ªäºð +13 ßâàà ãóðàâ Øºíº +5 v í¿¿ðò ¯ÇÝË ÁÎÄÎË çàñãàà

ÌÎÍÃÎËÛÍ ìýäýý3,159.920...Õ¿í àì

E-mail: [email protected] Ðåêëàì, çàð ñóðòàë÷èëãààíû àëáà: 99173710

ÕÀÀÍ áàíê Õóäàëäàà õºãæëèéí áàíê

¯ÑÕ-íû º÷èãäðèéí ìýäýýãýýð

Àì.äîëëÀð 2435.00 2449.00Åâðî 2832.00 2893.00ÈÅí 22.04 22.47

Ôóíò 3081.00 3159.00ðóáëü 40.40 42.40ÞÀíü 364.00 367.50

Àì.äîëëÀð 2435.00 2449.00Åâðî 2842.00 2902.00ÈÅí 21.95 22.54

Ôóíò 3090.00 3164.00 ðóáëü 40.54 42.74ÞÀíü 364.00 367.40

2017.08.24. Ï¿ðýâ. ¹140 (4754)

19 äýõ æèëäýý

II í¿¿ðò

ÓËÑ ÒªÐ

V í¿¿ðò

ÕÝÍ ÍÜ ÕÝÍ ÁÝ

¯ÇÝË ÁÎÄÎË

Óðãàöûí Óðüä×èëÑàí áàëàíÑààð ÓëààíáÓÓäàéí

74.6 ÕÓâèéã ÕÓðààí àâíà ãýâ

ýð×èì Õ¯×íèé Ñàëáàðò ìªðªª ¯ëäýýæ ßâàà ãóðàâ

Óëààíáààòàðò: ªÍªªÄªÐ

ªäºð +13Øºíº +5

ÎÍÖËÎÕ ÌÝÄÝÝ

ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ Õ.áàòòóëãàä Ñàóäûí àðàáûí âàíò Óëñûí ýðõýì äýýä õóíòàéæ àáäóëà áèí àáäóëðàõìàí áèí àáäóëàçèç àëü-Ñàóä º÷èãäºð áàðààëõàâ. Óóëçàëòûí ýõýíä ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ Õ.áàòòóëãà õóíòàéæèéí ýöýã ºíãºðñºí äîëäóãààð ñàðä òààëàë òºãññºíä ýìãýíýë èëýðõèéëñýí þì. ýðõýì çî÷èí ÓèÕ-ûí óðèëãààð ìàíàé óëñàä àéë÷èëæ áàéãàà áºãººä ýíý

õóãàöààíä ìîíãîë Óëñûí ÕÕààÕ¯ß, ÓÓÕ¯ß-äàä çî÷èëæ õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààíû òàëààð ñàíàë ñîëèëöîí ÿðèëöñàíàà óóëçàëòûí ¿åýð äóðüäëàà. ò¿¿íýýñ ãàäíà òàëóóä óóë óóðõàé, õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàõ ñîíèðõîëòîé áàéãàà òàëààðàà ñàíàë ñîëèëöëîî. ìºí øèíý õîò áàéãóóëàõ, øèíý òºìºð çàì òàâèõ çýðýã òîì òºñë¿¿ä õºðºíãº îðóóëàã÷äàà õ¿ëýýæ áóéã

ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ Õ.áàòòóëãà äóðüäàæ áàéñàí þì. ò¿¿í÷ëýí ýíý ºäºð Åðºíõèéëºã÷ Õ.áàòòóëãàä ÎÕÓ-ûí ãàäààä õýðãèéí äýä ñàéä èãîðü âëàäèìèðîâè÷ ìîðãóëîâ áàðààëõàâ. Óóëçàëòûí ¿åýð ÎÕÓ-ûí ãàäààä õýðãèéí äýä ñàéä è.â.ìîðãóëîâ èðýõ åñä¿ãýýð ñàðûí ýõýýð ÎÕÓ-ûí âëàäèâîñòîê õîòíîî áîëîõ äîðíûí ýäèéí çàñãèéí ÷óóëãàíû ¿åýð ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ Õ.áàòòóëãûí

õèéõ àéë÷ëàëûí áýëòãýë àæëûí ÿâö áàéäëûí òàëààð òàíèëöóóëëàà. ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ Õ.áàòòóëãà ìîíãîë Óëñ, ÎÕÓ-ûí õàðèëöààã øèíý òºâøèíä ãàðãàõ áîäîëòîé áàéãààãàà èëýðõèéëæ, ¿¿íèé òóëä õèë îð÷ìûí õóäàëäàà, óëñ õîîðîíäûí ýäèéí çàñàã, õóäàëäààíû ýðãýëòèéã ñàéæðóóëæ, ãààëèéí òàòâàð, òðàíçèò òýýâðèéí àñóóäëûã øèíý÷ëýõ øààðäëàãàòàé áàéãààã õýëñýí þì.

Åðºíõèéëºã÷ Õ.Áàòòóëãàä ÀðÀÁûÍ ÕóÍòÀéæ, ÎÕó-ûÍ ñÀéä íàð áàðààëõàâ

Õîíãèëûí ñèñòåì ë õýðýãòýé áàéíàí.áÎëä

Õ¿í òºðºëõòºí îëîí çóóíû ºìíººñ õîò áàéãóóëæ, õºãæ¿¿ëñýýð èðñýí áèëýý. Îð÷èí ¿åä äýëõèéí òîìîîõîí õîòóóä õºãæëèéí äýýä öýã ð¿¿ãýý òýì¿¿ëæ, òºëºâëºëò, öýöýãëýëòýýðýý óðàëäàæ áàéíà. òýð äóíäàà ãàçàð äîîðõ õîòûíõîî õºãæëèéã ãàéõóóëäàã áîëñîí. Åðººñ õîò õºãæèíº ãýäãèéã ãàçàð äîîðõ áàéãóóëàìæààð íü õýìæäýã ÷ ãýäýã. Õîíãèëûí ñèñòåì, ìåòðî ãýõ ìýò. ãýòýë ìàíàé óëñ òýð õºãæëººñ àëü õýäèéíý õàÿãäñàí, õîöðîãäñîí áàéíà. Óëààíáààòàð õîòîä õîíãèëûí ñèñòåì ãýæ áàéõã¿é. Åðººñ ýõíýýñýý 500 ìÿíãàí õ¿íòýé áàéõààð òºëºâëºñºí õîò ó÷ðààñ òýð þì ãýíý áèëýý. ãýâ÷ ºíººõ òºëºâëºëòºº ýðõ ìýäýëòýé, óäèðäàõ àëáàí òóøààëòàé õ¿ì¿¿ñ ÿã òàã áàðüæ ÷àäààã¿é.

¯ðãýëæëýë íü III í¿¿ðò

çàñãàà óíàãàõàä õ¯ðãÝëÝÝ í.ÏÓíöàãáÎëä

ìàí ñîíãóóëüä ÿëæ, Çàñãèéí ãàçàð áàéãóóëààä åðäºº æèëèéí õóãàöàà ë ºíãºð÷ áàéíà. ãýòýë èéì áàãàõàí õóãàöààíä ìàí-ûí 65-ûí á¿ëýã õî¸ð õóâààãäàæ, íýã õýñýã íü Çàñãèéí ãàçðàà óíàãàõààð ãàðûí ¿ñýã öóãëóóëæ, ÓèÕ-ûí äýä äàðãàä ºðãºí áàðü÷èõëàà. Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí äàðàà÷ààñ ýõëýýä ë ÿðèãäàæ ýõýëñýí àñóóäàë º÷èãäºð íýã òàëäàà ãàð÷, ìàí-ûí 30 ãèø¿¿í ãàðûí ¿ñýã çóðñàí Åðºíõèé ñàéäûã îãöðóóëàõ áè÷ãèéã ºðãºí áàðüñàí. íýãýíò ë Åðºíõèé ñàéäûã îãöðóóëàõ áè÷ãèéã ºðãºí áàðüñàí áîë áàéíãûí õîðîî, öààøëààä ÷óóëãàí çààâàë õóðàëäàæ, àñóóäëûã õýëýëöýõ ¸ñòîé þì áèëýý.

¯ðãýëæëýë íü III í¿¿ðò

Ìàí-ûí äîòîîä çªð×èë

2 2017 îíû íàéìäóãààð ñàðûí 24. Ï¿ðýâ. ¹140 (4754)

Óëñûí á¿ðòãýëèéí äóãààð: 907300528 Èíäåêñ: 100757

Ðåäàêöèéí õàÿã: Óëààíáààòàð õîò. Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã. ×ºëººò õýâëýë ñàí /Õýâëýëèéí õ¿ðýýëýí/. 2 äàâõàð. 209, 211 òîîò

“Ìîíãîëûí ìýäýý” ñîíèíû ðåäàêöèä ýõèéã áýëòãýæ,“×ºëººò õýâëýë ñàí”-èéí õýâëýõ ¿éëäâýðò õýâëýâ.

äóãààðûã ýðõýëñýí í.ÏóíÖàãÁîëä

ÓËÑ ÒªÐ

Åðºíõèé ýðõëýã÷: ñ.ãàíòîãîî

îðëîã÷ ýðõëýã÷ ×.×óëóóíÖÝÖÝã

99189158

õàðèóöëàãàòàé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà:

Ý.ÝíõÖÝÖÝã90873012

àõëàõ ðåäàêòîð:Á.ªíªðòîãòîõ

88006842

Øóóðõàé ìýäýýëýë, ýðýí ñóðâàëæëàõ àëáà

í.ÏóíÖàãÁîëä88096454

óëñ òºð, ãàäààä ìýäýýëýë, ýäèéí çàñãèéí àëáà:

Á.ªíªðòîãòîõ88006842

ãýðýë çóðãèéí àëáà: ã.àðãóóÆèí

96017873

Êîìïüþòåðèéí àëáà:Á.ãàíçîðèã

99998796

Ìàðêåòèíã, çàð ñóðòàë÷èëãààíû àëáà:

í.àëòàíÖÝÖÝã99173710

çàõèàëãà, áîðëóóëàëòûí àëáà:Ì.äàÂààäóëàÌ

99042510

Ý.ñàÉíçàßà99197866




ÎÍÖËÎÕ ¯ÉË ßÂÄÀË

ý.òÓÓë

Óëñûí óðãàöûí êîìèññûí õóðàëäààí º÷èãäºð ÕÕààÕ¯ß-ä áîëëîî. Õóðëûí ¿éë àæèëëàãààã íýýæ, ÕÕààÕ¯-èéí ñàéä, Óëñûí óðãàöûí êîìèññûí äàðãà Ï.Ñýðãýëýí “ýíý æèë 2017 îíä óëñûí õýìæýýíä 393.6 ìÿíãàí ãà òàëáàéä ¿ð òàðèà, ¿¿íýýñ 367.2 ìÿíãàí ãà-ä áóóäàé, 14.9 ìÿíãàí ãà-ä òºìñ, 7.5 ìÿíãàí ãà-ä õ¿íñíèé íîãîî, 78.2 ìÿíãàí ãà-ä òîñíû óðãàìàë, 28.2 ìÿíãàí ãà-ä òýæýýëèéí óðãàìàë, 1.9 ìÿíãàí ãà-ä ýìèéí óðãàìàë, íèéòäýý 524.3 ìÿíãà ãà-ä òàðèàëàëò õèéñýí. Óðãàöûí óðüä÷èëñàí áàëàíñààð 271.8 ìÿíãàí òîíí ¿ð òàðèà, ¿¿íýýñ 259.2 ìÿíãàí òîíí áóóäàé, 102.3 ìÿíãàí òîíí òºìñ, 75.7 ìÿíãàí òîíí õ¿íñíèé íîãîî, 23.6 ìÿíãàí òîíí òîñíû óðãàìàë, 47.3 ìÿíãàí òîíí ìàëûí òýæýýëèéí óðãàìàë õóðààí àâàõààð òîãòîîãäîîä áàéíà. áàéãàëü öàã óóðûí äàâàãäàøã¿é õ¿÷èí ç¿éë ãàí, íàðíû õýò èõ õàëàëòûí íºëººãººð ¿ð òàðèàíû 90.3 ìÿíãàí ãà, ¿¿íýýñ óëààíáóóäàéí 77.7 ìÿíãàí ãà òàëáàé óðãàö àëäàæ, 15.2 ìÿíãàí ãà òàëáàé òýæýýëä øèëæñýíýýð óëààíáóóäàé òàðèàëñàí òàëáàéí 74.6 õóâèéã õóðààæ, òºëºâëºñºí áóóäàéí óðãàöûí 54.3 õóâü, õýðýãöýýò ãóðèëûíõàà 52.5 õóâü, òºìñíèé 74.5 õóâü, õ¿íñíèé íîãîîíû 44.6 õóâèéã õàíãàõóéö õýìæýýíèé óðãàö õóðààí àâàõ óðüä÷èëñàí òºëºâ ãàð÷ áàéíà” ãýñýí þì. Õóðëààð 2017 îíû óðãàöûí óðüä÷èëñàí áàëàíñûí òàíèëöóóëãûã ÕÕààÕ¯ß-íû ãòáÕÇã-ûí

ðãàÖûí óðüä×èëñàí Áàëàíñààð ëààíÁóóäàÉí 74.6 õóÂèÉã õóðààí àÂíà ãÝÂÓ

äàðãà ö.áîëîð÷óëóóí, Óðãàöûí åðºíõèé òºëºâ áàéäàë, õóðààëòûí òåõíîëîãèéí çºâëºìæèéí òàëààð Óðãàìàë ãàçàð òàðèàëàíãèéí õ¿ðýýëýíãèéí çàõèðàë í.áàÿðñ¿õ, Óðãàö õóðààëòûí ¿åèéí öàã àãààðûí åðºíõèé òºëâèéí òàëààð öàã óóð îð÷íû øèíæèëãýýíèé ãàçðûí äàðãà Ñ.ýíõò¿âøèí, áýë÷ýýðèéí òºëºâ áàéäàë, ºâºëæèëòèéí òàëààð ÕÕààÕ¯ß-íû ìààáÕÇã-ûí äàðãà ë.×îé-èø íàð ìýäýýëýë õèéëýý. òýðáýýð “Óðüä÷èëñàí áàéäëààð 296.5 ìÿíãàí ãà-ä ÷àíàð ñàéòàé óðèíø áîëîâñðóóëæ, áýëòãýñíèé 64 õóâü áóþó 189.9 ìÿíãàí ãà òàëáàéã íü äýâøèëòýò òåõíîëîãèîð áîëîâñðóóëñàí áºãººä öýâäãýø áîëîâñðóóëàëòûí àæèë ¿ðãýëæèëæ áàéíà. äàðàà îíû òàðèàëàëòàä çîðèóëàí àæ àõóéí íýãæ, èðãýä 30.0 ìÿíãàí òîíí ¿ð íººöëºõººð ñàíàë èð¿¿ëñýí. äóòàãäàõ 30.0 ìÿíãàí òîíí ¿ðèéã äîòîîäûí óðãàöààñ àâ÷ íººö á¿ðä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áîëæ áàéíà” õýìýýëýý. Õàðèí “Óðãàö õóðààëòàä 1181 êîìáàéí, 513 æàòêà, 224 ¿òðýì, 130 ãàðóé òºìñ õóðààõ êîìáàéí, 470 öýâýðëýã÷, à÷èã÷, ñîðòëîã÷ ìàøèí àæèëëàõààð çàñâàð ¿éë÷èëãýý õèéãäýæ áàéãàà”

ãýäãèéã ÕÕààÕ¯ß-íû ãòáÕÇã-ûí äàðãà ö.áîëîð÷óëóóí õýëýâ.

ìºí ºíãºðñºí çóíû õóâüä 5-7 äóãààð ñàðä îðñîí õóð òóíàäàñ íü çóðâàñ ãàçðûã õàìàð÷, ààäàð õýëáýðýýð îðæ áàéñàí íü òóõàéí á¿ñ íóòãèéí çóíøëàãûí áàéäàëä õàðèëöàí àäèëã¿é íºëººëñºí çóðàãëàë ãàð÷ áàéíà. òàðèìàë óðãàìëûí õóâüä õàìãèéí èõ ãàíòàé á¿ñ íóòàãò Õýíòèé, äîðíîä, Ñ¿õáààòàð àéìàã á¿õýëäýý, òºâ àéìãèéí õîéä áîëîí áàðóóí òàëûí òàðèàëàí á¿õèé ñóìä, áóëãàí àéìãèéí óðä õýñýã õàìðàãäàæ áàéíà. ãàíãèéí íºëººíä àëàã öîîã íýðâýãäñýí àéìàãò àðõàíãàé, ªâºðõàíãàé, áóëãàí àéìãèéí áàðóóí òàë, Õºâñãºë àéìãèéí ðàøààíò, òàðèàëàí, ýðäýíýáóëãàí ñóìä îðæ áàéíà. Õàðèí ãàíä õàðüöàíãóé áàãà íýðâýãäñýí õýñýãò Ñýëýíãý, Îðõîí, äàðõàí-Óóë àéìàã á¿õýëäýý, áóëãàí àéìãèéí ç¿¿í õîéä òàëûí ñóìä õàìðàãäñàí åðºíõèé çóðàãëàë ãàð÷ áàéãàà òàëààð öàã óóð îð÷íû øèíæèëãýýíèé ãàçðûí äàðãà Ñ.ýíõò¿âøèí õýëæ áàéñàí þì. Õóðàëäààíû òºãñãºëä ÕÕààÕ¯-èéí ñàéä, óëñûí óðãàöûí êîìèññûí äàðãà Ï.Ñýðãýëýí óðãàö õóðààëòûí àæëûã áîãèíî õóãàöààíä øóóðõàé

çîõèîí áàéãóóëàõ, òºðèéí áàéãóóëëàãóóäûí àæëûí óÿëäààã õàíãàõ çîðèëãîîð Óëñûí óðãàöûí êîìèññûí ãèø¿¿ä, õîëáîãäîõ ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãà, îðîí íóòãèéí óäèðäëàãóóäàä õàíäàæ, àëáàí äààëãàâàð ºãëºº.

òîäðóóëáàë, óðãàö õóðààëò, õàäëàí òýæýýë áýëòãýëèéí àæëûã íýãäñýí óäèðäëàãààð õàíãàæ, øóóðõàé çîõèîí áàéãóóëàõ, àæ àõóéí íýãæ, àéë, ºðõ, èðãýäèéí õóðààí àâñàí ¿ð òàðèà, òºìñ, õ¿íñíèé íîãîî, æèìñ, æèìñãýíèé óðãàöûí ìýäýýã ¿íýí çºâ øóóðõàé ãàðãóóëàõ, óëñûí íýãäñýí ìýäýý òàéëàíä õóãàöààíä íü òóñãóóëàõûã àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà íàðò, íàìðûí óðãàö õóðààëò, õàäëàí òýæýýë áýëòãýëèéí àæèëä øààðäàãäàõ øàòàõóóíû íººöèéã á¿ðä¿¿ëýõ, öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ýýð òàñðàëòã¿é, íàéäâàðòàé õàíãàõ àðãà õýìæýý àâ÷ àæèëëàõûã ýð÷èì õ¿÷íèé äýä ñàéä ò.ãàíòóëãà, ãàçðûí òîñíû ãàçðûí äàðãà á.áààòàðöîãò íàðò äààëãàëàà. ìºí óðãàö òýýâýðò àøèãëàãäàõ çàì ã¿¿ðèéí ýâäðýë, ãýìòëèéã øàëãàæ òîäðóóëàõ, øààðäàãäàõ õºðºíãèéí òîîöîîã ãàðãàæ, ýõ ¿¿ñâýðèéã íü øèéäâýðë¿¿ëýí çàñâàðûí

àæëûã øóóðõàéëàõ, òºìºð çàìààð òýýâýðëýãäýõ óðãàö òýýâýðëýëòýä ñààòàë ãàðãàõã¿é áàéõ çîõèîí áàéãóóëàëòûí àðãà õýìæýý àâàõûã Çàì, òýýâðèéí õºãæëèéí äýä ñàéä á.öîãòãýðýë, àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà íàðò, ñîðòûí ¿ðèéí õÿíàí áàòàëãààã õóãàöààíä íü õèéæ äóóñãàõ, äàðàà îíû òàðèàëàëòàä çîðèóëàí íººöëºõ ¿ðèéí öýâýðëýãýýã øàëãàæ ñòàíäàðòàä òýíö¿¿ëýõ, íîãîîíû çîîðü, àãóóëàõ, ¿òðýìèéí öýâýðëýãýý àðèóòãàë, á¿òýýãäýõ¿¿íèé õàäãàëàëòàä õÿíàëò òàâüæ àæèëëàõûã ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí Åðºíõèé ãàçðûí äàðãà í.öàãààíõ¿¿, Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, õºíãºí ¿éëäâýðèéí ÿàìíû ãàçàð òàðèàëàíãèéí áîäëîãûí õýðýãæèëòèéã çîõèöóóëàõ ãàçðûí äàðãà ö.áîëîð÷óëóóí, àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà íàðò ¿¿ðýãäýâ.

¯¿íýýñ ãàäíà ýíý íàìðûí óðãàöààñ ÷àíàð ñàéòàé ¿ðèéí áîëîí õ¿íñíèé áóóäàéí íººö á¿ðä¿¿ëýõ àæëûã øóóðõàé çîõèîí áàéãóóëàõ, íººöèéí àãóóëàõ ýëåâàòîðûí áýëýí áàéäëûã õàíãàõûã Îíöãîé áàéäëûí åðºíõèé ãàçðûí äàðãà ò.áàäðàë, Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, õºíãºí ¿éëäâýðèéí ÿàìíû ãàçàð òàðèàëàíãèéí

áîäëîãûí õýðýãæèëòèéã çîõèöóóëàõ ãàçðûí äàðãà ö.áîëîð÷óëóóí, òàðèàëàí ýðõëýëòèéã äýìæèõ ñàíãèéí ã¿éöýòãýõ çàõèðàë â.¯íýíáàò íàðò äààëãàâ. Õàðèí ìîíãîëûí òàðèàëàí÷äûí õîëáîî, ¯ð òàðèà ýðõëýã÷äèéí ãàçàð òàðèàëàí õîëáîîíû òýðã¿¿í, ãóðèëûí ¿éëäâýð¿¿äèéí çàõèðàë íàðò, óðãàö õóðààëòûí ¿åä àøèãëàãäàõ æèí õýìæ¿¿ð, õýìæèõ õýðýãñëýëèéí áàòàëãààæóóëàëòûã ÿàðàëòàé õèéæ äóóñãàõûã Ñòàíäàðò÷èëàë, õýìæèë ç¿éí ãàçðûí äàðãà ã.ãàíòºìºð, òàðèàëàí ýðõëýëòèéã äýìæèõ ñàíãèéí çàõèðàë â.¯íýíáàò, ãóðèëûí ¿éëäâýð¿¿äèéí çàõèðàë, àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà íàðò äààëãàëàà. ò¿¿íýýñ ãàäíà óðãàö õóðààëòûí ÿâöàä òàðèàëàí÷äûã öàã àãààðûí óðüä÷èëñàí ìýäýý, ìýäýýëëýýð òîãòìîë õàíãàõ, ò¿ãýýõ çîõèîí áàéãóóëàëòûí àðãà õýìæýý àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõèéã Óñ, öàã óóð, îð÷íû øèíæèëãýýíèé ãàçðûí äàðãà Ñ.ýíõò¿âøèí, àéìàã íèéñëýëèéí Õ¿íñ ,õºäºº àæ àõóéí ãàçðûí äàðãà íàðò, óðãàö õóðààëòûí àæèëä îþóòàí, öýðãèéí àëáàí õààã÷äûã òàòàí îðîëöóóëàõ àæëûã øóóðõàé çîõèîí áàéãóóëàõ, òýäãýýðèéí õºäºëìºð õàìãààëàë, àþóëã¿é àæèëëàãààã õàíãàæ àæèëëàõûã Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí äýä ñàéä æ.Ñàóëå, áàòëàí õàìãààëàõûí äýä ñàéä ò.äóëàìäîðæ, áîëîâñðîë, ñî¸ë øèíæëýõ óõààíû äýä ñàéä ¨.Îòãîíáàÿð, Õºäºëìºð, íèéãìèéí õàìãààëàëûí äýä ñàéä Ñ.ìºíãºí÷èìýã, àéìàã, íèéñëýëèéí çàñàã äàðãà íàðò äààëãàâ.

Õàðèí óðãàö õóðààëò, õàäëàí òýæýýë áýëòãýëèéí àæèëä îðîëöîæ áàéãàà òàðèàëàí÷èä, íîãîî÷èä, îþóòàí ñóðàã÷èä, öýðãèéí àëáà õààã÷äûã ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿çëýãò õàìðóóëàõ, ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýýã ãàçàð äýýð íü ¿ç¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõèéã ýð¿¿ë ìýíäèéí äýä ñàéä ë.áÿìáàñ¿ðýíä äààëãàëàà.

ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéä æ.ýðäýíýáàò º÷èãäºð áíÕàÓ-ûí “×àéíàëêî” êîìïàíèéí äýä åðºí õèéëºã÷ ëó äóíëÿí òýð ã¿¿-òýé òºëººëºã÷äèéã õ¿ëýýí àâ÷ óóëç ëàà. Ñ¿¿ëèéí ºäð¿¿äýä ãàíö ìîäíû áîîìòîîð íýâòð¿¿ëýõ í¿¿ðñ íèé õýìæýý óðüä ºìíºõººñ èëò áàãàññàí íü ÿìàð ó÷èðòàéã Åðºíõèé ñàéä óóëçàëòàä îðîëö-ñîí áíÕàÓ-ààñ ìîíãîë Óëñàä ñóóãàà ýë÷èí ñàéäààñ òîäðóóëæ, ýêñïîðòûí õýìæýýã óðüäûí õýìæýýíä õ¿ðãýõ òàëààð ñàíàë ñîëèëöîâ. Õèëèéí áîîìòîîð íýâòð¿¿ëýõ í¿¿ðñíèé õýìæýý áàãàññàí øàëòãààíûã õîëáîãäîõ àëáàíààñàà íàðèéí òîäðóóëñàí ìýäýýëëèéã Åðºíõèé ñàéäàä õ¿ðã¿¿ëíý ãýäãýý ýë÷èí ñàéä õýëëýý. “×àéíàëêî” êîìïàíèéí äýä åðºíõèéëºã÷ ëó äóíëÿí, ìàíàé ãðóïïèéí õóâüä òàâàí-òîëãîé, Îþóòîëãîéí òºñºë, òýä-ãýý ðèéí á¿òýýí áàéãóóëàëò, ìºí òàâàíòîëãîéãîîñ õèëèéí áîîìò õ¿ðòýëõ àâòîçàìûí áîëîí áóñàä äýä á¿òöèéí àæèëä õàìòðàí îðîëöîõ ñîíèðõîëòîé áàéíà ãýâ. Åðºíõèé ñàéä æ.ýðäýíýáàò öààøèä òàâàíòîëãîéí í¿¿ðñ, Îþóòîëãîéí çýñýý ìîíãîëäîî áîëîâñðóóëæ áàéæ ýêñïîðòëîõ áîäëîãî áàðüæ áàéãàà òàëààð áàéð ñóóðèà èëýðõèéëýâ. ìºí “×àéíàëêî” êîìïàíè íü ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí ýíý áîäëîãî áîëîí áóñàä õîëáîãäîõ õóóëü, òîãòîîìæèéí õ¿ðýýíä ìàíàé óëñûí ºìíº ãîâüä áàéãóóëàõ äýä á¿òöèéí á¿òýýí áàéãóóëàëò, óóë óóõàéí òºñºëä îðîëöîõ áîëîìæòîéã îíöîëëîî.

Äýä ñàéä Á.Ýíõáàÿð ÎÓÂÑ-èéí òºëººëëèéã õ¿ëýýí àâ÷ óóëçàâ

Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí äýä ñàéä á.ýíõáàÿð ÎÓâÑ-èéí òåõíèê òóñëàëöààíû áàãèéí ãèø¿¿äèéã õ¿ëýýí àâ÷ óóëçñàí áàéíà. òàëóóä ìºíãº óãààõ áîëîí òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ ýðõ ç¿éí îð÷íûã èë¿¿ áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ÷èãëýëä õàìòðàí àæèëëàõ òàëààð ñàíàë ñîëèëöæýý. ìºí ýíýõ¿¿ óóëçàëòàä ÎÓâÑ-èéí Õóóëü ýðõ ç¿éí ãàçðûí àõëàõ çºâëºõ ìàðèàí Ñåñèëèà, ÎÓâÑ-èéí àçè íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí îðíóóäûí ìºíãº óãààõ òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé òýìöýõ ¿éë àæèëëàãààã õàðèóöñàí õóóëèéí çºâëºõ Êëàéâ Ñêîòò, ìîíãîëáàíêíû Ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí àëáàíû äàðãà Õ.áàò÷óëóóí, ìîíãîëáàíêíû Ñìà-íû àæèëòàí ò.äóëàìñ¿ðýí áîëîí ÕÇäÕß-íû áîäëîãûí õýðýãæèëòèéã çîõèöóóëàõ ãàçðûí äàðãà ý.ýíõòóÿà, ãýðýý, ýðõ ç¿é õàìòûí àæèëëàãààíû ãàçðûí äàðãà ò.áàò-ªëçèé, Õóóëü ç¿éí áîäëîãûí ãàçðûí àõëàõ ìýðãýæèëòýí á.ãàíòóÿà, ãýÕàã-ûí ìýðãýæèëòýí á.ýíõìàà íàð áàéëöæýý.

Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õä¿¿ä îëîí óëñûí òýìöýýíä îðîëöîíî

ÌÝÄÝÝ, ÌÝÄÝÝËÝË

Ñýðãýýí çàñàëò, ñóðãàëò, ¿éëäâýðëýëèéí òºâèéí ñàíàà÷èëãààð äýëõèéí çºí ìîíãîë îëîí óëñûí äýìæëýãòýéãýýð õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýä, çàëóóñûí íèéãìèéí òýãø îðîëöîîã õàíãàõ, ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí ìýäëýã óð ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ, îëîí íèéòýä òàíèóëàõ, ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðòýýìæèéã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð Õºäºëìºð, íèéãìèéí õàìãààëëûí ÿàì, íÇäòã, ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí ¿íäýñíèé ïàðê, äýìá, ìÓáèÑ, áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðãèéí èòÕ çýðýã áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí “ìýäýýëýë, òåõíîëîãèéí ñîðèëò-ìîíãîë” óëñûí àíõäóãààð óðàëäààíûã ºíãºðñºí òàâäóãààð ñàðä çîõèîí áàéãóóëñàí áèëýý. òóñ óðàëäààíä õàðàà, ñîíñãîë, õýë ÿðèà, òóëãóóð ýðõòýí, ñýòãýö, îþóí óõààíû áýðõøýýëòýé ãýñýí äºðâºí õýëáýðýýð 12 àéìàã, çóðãààí ä¿¿ðãýýñ ìýäýýëýë òåõíîëîãèéí óð ÷àäâàðòàé 13-18 íàñíû 32 õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýä, çàëóóñ îðîëöîæ, çààæ ºãñºí ïðîãðàììóóä äýýð àæèëëàæ

óð ÷àäâàð, àâõààëæ ñàìáààãàà ñîðüñîí þì. Óðàëäààíû ä¿í ãàðàõàä, Óëààíáààòàð õîòûí õàðüÿàò ÑÇÑ¯ò-èéí îþóòàí, ñîíñãîëûí áýðõøýýëòýé ò.òºãñæàðãàë, Óëààíáààòàð õîòûí õàðüÿàò 116 äóãààð òóñãàé ñóðãóóëèéí ñóðàã÷, õàðààíû áýðõøýýëòýé à.ëõàìñ¿ðýí, Õîâä àéìãèéí õàðüÿàò ÑÇÑ¯ò-èéí îþóòàí, òóëãóóð ýðõòíèé áýðõøýýëòýé ý.Îòãîí-ýðäýíý, Õýíòèé àéìãèéí õàðüÿàò òýì¿¿æèí öîãöîëáîð ñóðãóóëèéí ñóðàã÷, òóëãóóð ýðõòíèé áýðõøýýëòýé ã.öîëìîí-Îä íàð øàëãàð÷ýý. èéíõ¿¿ òóñ óðàëäààíä àìæèëòòàé îðîëöñîí äºðâºí îðîëöîã÷ èðýõ åñä¿ãýýð ñàðûí 18-22-íû ºäð¿¿äýä âüåòíàì óëñàä çîõèîí áàéãóóëàãäàõ “ìýäýýëýë, òåõíîëîãèéí ñîðèëò-2017” óðàëäààíä îðîëöîõ ýðõýýð øàãíàãäñàí áºãººä ÑÇÑ¯ò-ä áýëòãýëýý õàíãàæ áàéãàà þì áàéíà. äàøðàìä äóðüäàõàä, “ìýäýýëýë, òåõíîëîãèéí ñîðèëò-ìîíãîë” óëñûí àíõäóãààð óðàëäààíûã ýíý æèëýýñ ¿íäýñíèé õýìæýýíä óëàìæëàë áîëãîí çîõèîí áàéãóóëàõààð áîëæýý.

áÎàæ-ûí ñàéä ä.Îþóíõîðîëûí à/54 ä¿ãýýð òóøààëûí äàãóó ñàëáàðûí ÿàì, íèéñëýëèéí õîëáîãäîõ ãàçðóóäòàé õàìòðàí òóóë ãîëûí õàìãààëàëòûí á¿ñýä õàéðãà îëáîðëîæ áóé êîìïàíèóäûí ¿éë àæèëëàãààíä ¿å øàòòàé øàëãàëò õèéñýí áàéíà. Øàëãàëòààð áàéãàëü îð÷íûã íºõºí ñýðãýýõ ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýýã¿é, òóñãàé çºâøººðºë á¿õèé àøèãëàëòûí òàëáàé íü ãîëûí õàìãààëàëòûí á¿ñòýé äàâõàðäñàí, ãóðâàí æèëèéí õóãàöààíä ãàçðûí õýâëèéã àøèãëàæ ýõëýýã¿é àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéã òîãòîîñîí þì. Óëìààð íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà Ñ.áàòáîëä íîöòîé çºð÷èë ãàðãàñàí 96 êîìïàíèéí

ò¿ãýýìýë òàðõàöòàé àøèãò ìàëòìàëûí òóñãàé çºâøººðëèéã öóöàëñàí áèëýý. ¯¿íòýé õîëáîãäóóëàí áÎàæ-ûí äýä ñàéä ö.áàòáàÿðààð àõëóóëñàí àæëûí õýñýã øºíèéí ýðã¿¿ë õèéæ, õàéðãàíû êîìïàíèóäûí ¿éë àæèëëàãààòàé ãàçàð äýýð íü òàíèëöæýý. òóõàéëáàë, íèéñëýëèéí Õàí-Óóë ä¿¿ðãèéí XIII õîðîî áóþó áèî êîìáèíàò, Øóâóóí ôàáðèêèéí èðãýäèéí ç¿ãýýñ øºíº äºëººð õàéðãà, äàéðãà òýýâýðëýæ áóé òàëààð èðãýä óäàà äàðàà ãîìäîë ãàðãàñààð èðñýí. òèéìýýñ àæëûí õýñãèéíõýí ýõíèé ýýëæèíä õàéðãà òýýâýðëýæ áóé 15 àâòîìàøèíûã çîãñîîõ àðãà õýìæýý àâñàí áºãººä

íîöòîé çºð÷èë ãàðãàñàí òàâàí òýýâðèéí õýðýãñëèéã öàãäààãèéí áàéãóóëëàãûí ä¿ãíýëòýýð æóðàìëàæýý. ìºí òóñãàé çºâøººðëèéã íü öóöàëñàí ëèöåíçèéí òàëáàéí áàéäàëòàé òàíèëöàõ ¿åýð õî¸ð àæ àõóéí íýãæ õóóëü áóñààð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéõòàé òààðñàí. òóõàéëáàë, “áàò-àäàð”,

“ýõ-äýëãýð-ìºðºí” êîìïàíèóä ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãóóäûí øèéäâýð ãàðñíààñ õîéø áóþó õóóëü áóñààð õàéðãà îëáîðëîæ áàéõòàé òààð÷ýý. òèéìýýñ àæëûí õýñãèéí á¿ðýëäýõ¿¿í õîëáîãäîõ øèéäâýð¿¿äèéã òàíèëöóóëæ, ¿éë àæèëëàãààã ãàçàð äýýð íü çîãñîîõ àðãà õýìæýý àâñàí áàéíà.

Åðºíõèé ñàéä í¿¿ðñíèé ýêñïîðòûí

òàëààð ñàíàë ñîëèëöëîî


32017 îíû íàéìäóãààð ñàðûí 24. Ï¿ðýâ. ¹140 (4754)

¯ÇÝË ÁÎÄÎË

Çýýëèéí Õ¯¯ã åñªí Õóâü áîëãîæ áóóðóóëàÕ áîëîìæòîé

á.äàâàà

Çýýëèéí äóíäàæ õ¿¿ã 2024 îí ãýõýä íýã îðîíòîé òîîíä áóþó åñºí õóâüä õ¿ðãýõ áîëîìæòîé ¯íäýñíèé ñòðàòåãèéã “ãîëîìò” áàíêíû ýäèéí çàñàã÷, øèíæýý÷èä ñàëáàðòàà 40 ãàðóé æèë àìæèëòòàé àæèëëàñàí òóðøëàãàòàé Õàíñ Õîëçõàêåð áîëîí ýäèéí çàñãèéí óõààíû ýðäýìòýí ìýðãýäòýé õàìòðàí áîëîâñðóóëñíàà º÷èãäºð ìýäýãäëýý.

“ìîíãîë íüþñ” ìýäýýëëèéí òºâä áîëñîí õýâëýëèéí áàãà õóðàëä “ãîëîìò” áàíêíû ã¿éöýòãýõ çàõèðàë ª.ãàíçîðèã, ã¿éöýòãýõ çàõèðëûí îðëîã÷ á.òîìàø, ìàêðî ýäèéí çàñàã÷ ã.ãàíçîðèã íàð îðîëöñîí þì.

òºãðºãèéí õàíøèéã àì.äîëëàðûí ýñðýã äàðõëààòàé áîëãîõ öîãö àðãà õýìæýýã àâàõ, ìºíãºíèé çºâ òýëýëò áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéí ðåôîðìûã õýðýãæ¿¿ëýõ ãýõ ìýòýýð ìîíãîë Óëñ 20 îð÷èì àëõàì õèéæ áàéæ çýýëèéí õ¿¿ã íýã îðîíòîé òîîíä õ¿ðòýë áóóðóóëàõ áîëîìæòîéã “ãîëîìò” áàíêíû ã¿éöýòãýõ çàõèðàë ª.ãàíçîðèã ýíý ¿åýð îíöîëæ áàéâ. òýðáýýð “Çýýëèéí õ¿¿ ºíäºð áàéõ íü óëñ îðíû ýäèéí çàñàãò, êîìïàíèóäûí áèçíåñò, àðä èðãýäèéí

àìüäðàë àõóéä õ¿íäýýð òóñ÷ áóéã á¿ãä ìýäýæ áàéãàà. òýãýõýýð çýýëèéí õ¿¿ ÿàãààä ºíäºð áàéíà âý, ¿¿íèéã áóóðóóëàõ áîëîìæòîé þó ãýäýã àñóóäëûã áèä äýâø¿¿ëýí òàâüñàí. äýýð íü áóóðóóëàõ ñòðàòåãèéã íü áîëîâñðóóëñàí. èíãýõäýý õýðýãæ¿¿ëýõ àëõìóóäàà òîäîðõîéëñîí áàéãàà. áèäíèé òîîöñîíîîð íèéòäýý 20 îð÷èì àëõìûã ìîíãîë Óëñ ìàêðî, ìèêðî ýäèéí çàñãèéí òºâøèíä õèéæ áàéæ, çýýëèéí õ¿¿ã åñºí õóâüä õ¿ðãýõ áîëîìæòîé” ãýñýí þì.

ò¿¿í÷ëýí, ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðûí íèéò ýäèéí çàñàã÷, ýðäýìòýí ìýðãýäýä õàíäàí www.ganzo.mn ñàéòàä íèéòëýãäñýí çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëàõ ¯íäýñíèé ñòðàòåãèéí áàðèìò áè÷èãòýé òàíèëöàí ººðñäèéí ñàíàë áîäëîî ñîëèëöîõûã óðèàëëàà.

Çýýëèéí õ¿¿ íü óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéí ýð¿¿ë ìýíä, íºõöºë áàéäëûí èëýðö áîëäîã áàéíà. Õàðèí ºíººãèéí öàã ¿åä ìàíàé îðíû ýäèéí çàñàã ñóóðü ºâ÷òýé áàéãààã ÷ ìýðãýæèëòí¿¿ä òîäîòãîæ áàéâ.

“ãîëîìò” áàíêíû ã¿éöýòãýõ çàõèðàë ª.ãàíçîðèã “òºãðºãèéí õàíø ãàäààä âàëþòûí ýñðýã áàéíãà ñóëàðäàã. òºãðºãèéí àì.äîëëàðòîé õàðüöàõ õàíø 1990 îíä

õýäòýé ýõýëñýí áèëýý, õàðèí ºíººäºð 2450 õ¿ðñýí áàéíà. áèä 1990 îíä ìàíàéõòàé àäèë ñîöèàëèñò óëñ áàéæ áàéãààä ÷ºëººò çàõ çýýëä øèëæñýí óëñ îðíóóäòàé ººðñäèéãºº õàðüöóóëæ ¿çñýí. ãýòýë ìàíàé ýäèéí çàñàã õàìãèéí òààðóó ¿ç¿¿ëýëòòýé íü áàéëàà. Õóó÷èí ñîöèàëèñò óëñ îðíóóäûí èõýíõèéíõ íü çýýëèéí õ¿¿ íýã îðîíòîé òîîíä øèëæñýí áàéíà. ìºíãºí òýìäýãòèéíõ íü õàíø ÷ àì.äîëëàðûí ýñðýã õ¿÷òýé áàéãàà. Çýýëèéí õ¿¿ ººðºº ýäèéí çàñãèéí ¿çýãäýë. ýð¿¿ë ìýíäèéã õàðóóëæ áàéíà” õýìýýëýý.

ìàíàé óëñàä çýýëèéí äóíäàæ õ¿¿ 19 õóâü áàéäàã. ãýòýë 1990-ýýä îíû ¿åä ìàíàéõòàé èæèë òºâøíèé ýäèéí çàñàãòàé áàéñàí Ïîëüø, ×åõ çýðýã îðíóóäàä çýýëèéí õ¿¿ íýã îðîíòîé òîî áóþó 3-5 õóâèéí õîîðîíä áàéäàã áàéíà. ìàíàé Óëñ ºíãºðñºí 27 æèëèéí òóðø ãàäààä âàëþòûí ýñðýã òºãðºãèéí õàíøèéã õàìãààëàõûí òóëä òºãðºãèéí ¿íý áîëîõ çýýëèéí õ¿¿ã çîðèóä ºíäºð òºâøèíä áàðüæ èðæýý. òóõàéëáàë, áàíêóóäàä òºãðºãèéí õàäãàëàìæèéí õ¿¿ æèëèéí 15 õóâü áàéõàä, àì.äîëëàðûí õàäãàëàìæ çóðãààí õóâü áàéäàã àæ. èðãýäèéí òºãðºãò èòãýõ èòãýë ñóë áàéäàã íü ÷ çýýëèéí õ¿¿ ºíäºð áàéõ ñóóðü øàëòãààí

áîëäîã áàéíà. èéìä 20 îð÷èì àëõàì á¿õèé ¯íäýñíèé

ñòðàòåãèéã õýðýãæ¿¿ëñíýýð çýýëèéí õ¿¿ áóóðíà ãýæ ñóäëàà÷èä ¿çýæ áàéíà. òýäíèé õýëæ áóéãààð, òºãðºãèéí õàíøèéã òîãòâîðòîé, äàðõëààòàé áîëãîõûí òóëä âàëþòûí áîäëîãî, ýäèéí çàñãèéí, òýð äóíäàà ýêñïîðòûí ðåôîðì, ãàäààäûí øóóä õºðºíãº îðóóëàëòûí òîãòâîðòîé óðñãàë, çýýëæèõ çýðýãëýëýýð äàìæóóëæ àì.äîëëàðûí ºðòãèéã áóóðóóëàõ áîëîìæòîé ãýíý. ìºí õºðºíãº áîëîí ìºíãºíèé çàõ çýýëèéí òýíöâýðèéã áèé áîëãîõ, ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëä îðîëöîã÷äûã íýìýãä¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ õóâèéí òýòãýâðèéí ñàíãóóäûã áèé áîëãîõ, ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã áîäèò ýäèéí çàñãèéí íºõöºë áàéäàëòàé óÿëäóóëàõ çýðýã ñòðàòåãèéã áîëîâñðóóëñàí áàéíà. ýíýõ¿¿ ñòðàòåãèéã ìîíãîëûí òºð çàñàã, õóâèéí õýâøèë øàò äàðààòàéãààð õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëñíýýð çýýëèéã õ¿¿ã 2024 îí ãýõýä îäîî áóé 19 õóâèàñ åñºí õóâü áîëãîí áóóðóóëàõ áîëîìæòîé. èíãýñíýýð ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàãò áîäèò ºñºëòèéã àâ÷èð÷, èðãýäèéí àìüäðàëä áîäèòîé õóâü íýìýð, áèçíåñèéí ñàëáàðò øèíý áîëîìæóóäûã íýýõ à÷ õîëáîãäîëòîé þì áàéíà.

¯ðãýëæëýë.Ò¿ð¿¿÷ íü I í¿¿ðò

Õýí äóðòàé íü Óëààíáààòàð õîò ðóó òýì¿¿ëñýýð, ºäãºº ñàÿ õîë äàâñàí õ¿íòýé áîë÷èõîîä áàéíà. ¯¿íýýñýý áîëîîä òºëºâëºëò àëäàãäñàí. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä îéð îéðõîí øóãàì õîîëîéí çàñâàð õèéäýã àæèëòàé áîëñîí. Óãààñàà çàñàõã¿é ãýýä ÷ ÿàõ áèëýý. Îëîí æèë áîëæ, çýâýð÷ ìóóäñàí õîîëîéíóóäûã çàñàõ ë ¸ñòîé. ãýõäýý çàñâàð õèéõ áîëîõîîðîî ë ÿâãàí õ¿íèé çàì, çàñìàëàà ýâääýã, ñ¿éòãýäýã. á¿ð óõñàí øîðîîãîî òàðüñàí ìîäîí äýýðýý àñãààä, õ¿íèéðõ¿¿ õàíäààä áàéãàà. òºðèéí áàéãóóëëàãóóäàä óÿëäàà õîëáîî ãýõýýð þì áàéõã¿é. ßäàæ ë çàìàà çàñàõààñ ºìíº øóãàì, õîîëîéãîî ÿíçàëäàã áàéâàë ÷ ÿàäàã þì. àëáàíûõàí áîëîõîîð çàì çàñâàðûã òºëºâëºãººíèé äàãóó õèéäýã. Øóãàì õîîëîé áîë õýçýý ÷ õàãàð÷, ãýìòýæ ìàãàäã¿é.

òèéìýýñ çàìàà õóóëàõààñ ººð ÿàõ áèëýý ãýõ ìàÿãèéí òàéëáàð ºãíº. äàðàà íü çàì çàñàõ õºðºíãèéã ÿàæ øèéäýõ òàëààð àñóóõààð “Çàì àøèãëàñíû òºëáºðººñ ãàðãàæ áîëíî ø¿¿” äýý ãýæ áàéõ øèã. èíãýæ ë òàòâàð òºëºã÷äèéí ìºíãèéã æèë á¿ð ¿ðã¿é çàðöóóëæ, öàöàæ áàéíà. ¯ðã¿é çàðöóóëàõ ãýýä õýë÷èõýýð áàñ õýö¿¿ ë äýý. òýðòýý òýðã¿é çàñàõ ë ¸ñòîé. Çàñàõ ¸ñòîé ó÷ðààñ çàì ýâäýõýýñ ººð ñîíãîëò áàéõã¿é þì ÷èíü. òèéìýýñ îäîî ÿàæ èéæ áàéãààä õîíãèëûí ñèñòåìä ë øèëæèõ õýðýãòýé áàéíà. Õºðºíãº ìºíãèéã ãàäíààñ çýýëíý ¿¿. òóñëàìæ, äýìæëýã àâíà óó, õàìàà

àëãà. èðýýä¿éä ¿ðýõ òýð èõ ìºíãèéã õýìíýõ õýðýãòýé áàéíà. Óã íü àëü õýäèéíý ë õîíãèëûí ñèñòåìä øèëæèæ áîëîõ áàéñàí. ìàíàéä áàñ õîíãèëûí ñèñòåì áàéõã¿é áèø, áàéãàà. ãýõäýý òýð íü õýäõýí ìåòð. Õî¸ð, ãóðâàí æèëèéí ºìíº 200-õàí ìåòð ãýæ áàéñàí. Îäîî íýìýãäýæ áàéãàà ÷ þì óó, ¿ã¿é ÷ þì óó. ßàõàâ, õîíãèëûí ñèñòåì ìàÿãòàé áîëãîîä ë áàéãàà. Åð íü õýäýí ìåòð áàéõ íü ýíä õàìààã¿é. Õîíãèëûí ñèñòåì õèéæ áîëíî ãýäãèéã ë õàðóóëæ áàéãàà áèç äýý, ýíý. ãýòýë ÿàãààä ¿å ¿åèéí óäèðäëàãóóä, õîòûí äàðãà íàð õîíãèëûí ñèñòåìèéã òºäèéëºí îéøîîñîíã¿é âý. ýñâýë øóãàì çàñàõ ãýýä ýâäñýí çàìûã áóöààæ ýâë¿¿ëýõýýð àâ÷ áàéãàà õºðºíãº ìºíãºíä íü áîëîîä áàéíà óó. òèéì áèø áîë îäîî Óëààíáààòàð õîòûã õîíãèëûí ñèñòåìòýé áîëãîõûí òºëºº àæèëëàõ öàã áîëñîí þì áèø ¿¿. ìàíàé ýðõ ìýäýëòí¿¿ä, ãèø¿¿ä, Çàñãèéí ãàçðûíõàí õºðºíãº ìºíãº áîñãîæ ÷àäàõã¿é áèø ÷àäààä áàéãàà. ò¿¿ãýýðýý òîäîðõîé õýìæýýíä á¿òýýí áàéãóóëàëò ÷ õèéñýí. òýãâýë õîíãèëûí ñèñòåìûí á¿òýýí áàéãóóëàëòûã ÿàæ èéæ áàéãààä õèéå ë äýý, ýíý ÷èíü. òºðèéí áàéãóóëëàãóóäûí óÿëäàà õîëáîî ÿðüæ, õýð¿¿ë õèéæ, ÷è çàì õóóëëàà, áóöààãààä õýí çàñàõ âý ãýæ áàéõûí îðîíä ç¿òãýýä ë õîíãèëûí ñèñòåìòýé áîë÷èõâîë àìàð áèç äýý. Õýðâýý õîíãèëûí ñèñòåìòýé áîëîõã¿é áîë øóãàì, õîîëîéí çàñâàð öààøèä ÷ ¿ðãýëæèëñýýð ë áàéõ áîëíî. Óãààñàà ë õèéõ ¸ñòîé àæèë. òýð òîîëîíäîî çàì ýâäýíý, õóóëíà. ªºð ÿàõ þì áý, ÿìàð ÷ àðãà áàéõã¿é ø¿¿ äýý.

Õîíãèëûí ñèñòåì ë õýðýãòýé áàéíà

èðýõýýð þó áîëîõ áèëýý. ìàíàéõ äàõèàä ÎÓâÑ-ä îãò õàíäàõã¿é, õýçýý ÷ õàìòàð÷ àæèëëàõã¿é ãýñýí þì áàéõã¿é. Îäîîãèéí õàìòûí àæèëëàãààãàà ÷ ãýñýí íóðàà÷èõàæ àðàé áîëîõã¿é áàéõ. ìîíãîë Óëñ ýäèéí çàñãèéí õÿìðàëàà äîòîîäûí íººö áîëîëöîîãîîðîî äàâàõ áîëîìæã¿é ãýäãèéã ýäèéí çàñàã÷èä õàíãàëòòàé õýëñýí. òèéì áîëîõîîð ÿàðàí çàñãààðàà “òîãëî÷èõìîîðã¿é” ñàíàãäàõ þì. òýãýýä ÷ Çàñãèéí ãàçðàà îãöðóóëëàà ãýõýä äàõèàä á¿ðä¿¿ëýõ ãýæ õýñýãòýý ë þì áîëíî. ýíý íàìàð, ºâëèéí óëèðëûã äàìíàæ òààðàõ áîëîâ óó. òýð õóãàöààíä óëñ îðíû àæèë ÿàõ âý. Îëîí óëñûí ºìíº õ¿ëýýñýí ¿¿ðýã, õàðèóöëàãà ÷ ãýæ áàéíà, ìàíàé óëñàä. èíãýæ ñàíäàë ñóóäàë áóëààëäàæ, íýã Çàñãèéí ãàçðûã óíàãàõ ãýæ õýäýí ñàð. äàðààãèéíõûã íü á¿ðä¿¿ëýõ ãýæ õýäýí ñàð áîëîîä áàéìààðã¿é áàéíà. Çààâàë Çàñãèéí ãàçðààð óíàãààä, ºìíºõ àëäààíóóäûã äàâòààä áàéõ øààðäëàãà þó áàéíà àà, ýíý ÷èíü. á¿ð ñ¿¿ëäýý Çàñãèéí ãàçàð óíàãàõààð ãàðûí ¿ñýã öóãëóóëñàí ãèø¿¿ä àí-òàé õàìòàð÷ Çàñãèéí ãàçàð áàéãóóëàõ òàëààð ÷ ÿðüñàí ãýõ “áîð øóâóó” íèñýýä ýõýëëýý. á¿õýë á¿òýí 65 ñóóäàë àâñàí íàì àðàé ÷ èíãýæ õ¿íäýý õºíãºíººñ ñîëüìîîðã¿é þì. ßìàð ÷ òîõèîëäîëä Çàñãèéí ãàçðûã îãöðóóëààä, ò¿¿íèé äàðàà á¿õ àñóóäàë ºðãºñ àâ÷èõñàí þì øèã àëãà áîëíî ãýæ áîäîõã¿é áàéíà. Ñàéí þìàíä ÷ õ¿ðãýõã¿é ë áîëîâ óó. Çàñãèéí ãàçðàà îãöðóóëñíààñ áîëîîä ÎÓâÑ-ãààñ àâàõóóëààä õºðºíãº îðóóëàã÷ íàð ¿ðãýæ, ìîíãîë Óëñ äàìïóóðëàà çàðëàõ õýìæýýíä õ¿ðýõ âèé äýý. 2018 îí ãàðààä òºëºõ º÷ òº÷íººí ºð áèéã áàñ ìàðòàõ ó÷èðã¿é.

Çàñãàà àâàð÷ ¿ëäýýä, òîõèð÷èõâîë äýýð áèø ¿¿

ìàí äîòîð Çàñãèéí ãàçàð óíàãàõ áóæèãààí ¿¿ñ÷ áàéãàà íýã

Ìàí-ûí äîòîîä çºð÷èë çàñãàà óíàãàõàä õ¯ðãÝëÝÝ

¯ðãýëæëýë.Ò¿ð¿¿÷ íü I í¿¿ðò

òýãýõýýð ÓèÕ-ûí ÷óóëãàí ýýëæèò áóñààð õóðàëäàæ òààðàõ íü. Çàñãèéí ãàçðûã ÿàãààä îãöðóóëàõààð ãàðûí ¿ñýã öóãëóóëæ, áè÷èã ñà÷èã øèäëýýä áàéãààã ýíä äóðüäààä ÿàõàâ. Óãààñàà º÷èãäºð ÓèÕ-ûí äýä äàðãà áè÷èã ºãñºí ãèø¿¿ä á¿ãä ë àìëàëòààñàà áóöñàí, øóäàðãà àæèëëàæ ÷àäààã¿é ãýñýí þì ÿðüæ áàéíà áèëýý. öààøëààä Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí ¿åýð áîëîí äàðàà íü ºðíºñºí àñóóäëóóäûã õºíäñºí. Õàðèí íºãºº òàëààñ íü òýäíèéã ýðõ ìýäëèéí òºëºº óëàéðëàà. Õî¸ðäóãààð ýýëæíèéõýí õîîëîíäîî îðîõ ãýæ áàéíà. Øàäàð ñàéä Ó.Õ¿ðýëñ¿õèéí õèéæ áàéãàà àæèë ãýõ çýðãýýð õàðèóã íü áàðüæ áàéãàà. Õî¸ð òàë ìýäýýæ ººð ººðñäèéíõºº ë àñóóäàëä õàíäàæ, òàéëáàðíà. Õàðèí Çàñãèéí ãàçðûã óíàãàõ íü ìîíãîë Óëñàä ñàéíààð íºëººëºõ ¿¿, ¿ã¿é ãýäýã íü ë ñîíèí áàéíà.

ìÀí Àí-ûí “óõñàí í¿õ”-èéã òîéð÷ ÷àäñàíã¿é

ìàí-ûí 30 ãèø¿¿í Åðºíõèé ñàéäûã îãöðóóëàõ áè÷èã ãàðûí ¿ñýã çóð÷èõëàà. ò¿¿íèéãýý ºðãºí áàðü÷èõëàà. äýýðýýñ íü àí-ûí á¿ëãèéíõýí, òýãýýä ìàÕí-ûí íýã áîëîîä áèå äààã÷ ãèø¿¿í ãàðûí ¿ñãýý çóð÷èõâàë Çàñãèéí ãàçàð îãöðîõ íü òîäîðõîé. Çà òýãýýä Çàñãèéí ãàçðàà îãöðóóë÷èõëàà. äàðàà íü á¿ðýëäýõ Çàñãèéí ãàçàð îäîîãèéíõîîñîî äýýð àæèëëààä, óëñ îðíûã ººä íü òàòàæ ÷àäàõ óó. ¯íýõýýð ñîíãóóëèéí ºìíº àìàëæ áàéñàí øèãýý “ìýðãýæëèéí” Çàñãèéí ãàçðûã òýä áàéãóóëàõ ÷àäàìæòàé þó. ýíý àñóóëòûí ºìíº òóëæ èðýýä ë ãàö÷èõààä áàéíà. Çà ÿàõàâ, èë¿¿ ÷àäâàðòàé, òóðøëàãàòàé õ¿ì¿¿ñýýð Çàñãèéí ãàçàð á¿ðä¿¿ëæ áîëîõ ë áàéõ. òèéì õ¿ì¿¿ñ ìàí-ä áàéõã¿é áèø áèé. ãýõäýý ë ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí ºíãºðñºí äºðâºí æèëä àí-ûã òîãòâîðòîé àæèëëàæ ÷àäñàíã¿é. ýâ íýãäýëòýé áàéñàíã¿é õýìýýí ¿çýæ, ìàí-ûã ¿íýìëýõ¿é îëîíõèîð ñîíãîñîí. ãýòýë ìàí 65 ñóóäàë àâñàí ìºðòëºº ýâòýé áàéæ ÷àäñàíã¿é. Åðäºº ë æèëèéí äîòîð õî¸ð õóâààãä÷èõëàà. òýãýýä îäîî Çàñãèéí ãàçðàà ÷ òîãòâîðòîé áàðüæ ÷àäàõã¿é, îãöðóóëàõ ãýæ áàéíà. ªìíº äºðâºí æèë àí-ûí õèéñýí àëäààòàé, “í¿õòýé” çàìààð òýä ÿâ÷èõëàà. Õàðèí “í¿õ”-èéã íü òîéð÷ ÷àäñàíã¿é, äîòîð íü óíà÷èõàæ áàéõ øèã áàéíà. èíãýñíýýð òýä àðä ò¿ìíèé èòãýëèéã ýðã¿¿ëæ àâàõ íü áèòãèé õýë óëàì ë àëäàõ äýýð òóëàâ. öààøëààä õºðºíãº îðóóëàã÷èä, ãàäíûõàí Çàñãèéí ãàçðûã òîãòâîðòîé áàéõûã ë àæèãëàæ, õàðæ áàéãàà. Îäîî ë ýäèéí çàñàã æààõàí ñýðãýõ øèíæòýé áîëæ, ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàëò ÷ áàãà ñàãà íýìýãäýæ áàéãàà. èéì ¿åä Çàñãèéí ãàçðàà óíàãà÷èõâàë áàéäàë õààøàà ýðãýõ âý. äýýðýýñ íü ÎÓâÑ-ãèéí õºòºëáºðò ìàíàéõ õàìðàãäààä, ýõíýýñýý çýýë, òóñëàìæ íü îðîîä èð÷èõñýí áàéãàà ø¿¿ äýý. ãýòýë Çàñãèéí ãàçàð îãöðîîä

òîì øàëòãààíû òàëàà ë.Îþóí-ýðäýíý ãèø¿¿í º÷èãäºð Åðºíõèé ñàéäûã îãöðóóëàõ áè÷èã ºðãºí áàðüñíûõàà äàðàà õýëíý áèëýý. òýð íü ì.ýíõáîëä ýõíýýñýý ë Åðºíõèé ñàéäàà àâààä, õàðèóöëàãàà ¿¿ðýýä ÿâàõ áàéñàí ãýñýí ìýäýãäýë. ßàõàâ, Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüòàé õîëáîæ ýíý ¿ãèéã õýëñýí ÷ öààä òàëäàà áîë óòãà íü ººð ç¿éëòýé õîëáîãäîæ áàéíà äàà ãýæ õàðëàà. Åðººñ ìàí-ûí äàðãà ýõíýýñýý ë Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüä ºðñºëäºõººð çýõýæ, Åðºíõèé ñàéäûí àëáàíààñ çóãòñàí. òýãýõäýý ººðèéíõºº ýðãýí òîéðíû, ÷àäâàðòàé, ÷àäâàðã¿é ç¿ñýí ç¿éëèéí õ¿ì¿¿ñèéã àâ÷èð÷ Çàñãèéí ãàçàðò îðóóëñàí íü îëîí õ¿íèé äóðã¿éã õ¿ðãýñýí. Óã íü ÓèÕ-ä õýä õýäýí óäàà ñîíãîãäñîí, ÷àäâàðòàé îëîí ãèø¿¿í Çàñãèéí ãàçàðò îðæ àæèëëàõ áîäîëòîé áàéñàí áàéõ. ãýâ÷ îëîí òîìèëãîîíû ãàäíà òýä ¿ëäñýí. òèéìýýñ “ìýðãýæëèéí áóñ” Çàñãèéí ãàçðûã îäîî îãöðóóëàõ àÿíä ìîðä÷èõîîä áàéãàà íü ÿàõ àðãàã¿é íýã øàëòãààí. òèéìýýñ îäîî õàðèóöëàãà òîîöîõ õ¿ì¿¿ñòýý õàðèóöëàãûã íü òîîöîîä, õàðèí Çàñãèéí ãàçðàà îãöðóóëàõã¿é àâààä ¿ëäñýí íü äýýð áèø ¿¿. ßàõàâ, ñàëáàðûí õýäýí ñàéäóóäàà ë ººð÷èë÷èõíº áèç. ýíý àñóóäëûã íàì äîòðîî ë øèéä÷èõýä áîëíî. òóõàéëáàë, ñàëáàð íü ººäëºõã¿é, àñóóäàë èõ áàéãàà ñàéäóóäòàé õàðèóöëàãà òîîöîîä, îãöðóóë÷èõàæ áîëíî ø¿¿ äýý. áîëîâñðîëûí ñàéäûã øàëãàëòûí ìàòåðèàë çàäàðñíû äàðàà îãöðóóë÷èõñàí. òýãâýë ýíý ìýò øàëòãààíààð îãöðóóëàõ ñàéä îäîîãèéí Çàñãèéí ãàçàðò öººíã¿é õýä áèé. òýäýíäýý õàðèóö ëà ãàà òîîöîîä, îðîíä íü “õî¸ð äóãààð ýýëæ” ãýæ íýðëýãäýýä áàéãàà õ¿ì¿¿ñýýñýý òîìèë÷èõ ë äîî. æ.ýðäýíýáàò ñàéä íü àæëàà õèéãýýä ë ÿâæ áàéã. ìàíàéä Çàñãèéí ãàçàð òîãòâîðòîé áàéõ íü õàìãèéí ÷óõàë áàéíà. ò¿¿íýýñ áèø òºðä ãàðñàí áîëãîí ýýëæ, ýýëæýýð “õîîëîíä” îðîîä áàéâàë ýíý óëñ îðîí ÷èíü ººäëºõã¿é íü.

...Óã íü ÓÈÕ-ä õýä õýäýí óäàà ñîíãîãäñîí, ÷àäâàðòàé îëîí ãèø¿¿í Çàñãèéí ãàçàðò îðæ àæèëëàõ áîäîëòîé áàéñàí áàéõ. Ãýâ÷ îëîí

òîìèëãîîíû ãàäíà òýä ¿ëäñýí. Òèéìýýñ “ìýðãýæëèéí áóñ” Çàñãèéí ãàçðûã îäîî

îãöðóóëàõ àÿíä ìîðä÷èõîîä áàéãàà íü ÿàõ àðãàã¿é íýã øàëòãààí...



ÄÝËÕÈÉ

ìîíãîë Óëñûí èõ Ñóðãóóëèéí Ñýòã¿¿ë ç¿é, îëîí íèéòèéí õàðèëöààíû òýíõèìèéí áàãø, äîêòîð, äýä ïðîôåññîð, ñýòã¿¿ë ç¿éí íýðò ýðäýìòýí ×îéæèëæàâûí ×îéñàìáà 2017 îíû 8 äóãààð ñàðûí 23-íû ºäºð òààëàë òºãñºæ ìîíãîëûí ñýòã¿¿ë ç¿éí ñàëáàðò õ¿íä ãàðç ó÷èðëàà.

×.×îéñàìáà 1973 îíä Óëààíáààòàð õîòîä òºðñºí. 1991 îíä íèéñëýëèéí 23-ð ñóðãóóëèéã, 1995 îíä ÎÓÕäÑ-èéã òóñ òóñ ä¿¿ðãýæýý. òýðýýð 1994-1999 îíä “Õàð ãàð”,”äàëä åðòºíö”, “Õî¸óëàà”, “ãîëëèâóä” çýðýã ñîíèíûã ýðõëýí ãàðãàæ áàéñàí.

1997 îíîîñ ºíººã õ¿ðòýë ìÓèÑ-èéí Ñýòã¿¿ë ç¿é, îëîí íèéòèéí õàðèëöààíû òýíõèìä áàãøèëæ áàéëàà.

×.×îéñàìáà “ìîíãîë ñîíèíû ìýäýý”, “Ñîíèíû õýë, íàéðóóëãà”, “Ñîíèíû ìýäýýëëèéí áè÷ëýãèéí òºðºë”, “ýêîëîãèéí ñýòã¿¿ë ç¿é”, “äýëõèéí ñýòã¿¿ë ç¿éí ò¿¿õ”, “Ñýòã¿¿ë÷èéí ¸ñ ç¿éí àëäàà”, “Ñîíèðõîëòîé ñýòã¿¿ë ç¿é”, “XVIII çóóíû ñýòã¿¿ë ç¿éí ò¿¿õ”, “XIX çóóíû ñýòã¿¿ë ç¿éí ò¿¿õ”, “Ñýòã¿¿ë ç¿éí òóõàé ÿðèà”, “áàò Õààíû áàéëäàí äàãóóëàë”, “äàðàíãóéëàã÷äûí äóðëàë. Ñòàëèí, ìóññîëèíè. ãèòëåð. ìàî Çýäóí”, “íàïîëåîí áîíàïàðò”, “Çàâîåâàòåëüíûå ïîõîäû áàòóõàíà” çýðýã 40 ãàðóé íýã ñýäýâò çîõèîë, ãàðûí àâëàãà, ñóäàëãààíû 80 ãàðóé ºã¿¿ëýë áè÷èæ õýâë¿¿ëýí îëíû õ¿ðòýýë áîëãîæ, ñýòã¿¿ë ç¿éí ÷èãëýëýýð ñóðàëöàæ áóé îþóòàí çàëóóñ, ñýòã¿¿ë÷äýä àðâèí èõ ìýäëýãèéã ò¿ãýýñýí þì.

òýðýýð ìÓèÑ-èéí ¯éëäâýð÷íèé ýâëýëèéã 10 æèë óäèðäàæ, áàãø àæèë÷äûí ýðõ àøãèéã õàìãààëàõàä ñýòãýë ç¿ðõýý çîðèóëæ áàéâ.

ò¿¿íèé õºäºëìºð á¿òýýë, ìîíãîëûí ñýòã¿¿ë ç¿éä îðóóëñàí õóâü íýìýð, ñîä àâüÿàñûã ¿íýëýí ìÓèÑ-èéí 2000 îíû òýðã¿¿íèé çàëóó áàãø, 2003 îíä ìîíãîë Óëñûí øèëäýã çàëóó ýðäýìòýí, “Ñîä ìýðãýí” ºðãºìæëºë, ØÓà-èéí àëòàí ìåäàëü, ìîíãîëûí Ñýòã¿¿ë÷äèéí íýãäñýí ýâëýëèéí óðàí á¿òýýëèéí äýýä øàãíàë áîëîõ æ.öýâýýíèé áîëîí ìÑíý-èéí íýðýìæèò øàãíàë, Õýâëýë ìýäýýëëèéí áîëîí áîëîâñðîëûí òýðã¿¿íèé àæèëòàí öîë òýìäãèéã õ¿ðòýýñýí áèëýý.

×.×îéñàìáà íàïîëåîíû îëîí óëñûí íèéãýìëýãèéí ãèø¿¿í áàéñàí áºãººä ò¿¿íèé íàïîëåîíû òàëààðõ ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé àæëûã ¿íýëýí òóñ íèéãýìëýãèéí Õ¿íäýò ëåãèîíû ìåäàëü, õ¿íäýò ãèø¿¿íèé ìåäàëèàð ìºí øàãíàñàí þì.

×.×îéñàìáûí óðàí á¿òýýë, ò¿¿íèé á¿òýýë÷ ÷àíàð, ãýãýýí ä¿ð íü ¿çýã íýãò íºõäèéíõ íü áîëîí ¿å ¿åèéí îëîí ìÿíãàí øàâü íàðûíõ íü ñýòãýë ç¿ðõýíä ¿¿ðä ìºíõðºõ áîëíî.

Óì ñàéí àìãàëàí áîëòóãàé.

ÌÓÈÑ-èéí ÇÀÕÈÐÃÀÀ, ÑÝÒÃ¯¯Ë Ç¯É, ÎËÎÍ ÍÈÉÒÈÉÍ ÕÀÐÈËÖÀÀÍÛ ÒÝÍÕÈÌ

ÌÎÍÃÎËÛÍ ÑÝÒÃ¯¯Ë×ÄÈÉÍ ÍÝÃÄÑÝÍ ÝÂËÝË

2017.08.23

ÝÌãÝíÝë

×îéæèëæàâûí ×îéñàìáà(1973-2017)

á.äàâàà

àíÓ-ûí Ñàíãèéí ÿàì º÷èãäºð ìýäýãäýë õèéæ, Õîéä Ñîëîíãîñûí öºìèéí çýâñãèéí õºãæ¿¿ëýëòèéã äýìæñýí ãýõ øàëòãààíààð áíÕàÓ áîëîí ÎÕÓ-ûí èðãýí áîëîí àæ àõóé íýãæèä ýäèéí çàñãèéí õîðèã àðãà õýìæýý àâ÷ áóéãàà çàðëàëàà. òýä Ïõåíüÿíä øàõàëò ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð òóñ õîðèãèéã àâ÷ áàéãàà àæ. ãýâ÷, áíÕàÓ-ûí òàë óã ¿éë àæèëëàãààã õ¿ëýýí çºâøººðºõã¿é ãýäãýý ìýäýãäýýä áàéãàà þì.

Õîéä Ñîëîíãîñ òèâ àëãàñàã÷ áàëëèñòèê ïóóæèíãèéí òóðøèëò õèéñýíòýé õîëáîîòîéãîîð í¯á-ûí àþóëã¿éí çºâëºë ýíý ñàðûí 5-íû ºäðèéí õóðàëäààíààð àíÓ-ûí òàëààñ òàâüñàí ñàíàëûã õýëýëöýæ, íèéò ãèø¿¿äèéí 100 õóâèéí ñàíàëààð Ïõåíüÿíû ýñðýã àâàõ õîðèã àðãà õýìæýýãýý ÷àíãàòãàõààð øèéäâýðëýñýí þì. ýíý øèéäâýðèéí õ¿ðýýíä í¯á-ûí ãèø¿¿í îðíóóä Õîéä Ñîëîíãîñûí í¿¿ðñ, òºìºð, òºìðèéí õ¿äýð, õàð òóãàëãà çýðýã àøèãò ìàëòìàëûí èìïîðòäîî öýã òàâüæ, òóñ óëñûí ãàäààä õóäàëäààíû áàíêíû äàíñûã öàðöààæ, òýíãèñèéí öýðãèéí õºëºã îíãîöûã íü á¿õ óëñûí áîîìò ðóó îðîõûã õîðèãëîñîí áèëýý.

òóõàéí ¿åä Õîéä Ñîëîíãîñòîé áóñàä óëñ îðíîîñ èë¿¿òýé îéð áàéäàã ÎÕÓ, áíÕàÓ-ûí òºëººëë¿¿ä ÷ óã ñàíàëûã äýìæñýí áàéäàã.

òýãâýë í¯á-ààñ àâñàí äýýðõ àðãà õýìæýý Õîéä Ñîëîíãîñûí

ýíý îíä õàìãèéí èõ îðëîãî îëñîí ýðýãòýé æ¿æèã÷íèéã àíÓ-ûí ýäèéí çàñãèéí “Ôîðáåñ” ñýòã¿¿ë çàðëàëàà. 2016 îíû çóðãàäóãààð ñàðààñ 2017 îíû çóðãàäóãààð ñàð õ¿ðòýëõ íýã æèëèéí õóãàöààíä õàìãèéí èõ àøèãòàé àæèëëàñàí æ¿æèã÷äèéí æàãñààëòûã ñýòã¿¿ë ãàðãàñàí áàéõ áºãººä ýíý æàãñààëòàä ìàðê Óîëáåðã òýðã¿¿ëñýí áàéíà. “áóó÷”, “ìàêñ Ïýéí”, “Ñàãñàí áºìáºã÷èéí ºäðèéí òýìäýãëýë”, “Óðâàã÷” çýðýã êèíîíû ä¿ðýýðýý íýðä ãàðñàí æ¿æèã÷èí ì.Óîëáåðã

íýã æèëèéí õóãàöààíä 68 ñàÿ àì.äîëëàðûí îðëîãî îëæýý.

Õàðèí æàãñààëòûí ýõíèé òàâä ì.Óîëáåðãýýñ ãàäíà æ¿æèã÷èí äóýéí æîíñîí, âèí äèçåëü, àäàì Ñåíäëåð, æåêè ×àí íàð áàãòñàí áàéíà. ¯¿íýýñ ºìíº “Forbes” ñýòã¿¿ë æèëèéí õàìãèéí ºíäºð îðëîãîòîé ýìýãòýé æ¿æèã÷äèéí ÷àíñààã íèéòëýæ áàéñàí þì. Óã ÷àíñààã ëà-ëà-ëýíä êèíîíû ãîë ä¿ðèéí æ¿æèã÷èí ýììà Ñòîóí 26 ñàÿ àì.äîëëàðûí îðëîãîîð òýðã¿¿ëñýí þì. èíãýýä æàãñààëòûí òîï 10-ûã òàíèëöóóëúÿ.

Ìàðê Óîëáåðã õàìãèéí ¿íýòýé æ¿æèã÷íýýð òîäîðëîî

1. ìàðê Óîëáåðã /68 ñàÿ àì.äîëëàð/2. äóýéí æîíñîí /65 ñàÿ àì.äîëëàð/3. âèí äèçåëü /54.5 ñàÿ àì.äîëëàð/4. àäàì Ñàíäëåð /50 ñàÿ àì.äîëëàð/5. æýêè ×àí /49 ñàÿ àì.äîëëàð/6. ðîáåðò äàóíè /48 ñàÿ àì.äîëëàð/7. òîì Êðóç /43 ñàÿ àì.äîëëàð/8. Øàðóê Êàí /38 ñàÿ àì.äîëëàð/9. Ñàëìàí Õàí /37 ñàÿ àì.äîëëàð/10. àêøàé Êóìàð /35 ñàÿ àì.äîëëàð/

ýäèéí çàñàã áîëîîä öºìèéí çýâñãèéí õºãæ¿¿ëýëòýä òîäîðõîé äàðàìò ¿ç¿¿ëñýí ãýäãèéã àíÓ-ûí òºðèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà ðåêñ òèëëåðñîí ìýäýãäñýí áàéíà. òýðáýýð “àþóëã¿éí çºâëºëèéí ãèø¿¿äèéí 100 õóâèéí ñàíàëààð äýìæñýí õîðèã àðãà õýìæýýíýýñ õîéø Õîéä Ñîëîíãîñ áàëëèñòèê ïóóæèí õàðâàõ ãýõ ìýòýýð àëèâàà ºäººí õàòãàñàí

àæèëëàãàà ÿâóóëñàíã¿é” ãýæýý. òèéìýýñ öààøèä Õîéä

Ñîëîíãîñûã ãàíöààðäóóëàõ, èë¿¿ èõ äàðàìò ó÷ðóóëàõûí òóëä àíÓ Õîéä Ñîëîíãîñûí öºìèéí çýâñãèéí õºãæ¿¿ëýëòèéã äýìæñýí ãýõ øàëòãààíààð ÎÕÓ, áíÕàÓ-ûí èðãýí, àæ àõóé íýãæèéí ýñðýã ýäèéí çàñãèéí õîðèã àðãà õýìæýý àâ÷ áàéãàà þì áàéíà. àëáàíû ýõ ñóðâàëæèéí ìýäýýëñíýýð, òóñ õîðèãò çóðãààí èðãýí, 10 àæ àõóé íýãæ õàìààð÷ áàéãàà ãýíý. òóõàéëáàë, Õîéä Ñîëîíãîñûí êîìïàíèóäòàé áèçíåñèéí õàðèëöààòàé Õÿòàäûí íýãýí êîìïàíèéí íàìèáè óëñ äàõü îõèí êîìïàíèéí ýñðýã õîðèã àðãà õýìæýý àâ÷ýý. ìºí Ïõåíüÿíû öºìèéí áîëîí ïóóæèíãèéí õºòºëáºðèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëäýã Õîéä Ñîëîíãîñûí àæ àõóé íýãæòýé áèçíåñèéí õàðèëöààòàé Îðîñûí íýãýí êîìïàíè áîëîí Óìàðä Ñîëîíãîñò íåôòü íèéë¿¿ëäýã Îðîñûí ãóðâàí èðãýíèéã õàð äàíñàíä îðóóëñàí áàéíà.

Õîðèã àðãà õýìæýýíä ºðòñºí äýýðõ êîìïàíè áîëîí èðãýäèéí àíÓ äàõü äàíñûã õààæ, õºðºíãèéã áèò¿¿ìæëýõýýñ ãàäíà àìåðèêèéí êîìïàíèóä áîëîí èðãýäòýé áèçíåñèéí õàðèëöàà òîãòîîõûã õîðèãëîæýý.

Ñàíãèéí ñàéä Ñòèâåí ìíó÷èí “öºìèéí áîëîîä áàëëèñòèê ïóóæèíãèéí õºãæ¿¿ëýëòèéã

äýìæñýí èðãýíèéã àíÓ-ûí ñàíõ¿¿ãèéí ñèñòåìýýñ òóñãààðëàõ çàìààð Õîéä Ñîëîíãîñò ¿ç¿¿ëýõ øàõàëòàà ÷àíãàòãàíà” ãýæ ÿðüæýý.

íºãººòýéã¿¿ð, áíÕàÓ óã ¿éë àæèëëàãààã ýñýðã¿¿öýæ áóéãàà ìýäýãäýýä áàéãàà þì. òýä Õÿòàäûí êîìïàíèóäûã õàâ÷èõûí òóëä ¿íýõýýð çºâ àëõàì õèéæ áóé ýñýõèéã íü íÿãòàëæýý.

Õîéä Ñîëîíãîñ óëñ óäàà äàðàà ïóóæèíãèéí òóðøèëò õèéñýíòýé õîëáîîòîéãîîð âàøèíãòîí, Ïõåíüÿíû õàðèëöàà õóðöäààä áàéãàà þì. ýíý ñàðûí ýõýýð àíÓ-ûí Åðºíõèéëºã÷ äîíàëä òðàìï Õîéä Ñîëîíãîñûã ñ¿ðä¿¿ëñýí ìýäýãäýë õèéñíèé äàðàà Êèì æîí Óí öýðãèéíõýíäýý ãóàìûí àðàë ðóó “Õâàñîí 12” çàãâàðûí äºðâºí øèðõýã ïóóæèíã îíèëîõ òóøààë ºãñºí áèëýý.

Áýýæèíãèéí ìåòðîíû ¿éë÷èëãýýíä QR êîä íýâòð¿¿ëæýý

áíÕàÓ-ûí áýýæèí õîòûí ìåòðîíä îíëàéíààð õîò õîîðîíäûí ãàëò òýðýãíèé òàñàëáàðàà çàõèàëàõ, õóäàëäàí àâàõ áîëîí QR êîä àøèãëàí çîð÷èõ áîëîìæòîé “Yitongx-

ing” ¿éë÷èëãýýã íýâòð¿¿ëæýý. áýýæèíãèéí õîò õîîðîíäûí òýýâðèéí ãàçðààñ

ìýäýýëñíýýð, òóñ ¿éë÷èëãýýã íèñýõ áóóäëóóäàä ÷ ýíý ñàðûí 20-íîîñ ýõëýí òóðøèëòààð õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñýí

áàéíà. “Yitongxing” àïïëèêýéøíûã àøèãëàí îíëàéíààð íèñýõ îíãîöíû áóóäëààñ íýã òàëûí òàñàëáàðàà õóäàëäàí àâàõ

áîëîìæòîé áîë ãàëò òýðýãíèé áóóäëààñ óõààëàã óòàñíûõàà QR êîäîî óíøóóëààä ë òàñàëáàðàà àâàõ áîëîìæòîé

þì áàéíà. ýíý ¿éë÷èëãýýã åñä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ íèñýõ áóóäëûí òåðìèíàë, ãàëò òýðýãíèé áóóäàë ãýõ ìýò íèéò 20 öýãò íýâòð¿¿ëýõýýð òºëºâëºæ

áàéãàà àæ. ìºí ñàðûí 20-íîîñ ýõëýí çàðèì áóóäàëä çààâàë òàñàëáàð àâàõã¿éãýýð

óõààëàã óòñàà òýýâðèéí õýðýãñëèéíõýý õààëãàíû àâòîìàò ìàøèíä óíøóóëààä

ë çîð÷èõ áîëîìæòîé áîëîõ þì áàéíà. Óëìààð 2018 îíû ýõíèé

óëèðàë ãýõýä áýýæèíãèéí ìåòðîíû á¿õ øóãàìààð QR êîä àøèãëàí çîð÷èõ

áîëîìæòîé áîëîõ ãýíý.

Çàëóóñ ôýéñá¿¿êèéã îðõèæ ýõýëæýý

àíÓ-ä íèéãìèéí ñ¿ëæýý ôýéñá¿¿ê õýðýãëýã÷ çàëóóñûí òîî áàãàñ÷, èíñòàãðàìì, ñíàï÷àò õýðýãëýã÷èä íýìýãäýõ òºëºâòýé áàéãàà òàëààð èíòåðíýò ñóäàëãààíû “eMarketer” êîìïàíè ìýäýýëëýý. òóñ êîìïàíèéí ñóäàëãààíààñ ¿çâýë 10-20 ãàðóé íàñíû çàëóóñ èë¿¿òýé ôýéñá¿¿ê ñ¿ëæýýã îðõèæ ýõýëñýí áàéíà. Õàðèí 25-ààñ äýýø íàñíû ôýéñá¿¿ê õýðýãëýã÷äèéí òîî óðüäûí àäèë íýìýãäñýí ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéãàà àæ. “èíñòàãðàìì, Ñíàï÷àò çàëóóñûã èéí òàòàõ áîëñîí øàëòãààí íü ñîíèðõîë òàòàõóéö êîíòåíòûã àøèãëàæ õîîðîíäîî õàðèëöàõ áîëîìæèéã îëãîäîãòîé íü õîëáîîòîé” ãýæ eMar-keter ä¿ãíýæ áàéíà.

ìºí òýäíèé òîîöîîëñíîîð 2017 îíä àíÓ-ûí ñíàï÷àò õýðýãëýã÷äèéí òîî 25.8 õóâèàð íýìýãäýæ, 79.2 ñàÿä õ¿ðýõ áîë èíñòàãðàìì õýðýãëýã÷äèéí òîî 23.8 õóâèàð íýìýãäýæ, 85.5 ñàÿä õ¿ðýõýýð áàéãàà àæýý. òýäíèé èõýíõ íü 24 õ¿ðòýëõ íàñíû çàëóóñ áàéõ ãýíý.

Õàòî ãýõ õàð ñàëõè º÷èãäºð Õÿòàäûí ºìíºä ýðýãò õ¿ð÷ýý. Ñàëõèíû çàì äàãóó Õîíêîíã áàéðëàæ áóé áºãººä òóñ óëñàä õ¿÷òýé ñàëõè ñàëõèëæ, øèð¿¿í áîðîî ¿ðãýëæëýí îðñíû óëìààñ õºðºíãèéí áèðæ¿¿ä õààëãàà áàðüæ, õýäýí çóóí íèñëýã öóöëàãäàí, çàìóóäàä ò¿ãæðýë ¿¿ññýíèé óëìààñ àëáàíûõàí ò¿ãø¿¿ð çàðëàñàí áàéíà.

Õîíêîíãèéí öàã óóðûí áàéãóóëëàãààñ ìýäýýëñíýýð º÷èãäºð ºãëºº 09.10 öàãèéí ¿åä 10 äóãààð ò¿ãø¿¿ðèéã çàðëàæýý. òóñ óëñ òàâàí æèëèéí ºìíº èéì òºâøíèé

ò¿ãø¿¿ð çàðëàæ áàéñàí àæ. Õàðèí 1946 îíîîñ õîéø òàâ äàõü óäààãàà çàðëàæ áóé íü ýíý. òºâäºº 120 êì/öàã õóðäòàé áàéãàà õàð ñàëõèéã íîöòîé õîõèðîë ó÷ðóóëàõóéö õýìæýýíèé õ¿÷òýé ãýæ ìýðãýæèëòí¿¿ä ä¿ãíýæ áàéíà. ßìàðòàé ÷, Õîíêîíãèéí èðãýä áàéãàëèéí ãàìøãààñ íýã õîíîãèéí ºìíº õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íýý íººöºëæ, õàð ñàëõèíû ¿åä õîðãîäîõîîð áýëòãýëýý áàçààæýý.

...Õîéä Ñîëîíãîñ óëñ óäàà äàðàà ïóóæèíãèéí òóðøèëò õèéñýíòýé õîëáîîòîéãîîð Âàøèíãòîí, Ïõåíüÿíû õàðèëöàà õóðöäààä áàéãàà þì. Ýíý ñàðûí ýõýýð ÀÍÓ-ûí Åðºíõèéëºã÷ Äîíàëä Òðàìï Õîéä Ñîëîíãîñûã ñ¿ðä¿¿ëñýí ìýäýãäýë õèéñíèé äàðàà Êèì Æîí Óí öýðãèéíõýíäýý Ãóàìûí àðàë ðóó “Õâàñîí 12” çàãâàðûí äºðâºí øèðõýã ïóóæèíã îíèëîõ òóøààë ºãñºí áèëýý...



ÎÍÖËÎÕ ÕÓÓÄÀÑ

ýð×èì Õ¯×íèé ñàëáàðò ìªðªª ¯ëäýýæ ßâàà ãóðàâ

Õýí íü õýí áý?

Çîâëîí ¿çñýí ñòàíöûíõàà çîîã àìðààñàí äàðãà

Õî¸ðäóãààð öàõèëãààí ñòàíö õààíà áàéäãèéã òýð á¿ð õ¿ì¿¿ñ ìýääýãã¿é þì áèëýý. Çàðèì íü ãóðàâ, äºðºâ ë ãýæ ñîíñîãääîãîîñ õî¸ð ãýæ äóóëààã¿é þì áàéíà ãýõ íü áèé. Ñîíñãîëîí ÿâàõ çàì äàãóó äàâõèàä òºìºð çàìûí ãàðöààð áóöàæ áàðóóí ãàðàà äàãààä ýðãýõýä ë óóðûí òîì ÿíäàí ààíäàà àíçààðàãäàíà. ýíý áîë äóëààíû õî¸ðäóãààð öàõèëãààí ñòàíö. ìîíãîë Óëñ ýð÷èì õ¿÷èíä õîëáîãäñîí òýð îí æèë¿¿äèéí ò¿¿õèéí ýõíèé õóóäñàíä ýíý õàìò îëîí áè÷èãäýõ ó÷èðòàé. Õ¿÷èí ÷àäëûí õóâüä òîì÷óóäòàé ìºð çýðýãöýí “õàíõàëçàõã¿é” òýäýíòýé ìºð çýðýãöýí õ¿÷ õàâñðàí øèíý öàãèéí ìîíãîë Óëñûí õºãæèë öýöýãëýëòèéí òºëºº ÷àäàë ìýäýí ç¿òãýæ ÿâàà. íºãººòýéã¿¿ð, ìîíãîëûí ¿íäýñíèé òîìîîõîí ¿éëäâýðëýã÷ êîìïàíè áîëîõ “òàëõ ÷èõýð”, “ìàõ èìïåêñ”, “Ñ¿¿” õóâüöààò êîìïàíè, “òýÑÎ” , “ìàõ ìàðêåò ”çýðýã àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí òåõíîëîãèéí äàìæëàãà öàõèëãààí, ýð÷èì õ¿÷íýýñ õàìààð÷ òýã çîãñîëò õèéëã¿éãýýð àæèëëàíà ãýäýã àìæèëòàä õ¿ðýõèéí ýõëýë òºäèéã¿é äóëààíû õî¸ðäóãààð öàõèëãààí ñòàíöûí õàìò îëîí ýõ îðîí àðä ò¿ìíèéõýý ºìíº õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý íýð òºðòýéãººð áèåë¿¿ëæ èðñíèé áîäèò æèøýý ýíý þì.

ãýõäýý ìàãòàõûí õàæóóãààð áîäèò ¿íýíèéã íóóõ àðãà áàéäàãã¿é. “ íàñæèëò íü äóóñàõ äºõºæ áóé õî¸ðäóãààð öàõèëãààí ñòàíöûí òåõíèê òîíîã òºõººðºìæèéã íü àøèãëàí óòààã¿é ò¿ëø ¿éëäâýðëýäýã áàéãóóëëàãà áîëãî¸” ãýõ øèéäâýðèéã ãàðãàñàí õðàèóöëàãàã¿é õ¿íèé ãàéãààð íýã çóóõàà çîãñîîæ, òýð õýðýýð ¿éë àæèëëàãàà íü äîãîëäîí ºðºíä îðæ, ýëãýýðýý õýâòýõ øàõàæ ÿâñàí çîâëîíã õî¸ðûíõîí àìññàí. Îäîî áàéäàë ººð áîëñîí ãýäãèéã ñòàíö ¿éë àæèëëàãààãààðàà áýëõýíýý õàðóóëàõ áóé çà. Õ¿íòýé àäèëòãàæ áîäîõ àâààñ çîî íóðóó íü îäîî ë òýíèéæ áàéãàà ãýëòýé. ¯íýíäýý ÷ îëîí õ¿íèé õè÷ýýë ç¿òãýëèéí ¿ð ä¿íä èéì àìæèëòàä õ¿ðñýí íü ìýäýýæ. Õàðèí ñòàíöûí õàìò îëîí Ñ.áÿìáààõ¿¿ äàðãûã ýë àìæèëòûí

àâòîðûí ýçýí íü ãýöãýýõ. òýðáýýð äóëààíû èíæåíåð ìýðãýæèëòýé. Ïîëèòåõíèêèéí äýýä ñóðãóóëèéã òºãññºí ìÿíãà ìÿíãàí èíæåíåð¿¿äèéí íýã. ãýâ÷ òýðáýýð ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò ìºðºº ¿ëäýýñýí çàìíàëààðàà áóñäààñ ÿëãàðàõ âèé. Ñ.áÿìáààõ¿¿ äàðãàòàé õóó÷ õººð÷ ñóóõàä òýð áóðõíû çóðñàí õóâü òàâèëàíãèéíõàà çàìààð ÿâàà íýãýí áàéæ ìýäíý. òýðáýýð ººðèéíõºº òóõàé “ áè Õºâñãºë àéìãèéí ×àíäìàíü –ªíäºð” ñóìûí óóãóóë. ýãýë æèðèéí ìàëûí ýì÷ õ¿íèé õ¿¿. Õóâü òàâèëàíãèéíõàà ó÷ãèéã áóñäûí áóñ ººðèéíõºº õ¿÷ ÷àäëààð àòãàñàí ãýæ áîääîã. àðàâäóãààð àíãè òºãñººä áíÕãÓ-ä ñóðãóóëüä ñóðàõ õóâààðü àâñàí ÷ ýð¿¿ë ìýíä ãýñýí øàëòãààíû óëìààñ õàñàãäñàí. ¯íýíèéã õýëýõýä, õýí íýãýí ýðõ ìýäýëòýí õºäººíèé õ¿¿õäèéí õóâààðèéí ó÷ðûã îëñîí õýðýã. äîòîîääîî ñóð÷ áîëîõ áàéñàí ÷ íýãä¿ãýýðò øàð õºäºëñºí, òýãýýä ÷ ººðòºº èòãýë òºãñ áàéñàí ó÷ðààñ áîëîìæèéã àëäàõûã õ¿ñýýã¿é þì. ãýâ÷ ÿàæ òýäíèéã äàâæ ãàðàõ áèëýý. Ñóìûíõàà ñóðãóóëüä äîòóóð áàéðíû áàãøààð íýã æèë àæèëëàñàí. òýð õîîðîíä õàìààòàí ìààíü ìèíèé ºìíººñ ìàÕí-ûí Õÿíàí øàëãàõ õîðîîíä ºðãºäºë áè÷ñýí íü áóãûí äýæèä äàðãûí øèðýýí äýýð î÷èæ, òýíäýýñýý áîëîâñðîëûí ÿàì ðóó öîõîãäîí “äîòîîääîî äóðòàé ñóðãóóëüäàà ýëñ” ãýñíýýð àñóóäàë øèéäýãäñýí. òýð ¿åä ÏòäÑ-ä îíö ñóðëàãàòíóóäûã ýëñýëòã¿é àâäàã áàéâ . ààâ áèä õî¸ð ñóìààñàà ìîòîöèêëüòîé ãàð÷ ýðäýíýò îðæ òýíäýýñýý ãàëò òýðãýíä ñóóí Óëààíáààòàðò õºë òàâüæ áàéëàà. èíãýæ ë áè äóëààíû èíæåíåð áîëñîí ò¿¿õòýé. ìóóäñàí ÷ þì àëãà. Ñóðãóóëèà îíö òºãññºí ó÷ðààñ äîðíîä, äîðíîãîâü, ãîâü-àëòàé àéìãèéí äàðãà íàð “ýíý õ¿¿õäèéã àâíà” ãýýä ñàíàëàà èð¿¿ëñýí ÷ áàðèëãûí ÿàìûí áîëîâñîí õ¿÷íèé äàðãûí òóøààëààð äàðõàí õîòûí öåìåíòèéí ¿éëäâýðò õóâààðèëàãäàí ýýëæèéí ñëåêñåðýýñ àæèë àìüäðàëûíõàà ãàðààã ýõýëæ, äºðâºí ñàðûí äàðàà ìýðãýæëýýðýý àæèëëàõ áîëñîí. òýãýýä æèëèéí äàðàà Óëààíáààòàðûí äóëààíû òåõíîëîãèéí òºñëèéí

õ¿ðýýëýíãèéí çàõèðàë í. áàòìºíõ / ìèíèé áàãø. áàãø ìààíü ìèíèé òîîöîî, ñóäàëãààíä ñàéí ãýäãèéã ìýäýõ ó÷ðààñ àæëûí áàéð ñàíàë áîëãîñîí õýðýã/ öåìåíòèéí ¿éëäâýðèéí äàðãûí íýð äýýð àëáàí õ¿ñýëò ÿâóóëñíààð ýðäýì øèíæèë-ãýý íèé àæèëòàí áîëëîî. Õ¿ðýýëýíä õî¸ð æèë “áàãà îâðûí çóóõûã áóöàëãàã÷ äàâõàðãàä øèëæ¿¿ëýõ íü” òºñºë äýýð àæèëëàñàí. ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë ìààíü õîæèì íàäàä ìàø èõ õýðýã áîëñîí. äýëõèé íèéò õàëààëòûí çóóõíóóäàà áóöàëãàã÷ äàâõàðãàò øàòàëòûí òåõíîëîãè ðóó øèëæ¿¿ëæ áàéñàí ¿å. èíãýæ áàéòàë ìîíãîë Óëñ çàõ çýýëä øèëæèí, áè ÷ áóñäûí æèøãýýð ýðäìèéí àæëàà îðõèí ãàíçàãà ¿¿ðñýí. Êîìïàíè ÷ áàéãóóëæ ¿çñýí. ãýâ÷ ñýòãýëèéí ìóõàðò ìýðãýæëèéíõýý àæëûã õèéõ þìñàí ãýõ õ¿ñýë ÿìàãò íóóãäàíà. ãýòýë íýã ñîíèí äýýð “òºâèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìä äóëààí õàíãàìæèéí èíæåíåð àâíà” ãýñýí çàð áàéõûã îëæ õàðààä ºðãºäºë, àíêåòàà áàðèàä î÷ëîî. Øàëãàëòàä ÷ òýíöëýý. èíãýýä 1997 îíä ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò äàõèí õºë òàâüñíààð ýíäýõèéí õ¿í áîëñîí. áè àæèëä îðñîí äàðóéä òºâëºðñºí äóëààíû ñòàíöóóäûã õàðèóöñàí èíæåíåð áîëëîî. ýíý àæèë òºâèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåì ýð÷èì õ¿÷íèé ÿàìíûõàà äàðàà îðäîã, ñàëáàðûíõàà á¿õ ýð÷èì õ¿÷íèé êîìïàíèóäûã óäèðäëàãààð õàíãàõ ó÷èðòàé. Óëààíáààòàð, äàðõàí, Õîâäûí äóëààíû ñòàíöûí øóãàì ñ¿ëæýý, òîíîã òºõººðºìæèéã á¿ãäèéã íü õàðèóöíà. Ñàíõ¿¿ íü íýã ÷ òºâèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìýýñ óäèðääàã áàéñàí ¿å. ìèíèé áàñ íýã õàðèóöàõ ¸ñòîé áàñ íýã òîì àæèë áîë äàíè óëñààñ áóöàëòã¿é òóñëàìæààð ¿ç¿¿ëæ áóé 10 ñàÿ àì.äîëëàðûí òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä õÿíàëò òàâèõ òåõíèê òåõíîëîãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, òîîöîî ñóäàëãààã íü õèéæ ºãºõ ÿâäàë áàéëàà. ýíýõ¿¿ òºñëèéí õ¿ðýýíä óðüä÷èëñàí äóëààëãàòàé øóãàìä äýâøèëòýò òåõíîëîãè áîëîõ áºìáºëãºí, õàâõëàãàí, ýðâýýõýé ãýýä øèíý òºðëèéí õààëòóóäûã íýâòð¿¿ëæ ýõýëñýí þì. äàðàà íü àçèéí õºãæëèéí áàíêíû 10 ñàÿ àì.äîëëàðûí òóñëàìæèéí õ¿ðýýíä õýðýãæñýí ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòèéí òºñºë äýýð àæèëëàñàí. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò åâðî ñòàíäàðòûí òîíîãëîëóóä íýâòýðñýí þì ø¿¿ äýý. ìºí 40 ñàÿ àì.äîëëàðûí ñàíõ¿¿æèëò á¿õèé “äóëààíû ¿ð àøãèéí òºñºë”-èéã íýðëýõ áàéíà. ýäãýýð òºñë¿¿äèéí ¿ð ä¿íä Óëààíáààòàðûã “õºëä¿¿ õîò” áîëîõîîñ àâðàãäàæ, õîòûí äóëààí õàíãàìæ àìæèëòòàé øèéäýãäñýí òºäèéã¿é ÿëòñàí áîéëóóð, àâòîìàò óäèðäëàãûí ñèñòåì, äóëààíû

ñòàíöóóäûí äóëààíæóóëàëòûí òîíîãëîë, íàññîñ, äîòîîä õýðýãöýýíèé áîéëóóðóóäûã ñàéæðóóëñíààð òýã çîãñîëò õèéõ ãýäýã àñóóäàë ¿ã¿é áîëñîí. ¯¿íýýñ ºìíº íýã ñèñòåìèéí ãýìòëýýñ áîëæ äóëààíû ñòàíöóóä çîãñ÷èõ øàõäàã áàéñàí þì. òèéìýýñ Óëààíáààòàð õîòûí äóëààíû ñòàíöûí çàðöóóëàëòûí õóó÷èí ãîðèìûã ººð÷ëºõ àñóóäàë õºíäºãäñºí. ¯¿íèéã ÷ øèéäýæ ÷àäñàí. ýíý á¿õ òºñëèéí íýãæèéã õàðèóöàæ, áîäëîãûã íü áàðüæ àæèëëàñàí áàéíà., áè. òºñëèéí óäèðäàã÷èä, äóëààíû öàõèëãààí ñòàíöóóä áîëîí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãûí äàðãà íàðòàé õàìòàð÷ òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýëèéã òîîöîõ, ýðõç¿éí áàðèìòûã øèéä¿¿ëýõ ãýýä äàíäàà çîõèîí áàéãóóëàëòûí àæëûã íü õàðèóöàí àæèëëàñàíäàà áàÿðòàé ÿâäàã. Åð íü ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðûí íýã òóëãóóð õ¿÷ áîëîõ äóëààí òåõíèêèéí òîîöîî ñóäàëãàà áîë ìèíèé ¿íäñýí àæèë. Õèéñýí àæëûí ìèíü ¿ð ä¿í ºäãºº ÷ íèéãýìä ¿ð àøãàà ºãñººð áàéãàà íü íýð òºðèéí õýðýã. èéì íàðèéí ìýðãýæèë ýçýìøñýíäýý áàÿðëàæ ñóóäàã. òºð, çàñàã ìèíü ÷ õèéñýí àæëûã ìààíü ¿íýëæ àëòàí ãàäàñ, Õºäºëìºðèéí ãàâüÿàíû óëààí òóãèéí îäîí õ¿ðòýýñýí” õýìýýí ºã¿¿ëñýí. Óëààíáààòàð õîòûí äóëààí õàíãàìæèéí àñóóäëûã øèéäýëöñýí òýðáýýð ýä¿ãýý øèíý õî¸ðäóãààð öàõèëãààí ñòàíöûã áèé áîëãîõûã òºëºº ñýòãýë îþóíàà þ¿ëæ ÿâàà þì áèëýý. Õà÷èðõàëòàé íü òýð þó õèéæ á¿òýýõ ãýæ áàéãàà òóõàéãàà ò¿ìýíä çàðëàõ òóí äóðã¿é íýãýí. ò¿¿íèéã àæèë àâàõàä ñòàíöûí ¿íäñýí òîíîãëîë áîëîõ õî¸ð çóóõíûõ íü íýã àøèãëàëòààñ ãàð÷, ñòàíö ¿ëãýí ñàëãàí àæèëëàæ áàéæýý. Øóëóóõàí õýëýõýä, ¿éë àæèëëàãààã íü çîãñîîõîîð õîëáîãäîõ ÿàì Çàñãèéí ãàçàðò ñàíàëàà õ¿ðã¿¿ëñýí áàéñàí ãýõ ÿðèà áàéäàã. Óíøèã÷ òà ñàíàæ áàéãàà áîë “ äóëààíû õî¸ðäóãààð ñòàíöûí íýã çóóõûã îðîñóóä óòààã¿é ò¿ëø ¿éëäâýðëýõ íýðýýð àæèëëàãààã¿é áîëãîæýý”õýìýýí õýäõýí æèëèí ºìíº øóóãèæ áàéñàí äàà. òýãâýë ýä¿ãýý õî¸ð çóóõ íü àøèãëàëòàä îðæ, àæèëëàäàã áîëîîä äºðâºí æèë áîëæ áóé àæ. Ñ.áÿìáààõ¿¿ äàðãà àæèë õ¿ëýýæ àâñàí äàðóéäàà ñòàíöàà ñ¿¿ëèéí ãóðâàí æèë 20 ìâò-ààð àæèëëóóëààä çîãñîõã¿é 2015 îíä ýñðýã äàðàëòûí òóðáèí ãýæ æèëäýý ãàíöõàí óäàà àæèëëàäàã áàéñàí ìàøèíûã æèëèéí òóðø àæèëëàäàã áîëãîõûí òóëä øààðäàãäàõ õºðºíãèéã íü óëñûí òºñºâò ñóóëãóóëæ, ãóðâàí òýðáóì òºãðºã øèéäâýð ë¿¿ëñýí áàéõ æèøýýíèé. ò¿¿ãýýð çîãñîõã¿é ìàø áàãà õºðºíãººð ñóóðü íü ë ¿ëäñýí áàéñàí õî¸ðäóãààð çóóõûã 30 õóâèéí øàòàëòòàéãààð àøèã-

ëàë òàä îðóóëæýý. äàøðàìä ºã¿¿ëýõýä, òóñ ñòàíö ºíãºðñºí ºâºë ò¿¿õýíäýý àíõ óäàà 24 ìâò-ûí õ¿÷èí ÷àäàëòàé àæèëëàñàí ãýíý. ¯¿íýýñ ãàäíà óóðõàéíóóäàä 2.5 òýðáóì òºãðºãèéí ºðòýé áàéñíûã 2017 îíû íýãä¿ãýýð ñàðä á¿ðýí øèéäñýí áàéíà. ýä¿ãýý ñòàíö íýã ÷ òºãðºãèéí ºðã¿é õàðèí àâëàãàòàé áîëæýý. ýä¿ãýý ñòàíöûí õàìò îëîí íýã çîðèëãûí àðä ãàðàõûí òºëºº õè÷ýýöãýýæ áóé. òýð íü ñòàíöàà ºðãºòãºõ ÿâäàë. Ñ.áÿìáààõ¿¿ äàðãûí õóâüä ñòàíöûíõàà òýÇ¯-èéí óðüä÷èëñàí ñóäàëãààã õèéëãýýä àìæèæ. Õîëáîãäîõ ÿàìàíäàà ÷ òàíèëöóóëñàí ãýæ ñóóñàí. òýðáýýð öààø íü “ìàíàé ñòàíöàä äîð õàÿæ 200 ìâò, öààøëààä 400 ìâò-ûí õ¿÷èí ÷àäëààð àæèëëàõ áîëîìæ áèé. áèäýíä áîëîâñîí õ¿÷èí, óñíû õàíãàìæ, äóëààí, öàõèëãààí äàìæóóëàõ øóãàì ñ¿ëæýý ãýýä á¿ãä áàéíà. òèéìýýñ áàéãàà íººö áîëîëöîîãîî àøèãëàí öàã àëäàëã¿é ºðãºòãºë õèéæ ÿâàõ àâààñ ìàíàé ñòàíö èðýõ 50 æèëä ÷ àæðàõã¿é àæèëëàñààð áàéõ áîëíî” õýìýýñýí íü äóëààíû õî¸ðäóãààð öàõèëãààí ñòàíöûí èðýýä¿éã õýäèéíý òîîöîîëîîä àìæèæ. ýíý ¿¿äíýýñ ìîíãîë Óëñûí ò¿¿õýíä ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýñýí õàìò îëíû ýíãýðò òóí óäàõã¿é àëäðûí îäîí ãÿëàëçàõ íü ãàðöààã¿é. èðýõ îíä îé íü ÷ òîõèîõ þì áèëýý.

Ñàëáàðòàà 35 æèë ç¿òãýæ ÿâàà èíæåíåð

ýíý ýðõýì ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò òýð õýäèéíý òàíèãäñàí íýãýí. òýãýýä ÷ 35 æèë ãýäýã õ¿íèé àìüäðàëä áàãàã¿é õóãàöàà. ªºðèéíõºº çàì ìºðèéã ººðèéíõººðºº ãàðãàæ ÿâàà áîëîõîîð ã. äàìäèíñ¿ðýí çàõèðàëä ñàëáàðûíõàí íü àì ñàéòàé þì áèëýý. ò¿¿íòýé îëîí øàäàðëàñàí õèéãýýä õàìò àæèëëàñàí íºõºä íü “íî¸í íóðóóòàé õ¿í õàéõ õýðýã ãàðâàë ìàíàé äàìäèíã ë îëîîä óóëçóóë÷èõ” ãýñýí íü ýä¿ãýý öàãò íýí õîâîð áîëîîä áàéãàà ç¿éë þì óó äàà. èéì íýã ýðõýì äóëààíû III öàõèëãààí ñòàíöûã óäèðäàæ ÿâíà. òóñ ñòàíö ìîíãîë Óëñûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé 40 øàõàì õóâèéã 50 äàõü æèëäýý íóðóóí äýýðýý ¿¿ð÷ ÿâàà ãýýä áîäîõîîð áàõàðõàõã¿é áàéõûí àðãàã¿é. Ñòàíöûí 50 æèëèéí ò¿¿õèéí øàð õóóäñûã ñîíèðõîæ ñóóõàä äóëààíû ãóðàâäóãààð öàõèëãààí ñòàíöûã ýð÷èì õ¿÷íèé øèëäýã èíæåíåð¿¿ä óäèðäàæ èðæýý. òýäíèé íýã íü ã.äàìäèíñ¿ðýí çàõèðàë. òýðáýýð õî¸ð äàõü óäààãàà ã¿éöýòãýõ çàõèðëààð òîìèëîãäîí àæèëëàæ áàéãàà þì áàéíà. àçòàé ÷ þì

øèã. èéì òîõèîë îëîí áèø. ã.äàìäèíñ¿ðýí çàõèðëûí òóõàéä èíæåíåð ìåõàíèê÷ ìýðãýæèëòýé. Õóó÷íû ÇÕÓ-ûí ëåíèíãðàä õîòûí Ïîëèòåõíèêèéí äýýð ñóðãóóëèéí “á¿òýýãäýõ¿¿í. òýðáýýð àæèë àìüäðàëûíõàà ãàðààã IY öàõèëãààí ñòàíöààñ ýõýëñýí áºãººä òóñ ñòàíöûí àíõíû èíæåíåð¿¿äèéí íýã þì áèëýý. ò¿¿íèé íàìòàð òóí ýíãèéí. íýã ë ñàëáàð õºâºðíº. Õàðèí õàøèæ áàéñàí àëáàí òóøààëóóä íü ººð ººð. òîäðóóëáàë, ñòàíöûí àõëàõ èíåæåíåð, Ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé õ¿ðýýëýíä ýØà, äýä á¿òöèéí ÿàìíû ýÕ-íèé ãàçàðò ìýðãýæèëòýí , ãàçðûí îðëîã÷ äàðãà, ýÕÇã- ò çîõèöóóëàã÷, ýÕ-íèé àãåíòëàãò õýëòñèéí äàðãà,III öàõèëãààí ñòàíöèä ã¿éöýòãýõ çàõèðàë, IY öàõèëãààí ñòàíöûí ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëýõ òºñëèéí çîõèöóóëàã÷, III öàõèëãààí ñòàíöûí ã¿éöýòãýõ çàõèðàë ãýýä ë áîëíî.

Ñàëáàðòàà ¿íýëýãäýæ ýõýëñýí òàëààð ººðººñ íü ñîíèðõîõîä ìàíü õ¿í “ òýð á¿õýí õ¿ì¿¿ñò ñîíèðõîëòîé áàéæ ÷àäàõ óó” ãýýä àëäàðò äºðºâä¿ãýýð öàõèëãààí ñòàíöèä ìèíèé çàëóó íàñ ¿ëäñýí ãýæ õýëæ áîëíî. òýð ¿åä ñòàíö ìààíü çàëóó, áè ººðºº çàëóó, õàìò îëîí ìààíü çàëóó. òèéìýýñ òýäýíäýý ¿ëãýð äóóðèàëàë ¿ç¿¿ëýõèéí òóëä ººðºº õè÷ýýõ áîëíî îî äîî. òèéì õ¿í , òèéì èíæåíåð áàéõûí òóëä þóí ò¿ð¿¿íä ººðèéã õºãæ¿¿ëýõèéã ÷óõàë÷èëñàí. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä ñòàíöûíõàà òîíîã òºõººðºìæèéí óãñàðàëòûí àæèëä ãàð áèå îðîîëöñîí ò¿¿õòýé. ¯¿íäýý áàÿðëàæ ÿâäàã. ýíý ë ìèíèé ãîë áàõàðõàë þì óó äàà õýìýýí äàðóóõàí ºã¿¿ëñýí. Åð íü ò¿¿íèé õóâüä ñàëáàðòàà àæèëëàæ ¿çýýã¿é ãàçàð, õýëòýñ, àãåíòëàã ãýæ áàéõã¿é òàëààð äýýð ºã¿¿ëñýí. ãýõäýý òýð àæèëëàñàí íýãæ á¿õýíäýý æèæèãõýí ÷ àòóãàé ç¿éëèéã õèéýæ á¿òýýñýí áàéäàãò õýðãèéí ó÷èð îðøèíî. ýð÷èì õ¿÷íèé ÿàì äýä á¿òöèéí õýìýýí íýðëýãäýæ áàéõàä òîäðóóëáàë, ñîöèàëèçìûí ¿åä ñàëáàðûíõàà áîäëîãûã òîäîðõîéëîëöîæ ÿâñàí áàéõ þì. ò¿¿í÷ëýí “100 ìÿíãàí íàðíû ãýðýë“ õºòºëáºð ìîíãîë Óëñàä õýðýãæèõýä ýíý õ¿íèé õóâü íýìýð îðîëöîîã èõ áàéñàí òàëààð íºõºä íü îíöîëñîí. òîäðóóëáàë, ýíýõ¿¿ õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òóõàé àñóóäëûã Çàñãèéí ãàçàðò ñàíàë îðóóëàõ, áàòëóóëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõèéí òºëºº èõýýõýí õè÷ýýë ç¿òãýë ãàðãàñíû ä¿íä ìàë÷èä äýíãèéí ãýðýëä õóðóóãàà õàòãàæ ñóóõ áóñ ãýðýë öàõèëãààíòàé öààøëààä õºãæèë äýâøèëòýé õºë íèéë¿¿ëýõ íºõöºë á¿ðäñýí õýìýýí ä¿ãíýæ áîëíî.

¯ðãýëæëýë íü VII í¿¿ðò

×.×ÓëÓÓí

“Õýí íü õýí áý” áóëàí ýíý óäààä òºðèéí ºì÷èò àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí äàðãà íàð òîäðóóëáàë, Ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýã÷ öàõèëãààí ñòàíöûí äàðãà íàðûí òàëààð ºã¿¿ëýõýýð áýëäëýý. Äàðààãèéí äóãààðòàà ìºí ñàëáàðûí Ýð÷èì õ¿÷íèé õºãæëèéí òºâ, Äèñïåò÷åðèéí ¿íäýñíèé òºâ, Öàõèëãààí äàìæóóëàõ ¿íäýñíèé ñ¿ëæýý ÒªÕÊ-èé äàðãà íàðûí õýí íü õýí áý ãýäãèéã òîäðóóëàõ áîëíî.



×ÓÕÀË Õ¯Í

òîõèîëäîëä çýâñýãò õ¿÷èí ÿìàð áàéõ âý, çýâñýãò õ¿÷íýýð öààøèä ÿìàð ¿¿ðýã ã¿éöýòã¿¿ëýõ âý ãýäýã àñóóäàë ººðèéí ýðõã¿é ãàð÷ èðñýí. èéì òîõèîëäîëä áóþó 1990-ýýä îíû äóíäóóð ñóäàëãààíû áàéãóóëëàãóóäààð àðä÷èëñàí îðíû çýâñýãò õ¿÷èí òàéâàí öàãò ÿìàð ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áîëäîã þì áý ãýäýã õýñýã÷èëñýí ñóäàëãààíóóäûã õèéëãýñýí áàéäàã þì. ò¿¿íèé íýã íü Ñòðàòåãèéí ñóäàëãààíû õ¿ðýýëýíä àæèëëàæ áàéñàí áýëòãýë äýñëýã÷ ãåíåðàë ×.Ï¿ðýâäîðæîîð “ìîíãîëûí öýðýã í¯á-ûí öýíõýð äóóëãàòíû ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áîëîõ óó” ãýäýã àñóóäëààð ñóäàëãààíû àæèë õèéëãýñýí. òóõàéí ¿åä ìîíãîë Óëñ ýäèéí çàñãèéí õóâüä ìàø ò¿âýãòýé íºõöºëä áàéñàí. Õî¸ðäóãààðò, çýâñýãò õ¿÷èí, öýðýã ÿìàð áàéäàëòàé ÿàæ áàéõ âý ãýäýã íü òóëãàìäñàí àñóóäàë áîëæ áàéëàà. ãóðàâäóãààðò, áîäëîãóóä øèíý÷ëýãäýæ áàéñàí. ýðõç¿éí îð÷íóóä øèíý÷ëýãäýæ áàéñàí ¿å. èéì òîõèîëäîëä òýð ñóäàëãààã áàòëàí õàìãààëàõ ÿàì, õîëáîãäîõ óäèðäàõ áàéãóóëëàãóóä àíçààðàëã¿é ºíãºð÷èõñºí áàéäàã þì.

-Ãýõäýý ë ýíõèéã ñàõèóëàõ àæèëëàãààíä Ìîíãîëûí öýðýã ÿìàð ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áîëîõ ýñýõýýð ñóäàëãààíû àæèë õèéëãýæ áàéñàí íü òîì îëç þì äàà?

-ýíý íü ñóäàëãààã îãò îðõèîã¿é, ¿ðãýëæë¿¿ëýí õèéñýí áàéäàã þì. öýðãèéí íýãæ, áèå á¿ðýëäýõ¿¿íèé áýëòãýë ãýäýã áîë ºíäºð çàðäàëòàé, ìàø èõ à÷ààëàëòàé õèéãääýã. òèéìýýñ ¿¿íèéãýý ÿàæ õàíãàõ âý ãýäýã àñóóäàë ººðèéí ýðõã¿é ãàð÷ èðñýí. ¯¿íèé íýã õýñýã íü ÿàõ àðãàã¿é í¯á-ûí ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ çàìààð öýðãèéíõýý íýã õýñãèéí ñóðãàëò, áýëòãýëèéã àëäàãäóóëàõã¿é áàéõ áîëîìæ áàéæ áîëîõ þì ãýæ òóõàéí ¿åèéí öýðãèéí óäèðäëàãóóä ¿çñýí ë äýý. èíãýýä 1990-ýýä îíû ñ¿¿ëýýð “öýðãèéí íîìëîë” ãýæ 1990-ýýä ýõýýð áàòëàãäñàí áàðèìò áè÷ãèéã “òºðèéí öýðãèéí áîäëîãûí ¿íäýñ” áîëãîæ øèíý÷ëýí íàéðóóëàõ ¿éë ÿâö áîëñîí þì. òýð ¿åä áè áàòëàí õàìãààëàõ ÿàìíû ¨ñëîëûí óäèðäëàãà òºëºâëºëòèéí ãàçðûí äàðãà áàéëàà. ýíý áîäëîãûí áàðèìò áè÷èãò ìîíãîëûí çýâñýãò õ¿÷íèé òàéâàí öàãèéí ¿¿ðýãò í¯á-ûí ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ àñóóäàë áàéæ áîëîõ þì ãýäãèéã îðóóëàõ ñàíàëûã òóõàéí ¿åä ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí çºâëºëèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãààð àæèëëàæ áàéñàí ìîíãîëûí íýð õ¿íäòýé ñòðàòåãè ñóäëàà÷, ýë÷èí ñàéä ð.áîëä ãàðãàæ, àæëûí õýñýãò áàéãàà áèä “ýíý èõ çºâ ç¿éòýé ñàíàë áîëîâ óó” ãýýä äýìæèæ îðóóëæ áàéëàà. òèéìýýñ ýðõç¿éí ¿íäýñ íü òýíäýýñ ýõýëñýí ãýñýí ¿ã. ýíý ýðõç¿éí àêò ìààíü 1998 îíä ÓèÕ-ààð áàòëàãäààä ãàðàíãóóò äàðààãèéí ïðîöåññóóä ÿâàãäàæ ýõýëñýí.

-Èíãýýä ÿìàð ÿìàð ¿éë ÿâö

äàðàà íü ò¿¿íèéãýý íýãæ áîëãîí ºðãºòãºæ ¿å øàòòàéãààð ÿâñàí. òýãýýä 2000-ààä îíû ýõýýñ ýõëýí ìîíãîëûí çýâñýãò õ¿÷íèé çàðèì àíãè, áàéãóóëëàãóóäààñ ÿëàíãóÿà òîìèëãîîòîé àíãèóäààñ ãàäààäûí öýðãèéí õýýðèéí ñóðãóóëèëòóóäàä îðîëöîæ ýõýëñýí äýý. ìîíãîëûí îôèöåðóóäûí àíãëè õýëíèé ìýäëýãèéã äýýøë¿¿ëýõ, ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä öýðãèéí àæèãëàã÷, øòàáûí àæèëòàí, áóñàä öýðãèéí õ¿÷íèé óäèðäëàãûí òàñãóóäàä àæèëëàõ îôèöåðóóäûã áýëòãýõ ¿éë ÿâö øàò äàðààòàé ºðíºñºí.

-Ãýõäýý òýð ¿åä ýíý àæèë ìàø õýö¿¿, õ¿íä íºõöºëòýé áàéñàí ãýñýí?

-¯¿íèéã îéëãîäîã õ¿í ãýæ áàéñàíã¿é. Õî¸ðäóãààðò, ìàíàéä àíãëè õýëòýé îôèöåð áàðàã ãàðûí òàâàí õóðóóíä òîîëîãäîæ áàéñàí ¿å. Õàìãèéí àíõ 1999 îíä í¯á-ûí ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿éë àæèëëàãààíû æàãñààëòàä á¿ðòã¿¿ëíý ãýýä 100 ãàðóé õ¿íòýé õîðîî îðîîä, öýðãèéí àæèãëàã÷ 4-5 ãýýä ñàíàë ÿâóóëæ áàéñíûã ñàíàæ áàéíà. ãýòýë ÿã õýðýã äýýðýý ¿¿íèéã ãàðãàíà ãýõýä õýëíèé áýëòãýë, ñóðãóóëèëò, çýâñýã òåõíèê, àõóé õàíãàëò çýðýã íü ìàø èõ çàðäàë, õ¿÷ õºðºíãº, èäýâõ ÷àðìàéëò øààðäñàí àæèë áàéñàí þì. òàë òàëààñàà àíõààðàë òàâüñíû õ¿÷èíä àíõíû öýðãèéí àæèãëàã÷ íàðûã 2002 îíä ÿâóóëæ áàéëàà. àíãëè õýëíèé çîõèõ ìýäëýãòýé áàéñàí ó÷ðààñ ýì÷ áàéñàí õ¿íýý òàòàæ àâààä, õî¸ð îôèöåðûã öýðãèéí àæèãëàã÷ààð ÿâóóëæ áàéëàà. äàðàà íü 2003 îíä àíõíû áàãèéã îëîí óëñûí öýðãèéí àæèëëàãààíä ÿâóóëñàí. íüþ-éîðêèéí õî¸ð ºíäºðò õàëäëàãà áîëñíîîñ ¿íäýñëýýä îëîí óëñûã õàìàðñàí òåððîðèçìûí ýñðýã ýâñýë àëáàí áóñààð áàéãóóëàãäñàí þì. ¯¿íä óëñ îðîí áîëãîí õ¿÷èí ÷àðìàéëòòàé îðîëöîæ ýõýëñýí. èíãýýä 2001 îíä àôãàíèñòàíä îëîí óëñûí öýðãèéí ¿éë àæèëëàãààíä ìîíãîëûí öýðýã îðæ áàéñàí áîë 2003 îíä èðàêò í¯á-ûí çºâøººðëººð îðæ áàéñàí. í¯á-ûí àþóëã¿é áàéäàë, õàìãààëàëòûí àñóóäàë ñºõºãäºæ áàéñàí ¿å. ¯¿íä áèä õàìãèéí àíõíû öýðãèéí áàãèéã ÿâóóëæ áàéëàà. òýð ¿åä áàãàà ÿâóóëàõàä òîîöîî õèéõ, òýýâýðëýëò ãýýä ìàø èõ òóðøëàãà äóòàãäñàí. òóõàéëáàë, àãààðààð 200-ààä õ¿íèéã òýýâýðëýíý. äàãàëäàõ á¿õ çýâñýã, òåõíèê, õóâöàñ õýðýãëýëèéã òýýâýðëýíý ãýäýã áîë áèäíèé õóâüä öîî øèíý àæèë áàéñàí.

-Ýíý á¿õ ç¿éëèéã Ìîíãîë Óëñ ººðºº ãàðãàõ óó?

-òýãíý ø¿¿ äýý. èíãýýä 2004 îíîîñ áèä àôãàíèñòàíä öýðãèéí ñóðãàã÷äûí áàã ÿâóóëæ ýõýëñýí. èõ áóóíû öýðãèéí ñóðãàã÷äûí áàãèéã ÿâóóëæ áàéëàà. ýíý á¿õýí ìààíü ÿàõ àðãàã¿é òóðøëàãà õóðèìòëóóëàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëñýí. ýíõèéã ñàõèóëàã÷äûí ýýëæ çóðãààí ñàð áîëîîä ë ñîëèãääîã. àæèëëàãààíä ÿâóóëàõûí ºìíº áàã á¿ðä¿¿ëæ àâààä áèå áÿëäàð, ñýòãýë ç¿éí áýëòãýëèéã

áè àæèëëàæ áàéëàà. Õàìãèéí àíõíû õýäýí õóóëü òîãòîîìæ, øèéäâýð¿¿äèéã ãàðãàõ ¿éë ÿâöàä ãîëëîí îðîëöñîí. äàðàà íü ýíõèéã ñàõèóëàõ öýðãèéí áàã áýëòãýõýä æàíæèí øòàáûí îðëîã÷ äàðãûí õóâüä ÿìàð à÷ààëàë àâ÷, çýâñýã òåõíèêòýé îðîëöîõ âý, õ¿íýý ÿàæ áýëòãýí òýýâýðëýõ âý ãýäýã àíõíû ñóóðèéã ñóóëãàõ àæèëä ãàð áèå îðîëöîæ ÿâëàà. ìàíàé óëñ õàìãèéí àíõ 2006 îíä Ñåððà-ëåîíä öýðãèéí áàã îðóóëæ áàéñàí. ¯¿íèé äàðàà 2005 îíîîñ Êîñîâîä í¯á-ûí çºâøººðºãäñºí àæèëëàãààíä áåëüãè, ëþêñåìáóðãèéí áàãòàé õàìòðààä ¿¿ðýã ã¿éöýòãýñýí. òèéìýýñ áèä îäîî í¯á-ûí àæèëëàãààíä îðîëöîõ äàäëàãà òóðøëàãà õóðèìòëóóëëàà. Ñ¿¿ëäýý áóþó 2005 îíîîñ áàòîëüîíû õýìæýýíä í¯á-ûí àæèëëàãààíä îðîëöóóëàõ ñóäàëãàà, òºñºâ, òîìü¸îëîëóóäûã áýëòãýæ ýõýëñýí. èíãýýä 2009 îíû ýöñýýð õàìãèéí àíõíû áàòîëüîí ×àäàä ÿâñàí þì. òýãýýä 2011 îíîîñ Ñóäàíä ÿâñàí äàà. ªºðººð õýëáýë, ºíººäðèéí ýíý ¿éë ÿâöûí áýëòãýë 10-ààä æèëèéí òýðòýý ýõýëæ áàéëàà.

-Îí öàã óëèðàõ òóñàì ò¿¿õ áîëæ ¿ëäýíý ø¿¿ äýý. Ñàÿõàí ë ýíõèéã ñàõèóëàã÷äàà ÿâóóëæ ýõýëëýý ãýæ ÿðüæ áàéñàí äàà.

áàãóóäûã õàðàõàä èõýíõ íü àíãëèàð õàëòàð õóëòàð ÿðüæ áàéíà. Óäèðäëàãà íü ¿éë àæèëëàãààãàà àíãëèàð ÷ºëººòýé óäèðäàí òºëºâëºæ, îëîí ¿íäýñòíèé áàãòàé àæèëëààä ÿâàõ ÷àäâàð, ºðãºí ìýäëýãòýé áîë÷èõñîí. àðä÷èëñàí îðíóóäûí öýðãèéí ñóðãóóëèàð áîëîâñðîë ýçýìø÷èõñýí áàéíà. Õî¸ðäóãààðò, ìàø èõ òóðøëàãà õóðèìòëóóëñàí ãýäãèéã ò¿ð¿¿íä äóðäñàí äàà. àæèëëàãààíû ºìíºõ ñóðãàëò, àæèëëàãààíû ÿâöàä õ¿ì¿¿ñýý áýëòãýí îðîëöóóëàõ, ¸ñ ç¿é, îþóí ñàíàà, ñýòãýë ç¿é, áèå áÿëäðûí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõàä ÷èãëýãäñýí ìàø èõ òóðøëàãûã õóðèìòëóóëæýý. àíõ èðàê ðóó öýðãýý ÿâóóëàõ ãýæ áàéõäàà îíãîöîíä õóÿãò òýýâýðëýã÷äýý à÷èæ ÷àäàõã¿é àíÓ-ààñ ñóðãàã÷ áàãø íàð óðüæ àæèëëóóëæ áàéëàà ø¿¿ äýý.

-Òýãýëã¿é äýý, ýíãèéí õ¿í áîë õóðäõàí øèã à÷àà áàðààãàà áººãí¿¿ëæ àâààä ë íèñ÷èõíý ø¿¿ äýý. Õàðèí çýâñýã, òåõíèê, öýðýã ãýýä ÷èõýíä õ¿ðòýë õ¿íä ñîíñîãäîæ áàéíà?

-á¿õ à÷àà í¯á-ûí êîäòîé. èéì áóóíä èéì êîä õýðýãëýíý. ýíý áóóíû ñóì òèéì êîäòîé. ¯¿íèéã òýíä, òýðèéã ýíä ãýõ ìýòýýð òóñãàé ñòàíäàðò ìºðäºí ¿éë àæèëëàãàà ã¿éöýòãýí çýâñýã òåõíèêýý à÷äàã. ýíãèéí õ¿í áîë õýäýí à÷ààãàà áººãí¿¿ëæ àâàà÷ààä íèñ÷èõ þì øèã áîääîã áàéëã¿é. ãýòýë òèéì áèø. òóñãàé çîðèóëàëòûí çýâñýã òåõíèêýý à÷ààä îëîí óëñ äàìæèí íèñíý. Î÷ñîí óëñ áîëãîíîîñîî äèïëîìàò çºâøººðºë àâäàã. äèïëîìàò àëáàíû õ¿ì¿¿ñ áîëîîä áàòëàí õàìãààëàõ, öýðãèéíõýí ìàø íÿãò õàìòûí àæèëëàãààòàé áàéæ ¿ð ä¿í ãàðíà.

-Ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõèéí òóëä öýðýã îôèöåðóóäûí ºðñºëäºõ ÷àäâàð ìàø èõ ººð÷ëºãäñºí áàéõ. Íààä çàõ íü “Áè àíãëè õýë ñóðàõã¿é áîë áîëîõã¿é þì áàéíà” ãýýä õè÷ýýõ íü îéëãîìæòîé?

-öýðýã, îôèöåðóóä ìàø èõ ººð÷-ëºãäñºí. íèéò áèå á¿ðýëäýõ¿¿íèé äîòîð “áè àíãëè õýëíèé òºâøíºº çàéëøã¿é ñàéæðóóëæ àõèóëàõ õýðýãòýé þì áàéíà”, õî¸ðäóãààðò “ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðàà áàéíãà äýýøë¿¿ëæ áàéõ õýðýãòýé þì áàéíà ø¿¿”, ãóðàâäóãààðò “áèå áÿëäðûí õóâüä à÷ààëàë äààæ áàéõ ¸ñòîé þì áàéíà”, äºðºâä¿ãýýðò “áè ýð¿¿ë áàéõ ¸ñòîé. òýíä î÷îîä ºâäºæ áîëîõã¿é. Õýðýâ ºâäâºë áè áàãòàà áîëîí ººðòºº õ¿íä áàéäàë ¿¿ñãýõ íü”, òàâäóãààðò “àð ãýðò ÿìàð ÷ àñóóäàë ãàðñàí áè ñýòãýë ç¿éí õóâüä òîãòâîðòîé áàéõ ¸ñòîé þì áàéíà ø¿¿” ãýäãèéã îéëãîîä ººðòºº øààðäëàãà òàâüäàã áîë÷èõñîí áàéíà. òóõàéí ¿åäýý áèä àëáàäàæ, ¿¿íèéã ñóðãàëòààð çîõèöóóëàõûã îðîëäîæ áàéñàí. ãýòýë ºíººäºð á¿õ îôèöåð àõëàã÷ íàð õýíýýð ÷ õýë¿¿ëýëã¿é ººðñäºº ¿¿íèéã îéëãîäîã áîëæýý. Îäîî àëü ÷ öýðãèéí àíãè äýýð ãàäààäûí õ¿í äàãóóëààä î÷âîë ÷ºëººòýé ÿðèëöàæ îéëãîëöîíî. í¯á-ûí ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿éë

ã.ãàí×èìýã

“×óõàë õ¿í” áóëàíãèéíõàà ýíý óäààãèéí äóãààðò Ìîíãîë Óëñûí

¯íäýñíèé áàòëàí õàìãààëàõ èõ ñóðãóóëèéí çàõèðàë, õîøóó÷

ãåíåðàë ßäìààãèéí ×îéæàìöûã óðèëàà. Òýðáýýð ìîíãîë öýðýã

Í¯Á-ûí ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿éëñýä ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ ¿éë ÿâöûã

öààñàí äýýðõ òºñºë áàéõààñ íü ýõëýýä àæèëëàæ, áîäèò

àæèë õýðýã áîëãîñîí õ¿íäòýé õ¿ì¿¿ñèéí íýã. Ìºí áàòëàí

õàìãààëàõ ñàëáàðûí öààøäûí áîäëîãîä æèíòýé õóâü íýìýð

îðóóëàõ ýðõýì áèëýý.

-Òà ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä ìàø èäýâõòýé îðîëöäîã õ¿íèé íýã. Àíõ Ìîíãîë Óëñ ýíõèéã ñàõèóëàã÷äàà èëãýýæ áàéõàä ÿìàð õ¿íäðýë áýðõøýýëòýé áàéâ. Îäîî ÿìàð áîëñîí áý. Õóóëü, ýðõç¿éí îð÷èí á¿ðäýýã¿é, ä¿ðýì æóðàìã¿é áàéõ ¿åýñ íü òà îðîëöñîí áàéäàã?

-ýíõèéã ñàõèóëàõ àæèëëàãààíä ìîíãîëûí öýðýã îðîëöîæ ýõýëñýí íü íýëýýä ò¿¿õòýé. ßàãààä ãýâýë, 1990-ýýä îíû ýõýýð íèéãýì, óëñ òºðèéí íºõöºë ººð÷ëºãäºæ, óëñ îðíû ººðèéãºº õàìãààëàõ àñóóäëûã ¯íäñýí õóóëèàðàà òóíõàãëà÷èõñàí

ºðíºâ? -ãàäààä õýðãèéí ÿàì, áàòëàí

õàìãààëàõ ÿàìíû õàìòàðñàí àæëûí õýñýã òîìèëîãäîæ àæèëëàñàí. í¯á-òàé ÿìàð ìýäýýëýë ñîëèëöäîã þì áý, ÿàæ öýðãýý ñóðãàäàã þì áý, ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöóóëàõ áýëòãýëèéã ÿàæ õàíãàäàã âý ãýäãèéã ñóäëàõ àæëûã õèéñýí þì. ýíý àæëûí õýñýãò áè áàòëàí õàìãààëàõ ÿàìàà òºëººëºí îðîëöîæ àæèëëàæ áàéëàà. ßã ¿¿íòýé çýðýãöýýä äîòîîäûí ýðõç¿éí àêòóóäàä ººð÷ëºëò îðóóëàõ øààðäëàãà ãàðñàí. òýð ¿åä ãàíöõàí áàòëàí õàìãààëàõ òóõàé õóóëü ë áàéëàà. ýíý õóóëèéã øèíý÷ëýí íàéðóóëæ, Çýâñýãò õ¿÷íèé òóõàé õóóëü áîëãîí ººð÷ëºõ, ýíý õóóëüäàà çýâñýãò õ¿÷íèé òàéâàí öàãèéí ¿¿ðýãò ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ ¿¿ðãèéã îíîãäóóëàõ, äàðàà íü í¯á-ä öýðýã, öàãäààãèéí àæèëòíóóäûã îðîëöóóëàõ òóõàé õóóëèéã 2000-ààä îíû ýõýýð áàòëàí ãàðãàõ ¿éë ÿâö ýðõç¿éí õ¿ðýýíä ºðíºñºí. Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîë, ãàäààä õýðãèéí áîëîí áàòëàí õàìãààëàõûí ñàéäûí òóøààë ãàð÷, õàìòàðñàí àæëûí õýñýã áàéãóóëààä ¿¿íèéãýý àæèë õýðýã áîëãîæ áàéëàà. áàòëàí õàìãààëàõûí ñàéäûí òóøààëààð Çýâñýãò õ¿÷íèé æàíæèí øòàáò ñóðãàëò õàðèóöñàí ìýðãýæèëòýíòýé,

õàíãóóëàõ àæëûã õèéíý. ìýäýýæ, öýðãèéí àæèëëàãààíä ÿâæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ ìàø èõ à÷ààëëûã òýñâýðëýõ õýðýãòýé. öàã àãààðûí ìàø èõ ººð÷ëºëòººñ ýõýëíý ø¿¿ äýý. ýíä ºâºë áîëæ, öàã àãààðûí òåìïåðàòóð -25 ãðàäóññ áàéõàä òýð î÷èõ ãàçàðò íü +35, +45 ãðàäóññ áàéõ æèøýýíèé. íààä çàõ íü òåìïåðàòóðûí çºð¿¿ 40-50 ãðàäóññ áîëæ áàéãàà áèç. èíãýõýýð õ¿íèé ôèçèîëîãèä ìàø èõ ººð÷ëºëò ãàðäàã. Õ¿íèé ñýòãýõ¿éä áàñ èõ ººð÷ëºëò îðíî. èðàê, àôãàíèñòàí ìàø èõ ñóë øîðîîòîé ãàçàð. äýýðýýñ íü ýíä ÷ äýëáýðýëò, òýíä ÷ öóâàà òýñýð÷, õàëäëàãà áîëëîî ãýýä áàéíãûí ñýòãýë ç¿éí äàðàìòàä îðíî. èéì òîõèîëäîëä áèå á¿ðýëäýõ¿¿íèéã îþóí ñàíàà, ñýòãýë ç¿é, áèå áÿëäàð, ìýðãýæëèéí õóâüä áýëòãýëòýé ÿâóóëàõ õýðýãòýé. íààä çàõ íü ãàðöààã¿é õàëäëàãàä ºðòñºí òîõèîëäîëä õ¿íýýñ ºðñººä çýâñýã òåõíèêýý àøèãëàí ººðèéãºº õàìãààëàõ ÷àäâàð ñóóñàí áàéõ õýðýãòýé ø¿¿ äýý. òýð ¿åèéí öýðãýý áýëòãýæ áàéñàí çàãâàð÷ëàë îäîî õ¿ðòýë ýíõèéã ñàõèóëàã÷äûí áýëòãýëèéã õàíãàõ ñóðãàëòûí ìîäóëü áîëîîä ÿâæ ë áàéíà.

-Òà áàðàã àíõíû áàãèéã àâ÷ ÿâñàí óó, ¿ã¿é þó?

-¯ã¿é ýý. ýíý á¿õíèé ¿íäñèéã á¿ðä¿¿ëýõ óäèðäëàãûí áàãò

Îäîî íýãýíò áàãàã¿é õóãàöààã òóóëæ, ÷àìëàõààðã¿é òóðøëàãà õóðèìòëóóëæýý?

-áàòëàí õàìãààëàõ ÿàì, Çýâñýãò õ¿÷íèé æàíæèí øòàáûí ç¿ãýýñ í¯á-ûí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöî¸ ãýäýã áàéð ñóóðü äàâóó áàéãàà. èíæåíåðèéí ýâñýë íèñäýã òýðýãíèé áàã ÷ þì óó ãýýä öààøèä äýñ äàðààòàé ÿâóóëàõààð òºëºâëºæ õèéæ áàéãàà àæèë îëîí. í¯á-ûí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîíî ãýäãèéã çàðèì õ¿í ãàíö õ¿í ë õèéãýýä áàéäàã àæèë þì øèã îéëãîäîã òàë áèé. ýíý íü òèéì áèø. ¯¿íä áàòëàí õàìãààëàõ ÿàì æèíòýé õóâü íýìýð îðóóëäàã. Ñóðãóóëèëò áýëòãýë, ¿éë àæèëëàãààã íü õàíãàõàä Çýâñýãò õ¿÷íèé æàíæèí øòàá ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áàéíà. Îëîí óëñûí áàéãóóëëàãàòàé õàðèëöàõàä ãàäààä õýðãèéí ÿàì ìàø òîì ¿¿ðýãòýé. ýð¿¿ë ìýíäèéã íü õàìãààëàõàä ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì ÷óõàë ¿¿ðýãòýé ãýýä ýíý àæèë öàð õ¿ðýýãýý óëàì òýëæ áàéíà. Õ¿÷íèé áàéãóóëëàãóóä Õèëèéí öýðýã, òàãíóóëûí åðºíõèé ãàçàð, Îíöãîé áàéäëûí åðºíõèé ãàçàð, Ø¿¿õèéí øèéäâýð ã¿éöýòãýõ åðºíõèé ãàçàð óÿëäàà õîëáîîòîé àæèëëàæ, òºëººëë¿¿ä íü ÷ ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä èäýâõòýé îðîëöîæ áàéíà. àíõ ÿâæ áàéñàí ¿åòýéãýý õàðüöóóëáàë îäîî òàíèãäàõààðã¿é áîëñîí. ßâæ áàéãàà

ìàø ñàéí òýñâýð õàòóóæèëòàé”, “ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàð ìàø ñàéí” ãýäýã. ýíý áîë ÿàõ àðãàã¿é ºíãºðñºí 10 æèëèéí òóðøëàãûí ¿ð ä¿í. ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä ìîíãîë öýðãýý îðîëöóóëàõààð ç¿òãýñýí óäèðäàõ áàã, óäèðäàõ áàéãóóëàãóóäûí õ¿÷èí ÷àðìàéëò ¿ð ä¿íãýý ºã÷ýý.

-Óó÷ëààðàé, çàðèì èðãýí öýðãèéíõýí ººðñäºº äóðàíäàà ë ãàäààä ðóó ÿâààä áàéãàà þì øèã îéëãîäîã. Òèéìýýñ óëñ îðíû òºñºâ ìºíãº õýö¿¿ áàéõàä çààâàë ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ õýðýãã¿é. Ìºðººðºº áàéõã¿é áàðàã ººðòºº ãàë äóóäààä óëñ îðíîî ýðñäýëä îðóóëààä äýìèé ãýõ ºíöãººð áàñ õàðäàã ë þì áèëýý?

-ýíãèéí õ¿ì¿¿ñ òýãýæ ë îéëãîæ áàéãàà áàéõ. Çàðèì íü á¿ð Ñîëîíãîñò ãýðýýò àæèëòíààð ÿâäàãòàé àäèë õýìæýýíä ä¿éö¿¿ëýí îéëãîîä áàéõ øèã. ãýòýë ýíý ÷èíü òèéì áèø. Øàë ººð. öýðýã áîë õýçýý ÷ ººðòºº àæèë ñîíãîäîãã¿é ø¿¿ äýý. öýðýã áîë òºð çàñãèéíõàà ºãñºí ¿¿ðýã äààëãàâðûã ¸ñëîí õ¿ëýýæ àâààä ë ã¿éöýòãýäýã. ìîíãîë Óëñ 1990-ýýä îíîîñ õîéø áèå äààñàí ãàäààä áîäëîãîòîé, ò¿¿í äîòðîî ýíõèéã ýðõýìëýñýí ãàäààä áîäëîãûã áàðèìòàëæ áàéíà. äýëõèéí ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿éë àæèëëàãààëä ººðèéíõºº õóâü íýìðèéã îðóóëæ áàéãàà. í¯á-ûí ãèø¿¿íèéõýý õ¿ëýýñýí ¿¿ðãèéã ìîíãîë Óëñ áàãà ÷ ãýñýí áèåë¿¿ëíý ãýäãýý áàéíãà òóíõàãëàæ áàéäàã. òºð çàñãèéí áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýã÷ íü öýðýã áàéõã¿é þó. òèéì ó÷ðààñ çàñàã òºð í¯á-òàé ãýðýý õýëöýë õèéãýýä àôðèêò ÿâóóëæ áàéãàà àæèëëàãààíä áèä èíãýæ îðîëöîõ áîëîìæòîé ãýõýä í¯á-ààñ èðæ á¿õ çýâñýã òåõíèê, öýðãèéí áýëòãýëèéã øàëãààä “áîëîìæòîé” ãýæ ¿çâýë ýðãýýä ìýäýãääýã. èéì òîõèîëäîëä öýðýã òºð çàñãèéí øèéäâýðýýð ÿâæ áàéãàà ø¿¿ äýý. Îëîí óëñûí öýðãèéí ¿éë àæèëëàãààíä èíãýæ îðîëöñîíîîð “ãàé äóóäëàà”, “áàé áîëãîëîî” ãýäýã õ¿ì¿¿ñ áèé ãýäãèéã ìýäíý. Óãààñàà îëîí ¿íäýñòíèé öýðãèéí ¿éë àæèëëàãààíä ìîíãîëûí çýâñýãò õ¿÷èí, öýðãèéíõíèé áàðüäàã áîäëîãî áîë äàéí áàéëäààíä øóóä õàìðàãäàõ ¿éë àæèëëàãààíààñ áàéíãà òàòãàëçàæ èðñýí. öýðãèéí àëáàí õààã÷äûíõàà àìü íàñ, ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëæ áàéãàà þì. ßëàíãóÿà èðàê, àôãàíèñòàíä àëü áîëîõ äàéíû áóñ àæèëëàãààíä îðîëöäîã. Õàìãààëàëò, ñóðãàëòûí àæèëëàãààíä îðîëöîæ áàéäàã. ªºðººð õýëáýë, ãàäíûõíû àíõààðàëä ºðòºõ¿éö õ¿íä õ¿÷èð àæèëëàãàà, äàéí áàéëäààíä îðîëöóóëäàãã¿é.

-Äàéíû òºëáºð ãýäýã íýã îéëãîëò áèé. Òèéøýý ÿâñàí õ¿ì¿¿ñò íºõºí òºëáºð ºãäºã áîëîâ óó?

-í¯á-ûí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöñîíîîð îðîëöîæ áàéãàà öýðýã áîëãîíä, òåõíèê áîëãîíä í¯á íºõºí òºëáºð îëãîäîã. ¯¿íèéã íü çàðèì õ¿í öàëèí ãýæ îéëãîîä áàéäàã. áèø

áàéõã¿é þó. ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð Ñóäàíä 850 õ¿íòýé áàã ÿâóóëëàà ãýõýä ñàð á¿ð 850 õ¿íä íºõºí òºëáºð îëãîæ áàéãàà. áóó çýâñýã á¿õ ç¿éë íîðìàòèâòàé. ýíý çàðäàë áîë òýð õ¿ì¿¿ñèéã ýðãýýä èðýõýä íü ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ, àæèëëàãààíû äàðààõ ñóðãàëòàä çîðèóëàãäàõ ̧ ñòîé. Îäîîãîîð ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí øèéäâýðýýð õóâü õ¿í áîëãîíä íºõºí òºëáºðèéí 70 õóâèéã ººðò íü ýðã¿¿ëýýä ºã÷ áàéãàà.

-Ýíãèéí èðãýíä áîë çóðãààí ñàðûí õóãàöààòàé àëü íýã óëñàä àæèëëàæ, àìüäðààä èðýõýä ÿìàð ÷ àñóóäàëã¿é. “Íýð òºðòýéõýí øèã àæèë ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýå” ãýæ õè÷ýýæ ÿâòàë çóðãààí ñàð õàðâàñàí ñóì øèã ºíãºðíº. Õàðèí öýðãèéí õ¿íä ÿëàíãóÿà ýíõèéã ñàõèóëàã÷èä áîë áàéíãûí ñýòãýë ç¿éí äàðàìòàí äóíä ºíãºð¿¿ëæ áàéãàà. Áýëòãýë ñóðãóóëèëòàà ñàéòàé ÿâæ áàéãàà õýäèé ÷ î÷îîä þó áîëîõûã òààøã¿é. Ìàãàäã¿é äýëáýðýëòýä ºðòºæ áýðòýõ ýñâýë ãàäíààñ õàðàõàä ýðõòýí á¿òýí, ýð¿¿ë ñàðóóë þì øèã áàéâ÷ ñýòãýöèéí ººð÷ëºëòºä îð÷èõñîí áàéõ çýðýã ýðñäýë áèé áàéõ. Áîäèò ÿâäëààñ ñýäýâëýñýí èéì êèíî õ¿ðòýë áàéäàã ø¿¿ äýý. Ýíõèéã ñàõèóëààä èðñýí õ¿ì¿¿ñýý äàðàà íü ÿàæ õýâèéí àìüäðàë ðóó øèëæ¿¿ëäýã þì áîë?

-äàéí áàéëäààíä îðîîã¿é ÷ ãýñýí öýðãèéí àæèëëàãàà áîëãîí ýðñäýëòýé. òýýâýðëýëòèéí ÿâöàä ÷ îñîë ãàð÷ áîëíî. Ñóðãóóëèëòûí ¿åä ÷ îñîë ãàð÷ áîëíî. íýã òàëäàà õóâü õ¿íèé ñàõèëãà çºð÷ñºíººñ îñîë ýíäýãäýë ãàð÷ áîëîõ ÷ öýðãèéí õýðýãëýæ áàéãàà áàãàæ çýâñýã, òåõíèê áîëãîí á¿ãäýýðýý ýðñäýë ø¿¿ äýý. ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîæ áàéõàä ýðñäýë áèé þó ãýâýë áèé. ßëàíãóÿà, àôãàíèñòàíä ýðãýí òîéðîíä äýëáýðýëò òýñðýëò áîëæ, õàëäëàãà ãàðíà. ýíä ºðò÷èõ ìàãàäëàë áàéõûã ¿ã¿éñãýõã¿é. ªìíºä Ñóäàíä ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áàéãàà öýðãèéí áàã ÷ ãýñýí ÿëãààã¿é. áîñîã÷èä áîñîîä àëàí õÿäàõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëáàë ò¿¿íä ºðòºõã¿é ãýõ áàòàëãààã¿é ø¿¿ äýý.

-Èéì íºõöºëä ºðñºí çýâñýã õýðýãëýæ áîëíî áèç äýý?

-í¯á-ûí ä¿ðìýýð çýâñýã õýðýãëýõ ýðõ íü õÿçãààðëàãäàæ áàéäàã. ×àì ðóó øóóä õàëäëàãà ¿éëäýýã¿é òîõèîëäîëä ÷è çýâñýã õýðýãëýõ ýðõã¿é. àìü íàñàíä ÷èíü øóóä àþóë çàíàëõèéëñýí òîõèîëäîëä ë ìàãàäã¿é çýâñýã õýðýãëýæ áîëíî. èíãýõýýð ýðñäýëò ºðòºõ ìàãàäëàë ºíäºð. íºãººòýéã¿¿ð, õ¿í áàéãàëü, öàã óóð, íèéãýì, øàøèí, ñî¸ëûí ÿëãààíààñ áîëîîä ººðºº ÷ ìýäýëã¿é ñýòãýë ç¿éí äàðàìòàä îðæ ñòðåññòýæ áàéäàã. ßëàíãóÿà àôðèêò ýð¿¿ë àõóéí íºõöºë òèéì ÷ òààòàé áèø. ýð¿¿ë àõóéí òààðóó îð÷èíä ÿíç á¿ðèéí ºâ÷èíä ºðòºõ ìàãàäëàë ºíäºð. äýýðýýñ íü ìàëèàð ãýäýã øóìóóëààð äàìæèæ õàëääàã ºâ÷íèé õàëäâàðûã àâ÷èõ âèé ãýýä ë áàéíãûí

àæèëëàãààíä ìîíãîëûí Çýâñýãò õ¿÷íýýñ á¿ð òºâ áàéðàíä íü äýä õóðàíäàà ýìýãòýé õî¸ð æèë àëáà õààãààä èðæ áàéíà ø¿¿ äýý. Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòàä òýíöýýä óðèãäàí àæèëëàñàí þì. Ñóäàíä áàéãàà öýðãèéí áàãèéí êîìàíäëàã÷èéí îðëîã÷îîð ìîíãîëûí íýã ãåíåðàë òàâèãäñàí øààðäëàãûã íü õàíãààä òîìèëîãäîí àæèëäàà îðæ áàéíà ø¿¿ äýý. áèä àíõ öýðýã áýëäýýä ÿâóóëæ áàéñàí. äàðàà íü îôèöåðóóäûã öýðãèéí àæèãëàã÷ààð áýëòãýæ áàéñàí áîë îäîî óäèðäëàãûí á¿ðýëäýõ¿¿íä íü ìîíãîëûí îôèöåðóóä øàëãàðààä îðîëöîæ áàéíà ãýäýã ìààíü ºíãºðñºí 10 ãàðóé æèëèéí õóãàöààíä ìîíãîëûí öýðýã, îôèöåðóóä í¯á-ûí îëîí óëñûí ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöñîí òóðøëàãà, ÷àäâàðààðàà õ¿ëýýí çºâøººðºãäºæ áàéíà ãýñýí ¿ã. òèéì ÷ ó÷ðààñ ñýòã¿¿ë÷èä “ìîíãîë öýðýã í¯á-ûí öýðýã áîëëîî” ÷ ãýäýã þì óó “ìîíãîë öýðýã äýëõèéí öýðýã áîëëîî” ãýæ áè÷ýýä áàéãàà áîëîâ óó. áè ¿¿íèéã íýã èõ áóðóóòãàäàãã¿é. ßàãààä ãýâýë, áè ìàø îëîí ãàçàð öýðãýý ýðãýæ î÷ñîí. Î÷ñîí ãàçðûí ãàäààäûí êîìàíäëàã÷ íàð ìîíãîë öýðýãò àì ñàéòàé áàéäàã. “òàíàé öýðýã õàðèóöñàí ¿¿ðãýý ÿãøòàë áèåë¿¿ëäýã”, “Ñàõèëãà äýã æóðìûí õóâüä ìàø ñàéí”, “òàíàé öýðýã

...Í¯Á-òàé ãýðýý õýëöýë õèéãýýä Àôðèêò ÿâóóëæ áàéãàà àæèëëàãààíä áèä èíãýæ îðîëöîõ áîëîìæòîé ãýõýä Í¯Á-ààñ èðæ á¿õ çýâñýã òåõíèê, öýðãèéí áýëòãýëèéã øàëãààä “Áîëîìæòîé” ãýæ ¿çâýë ýðãýýä ìýäýãääýã. Èéì òîõèîëäîëä öýðýã òºð çàñãèéí øèéäâýðýýð ÿâæ áàéãàà ø¿¿ äýý. Îëîí óëñûí öýðãèéí ¿éë àæèëëàãààíä èíãýæ îðîëöñîíîîð “Ãàé äóóäëàà”, “Áàé áîëãîëîî” ãýäýã õ¿ì¿¿ñ áèé ãýäãèéã ìýäíý...

×ÓÕÀË Õ¯Í



ìàãàäã¿é áîëîõîîñ ¿ðã¿é çàðäàë ãýý÷èéã Ñ.àíõáàÿð çàõèðàë ë óñòãàæ ÷àäàæ áàéãàà áàéõ. ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñãèéí ÷àäàâõè ÷ èéì íºõöºë áàéäëûã øààðäàæ áóé. ìîíãîëûí òºð ýð÷èì õ¿÷ ñàëáàðûí õºãæèë òýð äóíäàà äóëààíû IY öàõèëãààí ñòàíöèéí õ¿÷èí ÷àäëûã íýìýãä¿¿ëýõ, òåõíèê òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëòýä èõýýõýí õºðºíãº õàÿæ áàéãàà íü íóóö áèø. ýíý á¿õýí ñòàíöûí õàìò îëíû õóâüä õàðèóöëàãà áàé äàã áîëîâ óó. ßìàðòàé ÷ ìè íèé ìýäýõèéí õýä õýäýí æèëèéí çàéòàéãààð õýðýãæñýí òºñºë õºòºëáºð¿¿äèéí õ¿-ðýýíä ñòàíöûí ¿íäñýí òî íîã ëî-ëûí òºëºâ áàéäàë ñàé æèð ñàí. Õàðèí ýä¿ãýý ýäèéí çàñàã÷ óäèðäëàãàòàéí õóâüä òîíîã ëî-ëûí íàéäâàðòàé àæèëëàãààí äýýð íýìýýä ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèã òàé àæèëëàãààã ÷óõàë÷èëæ áàé ãàà íü äàìæèãã¿é. Ñòàíö ÿã ºäèéä ºâºëæèëòèéí áýëò-ãý ëèéã õàíãàõ àæèë äýýð îíöãîé àíõààðëàà õàíäóóëàí àæèëëàäàã. òýãýõã¿é áîë èðýõ ºâºë îëîí æèëèéí äóíäæààñ èë¿¿ õ¿éòýí áîëîõ òàëààð Óñ öàã óóð îð÷íû õ¿ðýýëýíãýýñ àíõààðóóëààä áàéãàà. äýýð íü í¿¿ðñ ãýæ àþóë áèé. Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîëûí äàãóó äöÑ ºâëèéí óëèðàëä 20 õîíîãèéí í¿¿ðñíèé íººöòýé áàéõ ¿¿ðýã õ¿ëýýäýã. ªºð íýã íýìæ õýëýõ ç¿éë áîë íèéñëýëèéí õ¿í àì íýìýã¬äýõèéí õýðýýð ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý íýìýãäýõ áîëñîí. æèëýýñ æèëä øèíý, øèíý îðîí ñóóöíû õîðîîëëóóä ñ¿íäýðëýæ áóé. ýíý ºñºí íý-ìýãäýæ áàéãàà õýðýãëýýã äààõ ÿâäàë. ýíý òàëààð ò¿¿íýýñ àñóóõàä “òåõíèê, òîíîã òºõºº-ðºìæ, õ¿÷èí ÷àäëûí õóâüä õàíãàëòòàé. ìàíàé ñòàíö ÿã îäîî 490 ìâò-ûí öàõèëãààí ¿éëäýðëýæ áàéãààã òà áèä õî¸ð äýëãýöíýýñ õàðààä ñóóæ áàéíà. Ñòàíöûí ñóóðèëóóëñàí õ¿÷èí ÷àäàë áîë 703 ìâò. ìàíàé æèëèéí äóíäàæ àøèãëàëò 57 õóâüòàé ãàðäàã” ãýæ õàðèóëñàí. ìºí òýðáýýð ñòàíöûíõàà ºð àâëàãûã ºíãºðñºí õóãàöààíä öýã-öýëæ ÷àäñàíàà áèäýíä äóóë ãà-ñàí. Îäîî ò¿¿íèé ºì íºº òàâüñàí çîðèëò áîë òåõ íèê òåõíîëîãè, èííîâàöè, øèíý÷ ëý ëèéí çóóíòàé äóëààí IY öàõèëãààí ñòàíö õºë íèéë¿¿ëýõèéí òºëºº ç¿òãýõ ÿâäàë áóé çà. ýíý á¿õýíòýé õºë íèéë¿¿ëýõ íü ò¿¿íèé, ñòàíöûí öààøëààä ýð÷èì õ¿÷íèé ñàë áà-ðûí çîðèëãî ãýíý. Õàðèí áàé-ãóóë ëà ãûí õàà åðºíõèé ìåíå-æå ðèéí õóâüä òåõíîëîãèéí øèíý÷ ëýë, ýäèéí çàñãèéí ºñºëò, àæèëòàí àëáàí õààã÷äûíõàà íèéãìèéí àñóóäëûã öàã òóõàéä íü øèéäýæ ÿâàõûí òºëºº ç¿òãýõýý ººðèéí ¿íäñýí ¿¿ðýã õýìýýñýí. Ñ.àíõáàÿð çàõèðàë äóëààíû IY vòàíöûí 2016-2022 îíû áîäëîãûí áàðèìò áè÷ãèéã áîëîâñðóóëàõ ñóäàëãààíû àæèë äýýðýý ñóóæ áàéãàà þì áèëýý. ìýðãýæëèéí áàéãóóë-ëà ãóóä, ýðäýìòýí ñóä ëàà÷-äààñ á¿ðäñýí àæëûí õýñýã íü àæèëäàà îðñîí ãýæ áàéñàí. òýðõ¿¿ áàðèìò áè÷èã õýðõýí ÿàæ áîëîâñðîãäîõîîñ ñòàíöûí õóâü çàÿà øèéäýãäýõ áîëîëòîé. ªíãºðñºí æèë¿¿äýä 123 ìâò-ûí ºðãºòãºë õèéãäñýí íü ñòàíö äîòîð íýìæ íýã ¿éëäâýð áàðüñàí ãýýä îéëãî÷èõîä ãýìã¿é. ýöýñò íü ºã¿¿ëýõýä, òóñ ñòàíö ºíãºðñºí íàìàð ÷ òýã çîãñîëò õèéãýýã¿é. ýíý æèë ÷ ÿëãààã¿é. òýã çîñãîëò õèéë-ã¿éãýýð òîäîðõîé õýì æýýãýýð ¿éëäâýðëýëýý ÿâóóëæ, õýðýã-ëýã÷ äèéíõýý àÿ òóõûã õàíãàíà ãýäýã òîì àìæèëò ø¿¿. ìàíü õ¿í áîëîõîîð ýë àìæèëò ìàíàé õàìò îëíû àðàâ ãàðóé æèëèéí õºäºëìºðèéí ¿ð ä¿í õýìýýí ººðººðºº àâòîðëîõûã õ¿ñýýã¿é. òàíä áîëîí òàíàé õàìò îëîíä àìæèëò õ¿ñüå.

ýð×èì Õ¯×íèé ñàëáàðò ìªðªª ¯ëäýýæ ßâàà ãóðàâ

Õýí íü õýí áý?

àéäàñòàé. áàãèéí ýì÷ íü “àëèâ, ÷è ¿¿íèéã óó” ãýýä õîîë èäýõèéí ºìíº áàéíãà àëáàäàí ýì óóëãààä áàéäàã. ªºðºº áîë óóìààðã¿é ñàíàãäàæ áîëíî. èðàêò áàéíãûí äýëáýðýëò áîëäîã ó÷ðààñ òýíä ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áàéñàí çàëóóñààñ ÷èõíèé õýíãýðýã íü öîîð÷èõñîí õ¿í ÷ áèé. öýðãèéí ýìíýëýã õÿíàëòàíäàà àâ÷ ýì÷èëãýý õèéæ áàéãàà.

-Íýã ¸ñîíäîî ýíý ÷èíü áîäëîãûí àñàð òîì àæèë ø¿¿ äýý. Ìîíãîë Óëñûí òóñãààð òîãòíîëûí íýã õýñýã ýíä ÿâæ áàéãàà. Ìàíàé óëñûí áàòëàí õàìãààëàõ, çýâñýãò õ¿÷íèé ñàëáàð 1990 îíû ýõòýé õàðüöóóëàõàä îäîî îãò ººð áîë÷èõñîí ãýäýã íü òîäîðõîé. Äýëõèéí æèøèãòýé õàðüöóóëàõàä àëü òàëä íü ÿâàà áîë. Ìýäýýæ àõèö äýâøèë ãàðñàí áàéãàà. Ãýõäýý çàéëøã¿é àíõààðàë õàíäóóëàõ ç¿éë ÷ áàéãàà áîëîâ óó?

-ìîíãîë Óëñ 70 æèë õóó÷íààð ÇÕÓ-ààð ººðèéíõºº àþóëã¿é áàéäëûã õàíãóóëæ, õàìãààëóóëæ áàéñàí ãýæ õýëýõýä áîëíî. ãýõäýý ìýäýýæ, ººðòºº õ¿ëýýñýí ¿¿ðýã õàðèóöëàãàòàé ë äàà. Õàðèí 1990-ýýä îíîîñ õîéø ººðºº áèå äààñàí ñòàòóñòàé, áèå äààñàí ýäèéí çàñàãòàé, áèå äààñàí áîäëîãîî ÿâóóëäàã áîëëîî. ¯¿íýýñ ¿¿äýýä ìîíãîë Óëñûí àþóëã¿é áàéäëûí áîäëîãîä àíõíû êîíöåâöèéí ººð÷ëºëò¿¿ä ãàðñàí þì. áèä àëü áîëîõ çýâñýãëýë õýðýãëýõýýñ òàòãàëçàæ, ýíõòàéâàí÷ áàéð ñóóðèà èëýðõèéëýýä áàéãàà. íºãºº òàëäàà, ãàäààä áîäëîãîîðîî áèä ýíõèéã ýðõýìëýñýí áîäëîãî áàðèíà. äýëõèé íèéòèéí ýíõèéã ýðõýìëýõ ÿâöàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý. Õî¸ð õºðøòýéãºº íàéðñàã õàðèëöàíà. Îëîí òóëãóóðò õàðèëöààã õºãæ¿¿ëíý ãýõ ìýò÷èëýíãýýð ÿðüæ áàéãàà. òèéìýýñ ìîíãîë Óëñ 1990-ýýä îíîîñ áàòëàí õàìãààëàõ ñàëáàðòàà ººðèéãºº õàìãààëàõ áîäëîãî áàðüæ áàéíà. ªíãºðñºí 10 ãàðóé æèëèéí õóãàöààíä ýíý áîäëîãûã ¿å÷èëñýí áàéäëààð ñàéæðóóëààä òîäîðõîé íºõöºë áàéäëààñ ¿¿äýýä ààæèìäàà òîäîòãîë õèéãýýä ÿâæ áàéãàà ë äàà. Ñàÿõàí ãýõýä ºíãºðñºí îíä áàòëàãäñàí “Îðîí íóòàãò òóëãóóðëàñàí áàòëàí õàìãààëàõ áîäëîãî”-ûã áàðèìòàëíà ãýäãýý èëýðõèéëæ áàéíà.

-Èõýíõ ñóäëàà÷ “Ìàíàé óëñ õî¸ð òîì õºðø óëñòàé. Òèéìýýñ àþóëã¿é áàéäàëäàà ñàíàà çîâîõûí ÷ õýðýãã¿é. Îðîñ, Õÿòàä õî¸ðîîð õàìãààëóóë÷èõíà” ãýõ óòãàòàé ç¿éë ÿðèàä áàéäàã. Ýíý íü õýð ¿íäýñëýëòýé âý?

-Ñ¿¿ëèéí 10-ààä æèë äýëõèé äàõèíä ºðíºæ áàéãàà ¿éë ÿâöààñ õàðàõàä àþóë çàíàë ãýäýã àãóóëãûí õóâüä ìàø òîìîîð ººð÷ëºãäñºí. àþóë çàíàë ãýäýã áîë õàæóó òàëûí óëñ äàéñàãíààä îðîîä èðíý ãýäãýýñ øàë ººð áîë÷èõëîî. Óëàìæëàëò áóñ àþóë çàíàë áóþó õýäõýí õ¿í îðæ èðýýä ýäèéí çàñãèéã á¿õýëä íü ñàâëóóëæ áóæèãíóóëäàã áîëñîí áàéíà. Õàð òàìõè, õ¿íèé íàéìàà,

çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò õýðýã, õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäàë, êèáåð õàëäëàãààð óëñ îðíóóäûã òàìèðäóóëæ áàéãàà æèøýýí¿¿ä ÷ áèé. íºãººòýéã¿¿ð, ãàäààäûí óëñ îðíóóäûí òóõàéí óëñàä íºëººëºõ ãýñýí áîäëîãîîð òºðèéí çàñàãëàëûí õ¿÷èéã ñóëðóóëæ, ýäèéí çàñãèéã òàìèðäóóëàõ ¿éë ÿâö äýëõèé äàõèíä èëýðõèé áîë÷èõëîî. äýëõèéã õýðñýí èéìýðõ¿¿ ãýíýòèéí àþóë çàíàëûí ñ¿ëæýýí¿¿ä õýäèéíý áèé áîë÷èõñîí áàéíà ø¿¿. áèä õýòýðõèé òàéâàí íºõöºëä îëîí æèë àìüäàð÷ èðñýí ó÷ðààñ ¿¿íèéã íýã èõ àíçààðàëã¿é, ÷èõíèéõýý õàæóóãààð ºíãºðººãººä áàéãàà þì. òèéìýýñ ìîíãîë Óëñ àþóëã¿é áàéäëûí áîäëîãîî çºâ òîäîðõîéëæ öàðààòàé õàíäàõ õýðýãòýé. òóõàéëáàë, 2010 îíä áàòàëñàí ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí ¿çýë áàðèìòëàëäàà èõ îëîí ç¿éëèéí à÷ õîëáîãäëûã áóóðóóëæ ººð÷èëñºí. äýëõèé äàõèíä ºðíºæ áóé ¿éë ÿâö, ººð÷ëºëò¿¿äèéã ìýäýð÷ ¿¿íèéãýý ýðãýí õàðæ, ñóäàëãààíû áàéãóóëëàãóóäàà ¿¿í äýýð àæèëëóóëàõ õýðýãòýé.

-Áàòëàí õàìãààëàõûí ñàëáàð-òàé õîëáîãäîõã¿é ìýðãýæèë ãýæ áàéõã¿é þì áàéíà?

-òýãýëã¿é ÿàõàâ. áàòëàí õàì-ãàà ëàõûí ñàëáàðòàé õîëáîãäîõ-ã¿é ìýðãýæèë ãýæ áàéõã¿é. Åð íü ýíý ñàëáàðòàé õîëáîãäîõã¿é ¿éë ÿâö ÷ õîâîð äîî. æèøýýëáýë, ñîöèàëèçìûí ¿åä óëñ îðíîî áàòëàí õàìãààëàõ íººöèéí öóâðààæèëò ãýäýã ç¿éëèéí ñóóðèéã ìàø ñàéí òàâüñàí áàéäàã. ãýòýë îäîî ýíý íü àëãà. ßíç á¿ðèéí ãýíýòèéí áîëîí áàéãàëèéí ýðñäýë ãàðëàà ãýõýä ë ýõíèé ýýëæèíä ºðòñºí èðãýäýý ÿàæ õîîëëîæ, þóãààð õóâöàñëàæ, ÿìàð îðîí áàéðààð õàíãàõ þì áý. òèéøýý õ¿ð÷ î÷èõ òýýâýð, øàòàõóóíû íººöèéã ÿàæ çîõèöóóëàõ âý ãýäãýý òîîöîîë÷èõñîí áàéõ ¸ñòîé. ýíý çóí ãàí áîëëîî. èðýõ ºâºë õ¿íäýðíý, ÿàæ äàâíà àà ë èðãýä ñàíàà çîâîîä ñóóæ áàéíà. ¯¿íä àéìàã, ñóì áîëãîí áýëýí áàéõ ̧ ñòîé. ýíý ÷èíü óëñ îðíû àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ áîäëîãûí ñàëøã¿é íýã õýñýã íü áàéõã¿é þó.

-Òà áàñ öýðãèéí ñýòã¿¿ë ç¿éãýýð ìýðãýøñýí õ¿í. Áóñàä ìýðãýøñýí ñýòã¿¿ë ç¿éãýýñýý öýðãèéí ñýòã¿¿ë ç¿é ÿìàð ÿëãààòàé âý. Ìîíãîëä öýðãèéí ñýòã¿¿ë÷èä áàéíà óó?

-áè “Õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýë ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä ÿìàð ¿¿ðýãòýé âý” ãýäýã ñýäâèéã ñóäàëæ, ìàãèñòð õàìãààëñàí áàéõã¿é þó. òàéâàí öàãò ýíõèéã ñàõèóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä õýâëýë ìýäýýëëèéí ñàëáàð àñàð èõ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã þì áèëýý. ìýäýýëëèéã ¿íýí çºâ õ¿ðãýõýýñ ýõëýýä ìàø èõ à÷ õîëáîãäîëòîé. Õýðýâ àæèãëàäàã áîë äýëõèéí òîìîîõîí õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñë¿¿ä äýðãýäýý öýðãèéí ñýòã¿¿ë ç¿éãýýð ìýðãýøñýí òîéì÷èäòîé áàéäàã. òýä äýëõèé äàõèíä ºðíºæ áóé ¿éë ÿâöûã áàéíãà àæèãëàæ þóíààñ ¿¿äýëòýé âý, îäîî ÿàõ ãýæ áàéíà âý, ÿìàð ¿ð äàãàâàðòàé âý ãýäãèéã îëîí íèéòýä

ìàø ñàéí ìýðãýæëèéí òºâøèíä õèéñýí ¿íýëýëò ä¿ãíýëòýé õ¿ðãýæ áàéíà. òóõàéëáàë, Õîéä Ñîëîíãîñò öºìèéí ïóóæèí õàðâàõàä 15 ìèíóòûí äàðàà Ñº¿ëä öîõèîëò ºãíº. ãýòýë ìàíàéõàí ãàäààä ìýäýýíèé îð÷óóëàã÷ààðàà èéì ìýäýýã ç¿ãýýð ë îð÷óóëóóëààä òàâü÷èõäàã. Óã íü ìýðãýøñýí ñýòã¿¿ë÷èä ìàíàé óëñàä ÿàæ íºëººëºõ þì áý, òýíä àæèëëàæ àìüäðàí àð ãýðýý òýæýýæ áàéãàà ìîíãîë÷óóä ÿàõ âý, öºìèéí çýâñýãò ºðòñºí õ¿íñ ìîíãîëä îðîîä èðâýë ÿàõ âý, òýíä áîëæ áàéãàà ýäèéí çàñãèéí ñàâàëãàà ìàíàé óëñàä íºëººëºõ ¿¿, ¿ã¿é þó ãýõ çýðýã àñóóäëûã õºíäºæ ¿éë ÿâäëûí ã¿íä îðäîã áàéâàë ç¿ãýýð. íºãººòýéã¿¿ð, ìàíàé íºõöºëä öýðãèéí ñýòã¿¿ë÷ áýëòãýõ íü òóëãàìäñàí àñóóäàë õàðààõàí áèø. ßàãààä ãýâýë ìàíàéä ºäºð áîëãîí öýðýã äàéíû ¿éë ÿâäëààð õ¿íèé àíõààðàë òàòàõ õýðýãöýý íü áàãà. òèéìýýñ õýâëýë ìýäýýëèéí ñàëáàðò àæèëëàæ áàéãàà, ìýðãýøñýí õ¿ì¿¿ñýý ýíý ÷èãëýëýýð äàâòàí ñóðãàõàä ë áîëíî. ýðãýýä ýíý ÷èíü õ¿íèé àìüäðàë, õóâü çàÿàíû àñóóäàë ø¿¿ äýý. áààõàí öýðãèéí ñýòã¿¿ë÷ áýëòãýýä ýðã¿¿ëýýä õààø íü øèíãýýõ âý. Îäîî àæèëëàæ áàéãàà õýääýý ñóðãàëò ÿâóóëàõàä ë áîëíî.

-Ñóðãàëò ãýñíýýñ ¯íäýñíèé áàòëàí õàìãààëàõ èõ ñóðãóóëèéí çàõèðàëòàé óóëçñàíûõ æèëä õý÷íýýí îþóòàí ÿìàð ìýðãýæëýýð ýëñ¿¿ëäýã þì áîë, òºãñººä àæëûí áàéð íü õýð îëäîöòîé áàéäàã þì áîë ãýäãèéã àñóóãààñàé ãýæ õ¿ëýýæ áàéãàà ýöýã ýõ÷¿¿ä áàéõûã ¿ã¿éñãýõã¿é?

-ìàíàé ñóðãóóëü æèëä 400-500 îþóòàí ýëñ¿¿ëæ áàéíà. ò¿¿íèé 80 îð÷èì õóâü íü I, II êóðñäýý øèãøèãäýýä ñàéí ñóðëàãàòàéíóóä íü ãàäààäûí öýðãèéí ñóðãóóëüä ÿâäàã. ¯ëäñýí îþóòíóóäûí 100 îð÷ìûã íü äîòîîäûí öýðãèéí ñóðãóóëèóäàä àâäàã. öààíà íü 200-300 îþóòàí ýíãèéíýýð òºãñäºã þì. ýíý æèë 265 îþóòàí ýíãèéíýýð òºãñëºº. ìàíàé ñóðãóóëèéí òºãñºã÷äºä àæëûí áàéð õàðüöàíã¿é îëäîöòîé. èðãýíèé áàéãóóëëàãóóä ÷ àâàõ èõ äóðòàé áàéäàã þì. íýãä¿ãýýðò, òºëºâøèë ñàéòàé ãýæ ¿çäýã. Õî¸ðäóãààðò, ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð ñàéòàé. ãóðàâäóãààðò, áîëîâñðîëûí õóâüä àðàé ò¿ëõ¿¿ òºðèéí áàéãóóëëàãàäàà áýëòãýãäñýí. òºðèéí çàõèðãàà, èíæåíåð òåõíèêèéí áîëîâñîí õ¿÷í¿¿ä òºãñäºã. áèä æèë áîëãîí òºãñºã÷äèéíõºº àæèë ýðõëýëòèéí áàéäàëä ñóäàëãàà õèéæ ¿çäýã ë äýý. Åðºíõèéäºº 70-75 õóâü íü òºãñºíã¿¿òýý ë àæëûí áàéðòàé áîë÷èõñîí áàéäàã þì. ýíý æèëèéí ýëñýëòèéí îíöëîã áîë ñóðãàëòûí õºòºëáºðòºº êèáåð õàëäëàãûí òºðºëæñºí àíãè íýýæ áàéãàà. æèëèéí æèëä ÷àíàðòàé îþóòàí ýëñ¿¿ëýõèéí òóëä ñóðëàãà ñàéòàé, àëü áîëîõ áèå áÿëäðûí õºãæèë ñàéòàé õ¿¿õä¿¿äèéã àâäàã. ýíý æèëýýñ ýõëýýä ìàíàé ñóðãóóëèéí îþóòíóóä öýðãèéí àëáà õààäàã áîëæ áàéãàà.

¯ðãýëæëýë.Ò¿ð¿¿÷ íü V í¿¿ðò

ìºí ýð÷èì õ¿÷íèé çîõèöóóëàõ ãàçàðò àæèëëàæ áàéõäàà ìÓ-ä ýð÷èì õ¿÷íèé ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéã çàõ çýýëä øèëæ¿¿ëýõ, îðëîãî, çàðëàãûí õàðèëöàà íü çîõèñòòîé áàéõ íºõöëèéã õàíãàõ ¿¿äíýýñ áîëîìæèéí ¿íý òàðèôûã áàòëàõ çýðãýýð êîìïàíèé áèå äààñàí áàéäëûã õàíãàõàä ÷óõàë íºëºº ¿ç¿¿ëñýí “íýã õóäàëäàí àâàã÷òàé çàãâàð”-ûã áîëîâñðóóëàõàä ãàð áèå îðîëöñîí íü ýä¿ãýý ÷ ¿ð ä¿íãýý ºãñººð áàéãàà. ò¿¿í÷ëýí IY öàõèëãààí ñòàíöûí ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëýõ òºñëèéã àíõëàí ýõë¿¿ëæ õýðýãæ¿¿ëñýí íü ýä¿ãýý ÷ àìæèëòòàé õýðýãæèæ áàéãààã ýíä îíöëîí äóðäàõ ¸ñòîé. àëèâàà òºñëèéã ýõë¿¿ëíý ãýäýã ã¿éöýòãýõýýñýý õýö¿¿ ãýäãèéã çîâëîí ìýäýõ õ¿í ãàäàðëàõ áóé çà.

ýíý ìýò÷èëýí èíæåíåð ã.äàìäèíñ¿ðýíãèéí õèéæ á¿òýýñíèéã íýã á¿ð÷ëýí äóðäàõ àâààñ öàã èõ îðíî. òýãýýä ÷ ñàëáàð íü ò¿¿íèéã ìýäýõ þì õîéíî. Õàðèí îäîî äóëààíû III öàõèëãààí ñòàíöèä õèéæ, õýðýãæ¿¿ëæ áóé àæëûíõ íü òàëààð ºã¿¿õýä, òýðáýýð ºìíº íü ñòàíöûíõàà ã¿éöýòãýõ çàõèðëààð àæèëëàæ áàéñàí ø¿¿ äýý. öàã õóãàöààíû õóâüä 2010 îí. ýíý îí æèë¿¿äýä ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò òºð, çàñàã àíõààðàë õàíäóóëàõ ìàÿã ðóóãàà îð÷èõñîí áàéñàí ÷ ñàëáàð íü ººðºº ºð çýýëýíä èäýãäñýí áàéñíûã íóóãààä ÿàõ âý. òýðáýýð àæèë õ¿ëýýæ àâñàí äàðóéä ñòàíöûíõàà ñàíõ¿¿ãèéí àëäàãäëûã áàãàñãàõ, òåõíèê çîõèîí áàéãóóëàëòûí àðãà õýìæýýã àâàõààð õàíöóé øàìëàñíàà ýä¿ãýý “ìèíèé õèéõ ¸ñòîé àæèë” õýìýýí ä¿ãíýæ ñóóíà. òýãñýíèé õ¿÷èíä ìàø áîãèíî õóãàöààíä àëäàãäëûã áàãàñãàæ ÷àäæýý. ìºí ò¿¿í÷ëýí 17 æèë çîãññîí åñä¿ãýýð çóóõûíã àæèëä îðóóëàõûí òóëä õºðºíãº ñàíõ¿¿ãèéíõ íü àñóóäëûã øèéäâýðë¿¿ëæ, ñòàíöûã 50 ìâò-ààð ºðãºòãºõ òýÇ¯-èéã áîëîâñðóóëàõ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëñíýýð ñòàíöûí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð àøèã äýýøèëæ, àëäàãäàëã¿é àæèëëàõ íºõöºë áîëîëöîî á¿ðäñýí áàéíà. ¯¿íòýé çýðýãöýýä àæèë÷äûíõàà íèéãìèéí àñóóäëûã õàìò íü àâ÷ ¿çýí àæèë÷äûí 99 àéëûí îðîí ñóóöûã äîòîîä íººö áîëîëöîîãîî àøèãëàí àøèãëàëòàä îðóóëñàí íü ñòàíö

òºäèéã¿é ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò ¿ëãýð àâàõóéö àæèë áîëñîí òàëààð òóõàéí ¿åä ìàãòàí ñàéøààæ áàéñàí áèëýý. Çàñãèéí ãàçðûí ìºðèéí õºòºëáºðò áàãòñàí òóñ ñòàíöûã 250 ìâò-ààð ºðãºòãºõ àæëûã ãýðýýíèé õýëöëèéí ýõíèé øàòûã àìæèëòòàé äóóñãàæ, äàðààãèéí øàò õýðýãæèõ áîëîëöîîã òàâüæ ºãñíèéã òóõàéí ¿åèéí ñàéä äàðãà íàð ºíäðººð ¿íýëæ áàéæýý. ¯¿íèéã íü ãýð÷ëýõ øàãíàëóóä øèëýí õîðãîíä ÿðàéõ àæ. ýíýõ¿¿ òºñºë õýðýãæñýíýýð òºâèéí á¿ñèéí öàõèëãààí õàíãàìæèéí íàéäâàðòàé àæèëëàãàà ýð÷ äýýøèëæ, èìïîðòîîð àâàõ öàõèëãààíûã á¿ðýí õààõ áîëîìæ á¿ðäýõ àãààä Óëààíáààòàð õîòûí óðä õýñýãò áàðèãäàæ áàéãàà îðîí ñóóöíû áàðèëãà áàéãóóëàìæ íàéäâàðòàé äóëààíààð õàíãàõ àñóóäàë ¿íäñýíäýý á¿ðýí øèéäýãäýõ àæ. ýíý á¿õíèé àðä ã¿éöýòãýõ çàõèðàë ã. äàìäèíñ¿ðýíãèéí íºð èõ õºäºëìºð áàéäàã þì. òýð îäîî III. IY öàõèëãààí ñòàíö õàìòðàí õºðºíãèéã íü øèéäâýðëýñýí àæèë÷äûí 150 õ¿¿õäèéí öýöýðëýãèéí áàðèëãàà àøèãëàëòàä îðóóëàõààð çàâã¿é ã¿éæ ÿâíà ëýý. íºãººòýéã¿¿ð, òýðáýýð õàë ¿çýæ, õàëóóí ÷óëóóí äîëîîñîí ýð õ¿í áàéæ ìýäíý. Óëñ òºð÷ ò¿¿íèéã çàðèìäàà îðîëäîí àæëûã íü õèéëãýäýãã¿é áàéñàí áèç ýý. Õàðèí òýð þó õèéõ ¸ñòîéãîî öàã ÿìàãò ìýäýð÷ àæèëëàäàã èíæåíåð.

Õýìíýñýí øèã õýìíýäýã Ñ.Àíõáàÿð

Ñ.àíõáàÿð àæëàà õ¿ëýýæ àâààä æèëèéí í¿¿ð ¿çýõ ãýæ áàéíà. áîãèíî áîäîëòîé íýã íü ò¿¿íèéã ýð÷èì õ¿÷íèé õ¿í áèø, ýíý ñàëáàðûã çºâõºí èíæåíåð¿¿ä àâ÷ ÿâàõ ¸ñòîé õýìýýí ºº÷ëºõ íü áèé. Õàðèí òýð õýäèéíý ýð÷èì õ¿÷íèé õ¿í áîëñîí. ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðûí õºãæèë äýâøëèéã ýäèéí çàñãèéí òîîöîî, ñóäàëãààã¿éã¿éãýýð òºñººëºøã¿é. Ñ.àíõáàÿðûí õóâüä ÎÕÓ-ûí ýðõ¿¿ õîòûí Óëñ àðäûí àæ àõóéí äýýä ñóðãóóëèéã èíæåíåð, ýäèéí çàñàã÷ ìýðãýæëýýð ä¿¿ðãýñýí íýãýí. íºãººòýéã¿¿ð, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò àæèëëàæ áóé îëîí àðâàí ýäèéí çàñàã÷äààñ äîêòîð öîë õàìãààëñàí íü õýä áàéäàã áîë ãýýä àñóóäëûã íºãºº ºíöãººñ õàðàõ àâààñ Ñ.àíõáàÿðààñ ººð õ¿í áàéäàãã¿é ë þì áèëýý. èéì íýã ýðõýì äóëààíû IYöàõèëãààí ñòàíö ãýõ èõ àéëûã òîëãîéëæ áóé. ò¿¿íèéã àæëàà àâààä óäààã¿é òîäðóóëáàë, äºíãºæ ñàð áîëæ áàéõ ¿åä óóëçàí ìºí ë äýýðõ ñýäâèéã õºíäñºí þìäàã. òýãýõýä ìàíü õ¿í “äóëààíû IY öàõèëãààí ñòàíöààð îâîãëîîä àðâàí õýäýí æèëèéí í¿¿ðèéã ¿çæýý. Ñ¿¿ëèéí õýäýí æèë Ñàíõ¿¿, áîäëîãî òºëºâëºëòèéí àëáûã õàðèóöàæ àæèëëàñàí. ìàíàé àëáà ñòàíöûí òºëºâëºëòèéã õàðèóöäàã. Õý÷íýýí õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé, õý÷íýýí òîíîãëîëòîéãîîð õý÷íýýí õýìæýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ âý ãýäãèéã òîîöîîëæ ãàðãàæ áàéñàí ó÷ðààñ ñòàíöûí ìàðãààøèéã îëæ õàðàõ íü íàäàä àñóóäàë áèø.

òýãýõýýð íàìàéã ãàäíû õ¿í ãýæ õýëýõã¿é áèç äýý” õýìýýãýýä òýð¿¿õýíäýý ìóøèéæ ñóóñàí. òýð ¿¿äíýýñ ñòàíöàà ýäèéí çàñàã÷ õ¿íèé àðãà áàðèëààð óäèðäàæ áàéãàà íü îéëãîìæòîé. Øóëóóõàí õýëýõýä, õýò ë õýìíý÷èõýæ

...Ýíý ìýò÷èëýí èíæåíåð Ã.Äàìäèíñ¿ðýíãèéí õèéæ á¿òýýñíèéã íýã á¿ð÷ëýí äóðäàõ àâààñ öàã èõ îðíî. Òýãýýä ÷ ñàëáàð íü ò¿¿íèéã ìýäýõ þì õîéíî. Õàðèí îäîî äóëààíû III öàõèëãààí ñòàíöèä õèéæ, õýðýãæ¿¿ëæ áóé àæëûíõ íü òàëààð ºã¿¿õýä, òýðáýýð ºìíº íü ñòàíöûíõàà ã¿éöýòãýõ çàõèðëààð àæèëëàæ áàéñàí ø¿¿ äýý. Öàã õóãàöààíû õóâüä 2010 îí...

Ýíõ öàãèéí ýõ îðíû äóóäëàãàä õ¿í á¿ð



ÇÀÂÑÀÐËÀÃÀ

Ýõëýë №139-ä ¯ðãýëæëýë

ÒÝÐÃ¯¯Í ÄÝÂÒÝÐ

ÆÅÌÈ ÌÀÊÃÐÅÃÎÐ

“àé òýíãýð, ýíý ÷èíü ¸ñòîé íýã òàíäåðñòîðì áàéíà äàà” ãýæ æåìè ìàêãðåãîð ºã¿¿ëýâ. Õýäèéãýýð ººðèéíõ íü óóãóóë íóòàã, Øîòëàíäûí óìàðä õýñýã àÿíãà öàõèëãààíòàé ààäàð áîðîî ýëáýãýýðýý àëäàð öóóòàé áîëîâ÷ æåìè ýä¿ãýý õ¿ðòýë èéì àéìøèãòàé øèð¿¿í áîðîî ¿çýýã¿é áàéæýý. àñàð èõ ýëñýí ¿¿ëñ òýíãýðèéã õàëõëàí ãýãýýí ºäºð áàéòëàà õàðàíõóé øºíº øèã áîëîâ. òîîñòîé òýíãýðèéã àôðèê÷óóä “âèéðëèã” ãýæ íýðëýäýã öàõèëãààíû ãÿëáàà áàéí áàéí ãýðýëò¿¿ëæ, çàëãààãààð “òàíäåðñëàã” ãýæ àÿíãà í¿ðãýëýí íèæèãíýíý. äàðàà íü ãàçàð òýíãýð õî¸ð íèéëýõ øèã áîëæ, áîðîîíû óðñãàë ìàéõàí, óðöûã ä¿¿ðãýæ Êëèïäðèôòòèéí íàðèéõàí ãóäàìæóóäûã áîõèð ìóóõàé ãîë ãîðõè áîëãîí õóâèðãàâ. íîéòîí øàâðààð áàðüñàí áàéøèí äîîøîî ñóóæ ýõëýõýä æåìè õàæóó òèéø ¿ñðýí çàéëàâ. “Åð íü Êëèïäðèôòò õîòîîñ þì ¿ëäýõã¿é áîëîâ óó” ãýæ áîäëîî. Êëèïäðèôòòèéã åðººñºº õîò ãýõýä õýö¿¿. ýíý áîë âààëü ìºðíèé ýðýãò áàéäàã ìàéõàí, óðö, ìóõëàã òýðýãíýýñ ¿¿ññýí òîñãîí àæ. òýíä àëìàñ ýðäýíý îëáîðëîõ ãàíö ë çîðèëãîîð ªìíºä àôðèêò èðñýí øèð¿¿í õàðöòàé çýðëýã äîãøèí áàéðûí õ¿ì¿¿ñ îðøèí ñóóíà. òèéì õîîñîí ìºðººäºã÷äèéí íýã íü æåìè ìàêãðåãîð áàéëàà. òýðáýýð ºòãºí ¿ñòýé, öàéâàð áîð í¿äòýé, 18 íàñ õ¿ð÷ ÿâàà í¿äýíä äóëààõàí õºâã¿¿í áàéâ. òýð áîë çàëóó íàñíû ãýíýí õîíãîð ñýòãýëòýé íü èëò ìýäýãäýõ àãààä öàðàéä íü õ¿íèé ñýòãýëèéã òàòàæ ÷àäàõ öàéëãàí èíýýìñýãëýë òîäîðíî. Ñýòãýë îþóí íü ººäðºã ¿çýë áîäëîîð áÿëõñàí ýíý çàëóó àëèâàà àñóóäëûã àìàðõàí øèéäýæ ÷àäíà. æåìè ìàêãðåãîð Øîòëàíäààñ ëîíäîí, ýäèíáóðãü Êåéïòàóí õ¿ð÷ òýíäýýñ ýíý Êëèïäðèôòòýä èðòëýý ýöãèéí ãàë ãîëîìòîîñ ýíý õ¿ðòýë 8000 øàõàì ìèëü àëñ çàìûã òóóëæýý. æåìè õ¿¿ ýöãèéí ºâ õºðºíãººñ ººðò îíîãäîõ õýñãèéã àõ íàðòàà ºãºõºä õ¿ðñýí áîëîâ÷ ¿¿íä îãò õàðàìñàæ, õàð áóóñàíã¿é. ýöñèéí á¿ëýãò 10 õóâü èë¿¿ îëíî ãýæ ìýäýæ áàéëàà. òýãýýä àìàð àìãàëàí àìüäðàëûã

“Íîì” áóëàíä òàâòàé ìîðèë

ÈÕ ãýðÈéÍ ýçýãòýé àðäàà îðõèæ, àëñ õîëûí ýíý öºë íóòàãò áàÿæèõ ãýñýí ãàíö õ¿ñýë çîðèëãîäîî õºòëºãäºí èðæýý. æåìè àæëûí õ¿íäýýñ àéäàãã¿é. ãýòýë íýã æèæèãõýí àæ àõóéí ÷óëóóðõàã ãàçðûã óõàõ íü äààí÷ ¿ð àøèãã¿é áàéëàà. æåìè õ¿¿ àõ, ýã÷, ýöýã ýõòýéãýý õàìò ºãëººíººñ îðîé áîëòîë ç¿òãýæ àæèëëàäàã áîëîâ÷ ãýð îðîí íü õýçýý ÷ ýëáýã äýëáýã àìüäðàëòàé áàéñàíã¿é. íýãýí óäàà òýðáýýð ýäèíáóðãèéí ÿàðìàã äýýð î÷èæ ¿çýýä ìºíãººð õý÷íýýí îëîí ñàéõàí þì õóäàëäàí àâ÷ áîëäãèéã ìýäæýý. ìºíãº õýìýýã÷ ýð¿¿ë õ¿íèéã àç æàðãàëòàé áîëãîæ, ºâ÷òýé õ¿íèé çîâëîíã íèìãýëäýã áàéíà. æåìèãèéí îëîí ñàéí íºõºä, àéë õºðøèéíõºí íü ¿ãýýã¿é ÿäóó àìüäðàí ¿õýæ ¿ðýãäýæ áàéëàà. ªìíºä àôðèêààñ õàìãèéí òîì àëìàñ ýðäýíý îëäñîí òóõàé ìýäýýã ñîíñîîä ÿìàð èõ õººðºí áàÿðëàæ áàéñíàà æåìè ñàíàâ. äýëõèéí õàìãèéí òîì àëìàñ ýðäýíý òýíä ñóë õýâòýæ áàéñàí ãýíý. àçòàé ààâûí õ¿¿ã òýíä òîîëæ áàðøã¿é èõ ýðäýíýñèéí ñàí õ¿ëýýæ áàéäàã ãýíý. æåìè õ¿¿ áîäîæ òºëºâëºñíºº áÿìáà ãàðàãèéí îðîéí õîîëîí äýýð ãýðèéíõýíäýý õýëæýý. Õàðàíõóé ãàë òîãîîíû ºðººíä íýã ìóó øèðýýíèé àðä ñóóöãààæ áàéñàí ãýðèéíõýí íü æåìèãèéí è÷èæ çîâíèñîí þì øèã ìºðòëºº îìîã áàðäàì ÿðèàã ãàéõàí ñîíñæýý.

-áè ªìíºä àôðèêò î÷èæ, àëìàñ ýðäýíý ýðýõ ñàíààòàé. èðýõ äîëîî õîíîãò òèéøýý ÿâíà ãýõýä òàâàí õîñ í¿ä ò¿¿íèéã “ýíý ÷èíü ñîëèîð÷èõ íü ýíý ¿¿” ãýñýí ÿíçòàé õàðæ áàéâ. ýöýã íü,

-×è àëìàñ ýðýõýýð ÿâëàà ãýíý ýý? Õ¿¿ ìèíü, ÷è ñîëèîð÷ýý. ýíý á¿õ ÿðèà ÷èíü ÷àìàéã ¿íýí øóäàðãà àæèë õºäºëìºðººñ õîëäóóëàõ ãýñýí àä àëáèíû ò¿ëõýýñ ø¿¿ ãýõýä èàí àõ íü,

-×è õààíààñ çàðäëûí ìºíãº îëñîí þì áý? ßàãààä áèäýíä õýëýýã¿é þì... ãýæ àñóóâ.

-Õýðýâ íàäàä ìºíãº áàéñàí áîë þó ãýæ àëìàñ ýðæ ÿâàõ áèëýý. òýíä ìºíãºòýé õ¿í áàéõã¿é. áè áóñàäòàé ë àäèë áàéõ áîëíî. áè õ¿íýýñ äóòàõã¿é óõààíòàé, õ¿íýýñ äóòàõã¿é õ¿÷ òýíõýýòýé, àëçàõã¿é ýý ãýæ æåìè õàðèóëàõàä ìýðè ýã÷ íü,

-ýííè Êîðä ãîìäîíî äîî. ýííè ÷àìàéã, õýçýý íýã ¿ã õýëýõ áîë ãýæ õ¿ëýýæ áàéãàà ø¿¿ ãýæýý. æåìè ýíý ýã÷äýý õàéðòàé. ýã÷ íü 24-òýé ãýõýä 40-òýé àâãàé øèã õàðàãäàíà. ìýðè ýíý íàñàíäàà ãî¸ õººðõºí þì ýäýëæ

¿çýýã¿é. “áè ¿¿íèéã ººð÷èëíº, ìýðè ãî¸ õººðõºí ýäëýëòýé áîëíî” ãýæ æåìè ººðòºº àìëàâ. ýõ íü øèðýýí äýýðõ õîîëíû øàâõðóóòàé àÿãà òàâãèéã õóðààæ, óãààëòóóðûí òºìºð ñàâàíä õèéëýý. òýð øºíº ýõ íü æåìè äýýð èðæ, îðîí äýýð íü ñàíäàéëàí ýõ õ¿íèé ̧ ñîîð ìºðººð íü òýâýð÷, õ¿¿äýý óðàì çîðèã õàéðëàí,

-ìèíèé õ¿¿ þó ãýæ çîðüñîí áý, ò¿¿ãýýðýý ë áîë. òýíä àëìàñ ýðäýíý áàéäàã þì óó, ¿ã¿é þì óó, á¿¿ ìýä. áàéäàã þì áîë ìèíèé õ¿¿ ò¿¿íèéã îëîõ ë áîëíî ãýýä íºãºº ãàðòàà áàðüæ áàéñàí õóó÷èí ìóó ò¿ðèéâ÷ ºã÷,

-¯¿í äîòîð õýäýí ôóíò áàéãàà. öààäóóëäàà áèòãèé õýëýýðýé. ýçýí òýíãýð ÷àìàéã ìèíü èâýýí òýòãýõ áîëòóãàé ãýæýý. æåìèéã ýäèíáóðã îðîõîîð ãýðýýñýý ãàðàõàä ò¿ðèéâ÷èíä íü 50 ôóíò áàéëàà. ªìíºä àôðèê îðîõ çàì øàíàëãààòàé õýö¿¿ áàéâ. æåìè á¿òýí æèë øàõàì ÿâæ áàéæ òýíä õ¿ð÷ýý. ýäèíáóðã î÷îîä òýíäõèéí íýãýí øºíèéí ãóàíçàíä õîîë çººã÷ººð îðæ, ò¿ðèéâ÷èíäýý äàõèí 50 ôóíò íýìæ õèéëýý. äàðàà íü ëîíäîíä î÷èâ. ò¿ì ò¿æèãíýæ, áóì áóæèãíàñàí òýð èõ õîòûí õºë ¿éìýýí, öàãò äºðâºí ìèëü õóðäòàé äàâõèõ îìèíáóñ õýìýýõ îëîí ìîðü õºëëºñºí òîì ìóõëàã òýðýãíèé ò¿æèãíýõ ÷èìýýã òýð ãàéõàæ áàéëàà. äàëáàãàð òîì ìàëãàé, òîðîí ñ¿ëæìýë áàíçàë, ãî¸ ãàíãàí òóôëèòýé õººðõºí õ¿¿õí¿¿ä ñóóëãàñàí ñ¿éõ òýðýã ººäºº ñººðãºº õºëõºëäºíº. áåðëèíãòîíû öóâàà äýëã¿¿ðèéí òýíä ýìýãòýé÷¿¿äèéí ñ¿éõ òýðýãíýýñ áóóõûã æåìè áàõäàí õàðíà. òýíä àëò ìºíãº, ñàâ ñóóëãà, õóâöàñ õóíàð, ¿íýò ¿ñëýã ýä, âààð øààçàí, ýìèéí ñàíä ó÷èð áèò¿¿ëýã øèëýí ñàâ, ãóóðñ òýðã¿¿òýí ýä áàðààíû ýëáýã äýëáýãèéã õýëæ áàðøã¿é. æåìè Ôèöðîé ãóäàìæíû 32 äóãààð áàéøèíä ñóóõ áàéð îëæýý. áàéðíû õºëñºíä äîëîî õîíîãò 10 øèëëèíã òºëºõ áîëîâ÷ ¿¿íýýñ õÿìä ñóóö îëäñîíã¿é. áîîìòîä î÷èæ ªìíºä àôðèê ðóó ÿâàõ õºëºã îíãîö ýðýí ºäðèéã ºíãºð¿¿ëýí îðîé íü ëîíäîí õîòûí ¿çýñãýëýí ñàéõíûã ¿çýæ, í¿ä õóæèðëàíà. íýãýí îðîéí “Êîâåíò ãàðäåíû” îéðîëöîîõ çîîãèéí òàíõèìààñ Óýëüñèéí õóíòàéæ íýãýí ¿çýñãýëýí ãîî õàòàãòàé ëóãàà ñóãàäàëöàí ãàð÷ èðýõèéã õàðëàà. Õàòàãòàé íü ¿çýñãýëýíò öýöãýýð ÷èìýãëýñýí àñàð òîì ìàëãàé ºìññºí áàéõûã æåìè õàðààä “ýíý ìàëãàé ìýðè ýã÷èä ÿàñàí ñàéõàí çîõèõ áîë”

ãýæ áîäæýý. æåìè 1851 îíä “èõ ¿çýñãýëýíä” çîðèóëàí áàðüñàí áîëîð îðäîíä îðæ êîíöåðò ¿çýâ. áàñ àíãëèä àíõ óäàà öàõèëãààí ãýðýë òàâüñàí ëîíäîíû õºãæèìò òåàòðò “äðóðè-ëåéí”, äóóðèéí òåàòðò “Ñàâîéÿ”-ä îðæ ¿çæýý. Õîòûí çàðèì ãóäàìæèéã öàõèëãààí ãýðëýýð ãýðýëò¿¿ëýõ áîëñîí áàéíà. áàñ òåëåôîí ãýäýã ãàéõàìøèãò øèíý ìàøèíààð õîòûí íºãºº õýñýãò áàéãàà õ¿íòýé ÿðüæ áîëäîã ãýæ æåìè ñîíñæýý. òýãýýä õîé÷ èðýýä¿éä õ¿ðýýä èðñýí þì øèã ñàíàãäàæ áàéëàà. Õýäèéãýýð èéì îëîí øèíý ç¿éë ãàð÷, àìüäðàë îðãèëîí áóæèãíàæ áàéñàí áîëîâ÷ àíãëè îðîí òýð ºâºë ýäèéí çàñãèéí õ¿íä õÿìðàëûã òóóëæ áàéâ. ãóäàìæèíä àæèëã¿é, ºëñãºëºí õ¿í ä¿¿ðýí, çîäîîí öîõèîí ãàðàõ, æàãñààë öóãëààí áîëîõ íü îëîí. “ýíäýýñ ÿâàõ õýðýãòýé áàéíà. ¯ãýýã¿é ãóéëãà÷èí áàéäëààñ çóãòüÿ” ãýæ æåìè áîäëîî. òýãýýä ìàðãààø íü ªìíºä àôðèêèéí Êåéïòàóí îðîõ “âîëìåð Êàñë” õºëºã îíãîöíû õîîë çººã÷ººð á¿ðòã¿¿ëæýý. Õºëºã îíãîö çàì çóóð ìàäåðà, ãýãýýí Åëåíàãèéí àðàë äýýð í¿¿ðñíèéõýý íººöèéã ñýëáýõýýð çîãñîæ, òýíãèñèéí àÿëàë ãóðâàí äîëîî õîíîã ¿ðãýëæëýâ. ªâëèéí óëèðàëä òýíãèñèéí àÿëàë àìàðã¿é ñîðèëò áàéäàã àæ. æåìè àÿíû ýõíèé ºäðººñ ë çîâëîí ¿çñýí áîëîâ÷ áàðàãäàøã¿é èõ ýðäýíýñèéí ñàíäàà ºäºð èðýõ òóñàì îéðòîæ ÿâàà áîëîõîîð åð çîðèã øàíòàðñàíã¿é. Õºëºã îíãîö ýêâàäîð õýìýýõ óëààí çàìûã ºíãºðñíººñ õîéø óóð àìüñãàë ººð÷ëºãäºæ, ºâºë áàéñíàà èä øèäèéí ãàéõàìøèãààð çóí áîëæ, àôðèêèéí ýðýãò îéðòîæ î÷èõ ¿åýñ øºíº áºã÷èì õàëóóí, ÷èéãòýé áàéõ áîëæýý. “âîëìåð Êàñë” Êåéïòàóíä ¿¿ðýýð èðýýä ðîááåí-àéëàíä äýýðõ óÿìàí ºâ÷òºíèé ñóóðèíã ýõ ãàçðààñ òóñãààðëàñàí íàðèéíõàí ñóâãààð áîëãîîìæòîé ÿâñààð òýéáë áóëàíä õ¿ð÷ çàíãóó õàÿæýý. æåìè õºëãèéí òàâöàí äýýð ãàð÷, ìàíäàõ íàðòàé çîëãîâ. ªãëººíèé ìàíàí çàìõðàí õîòûí äýýðýýñ ºíãèéñºí òýéáë óóëûí ä¿ð òîäðîõûã áàõäàí õàðëàà. èíãýýä çîðüñîí ãàçðàà èðýõ íü òýð. Õºëºã îíãîöûã áóóäàë äýýð èðæ çîãñìîãö æåìèéí óðüä ºìíº îãò ¿çýýã¿é æèãòýé õà÷èí õ¿ì¿¿ñ õºëãèéí òàâöàí äýýð áººí áººíººðºº ãàð÷ èðëýý. òýäíèé äîòîð ÿíç á¿ðèéí çî÷èä áóóäàëä î÷èæ áóóõûã óðèàëàí äóóääàã õàð, øàð, óëààí àðüñòàí áàéâ. òàâöàí äýýã¿¿ð æààë õºâã¿¿ä ñîíèí õýâëýë,

÷èõýð æèìñ õóäàëäàí ã¿éëäýíý. Ñ¿éõ òýðýãíèé õºòº÷ íàð çîð÷èõ õ¿ì¿¿ñèéã äóóäàí ÷àíãà ÷àíãààð õàøãèðàëäàíà. ãóäàìæíû õóäàëäàà÷èä òýðãýíöýðýý ò¿ðýí áàðàà òàâààðàà ìàãòàí ãóóãà÷èíà. ýíä òýíäã¿é òîì òîì õàð ÿëàà íèñýëäýíý. Óñàí öýðýã, à÷àà çººã÷èä îëíû äîòóóð ò¿ëõýëäýæ, çîð÷èã÷èä à÷àà òýýøýý àëäàõ âèé õýìýýí í¿ä àëäàëã¿é øèðòýíý. ýíý áîë ¸ñòîé íýã ýõ çàõã¿é áººí ¿éìýýí áóæèãíààí áàéëàà. Õ¿ì¿¿ñ õîîðîíäîî æåìèéí óðüä îãò ñîíñîîã¿é õýëýýð ÿðèëöàæ, ìàíü õ¿í íýã ÷ ¿ã îéëãîõã¿é áàéëàà. Êåéïòàóí æåìèéí óðüä ºìíº ¿çñýí õîòóóäòàé àäèëã¿é àæýý. Õîîðîíäîî àäèë áàéøèí íýã ÷ áàéõã¿é. òîîñãî ÷óëóóãààð áàðüñàí ãóðâàí äàâõàð àñàð òîì àãóóëàõûí õàæóóä öàéðäñàí íèìãýí òºìðººð õèéñýí æèæèã öàéíû ãàçàð, äàðàà íü òîëü ¿çìýðèéí öîíõòîé àëò ìºíãºí ãî¸ë ÷èìýãëýëèéí äýëã¿¿ð, ò¿¿íèé õàæóóä íîãîîíû ìóõëàã òàìõèíû ç¿éë õóäàëääàã õóó÷èí ìóó ïèí áàéíà. ãóäàìæààð ä¿¿ðýí ýðýãòýé, ýìýãòýé÷¿¿ä, õ¿¿õýä áàãà÷óóäûã æåìè ãàéõàí àæèãëàâ. äºðâºëæèí õýýòýé øîòëàíä ºìä ºìñºæ, äýýðýýñ íü õî¸ð ãàð, òîëãîéãîî ãàðãàõ í¿õòýé øóóäàé óãëàñàí êàôð õ¿í ÿâæ áàéãàà õàðàãäàíà. ò¿¿íèé ºìíº øîâãîð ñèéðñýí ìàëãàéí äîîðîîñ íÿìáàé ñ¿ëæñýí øîäîí ãýçýã íü öóõóéñàí öýíõýð äýýëòýé õî¸ð õóæàà õºòëºëöºí ÿâæ áàéâ. òýíä áàñ ¿ñ íü íàð ñàëõèíä ãàíäñàí óëààí öàðàéòàé ÷èéðýã àôðèê÷óóä îëîí õàðàãäàâ. òýä òºìñ, ýðäýíý øèø íîãîî à÷ñàí òýðýãòýé ÿâæ áàéëàà. ýð÷¿¿ä íü õ¿ðýí ºíãèéí òàíñàð õèëýí ºìä, ïèäæàê ºìñºæ, òîëãîé äýýðýý ºðãºí õ¿ðýýòýé çººëºí ýñãèé ìàëãàé òàâüæ, àìàíäàà óðò øàâàð ãààíñ çóóæýý. Õîéíîîñ íü õàð ïàëààæ, ºðãºí õ¿ðýýòýé á¿ðõ ìàëãàé, í¿¿ðýý ãèâë¿¿ðýýð õàëõàëñàí ýõíýð¿¿ä íü ÿâàõ àæ. òîëãîé äýýðýý òîì òîì áîîäîëòîé þì òàâüñàí íåãð óãààëãà÷èí õ¿¿õí¿¿ä, óëààí ìóíäèð, äóóëãà, ìàëãàéòàé öýðã¿¿ä... åð ¿çýýä áàéìààð ñîíèí æ¿æèã ìýò. æåìè õàìãèéí ò¿ð¿¿íä õºëºã îíãîö äýýð íýãýí óñàí öýðãèéí ºãñºí õàÿãèéí äàãóó õÿìä ñóóö ýðýõýýð ÿâëàà. ýçýãòýé íü ëóò òîì áèåòýé, äóíä õýð íàñíû áýëáýñýí àâãàé áàéâ. òýð àâãàé æåìèéã õºëººñ íü òîëãîé õ¿ðòýë õàðààä èíýýìñýãëýí,

-Zoek yulle gond? ãýõýä íü æåìèéí öàðàé óëàéæ,

-Óó÷ëààðàé... Îéëãîõã¿é áàéíà ãýâ.

-àíãëè õ¿í ¿¿? àëò ýðæ èðñýí ¿¿? ýñâýë àëìàñ ýðäýíý ¿¿?

-òèéì, àëìàñ ýðæ èðñýí.-×àìä ýíý áàéð òààðíà. ýíä ÷àì

øèã çàëóó õ¿íä õýðýãòýé þì á¿õýí áèé ãýæ àâãàé õýëýýä æåìèéã äîòîãø äàãóóëàí îðîâ. “ªºðèéãºº íàäàä õýðýãòýé þìíû òîîíä îðóóëààã¿é áàéõ áîëòóãàé” ãýæ æåìè áîäëîî.

-íàìàéã ìèññèñ âåíòåð ãýäýã. Ñàéí íºõºä ìààíü áîë ç¿ãýýð äè-äè ãýæ äóóääàã þì ãýýä àâãàé àëòàí ø¿äýý ÿðàëçóóëàí èíýýìñýãëýæ,

-áèä ñàéí íºõºä áîëíî ãýæ íàéäàæ áàéíà. íàäààñ þó äóðòàéãàà ãóéæ áîëíî ãýõýä íü,

-òà èõ ýåëäýã õ¿í íàéðòàé õ¿í áàéíà. Õîòûí çóðàã õààíààñ îëîõ âý, õýëæ ºãíº ¿¿? ãýëýý. æåìè çóðàã áàðèàä õîòûã ñóäàëæ ýõëýâ. íýã òàëä íü òàðèàí òàëáàé, óñàí ¿çìèéí öýöýðëýãèéí äàãóó åñºí ìèëü ñóíàéñàí ðîíäåðáîø, Êëåðìîí, âèíáåðã ä¿¿ðýã áàéðëàæýý. íºãºº òàëä òýíãèñ îð÷ìûí Ñè Ïîéíò, ãðèí Ïîéíò ä¿¿ðýã áàéëàà. æåìè Ñòðàíä-ñòðèò, áðè-ñðèòèéí äàãóóõ áàÿ÷óóäûí îðîí ñóóöíû õîðîîëëîîð ÿâæ, õàâòãàé äýýâýðòýé í¿¿ðýí òàëûã öýâýðõýí áóäñàí õî¸ð äàâõàð òîì áàéøèíãóóäûã áàõäàí õàðàâ. òèéíõ¿¿ õîòîîð òýíýæ òýíýæ, ÿàãààä ÷ þì áý, ººðò íü ºñºðõºí áàðüæ èäýõ ãýæ áàéõ øèã ñàíàãäñàíä ÿëààíààñ çóãòàí ãýðòýý õàðèâ. òîì õàð ÿëàà ò¿¿í ð¿¿ áººí áººíººðºº äàéð÷ áàéëàà. æåìè çî÷èä áóóäàëäàà èðýýä ºðººíä íü ÷ ÿëàà ä¿¿ðýí áàéãààã ìýäýâ. á¿õ õàíà, øèðýý, îðûã ÿëàà øàâñàí áàéæýý. òýãýýä ýçýãòýé äýýð îðæ,

-ìèññèñ âåíòåð ýý, ìèíèé ºðººíä áàéãàà ÿëààã ÿàæ çàéëóóëàõ âý? ýíý ÿëàà... ãýñýíä àâãàé òàñ òàñ èíýýæ, ìºðºí äýýð íü ïàä ïàä àëãàäààä,

-×è äàñíà. Õàðààä áàéãààðàé ãýæýý. Êåéïòàóíä àðèóí öýâðèéí áàéäàë äààí÷ ìóó, ýíý òàëààð åð áîäîæ áîëîâñðóóëñàí ç¿éë áàéõã¿é. íàð æàðãàõòàé çýðýã õîòûí äýýã¿¿ð ìóóõàé ¿íýð òàíàðòàé óóð á¿ðõýíý. ýíý íü õ¿í òýñýõèéí àðãàã¿é. ãýâ÷ æåìè ¿¿íèéã òýñýõ ¸ñòîé ãýæ ìýäýæ áàéëàà. ýíý õîòîîñ ÿâàõûí òóëä ò¿¿íä ìºíãº õýðýãòýé áàéâ. òýð “×è ìºíãºã¿é áîë àëìàñûí óóðõàéä î÷îîä òýñýõã¿é ø¿¿” ãýæ ººðºº ººðòºº äàõèí äàâòàí õýëäýã áàéëàà. òýíä î÷èõîîð àìüñãàëàõ òîîëîíäîî ìºíãº òºëºõ õýðýãòýé áîëíî ãýäãèéã ò¿¿íä õýí íýã íü ñàíóóëñàí áàéæýý.

¯ðãýëæëýë äàðààãèéí äóãààðò

á.Çàßà

Ìîíãîë Óëñûí õýìæýýíä ýíý çóí õýä õýäýí òîìîîõîí ãàë ò¿éìýð ãàð÷, Îíöãîé áàéäëûí àëáà õààã÷èä

ºäºð, øºíºã¿é àæèëëàñàí áèëýý. Õàðèí Îíöãîéãèéí àëáà õààã÷äûã äýìæèí îëîí

èðãýí ººðñäèéí ÷àäàõ á¿õíýýð òóñàëæ áóé. Õàðèí óðëàã ñî¸ëûí îääûã òºëººëºí

“Õóðä” õàìòëàã ÎÁÅÃ-ò çîðèóëàí õàíäèâûí òîãëîëòûã åñä¿ãýýð ñàðûí 2-íä çîõèîí

áàéãóóëàõààð áîëñîí þì. Òýãâýë òóñ òîãëîëòûí õýâëýëèéí áàãà õóðàë º÷èãäºð

“Ìîíãîë íüþñ” ìýäýýëëèéí òºâä áîëëîî. Ýíý ¿åýð “Õðóä” õàìòëàãèéí àõëàã÷

Ä.Ãàíáàÿðòàé öººí õîðîì ÿðèëöñàíàà õ¿ðãýå.

ä.ãàíáàßð: Ýíõ öàãèéí ýõ îðíû äóóäëàãàä õ¿í á¿ð íýãäýýñýé ãýæ õ¿ñ÷ áàéíà

-“Õóðä” õàìòëàã ðîê ïîïûí îääûí òºëººëºë áîëæ ýõ îðîíäîî òóñëàõ õàíäèâûí òîãëîëòûã ñàíàà÷èëëàà. Ýíýõ¿¿ òîãëîëòûã ÿàãààä çîõèîí áàéãóóëàõ áîëîâ?

-ýíý çóí “Õóðä” õàìòëàã îëîí ãàçðààð ÿâæ, ìîíãîë òóóðãàòíóóääàà óðàí á¿òýýëýý òîëèëóóëëàà. ýíý õóãàöààíä ýõ îðîíä ìèíü îíöãîé áàéäàëòàé õîëáîîòîé îñîë àâààð ãàðñàí òóõàé ìýäýýëëèéã õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð äàìæóóëæ áàéñàí. òýð äóíäàà ýõ äýëõèé, ýõ îðîí ìèíü øàòàæ áàéíà ãýäýã ìýäýýëëèéã ñîíñîîä ìàø èõ ñýòãýë ýìçýãëýñýí. ò¿¿íèé õàæóóãààð èðãýäèéí ç¿ãýýñ óðëàã, ñî¸ëûíõîí ýíý õ¿íä öàãò ÿàãààä äóó õîîëîéãîî õ¿ðãýõã¿é áàéíà âý ãýäýã ñàíàë ÷ ãàðñàí. ìàíàé õàìòëàãèéí ø¿òýí áèøðýã÷èä ôýéñá¿¿ê áîëîí óòñààð çàëãàæ, äóó õîîëîéãîî ºðãºº÷, óðëàã ñî¸ëûíõîí õààíà áàéíà âý, õ¿í á¿ð ë ñýòãýëýýñýý ººðò áàéãàà á¿õèé ë ç¿éëýýðýý òóñàëæ áàéíà ãýõ ìýò÷èëýí ñàíàëûã õýëñýí. òèéìýýñ ìàíàé õàìòëàãèéíõàí õîîðîíäîî ÿðèëöààä ÷àäàõ á¿õíýýðýý

òóñëàõààð øèéäñýí þì. áèäíèé ÷àäàõ ç¿éë ãýâýë äóó äóóëàõ. òèéìýýñ òîãëîëò õèéõýýð òºëºâëºñºí. ãýõäýý ãàíöõàí ìàíàé õàìòëàã ãýëòã¿é ðîê, ïîïûí á¿õ óðàí á¿òýýë÷èäòýéãýý õàìòðàõ íü ç¿éòýé õýìýýí øèéäýæ, óðàí á¿òýýë÷ íàéçóóä ðóóãàà çàëãàæ õýëñýí. òýä áèäíèé óðèàëãûã ìàø òààòàé õ¿ëýýí àâñàí. áèäíèé óðèàëãûã õ¿ëýýí àâ÷, õàíäèâûí òîãëîëòîä íýãäñýí óðàí á¿òýýë÷èääýý áàÿðëàëàà.

-Òóõàéí ¿åä ÎÁÅÃ-ûí óäèðäëàãóóä ñàíàëûã òàíü õýðõýí õ¿ëýýí àâ÷ áàéâ?

-áèä ÎáÅã-ûí óäèðäëàãóóäòàé óóëçàæ, ººðñäèéí ñàíàë áîäëîî õýëýõèéí òóëä íýëýýä ñààä áýðõøýýëèéã òóóëñàí. ßàãààä ãýâýë òóõàéí ¿åä ãàë ò¿éìýð, îñîë àâààð èõ ãàðñàíû óëìààñ ÎáÅã-ûí óäèðäëàãóóä îëîí ñàéõàí áààòàðëàã ýðñèéã äàãóóëàí ýõ îðíû àëü ÷ ç¿ãò ÿâæ áàéñàí. òèéì áîëîîä ÷ òýð ¿¿ öàã õóãàöàà èõ àëäñàí ë äàà. Õîîðîíäîî óóëçàõ ãýæ. íýëýýä õýä õîíîãèéí íààíà öààíà ÿðüæ áàéæ ÎáÅã-ûí óäèðäëàãóóäòàé óóëçñàí. òýð ¿åä áèäíèé ñàíàëûã ñîíñîîä íààøòàéãààð õ¿ëýýæ

àâñàí. áèä ýíý òîãëîëòûã ýíõ öàãèéí ýõ îðíû äóóäëàãà ãýæ òàéëáàðëàìààð áàéíà. Çààâàë ýõ îðîíä äàéí áîëîõîîð ë õ¿ì¿¿ñ àëáàí ¸ñîîð îðîëöäîã þì áèø. òèéì ç¿éë áàéæ áîëîõã¿é. ýíõ òàéâàí öàãèéí ýõ îðíû äóóäëàãà áèä á¿õíèé òîëãîé, àìüäðàëä òóëààä èðñýí áàéíà. Ñ¿¿ëèéí ¿åä ìàíàé óëñàä çàì òýýâðèéí îñëûí óëìààñ îëîí ñàéõàí çàëóóñ àìèà àëäàæ áàéíà. ªâëèéí öàãò óòààíäàà õîðääîã. æààõàí õýòð¿¿ëýýä õýë÷èõýä õî¸ð õ¿í õîîðîíäîî ìºðãºëäºõ íü øàõóó ë þì áîëäîã ø¿¿ äýý, ºâºë. Çóíû óëèðàëä ãàë ò¿éìýð íü äèéëäýõýý áîëü÷èõíî. ýíý á¿õíèéã õàðààä ñýòãýë èõ ýìçýãëýäýã. Ñàð ãàðóé õóãàöààíä òîãëîëòîî õîéøëóóëñíû ýöýñò ýíý ñàðûí 2-íä “áèä ýõ îðîíäîî õàéðòàé” òîãëîëòûã õèéíý. ýíý íàìàð áàéãààã¿é õàìãèéí øèëäýã òîãëîëò áîëíî ãýäãèéã õýëüå.

-Òîãëîëòûí òàëààð ìýäýýëýë ºãºõã¿é þó. Ìºí òàñàëáàð ÿìàð ¿íýòýé õóäàëäààëàãäàæ áàéíà âý?

-òîãëîëòîä ìààíü ðîê ïîïûíõíû ¿å ¿åèéí òºëººëë¿¿ä îðîëöîíî. òîãëîëòûí

òàëààðõè ìýäýýëýë õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð ãàð÷ áàéãàà ó÷ðààñ õ¿ì¿¿ñ ìýýäýëýëòýé áàéãàà áîëîâ óó. ýíý áîë ýíõ öàãèéí ýõ îðíû äóóäëàãà. Õ¿í á¿ð îðîëöîîðîé. òîãëîëò 10 ìÿíãàí òºãðºãèéí ¿íýòýé. òàíû òàñàëáàð õóäàëäàæ àâñàí 10 ìÿíãàí òºãðºã òàíû ýõ îðîíäîî îðóóëæ áàéãàà àñàð òîì õóâü íýìýð áîëíî. òèéìýýñ õ¿í á¿ðèéã õ¿ðýëöýí èðýýðýé, îðîëöîîðîé ãýæ óðèàëúÿ. Õýäèéãýýð òîãëîëò òºâ öýíãýëäýõ õ¿ðýýëýíä áîëîõ ÷ ãýñýí çàé òàëáàé íü òîäîðõîé õÿçãààðòàé, áàãòààìæòàé ó÷ðààñ ýðòõýí èðæ áàéðàà ýçëýýðýé. Õàìòäàà äóóëúÿ, õàìòäàà ýõ îðíûõîî òºëºº ç¿òãýå ãýæ õýëìýýð áàéíà. ìºí íýã ç¿éëèéã íýìýýä õýëýõýä, áèäíèé òîãëîëòûã õóâü õ¿í, àëáàí áàéãóóëëàãà, ñóðãóóëèóä, îþóòíóóä ìàø èõ äýìæèæ áàéãàà. ýíý óðèàëãûã äýìæñýíýýðýý ìàø èõ òîì äàâàëãààã ¿¿ñãýæ ýõýëíý. òèéìýýñ ýíý òîãëîëòûí áýëòãýë ÿìàð ÷ ñààäã¿é áàéíà. ìîíãîë Óëñ íýãäýõýýðýý ÿìàð õ¿÷òýé áàéäãèéí òîì èëðýë áîëîõ áîëîâ óó ãýæ áîäîæ áàéíà.

íºãººäºð


ÍÀÌÐÛÍ ÒÝÐÃ¯¯Í øÀÐ ÁÈ× ÑÀÐÛÍ ÅÑªÍ ÓËÀÀÍ ÌÝÍÃÝÒÝÉ ÕÀÐÀÃ×ÈÍ ÕÎÍÜ ªÄªÐ

¯ñ çàñóóëáàë:Ýä ìàë áàÿëàã òºãºëäºð áîëíî.

Íàðàí óðãàõ, øèíãýõ:06.03-19.47

ìàðãààø


òóõàéí ºäºð ãàõàé, òóóëàé æèëòíýý àëèâàà ¿éëèéã õèéõýä ýåðýã ñàéí áà ¿õýð, ëóó, õîíü, íîõîé æèëòíýý ñºðºã ìóó íºëººòýé òóë ýëäýâ ¿éëä õÿíàìãàé õàíäàæ, áèåý ýíõðèéë¿¿øòýé. ýë ºäºð íàéç íºõäèéã ò¿øèæ ýëäýâ ¿éëèéã ò¿ðãýí á¿òýýõ, á¿òýýë òóóðâèë ýõëýõ, áèçíåñ ýõëýõ, öàð èõòýé ¿éëèéã ýõëýõ, áÿñàëãàë õèéõ, äîîäñûã àñðàí ºãëºã, õàíäèâ ºðãºõ, õèøèã äàëëàãà äóóäóóëàõ, íàñàí á¿òýýë õèéëãýõ, ìàë õóäàëäàí àâàõ, ìàë ò¿ãýýõ, ñàõèë ñàíâààð àâàõ, õàíóóð, òººí¿¿ð õèéëãýõ, õèéìîðèéí äàðöàã õàòãàõàä ñàéí. ýðäýíèéã ãàäàãø ºãºõ, óóë îâîî òàõèõàä ìóó. ªäðèéí ñàéí öàã íü áàð, òóóëàé, ìîãîé, áè÷, íîõîé, ãàõàé áîëîé. Õîë ãàçàð ÿâààð îäîãñîä óðàãø ìºðºº ãàðãàâàë çîõèñòîé. áàëæèííÿìòàé ºäºð. ¯ñ øèíýýð ¿ðãýýëãýõ áóþó çàñóóëáàë ýä ìàëòàé áàÿëàã òºãñ áîëíî.

ªäºð +13 ßâàà ãóðàâ Øºíº +5 v í¿¿ðò ¯ÇÝË ÁÎÄÎË çàñãàà

Documents