอบความถกตอง และครบถวนของขอมลทจดหรอบนทกได และการประชมรวมกบกลมบคคลผใหขอมลสาคญ เพอรองขอใหแสดงทศนะตอขอมลหลกฐานทเกบรวบรวมไดวา สามารถสะทอนสภาพความเปนจรงทเกดขน ตามการรบรของกลมผใหขอมลไดอยางถกตอง ครบถวน และเพยงพอหรอไม เพยงใด

3. การตรวจสอบโดยกลมเพอนนกวจย (peer examination) เปนวธการรองขอใหบคคลผเปนเพอนนกวจยดวยกนใหรายละเอยด วพากษวจารณแสดงขอคดเหนหรอตงขอสงเกตใด ๆ เกยวกบขอมลหลกฐานรวมทงหวสรป กลมหวขอสรป และแบบแปลนอนเปนแกนสาระทวเคราะหไดจากขอมลหลกฐานทเกบรวบรวมไดจากสนามการวจย เพอกระตนเตอนและกากบบทบาทนกวจยใหทาการเกบรวบรวม และวเคราะหขอมลโดยปราศจากอคต หรอความลาเอยงใด ๆ และเพอตรวจสอบสมมตฐานชวคราว (working hypothesis) ตาง ๆ ทอาจเผยขนภายในใจของนกวจยในระหวางเกบรวบรวมขอมลในภาคสนาม เปนผลใหการดาเนนกจกรรมวจยดงกลาวในภาคสนามใหเปนไดดวยความถกตองเหมาะสม

23

4. การเชอมโยงแบบสามเสา (Triangulation) เปนวธการทสะทอนใหเหนวาขอมลหลกฐานและผลการวจยทอาศยการตความหมายของขอมลหลกฐาน ทเกบรวบรวมไดมความวางใจไดวามความถกตองตรงกบความเปนจรงทสรางสรรคขน ในทางปฏบตวธการนกระทาไดโดยใชวธการเกบรวบรวมขอมลจากหลากหลายแหลง (data triangulation) หลากหลายวธ (methodological triangulation) และโดยนกวจยหลากหลายคน (investigator triangulation) ดงรายละเอยดในภาพประกอบท 2.5 การตรวจสอบความวางใจดวยวธการนชวยใหนกวจยสามารถเขาถง ขอเทจจรง (fact)หรอปรากฏการณตาง ๆ ทเกยวของกบคาถามการวจยตามประเดนยอย ๆ ทแยกแยะจากหวขอปญหาหรอโจทยการวจยทตองการสบคนหาคาตอบไดอยางละเอยดครบถวน และลมลกมากยงขน

การใชแหลงขอมลตางกน การใชวธการตางกน การใชนกวจยตางกน

ภาพประกอบททมา : องอาจ

และผลการศกสมผล (logicaรองรอยสนบสการทศนแบบเมอทาการวจยกบขอมลหลก

ข

แหลง ก

แหลง

2.5 กนยพฒน

2.2 ควษาวจยทl) มนคงนน (doสรรคสรแบบเดยฐานทเกบ

แหลง ค

ารตรวจสอบความไววา (2548, หนา 156)

ามเชอใจ เปนเกณฑปรสรรคสรางขนจากกระบว (stable) สามารถตดตาcumented) หรอไมเพยงางนยม ใหความสาคญวซา (replication) นอยรวบรวมไดเปนสาคญ

วธการ 1

วธการ 2

งใจดวย

ะเมนวาขนการแสมตรวจสใด ควาในประเกวาประ ดงนน

วธการ 3

วธการเชอมโยงแบบส

อมลหลกฐาน ทรวบวงหาความรความจรงอบได (traceable) มเอมวางใจตามฐานคตเชงดนการไดผลของการวเดนการไดผลของการศ ผลการศกษาวจยทได

นกวจย A

ามเสา 3 ร

รวมไดจากดาเนนไปอกสาร แลปรญชาขอจยทมลกษกษาวจยทจากการต

นกวจย C

นกวจย B

ปแบบ

ภาคสนาม ยางสมเหตะหลกฐานงกระบวนณะคงเดม สอดคลองความหมาย

24

ขอมลหลกฐาน โดยนกวจยจะตองดาเนนไปอยางเชอใจไดวามลกษณะเชอมโยง หรอเกยวเนองกบขอมลหลกฐานทเกบรวบรวมไดจากภาคสนาม (chain of evidence) เชนเดยวกบการเกบรวบรวมประจกษพยานหลกฐานตาง ๆ ในกระบวนการสบสวนคดอาชญากรรมของตารวจเพอใชประกอบการทาสานวนคดสงฟองศาล ถาตารวจสามารถเกบรวบรวมหลกฐานไดเชอมโยงกบเวลาและเหตการณทเกดขนอยางสมเหตสมผล จะมผลใหสานวนทสงฟองศาลมความ “ หนกแนน ” หรอม “ นาหนก ” เปนทนาเชอได การเพมความเชอใจของขอมลหลกฐาน และผลการวจยเชงคณภาพ กระทาไดดงน

2.2.1 การตรวจสอบรองรอย (audit trail) เปนการตรวจสอบขอมลหลกฐานตาง ๆเพอสบคนหารองรอยทแสดงใหเหนวา มความเชอมโยงระหวางเนอหาสาระของประเดนคาถามการวจย ขอมลหลกฐานและผลการวเคราะหขอมลหลกฐาน เพอตอบประเดนคาถามวจย กนอยางสอดคลองกลมกลน และมความหมาย หรอไมเพยงใด เอกสารหลกฐานทควรตรวจสอบรองรอย ไดแก

2.2.1.1 แหลงขอมลหลกฐานและการบนทกขอมลหลกฐานจากการเกบ รวบรวมในภาคสนาม

2.2.1.2 การวเคราะห และตความหมายเพอลดขนาดขอมลหลกฐาน 2.2.1.3 การกอรปหรอสรรคสรางความรความจรงขนใหม และบทสรปท

ไดจากการสงเคราะห2.2.1.4 บนทกเกยวกบกระบวนการและระเบยบวธแสวงหาความรความจรง 2.2.1.5 เอกสารหลกฐานบงชมลเหตจงใจ2.2.1.6 สารสนเทศทเกยวของกบการสราง และพฒนาขอคาถามใน

แบบสมภาษณและการสงเกตการณการตรวจสอบรองรอยของสงเหลาน กระทาในลกษณะเดยวกบการตรวจสอบ

เกยวกบการเงน (fiscal audit) ทนกตรวจสอบบญช “ มออาชพ ”เปนผใหความรบรองความถกตองแทจรงของบญช (account authentication) ในทนการตรวจสอบรองรอยทาไดโดยใหมผเชยวชาญทเกยวของกบหวขอปญหาวจยทสนใจแสดงบทบาทเปน “ ผตรวจสอบภายนอก ” และมนกวจยคอยชวยอานวยความสะดวกในกระบวนการตรวจสอบ เชน คอยตอบคาถาม หรอแสดงเอกสารหลกฐานตาง ๆ ใหแกผตรวจสอบภายนอก เมอกระบวนการตรวจสอบเอกสารหลกฐานสนสดลง ผเชยวชาญจะประเมนวากระบวนการแสวงหาความรความจรงทกขนตอน สามารถใหความเชอใจไดหรอไมเพยงใด จากการพจารณารองรอยขอมลหลกฐานสาคญทงหมดทเกยวของ

25

2.2.2 การตรวจสอบโดยศกษาจากทศนะของนกวจย (investigator’s position)เปนการตรวจสอบทาท หรอจดยนของนกวจยทมตอกระบวนการแสวงหาความรความจรง ซงประกอบดวย

2.2.2.1 หวขอปญหา หรอโจทยการวจย 2.2.2.2 กระบวนทศนในการแสวงหาความรความจรง 2.2.2.3 แนวคดทฤษฎทใชเปนกรอบอางอง 2.2.2.4 ระเบยบวธการแสวงหาความรความจรง 2.2.2.5 การเลอกตวอยาง และวธการเกบรวบรวมขอมลหลกฐาน2.2.2.6 การวเคราะหและตกรอบความหมายขอมลหลกฐานเพอในการปฏบต

นกวจยควรเปดเผยจดยนทางทศนะของตนเองทมตอประเดนขางตน ดวยการอธบายไวในรายงานการวจย ทงนเพอใหผเชยวชาญในฐานะผตรวจสอบภายนอกนกวจยคนอนๆตลอดจนผอานรายงานการวจยทวไป ไดใชเปนขอมลหลกฐานประเมนความเชอใจ

2.2.3 การเชอมโยงแบบสามเสา (triangulation) วธการนนอกจากจะใชสาหรบตรวจสอบความวางใจของขอมลหลกฐาน และผลการวเคราะหขอมลหลกฐานทเกบรวบรวมได รวมทงการดาเนนงานวจยในขนตอนอน ๆ แลว ยงสามารถนามาใชในการตรวจสอบความเชอใจไดอกดวย โดยเฉพาะอยางยงวธการเชอมโยงแบบสามเสาทใชวธเกบรวบรวมขอมลแตกตางกน(Merriam, 1998, หนา 156 )

2.3 ความรบรอง (conformability) เปนการตรวจสอบทแสดงใหเหนวาผลของ การศกษาวจยไมใชเปนสงทแตงเตมหรอสรางสรรคขนมาจากอารมณ ความรสกหรอจนตนาการใด ๆ ของนกวจย กลาวโดยหลกการแลว นกวจยสามารถทาการตรวจสอบการใหความรบรองไดโดยการอธบายหรอแสดงเอกสารหลกฐานสาคญประกอบการอธบายในรายงานการศกษาวจยคออะไร และกระบวนการสงเคราะหขอมลหลกฐานการวจยทนาไปสขอสรปผลของการศกษาวจยดงกลาว มลกษณะเปนอยางไร ถาสามารถแสดงรายละเอยดเกยวกบประเดนหลกตามทระบนไดอยางชดเจน แสดงวาขอมลหลกฐาน และผลของการศกษาวจยมคณภาพสมควรใหการรบรอง หรอยนยนไดวาการดาเนนงานวจยทง 2 ขนตอน เปนสงทถกตองตามความเปนจรง และหลกวชา ไมใชเกดจากจนตนาการทเลอนลอยของนกวจย ในทางปฏบตการตรวจสอบการใหความรบรองมกนยมกระทารวมกบการตรวจสอบความเชอใจ เชน ใชวธการตรวจสอบรองรอยเพอตดตามสบเสาะ จากหลกฐานรอยรอยตาง ๆ ทเกดขนจากการทาวจย เชน สมดบนทกการสงเกตการณในภาคสนาม (field note) และใบสาเนาถอดเสยงถอยคาสมภาษณ (interview triangulation)

26

3. การสงเกตแบบมสวนรวมพอประมาณ (moderate participation) (องอาจ นยพฒน,2548, หนา 169-174)

เปนการสงเกตการณทนกวจยปรบบทบาทของตนเอง ใหสมดลระหวางการเปนผสงเกตการณ และการเปนผเขารวมทมความสมพนธอนดกบสมาชกคนอน ๆ ทอยในชมชนทเขาไปศกษาวจย มความผสานบทบาทระหวางการเปนนกวจยในฐานะบคคลภายนอกชมชน และการเปนสมาชกชมชนในฐานะบคคลภายในชมชนเขาดวยกนอยางเหมาะสม ดวยการเขาไปสงเกตการณ และมปฏสมพนธรวมกบสมาชกคนอน ๆ ผานทางการทากจกรรมของชมชนบางประการ เชน การทนกวจยขออนญาตผบรหารโรงเรยนแหงหนง เขาไปทาการสอนเดกทความบกพรองทางสตปญญาเรยนรวมชนกบเดกปกต

3.1 ประเภทของสงทตองการสงเกตการณ นกวจยอายรสกสบสนไมทราบวาจะสงเกตการณสงใดดเพราะขอบเขตบรบทของสงทตองการสงเกตการณกวางขวาง และมความซบซอน รายการของสงทนกวจยจะตองสงเกตการณ สามารถจาแนกไว 6 ประเภท ดงน

3.1.1 สถานท / บรบทแวดลอมทางกายภาพ (physical setting / context) ไดแก การสงเกตสภาพแวดลอมทางกายภาพโดยทวไปวา มสภาพลกษณะเปนอยางไร มวตถสงกอสราง ทรพยากรและเทคโนโลยอะไรบางทอยในสถานทสงเกตการณ มการจดแบงพนทเปนสวนตาง ๆ อยางไร และมสภาพลกษณะของอาณาบรเวณโดยรอบสถานทสงเกตการณเปนอยางไร

3.1.2 ผมสวนรวม (participants) ไดแก การพรรณนาวาใครเปนผมสวนรวมในฉาก (scene) หรอสถานททาการสงเกตการณ และผมสวนรวมมจานวนกคน รวมทงมบทบาทอยางไร อะไรเปนสาเหตทาใหบคคลเหลานนเขามารวมกลมกนได ใครเปนผนาททาใหเกดการรวมกลม ใครบางทไมไดอยในฉากททาการสงเกต และใครควรเปนผไดรบการคาดหมายวาจะอยในฉากและอะไรคอลกษณะทเกยวของรวมกนของผมสวนรวมในสถานททาการสงเกตการณ

3.1.3 แบบแผนการกระทาและปฏสมพนธ (activities and interactions) ไดแกการสงเกตวา มการกระทา หรอพฤตกรรมอะไรบางทเกดขนอยางเปนกระบวนการตอเนองจนเปนแบบแผน เชน คานยม และขนบธรรมเนยมในการอบรมเลยงดบตรหลานของผสงอาย สมาชกของชมชนมปฏสมพนธกนอยางไร อะไรคอบรรทดฐาน หรอกฎเกณฑทเปนโครงสรางยดเหนยวแบบแผนการกระทา และปฏสมพนธของสมาชกของชมชนทนกวจยเขาไปสงเกตการณ

3.1.4 การสนทนา (conversation) ไดแก การสงเกตการณเกยวกบเนอหาสาระทอยในถอยคาสนทนาระหวางบคคลในฉาก หรอสถานททาการศกษาวจยวาคออะไร มใครสนทนากบใคร มใครเปนผพด หรอสงสารออกไป มใครเปนผฟง หรอรบสาร รายละเอยดทอยในถอย

27

คา วล หรอประโยค รวมทงบทสรปในการสนทนาคออะไร และมความหมายอยางไร ตลอดจนจงหวะการพด การนงเงยบ และอากปกรยาตาง ๆ ในขณะสนทนาเปนอยางไร

3.1.5 ปจจยแฝงเรน (subtle factors) ไดแกแบบแผนการกระทาทงทเกดขนอยางเปนทางการ และไมไดวางแผนไว ความหมายโดยนยทแฝงอยในถอยคา หรอสานวนทางภาษา และสญลกษณใด ๆ ทปรากฏบนสงประดษฐทางวฒนธรรม (artifact) และการสนทนาทไมใชถอยคาสานวนภาษา เชน การแตงกาย และรองรอยชแนะตาง ๆ

3.1.6 พฤตกรรมของนกวจย (your own behavior) เนองจากนกวจยเปนเพยงสวนหนงของฉากททาการสงเกตการณ ดงนนนกวจยจะตองสงเกตการณบทบาทของตวนกวจยเองวามสภาพลกษณะอยางไรขณะทาการสงเกตการณสงอน ๆทอยในฉาก นกวจยพดและทาอะไรบาง แนวคด หรอความเชออะไรบางทมอยในตวของนกวจย ขณะทาการสงเกตการกระทา พฤตกรรม หรอเหตการณทเกดขนในฉากสงเหลานจะตองไดรบการบนทกไวประกอบการสงเกตในภาคสนาม

3.2 กระบวนการในการสงเกตการณ กระบวนการเกบรวบรวมขอมลในภาคสนามสามารถจาแนกเปนขนตอนตาง ๆ ไดดงตอไปน

3.2.1 การเตรยมความพรอม เปนการเตรยมตวของนกวจยในสวนทเกยวของกบการศกษา สภาพลกษณะทางกายภาพของชมชนทเปนสถานทหรอสนามของการวจย รวมทงสภาพลกษณะทางสงคมของชมชนแหงนนอยางกวาง ๆ ซงสามารถกระทาโดยการศกษาแผนท หรอเอกสารทเกยวของกบชมชน เพอเปนประโยชนสาหรบการเดนทาง และการปรบตวใหกลมกลนเขากบสภาพชมชน นอกจากนในกรณทนกวจยเกบรวบรวมขอมลในรปของคณะทางาน นกวจยจะตองจดประชมเพอทาความเขาใจกบผรวมงานในประเดนเกยวกบจดมงหมาย และคาถามการศกษาวจย วธการสงเกตและบนทกขอมลหลกฐาน ตลอดจนการนดหมาย การแบงภาระงานรบผดชอบและปรกษาหารอในระหวางการเกบรวบรวมขอมลหลกฐานสาหรบในกรณทสมาชกบางคนมประสบการณ และทกษะในการเกบรวบรวมขอมลหลกฐานในภาคสนาม โดยใชวธการสงเกตการณนอย นกวจยจะตองจดฝกอบรม เพอเพมพนทกษะในการสงเกตการณ

3.2.2 การเขาสและการสรางความคนเคยกบบรบทของสถานทศกษาวจย เปนการดาเนนงานในขนตอนแนะนา หรอแสดงตวกบตวอยางผใหขอมล หรอบคคลทเกยวของกบการศกษาวจยรจก และรบทราบบทบาทของตนเอง หรอสมาชกคนอนในคณะทางานอยางชดเจน นกวจยตองพยายามสรางความคนเคยกบอาคารสถานท รบรบรรยากาศทงกายภาพ และจตภาพภายในอาณาบรเวณสถานทศกษาวจยและทอยโดยรอบ รวมทงสรางสมพนธภาพอนดกบบคคลหรอกลมบคคลทใหขอมล โดยพยายามทาความเขาใจ และ “ อาน ” ความรสกนกคดผานทางอากปกรยาของบคคลเหลานน

28

3.2.3 การสงเกตการณและการบนทกขอมล นกวจยควรเรมตนขนตอนสงเกตการณและบนทกขอมลการสงเกตการณเมอสงตาง ๆ ในสนามหรอสถานทศกษาวจยดาเนนไปตามสภาวการณปกตดงทเคยเปนมากอนทนกวจยจะเขามาทาการศกษาวจย โดยนกวจยควรคานงถงหลกการสงเกตการณ และการบนทกผลการสงเกตการณทสาคญ ดงน

3.2.3.1 มลกษณะเจาะจงตรงกบจดมงหมายของการศกษาวจยเปนหลก พรอมกบมความยดหยนตอการสงเกตการณสงอน ๆ เมอเหนวาสงนนมความสาคญและเกยวของกบประเดนคาถาม และหวขอปญหาการวจย

3.2.3.2 พยายามแยกความรสกลาเอยง หรออคตสวนตว นกวจยจะตองพยายามแยกความรสกออกจากบคคล กลมบคคล หรอสงทประสงคสงเกตการณเทาทจะเปนไปได เพอใหขอมลหลกฐานของการสงเกตการณทไดรบมความถกตอง / เชอถอได

3.2.3.3 สงเกตการณและบนทกขอมลหลกฐานอยางละเอยด นกวจยจะตองสงเกตการณและบนทกขอมลหลกฐานอยางละเอยดลมลก และครอบคลมครบถวนประเดนคาถามการวจยทตองการแสวงหาคาตอบ

3.2.3.4 บนทกขอมลทไดจากการสงเกตการณอยางทนทวงท นกวจยควรบนทกผลการสงเกตการณเกบไวเปนหลกฐานอยางทนทวงทเมอมเหตการณทเกยวของกบประเดนทสนใจเกดขนเพอหลกเลยงการบดเบอน หรอความคลาดเคลอนเกดขนจากการลมเลอน ซงในทางปฏบตนกวจยอาจกระทาไมได เชน เมออยตอหนาบคคลทตองการสงเกต หรอเหตการณทตองการสงเกตเกดขนรวดเรวมาก ในกรณนนกวจยอาจจดบนทกเฉพาะคาสาคญ (key word) ในกระดาษบนทกแผนเลก ๆ เพอเตอนความจา และรบทาการบนทกอยางละเอยดทนทเมอมโอกาสเหมาะสมเพอปองกนการลมเมอเวลาผานไปนาน นอกจากนควรจดบนทกสภาพลกษณะของบรบททางดานกายภาพ และสงคมประกอบเหตการณทเกดขนเสมอ เชน วาดแผนผง หรอถายภาพอาณาบรเวณททาการสงเกตการณ พรอมทงระบตาแหนงทนาวจยทาการสงเกตการณ อยางไรกตามนกวจย จะตองไมใชเวลายาวนาน และรบกวนสภาพความเปนปกตของสงตาง ๆ ทตองการสงเกตการณมากเกนไป

3.2.3.5 จดสรรเวลาสงเกตการณและบนทกผลการสงเกตการณเหมาะสมนกวจยไมควรสงเกตการณโดยปราศจากการบนทก หรอทาการบนทกผลการสงเกตการณนอยมาก หรอมงเนนบนทกขอมลจนทาการสงเกตการณไมครอบคลมครบถวน หรอสญเสยโอกาสพบเหนเหตการณทสาคญไปอยางนาเสยดาย

29

3.2.3.6 เกบผลการสงเกตการณจากภาคสนามอยางปลอดภย นกวจยตองเกบรกษาสมดบนทกผลการสงเกตการณไวในทปลอดภยตอการเขาถงไดงาย จากบคคลอน ๆ และควรถายสาเนาเกบไวอยางนอยจานวน 2 ชด เพอปองกนการสญหายหรอฉกขาด

3.2.4 การตรวจสอบคณภาพของขอมลผลการสงเกตการณ เปนการตรวจสอบคณภาพของขอมลผลการสงเกตการณทบนทกได วามความวางใจและความเชอใจไดมากนอยเพยงไร ซงกระทาไดหลายวธ เชน การปรกษาและพดคยกบบคคลอน ๆ เชน กลมเพอนกวจยทสงเกตการณดวยกน หรอตวอยางผใหขอมลสาคญ (key informant)ในเรองทกาลงศกษา การตรวจสอบดวยวธการเหลานอาจชวยใหมองเหนขอบกพรองในขอมลทไดทาการบนทกได และยงปองกนความคลาดเคลอนทอาจเกดขนจากการสงเกตการณ หรออาจใชวธการสงเกตการณซาเพอเปรยบเทยบผลของ การสงเกตการณวามความสอดคลองกนหรอไม

3.2.5 การถอนตวออกจากสถานทศกษาวจย นกวจยควรเตรยมตวออกจากสถานทศกษาวจย ในระยะกอนทการเกบรวบรวมขอมลหลกฐานจะสนสดลง เพอกลาวลาตวอยางผถกสงเกตการณ รวมทงบคคลอน ๆ ทอานวยความสะดวกในการศกษาวจยและชวยคลคลายความรสกผกพนทางอารมณระหวางนกวจยและบคคลอนอยางเหมาะสม และความรสกดตอกนควรจะยงคงอยตอไปภายหลงจากทนกวจยลาจากไปแลว

4. เทคนควธการสมภาษณ (องอาจ นยพฒน , 2548, หนา 174 – 176) เปนวธการเกบรวบรวมขอมลหลกฐาน โดยใชการสนทนาหรอการเจรจาโตตอบอยางม

จดมงหมายระหวางบคคล 2 ฝาย คอ นกวจยในฐานะผสมภาษณและตวอยางผใหขอมลหลกฐานการวจยในฐานะผถกสมภาษณ ภายใตบรรยากาศของการมปฏสมพนธอนดระหวางกนและลกษณะการสนทนาเปนไปอยางยดหยน นอกจากนในระหวางทาการสมภาษณเพอเกบรวบรวมขอมลหลกฐานการวจย ตวอยางผใหขอมลหลกฐานการวจยมโอกาสรองขอใหนกวจยอธบายความหมายของคาถามทใชสมภาษณเมอมขอสงสยเกดขน ในขณะทนกวจยกสามารถซกถามรายละเอยดบางอยางเพมเตมได เมอเหนวาขอมลทไดรบยงขาดความชดเจนและความครอบคลมลมลกพอ การสมภาษณสามารถจาแนกการสมภาษณตามลกษณะโครงสรางของการสมภาษณได 3 ประเภท คอ

4.1 แบบมโครงสรางหรอแบบมมาตรฐาน (Structured/Standardized Interview) เปนการสมภาษณทมการวางแผนจดเตรยมชดคาถาม และวธการสมภาษณอยางเปนระบบ และ

30

ขนตอนลวงหนา มการดาเนนงานแบบเปนทางการภายใตกฎเกณฑ หรอมาตรฐานเดยวกน กลาวคอ นกวจยในฐานะผสมภาษณใชขอคาถามชดเดยวกนและมการเรยงลาดบกอนและหลงของขอคาถามเหมอนกน ซงการตงคาถามในลกษณะน ความจรงกคอ การสมภาษณโดยใชแบบสอบถาม (questionnaire – driven interview) เพราะคาถามทใชในการสมภาษณมทงคาถามทตองการคาตอบเฉพาะเจาะจง เชน คาถามทตองการขอมลทางดานชวสงคม (socio – demographic data) อาทเชน อาย อาชพ รายได และระดบการศกษา และคาถามทเปดโอกาสใหตอบไดตามความตองการ เชน ความคดเหน ทศนะ หรอขอเสนอแนะทมตอสงใด ๆ ลกษณะคาถามในการสมภาษณแบบนเปนไปในทานองเดยวกบขอคาถามปลายปด และคาถามปลายเปดทอยในแบบสอบถาม

4.2 แบบกงมโครงสราง (semi - structured interview ) เปนการสมภาษณทมการวางแผนการสมภาษณไวกอนลวงหนา อยางเปนขนตอนแบบเขมงวดพอประมาณ ขอคาถามในการสมภาษณเปนแบบมโครงสรางแนนอนตายตว โดยนกวจยตองทาการสมภาษณตองถามในกรอบทเตรยมมา และแบบมโครงสรางยดหยน โดยผสมภาษณสามารถตงคาถามขนเองในขณะทาการสมภาษณ โดยยดสาระสาคญของขอคาถามทจดเตรยมไวเปนแนวทาง เมอพจารณาเหนวาการตอบคาถามดงกลาว มความเหมาะสมกบสภาวการณในขณะนน และทาใหไดรบขอมลหลกฐานทมความละเอยดถกตอง และครอบคลมครบถวนในประเดนทตองการทราบ

4.3 แบบไมมโครงสรางหรอแบบไมเปนทางการ (unstructured / informal interview) เปนการสมภาษณทไมมการกาหนดกฎเกณฑเกยวกบคาถาม และลาดบขนตอนของการสมภาษณไวลวงหนา เพอสารวจสภาวการณเรยนร หรอทาความเขาใจเบองตน เกยวกบปรากฏการณ และบรบทแวดลอมทตองการศกษาวจย นกวจยสามารถตงขอคาถาม สาหรบใชสมภาษณในลกษณะไตสวน และตะลอมใหตวอยางผเขารวมในการวจย เปดเผยขอมลหลกฐานแทจรงและตรงกบประเดนทสนใจ ในทางปฏบตการเกบรวบรวมขอมลหลกฐานโดยใชสมภาษณประเภทน จะตองอาศยนกวจยทมประสบการณในการทางานวจยภาคสนาม และมทกษะในการสมภาษณเปนอยางด จงจะสามารถดาเนนการไดอยางเปนธรรมชาตและไดขอมลหลกฐานทมคณภาพโดยไมรบกวนความเปนสวนตวของตวอยางผใหขอมลหลกฐาน และความเปนปกตของบรบทในการวจยมากเกนไป

5. แนวคดทฤษฎเกยวกบกระบวนการประชาพจย(PR&D)การทาประชาพจยมหลกสาคญอย 7 อยาง(เสร พงศพศ, 2546,หนา 94-97) คอ

31

5.1 การรจกตวเอง รจกโลก มสตรตวเองวาเปนใคร สถานภาพอะไร รความแตกตางระหวางความจาเปนกบความตองการ รจดหมายของชวต รเทาทนสงคมและโลก โดยเฉพาะลทธบชาเงนและสงคมบาบรโภค ททาใหคนหลงไหลและวงไลตามกระแสการบรโภคนยมจนหลงทาง รจกยบยงชงใจกบสงเยายวน มชวตอยกบความเรยบงายพอเพยง รจกแสวงหาความสขภายในมากกวาภายนอกทผวเผนซงเปนเพยงการกลบเกลอนความทกขททบบถมอยภายใน มความจรงใจในการแสวงหาความหมายของชวต และความสขทแทจรง

5.2 การรจกรากเหงาและเอกลกษณของตน รจกประวตศาสตรของตนเอง มาจากไหน เมอไร อยางไร มวถชวตแบบไหน ประเพณวฒนธรรมอะไร คนทไมรจกรากเหงาของตนเองเปนคนไมมอดต คนไมมอดตเปนคนไมมอนาคต คนอนจะเปนผกาหนดอนาคตให ชวตเหมอนลกไกอยในกามอของผอนจะบบกตายจะคลายกรอด คนเชนนไมมเอกลกษณ ไมมความเปนตวของตวเอง ตดสนใจเองไมได ไมมความภมใจในตนเอง ในรากเหงาเผาพนธเพราะไมรจก ไมเคยสนใจ

5.3 การรจกศกยภาพและทน ศกยภาพหมายถงพลงภายในทยงไมพฒนา หรอยงพฒนาไมเตมท ศกยภาพนมทงทรพยากรตาง ๆ ในทองถนทคนมองขามหรอไมร ไมเขาใจเพราะไมคนหา ไมถามคนเฒาคนแกทอยในบาน ไมสนใจความรภมปญญาซงเปนทนทสาคญ ทน ซงไมไดหมายถงเพยงเงน แตหมายถงทรพยากร ผลผลต ความรภมปญญา ทนทางสงคมหรอความเปนพเปนนอง จารตประเพณ หลกธรรมคาสอน

5.4 การรรายรบ รายจาย หนสน ปญหา การทาบญชเพอใหรสถานภาพของตน เปนเรองทชาวบานอาจไมคนเคย แตวนนทสงคมเปลยนจากการทามาหาอยหากนมาหาเงนซออยซอกน ถาหากไมรสถานภาพของตนเองวารบเทาไร จายเทาไร หนเทาไร กไมมทางแกปญหาตาง ๆ ได เพราะไมอาจวางแผนไดวาจะมเงนเหลอเทาไร จะลดรายจายไดเทาไร จะทาอะไรทดแทน และจะเพมรายไดอยางไร รวมทงการเรยนรจกปญหาตาง ๆ ทลวนมความเชอมโยงกนหมด ไมวาปญหาทางเศรษฐกจ ปญหาสงคม ปญหาสงแวดลอมและปญหาสขภาพ

5.5 การเรยนรตวอยางความสาเรจของชมชนอน มหลายชมชนทไดเดนหนาไปกอน เคยมปญหาเหมอนกบชมชนอน ๆ แตแกไขปญหาของตนเองได หรออยางนอยกกาลงแกไขอยดวยความมนใจ ไปเรยนรจากชมชนเหลานเพอจะไดเขาใจวา พวกเขาเดนหนาไปกอนไดอยางไร ไมจาเปนตองเลยนแบบโครงการหรอกจกรรมตาง ๆ เพราะแตละชมชนมสภาพแวดลอมทแตกตางกน ควรเรยนรวธคดมากกวายดตดรปแบบจะไดแรงบนดาลใจ คอ ไดกาลงใจและปญญา ไดกาลงใจ

32

อยางเดยวไมพอ เพราะถาพบปญหาอปสรรคกาลงใจอาจจะหมด แตถาหากไดความรและปญญา แมจะพบปญหากอาจจะทอแตไมถอย พรอมทจะสตอจนประสบความสาเรจ

5.6 การวเคราะหขอมลชมชนและคนหาทางเลอกใหม นาขอมลทไดจากการสารวจวจยชมชนของตนเอง ขอมลทไดจากการไปเรยนรหรอดงานหรอไปศกษาจากเอกสารมา ขอมลทไดจากการระดมความคดจากคนในชมชน วาตองการใหชมชนของตนเองเปนอะไรในอนาคต แลวนามาหาทางเลอกใหม โดยกระบวนการทเรยกวาประชาพจย รวมแรงรวมใจ รวมไมรวมมอ รวมคดรวมทา เพอใหชมชนในอดมคตทคาดหวงไวเปนจรงใหได

5.7 รางแผนแมบทและทาประชาพจารณ ลงมอเขยนแผนแมบทชมชนจากขอมลเหลาน แผนแมบทเปนเครองมอเพอไปใหถงจดหมายปลายทาง หรอไปใหถงชมชนในอดมคตททกคนอยากเหน คอ ชมชนเขมแขงและพงตนเองได จากนนทาประชาพจารณเพอทกคนจะไดระดมพลงความคดและสตปญญาใหไดแผนชวตทดทสด และทกคนมสวนรวมจะไดรวมมอกนนาไปทาใหเปนจรง

6. หลกวชาทเกยวของกบการวจยและพฒนา (เฉลยว บรภกด, 2548,หนา3.2/38-3.2/39)การวจยและพฒนา (Research and Development) หรอเรยกโดยยอวา R & D นน

เปนกระบวนการแกปญหาหรอการบรรลเปาหมายโดยทาการวจยและทาการพฒนาควบคกนไปเปนลาดบขนตอน ดงแสดงในภาพประกอบท 2.6

33

ปญหาหรอความตองการทตองม R&D ขน DO

กจกรรมวจยสารวจและ ความรความเขาใจเกยวกบสภาพปญหาวเคราะหสภาพปญหา ขน R1

กจกรรมพฒนา ปญหาเปาทชดเจนคอการขาดแผนทมาจากความชดเจนของปญหาเปา การมสวนรวมของประชาชน ขน D1

กจกรรมวจยคนควา ไดขอความรวธแกปญหาเปาหลากหลายวธและลองผดลองถก ประชาพจยในการจดทาแผนชมชน ขน R2

กจกรรมพฒนาสงเคราะห แผนการหรอยทธศาสตรทสรางขนเปนขอความรใหไดยทธศาสตร สมมตฐาน ขน D2

กจกรรมวจยเพอทดลอง ขอสรปวายทธศาสตรนใชไดผลดตรวจสอบสมมตฐาน หรอตองปรบปรง ขน R3

กจกรรมพฒนาปรบปรงพฒนายทธศาสตร ไดยทธศาสตรทสมบรณ ขน D3

กจกรรมการจดสาธต ปญหาเปาทจดสาธตไดรบการแกไขหมดไปการแกปญหาเปา

ความรวธการแกปญหาเปาเผยแพรไปยงผชมการสาธต ขน D4

RA = Research Activity ; RO = Research Outcome ; DA = Development ActivityDO = Development Outcome ; ตวเลข = ลาดบท ; ลกศร = นาไปส

ภาพประกอบท 2.6 ลาดบขนตอนของกระบวนการวจยและพฒนาทมา : เฉลยว บรภกด (2548, หนา 3.2/38)

DOO

R1A

D4A

R1O

D1A

D2A

R3A

D1O

D4O1

R3O

R2A

D4O2

R2O

D2O

D3A D3O

34

7. หลกวชาการวจยยทธศาสตรการพฒนาการวจยยทธศาสตรการพฒนา หมายถง การนาเอายทธศาสตรการพฒนาทไดมาจากการคนหา

ครงแรกและมคณคาควรแกการตรวจสอบอกครง นาไปตรวจสอบอกครงหนงเพอใหแนใจวาเปนยทธศาสตรการพฒนาทใชไดดจรง

สามารถจาแนกรปแบบของการวจยยทธศาสตรการพฒนาไดเปน 8 รปแบบ โดยท 5 รปแบบแรกเปนการวจยยทธศาสตรโดยตรงและ 3 รปแบบหลง เปนการวจยยทธศาสตรการพฒนาโดยออม หรอจะเรยกวาเปนการเสรมยทธศาสตรการพฒนากได ดงน

รปแบบท 1 การวจยตรวจสอบยทธศาสตรการพฒนารปแบบท 2 การวจยปรบปรงยทธศาสตรการพฒนารปแบบท 3 การวจยถายโอนยทธศาสตรการพฒนารปแบบท 4 การวจยปรบใชยทธศาสตรการพฒนารปแบบท 5 การวจยสรางยทธศาสตรการพฒนารปแบบท 6 การวจยวเคราะหหรอประเมนความตองการพฒนารปแบบท 7 การวจยตรวจสอบหลกวชาหรอทฤษฎรปแบบท 8 การวจยวเคราะหหรอประเมนโครงการพฒนา

ในการวจยครงนผวจยเลอกใชรปแบบท 5 การวจยสรางยทธศาสตรการพฒนา ซงมขนตอนการดาเนนงาน ดงตอไปน

รปแบบท 5 การวจยสรางยทธศาสตรการพฒนา (เฉลยว บรภกด, 2548 , หนา 2/8)วตถประสงคของการวจยรปแบบน คอ เพอสรางยทธศาสตรขนมาใหมสาหรบใชพฒนา

ในประเดนปญหาซงไมสามารถนาเอายทธศาสตรทมอยกอนจากทอนถายโอนมาหรอนามาปรบใชได การสรางยทธศาสตรใหมตองอาศยหลกวชาประกอบ และเมอสรางเสรจกตองทาการทดลอง จนเปนทแนใจ ซงมขนตอนการดาเนนงานดงน

ขนท 1 การเลอกหนวยทองถนทมปญหาเชงพฒนา คอ ระบทตงของหนวยทองถนเพอระบทตงของทองถน ระบขอบเขตของหนวยทองถนและลกษณะปญหาทวไป

ขนท 2 การวเคราะหปญหาเชงพฒนา คอ สารวจและวเคราะหปญหาของทองถนเพอจะระบใหไดวาอะไรคอปญหาทกขรอน อะไรคอปญหาปจจย อะไรคอปญหาสบเนอง และควรแสดงดวยแผนภาพ

ขนท 3 การระบปญหาเปา คอ การเลอกประเดนปญหาขนมาจากผลการวเคราะหในขนท 2 ปญหาเปานผวจยเลอกตามทเหนวาอยในวสยทจะแกไดและถาแกไดแลวจะนาความคลคลายมาสทองถน ทาใหปญหาทกขรอนนอยลงแมจะไมหมดไป

35

ขนท 4 การสรางยทธศาสตรการพฒนา คอ การกาหนดแผนการดาเนนงานเชงยทธศาสตรเพอแกปญหาเปาม 3 ขน คอ

1. การกาหนดเปาหมายของยทธศาสตร2. การสรางหนวยระบบทางานของยทธศาสตร3. การจดทรพยากร

โดยในแตละขนตองกาหนดโดยคานงอก 2 ขนขางเคยงดวยเพอใหเกดความสอดคลองกน เชน การกาหนดเปาหมายตองคานงถงหนวยระบบ และทรพยากรจากนนจงเขยนเปนแผนภาพยทธศาสตรการพฒนาเตมรป โดยนาเอาผลของขนท 2, 3 มาแสดงรวมไวดวย เปนแผนภาพ ยทธศาสตรการพฒนาทพรอมจะนาไปทดลองในขนตอไป

ในงานวจยครงนผวจยไดเลอกตาบลแมทะ อาเภอแมทะ จงหวดลาปาง เปนหนวยทองถนทจะทาการพฒนา เนองจากมปญหาเชงพฒนา คอ ปญหาเกยวกบการดาเนนงานพฒนาทผานไมตอบสนองตอการแกไขปญหาและความตองการของชมชน (ปญหาทกขรอน) เนองจากขาดการมสวนรวมของชมชนในการรวมกนวเคราะหสภาพปญหา แสวงหาแนวทางในการพฒนาศกยภาพและทนในชมชนเพอนามาใชแกไขปญหาของชมชน (ปญหาปจจย) เปนผลทาใหการพฒนาไมสามารถดาเนนไปอยางราบรน ขาดความรวมมอจากประชาชน ประชาชนไมรสกเปนเจาของ ไมสนใจทจะตรวจสอบตดตามการดาเนนกจกรรมพฒนาตาง ๆ (ปญหาสบเนอง) ผวจยจงไดกาหนดเปาหมายของการสรางยทธศาสตรการจดทาแผนชมชนตาบลแมทะ เพอแกไขปญหาเปา ซงคอการทาใหตาบลแมทะมแผนชมชนเปนของตนเอง สาหรบใชในการดาเนนการพฒนาตาบล โดยใชกระบวนการจดเวทเรยนรชมชน 6 เวท (หนวยระบบทางาน) อาศย การมสวนรวมของชมชน ทนทมในชมชน องคกรปกครองสวนทองถน รฐ เอกชน (การจดทรพยากร)

8. แนวคดทฤษฎเกยวกบการมสวนรวมการมสวนรวม เปนการแสดงพฤตกรรมของบคคลหรอองคกรทรวมกนเพอพฒนาใน

ดานความร ปญญา ความสามารถ และเพอพฒนาทรพยากรสงแวดลอม รวมถงสงคมในภาพรวม เพอใหทราบแนวความคดและทฤษฎเกยวกบการมสวนรวมไดชดเจนยงขน จงจาเปนตองทราบในเรองตอไปน

8.1 ความหมายของการมสวนรวมองคการสหประชาชาต (United Nations, 1975, หนา 113) ไดใหความหมายของ

การมสวนรวมของประชาชนวา เปนกระบวนการทเกยวกบการกระทา และเกยวกบมวลชนในระดบตางๆ คอ เปนการกระทาโดยสมครใจเกยวกบจดประสงคทางสงคมและการจดสรรทรพยากร

36

สรย ตณฑศรสโรจน (2531, หนา 17) ใหความหมายของการมสวนรวมวาเปนการรวมมอปฏบตและรวมในการรบผดชอบรวมกนเพอใหเกดการดาเนนการพฒนาและเปลยนแปลงในทศทางทตองการและเพอใหบรรลเปาหมายทกาหนดไว

เกยรตศกด เรองทองด (2536, หนา 12) ใหความหมายของการมสวนรวมวาหมายถง การรวมกนคดแกปญหา การดาเนนงาน การรวมกนวางแผนรวมกนปฏบตงานในรปการเสยสละแรงงาน การบรจาคเงน วสดสงของ และรวมกนตดตามผลงานบารงรกษาสาธารณประโยชน โดยมการสวนรวมอาจจะแสดงออกของบคคลโดยตรง หรอโดยผานองกรคประชาชนในชมชน

สวรรณ คงทอง (2536, หนา 15) ไดสรปความหมายของการมสวนรวมวา หมายถง การทปจเจกบคล กลมคน หรอองคกร ประชาชน ไดรวมกนคดแกไขปญหาการดาเนนงาน และกจกรรมในชนชม โดยรวมกนวางแผนโครงการ รวมกนปฏบตงานในลกษณะการเสยสละแรงงาน เงนบรจาค วสดสงของรวมแบงปนผลประโยชน และรวมตดตามผลงานดวยความสมครใจ เพอพฒนาทรพยากรสงแวดลอม หรอชมชนใหบรรลตามเปาหมายทกาหนดไว

ตน ปรชญพฤทธ (2533, หนา 624) สรปไววา การมสวนรวม หมายถง การเขาไปเกยวของหรอการเขาไปมสวนมเสยงในการกาหนดนโยบายไปปฏบต ตลอดจนเขาไปพจารณาดผลกระทบของนโยบาย เพอนามาแกไขปรบปรงเปนนโยบายในครงตอไป

ตน ปรชญพฤทธ (2533, หนา 627) กลาววาการมสวนรวม หมายถงการเกยวของทางดานจตใจและอารมณ (mental and emotional involment) ของบคคลหนง ในสถานการณกลม (group situation) ซงผลของการเกยวของดงกลาว เปนเหตเราใจใหกระทาการให (contribution) บรรลจดมงหมายของกลมนน กบทงทาใหเกดความรสกรวมรบผดชอบกบกลมดงกลาวดวย นอกจากความหมายขางตนนแลว นรนดร จงวฒเวศย ไดสรปความหมายของการมสวนรวมไวอกนยหนงในรปของสมการดงน

การมสวนรวม = ความรวมมอ + การประสานงาน + ความรบผดชอบParticipation = Cooperation + Coordination + Responsibilityโดยใหความหมายของคาในสมการการมสวนรวม ไวดงนการรวมมอรวมใจ หมายถง ความตงใจของบคคลทจะมาทางานรวมกนเพอบรรล

วตถประสงคของกลมการประสานงาน หมายถง หวงเวลาและลาดบเหตการณทมประสทธภาพใน

การกระทากจกรรมหรอการงาน

ความรบผดชอบ หมายถง ความรสกผกพนในการกระทางาน และในการทาใหเชอถอ และไววางใจ

37

ตน ปรชญพฤทธ (2533, หนา 628) ไดใหความหมายของการมสวนรวมวา หมายถง การเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวมตดสนใจในกจการใด ๆ ทมผลกระทบถงตวประชาชน

จากความหมายทกลาวมาทงหมดนน สามารถสรปความหมายของการมสวนรวมไดวาการมสวนรวม หมายถง การทบคคลมสวนรวมในการคด การวางแผนการตดสนใจ การแกไขปญหาและมสวนรวมในการปฏบตการประการใดประการหนงหรอหลายประการ เพอแกไขปรบปรง วางแผน และประเมนผลงานนน ๆ

8.2 ขนตอนและลกษณะของการมสวนรวมขนตอนของการมสวนรวม นกการศกษาหลายทานไดเสนอแนะขนตอนของ

การมสวนรวม ไวดงนขนท 1 การมสวนรวมในการตดสนใจขนท 2 การมสวนรวมในการลงมอทาเองขนท 3 การมสวนรวมในการแบงปนผลประโยชนขนท 4 การมสวนรวมในการประเมนผล

ตน ปรชญพฤทธ (2533, หนา 634) ไดจาแนกการมสวนรวมไว 5 ขนตอน คอขนท 1 ขนกาหนดความตองการขนท 2 ขนวางแผนดาเนนงานขนท 3 ขนตดสนใจขนท 4 ขนดาเนนการขนท 5 ขนตดตามงาน

ตน ปรชญพฤทธ (2533, หนา 633) ไดกลาวถงการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาชนบทวา มอย 4 ขนตอน คอ

ขนท 1 การมสวนรวมในการคนหาปญหาและสาเหตของปญหาขนท 2 การมสวนรวมในการวางแผนขนท 3 การมสวนรวมในการลงทนและปฏบตงานขนท 4 การมสวนรวมในการตดตามและประเมนผล

38

จากแนวคดของนกการศกษาสรปไดวา ขนตอนของการมสวนรวมนนนกการศกษามความเหนแตกตางกน ทงนขนอยกบเกณฑของนกการศกษาทใชแบงมมมองของการมสวนรวมและงานทเกยวของกบการมสวนรวมนน ๆ

จากขอสรปดงกลาว ผวจยคานงถงความครอบคลมและความสอดคลองกบงานหลกขององคการบรหารสวนตาบลแมทะกบการมสวนรวมของชมชนตามวงจรเดมมง แบงเปน 4 ขน ไดแก

ขนท 1 มสวนรวมในการศกษาปญหาขนท 2 มสวนรวมในการวางแผนขนท 3 มสวนรวมในการปฏบตงานขนท 4 มสวนรวมในการตดตามผล

8.3 ลกษณะของการมสวนรวม จากการประมวลแนวคดของนกการศกษา มดงน

ตน ปรชญาพฤทธ (2533, หนา 631) ไดสรป รปแบบของการมสวนรวมหลงจากไดศกษาวจยเรองการมสวนรวมของประชาชนทมผลตอการพฒนาทางเศรษฐกจ : ศกษาเฉพาะกรณโครงการสารภ ตาบลทาชาง อาเภอวารนชาราบ จงหวดอบลราชธาน ออกเปน 10 รปแบบ คอ

รปแบบท 1 การมสวนรวมประชม (attendance at meeting)รปแบบท 2 การมสวนรวมในการออกเงน (financail contribution)รปแบบท 3 การมสวนรวมเปนกรรมการ (membership on committee)รปแบบท 4 การมสวนรวมเปนผนา (position of leadership)รปแบบท 5 การมสวนรวมสมภาษณ (interviewer)รปแบบท 6 การมสวนรวมเปนผชกชวน (solicitor)รปแบบท 7 การมสวนรวมเปนผบรโภค (customers)รปแบบท 8 การมสวนรวมเปนผรเรม หรอผเรมการ (emtrepreneeurs)รปแบบท 9 การมสวนรวมเปนผใชแรงงาน (employers)รปแบบท 10 การมสวนรวมออกวสดอปกรณ (material contribution)

ตน ปรชญพฤทธ (2533, หนา 636) ไดกลาวถงหลกการบรหารแบบมสวนรวม หลกความรวมมอของประชาชนทสาคญ กคอ การเปดโอกาสใหประชาชนไดมสวนรวมในการดาเนนงานอยางจรงจงและจรงใจ ทงน ดวยการเปดโอกาสใหมการศกษา (education) การรวมพจารณา(consensus) และการตกลงใจรวมกน (consent) ในการแกปญหาหรอการวางโครงการตาง ๆ การทเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวม กเพอเปนการใหประชาชนไดมสทธและความเสมอภาคกน

39

ในอนทจะรบผดชอบในสงคม ประชาชนจะมโอกาสรวมคด รวมตดสนใจ รวมปฏบตและรวมรบผดชอบ

ศรกาญจน โกสมภ (2542, หนา 12-13) ไดเสนอแนะอดมการณและหลกการของการมสวนรวมไววา เปนการทาใหคนทถกละเลยหรอถกกดกนทอยในวงนอกของการพฒนาไดเขามาเกยวของกบการพฒนาในสวนทเปนกจกรรม/โครงการ หรอการดาเนนงานของรฐรวมทงการดาเนนชวตของประชาชนหรอชมชน โดยมเปาหมายเพอใหรวมรบผลประโยชนจากการดาเนนงานรวมกน

จากแนวคดของนกการศกษาสรปไดวา การมสวนรวมมลกษณะสาคญ คอ ผมสวนรวมมบทบาทในการรวมคด รวมทา รวมแกไข และมสวนรวมในผลประโยชนทเกดขนในขนตอนการมสวนรวม ขนอยกบกระบวนการหรอขนตอนทเกยวกบเรองทมสวนรวมนน

8.4 ปจจยททาใหเกดการมสวนรวมการมสวนรวมในการจดการศกษา มปจจยททาใหการมสวนรวมประสบผลสาเรจ ดงนธระพงษ แกวหาวงษ (2544,หนา 179-181) ไดสรปถงปจจยททาใหชมชนเขามาม

สวนรวมในการพฒนาอยางแทจรง คอ ปจจยดานบคคล คอ ตองมทศนคตและจตสานกทด ปจจยดานของการบรหาร คอ ความยดหยนไดบางตามเหตผลและปจจยดานโครงสรางของชมชน คอ ลกษณะความสมพนธโครงสรางของประชากร วฒนธรรมของชมชน คานยมของชมชน คณภาพของประชาชน และลกษณะการตงถนฐานของชมชน

ชเกยรต ภยล (2536, บทคดยอ) สรปปจจยทมผลตอการมสวนรวมตองประกอบดวยปจจยสวนบคคล ไดแก อาย เพศ ปจจยทางดานสงคมและเศรษฐกจ ไดแก การศกษา อาชพ รายได การเปนสมาชกกลม และปจจยทางการสอสาร ไดแก การตดตอสอสารมวลชนและบคคล

จากแนวคดของนกวชการสรปไดวา ปจจยททาใหมสวนรวมนนตองอาศยบคลากรทมสวนเกยวของในชมชนเปนสาคญ เพราะจาเปนตองอาศยความรวมมอ รวมแรง รวมใจ และประการทสาคญ คอ ตองมแนวคดหรออดมการณเดยวกน

ในงานวจยครงนผวจยไดใชการมสวนรวมชมชน ในการจดเวทเรยนรชมชนทง 6 เวท โดยอาศยแกนนาชมชน เชน กานน ผใหญบาน สมาชกสภาองคการบรหารสวนตาบลแมทะ คณะผบรหารองคการบรหารสวนตาบลแมทะ กลมแมบาน กลมอาชพ อาสาสมครสาธารณสขตลอดจนหนวยงานของรฐ เอกชน มาชวยในการสรางกระบวนการเรยนรการจดทาแผนชมชน

40

9. แนวความคดเกยวกบการพฒนาสงคม (สญญา สญญาววฒน, 2547,หนา 116 – 152)ไดใหหลกทใชในการพฒนาชมชน ดงน

หลกประชาธปไตยในการดาเนนงานหลกชวยกนคดชวยกนทา (non – directive approach)หลกประชาชนชวยตนเองพงตนเอง (self help)หลกยดวฒนธรรมทองถนหลกยดผนาทองถนหลกการประสานงานหลกการทางานเปนกลมและทางานกบกลมคนหลกการใหการศกษาหลกการวางโครงการหลกการประเมนผลหลกการเรมจากทประชาชนมอย เปนอยหลกการรกษาสมดล (balancing)หลกการสรางเครอขาย (networking)

สาหรบหลกการนบางหลกการอาจถอเปนตวเหตของการพฒนาสงคม แตบางอยางกเปนเพยงกจกรรมทตองทาควบคกนไปกบการพฒนาดานตาง ๆ ทนกพฒนาจะตองยดถอเปนแนวทางในการดาเนนการพฒนาดานตาง ๆ องคความรตาง ๆ เหลานจะเชอมตอกนกบวธการและขนตอนของกระบวนการพฒนาสงคมตอไป

9.1 กระบวนการพฒนาสงคมกระบวนการดาเนนการพฒนา จะเนนถงวธการและขนตอนการดาเนนการ ในขน

นควรตองเขาใจไวลวงหนาวาไมอาจระบชดลงไปวา ขนตอนการดาเนนการพฒนาจะมลาดบขนตอนตายตว สงทพอทาได คอ การระบวา จะตองมขนตอนเหลาน สวนวาลาดบใดจะเปนลาดบหนง ลาดบสอง หรอ สาม ก สดแตสภาพของสงคมทนาความรนมาใช

9.2 วธการและขนตอนการดาเนนงานพฒนา9.2.1 ควรเรมตนจากสภาพทประชาชนเปนอย9.2.2 สงทจะตองพฒนาเปนลาดบแรกอาจเปนดานเศรษฐกจ

41

9.2.3 ทกสงคมมความเปนอยและความเปนมาของตนอยแลว การทจะเปลยนแปลงจะตองดาเนนการละลายกอนนาแขง (defreezing) ขนถดไป คอ ทาการเปลยนแปลงนาเอาสงใหมเขามาแทนทสงเกา และทาใหสงใหมฝงเขาไปเปนสวนหนงของวฒนธรรม เรยกวา ขนทาใหเปนกอนนาแขงใหม (refreezing)

9.2.4 จะตองพยายามสรางวงใน คอ การพงตนเอง (self reliance) ขนมากอนแลวจงคอยสรางวงนอก คอ การพฒนา (development) ขนมาทหลง

9.2.5 กระบวนการดาเนนการจะเปนกระบวนการทงสรางความเจรญไปพรอม ๆกบการวจย โดยมทงนกพฒนาและชาวบานเขามามสวนรวมหรอรวมกนทางานเรยกวา กระบวนการPAR

9.2.6 การสรางความเจรญจะตองเปนกระบวนการ BAN (balance, ability and networking) คอ สรางความสามารถของชมชนในการพงตนเอง 5 ดาน (TERMS) และความสามารถในการจดการชมชน (community management) การสรางความสมดลในแตละปจจยและความสมดลระหวาง 5 ปจจยนน และการสรางเครอขายไวชวยเหลอซงกนและกน

9.2.7 วธใหการศกษาและการจดระเบยบชมชน (education and communityorganization) นนคอ การเนนวธการใหการศกษาอบรมแกชมชนในทกเรองทจะทาการพฒนา และการสงเสรมการรจกตวเองของชมชน การรวมตวกนของประชากรในชมชนเพอรบผดชอบงานของชมชน การวางแผนดาเนนงาน การดาเนนการตอบแทน การประเมนการทางานตลอดจนการตงกลมคน หรอคณะกรรมการมาดแลผลงานการพฒนาทไดสรางขนมาแลวของชมชน เพอใหการพฒนามความยงยน

9.3 เปาหมายของการพฒนาสงคมเปาหมายของการพฒนาสงคม มอยสสวนดวยกน นนคอ

9.3.1 ความสข9.3.2 คนพฒนา9.3.3 ครอบครว/ชมชนพฒนา9.3.4 ความใสใจในสงแวดลอม

42

9.4 ความสขเปาหมายของการพฒนาสงคมประการแรก คอ ความสข ซงหมายความวา การพฒนา

สงคมมงทาใหคนเปนสขนอกเหนอจากเปาหมายอยางอนมคาถามวา ความสขคออะไร คนมความสขมลกษณะอยางไร และจะวดความสขไดอยางไร ซงจะขอตอบในทนโดยสงเขป

ความหมายของความสขอาจใหความหมายไดหลายอยางเพราะเปนเรองของคน แตละคน (จตวสย) ในทนขอใหความหมายความสข คอ ความสบาย ความสาราญ ความปลอดโปรงโลงใจ หรออาจบอกวา ความสข คอ ความไรทกข กอาจใชได เพราะเมองไมมทกขกจะทาใหกายสบาย ใจปลอดโปรงไมกงวล

เพอใหเขาใจดยงขน ขอขยายตอไปถงประเภทของความสข ซงทางพทธศาสนาแยกออกเปนสองประเภท คอ สามสสข แปลวา ความสขทตองการเหยอ เชน เงน ทอง ขาวของ การเอาใจการรบใชใหความชวยเหลอของผอนกบนรามสสข แปลวา ความสขทไมตองการเหยอเปนความสขทเราสรางเอง ทาเอง เชน ความสขจากการให ความสขจากการชวยเหลอแบงปนสงของเงนทองใหผอน ความสขจากการใชปญญาแกปญหาไดรทนโลก ความสขจากการทาด ทาบญ จากผลงานด หรอดารงชวตด

ลกษณะคนมความสข จากความหมายและประเภทของความสขขางตนทาใหมองเหนลกษณะของคนมความสข พดสน ๆ ไดวา คนมความสขทางกาย คอ ความสะดวก สบาย รางกายมนามนวล แขงแรง ไมมโรคเบยดเบยน และความสขทางจตใจ คอ ความปลอดโปรงโลงใจ ไมมทกข ไมมโศก ไมกงวล มความราเรง แจมใส อมใจ ผอนคลาย และสงบเยอกเยน

การวดความสข ความสขอาจวดไดทงวธวตถวสย (objectivity) และจตวสย (subjectivity) ในเชงวตถนสย จะวดความสขจากเกณฑทนกวจยกาหนดขนเพอวดพฤตกรรม ทาแบบสอบถามใหผถกวดความสขตอบแลวเอาคาตอบมาจาแนกประเภทและทาเปนตวเลข แลววดความสงตาของความสข การวดความสขแบบวตถวสยจะไดความสขของกลมคนไมใชความสขของแตละคนซงวดไดโดยวธจตวสย คอ การวดแบบใหเขาจดตวเขาเองวาเขามความสขหรอมความทกขหรอสขบาง ทกขบาง วธนนอกจากจะไดรวาใครทกข ใครสขเปนรายคนแลว ยงไดความสขของกลมคนดวย

43

9.5 คนพฒนาการพฒนาคนจะมเปาหมายอยางไร จะพฒนาใหเปนอยางไร จะตองมหลกการรวม

ทงปจจยเหตใหเกดการพฒนาคนมอะไรบาง และทายทสดกจะมวธการทาการพฒนาคน ใหเกดความเปนคนพฒนาตามเปาหมายทตงไวไดอยางไร

9.5.1 เปาหมายเปาหมายสงสดของการพฒนาคนอยทการทาใหคนมคณภาพและคณธรรม คนม

คณภาพ หมายถง คนทมความร ความสามารถ ความชานาญในวชาชพจนสามารถหาเลยงตนเองและครอบครวไดในวชาสาธารณสข จนสามารถดแลงานเอง ครอบครว ชมชนใหมสขภาพดทงกายและใจ ในวชาการเมองจนปกครองตนเอง ครอบครว ชมชน และสงคมได และในวชาวทยาศาสตรและเทคโนโลย จนสามารถเรยนรเรองใหม ๆ ใช และบารงรกษาเทคโนโลยใหมไดและปรบปรงตนเองใหดขนเรอย ๆ ได

คนทมคณธรรม หมายถง เปนคนด คดดและประพฤตด ไมเบยดเบยนตนเองและผอนในสงคม และมเมตตากรณา ตนเองและผอน เปนคนใฝรอยเสมอ รจกตนเอง เสยสละเพอสวนรวม มองการณไกล ไมประมาท และมศลธรรม

เหตทคนพฒนาจะตองมทงคณภาพและคณธรรม กเพราะหากมงแตคณภาพอยางเดยวไมมคณธรรม จะชกนาคนใหมงแตประโยชนตนฝายเดยวไมเผอแผผอน ทาใหเกดความเหนแกตวอยางรนแรง สงผลใหเกดปญหาสงคมขนมากมาย สงคมยงเหยง ไมมนคนและไมมความสข แตการมแตคณธรรมความดไมมคณภาพ มนษยกไมสามารถดารงชวตอยในโลกได เพราะมนษยจะไมรจกประกอบอาชพ ไมรจกรกษาสขภาพ ไมรจกปกครองตนเอง ไมรจกพฒนาตนเอง ไมรจกสรางสรรคเครองอานวยความสะดวกในชวตประจาวน เชน เครองมอ เครองใช ยานพาหนะ เครองจกรกลประเภทตาง ๆ ทาใหชวตไมสะดวกสบายตามควร ดงนน คนพฒนาจะตองเปนทงคนทมคณภาพและคณธรรม

9.5.2 หลกการหลกการรวมทงปจจยทจะทาใหเกดคนพฒนาตามลกษณะทกลาวมาแลวขางตน

อาจมดงนเปนอยางนอย9.5.2.1 หลกการประชาธปไตยในการดาเนนการพฒนา9.5.2.2 หลกชวยกนคดชวยกนทา

44

9.5.2.3 หลกการทางานเปนกลม9.5.2.4 หลกการใหการศกษา9.5.2.5 หลกการชวยตนเองพงตนเอง9.5.2.6 หลกความสมดล9.5.2.7 หลกการหาความรความสามารถใหกบตนอยเสมอ9.5.2.8 หลกการวางโครงการทางาน9.5.2.9 หลกการประเมนโครงการทางาน9.5.2.10 หลกการสรางเครอขายในการพฒนาหรอการประสานงาน9.5.2.11 หลกการเรมงานพฒนาจากสภาพทเปนอยของประชาชน9.5.2.12 หลกความเปนผนา9.5.2.13 หลกคณธรรม

หลกการตาง ๆ ขางตนนนมอยไมนอยทมความละมายคลายคลงกน เชน หลกประชาธปไตยในการดาเนนการ หลกชวยกนคดชวยกนทา หลกการทางานเปนกลม แตกไมเหมอนกนทกอยางและยงสนบสนนซงกนและกนรวมทงยงรวมเอาหลกการทคลายคลงกน เชน การมสวนรวมในการดาเนนการหลกการ PAR (Participatory Action Research) ซงรวมเอาเรองการพฒนาและการวจยเขามาดวยอกทอดหนง ดงนน หลกการตาง ๆ จงเกยวกบพนกนและอาจจดกลมไดหลายแบบเชน PAR ดงทยกตวอยางมา BAN ซงรวมงานหลายอยางเขามาไวดวยกน คอ B การสรางความสมดล(balance) A การสรางขดความสามารถดานตาง ๆ เชน TEAMS (เทคโนโลย เศรษฐกจ ทรพยากรธรรมชาต จตใจและสงคม) รวมทงการจดการ (management) เขามาดวย ดงนนจงขอใหผอนหรอผใชหลกการเหลาน จดกลมหรอสรางกลมของหลกการเอาตามทเหนสะดวกและเปนไปได

9.5.3 วธการวธการพฒนาคนเพอใหคนเปนคนทมทงคณภาพและคณธรรมนน กคอ การนา

เอาหลกการพฒนาคนทกลาวมาขางตนมาลงมอทา จดเปนหมวดหมแลวอาจไดดงน9.5.3.1 การใหการศกษา (education) คอ การเพมพนความรและทกษะ

ทจาเปนตาง ๆ ใหกบผทเราจะพฒนา ใหการศกษาทกเรองทอยในกระบวน ใหผรบการพฒนามความรความเขาใจและทาไดในเรองทเรยน

45

9.5.3.2 การใหการศกษาจะตองคานงถงพนฐานความรของผรบการศกษาแลวจงเพมเตมจากทมใหมากขน

9.5.3.3 ใหนาเอาการพฒนาทางวตถ เชน การสรางเครองมอเครองใช หรอการนาเอาเทคโนโลยมาใชสรางความเจรญทางวตถ มาเปนสอในการพฒนาคน ในบางโอกาสไมใชใหศกษาแตเรองทเปนนามธรรม เชน เรองการเมอง เรองอนามย เรองศลธรรม เทานน

9.5.3.4 การเรยนกด การทางานเพอการพฒนากด จะตองทาเปนกลมเพอใหชาวบานไดชวยกนคดชวยกนเรยน สอนกนเองเรยนกนเอง จะไดทงความรความเขาใจและชวยกนจดจาไวใชในอนาคต

9.5.3.5 นาเอา BAN มาเปนแนวทางการพฒนา คอ ในขณะทเพมความรความสามารถดานตาง ๆ จะตองรกษาสมดลในตวเองแตละคนผเรยนไมใหเสยสขภาพจต สขภาพกายตองมเพอนทงทเปนรายบคคลและรายกลมคอยชวยประคบประคอง

9.5.3.6 นาเอา PAR มาเปนแนวการพฒนา คอ คร (จะเปนนกพฒนา นกวชาการดานตาง ๆ พระ หรอใครททาหนาทสอน) และลกศษย (คอ ชาวบาน) จะตองรวมกนเรยน รวมกนสอน งานททาและเรยน มทงงานพฒนาและงานวดผล ประเมนผลการทางาน ครนกเรยนตองทารวมกน

9.5.3.7 การพฒนาคนจาเปนตอยคอยทาคอยไป ตองใชเวลาในการเรยนรสงใหม หรอความลาสมยของสงเกา การอกความชานาญในการคดและทาสงใหม ตลอดจนการฝงเอาสงใหมเขาไวในวฒนธรรมหรอนสยของตนจะตองใชเวลามาก ตองพยายามตอไปเรอย ๆ จนกวาทงครและลกศษยหรอคนภายนอกมความพอใจในผลงาน จงจะหยดงานนน แตงานใหมกจะมมาอก การเรยนและการพฒนาจงไมมวนจบสน เปนกระบวนการตลอดชวต (education is a life long process)

9.5.4 ลกษณะคนพฒนา : มนษย 4 มต (4 dimension man)คนทพฒนาแลวควรมลกษณะอยางไร เปนคนทมทงคณภาพและคณธรรมหรอ

เปนคนดและเปนคนเกงเทานนเพยงพอหรอไม จากประสบการณพฒนาทสงผลใหเกดความเจรญดานวตถควบคกบการเกดปญหาสงคมอนมากมาย รวมทงการเกดความทกขใจของคนสมยหลงแผนการพฒนาเศรษฐกจและสงคมฉบบท 8 (2540 – 2544) จงไดตงเปาไววา นอกจากจะทาใหคนดและเกงแลว คนทพฒนาแลวจะตองมความสขและใสใจในธรรมชาตสงแวดลอมดวย ซงจะวาไป

46

แลวคณลกษณะของคนพฒนาอกสองขอทเพมขนมานนกรวมอยในสองลกษณะเดมนนเอง เพยงแตแยกออกมาระบใหชดเจนขน

สรปวา คนทพฒนาแลวควรมลกษณะเดนสประการ คอ 1) เปนคนมคณภาพ 2) เปนคนมคณธรรม 3) เปนคนมความสข 4) เปนคนทใสใจในสงแวดลอมธรรมชาต สาหรบลกษณะคณภาพและคณธรรม ไดกลาวไวแลวในตอนทพดถงเปาหมายการพฒนาคน จงจะไมกลาวอก สวนลกษณะทสาม คนมความสขและลกษณะทส คนเอาใจใสสงแวดลอม กไดกลาวไวแลวโดยสงเขป เมอกลาวถงครอบครว/ชมชนพฒนา จงไมจาเปนตองกลาวซาอกเชนเดยวกน แตเพอใหเหนภาพแยกตางหากจากหวขออน จะขอแสดงลกษณะคนพฒนาไวดงน

9.5.4.1 คนพฒนาจะตองเปนคนมความสข คอ ความสะดวกสบายกายปลอดโปรงโลงใจในการดาเนนชวต ความสขกายสบายใจนจะตองเปนผลมาจากจตใจทเปนสข

9.5.4.2 คนพฒนาเปนคนมคณภาพ นนคอ เปนผมความรความชานาญในศาสตรสามสาขา มนษยศาสตร วทยาศาสตรธรรมชาต และสงคมศาสตร ในระดบเพยงพอแกการดารงชวต

9.5.4.3 คนพฒนาเปนคนมคณธรรม คอ การเปนคนด ทาด พดดและคดด เปนประโยชนตอทงตนเองและผอน คนดเปนคนทประกอบอาชพสจรต ขยนขนแขง ประหยด รจกพอ ซอสตย และใชปญญาในการประกอบอาชพ และดารงชวต

9.5.4.4 คนพฒนาเปนคนใสใจสงแวดลอม หมายความวา รจกใชประโยชนจากสงแวดลอมธรรมชาต ทรพยากรธรรมชาต ดน นา ปา เขา สตว โดยรกษาสมดลของระบบนเวศไว(ecological system) คงความหลากหลายทางชวภาพเอาไวตลอดไป (bio diversity)

จงเหนไดวา ลกษณะคนพฒนาทงสประการเกยวเนองผกพนกนอย นอกจากนนลกษณะเหลานยงผกพนไปถงครอบครวและชมชนพฒนาอกดวย

9.6 ครอบครว/ชมชนพฒนาเปาหมายการพฒนาสงคมเปาหมายทสาม คอ ครอบครว/ชมชนพฒนา ซงถาใชศพท

วชาการ ทงครอบครวและชมชนตางกเปนองคการสงคม (social organization) ดวยกนทงคแตตางประเภทกนและมลกษณะบางอยางรวมกน เชน ตางกเปนความสมพนธทางสงคม มหนาทของตนเองและมแบบแผนความประพฤต และลกษณะเฉพาะของตน คอ ครอบครวมขนาดเลก องคประกอบแค พอแมลก แตชมชนมขนาดใหญ รวมครอบครวเขาไปดวย และมทตงเปนหลกแหลง เปนตน

47

อยางไรกด ในทนจะไมแยกครอบครวและชมชนออกจากกนแตจะพดถงอยางรวม ๆ วา มลกษณะความพฒนาหาประการดงแสดงในภาพประกอบท 2.7

ภาพประกอบท 2.7 ลกษณะ 5 ประการของครอบครว/ชมชนพฒนา

9.6.1 สนตภาพ เราใชสนตภาพในทนใหมความหมายเดยวกบความสขเพยงแตใชคนละทหรอคนละระดบ ถาเปนระดบบคคลเราใชความสข เมอเปนระดบครอบครว ชมชน หรอสงคม อนเปนประเภทตาง ๆ ขององคการทางสงคม เราจะใชสนตภาพ ซงแปลวา ครอบครว/ชมชนมความสข แตความสขของครอบครว/ชมชนเปนภาวะทใหญกวา กวางกวา เปนเรองของสวนรวม เปนเรองของความสมพนธระหวางคน ดงนน จงจดใหเปนภาวะของความสขสงบหรอสนตภาพ

9.6.2 ครอบครว/ชมชนเรยนร ถาพดเปนภาษาองกฤษจะกะทดรดกวา นนคอ learning organization หมายความวา องคการพฒนาจะตองเปนองคการทเรยนวชาเพมเตม แสวงหาความรใหม ๆ รวมกนอยตลอดเวลา จะเปนรปมชนเรยน หรอการฝกอบรม การสาธตอะไรกไดทจะทาใหองคการมคณภาพ หตากวางขวาง ทนโลก ทนสมย การเรยนรรวมกนเปนกลมหรอองคกรเชนนมขอดหลายอยาง เชน เปนการรวมกนคด รวมกนวเคราะหวจารณ ทาใหเกดความเขาใจแตกฉานยากทจะลม เพราะหลายคนจะไดชวยกนจา ความยงยนถาวรของความรทไดเรยนรวมกนกจะเกดขน

สนตภาพ

ครอบครว/ชมชนเรยนร

จตวญญาณ

ความสามารถในการจดการ

สงแวดลอมสมดล

48

9.6.3 ความสามารถในการจดการ หรอพดสน ๆ วา การจดการ (management) สงทจะจดการกคอชมชน ดงนนจงเปน การจดการชมชน (community management) ครอบครวหรอชมชนพฒนาจะตองมลกษณะเชนน การจดการชมชนจะทาอยางไร อาจทาไดหลายอยาง

9.6.3.1 เรมตงแตการรจกตนเอง (self knowing) พดในแงชมชนอยางเดยว การรจกชมชน คอ การรวบรวมขอมลดานกายภาพ เศรษฐกจ การเมอง สงคมของชมชน แลวนามาวเคราะหจดหมวดหม พรอมทจะใชประโยชน

9.6.3.2 การวางแผน (planning) เปนงานทจะตองทาหลงจากการสารวจชมชนรจกชมชนของตนดแลว แผนหรอโครงการจะถกจดทาขนเพอแกปญหาหรอเพอสรางความเจรญใหกบชมชนดานใดดานหนง ในแผนแตละแผนจะตองมรายละเอยดตงแตวาจะทาอะไร ใครจะรบผดชอบทาทไหน เมอไร และทาอยางไร

9.6.3.3 การจดกระบวน (organizing) เปนงานขนถดมาหลงจากมแผนการจดกระบวนคอการเตรยมความพรอม ทงในแงคน วสดอปกรณ เงนคาใชสอย และสถานทการเตรยมคนรวมถงการกาหนดวา ใครจะทาอะไร ขนาดไหน ตอนไหน รบชวงจากใคร อาจรวมถงการฝกทกษะพนฐานทจาเปนและการนดหมายวดเวลาไวใหเรยบรอย

9.6.3.4 การประเมน (evaluating) เปนสงทจะตองจดทาหลงจากงานดาเนนไปไดสกระยะหนง การประเมนคอการตรวจตรางานททาวา ดาเนนไปตามแผนหรอไม ถาเปนไปตามเปาหมาย มทางจะปรบปรงใหดขนหรอไม ถาไมเปนไปตามแผน จะแกไขอยางไร การประเมนงานระหวางการดาเนนงานอยเรยกอกอยางการการกากบงาน (monitoring) การประเมนงานตอนงานเสรจแลวเพอใหทราบวาเปนไปตามเปาหมายหรอไม ครบถวนหรอไม มปญหาอปสรรคอะไรบางมแนวทางแกไขเยยวยาอยางไร

จะเหนวาการจดการชมชนเปนเรองภายในชมชน เปนการรวมกนทางานของชมชนมทงการรจกตนเอง การเอาขอมลมาใชวางแผน จดระเบยบชมชน การประเมนผล สงเหลานคอ การพฒนาและวจยโดยมสวนรวม (PAR = Participatory Action Research) หรอเรยกสน ๆ วา R & Dคอ การวจยและพฒนา

9.6.4 จตวญญาณ (spirituality) ชมชนกด ครอบครวกด จะพฒนาและยงยนไดจะตองมจตวญญาณ นนคอ ความมชวตจตใจประหนงสงมชวต ครอบครว/ชมชนมชวตไดอยางไร มไดเพราะไมวาครอบครวหรอชมชนประกอบดวยคน แตการมจตวญญาณตรงนเนนการมคน

49

จานวนหนงในครอบครวกด ชมชนกด ทอทศตวเอง อทศเวลาและแรงงาน รวมทงปญญาความสามารถ ทางานเพอสวนรวม เปนการทางานอยางตอเนองในรปของอาสาสมครรายบคคลหรอเปนกลมกอน เชน เปนกรรมการชมชน จะมรายไดหรอไมกตาม วตถประสงคเพอความคงอยและพฒนาของชมชนหรอครอบครว ซงเปนหนวยสงคมทมบคคลอทศตวเพอครอบครวอยางเดนชดชมชนจะพฒนา หรอเขมแขงยงยน กตองมบคคลเชนนนเหมอนกน

9.6.5 ความสมดลของสงแวดลอม เปนลกษณะประการสดทายขององคการพฒนา ทงนเพราะชมชนกด ครอบครวกด จะตองอยในสงแวดลอม ทงธรรมชาตและสงคม แตในทนจะเนนเฉพาะสงแวดลอมธรรมชาต การรกษาสมดลของสงแวดลอม หมายความวา จะตองรกษาระบบนเวศ (ecological system) ของธรรมชาตใหคงอย รกษาความหลากหลายของชวต (bio – diversity) และไมทาสวนหนงสวนใดของธรรมชาตเสยหาย กลายเปนสงแวดลอมเปนพษ (pollutions)

9.7 ความใสใจสงแวดลอม เปนเปาหมายทสามของการพฒนาสงคม นนคอ นอกเหนอจากเปาหมายการทางานใหมความสข ทาใหคนพฒนา ทาใหครอบครวมนคง ชมชนเขมแขงแลว ยงตองบอกเปาหมาย ทาใหคนพฒนานนใสใจสงแวดลอมธรรมชาต เพราะสงคมตองอยในธรรมชาตรกษาสงแวดลอมใหอยในสภาพด มสมดลของระบบนเวศ เพอจะไดเออตอความสะดวกสบายและความสขของมนษย สาหรบความหมายของความสมดลของสงแวดลอมธรรมชาต กเชนเดยวกบทเพงบรรยายมา

9.8 กลยทธการพฒนาสงคมกลยทธการพฒนาสงคมมจานวนมาก แตทจะกลาวนมประมาณ 7 เรอง ดวยกน

คอการสรางความรวมมอ การรวมมอกบองคการเอกชน การใชภมปญญาพนบาน ผลเชงลบของการพฒนา การบารงรกษาสงทไดพฒนาขนมาแลว หลกการมองปญหาการพฒนาสงคม และกลวธการพฒนาสงคมบางประการ บทนจะจบลงดวยหวขอความรกบการปฏบตไดจรง

9.8.1 การสรางความรวมมอในปจจบนผปฏบตงานพฒนาสงคมจะพบวา มหนวยงานทงของรฐและเอกชน

ของไทยและของตางประเทศเขามามสวนรวมในการพฒนาสงคมรปแบบตาง ๆ อยเพมจานวนมากในสวนของรฐมสถาบนทางเศรษฐกจและสงคมแหงชาต กระทรวงมหาดไทย กระทรวงศกษาธการ กระทรวงสาธารณสข กระทรวงเกษตรกรและสหกรณ กระทรวงกลาโหม กระทรวงอตสาหกรรม

50

และกระทรวงพาณชย เปนตน สวนของเอกชนอาจเปนสองกลมใหญ คอ องคการอาสาสมคร การพฒนา (NGO) ซงเปนองคการเอกชนทไมแสวงหากาไร มทงองคการทเกยวเนองกบศาสนาและทไมเกยวเนองกบศาสนา กบอกกลมหนงเปนองคการธรกจเอกชน องคการประเภทนแสวงหากาไรในการเขามาชวยงานพฒนา เชน ธนาคารตาง ๆ บรษทเกยวกบการเกษตร เปนตน

องคการตาง ๆ เหลานอาจเขามารวมงานพฒนาในพนทของนกพฒนาคนหนงคนใดอยแลวแตของนกพฒนาบางคนอาจยงไมมองคการเหลานแตถงมอยแลวบาง กอาจอยากใหองคการอน ๆ เขามาชวยเพมเตม คาถามทเกยวเนองอาจม เชน

ทาอยางไรประชาชนในทองทจงจะเขามามสวนรวมอยางกระฉบกระเฉงทาอยางไรตวพฒนากร นกพฒนาอน ๆ จะเตมใจทางานและอยในทองททาอยางไรเจาหนาทเทคนค เชน ชลประทาน ประมง จะใหความรวมมอทาอยางไรเจาหนาทเทคนค เชน ชลประทาน ประมง จะใหความรวมมอทาอยางไรองคการเอกชนจงจะสนใจเขาชวยเหลอชาวบาน

แนนอนละวา แนวทางการชดนาบคคลและองคการตาง ๆ เขารวมในกจการพฒนาสงคมยอมมหลากหลาย บางประการม เชน

9.8.1.1 การทาความรจกหนวยงานทเกยวของ รโครงสรางหนาท โครงการแผนงาน นโยบาย บคคลผมอานาจและทอยขององคการเพอการตดตอ

9.8.1.2 การประชาสมพนธหนวยงาน โครงการพฒนาใหเปนททราบทวกนเพอเปดโอกาสใหองคการอนมารวมมอดวย

9.8.1.3 การตดตอกบหนวยงานโดยตรง เพอชกชวน หรอขอความชวยเหลอเกยวกบงานพฒนาทจะทาหรอกาลงกระทาอย

9.8.1.4 การแสดงประโยชนของการรวมมอกนทางานใหกบบคคล หรอหนวยงานทตองการชกชวนใหมารวมมอกนทางาน ประโยชนของงานพฒนาทจะเกดขนจากความรวมมอกนนนมมากมาย ทงทางตรง เชน การทเขาไดทาหนาท และทางออม เชน ไดเหนความเจรญกาวหนาของสงคม

9.8.1.5 การชใหเหนผลรายของชมชนหรอสงคมไมพฒนา เชน มภย มปญหา มโรค หรอสขภาพไมด เปนตน ภยหรอปญหาเหลานมอยในสงคม แมวนนจะยงไมมาถงตน แตวนหนงกจะถงและทาใหเดอดรอน จงควรตองชวยกนแกไขใหหมดไป

51

9.8.1.6 การเรงเราอดมการณ ทกคนหรอองคการยอมจะมอดมการณหรอปรชญาชวตทจะทาประโยชนเพอผอน หรอสวนรวม ความรสกในอดมการณกระตนยวยเขากจะลกโชนรนแรงขนและเขารวมงานในทสด

9.8.1.7 ในทายทสดการชดชวนใหคดถงคณคาของความเปนคนซงเปนสตวประเสรฐเหนอกวาสตวโลกหรอสตวประเภทอน สตวมนษยจะตองทาอะไรเพอผอน ชวยเหลอเกอกลผอน ชวยใหเขาพนทกขดวยวธหนงวธใด เหลานเปนสงทจะตองทาเพอใหสมกบการเปนมนษยหากยงไมไดทากจะตองทาเสย หาไมกจะไมไดชอวาเปนมนษยใครกคงยอมไมได แลวเขากจะใหความรวมมอ

9.8.2 การรวมมอกบองคการเอกชนสงสาคญตรงนกคอ การมองเหนความสาคญขององคการเอกชนไมวาจะเปน

ประเภทแสวงหากาไร เชน ธนาคาร หรอบรษทธรกจ และไมแสวงกาไร ทงทเกยวกบศาสนาและไมเกยวกบศาสนาใหเขาไดเขามามบทบาทในการพฒนาสงคมรวมกบหนวยงานของรฐซงเปนหลก หนวยงานเอกชนเหลานแมโดยทวไปจะไมมขนาดใหญเทาของรฐ (แตบางบรษทกอาจใหญกวา) แตเขากมกาลงเงน กาลงทรพย กาลงคน มองคการอยมากแพรกระจายอยตามภมภาคตาง ๆ บางประเภท มความรความสามารถ และวธการทางานทแตกตางไปจากของทางราชการ เชน องคการพฒนาเอกชนนยมใชวธ PAR ในการดาเนนงานพฒนาของเขา หากทางราชการยอมรบวธการของเขา อนญาตใหเขาดาเนนการพฒนาตามวธของเขา รวมมอกบทางราชการ กยอมจะไดประโยชนดวยกนทง 3 ฝาย คอ ราชการ เอกชนและชาวบาน ทาใหมแรงพฒนาสงคมเพมขน

9.8.3 การใชภมปญญาพนบานภมปญญาพนบานมขอบเขตกวางขวาง ไมใชเฉพาะยาสมนไพร การรกษาโรค

แบบโบราณ แตยงมเรองการชาง การคมนาคมขนสง ครอบครว การศกษา นนทนาการ ศาสนา ภาษาและการสอสารวทยาศาสตรและเทคโนโลยและแมแตเรองการเมองการปกครอง การสงคราม การเปนผนา สงตาง ๆ เหลานรวมเปนวฒนธรรมของสงคมไทยมาแตดงเดมนนเอง แตมาภายหลงไดมการหนหลงใหกบสงเหลานกลบใหความสาคญกบวฒนธรรมตะวนตก เรยกวา เปนความทนสมยความเปนสมยใหม ทางวฒนธรรมไทยวาคราคร ลาหลง ความจรงมไดเปนเชนนน และเปนทนายนดทขณะนมการหนมาใหความสนใจสนบสนนใหใชความรพนบานเหลาน การนาเอาภมปญญาชาวบานกลบมาใชใหมากขน จงนบเปนกลวธอกอยางหนง

52

9.8.4 หลกการมองปญหาการพฒนาสงคมการทางานสงใด ๆ ใหบรรลถงเปาหมายมกตองมปญหาอปสรรคขดขวางการทางาน

พฒนาสงคมกไมเปนขอยกเวน มปญหาอปสรรคมากมาย ปญหามอะไรบางคงจะไมสามารถกลาวไดหมด แตมหลกการมองวาปญหาจะเกดจากสงใดไดบาง เมอรวาปญหาอาจเกดจากทใดกควรระมดระวง หรอหาทางปองกนไวเสย หลกการมองปญหาจงถอไดวาเปนกลยทธการพฒนาไดอกประการหนง

โดยทวไป งานพฒนามกมผเกยวของอย 3 ฝาย หรอในทนขอใชคาวาระบบ นนคอ ระบบรฐบาล โดยเฉพาะตวองคการแบบราชการ (bureaucracy) ระบบชมชน (community) อาจเปนชมชนเมองหรอชมชนชนบทกตาม แตหมายถงสวนทงหมด คอ เมองหรอชนบททงหมดของสงคมสวนรวมและอกระบบ คอ ตวนกพฒนาและพวกพอง เครอญาต นกพฒนาเปนระบบ เพราะโดยทวไปคนเรายอมตองมครอบครว ชายมภรรยา หญงมสาม แลวกมลกหลาน มญาตและเพอนฝง

เมอเรารวา งานพฒนาสงคมประกอบดวย 3 ระบบ ดงนแลวขนตอไปกคอ การคดถงปญหาจากตวระบบโดยการนกถงธรรมชาตของแตละระบบในการสมพนธกบงานพฒนา จากการทาเชนนนเราจะไดปญหา 4 กลม หรอประเภท

9.8.4.1 ปญหาจากองคการแบบราชการ เชน1) ปญหาดานงบประมาณและระบบงบประมาณ2) ปญหาดานการเนนผลงานทางวตถ3) ปญหาความลาชาหรอทเรยกวา เรดเทป

9.8.4.2 ปญหาจากระบบชมชน เชน1) ปญหาการขาดความร2) ปญหาโรคภยไขเจบ3) ปญหาความอดอยากยากจน

9.8.4.3 ปญหาจากตวนกพฒนา1) ปญหามนกพฒนาจานวนนอย2) ปญหานกพฒนาขาดความรความสามารถ3) ปญหานกพฒนาหนงานหรอไมตงใจทางานใหเตมท

53

9.8.4.4 ปญหาจากความสมพนธระหวาง 3 ระบบ เชน1) ความเขาใจกนระหวางระบบ ทาใหประสานงานกนอยางไมม

ประสทธภาพ2) ความไมรวมมอกนหรอการขดแยงกนระหวางระบบ ทาให

เกดความเสยหายในการปฏบตหนาท3) ความหยอนยานในการปฏบตหนาทของบางหนวยกเปนปญหา

ในการปฏบตดวยเชนกนในปจจบน เมอมองคการเอกชนเขามารวมงานพฒนาสงคมอกดวย ปญหาอก 2

ประเภทกตามมา คอ ปญหาจากระบบงานขององคการเอกชนเอง เชน การมงบประมาณและบคลากรจากด เปนตน และปญหาอนเกดจากความสมพนธระหวางองคการเอกชนกบ 3 ระบบแรกกอใหเกดปญหา เชน ความไมเขาใจกนหรอการไมยอมรบองคการเอกชนของทง 3 ระบบ ความแตกตางในระบบการทางาน เชน ระบบราชการมหลกเกณฑตายตว ขาราชการมความเปนเจาขนมลนายมาก ผดกบระบบขององคการเอกชนทมกฎเกณฑแตยดหยนไดมาก เจาหนาทไมถอตวมแนวการทางานเปนประชาธปไตยมาก เปนตน

เมอรปญหาลวงหนาเชนนแลว ควรเตรยมตวลวงหนา ปองกนไวกอน ปญหากจะไมม หรอมปญหาแตเพยงเลกนอย เปนผลดแกงานพฒนา

9.8.5 ผลเชงลบของการพฒนาสงคมกลยทธอกประการหนงทจะขอกลาวถง คอ ผลเชงลบของการพฒนาสงคมนเปน

สงทมกไมคอยจะคดถงกนในการพฒนาสงคม คดถงกนแตวาจะทาอะไร ทาอยางไร ทาทไหน ใครจะเปนคนทา หรออะไรทานองนน แลวกตงความหวงวา การพฒนาจะนาผลดความงดงามมาสสงคม เมอสงคมไดรบการพฒนาเสรจสนแลว แททจรงการพฒนามผลลบหรอผลเสยตามมาดวยทงผลเสยคาดการณไวลวงหนาและผลเสยทไมไดคาดการไวลวงหนา

การคดถงผลเสยของการพฒนาสงคมไวลวงหนายอมจะมประโยชนหลายอยาง เชน การทางานดวยความระมดระวง การใชจายในงานใด ๆ จะไดทาดวยความประหยดมธยสถ ไมฟมเฟอย และการปองกนผลเสยของการพฒนาไวลวงหนา เปนตน

ผลเสยของการพฒนาสงคมบางอยางทคาดไวลวงหนา เชน9.8.5.1 การทาลายทรพยากรธรรมชาตไมวาจะเปนดน นา ปาไม แรธาต

54

9.8.5.2 การเกดมลพษทางดน ทางอากาศ ทางนา ทางเสยง9.8.5.3 การเอารดเอาเปรยบกนของคนทไดเปรยบหรอคนมอยาวในสงคม9.8.5.4 พลงอานาจอนรนแรงของวตถนยม ทาใหจตนยม หรอคณธรรม

ออนลง9.8.5.5 วตถนยมของสงคมสมยใหมสงเสรมใหคนมความโลภ มความหว

กระหายสง9.8.9.6 มการทาลายประเพณอนดงามและคานยมพนฐานเปนจานวนมาก9.8.9.7 ความเจรญทางวตถเปนไปอยางรวดเรว ความเจรญทางสงคมและ

จตใจเดนตามไมทน9.8.9.8 มชองวางระหวางคนรวยและคนจนกวางขน9.8.9.9 มความขดแยงและแขงขนสง9.8.9.10 มความไมสงบทางการเมองสง9.8.9.11 มปญหาสงคมเกดขนมาก9.8.9.12 ครอบครวแตกแยก วฒนธรรมเดมลมสลาย

9.8.6 กลวธการพฒนาสงคมกลยทธการพฒนาอาจมอกเปนจานวนมาก ไมอาจกลาวไดอยางครบถวน ในทน

จะขอประมวลมาเปนกลวธการพฒนา โดยจะไมกลาวรายละเอยดใหมากนก กลวธตาง ๆ เหลานม เชน9.8.6.1 การพฒนาแบบสมดล (balance) และไมสมดล (unbalance)9.8.6.2 การพฒนาแบบเนนพนทประเภทใดประเภทหนง เชน เนนพนท

ยากจน เนนพนททมการพฒนาระดบกลาง9.8.6.3 การพฒนาแบบเชงรก (offensive approach)9.8.6.4 การพฒนาแบบครบวงจร พฒนาเรองตอเนองกนจนครบทกอยาง9.8.6.5 การพฒนาแบบเฉพาะดาน เชน เฉพาะเกษตร อตสาหกรรม ธรกจ9.8.6.6 การพฒนาแบบไรนาสวนผสม9.8.6.7 การพฒนาแบบทฤษฎใหมของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทให

นาของกสกรแตละรายม 4 สวน มสระนา 1 สวน ทานาทาไร 2 สวน กบอกสวนหนงเปนทอยอาศย ททรงเรยกวา ทฤษฎใหม

55

9.8.6.8 การพฒนาแบบของผนาพนบาน (ปรชญาชาวบาน) เชน ผใหญวบลย มหาทองอย คาเดอง ภาษ

9.8.6.9 การพฒนาทเนนใหคนเปนผตดสนใจ (decision ขายโอน)9.8.6.10 การพฒนาทเนนใหคนเปนผผลตสนคาออกมาเลย9.8.6.11 การพฒนาทเนนใหคนเปนผตระหนกถงการเปนคนตงตวได

เปนอสระจากครอบครว พอแม9.8.6.12 การพฒนาทเนนใหคนเปนผนา9.8.6.13 การพฒนาทเนนใหคนเปนผมคณธรรม9.8.6.14 การพฒนาทเนนใหคนเปนผมองการณไกล9.8.6.15 การพฒนาทเนนใหคนเปนผใฝการศกษาอยเสมอ

9.8.7 การบารงรกษาสงทไดพฒนาขนมาแลวสงทพฒนาขนมาแลวม 2 ประเภท ดงไดกลาวมาแลว คอ สงทเปนวตถและสงท

ไมไดเปนวตถ ในทนจะพดถงเฉพาะวตถแตกไมไดหมายความวา สงทไมใชวตถทพฒนาขนมาแลวจะไมสาคญ ตรงขามสงนนมความสาคญมาก การบารงรกษาไดกยงตองมความสาคญและยาก จะยงไมกลาวถงในทน สงทจะบารงรกษาม เชน สระนาสาธารณะ โรงเรยน ถนนหนทาง รว สะพาน เปนตน อาจทาไดดงน

9.8.7.1 ตงกรรมการขนมาชดหนงเพอมาดแลรกษาสงนน9.8.7.2 ใหมกฎระเบยบเกยวกบการใชสอยสงนน บางอยางอาจตองม

การเกบเงน เชน นาประปา คาไฟฟา9.8.7.3 จดใหมผดแลเรองนนเปนประจา บางอยาง เชน ประปาทใชเครองปม

จะตองตดเครองทงกลางวนและกลางคน เชนนอาจตองมผดแลสองคน สลบสบเปลยนเวลากน9.8.7.4 กรรมการมการประชมกนเปนครงคราวกฎระเบยบอาจปรบปรง

เปลยนแปลง มการประชาสมพนธเรองราวใหชาวบานไดทราบเปนครงคราวการบารงรกษาสงทไดพฒนาขนมาแลวประเภทอน กอาจเลยนแบบวธการเหลาน

โดยปรบใหเหมาะกบประเภทของวตถนน ทสาคญ เมอพฒนาอะไรขนมาไดแลว ตองพยายามรกษาไวใหนานทสด หากถงคราวตองเปลยน ถาสามารถใชทนรอนทเกบสะสมไวจากกจการเดยวกนได

56

กจะเปนประโยชนแกประชาชนมาก ทางราชการหรอผเกยวของอนกยอมจะตองพอใจ แตทสาคญทสด ประชาชนนนเองจะไดประโยชนสงสด โดยมสงจาเปนไวใชอยางตอเนอง

10. หลกวชาเกยวกบทฤษฎองคการและการจดการนอกเหนอจากกลมแนวคด ทฤษฎองคการและการจดการดานโครงสรางทถกจดวาเปน

กลมแนวคด ทฤษฎในยคแรก (classical theory approach) แลว อกกลมแนวคด ทฤษฎองคการและการจดการหนงทถกจดวาอยในทฤษฎยคแรกหรอยคดงเดม กคอ กลมแนวคด ทฤษฎองคการและการจดการทเนนประสทธภาพและหลกการจดการ ซงแบงออกไดเปน 2 กลมแนวคดคอ

แนวคดทฤษฎองคการและการจดการทเนนการจดการแบบวทยาศาสตร(scientificmanagement)

แนวคดทฤษฎองคการและการจดการทเนนหลกการจดการทวไป (administrativemanagement)

10.1 ทฤษฎองคการและการจดการทเนนการจดการแบบวทยาศาสตรแนวคด ทฤษฎองคการและการจดการทเนนการจดการแบบวทยาศาสตรเปนแนวคด

ทใหความสาคญตอการนาวธการทางวทยาศาสตรมาใชเพอชวยเพมประสทธภาพการทางานของบคลากรโดยเฉพาะในระดบคนงาน โดยบคคลทมอทธพลตอกลมแนวคดน ไดแก

เฟรดเดอรค ดบบลว เทเลอร (Frederick W. Taylor อางถงใน เทพศกด บณยรตพนธ,2546, หนา 20) ถอไดวาเปนบคคลแรกทมอทธพลตอกลมแนวคดน หลงจากทเทเลอรเคยเปนชางเครองของบรษทแหงหนงกไดเขามาทางานทบรษท Midvale and Bethlehem Steel ทเมองฟลา-เดเฟย จนกระทงไดดารงตาแหนงเปนหวหนาวศวกร ตลอดระยะเวลาการทางาน เทเลอรไดพบวาคนงานมกจะมการองาน โดยมการทางานตากวาศกยภาพทมอย ซงเทเลอรเชอวามเหตผลสาคญ 3ประการ ททาใหคนงานมกองาน กคอ ประการแรก คนงานกลววาถามการเพมประสทธภาพการทางานสงขนจะทาใหนายจางเพมเปาหมายการทางานใหสงขน และจะทาใหพวกเขาตองทางานหนกขนไปอกประการทสอง ระบบคาจางทเปนอยเปนตวชวยทาใหคนงานไมอยากทางาน ประการทสาม เปนผลมาจากการทางานทใชความเคยชนจากประสบการณทถายทอดกนมาทาใหยงไมมการพฒนาประสทธภาพการทางานเพมขน

เทเลอรเชอวาผบรหารจะสามารถแกไขปญหาการองานของคนงานนไดกดวยการนาวธการทางวทยาศาสตรมาประยกตใช โดยยดถอหลกการทสาคญ 4 ประการ ไดแก 1) มการศกษา การทางานโดยใชวธการทางวทยาศาสตร เพอคนหาวธการทดทสด (one best way) ในการทางาน 2) การคดเลอกคนงาน การสอนงาน และการพฒนางานใหเปนไปตามหลก และวธการทางวทยาศาสตร

57

3) มการรวมมอกบคนงานเพอใหเกดความมนใจวา คนงานไดมการนาวธการทางานทถกตองไปใช4) แบงงานกนทาใหชดเจนระหวางฝายจดการกบฝายคนงาน โดยฝายจดการมหนาทความรบผดชอบในการวางแผนเพอพฒนาวธการทางานตามหลกวทยาศาสตร และฝายคนงานมหนาทความรบผดชอบในการนาวธการทนายจางคดคนไปใชในการทางาน

นอกจากนแลวผลงานชนสาคญอกขนหนงของเทเลอร กคอ การพฒนาระบบการจายคาจางแบบจงใจสาหรบการทางานทไดมาตรฐาน เพอเปนการจงใจใหคนงานไดทางานตามมาตรฐานทไดคนพบตามวธการทางวทยาศาสตร ซงเขาไดชตวเลขใหเหนวาทงนายจางและลกจางตางกไดรบผลประโยชนเพมมากขน กลาวคอ นายจางไดผลผลตของคนงานแตละคนเพมสงขน และลกจางกไดคาจางทสงขนกวาเดม

เฮนร แกนต (Henry Gantt, 1861-1919 อางถงใน เทพศกด บณยรตพนธ, 2546, หนา 21) อาจกลาวไดวา เขาเปนคนทเคยทางานกบเทเลอรในหลายบรษท ซงตอมาแกนตไดเปนทปรกษาอสระใหแกบรษทหลายแหง ผลงานชนสาคญของแกนต กคอ การนาเสนอ ตารางเวลาทางาน โดยเขาเรยกวา Gantt Chart โดยเปนตารางทแสดงถงความสมพนธระหวางกจกรรมกบระยะเวลาทใช ซงนามาใชในการวางแผนและการควบคมงาน ซงเปนตารางทแสดงใหเหนวากจกรรมใดจะทาเมอใด ซงถอวาเปนเทคนคการวางแผนและควบคมงานทในปจจบนกยงเปนทนยมในการนาไปใช

10.2 ทฤษฎองคการและการจดการทเนนคนการศกษาฮอรโธรน (Hawthorne Study อางถงใน เทพศกด บณยรตพนธ, 2546, หนา

24) ในป ค.ศ. 1924 ทนาโดย เอลตน เมโย (Elton Mayo) ซงไดขอคนพบทสาคญตอปจจยดานสงคมวาเปนปจจยทสาคญทมอทธพลตอผลผลตของงานเชนกน ไมใชเพยงแตปจจยดานเศรษฐกจทในอดตทผานมาเชอวาเปนปจจยเดยวทมอทธพลตอผลผลตของงาน โดยไดขอคนพบทวาเงนไมใชเพยงปจจยเดยวในการจงใจการทางาน การใหความสาคญตอความตองการตอคนงาน การไดรบความสนใจจาก ผบรหาร การสงเสรมขวญกาลงใจและพฤตกรรมของกลมคน ลวนเปนปจจยทางสงคมทมอทธพล จงใจตอการทางานมากเชนกน ซงอาจกลาวไดวา ผลการศกษาฮอรโธรน(Hawthorne Study) ดงกลาว ไดกระตนใหเกดกลมแนวคดทฤษฎองคการและการจดการทใหความสาคญตอคนมากขน มการพฒนาทฤษฎทเนนใหความสาคญตอการตอบสนองตอความตองการและการจงใจพฤตกรรมมากขน ซงทฤษฎองคการและการจดการทสาคญทเนนใหความสาคญตอคนไดแก

58

10.2.1 ทฤษฎลาดบขนความตองการ (hierarchy of needs theory)ทฤษฎลาดบขนตามตองการไดรบการพฒนาขนมา โดย อบราฮม มาสโลว

(Abraham Maslow อางถงใน เทพศกด บณยรตพนธ, 2546, หนา 24) โดย มาสโลวมความเชอวามนษยทกคนจะมความตองการเปนลาดบขน โดยมความตองการใน 5 ลาดบขน ไดแก

10.2.1.1 ความตองการดานกายภาพ (physiological needs) เปน ความตองการพนฐานของมนษยในการดารงชวตและดารงชพในสงคม เชน อาหาร นา ทอยอาศย ยารกษาโรค เงน สภาพแวดลอมการทางาน เปนตน

10.2.1.2 ความตองการดานความมนคง (safety needs) เปนความตองการทมนษยตองการใหตนเองมความปลอดภยมนคงทงในชวต ทรพยสน หนาทการงาน ฯลฯ

10.2.1.3 ความตองการดานสงคม (social needs) เปนความตองการของมนษยในอนทจะตองการไดรบการยอมรบจากสงคม กลมคนวาตนเองเปนสวนหนงของสงคมหรอกลมครอบครว เพอน ททางาน และไดมสวนรวมในสงคมหรอกลม

10.2.1.4 ความตองการไดรบการยกยอง (esteem needs)เปนความตองการของมนษยในอนทจะตองการไดรบการยกยองทางสงคม สถานภาพ การไดรบความสนใจ เพอทตนเองมความรสกวาตนเองมความสาคญ

10.2.1.5 ความตองการทจะเปนบคคลทประสบผลสาเรจ (self-actualizationneeds) เปนความตองการขนสงสดของมนษย ทตองการรวาตนเองเปนบคคลทประสบผลสาเรจในชวตในทก ๆ ดาน

จากความตองการของมนษยทงใน 5 ลาดบขนดงกลาวขางตน มาสโลวเชอวามนษยเราจะมความตองการเรมตนจากขนหนงกอนเสมอ คอ ความตองการดานกายภาพ และเมอความตองการดานกายภาพไดรบการตอบสนองจนพอใจแลวกจะไมมความตองการนนตอไปแตจะเรมหนไปตองการในลาดบขนทสงขนซงเปนขนทสอง คอ ความตองการดานความมนคง และเมอความตองการดานความมนคงไดรบการตอบสนองจนพอใจแลวกจะไมมความตองการนนตอไป แตจะเรมหนไปตองการในลาดบขนทสงขน ซงเปนขนทสาม คอ ความตองการดานสงคม และเมอความตองการดานสงคมไดรบการตอบสนองจนพอใจแลวกจะไมมความตองการนนตอไปแตจะเรมหนไปตองการในลาดบขนทสงขนไปอกซงเปนขนทส คอ ความตองการไดรบการยกยอง และเมอความตองการไดรบการยกยองไดรบการตอบสนองจนพอใจแลวกจะไมม ความตองการนนตอไป แตจะเรมหนไปตองการในลาดบขนทสงขนอกซงเปนขนสดทาย คอความตองการทจะเปนบคคลทประสบผลสาเรจ ดวยเหตนเองทฤษฎของมาสโลว จงถกเรยกวา ทฤษฎลาดบขนความตองการ

59

10.2.2 ทฤษฎ x และทฤษฎ y (Theory x and theory y)นอกเหนอจากการมองแรงจงใจอยทความตองการแลว นกวชาการอกทานหนง

ทสาคญ คอ ดกกลาส แมคเกรเกอร (Douglas McGregor อางถงใน เทพศกด บณยรตพนธ, 2546,หนา 25) ไดกลบมาเนนใหเหนความสาคญทวาการจงใจทไดผลจะตองศกษาและเขาใจพฤตกรรมมนษย ซงแมคเกรเกอรเหนวาเราสามารถมองพฤตกรรมของคนทางานออกไดเปน 2 ลกษณะใหญ ๆ คอ การมพฤตกรรมในเชงลบ และการมพฤตกรรมในเชงบวก ทาใหเกดการพฒนาทฤษฎขนมา ทเรยกวา ทฤษฎ x และ ทฤษฎ y

10.2.2.1 ทฤษฎ x ทฤษฎนมฐานคตทสาคญ คอ1) คนทางานโดยธรรมชาตจะเกยจครานไมชอบทางาน หลกเลยงงาน2) เนองจากคนโดยธรรมชาตเกยจครานไมชอบทางานหลกเลยงงาน

ดงนนจะตองใชการบงคบ การควบคม การขมข การลงโทษเพอใหมคนกลมนทางาน3) ในการทางาน คนกลมนจะเนนการทางานทยดหลกความมนคง

มากกวาหลกการอน10.2.2.2 ทฤษฎ y ทฤษฎน ไดรบการพฒนาขนเนองจากมฐานคตทมองคน

ทางานในทางบวกทตรงขามกบทฤษฎ x โดยทฤษฎ y นมฐานคตทสาคญ ไดแก1) คนทางานโดยธรรมชาตมความขยน และความกระตอรอรนใน

การทางาน2) คนทางาน โดยทวไปจะมความรบผดชอบและผกพนในงาน

จากแนวคดของทฤษฎ x และทฤษฎ y ดงกลาวขางตน ไมสามารถสรปไดอยางชดเจนแนนอนวาทฤษฎใดทใหผลความสาเรจมากกวากน ในทางปฏบตจรงกมผบรหารบางคนประสบผลสาเรจในเรองงานกดวยการบรหารงานแบบใชทฤษฎ x เหมอนกน กลาวโดยสรป ในแงของการนาทฤษฎ x และทฤษฎ y ไปประยกตใชใหประสบผลสาเรจนน อาจกลาวไดวาขนอยกบศลปะของผบรหารหรอผบงคบบญชาเปนสาคญมากกวาวา เมอใดควรใชการบรหารแบบทฤษฎ x และเมอใดควรใชการบรหารแบบทฤษฎ y

10.2.3 ทฤษฎสองปจจย (two-factors theory)ทฤษฎแรงจงใจทสาคญอกทฤษฎหนงทไดรบการพฒนาขนมาโดยนกจตวทยา

ชอ เฟรดเดอรค เฮอรซเบรก (Frederick Herzberg อางถงใน เทพศกด บณยรตพนธ, 2546, หนา 26)คอ ทฤษฎสองปจจยโดยพนฐานแนวคดของทฤษฎนมาจากความเชอทวาปจจยเรองงานและสภาพแวดลอมของงานมอทธพลตอความพอใจและแรงจงใจในการทางานของคนทางาน อนเปนผลมาจากการวจยทสอบถามคนทางานหลายรอยคนถงความตองการ โดยตงคาถามทวาในชวงเวลาใดท

60

พวกเขารสกวามแรงจงใจสงในการทางาน หรอชวงเวลาใดบางทพวกเขารสกวาไมพอใจการทางาน ซงจากขอคนพบของการวจยทาใหเฮรซเบรก สามารถแยกปจจยทมอทธพลตอการทางานออกเปน 2 กลม คอ กลมปจจยพนฐาน (hygiene factors) และกลมปจจยจงใจ (motivator factors)

กลมปจจยพนฐานประกอบไปดวย ปจจย 5 ประการ ไดแก ปจจยในเรองของ 1) สถานการณและเงอนไขของการทางาน 2) คาตอบแทนและความมนคงของงาน 3) นโยบายขององคการ 4) ผบงคบบญชา และ 5) ความสมพนธระหวางบคคล ซงกลมปจจยพนฐานเหลานจะทาหนาทเพยงดารงสภาพของความพอใจ และความไมพอใจเทานน แตมใชเปนปจจยทจงใจหรอกระตนในการทางานใหสงขน เชน ในสวนของปจจยสภาพการณและเงอนไขของการทางาน ถาสภาพการณของการทางานไมดและมเงอนไขการทางานทมาก คนทางานจะเกดความไมพอใจในทางตรงขาม ถาสภาพการณของการทางานดและมเงอนไขการทางานทไมมาก คนทางานกจะเกดเพยงแตความพอใจเทานน แตไมถงกบเปนปจจยทจงใจใหเขาทางานมากขน

ในขณะทอกกลมปจจยหนงทเรยกวา กลมปจจยจงใจ ซงประกอบไปดวยปจจยทสาคญ 5 ประการ ไดแก 1) ความสาเรจในการทางาน 2) การไดรบการยกยอง 3) ความรบผดชอบ4) ลกษณะงานททา และ 5) โอกาสของความกาวหนา ซงปจจยตาง ๆ ในกลมนกลบไดรบการคนพบวาเปนกลมปจจยทเปนตวจงใจใหมการทางานทสงขนอยางแทจรง เชน การทบคคลเกดความรสกวาเขาทางานเรองนไดสาเรจ ยอมทาใหเขาเกดความภมใจ ขณะเดยวกนผบงคบบญชากมการยกยองผลงานเขาในการทางานเขากสามารถรบผดชอบตดสนใจงานไดอยางเตมท ปจจยตาง ๆ ทงหมดเหลานยอมเปนตวจงใจใหเขาทางานมากขน

จากปจจยทง 2 ประการดงกลาวขางตน เฮอรซเบรก เชอวาเมอใดทกลมปจจยจงใจขาดไป คนทางานกจะมความรสกเฉย ๆ ตองาน แตถามปจจยจงใจเกดขนมาคนทางานกจะเกดความรสกมตวจงใจสงในการทางานและมความพอใจ และถาปจจยพนฐานมตาแลวกจะทาใหคนทางานเกดความไมพอใจขนมา ดงนน ถามองในแงของการนาไปประยกตใชแลว ผบรหารขององคการจะตองพยายามขจดสภาพความไมพอใจทเกดจากปจจยพนฐานใหหมดไป ในขณะเดยวกนกตองพยายามสรางปจจยจงใจใหมมากขนเพอเปนการกระตนหรอจงใจการทางานของบคลากรใหสงขน

10.2.4 ทฤษฎความคาดหวง (expectancy theory)ทฤษฎความคาดหวงเปนทฤษฎการจงใจทไดรบการพฒนาขนมาโดย วคเตอร

วรม (Victor Vroom อางถงใน เทพศกด บณยรตพนธ, 2546,หนา 29) โดยมพนฐานแนวคดทวาแรงจงใจเปนผลมาจากความคาดหวงของบคคลเกยวกบการใชความสามารถ ในการปฏบตงานรางวลผลตอบแทนทไดรบและความชอบในรางวล ดงนนภายใตแนวคดของทฤษฎนจงใหความสาคญตอความสมพนธระหวางตวแปรทสาคญ 3 ตวแปร ไดแก

61

10.2.4.1 ความสมพนธระหวางความพยายามกบผลงาน (effort-performancelinkage) โดยแรงจงใจของบคคลจะมมากถาบคคลเชอวา ถามการใชความพยายามทมากจะนาไปสผลงานทตองการบรรลถงได เชน การขยนเรยนหนงสอจะนาไปสการไดผลการเรยนทด การตงใจและการทางานหนกจะทาใหงานประสบผลสาเรจสง เปนตน ในทางตรงขามถาบคคลใดมความเชอวาถงแมวาจะมความพยายามมาก อยางไรกตาม งานกไมสาเรจ บคคลนนกมแรงจงใจในการทางานทตา

10.2.4.2 ความสมพนธระหวางผลงานกบรางวลทไดรบ (performance-reward linkage) โดยแรงจงใจของบคคลจะมสงถาบคคลมความเชอวา การประสบผลสาเรจในผลงานททาจะนาไปสรางวลทตองการ เชน การทางานประสบผลสาเรจจะไดรบคาคอมมชชนทมากขนไดรบการยกยองชมเชย เปนตน ในทางตรงกนขามถาบคคลใดมความเชอวา แมวาจะทาผลงานออกมาดอยางไรกตาม 2 ขนกไมได คาชมเชยกไมได กจะทาใหบคคลนนมแรงจงใจในการทางานทตา

10.2.4.3 การจงใจในคณคาของรางวล (valence) แรงจงใจของบคคลจะมมากถาบคคลเหนถงความนาสนใจ และคณคาของรางวลทจะไดรบ เชน บคคลเหนวาการใหรางวลไปทองเทยวตางประเทศเปนรางวลทนาสนใจ และมคณคาเหมาะสมกบผลงานททาได กทาใหบคคลนนมแรงจงใจในการทางานทมากเปนตน ในทางตรงขามแรงจงใจของบคคลจะตาถาบคคลนนมองวารางวลไมนาสนใจหรอไมมคณคาทเหมาะสมกบผลงาน เชน บคคลมความรสกวาบรษทอยากใหทาผลงานมาก แตรางวลทใหกบใหนอยและไมนาสนใจ บคคลนนกจะมแรงจงใจในการทางานทตา เปนตน

ตามทฤษฎความคาดหวงนนเมอพจารณาในภาพรวมทง 3 ปจจยดงกลาวขางตนแลว บคคลใดจะมแรงจงใจมากจะตองมแรงจงใจในทกสวนทสงดวย คอ แรงจงใจทสงในสวนของความพยายามกบผลงาน แรงจงใจทสงในสวนของผลงานกบรางวลทไดรบ และการจงใจทสงในคณคาของรางวล

10.2.5 ทฤษฎแรงจงใจธงชย สนตวงษ (2540, หนา 82) กลาววา แรงจงใจ (motivation) คอ แรงท

กระตนผลกดน ชนาใหบคคลทาพฤตกรรมอยางใดอยางหนง หรองดเวนไมทาพฤตกรรมอยางใดอยางหนง สงเราเปนปจจยทาใหเกดแรงจงใจจะเรยกวา สงจงใจ (motivator) เชน เงนหรอ เกยรตยศ

สมใจ ลกษณะ (2546, หนา 64 ) กลาววา ความตองการ (needs) เปนปจจยพนฐานของแรงจงใจ เพราะธรรมชาตของมนษยจะประพฤตเพอหลบเลยงหางไกลจากสภาพททกขทรมานไมสบาย เจบปวย ขาดแคลน บกพรอง ในขณะเดยวกนมนษยจะทาพฤตกรรมทนามาซงความสขความพอใจ

62

สรปไดวา การจงใจ (motivation) หมายถง การจงใจเปนตวผลกดนพฤตกรรมของบคคลใหเกดการกระทา เพอสนบสนนความกาวหนาและมงไปสจดมงหมายปลายทางพฤตกรรมของมนษย มสาเหตมาจากการทปฏบตสงใด หรอไมปฏบตสงใด เกดจากสาเหตหลายประการแรงจงใจเปนองคประกอบสาคญในการกาหนดพฤตกรรมของคน เปนตวกระตนผลกดน ชกจงใหบคคลทาหรอไมกระทาพฤตกรรมไปในแนวใดแนวหนง ธรรมชาตของบคคลในการดารงชวต การประกอบธรกจสวนตว การปฏบตหนาทการงานจาเปนจะตองมแรงจงใจเปนสาเหตของพฤตกรรมเสมอ การศกษาเรองแรงจงใจของบคคลมคณประโยชนชวยใหเกดความรความเขาใจปจจยทกาหนดลกษณะแรงจงใจของบคคล เปนทมาของการพฒนาขวญและกาลงในการทางาน และชวยเสรมสรางความรกความพอใจในการงานททา

11. แนวคดเกยวกบการบรหารจดการ11.1 ความหมายของการบรหารจดการการบรหาร(administration) หรอการจดการ(management) มกถกกลาวถงบอยครง

ในหลาย ๆ สภาวการณเนองจากความสาคญทวาเปนกจกรรมหรองานทมนษยดาเนนการ และถอไดวาสาคญทสดในบรรดางานตาง ๆ แตกอนนคาทงสองคานมความหมายทแตกตางกนบางในแงทวา “การบรหาร”มกมงใชเนนในภาคราชการและองคการทมไดมงหวงกาไร และมกใชคาวา “การจดการ” ในภาคธรกจเอกชน อยางไรกตามในปจจบนน คาทงสองคานสามารถนามาใชทดแทนกนไดในความหมายทมลกษณะเดยวกน (ธงชย สนตวงษ, 2536, หนา 1)

ความหมายของการบรหารหรอการจดการไดถกกลาวถงในรปของ คาจากดความจากผรและนกวชาการหลายทาน ดงน

ธงชย สนตวงษ (2536, หนา 11) ไดใหคาจากดความไววา “การบรหาร คอ การทาใหงานตาง ๆ ลลวงไปโดยอาศยคนอนเปนผทา”

กรองแกว อยสข และพมพา ศรายทธ(2532, หา 17 ; อางถงในธงชย สนตวงษ, 2536, หนา 11) ไดอธบายเกยวกบความหมายของการบรหารไววา “การบรหาร คอกระบวนการของการวางแผน การจดโครงสรางและจดสายงานขององคการ การชนาและการสงงาน การควบคมรวมถงการใชทรพยากรอนขององคการเพอใหบรรลเปา (Goals) ขององคการทไดกาหนดไว”

โบว และคนอนๆ (Bovee and Others 1993 : 9; อางถงในธงชย สนตวงษ, 2536, หนา 11) ไดใหคานยามวาการจดการ เปนกระบวนการเพอใหบรรลจดมงหมายขององคการโดยการวางแผน การจดองคการ การชกนา (Leading) และการควบคมมนษย สงแวดลอมทางกายภาพ การเงน และทรพยากรขอมลขององคการไดอยางมประสทธผล และประสทธภาพ

63

พยอม วงศสารศร (2534, หนา 36)ไดเรยบเรยงวา การจดการคอ กระบวนการทมผจดการใชศลปะและกลยทธตาง ๆ ดาเนนกจการตามขนตอนตาง ๆ โดยอาศยความรวมแรงรวมใจของสมาชกในองคการ การตระหนกถงความสามารถ ความถนด ความตองการ และความมงหวงดานความเจรญกาวหนาในการปฏบตงานของสมาชกในองคการ ควบคไปดวยกน องคการจงจะสมฤทธผลตามเปาหมายทกาหนดไว

จากการศกษาความหมายของนกวชาการ สามารถสรปไดวา การบรหารหรอการจดการเปนกระบวนการในการวางแผน การจดองคการ การจดคนเขาทางาน การสงการหรอการอานวยการ และการควบคม ความพยายามของสมาชกในองคการ และทรพยากรตาง ๆ เพอบรรลวตถประสงคทองคการกาหนดไว

11.2 คณลกษณะของการจดการเมอพจารณาคณลกษณะโดยทวไป จะพบวาการจดการมคณลกษณะโดยทวไป ดงน

(สมศกด ชอบตรง, 2543, หนา 40)11.2.1 เกดขนในบรบทของกลม คอ กลมนน ๆ ตองมสมาชกอยางนอย 2 คน11.2.2 มลกษณะเปนศาสตรและศลป กลาวคอ ลกษณะเปนศาสตร หมายความ

วามหลกเกณฑในการบรหารงาน สวนลกษณะเปนศลป หมายความวา ตองมเทคนคทเหมาะสมในการเกยวของกบขวญ (Moral) ของบคลากรอกดวย

11.2.3 มลกษณะเปนกระบวนการ (process) ซงประกอบดวยขนตอนทสาคญ คอ การวางแผน การจดองคการ การจดบคคลเขาทางาน การสงการ และการควบคม

11.2.4 เนนงานทางดานสมอง ใชความคด ปฏภาณ และการตดสนใจ เพอสรางเงอนไขและรกษาไวซงเงอนไขสาหรบการบรรลเปาหมายของกลม

11.3 ทรพยากรการจดการทรพยากรทางการจดการ หรอปจจยพนฐาน (management resources) ทใชใน

การจดการโดยทวไปม 4 ประการ หรอทเรยกวา 4 M’s คอ11.3.1 MAN หมายถง ปจจยทเปนทรพยากรบคคล หรอแรงงานคนทม

ประสทธภาพทงในดานปรมาณงานและคณภาพอยางเพยงพอ11.3.2 MONEY หมายถง แหลงเงนทนทองคการสามารถนามาใชใน

การสนบสนนและเอออานวยความสะดวก เพอใหกจกรรมขององคการดาเนนตอไปไดโดยไมฝดเคองหรอขาดแคลนทนทงในดานทนประจาและทนหมนเวยน

64

11.3.3 MATERIALS หมายถง วตถดบ และวตถทตองจดหามา เพอใชในการผลต หรอสรางบรการ ซงตองพจารณาทงทางดานคณภาพและราคาเพอทาใหตนทนของสนคาหรอบรการตาแตไดคณภาพทด

11.3.4 MANAGEMENT หมายถง ปจจยในการจดการ ซงเปนหนาทความรบผดชอบโดยตรงของผบรหาร ซงปจจยนถอเปนกลไกและตวประสานทสาคญอยางยงในการรวบรวมผลกดน และควบคมดแลใหปจจยทเปนทรพยากรใหสามารถดาเนนตอไปไดและถกใชอยางมประสทธภาพจนประสพความสาเรจดงเชนทองคการตงเปาหมายไว

11.4 ความเปนผนาเนกล และคนอนๆ (Neagly and others 1969, หนา 14 – 15)ใหความหมายของผนา

ไวดงน1. ผนาคอ ศนยกลาง หมายถง การทผนาเปนศนยรวมของกลม สามารถดงดด

ความสนใจของกลม และนาความสนใจนนมาใชใหเปนประโยชนได2. ผนาคอ จดหมายปลายทางของกลม หมายความวา เปนผนากลมในการตดสนใจ

เกยวกบจดมงหมายของกลม3. ผนาคอ ผทเปนทนยมของกลม หมายถง ผทไดรบการคดเลอกจากกลม

เพราะเปนผทมเสยงนยมในกลมและมคณสมบตในการนากลมได4. ผนาคอ ผทมพฤตกรรมผนา หมายถง ผทประพฤตปฏบตตนใหเปนผนา

ในเรองตาง ๆ เสมอ อาจจะอาสานาเองหรอ แสดงตนเปนผรวมกจกรรมกได5. ผนาคอ ผทมลกษณะเปนพอพระ หมายถง ผนาทเกดขนเมอกลมเหนวาเขา

มลกษณะหรอบทบาททจะเปนผนาไดเมอมเรองหรอปญหาเกดขนฮลปน (Halpin, 1967, หนา 27)ไดสรปความหมายของผนาไววา ผนาคอ ผทม

ลกษณะอยางใดอยางหนงใน 5 ประการตอไปน1. บคคลผซงมบทบาทหรออทธพลตอคนในหนวยงานมากกวาคนอน2. บคคลทมบทบาทเหนอกวาบคคลอน ๆ3. บคคลทมบทบาทสาคญทสดในการทางาน ใหหนวยงานดาเนนไปสจดมงหมาย

ทวางไว4. บคคลผหนงซงไดรบการยอมรบจากบคคลอนใหเปนผนา5. ผซงดารงตาแหนงผนาในหนวยงานหรอดารงตาแหนงหวหนางาน

65

อรณ รกธรรม (2532,หนา 166) กลาววา ผนา หมายถงบคคลซงไดรบการแตงตงขน หรอไดรบการยกยองขนใหเปนหวหนาผตดสนใจเพราะมความสามารถในการปกครองบงคบบญชาและจะพาผใตบงคบบญชา หรอหมชน ไปในทางดหรอชวได

ประวต เมฆไตรรตน (2535, หนา 20) กลาวถงผนาวา เปนการกระทาทแสดงออกในฐานะผนากลมเพอดาเนนกจกรรมตาง ๆ ไปสเปาหมายทกาหนดไวโดยการจงใจผรวมงานใหเขาใจในบทบาทหนาท มความรวมมอรวมใจกนทางาน หาแนวทางแกปญหาทเกดขน

จากความหมายของผนาทไดกลาวขางตน พอสรปไดวา ผนาคอ บคคลทมอานาจ ทมอทธพลเหนอพฤตกรรมในกลมบคคล สามารถจงใจ ชนาใหบคคลในกลมปฏบตตามความคดเหน ความตองการและคาสงของตนได เพอใหบรรลวตถประสงครวมกน

12. แนวคดเกยวกบการตลาด12.1 ความหมายของการตลาดสดาดวง เรองรจระ (2543, หนา 14) กลาววา การตลาดคอกจกรรมตางๆ ทปฏบต

เปนกระบวนการ เพอทจะบรหารแนวความคด การกาหนดราคา การสงเสรมสนบสนนและกระจายความคด สนคา บรการ องคกร เหตการณ ดวยการและเปลยนทจะสรางความพอใจแตละบคคลและบรรลวตถประสงคของกจการ

ศรวรรณ เสรรตน (2541, หนา 77) กลาววา การตลาด หมายถง บคคลหรอองคการทมความตองการทจะไดรบการตอบสนอง มเงนทจะซอหรอจายและมความเตมใจทจะซอ ตลาดอาจจะเปนบคคลหรอกลมหรอองคการซงมความสมพนธกนในการแลกเปลยนทมศกยภาพ

ธงชย สนตวงษ (2540, หนา 251) กลาววา การตลาด หมายถง กจกรรมของธรกจทเกยวของกบการวางกลยทธและการจดกจกรรมทางดานการตลาด เพอทจะใหมการผานสนคาและบรการของบรษทไปยงผบรโภค ซงผบรโภคจะดาเนนการตดสนใจซอสนคาและบรการ ดงกลาวและความสาเรจของการตลาดกอยทการสามารถสรางความพงพอใจ ใหแกผบรโภคจากการไดใชสนคาดงกลาวนนดวย

สมาคมการตลาดแหงสหรฐอเมรกา (The American Marketing Association อางถงใน นพรตน ภมวฒสาร, 2543, หนา 1) ไดใหคาจากดความวา การตลาด คอ กระบวนการของการวางแผน การเสนอแนวความคดการตงราคา การสงเสรมการตลาด และชองทางการจดจาหนายของความคด สนคา และบรการ เพอเพมการแลกเปลยนและจะนามาซงความพอใจ และบรรลวตถประสงคขององค

66

คอตเลอร (Kotler ,1997, หนา 10) ใหความหมายการตลาด หมายถง การจดการตลาดเพอกอใหเกดการแลกเปลยนและการสรางความสมพนธโดยมจดมงหมายในการสรางคณคา และสนองความจาเปนและความตองการของลกคาจากนยามดงกลาวการตลาดจงเปนกระบวนการทซงบคคลและกลมตางๆ ไดรบการตอบสนองในความจาเปน และความตองการอนเกดจากการสรางสรรคและการแลกเปลยนผลตภณฑ

สแทนทน เอทซล และวอลกเกอร (Stanton Etzel and Walker, 1994, หนา 662)กลาววา การตลาด หมายถง ลกคาทมศกยภาพทงหมด ทมความจาเปนหรอความตองการผลตภณฑซงเตมใจ และสามารถทจะแลกเปลยนเพอสนองความจาเปนหรอความตองการตามความพอใจของตน

สรปการตลาด คอ กจกรรมตางๆ ทปฏบตเปนกระบวนการแลกเปลยนในการจดจาหนายสนคา การบรการและแนวความคดจากผผลตไปยงผบรโภค เพอตอบสนองความตองการใหไดรบความพอใจ

12.2 สมพนธภาพทางการตลาด (Relationship Marketing )นพรตน ภมวฒสาร(2543, หนา 2) กลาววา สมพนธภาพทางการตลาด เปน

แนวความคดทางดานการตลาดสมยใหมในการทจะรกษาลกคา และสงเสรมความสมพนธระยะยาวกบลกคา รวมทงผถอหนของบรษท ปจจยหลายอยางทนามาซงความสาเรจของความสมพนธทางการตลาด ไดแก การทบรษทคานงถงความตองการอยางตอเนองของลกคา ความตองการผลตภณฑทเหมาะสมเฉพาะตว และการบรการทเปนพเศษสาหรบเขาเหลานน ความตองการนน ไดแก คณคาพเศษ ผลตภณฑทมคณภาพสง และการบรการทเปนเลศ การรกษาลกคาตองใหความสนใจกบคณคาระยะยาว (life time value) ของลกคาควรมฐานขอมลของลกคา เพอทจะไดทราบรายละเอยดเกยวกบตวลกคา จงจะนาไปสความสาเรจ สาหรบสมพนธภาพทางการตลาด

12.3 สวนผสมการตลาด (Marketing Mix)ศรวรรณ เสรรตน และคนอนๆ (2539, หนา 75) กลาววา สวนผสมทางการตลาด

(marketing mix) หมายถง ตวแปรทางการตลาดทควบคมได ซงบรษทใชรวมกน เพอสนอง ความพงพอใจแกกลมเปาหมาย มรายละเอยดดงในภาพประกอบท 2.8

67

ภาพประกอบท 2.8 สวนผสมทาทมา : คอตเลอร (1997, หนา 92 )

คาอธบายภาพประกอบท 2.81. ผลตภณฑ หมาย

พงพอใจ ผลตภณฑทเสนอขายจะ

สวนผสมทางการตลาด

ผลตภณฑ

งการตลาด (Marketing Mix)

ถง สงทเสนอขายโดยธรกจ เพอสนองคมตวตนหรอไมมตวตนกได ประกอบดว

- ราคาสนคา- สวนลด (di- สวนยอมให- ระยะเวลาก (payment p- ระยะเวลาก

(credit term

ราคา

ในรายการ (list price)scount) (allowances)ารชาระเงนeriod)ารใหสนเชอ)

ด

- ความมสนคาใหเลอก(product variety)

- คณภาพสนคา (quality)- ลกษณะ (feature)- การออกแบบ (design)- ตราสนคา (brand name)- บรรจภณฑ (packaging)- ขนาด (size)- บรการ (service)- การรบประกน (warranties)- การรบคน (return)- ชองทาง (channel)

การจดจาหนาย

การสงเสรมการตลา

- ความครอบคลม (coverage)

- การเลอกคนกลาง (assortment) - ทาเลเจาของราน (location)

- การโฆษณา (advertising)- การขายโดยใชพนกงาน

(personal selling)- การสงเสรมการขาย (sales promotion)- การใหขาวและการประชาสมพนธ

(publicity and public relations)- การตลาดทางตรง (direct marketing)- การตลาดเชอมตรง (online marketing)

วามตองการของลกคาใหย สนคา บรการ ความคด

68

สถานท องคกร หรอบคคล ผลตภณฑตองมอรรถประโยชน มคณคา ในสายตาของลกคาจงจะมผลทาใหผลตภณฑขายได นกการตลาดจะกาหนดกลยทธในดานผลตภณฑตองคานงถงปจจยดงตอไปน

1.1 ความแตกตางของผลตภณฑ (product differentiation) และความแตกตางทาง การแขงขน (competitive differentiation)

1.2 การพจารณาองคประกอบและคณสมบตของผลตภณฑ (product component) เชน ประโยชนพนฐาน รปราง ลกษณะ คณภาพ การบรรจภณฑ ตราสนคา ฯลฯ

1.3 การกาหนดตาแหนงผลตภณฑ (product positioning) เปนการออกแบบผลตภณฑของบรษทเพอแสดงตาแหนงทแตกตาง และมคณคาทางจตใจของลกคาเปาหมาย

1.4 การพฒนาผลตภณฑ (product development) เพอใหผลตภณฑมลกษณะใหมและปรบปรงไดดขน ซงตองคานงความสามารถในการตอบสนองความตองการของลกคาไดดยงขน

2. ราคา หมายถง คณคาผลตภณฑในรปตวเงน ราคาเปนตนทนของลกคาในการซอสนคาและเปนจานวนเงนทผบรโภคยนดจายใหกบสนคาทเขาตองการเมอคดวาสนคานนคมคากบเงนทตองเสยไป ผบรโภคจะเปรยบเทยบระหวางคณคาผลตภณฑ (value) กบราคาผลตภณฑ (price) นนถาคณคาสงกวาราคาเขากจะตดสนใจซอ ดงน ผกาหนดกลยทธดานราคาจะตองคานงถงปจจยดงตอไปน

2.1 คณคาทรบร (perceived value) ในสายตาของลกคา ซงตองพจารณาวาการยอมรบของลกคาในคณคาของผลตภณฑวาสงกวาราคาของผลตภณฑนน

2.2 ตนทนสนคาหรอคาใชจายทเกยวของ2.3 การแขงขน

3. การจดจาหนายหมายถงโครงสรางหรอชองทางซงประกอบดวยสถาบนและกจกรรม ใชเพอเคลอนยายผลตภณฑและบรการจากองคการไปยงตลาด สถาบนทนาผลตภณฑออกสตลาด เปาหมาย กคอ สถาบนการตลาด การจดจาหนายเปนการกระจายสนคาใหกบผบรโภคในวน เวลา และสถานทตามทตองการ เพอใหผบรโภคมความสะดวกในการซอ สวนกจกรรมทชวยในการจดจาหนายประกอบดวย 2 สวน คอ ชองทางการจดจาหนาย (channel of distribution) และ การสนบสนนการกระจายตวของสนคา (market logistics)

4. การสงเสรมการตลาด หมายถง การตดตอสอสารเกยวกบขอมลระหวางผขายกบผซอเพอสรางทศนคตและพฤตกรรมการซอการสงเสรมการตลาดเปนกจกรรมทางการตลาดทแจงขอมลขาวสารของผลตภณฑใหผบรโภคทราบวาผลตภณฑนนดมประโยชนอยางไร

4.1 การสงเสรมการตลาดมเครองมอทสาคญคอ

69

4.1.1 การโฆษณา (advertising) เปนกจกรรมในการเสนอขาวสารเกยวกบองคกรผลตภณฑ บรการ หรอความคด ทตองมการจายเงนเพออปถมภรายการ

4.1.2 การขายโดยใชพนกงานขาย (personal selling) เปนกจกรรมในการแจงขาวสารและจงใจตลาดโดยใชบคคล หรอผเชยวชาญเขาไปแนะนาเพอจงใจในการซอ

4.1.3 การสงเสรมการขาย (sales promotion) เปนกจกรรมการสงเสรมทนอกเหนอจากโฆษณา การขายโดยใชพนกงานขายและการใหขาวการประชาสมพนธ ซงสามารถกระตนใหเกดความสนใจ การทดลองใชหรอการซอโดยลกคาขนสดทายโดยม 3 รปแบบ คอ การสงเสรมการขาย ทมงสผบ รโภค (consumer promotion) การสงเสรมการขายทมงสคนกลาง (trade promotion) การสงเสรมการขายทมงสพนกงานขาย (sales force promotion)

4.1.4 การใหขาวและการประชาสมพนธ (publicity and public relations) การใหขาวเปนการเสนอความคดเกยวกบสนคาหรอบรการ โดยไมเสยคาใชจายสวนการประชาสมพนธเปนความพยายามทมการวางแผน โดยองคกรหนงเพอสรางทศนคตทดตอองคกร ใหเกดขนกบกลมใดกลมหนง

4.1.5 การตลาดทางตรง (direct marketing) เปนการตดตอสอสารกบกลมเปาหมายเพอให เกดการตอบสนองโดยตรง ประกอบดวย การขายทางโทรศพท การขายโดยใชจดหมายทางตรง การขายโดยใชแคตตาลอคการขายทางโทรทศน วทย หรอหนงสอพมพซงจงใจใหลกคามกจกรรมตอบสนอง

4.1.6 การตลาดเชอมตรง (online marketing) เปนการตดตอสอสารกบกลมเปาหมายเพอใหเกดการตอบสนองโดยตรงผานทางสอ internet ลกคาสามารถเลอกชมสนคาและสงซอสนคาไดโดยตรงจากบรษท

4.2 วตถประสงคของการสงเสรมการตลาด คอนพรตน ภมวฒส าร (2543, หนา 6) กลาววา วตถประสงคของการสงเสรม

การตลาด คอ1. เพอใหขอมลและขาวสาร นกการตลาดตองใหขอมล รวมทงขาวสารเกยวกบ

ผลตภณฑของบรษทแกลกคาทมศกยภาพ เชน รานคาปลก ทาโฆษณาเพอใหขอมลเกยวกบสนคา ราคา สถานทตง และชวโมงการขาย

2. เพอเพมความตองการซอ ความตองการซอขนตน คอ การสรางความตองการสาหรบผลตภณฑทวๆ ไป สาหรบความตองซอแบบเลอกสรรนน คอ การสรางความตองการซอสนคาเฉพาะตรายหอ

70

3. เพอทาใหผลตภณฑแตกตางจากคแขง ความตองการซอทเหมอนกนของผลตภณฑ เมอผบรโภคพจารณาและเหนวาความเปนจรงแลว ผลตภณฑของบรษทเรามความแตกตางจากคแขงขน จะทาใหเกดการซอขน

4. เพอเนนใหเหนถงคณคาของผลตภณฑ การสงเสรมการตลาดสามารถอธบายใหผซอผลตภณฑไดรถงอรรถประโยชนของความเปนเจาของ โดยเนนใหเหนถงคณคาและเหตผลทแทจรง สาหรบผลตภณฑทราคาสงกวาในทองตลาด ซงจะเปนประโยชนทงผบรโภคและผลตภณฑอตสาหกรรม

5. เพอใหยอดขายของสนคาสมาเสมอคงท โดยปกตยอดขายจะไมคงทตลอดทงปการทยอดขายขนๆ ลงๆ เปนผลมาจาก วงจรธรกจ ฤดกาลขาย หรอความตองการทไมสมาเสมอของลกคา ในบางครงบรษทตองสนบสนนการแขงขนการขายในชวงทยอดขายตกตา โดยการเสนอสงจงใจใหกบพนกงานขาย ถาทายอดขายถงเปาทกาหนดไว

12.4 กลยทธดงและกลยทธผลกนพรตน ภมวฒสาร (2543, หนา 7) กลาววา กลยทธดง คอ การพยายามในการสงเสรม

การตลาดโดยผขายจะกระตนความตองการซอของผใชขนสดทาย ดงนน จงตองใชความพยายามอยางเตมทไปยงชองทางการจดจาหนาย กลยทธนไดนามาใชกบวตถประสงคในการสรางความตองการซอของผบรโภค ดงนนผบรโภคจะถามหาผลตภณฑจากรานคาปลก กจกรรมทมกใชเปนการโฆษณาและการสงเสรมการขายไปยงผบรโภค

กลยทธผลกเปนการใชพนกงานขายในการสงเสรมการตลาด โดยมวตถประสงค คอ ตองการสงเสรมผลตภณฑไปยงสมาชกของชองทางการตลาดมากกวาไปยงผใชขนสดทาย เปนกลยทธทนยมใชมากสาหรบสนคาอตสาหกรรม

สรป การตลาด เปนกระบวนการของการวางแผน การเสนอแนวความคด การตงราคา การสงเสรมการตลาด และชองทางการจดจาหนาย ของความคด สนคาและบรการ เพอเพมการแลกเปลยน นามาซงความพอใจ และบรรลวตถประสงคขององคการ แนวความคดทางดานการตลาดสมยใหมใหความสาคญกบการ และเปลยนสมพนธภาพทางการตลาด ฯลฯ การสงเสรมการตลาดซงเปนองคประกอบตวหนงของสวนผสมทางการตลาด จงประกอบไปดวยกจกรรม 5 อยาง ไดแก การโฆษณา การสงเสรมการขาย การขาย โดยใชพนกงานขาย การประชาสมพนธ การใหขาว และการตลาดตรง ผลตภณฑอตสาหกรรมใชการขายโดยใชพนกงานขายมาเปนอนอบหนง รองลงมาเปนการสงเสรมการขาย การโฆษณา และการประชาสมพนธตามลาดบ สาหรบผลตภณฑอปโภคบรโภค ใชการสงเสรมการขายมากเปนอนดบหนง รองลงมาเปนการโฆษณาการขายโดยใช

71

พนกงานขาย และสดทายเปนการประชาสมพนธ ในการกาหนดวตถประสงคของการสงเสรมการตลาด เพอใหขอมลและขาวสาร เพอเพมความตองการซอเพอทาใหผลตภณฑแตกตางจากคแขงเพอเนนใหเหนถงคณคาของผลตภณฑ หรอเพอใหยอดขายของสนคาสมาเสมอคงท กลยทธดงและกลยทธผลกเปนกลยทธในการสงเสรมการตลาดทจะชใหเหนวา ธรกจควรใชกลยทธใดใหเหมาะสมกบผลตภณฑของบรษท

งานวจยทเกยวของกบการวจย

วบลย ตรลน(2539, บทคดยอ)ไดทาการศกษาวจยเรองการวางแผนแบบมสวนรวมของประชาชนเพอการพฒนาทองถน พบวาเงอนไขทสงผลตอการมสวนรวมของประชาชนในกระบวนการวางแผนพฒนาแบบมสวนรวมทสาคญ คอ โอกาสและอานาจของประชาชนในการทจะกาหนดแนวทางและการดาเนนการแกไขปญหาของตนเอง โดยผลการวจยสรปวา

1. กระบวนการวางแผนแบบมสวนรวม เพอการพฒนาทองถน ม 5 ขนตอน คอการคดคนปญหา การวเคราะหปญหา การวางแผนพฒนา การดาเนนกจกรรม และการประเมนผลกลมทเขารวมทกกระบวนการไดเรยนรกระบวนการพฒนาทองถนตามสภาพปญหาและความตองการของตน โดยตนเองเปนผกาหนด

2. กระบวนการวางแผนแบบมสวนรวม ทชมชนเปนผมอานาจในการตดสนใจและควบคมมความเปนไปไดสามารถจะนาไปใชในกระบวนการพฒนาทองถนของชมชน เพอเพมศกยภาพการแกปญหาชองชมชนได

3. เงอนไขสงผลตอการมสวนรวมของประชาชน ในกระบวนการวางแผนแบบมสวนรวมทสาคญ คอ โอกาสและอานาจของประชาชนในการทจะกาหนดแนวทางและการดาเนนการแกปญหาของตนเอง

4. ขอจากดทมผลตอการมสวนรวมของประชาชน ในกระบวนการวางแผน คอ ขาดการสงเสรมสนบสนนจากนกพฒนา ทเขาใจแนวคดการทางานรวมกบชมชนแบบมสวนรวมในลกษณะทใหโอกาสและใหอานาจแกชมชนในการตดสนใจ และอานาจในการควบคม การดาเนนงานพฒนาของตน

โกมล สนนกอง (2543,บทคดยอ)ไดศกษาวจยโดยใชกระบวนการมสวนรวมในกระบวนการวจยเรองรปแบบการสงเสรมอาชพเกษตรกรขององคการบรหารสวนตาบลสนทราย และแมแฝกใหมจงหวดเชยงใหม พบวาชมชนไดใชกระบวนการมสวนรวมในการแกไขปญหาของชมชน

72

โดยชมชนมสวนรวมในทก ๆ ขนตอนของการดาเนนการวจย ทาใหชมชนเกดกระบวนการเรยนรและสามารถนาไปแกไขปญหาของชมชนไดดวยตวเอง ทงนชมชนจะสามารถนากระบวนการเรยนรทไดไปพฒนาประยกตใชในการแกไขปญหาดานอน ๆ ของชมชนอกดวย

สรรตน ชนะญาต(2545,บทคดยอ) ศกษาถงการนาแผนพฒนาการเกษตรไปใชใน การดาเนนงานขององคการบรหารสวนตาบล(อบต.)เชยงใหม พบวา การมสวนรวมในการวางแผนพฒนาการเกษตรของสมาชก อบต. และการมสวนรวมในการนาแผนไปใชในการดาเนนงานในดานการพฒนาการเกษตรของ อบต. มแนวโนมของการมสวนรวมมาก สวนความคดเหนของสมาชกอบต. ในดานการนาแผนไปใชในการพฒนาการเกษตรมแนวโนมการเหนดวยอยางมากเชนกน พบวา เพศ อาชพ รายไดของครอบครว ระยะเวลาในการดารงตาแหนงรวมทงการไดรบขาวสารทางการเกษตรมความสมพนธกบการมสวนรวมในการวางแผนพฒนาการเกษตร และการนาไปใชดาเนนงานในดานการพฒนาการเกษตรของ อบต.

พวงทอง โยธาใหญ (2545, บทคดยอ) ไดศกษาวจยเรองการมสวนรวมของประชาชนในการจดทาแผนพฒนาทองถน : กรณศกษาองคการบรหารสวนตาบลในจงหวดเชยงใหม พบวาระดบการมสวนรวมของประชาชนในกระบวนการจดทาแผนพฒนาทองถนประจาป 2545 ขององคการบรหารสวนตาบลในจงหวดเชยงใหมยงอยในระดบนอย ทาใหประชาชนยงไมคอยจะใหความสนใจในกจกรรมขององคการบรหารสวนตาบลเทาทควร เชน ในเรองการเขารวมประชมเพอเสนอปญหาความตองการของทองถน และการเขารวมตรวจสอบความโปรงใสในการบรหารงานขององคการบรหารสวนตาบล ซงอาจสงผลใหการแกไขปญหาของทองถนไมตรงกบความตองการของประชาชนในทองถน ตลอดจนไมสอดคลองกบบทบญญตของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ทมงเนนการมสวนรวมของภาคประชาชนและใหขอเสนอแนะวาหนวยงานทมหนาทกากบดแลจะตองใหความสาคญและสงเสรมสนบสนนดานความร ความเขาใจแกเจาหนาทขององคการบรหารสวนตาบล เพอใหการจดทาแผนพฒนาทองถนมประสทธภาพยงขน

ประวทย เพชรม (2537, บทคดยอ) ไดทาการวจยเรอง การมสวนรวมของกลมสตรในการทากจกรรม การพฒนาชมชน จงหวดเชยงใหม ผลการศกษาพบวา สตรมสวนรวมในกลม กจกรรมตามขนตอนดงน คอ การรวมกนคด รวมกนวางแผน รวมกนดาเนนการ และรวมกนประเมนผล สวนการตดสนใจเขารวมกจกรรมนน สตรเปนผตดสนใจเองกบไดรบการชกนาจากเจาหนาทรฐและชาวบานทเปนเพอนสมาชกกนเอง สาหรบผลของการมสวนรวมทสตรไดรบ คอเปนผนากลม เปนคณะกรรมการกลม เปนสมาชกกลม และเปนผไดรบประโยชนโดยตรงจากกจกรรมกลมอกประการหนง คอ ปจจยทมอทธพลสาคญตอการตดสนใจเขารวมกลมกจกรรม คอการยอมรบนบถอในตวผนา มองเหนประโยชนทไดรบตอตนเองและครอบครว ปญหาอปสรรค

73

ของสตรตอการเขารวมทสาคญ คอ สมาชกเกดความระแวงสงสยในตวของคณะกรรมการวาจะไมซอสตยเกรงวาจะนาเงนของกลมไปใชจายสวนตว จงมความตองการทจะใหเจาหนาทของรฐทเขาไปมสวนรวมกบกลมสตรมความรทางดานการจดการ ดานการบญช และนาไปถายทอดใหแกสมาชกกลมจะไดปฏบตงานในระบบบญชไดถกตอง

สนท สตโยภาส (2544, บทคดยอ) ไดทาการวจยเรอง วจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเพอเสรมสรางความเขมแขงของชมชน : กรณศกษา ตาบลแมแฝกใหม อาเภอสนทราย บานแมละงอง ตาบลนาแพร อาเภอพราว จงหวดเชยงใหม และตาบลหวยผา อาเภอเมอง จงหวดแมฮองสอนพบวาการปฏบตการแบบมสวนรวม และมกระบวนการสรางอนาคตรวมกนทาใหชมชนทง 3 ตาบล มระดบความเขมแขงคอนขางมาก – มาก

พรทพย องกลด (2539, บทคดยอ) ไดทาการศกษาเรอง การมสวนรวมของสตรผนาในการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมในจงหวดราชบร ผลการศกษาพบวาสตรผนามสวนรวมในการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมในระดบปานกลาง ลกษณะของการมสวนรวมจากมากไปนอย คอ รวมปฎบต รวมศกษาปญหา รวมวางแผน รวมตดตามผล และรวมดแลรกษาปจจยทมผลตอการมสวนรวม ไดแก อาย ระดบการศกษา การเปนสมาชกกลมตาง ๆ ความรความเขาใจ สวนปจจยดานรายได และระยะเวลาการอาศยในทองถนไมมผลตอการมสวนรวมของประชาชน

ประเสรฐ กตรตน (2523, บทคดยอ) ไดทาการวจยเชงปฏบตการ เรองการพฒนารปแบบการสรางจตสานกในการพฒนาชมชนชนบท ไวเปนการวจยเพอทดลองใชรปแบบการสรางจตสานกของผนาชมชนในการพฒนาชมชน

กระบวนการสรางจตสานกในการพฒนาชมชนชนบท หมายถง ขนตอนการปฏบตงานพฒนาชมชนทคนในชมชนมสวนรวมอยางแทจรงแลว ทาใหคนในชมชนมการรเรม การพงตนเอง การรวมมอรวมใจ มความรสกรบผดชอบและเปนเจาของในการพฒนาชมชน โดยม 5 ขนตอน คอ

1. การศกษาและวเคราะหชมชน2. การวเคราะหสาเหตของปญหาของชมชน3. การเลอกวธและวางแผนแกปญหาของชมชน4. การดาเนนงานตามแผนเพอแกปญหาของชมชน5. การตดตามและประเมนผล

กาญจนา หมาดกลา (2541, บทคดยอ) ไดทาการศกษารปแบบการดาเนนงานพฒนาชมชนในหนวยการปกครองทองถนรปแบบเทศบาลจานวน 6 แหง ซงมเทศบาลเมองเพชรบรดวย พบวาประชาชนขาดการมสวนรวมในการตดสนใจวางแผน กาหนดแนวทางการพฒนาชมชน เทศบาลเปนผกาหนดนโยบาย แนวทางการทางานของชมชนและเปนผดาเนนการโครงการ กจกรรมตาง ๆ ใน

74

ชมชน โดยทองคกรชมชนเปนเพยงผใหขอมลขาวสาร ผใหการสนบสนน ผอานวยความสะดวกในการดาเนนงานของเทศบาล และเปนผประสานระหวางประชาชนกบเทศบาล เทศบาลจงเปนผมบทบาทสาคญในการกาหนดทศทางการดาเนนงานชมชน ทาใหองคกรชมชนขาดการตดสนใจ กาหนดแนวทางกจกรรมและแกไขปญหาของชมชน

เบญจพร เศรษฐสนท (2546, บทคดยอ) การศกษาวจยน เปนการศกษาแบบเปรยบเทยบแนวความคดของการจดทาแผนแมบทชมชนกบงานสวสดการเชงรก ซงงานดานสวสดการเปนงานหนงทชมชนควรมสวนรวมดาเนนการ แผนแมบทชมชน เกดจากแนวคดทจะสงเสรม ความเขมแขงใหชมชน ในการใชความพยายามหรอทรพยากรตาง ๆ เพอบรรลการพฒนาทยงยน ชมชนพงพาตนเองได แนวคดสาคญของงานวจยน คอ การใชชมชนเปนฐาน เนนการพฒนาและระดมทรพยากรทมอยมาใชใหเกดประโยชนสงสด อนจะนาไปสการพฒนาทยงยนผลการวจยพบวาประชาชนไมสามารถปรบเปลยนทศนคตและปลกฝงความคดใหมเกยวกบการพฒนาไดมากนก ซงเปนผลมาจากการพฒนาทผานมา เปนไปในลกษณะการมอบความชวยเหลอแบบใหเปลาแกประชาชน รปแบบโครงการยงไมสามารถแสดงออกถงความพยายามจะแกไขปญหาของชมชนดวยตนเองเทาใดนก จงควรปลกฝงแนวคดและใหความรเรองการพฒนาแบบยงยนใหแกประชาชน