T.C.MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

YG TESSLERNDE LETM HATLARIBAKIMI522EE0279

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereveretim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarakrencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renmemateryalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

iAIKLAMALAR ....................................................................................................................iiGR .......................................................................................................................................1RENME FAALYET-1 .....................................................................................................31. DREKLER, DONANIMLARI VE HATLARIN BAKIMI ................................................3

1.1. Bakmdan nce Alnacak Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri.........................................31.1.1. Bakm, .................................................................................................................. 3

1.2. Enerjinin Kesilme lemi.............................................................................................. 71.3. Direk ve Donanmlarnn Bakmnn Yaplmas ........................................................ 14

1.3.1. Direk Temellerinin Bakm ................................................................................151.3.2. Direklerin Bakm .............................................................................................. 171.3.3. Travers ve Konsollarn Kontrol .......................................................................231.3.4. Direkteki zolatrlerin Kontrol ........................................................................25

1.4. Hatlarn Bakmnn Yaplmas ................................................................................... 281.4.1. Havai Hat letkenlerinin Kontrol ve Bakm ...................................................... 281.4.2. Yer Alt Kablolar Kontrol ve Bakm................................................................ 351.4.3. Kablo Balklarnn Kontrol ve Bakm ............................................................. 36

1.5. Bakmdan Sonra Sistemi Devreye Alma lemi......................................................... 381.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ........................................................................391.7. Topraklamalar Ynetmelii ....................................................................................... 411.8. TEA Gvenlii Ynetmelii...............................................................................42UYGULAMA FAALYET.............................................................................................. 43LME VE DEERLENDRME.................................................................................... 46

RENME FAALYET-2 ...................................................................................................482. PANOLAR VE LM SSTEMLER BAKIMI............................................................ 48

2.1. Bakmdan nce Alnacak Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri.......................................482.2. Enerjinin Kesilme lemi............................................................................................ 492.3. Panolarn Bakmnn Yaplmas ................................................................................. 49

2.3.1. Panolarn Metal Ksmlarnn Bakm ................................................................ 502.3.2. AG lm Panosu Malzemeleri Bakm............................................................ 502.3.3. AG Datm Pano Malzemeleri Bakm ............................................................. 522.3.4. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Bakm ........................................................ 542.3.5. Modler Hcrelerin Bakm ...............................................................................57

2.4. lm Sistemlerinin Bakmnn Yaplmas ............................................................... 602.4.1. l Trafolarnn Bakm ................................................................................... 602.4.2. Elektrik Saya ve Balantlarnn Kontrol ve Bakm........................................622.4.3. l Aletlerinin ve Balantlarnn Kontrol ve Bakm .....................................632.4.3. Reaktif G Kontrol Rle ve Balantlarnn Kontrol ve Bakm...................... 64

2.5. Bakmdan Sonra Sistemi Devreye Alma lemi......................................................... 652.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ........................................................................652.7. Topraklamalar Ynetmelii ....................................................................................... 672.8. TEA Gvenlii Ynetmelii...............................................................................67UYGULAMA FAALYET.............................................................................................. 69LME VE DEERLENDRME.................................................................................... 72

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 74CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................75KAYNAKA......................................................................................................................... 76

NDEKLER

ii

AIKLAMALARKOD 522EE0279

ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK Yksek Gerilim Sistemleri

MODLN ADI YG Tesislerinde letim Hatlar Bakm

MODLN TANIMIYksek gerilim tesislerinde direkler ve donanmlar, enerjihatlar, panolarn ve lm sistemlerinin bakm ve onarmlarbecerilerinin kazandrld bir renme materyalidir.

SRE 40/24

N KOUL Bu modln n koulu yoktur.

YETERLK YG tesisleri direkler ve donanmlarnn, enerji hatlarnn,panolarn ve lm sistemlerinin bakmn yapmak

MODLN AMACI

Genel AmaBu modl ile gerekli ortam salandnda standartlara,artnamelere, Gvenlii Ynetmeliine, Kuvvetli AkmTesisleri Ynetmeliine, Topraklamalar Ynetmeliineuygun ve hatasz olarak direkler ve donanmlar, enerji hatlarile panolar ve lm sistemlerinin bakmn yapabileceksiniz.Amalar

1. Direkler ve donanmlar, enerji hatlarnn bakmnhatasz olarak yapabileceksiniz.

2. Panolarn ve lm sistemlerinin bakmn hatasz olarakyapabileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Ortam: gvenlii tedbirleri alnm snf, atlye, laboratuvar, trafomerkezleri, ktphane, bilgi teknolojileri ortam (internet) vb.kendi kendinize veya grupla alabileceiniz tm ortamlarDonanm:Direkler, hat iletken ve kablolar, izolatrler, panolar, ltrafolar, l aletleri, sayalar, bakm ara gereleri, emniyetve gvenlik malzemeleri

LME VEDEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonraverilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi vebecerileri lerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1GRSevgili renci,

Gnmz teknolojisi srekli kendisini yenilemektedir. Yksek gerilim tesislerininbakmn yapabilmek, iletmeyi her zaman alr durumda tutabilmek, elektrik enerjisinin eniyi koullarda ve en az kaypla tketiciye ulamasn salamak, kaliteli ve kesintisiz birelektrik enerjisi temin etmek asl hedefimiz olmaldr.

Elektrikli cihazlarn yalanmalar veya eskimeye balamalar, zaman iindenormaldir. Cihazlar almaya baladklar gnden itibaren yalanmaya veya eskimeyebalar. Bakmlar yaplmad takdirde bu seyir hzlanr ve arza ile sonulanr ancakarzalarn sayca azaltlmas ve hasarlarn kltlmesi mmkndr. Yalanma, aryklenme, zor artlarn sk sk tekrarlanmas, kt evre koullar gibi nedenlerle daha dahzlanabilir. Koruyucu elektrik bakm (KEB) bu faktrleri tespit ederek her birini gerekzaman gerekse nem bakmndan lmlendirir.

Yalanmann yannda, cihaz arzalarnda baka nedenler de bulunabilir. Koruyucuelektrik bakm (KEB) bu nedenleri tespit ederek dzeltir. Bunlar arasnda yk deiiklikleri,sistem deiiklikleri, voltaj deimeleri, hatal cihaz seimleri, hatal montaj ve hatal ayardeerleri bulunur.

Bu modlde direkler ve donanmlar ile panolar ve lm sistemlerinin bakm veonarmlarn yapabilmek iin gerekli bilgi, beceri ve deneyimleri kazanacaksnz.

GR

2

3RENME FAALYET-1

Direkler ve donanmlar, enerji hatlarnn bakmn hatasz olarak yapabileceksiniz.

Direkler ve donanmlar ile enerji hatlar hakknda kitaplardan, internetten,

kataloglardan vb. kaynaklardan bilgi toplaynz.

En yakn TEDAa giderek blgenizde bulunan enerji hatlarnn kontrol ve

bakm ilemleri hakknda bilgi alnz.

Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, Topraklamalar Ynetmelii ve TEA

Gvenlii Ynetmeliklerini inceleyiniz.

Topladnz bilgi ve dokmanlar rapor hline getiriniz. Hazrladnz raporu

arkadalarnzla paylap tartnz.

1. DREKLER, DONANIMLARI VEHATLARIN BAKIMI

1.1. Bakmdan nce Alnacak Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri

1.1.1. Bakm,

Bir iletmedeki kurulu dzenin almasn aralksz olarak srdrebilmesi iin yaplanilemlerdir. Bakm yntemleri, plansz ve planl bakm olarak iki ana grupta toplanr.

Plansz bakm: Bir iletmede ancak arza ktka bakm ve onarm yaplr. Bunedenle onarm srasnda retim kayb fazla olur. Bu yntemde ortaya kanarzalar zamanla dier cihaz ya da aralara da zarar verebilir. Gnmzdekullanlmayan bir yntemdir. Plansz bakmn sahip olduu dezavantajlarnedeniyle planl bakm yntemlerinin kullanmn zorunlu bir hle gelmitir.

Planl bakm: Periyodik bakm, kestirimci bakm, proaktif (nleyici) bakmolmak zere grupta incelenir.

ARATIRMA

AMA

RENME FAALYET-1

4 Periyodik bakm (koruyucu bakm): Bu bakm ynteminde ncedenbelirlenen bir zaman periyodunda cihazlarn bakm ve onarmlaryaplmaktadr. Dzenli olarak YG tesis zerindeki btn donanmlargzden geirilmekte ve tespit edilen arzalar giderilmektedir. Buyntemde arzann kmas beklenmez. Sisteme daha nceden periyodikolarak yaplan bakm neticesinde olas arzalarn nne geilir. Sisteminne zaman bakma alnaca, bu sistemi kuran firmann verecei bilgilerdorultusunda nceden planlanr. Bylelikle arza kma ihtimali byklde azalr.

Tesis bakm en iyi ekilde planl bakm program ile gerekletirilir. Byle birprogram gnlk, haftalk, aylk, aylk, alt aylk ve yllk kontrol izelgelerinden oluur.Bu izelgeler, tesis mhendisi tarafndan hazrlanr ve muhafaza edilir. Ancak bakm bakmteknisyenleri yapar.

Kestirimci bakm (uyarc bakm): En yksek verimi almak vebakmdan kaynaklanan retim kayplarn en aza indirmek iin kullanlanyntemdir. Bu uygulamada bakm maliyetlerinde ok nemli azalmalarsalanmtr. Bu bakmdaki ama, sistemdeki cihazlar durdurmadandurumlar hakknda veriler almak ve bu verilerin zaman ierisindekideiimini incelemektir. Kestirimci bakmda, tesisteki cihazlar bellinoktalardan izlemeye alnr. Bunun iin bir takm lm cihazlarkullanlr. Belli bir zaman aralnda alnan lm sonulardeerlendirilir. Bu lmler sonucu sistemde oluabilecek arzalarnceden tespit edilerek gerekli ilemler yaplr. Kestirimci bakmuygulama basamaklar unlardr:o lm: Ama arza kmadan arzann nne gemektir. Bu

sebeple analiz ve lme ileminin yaplaca kritik noktalarbelirlenir. Gerekli lmler yaplr.

o Onarm: Tespit edilen arza, iletme programna bal olarakdeerlendirilir ve onarm programa alnr.

o Analiz: lm sonular analiz edilir. Arzann neredenkaynaklanmakta olduu incelenir.

Proaktif bakm (nleyici bakm): Son yllarda kullanlmaya balayanyeni bir bakm yntemidir. Proaktif bakmda ama YG tesisinde cihazarzalarn ortaya karmak deil balangta arzann ortaya kmasnnlemektir. Burada tasarmda, yalama sistemlerinde ve iletmeartlarnda yaplacak deiiklikler ile arza sebepleri ortadan kaldrlabilir.

gvenlii donanm iin emniyet kemeri, yaltkan mifer (baret), topraklamadonanm, hat tfei, gerilim kontrol stankas, izole eldiven, el feneri, YG sigorta pensi,alma alan uyar levha ve eritleri, ayakak, lenteleme halat takm veya antalar,merdiven, gvenlikli bot, ilk yardm antas ara ve gereleri hazr bulundurulmaldr. (Resim 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5)

5Resim 1.1: gvenlii ara gereleri

Resim 1.2: Bel tipi ve parat tipi emniyet kemeri

6R

Resim 1.3: Baret ve emniyet kemeri kullanlmas

Resim 1.4: Ayakak ve aa direkte kullanlmas

Resim 1.5: Gvenlikli elik burunlu bot

7Gerilim altnda yaplan almalar, i gvenlii alma izni gerektiren almalardr.Bu almalarda i gvenlii grevlisi bizzat alma alannda bulunur. alanlar gzetlenirve uyarlr. lgili tesis zerinde almaya balamadan nce gerekli kesme manevralaryaplarak tesis ksmlar gerilim d braklr. plak iletkenler ve gerilim altndakikorunmam paralar yaknnda alrken ynetmelikte kabul edilen emniyet mesafeleri gznnde bulundurulacak ve kullanlan aletler uygun ekilde yaltkan madde ile izole edilmiolacaktr.

alma yeri levhalar, bayraklar, flamalar, kordonlar ve benzeri iaretlerlesnrlandrlacaktr.

Resim 1.6: gvenlii uyar levhalar

1.2. Enerjinin Kesilme lemi

Yksek- orta ve alak gerilim tesislerinde her trl almalar enerji kesildikten sonrayaplmaldr. Kesinlikle enerji altnda allmamaldr. almalar aadaki ilem srasnagre yaplacaktr:

emri formuna gre bir tesis zerinde almaya balamadan nce gereklikesme manevralar yaplarak ilgili tesis gerilim d braklr. Bu amala tesisigerilim altna alan veya almas muhtemel olan her gerilimde nce kesiciler,sonra ayrclar ve AG termik manyetik alterler alr. Kesiciler alt sahalarndave modler hcrelerde olabilir. Ayrclar direk zerinde haric tipte, altsahalarnda ve modler hcrelerde kullanlr. Alak gerilim alterleri olarakkk akmlar iin pako alter, dier akmlar iin termik manyetik alterler vesigortal yk alterleri kullanlabilir. zengili alterler eski tesislerdekullanlmaktadr, yeni tesislerde kullanlmamaktadr (Resim 1.8).

Bu cihazlarn her faznn ak olduu gzle kontrol edilir. Kesici, ayrc vealterler ak durumda kilitlenir. Kilit yok ise ayn grevi grecek bir tertibatveya ilem uygulanr.

8 Tesiste ve hatta gerilim olup olmad kontrol edildikten sonra yaplacakilemler ekip efinin kontrolnde i yeri zel talimatna gre yrtlr.Tesisin gvenlik altna alnmas amac ile kesme cihazlarnn kumanda tertibatzerine KAZ ve HBAR levhalar konulur (Resim 1.6, 1.7).

Gerilim olmad tespit edildikten sonra alma yerinin mmkn olduu kadaryaknnda ve alma yerini besleyebilecek btn kollar zerinde topraklamaayrclar kapatlarak topraklama ve ksa devre ilemleri yaplr.

alma yeri levha, bayrak, flama, kordon ve benzeri iaretlerle snrlandrlr.

Resim 1.7: Bakm onarm alma uyar levhalar

zengili alterler yeni tesislerde kullanlmamaktadr. lm panosu direk tipi trafolutesislerde kullanlr.

Resim 1.8: zengili ve lm panosunda termik manyetik alter

9Termik manyetik alterler, ksa devre ve ar akmlarda ayarlanan deerlerinzerindeki akmlarda devreyi otomatik olarak kesmektedir. Resim 1.9da AG datmpanosunda bulunan ana ve tali datm termik manyetik alterleri (devre kesici)grlmektedir.

Resim 1.9: AG datm panosunda bulunan termik manyetik alterler

10

Resim 1.10da modler hcrede yk ayrcs devrededir (yuvarlan iinde dz izgi),topraklama ayrcs devre ddr (yuvarlan iinde apraz izgi).

Resim 1.10: OG modler hcrede yk ve topraklama ayrcs kumandas

Resim 1.11: OG modler hcrede bulunan ayrc altrma talimat

11

Resim 1.12: OG modler hcre yk ayrcs kumandas

12

Resim 1.13: Yk ayrcs ve toprak ayrcs kontaklar

Resim 1.14: OG modler hcrede kesici kumandas

13

Yeni bina tipi trafolu OG tesislerinde modler hcreler kullanlmaktadr. Eskitesislerde ak tip hcreler hl kullanlmaktadr.

Resim 1.15: Eski tip ak sistem hcrelerde kesici ve ayrc kumandas

Resim 1.16: Yksek gerilim kontrol

14

1.3. Direk ve Donanmlarnn Bakmnn Yaplmas

Direklerde genelde trafo, izolatr, parafudr, ayrc, travers, konsol gibi donanmlarbulunur.

Resim 1.17a: Direk ve donanmlar

15

1.3.1. Direk Temellerinin Bakm

Direk olarak demir-sac, aa ve beton direkler kullanlmaktadr. OGde ( orta gerilim)genellikle beton direkler, YGde (yksek gerilim) genellikle demir direklerkullanlmaktadr.

Demir direk temeli: Demir direin kaplad alann evre temizlii yaplr.Temel, genel olarak betonlanm durumdadr. Temel betonunun atlama veyabozulma kontrol yaplr. Bozulan ksmlar su, kum, akl ve imento karlaraksalamlatrlr. Dier lkelerde galvanizli alminyum, elik direkler yksekgerilimde kullanlmaktadr.

Resim 1.17b: Demir direk temelleri

16

Beton direk temeli: Beton direin kaplad alann evre temizlii yaplr.Temel betonunun atlak ve bozulma kontrol yaplr. Bozulan ksmlar su, kum,akl ve imento karlarak salamlatrlr.

Resim 1.18: Beton direk temeli

Aa direk temeli: Aa direin oturduu kaidenin dey durumu kontroledilir. Direk temelinin evre temizlii yaplr. Aa direin temelindekisktrma talar bir miktar alnarak temel etraf alr. Aacn salamlkdurumu gzle ve elle yaplr. lalama ve ayrca katranlama ilemi yaplr.Direin dey duruu salandktan sonra direk temeli tekrar toprak ve talarlasktrlr. Trkiyede orta gerilimde artk kullanlmasa da eski tesislerdekullanlr. Dier lkelerde hl kullanlmaktadr.

Resim 1.19: Aa direk temeli

17

1.3.2. Direklerin Bakm

Direklerde bakm periyodik yaplmazsa demir direkler paslanma yapmaktadr. Demirdirekler yerine galvanizli veya alminyum- elik sac direkler tercih edilebilir. Betondireklerin betonlar korozyona urayabilir, aa direkler rme yapmaktadr.

Demir direklerin bakm: Demir direin beton ierisindeki dip ksmlar kontrol edilir. Temellerde

kme olup olmad kontrol edilir. Demir direi oluturan paralarn balant noktalar, kflenme, rme

durumlar kontrol edilir. ryen paralar kaynakl ise yeni parakaynatlr veya cvatal sistem ise ilgili para sklerek yerine yenisimonte edilir. Pasl yerler temizlenmeli ve boyanmaldr. Gzle grnentm cvatalar 2-5 yl ierisinde elden geirilir, cvatalar sklr. (Resim1.22, 1.23).

Korkuluk, lm tehlikesi levha kontrolleri, direk numaras kontrolleriyaplr.

Topraklama eritlerinin irtibatlar kontrol edilir. Kazayla veya baka birsebeple kopmu ise bakr erit yenilenir.

Resim 1.20: Alminyum-elik-galvaniz YG direi

18

Resim 1.21: Bakmsz demir direkler (sarmak kaplanm ve paslanm direkler)

Resim 1.22: Ara balant konsol cvatalar eksilmi demir direk

19

Resim 1.23: Ara balantlar cvata ile montajl demir direk

Genellikle bakm gerektirmeyen galvaniz direkler tercih edilmelidir.

Resim 1.24: Demir direin galvanizle kaplanmas

20

Beton direklerin bakm: Beton direin sertlik kontrol yaplr. Temellerde kme, direkte yan

yatma olup olmad kontrol edilir. Oluan klcal atlaklarn byklne baklr, iindeki demir paslanabilir.

Bozulan ksmlar su, kum, akl ve imento karlarak salamlatrlmayaallr (Resim 1.25, 1.26).

Topraklama eridinin irtibat ve direk numaras kontrol edilir. Eer direkkullanlmaz duruma gelmi ise ilgililere bilgi verilerek yerine yenisidikilir.

Resim 1.25: Beton direin korozyona uramas

Beton direklerin atlama ve krlmasnda gvenlik iin yenisi ile deitirilmelidir.

Resim 1.26: Beton direin krlmas

21

Aa direklerin bakm: Aa direin oturduu kaidenin dikey durumu, rme, yan yatma ve

krlma durumu kontrol edilir. Lenteleri (dayanak) kontrol edilir. Direktemelinin evre temizlii yaplr.

Aa direin temelindeki sktrma talar bir miktar alnarak temel etrafalr. Aa direk temeline beton dklmemelidir. Aacn salamlkdurumu gzle ve elle kontrol edilir. lalama ve ayrca katranlama ilemiyaplr. Daha sonra direin dey duruu salandktan sonra direk temelitekrar toprak ve talarla sktrlr. Eer direk kullanlmaz duruma gelmiise ilgililere bilgi verilerek yerine yenisi dikilir (Resim 1.30).

Resim 1.27: Aa direin rmesi

Resim 1.28: Aa direin ve hattn zarar grmesi

22

Resim 1.29: Aa direkte bakm onarm yaplmas

Resim 1.30: Aa direk temeli, lente ve direk bakm yaplmas

23

1.3.3. Travers ve Konsollarn Kontrol

Travers ve konsollar diree tutturan balant aparatlar gzden geirilir. Beton traversve konsollarda geveyen cvatalarn somunlar sktrlr. Krlan veya zelliini kaybedenbeton travers ve konsollar yenisi ile deitirilir (Resim 1.31, 1.32, 1.33).

Resim 1.31: Beton traversler

24

Resim 1.32: Aa ve demir traversler

Demir travers ve konsollar demir veya aa diree balayan balant aparatlargzden geirilir. Demir travers ve konsollarda geveyen cvatalarn somunlar sktrlr.ryen veya zelliini kaybeden demir traversler ve konsollar yenisi ile deitirilir.

Resim 1.33: Demir travers ve demir konsollar

25

1.3.4. Direkteki zolatrlerin Kontrol

Aa, demir veya beton direklerde travers ve konsollarn zerine tutturulmu bulunanizolatrler grev yaptklar duruma, bulunduu ortamn atmosferik artlarna ve tadklariletken hattn arlna gre zamanla alma yeterliliklerini kaybeder. Bu durumda izolatr,tad hattan topraa kaak yapabilir.

Resim 1.34: Direkte bulunan izolatrler

zolatrlere d etkilere nem, srtnme, andrma gibi pek ok nedeni dhil edebiliriz.Ancak bunlar iinde en nemlileri deniz kenarna yakn tesislerde izolatrlerin zerinin tuzlakaplanmas; sanayi blgelerinde is, kurum, kimyasal maddeler ve tozla kaplanmas; imentofabrikalarna yakn blgelerde ise imento tozu ile kaplanmasdr.

zolatrde gzle yaplan kontrolde ar kararma, patlama, atlama veya krlma gibifiziki sonular tespit edildiinde izolatrler yenisi ile deitirilir. zolatrler, en az besenede bir izolatr kontrol cihaz (meger) ile kontrol edilmelidir.

26

Resim 1.35: Direkte bulunan krk izolatrler

zolatrlerin zerinde zamanla birikintiler oluur, bunlar ksa devrelere sebebiyetverebilir. Bu birikintiler temizlenmelidir.

Resim 1.36: zolatrlerin zerindeki birikintilerin ilal su ile temizlenmesi

27

Resim 1.37: solometro cihaz ile hatal, arzal izolatrlerin tespit edilmesi

solometro cihaz, enerjili datm ve iletim sistemlerindeki izolatrlerden hatal olanhat alan kiiye hzl ve kolay bir ekilde tespit eden cihazdr.

alma prensibi test altndaki izolatr diskteki potansiyel farkn lmne dayanr.Yksek empedansl bir galvonometre bu potansiyel fark gsterir ve ayn sistemdeki dierizolatr disklerle karlatrlmasn salar. Bylece hatal izolatr diskteki okunan deerdierlerinden fark edilir derecede dk kacaktr.

solometro; pin izolatr, tek izolatr, ok paral pin tipi izolatrler ve disc izolatrlerideerlendirmek iin kullanlabilir. Fiberglas kutuplar ve deiik pozisyonlara kolaycaayarlanabilir problar her boyuttaki izolatrn testine imkn salar. Ayrca daha iyi

28

grnml bir ada ayarlamay salar. solometro hassasiyetinin ayarlanmas iin 3pozisyonlu switch zelliine sahiptir.

Bylece daha uygun prob yn elde edilir. Kalibrasyon cihaz isolometronunkullanlmad uzun sreli durumlarda cihazn kullanm ncesinde kontrol edilmesi iintasarlanmtr. Kalibrasyon cihaz isolometro cihazna dijital bir sinyal gnderir.Galvonometrenin okuduu deer kalibrasyon cihaznn ekranndaki deerle karlatrlr.

Resim 1.38: Termal kamera ile izolatr balant geveklii

Gnmzde termal kameralar ile hatal ve gevek balantlar tespit edilebilmektedir(Resim 1.38).

1.4. Hatlarn Bakmnn Yaplmas

1.4.1. Havai Hat letkenlerinin Kontrol ve Bakm

lgili mteri gurubuna haber verilerek tesis gerilimsiz brakldktan sonra enerji iletimhattnn bakm yaplr. Enerji iletim hatt gzergh tamamen gezilerek gzle kontrol edilir(Eklerin kontrolnde drbn kullanlabilir.).

Resim 1.39: YG hat gerilim kontrol aleti

29

Bu kontrolde iletim hattnn kaplad alann uygunluu, iletkenlerin aalara vebinalara yaknl, iletim hattndaki ek noktalarnn yerleri, klemenslerin durumu, iletkenlerinizolatrlere balants, camper balantlar kontrol edilir. Alak ve orta gerilim ebekelerindeiletkenlere yaklaan aa dallar iletkenlerden 3 m itibaren temizlenir.

Resim 1.40: Enerji nakil hatlarna zarar veren aalarn kesilmesi

Resim 1.41: Camper (gevek irtibat) kontrol

30

Koruma (topraklama) iletkeni, 60 kV ve zerindeki enerji iletim hatlarnda ve altsahalarnda kullanlr. Yldrm younluunun fazla olduu yerler hari 36 kVa kadar olanhava hatlarnda toprak (koruma) iletkeni kullanlmayabilir (Elektrik Kuvvetli Akm TesisleriYnetmelii). Koruma iletkeni direk tipine bal olarak tek veya ift olarak kullanlabilir.Her direkte (veya birka direkte bir) topraklanmaldr. Direin en stnden ekilir (ekil1.1).

ekil 1.1: Koruma (topraklama) iletkeni

Resim 1.42: Havai hatlarda gvenli ve emniyetli ekilde allmas

31

Resim 1.43: Havai hatlar iin gvenlikli alma arac

Resim 1.44: Hatal ve tehlikeli olarak enerji kesilmeden allmasnda oluan ksa devre ve ark

1.4.1.1. Havai Hat letken ve Ek Paralarna Sar Macun Srme (OksitTemizleyici)

Tesis gerilimsiz brakldktan sonra enerji iletim hattndaki ek yerleri tamamen eldengeirilir. Tm ek yerlerine ve klemenslere oksit nlemekte kullanlan sar macun srlr.

1.4.1.2. Ek ve Balant Kontrol

Tesis gerilimsiz brakldktan sonra enerji iletim hattndaki ek yerleri tamamen eldengeirilir. Ek eitleri iin Havai Enerji Hatlar modlne baknz. Klemens ile yaplan ekyerlerinin vidalar sktrlr. atlak veya krk klemensler yenisi ile deitirilir.

32

Resim 1.45: Havai hat iletken klemensleri ve ek yaplmas

Resim 1.46: Spacer (ara balant) ve izolatr balants

33Resim 1.47: Havai hat iletkeninde olumu kopmalar ve kopmalarn giderilmesi

34

Havai hatlarda allrken mutlaka enerji kesilmeli ve enerjisi kesilen hattopraklanmaldr nk hattn zerinde artk enerji kalabilir.

Resim 1.48: Havai hattn topraklanmas

Resim 1.49: Hatal, kt havai hatlar

35

Kular enerji nakil hatlarna ok zarar vermektedir.

Resim 1.50: Kularn direkler ve havai hatlardaki yuvalar

1.4.2. Yer Alt Kablolar Kontrol ve Bakm

Yer alt kablolar birden fazla damardan meydana gelmi, her damar gerilime kar vebirbirlerine kar yaltlmtr. Bunlar, d tesirlere kar PVC izoleli veya elik zrhl olarakretilmi, elektrik enerjisini ileten enerji kablolardr. Yaltkan malzemesinden dolay toprakaltnda kullanlabilir. Kabloya gelen herhangi bir mekanik darbe esnasnda ebekeye balalter veya sigorta devreyi korur.

Yer alt kablosunun dendii gzergh, elektrik ebeke projesinin yardm ile takipedilerek gzergh zerinde yaplan ilave tesislerin yeri, kimyasal ve mekanik etkenlerindurumu belirlenir.

Yer alt kablosu yap girilerinde ve direk klarnda galvanizli boru ierisine alnmolmaldr. Yap girilerinde ve direk klarndaki kablonun izole durumlar gzle kontroledilmelidir. Ayrca meger l aleti ile kablo damarlarnn yaltkanlk kontrol de yaplabilir.Bunun iin kontrol yaplacak kablo her iki taraftan iletme d braklmaldr.

Yer alt kablolarnda arzal yerin tespit edilmesi, kablolarda arzalar ok eitliolduundan ou zaman arza trnn belirlenmesi zordur. Teknolojinin geliimi ile birlikteyeraltndaki kablo arzalarn, hat gzerghnda dolamak sureti ile arzay tespit etmekmmkndr. Sistemin eki olan Pearson cihaz (P) ile kablo klf arzalarnn noktasal tespiti,adm voltajnn llmesiyle mmkn olmaktadr. ekil 1.2de arza yeri tespitinin naslyapld grlmektedir.

36

ekil 1.2: Yer alt kablo arza tespiti

Resim 1.51: Yer alt kablo ek yaplmas

1.4.3. Kablo Balklarnn Kontrol ve Bakm

Yer alt kablosunun direk klarnda enerji iletim hattna balants srasnda ekyerlerinin atmosferik etkilerden korumas ve yaltmnn salanmas amac ile kablobalklar kullanlr. Kablo balklar zamanla izole zelliini yitirmi olabilir. Gz ileyaplan kontrolde baln yenilenmesi gerekiyorsa huni, protolin, silikon kauuk, sbzdrme, prmz ara gereleriyle kablo bal yenilenir (Resim 1.52). Kablo balyenileme ilemi, tesis gerilim altnda olmadnda yaplr.

37

Resim 1.52a: Kablo bal taklmas

Resim 1.52b: Kablo bal taklmas

38

Resim 1.52c: Kablo bal taklmas

1.5. Bakmdan Sonra Sistemi Devreye Alma lemi

Tesiste veya alma yerinde konmu olan levha, bayrak, flama, kordon vebenzeri iaretler ve gvenlik tedbirleri kaldrlr.

Btn kollar zerindeki ksa devre ve topraklama ayrclar alr, kontaklarnald gzle kontrol edilir.

Tesisi gerilim altna almak iin nce ayrclar ve termik manyetik alterlerkapatlr. Kontaklarn kapand gzle kontrol edilir.

Sonra kesiciler kapatlr. Ayrc ve kesici zerine aslm olan ikaz levhalar kaldrlr. alma yapan ekibe enerjinin verildii bildirilir. Bylece bakm sonras sistem

devreye alnm olur.

39

1.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Genel Tanmlar:

Elektrik kuvvetli akm tesisleri: nsanlar, dier canllar ve eyalar iinbaz durumlarda (yaklama, dokunma vb.) tehlikeli olabilecek ve elektrikenerjisinin retilmesini, zelliinin deitirilmesini, biriktirilmesini,iletilmesini, datlmas ve mekanik enerjiye, a, kimyasal enerjiye vb.enerjilere dntrlerek kullanlmasn salayan tesislerdir.

Alak gerilim: Etkin deeri 1000 volt ya da 1000 voltun altnda olanfazlar aras gerilimdir.

Yksek gerilim: Etkin deeri 1000 voltun stnde olan fazlar arasgerilimdir.

Tehlikeli gerilim: Etkin deeri, alak gerilimde 50 voltun stnde olan,yksek gerilimde hata sresine bal olarak deien gerilimdir.

letme eleman: Elektrik enerji tesislerini oluturan generatr, motor,kesici, ayrc, anahtarlama (balama) hcresi vb. cihazlardr.

letim ebekesi: Yerel koullar nedeniyle belli yerlerde retilebilen ve aebeke ile en st dzeyde toplanan enerjiyi tketicinin yaknna iletenkablo ve/veya hava hatt ebekeleridir.

Datm ebekesi: letilerek tketilecek blgeye tanm olan enerjiyi,tketiciye kadar gtren ebekedir.

Hava hatlarna ilikin tanmlar:

Hava hatt: Kuvvetli akm iletimini salayan mesnet noktalar, direkler vebunlarn temelleri, yer stnde ekilmi iletkenler, iletken donanmlar,izolatrler, izolatr balant elemanlar ve topraklamalardan oluantesisin tmdr.

letkenler: Gerilim altnda olup olmamasna bal olmakszn bir havahattnn mesnet noktalar arasndaki plak ya da yaltlm rgl ya datek tellerdir.

Yaltlm hava hatt kablolar: Yaltlm hava hatt kablolar, yaltlmfaz iletkenleri ile yaltlm ya da yaltlmam ntr iletkeni birbirine ya datayc bir tele bklerek sarlm tek telli, sktrlarak yuvarlatlm oktelli ya da rgl iletkenlerden oluan kablolardr.

Demet iletkenler: Bir faz iletkeni yerine, iki ya da daha ok iletkenkullanlan ve iletkenler arasnda hat boyunca yaklak olarak ayn uzaklkbulunan dzendir.

Salg (sehim): letken ile iletkenin iki ask noktasn birletiren doruarasndaki en byk dey uzaklktr.

letken donanm: letkenle dorudan doruya temasta olan veiletkenlerin balanmas, gerilmesi ve tanmasna yarayan paralardr.

40

zolatr balant elemanlar: zolatrleri mesnet noktalarna ve iletkendonanmlarna, izolatr elemanlarn birbirine balamaya yarayanparalardr.

letken ekleri:

ki direk arasnda eklerden olabildiince kanlmaldr. Artk tellereklenerek kullanlamaz. Zorunlu durumlarda iki direk arasnda her iletkeniin ancak bir ek yaplabilir.

Lehim ve kaynakla ek yaplmamaldr. Ekler iyi bir iletkenlik ve sreklibir salamlk salamaldr. Alminyum iletkenler rlerek ek yaplamaz.

ekmeye zorlanan iletken ekleri, en byk ekme kuvvetinin 2,5 kat ileiletken kopma kuvvetinin % 90'nndan kk olanna dayanmaldr. Ekmalzemeleri ilgili standartlara uygun olmaldr.

Hat iletkenlerinin kollara ayrlmas:

Hat iletkenlerinden bir kol ayrldnda, balant noktasna koldan dolaynemli lde bir ekme kuvveti gelmemeli ve balant yeri iletkenlerindayanmn nemli lde zayflatmamaldr.

Ana hat ve kol iletkenlerinin gerelerinin farkl olmas durumunda, ekyerinde korozyona engel olmak iin gerekli nlemler alnmaldr.

letken ba:

Ba, iletkenin izolatr zerindeki durumunu srekli olarak koruyacak veaadaki varsaymlara gre yaplacaktr:

Tayc ba: Ba, iletken ile iletkene gelen rzgr ykn ya da buzykn tamaldr.

Durdurucu ve nihayet balar: Ba, iletken kopma yknn % 90' ileiletkenin en byk ekme kuvvetinin 2,5 katndan en kk olanna eitbir kuvvetle yklenmelidir.

letken donanm:

letken donanmlarndan da akm geeceinden, bu donanmlarda izinverilecek en byk srekli akmda, iletkeninden daha yksek scaklkolumamal ve olas ksa devre zorlanmalarna da dayanmaldr.

letkenlerin mesnet izolatrlerine balanmasna yarayan donanmlar, dykleri tayabilecek biimde boyutlandrlmaldr. Bunlar ayrcailetkenleri, iletmedeki bileke ekme kuvvetlerine kar gvenilirbiimde tutmaldr.

Hava hatlarnn ke direklerindeki traversler bileke kuvvetdorultusunda olmaldr.

41

letkenlerin zincir izolatrlere irtibatlanmasna yarayan ve ekmeyezorlanan gergi klemensleri, en byk iletken ekme kuvvetinin 2,5 katile iletken kopma kuvvetinin % 90 'ndan, kk olanna dayanmaldr.

Zincir izolatrlerde kullanlan tayc klemensler, kopma kuvvetleribakmndan d ykleri en az 2,5 emniyet kat says ile karlayabilecekbiimde boyutlandrlmaldr. Bu klemensler ayrca iletkenlerin bilekeekme kuvvetlerini gvenle tamaldr.

elik temper ya da elik dkmden yaplm iletken donanmlarpaslanmaya kar korunmu tipten olmaldr.

1.7. Topraklamalar Ynetmelii Topraklamalar ve endirekt temasa kar dier koruma yntemleri:

Elektrik kuvvetli akm tesislerinin topraklanmasnda Elektrik TesislerindeTopraklamalar Ynetmelii hkmleri uygulanr.

Endirekt temasa kar ebeke tiplerine gre uygulanabilecek dier koruma yntemlerive ebeke tip snflamalar iin Elektrik Tesisleri Ynetmelii'nde belirtilen ilgilihkmler de gz nne alnr.

Ar gerilimlerin olumasn nlemek veya ar gerilimleri zayflatmak iinalnacak nlemler: ar gerilimlerde: Toprak temas sonucunda oluacak ar gerilimlere

kar alnacak nlemler: 3 amperden kk kapasitif toprak temasakmlarnda ark, zel bir nlem alnmadan kendi kendine sner. Topraktemas akmnn daha byk deerlerinde ebekenin yldz noktas aadabelirtildii gibi topraklanmaldr.

Sndrme bobini zerinden topraklama: Uygun deerli bir reaktansbobini ile temas noktasndaki akmn kalc akm deerine dmesi vearkn snmesi salanmaldr. Geni ebekelerde kalc akm, arknsnmeyecei kadar bykse ebekeyi blerek snme salanmaldr.

Dirensiz ya da kk bir omik ya da reaktif diren zerindentopraklama: Bu durumda ark otomatik tekrar kapama ile sndrlebilir.Bu yntem hava hatlarnda kullanlr. Kablolu ebekelerde tekrar kapamarlesi kullanlmaz ve tekrar kapama yaplmamaldr.

Hava koullarnn etkisiyle oluan d ar gerilimlerde, ar gerilimlerinolumasn nleyen ya da bunlar snrlayan yapmsal nlemler

Hatlar ve transformatr merkezleri iin yer seiminde hava koullar iyi olan veyldrm tehlikesi az olan yerler seilmelidir. Hatlar, geecekleri yerin doal koruyucuzelliklerinden yararlanabilmek iin olabildiince yama ve vadi gibi yerlerdengeirilmelidir.

Hava hatlarnn iletkenleri, gerekli durumlarda zerlerindeki yeter saydaki toprakiletkenleri ile korunmal ve iletme akm devresindeki elemanlara yldrm dmesininlemek iin gerekli nlemler alnmaldr.

42

1.8. TEA Gvenlii Ynetmelii

Kuvvetli akm tesislerinin gvenlii

Kuvvetli akm tesisleri her trl iletme durumunda, cana ve mala herhangi bir zararvermeyecek ve tehlike oluturmayacak bir biimde yaplmaldr. Herhangi bir kimsenindikkatsizlikle de olsa yaklaabilecei uzaklktaki kuvvetli akm tesislerinin gerilim altndakiblmlerine (aktif blmler) dokunulmas olanaksz olmaldr ve aada Tablo 1.1debelirtilen emniyet mesafelerine gre koruma nlemleri salanmaldr.

Gerilimler Gvenlik Mesafesi50-3500 V 30 cm

3500-10000 V 60 cm10000-50000 V 90 cm

50000-100000 V 150 cm100000-250000 V 300 cm250000-400000 V 450 cm

Tablo 1.1: Gvenlik mesafe tablosu

letme sorumlular, alanlarn gvenliini salamak iin alnacak nlemleri,yaplacak iler iin grevlendirilen kiilere iin sresi, yeri, cinsi ve nemini bildiren yazlynergeler verecektir.

Aadaki durumlarda;

i yapmakla grevlendirilen kimselerin yeterli teknik bilgi ve grgs varsa,kendisi ve yardmclar iin gerekli gvenlik nlemlerini kendi sorumluluualtna alabilirse,

letme sorumlusu tm devre ama ve kapama ilerini kendisi yapar ya dagzetimi altnda yaptrr ve yaplan ileri kendi denetlerse yazl ynergelerverilmeyebilir.

Szl olarak ya da telefonla verilen emirler, bu emri alan kimseye tekrar ettirilecektir.lgililerin saatleri birbirine gre tam olarak ayarlanmal ve ek gvenlik nlemi olarak iebalarken gerilimin kaldrlmas ve i bittikten sonra gerilimin uygulanmas srasnda yeterlisre braklmaldr.

(NOT: Ynetmeliklerle ilgili daha geni bilgi, 24.11.2000 tarih 24264 sayl,21.08.2001 tarih 24500 sayl,9.12.2003 tarih 25311 sayl resmi gazetelerde yer alanynetmeliklerden bulunabilir.)

43

UYGULAMA FAALYETAadaki uygulamalar yapnz. letken ekini yapnz (Resim 1.54) ve kablo baln

taknz (Resim 1.55). Uygulamalarnz uygun yntemde ve i gvenliine uyarak yapnz.

Resim 1.53: Havai hat iletken eki yaplmas

Resim 1.54: Kablo bal taklmas

UYGULAMA FAALYET

44

lem Basamaklar neriler

Bakma balamadan nce emniyet vegvenlik tedbirlerini alnz.

Kuvvetli Akm Tesisleri ve GvenliiYnetmeliklerini mutlaka okuyunuz.

nlnz giyiniz. gvenlii tedbirlerini alnz. Eldiveninizi taknz. Bareti banza giyiniz. Temiz ve dzenli olunuz. Planl olunuz. Hazrladnz listeye gre malzemeleri

temin ediniz. Malzeme deposu sorumlusuna

bavurunuz. Depoda bulunmayan malzemeleri temin

edebilmek iin retmeninizebavurunuz.

Havai hat iletken ekini yapnz. Uygun iletken ve klemensi seiniz. Klemens vidalarn gevetiniz ve iletkeni

klemense yerletiriniz. Klemens vidalarn sknz. Klemensinize uygun ara gerele

alnz. Kablo baln taknz. Uygun kablo bal takmn seiniz.

Uygun kesitte kabloyu seiniz. Kablonun yaltkann uygun yntemle

soyunuz. Kablo pabucunu taknz. Kablo baln uygun yntemle taknz. Kablo balnn gevek olmamasna

dikkat ediniz. Faaliyet srasnda zarar gren

malzemeleri depo grevlisine bildirerekgeri veriniz.

Sabrl olunuz. Dzenli ve titiz olunuz.

DKKAT!NCE

GVENLK

45

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iinEvet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizideerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr1. gvenlii tedbirlerini aldnz m?2. Uygun havai hat iletkenini ve klemensini seebildiniz mi?3. Havai hat iletkeni ekini yapabildiniz mi?4. Uygun kablo bal ve kabloyu seebildiniz mi?5. Kablo baln uygun yntemle takabildiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

46

LME VE DEERLENDRMEAadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Hattn enerjisini kesmek iin aadaki ilemlerden hangisi ilk nce yaplr?A) Topraklama ayrcs kapatlr.B) Devredeki kesici alr.C) Devredeki ayrc alr.D) Termik alter alr.

2. Tesisi gerilimsiz hle getirdikten sonra aadakilerden hangisi yaplmaz?A) Hattn her iki taraf topraklanr.B) Direkte topraklama ayrcs varsa kapatlr.C) alma alan evresi eritle evrilir.D) alma ikaz levhalar kaldrlr.

3. letmedeki beton direk aadaki durumlarn hangisinde deitirilmez?A) Klcal atlaklar ok ar miktarda iseB) Bir kaza sonucu direkte krlma olumu iseC) Diree aa dallar deiyor iseD) Temel betonu km ve yan yatma var ise

4. Havai hattaki izolatrlerin salaml aadakilerden hangisi ile kontrol edilir?A) AmpermetreB) Meger ileC) Lxmetre ileD) Voltmetre ile

5. Havai hat bakmnda aadakilerden hangisine baklmaz?A) Kullanlan iletkenin maliyetiB) Hattn sehminin uygunluuC) Binalarn hatta uzaklD) Aalarn hatta uzakl

6. Havai hatta iletkeninde yaplan eklerde oksitlenmeyi nlemek iin aadakilerdenhangisi kullanlr?A) LehimB) Sar macunC) ZiftD) zolebant

LME VE DEERLENDRME

47

7. Tesisin bakm bittikten sonra manevra ilemi nasl yaplr?A) nce kesici sonra ayrc kapatlr.B) nce termik sonra ayrc kapatlr.C) nce ayrc sonra kesici kapatlr.D) nce kesici sonra termik alter kapatlr.

8. Tesise gerilim verirken ilk nce hangi ilem yaplr?A) Kesici kapatlr.B) Ayrc kapatlr.C) Topraklama ayrcs alr.D) Termik alter kapatlr.

9. Alt resimdeki gerecin ad nedir?A) AyakkabB) AyakakC) engelD) Kemer

Aadaki cmlenin banda bo braklan paranteze, cmlede verilen bilgilerdoru ise D, yanl ise Y yaznz.

10. ( ) Kablo bal yenileme ilemi, tesis gerilim altnda iken yaplr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

48

RENME FAALYET-2

Panolarn ve lm sistemlerinin bakmn hatasz olarak yapabileceksiniz.

Panolar ve lm sistemleri hakknda kitaplardan, internetten, kataloglardan vb.

bilgi toplaynz.

En yakn TEDAa giderek panolar ve lm sistemlerinin kontrol ve bakm

ilemleri hakknda bilgi alnz.

Topladnz bilgi ve dokmanlar rapor hline getiriniz. Hazrladnz raporu

arkadalarnzla paylap tartnz

2. PANOLAR VE LM SSTEMLERBAKIMI

2.1. Bakmdan nce Alnacak Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri

gvenlii uyar ve ikaz levhalar (emaye) olmaldr. Kaplarda dikkat yksek gerilimkurukafa sembol, mdahalede bulunabilecek kiilerin nem sral listesi olmaldr. letmegerilimine uygun izole eldiven, izole manevra ubuu, izole pens, izole tabure, izole haltemin edilip modler hcre blmesine uygun ekilde konulmaldr.

zole manevra ubuunu modler hcre retici firmas vermesi gerekir. zole halasgari modler hcre ve panolara mdahale edilebilen mesafede zemine denmelidir.Manevralarda ilem sras, uyulmas gereken kurallar, alnmas gereken i gvenliinlemleri gibi talimatlar ilgili blmlere aslmaldr. Kk iersine hayvanlarn girmesininlemek iin tedbir alnmaldr. Kk blmelerinin anahtarlar yalnzca yetkili kiilerdeolmaldr. Tm sorumluluk iletmenin YG iletme sorumlusu mhendisinindir, yaplan hertrl mdahalede iin banda olmas gerekir.

RENME FAALYET-2

ARATIRMA

AMA

49

.

ekil 2.1: zole hal

2.2. Enerjinin Kesilme lemi

Tesislerde enerji kesilmesi aadaki ilem srasna gre yaplacaktr:

Enerjisi kesilecek mterilere nceden haber verilir. emri formuna gre bir tesis zerinde almaya balamadan nce gerekli

kesme manevralar yaplarak ilgili pano gerilim d braklr. Bu amala tesisigerilim altna alan AG ebeke k alterleri ve yk kesici alterler alr.Enerjinin kesildii sigorta klarndan kontrol edilir.

Termik manyetik alter alr ve enerjinin kesildii baralardan kontrol edilir. Trafo ayrcs alr ve kontaklarnn ald gzle kontrol edilir. Panoda gerilim olup olmad kontrol edildikten sonra yaplacak ilemler ekip

efinin kontrolnde i yeri zel talimatna gre yrtlr. Tesisin gvenlikaltna alnmas amac ile kesme cihazlarnn kumanda tertibat kilitlenir vezerine ALIMA VAR uyar levhalar aslr.

Gerilim olmad tespit edildikten sonra alma yerinde ve alma yerinibesleyebilecek btn kollar zerinde topraklama ve ksa devre ilemleri yaplr.

alma yeri levha, bayrak, kordon ve benzeri iaretlerle belirtilir.

2.3. Panolarn Bakmnn Yaplmas

Montajn projeye ve ilgili ynetmeliklere uygun yaplp yaplmad kontrol edilir. AGpanosunda kullanlan tm gerelerin balantlar gzden geirilir (baralar, izolatrler, altmalzeme) gevek balantlar varsa sklr. Enerji verilmeden nce izolasyon megeri ile ksadevrenin olup olmad kontrol edilir. zolasyon megeri yoksa en azndan l aleti ilekontrol yaplmaldr. Pano kapak contalarnn mevcut olup olmad, salaml kontroledilir. Ortam nemli ise nem alclarn temini ve montaj salanmaldr. Panolarn rahat alpkapatlabilmesi, kilitlenebilir olmas kontrol edilir. Topraklama direnci ve balantlarnkontrol ediniz. letme ve koruma topraklama raporunu denetlemeden nce hazrlatnz.

50

2.3.1. Panolarn Metal Ksmlarnn Bakm

Panolarn i ve d temizlii yaplr. Panolarn sac ve profil ksmlarnn kflenenparalar zmpara ile temizlenir. Astar ve yalboya ile tekrar boyanr. Eer ryen blgelervar ise ryen blge canavar ile kesilir, yeni parann montaj kaynakla yaplr. Yeni paratekrar boyanr. Pano zerindeki uyar levhalar kontrol edilir, eksik varsa tamamlanr.

Resim 2.1: lm panosunun metal gvdesinin paslanmas

2.3.2. AG lm Panosu Malzemeleri Bakm

AG lm panosu ierisinde sistem gerilimini len voltmetreler, ampermetreler,sistemde tketilen toplam enerjiyi len kombi saya, tesisin ana alteri, sabit kompanzasyonkondansatr, akm trafosu bulunur.

l aletlerinin kadranlar, koruma kapaklar, iletken balantlar kontrol edilir. laletlerinin gsterdikleri deerler kontrol edilir.

Elektrik sayalarnn mhrleri kontrol edilir. Sayalarn camnn krk veya atlak;gvdesinin delik, darbeli, yank izi veya ezik olup olmad kontrol edilir.

51

Resim 2.2: AG lm panosu ve malzemeleri

52

2.3.3. AG Datm Pano Malzemeleri Bakm

Bakr baralar, baralarn mesnet izolatrlerine tutturulular, geveklikleri kontroledilir. Geveklik varsa sktrlr. Bara zerindeki ekler kontrol edilir. Ek temaslarna baklr.

Bara mesnet izolatr: Mesnet izolatr baralar zerinde tayan veevresindeki paralardan yaltm salayan paralardr. Bu paralarn cvatalarsktrlr. atlayan veya krlan izolatrler deitirilir.

Akm trafolar: Akm trafolarnn iletken balantlar ve tespit cvatalarsktrlr. Akm trafolarnn d klflar gzle kontrol edilir. atlama veyaerime gibi bozulmalar varsa deitirilir.

Resim 2.3: AG datm panosu ve malzemeleri

53

Resim 2.4: Bakm yaplacak AG datm panosu

Termik manyetik alter: Sistemin yk altnda ve arza durumunda devreenerjisini kesen aralar olup grevlerinden dolay snma sonucu arza yapabilir.Bu durumda alterin soumas beklenir. alter balantlar geveyebilir. altertespit cvatalar sktrlr. letken balant vidalar sktrlr.

AG sigortal yk ayrclar: Yk altnda ve arza durumunda devre enerjisinikesen ve besledii devreyi sigorta ile koruyan aralardr. Tespit cvatalarsktrlr. letken balant vidalar sktrlr. Kullanm srasnda balantayaklar geveyebilir, iletken balantlar kontrol edilerek sktrlr.

Sigortalar: Bulunduklar devreyi ar akmlara kar koruyan devre elemanlarolup sigortalarn akm geirme zellikleri avometre ile kontrol edilir. Kullanmsrasnda balant ayaklar geveyebilir, iletken balantlar kontrol edilereksktrlr.

Bara ve iletkenler: Baralar zerindeki balant noktalar sktrlr,oksitlenmeler temizlenir. Kablo ve iletkenlerin izolasyonunda erime, zayflamakontrol edilir.

54

2.3.4. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Bakm

Reaktif g kontrol rlesinin n yzeyi, arka balant iletkenleri kontrol edilir.Balant vidalar sktrlr. Kontaktrlerin tespit vidalar ve balant iletkenleri sktrlr,mekanik ekme-brakmalar ve yay kuvvetleri kontrol edilir. Kontaktr bobinlerinin vekontaklarnn avometre ile diren lm yaplr. Tm bu ilemler kompanzasyon panosununenerjisi kesildikten sonra yaplmaldr.

Kontaktr ve sigortalar: Kondansatr gruplar topraklandktan sonra kontaktr vesigortalarn akm geirme zellikleri kontrol edilir. letken balantlar kontrol edilereksktrlr.

Kondansatrler (Kapasitrler): Kondansatr gruplarnn fiziki kontrolleriyaplr.Buing atlama veya krlmas var m?,zolasyonda bozulma var m? veBalant iletkenlerinde oksitlenme var m? kontrol edilir.

DKKAT: almadan nce kapasitr gruplar mutlaka topraklanmaldr (Eerkondansatr tam dearj olmam ise elektrik arplmas meydana gelebilir.).

Bara ve iletkenler: Baralar zerindeki balant noktalar sktrlr, oksitlenmelertemizlenir. Kablo ve iletkenlerin izolasyonunda erime, zayflama kontrol edilir.

Kompanzasyon kondansatrlerinin devreye girdiklerinde zerinde yazan akm balolduu her faz iin tam ekip ekmedii hassas bir pens ampermetre ile kontrol edilmelidir.Dk, fazla akm eken ya da hi akm ekmeyen kondansatrler usulne uygun olarakdeitirilmelidir.

Resim 2.5: Kompanzasyon panosu sigortalar ve kontaktrler

55

Resim 2.6: Kompanzasyon panosu

56

Resim 2.7: Kompanzasyon panosu ve regler

Resim 2.8: Termal kamera ile kontaktr gevek balant tespiti

57

Resim 2.9: Termal kamera ile pano balantlar kontrol

2.3.5. Modler Hcrelerin Bakm

Modler hcrelerin enerji giri ve klar yer alt kablolar ile modler hcrenin altksmndan yaplr. Yer alt kablosunun izolasyonu fiziki olarak gzle kontrol edilir.

Metal muhafazal hcrelerin ynetmelik gerei hcre iine girmeden giri ve kfiderlerinin topraklanmas gerektiinden hcre ierisinde allaca zaman bir ncekimerkezden enerji kesilerek toprak ayrcs kapatlr. Aksi hlde toprak ayrcs enerjili hatzerine kapanacandan manevra yapan kiinin ve sistemin zarar grmesi gibi sonularortaya kabilir.

58

Hcreyi oluturan giri hcresi, k hcresi ve trafo koruma hcrelerinin gzlekontrol yaplr. Hcrenin genel almas izlenir. lm noktalarnda aksayan noktalarbelirlenir. Modler hcrenin enerjisiz braklmas iin gerekli enerji kesme manevralaryaplr, emniyet ve i gvenlii tedbirleri alnr.

Resim 2.10: OG modler hcreler

Resim 2.11: OG modler hcre i yaps

59

Hcrenin bakm srasnda hcre ortam temizlii yaplr. Ortamda alev alacakkimyasal madde aknt ve artklar varsa temizlenir. Sigorta pano kapa alarak sigortalarnfiziksel durumlar, geveklikleri kontrol edilir. Kablo pano kapa alarak kablolarnsalamlk, izolasyon durumlar kontrol edilir. Pano metal aksamlar kontrol edilerek ryenksmlar varsa bakmlar yaplr. Hcrede bulunan yangn sndrc tplerinin dolulukkontrolleri yaplr. Bakm ilemi bittikten sonra hcreyi devreye almak iin gerekli manevrailemleri gerekletirilir.

Resim 2.12: OG modler hcre i yaps

60

2.4. lm Sistemlerinin Bakmnn Yaplmas

2.4.1. l Trafolarnn Bakm

Akm trafolarnn bakm:

Primer ve sekonder sarglarda ksa devre, kopuk ve izolasyon bozulmalar megerlekontrol edilir. Sarg aralarnda kaak akmlar kontrol edilir. Ksa devre ve izolasyonbozulmalarnda sfr diren, kopuk arzalarnda sonsuz diren megerden gzlenir.

Akm trafosu terminal balant hatalar, kt temas direnleri, gvde ve kaidedebozulma, deformasyon, atlak ve krklar fiziki olarak gzle kontrol yaplr. Kullanm dolduu belirlenen akm trafolar tutanakla deitirilir. Deitirme srasnda akm trafosundanyk akm gememelidir. Baka bir ifadeyle yk akm geen akm trafosunun sekonderular almamaldr. Akm kesildikten sonra skme ve deitirme ilemleri yaplabilir.

Gerilim transformatr, yksek gerilimi belli bir oran dhilnde dren ve primerlesekonder gerilimleri arasndaki faz fark yaklak sfr derece olan bir transformatrdr. Rleve l aletlerinin dk gerilimle almasn salar. Gerilim l transformatrnnsekonder taraf (V kk) daima topraklanmaldr.

Topraklama tehlikeli temas gerilimine kar can ve mal emniyetinin salamasbakmndan zorunludur. Primer ve sekonder tarafa (ksa devreye kar koruma ) sigortakonulur. Toprak hattna kesinlikle sigorta konulmaz. Orta gerilim sisteminde kk binalarndakullanlan 220 volt sargs olan geri gerilim transformatrleri vardr.

OG gerilim trafolar l kabinlerinin i ihtiyalarn karlamak iin kullanlr. OGfaz ve ntr arasna balanabilecei gibi faz faz arasna da balanarak 34,500 volttan 220volt veya 400 volt elde edilmek iin kklerde kullanlr.

Gerilim trafolarnn bakm:

Primer ve sekonder sarglarda ksa devre, kopuk ve izolasyon bozulmalar megerlekontrol edilir. Sarg aralarnda kaak akmlar kontrol edilir. Ksa devre ve izolasyonbozulmalarnda sfr diren, kopuk arzalarnda sonsuz diren megerden gzlenir.

Gerilim trafosu terminal balant hatalar, kt temas direnleri, gvde ve kaidedebozulma, deformasyon, atlak ve krklar fiziki olarak gzle kontrol yaplr. l trafolarnnetiketleri incelenerek deiiklik olup olmad kontrol edilmeli evirme oranlar ve polariteiaretlerinin doruluu test edilmelidir.

l trafolarnn genel temizlii yaplr. Kullanm d olduu belirlenen gerilimtrafolar tutanakla deitirilir.

Akm trafolarnda dikkat edilecek en nemli nokta akm trafolar botaaltrlmamaldr. Bota altnda zerinde ok fazla gerilim oluur. ebekeye yksekgerilim verebilir, mutlak suretle akm trafolarna bir alc balanmaldr.

61

Resim 2.13: OG modler hcrede gerilim trafosu

Resim 2.14: Akm trafolar

62

Resim 2.15: Arzal ve bakm yaplmam akm trafolar

2.4.2. Elektrik Saya ve Balantlarnn Kontrol ve Bakm

Elektronik sayalarda doruluk kontrol, saya LCD ekran zerindeki tketimbilgileri zerinden gerekletirilir. Gc bilinen alclar ile belirlenen zamanda tketilmesigereken enerji hesab yaplarak sayacn doru tketim yapp yapmad LCD ekranzerindeki endeks bilgilerinden kontrol edilebilir.

Sayalarn mhrleri kontrol edilir, kopartlm veya kopmu ise yetkili kiilerebildirilir. Saya zerinde gerekli akm, gerilim ve faz sras doruluk lmleri yaplmal,sekonder balant kablolar ve iletkenlerinde kopuk olma ihtimaline kar kablolar megerletest edilmelidir. Saya ve lm trafolarnn fiziksel doruluk ve salamlk kontrol (sayacam krk veya atlak, gvdenin delik, darbeli, ezik veya yank olmas durumlar)yaplmaldr.

Hatal alt tespit edilen veya zerinde pheli bir durum grlen sayalar birtutanakla sktrlerek yerine ayn zellikte bir baka saya taklmaldr. Saya deitirmeprotokol dzenlenerek yetkili bir saya ayar istasyonunda test edilerek saya muayeneevrak istenmelidir.

Resim 2.16: Elektrik sayalar

63

Resim 2.17: Elektrik saya kontrol laboratuvar

2.4.3. l Aletlerinin ve Balantlarnn Kontrol ve Bakm

l aletlerinin genel temizlii yaplr. Kadranlar, koruma kapaklar, iletkenbalantlar kontrol edilir. Tm vidalar sktrlr. l aletlerinin gsterdikleri deerlerkontrol edilir.

Pensampermetre ile fazn akm llr. Pensampermetreden llen deer ileampermetreden okunan deer karlatrlr. Hatal lm var ise ampermetre l aletiyenisi ile deitirilir. Voltmetre komtatr konum deitirilerek almas gzlenir (Fazlararas ve faz- ntr gerilimlerini gsterip gstermediine baklr.). Hatal lm sz konusu isevoltmetre l aleti deitirilir.

ekil 2.2: Pensampermetre ile akm ve gerilim lme

64

Resim 2.18: l aletlerinin kullanlmas

2.4.3. Reaktif G Kontrol Rle ve Balantlarnn Kontrol ve Bakm

Reaktif g rlesi, sistemdeki g kat saysn lerek sisteme yeteri kadarkondansatr gruplarn devreye sokan veya karan bir rle elemandr. Rle klarndasigorta ve kontaktrler ile kondansatr gruplar bulunur. Verimli bir kompanzasyonileminin yaplabilmesi iin bu elemanlarn balant vidalar sktrlarak temasszlklarnlenmelidir.

Devrede enerji yok iken avometre (seici anahtar diren kademesinde) ile sigortanndevre geirip geirmedii kontrol edilir. Yine avometre ile kontaktr kontaklarnn grevyapp yapmad kontrol edilir. Gzle yaplan kontrolde sigorta, kontaktr ve elemanlardakararma, atlama, patlama olup olmad belirlenir.

Sistemde enerji var iken reaktif g rlesinin n yzeyinde gsterge ledlerinin alpalmadna baklr. Elle ayar deitirilerek sistemin endktif ve kapasitif alglamas, bunabal olarak kondansatr gruplarnn devreye giri ve klar kontrol edilir.

65

ekil 2.3: Reaktif g kontrol rlesi balants

2.5. Bakmdan Sonra Sistemi Devreye Alma lemi

Tesislerde AG panosundan sistemi devreye alma ilemi aadaki ilem srasna greyaplr:

Enerjinin verilecei, mterilere nceden haber verilir. Ekip efinin talimatna gre, tm kollar zerinde yaplm olan ksa devre ve

topraklamalar kaldrlr. Topraklama ayrclarnn kontaklarnn aldgrlr.

Trafo ayrcs kapatlr, kontaklarn kapand gzlenir. Termik manyetik alter kapatlr ve enerji baralardan kontrol edilir. AG ebeke yk kesici alterleri kapatlr ve enerji sigortalardan kontrol edilir. Tesiste kullanlan tm gvenlik levhalar kaldrlr. Pano ve ayrc kilitlenir.

2.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Aygtlarn ark ve kvlcmlardan korunmas:

Kuvvetli akm elektrik aygtlar, kullanlmalar ya da iletilmeleri srasnda oluacakark ve kvlcmlar, insanlar ve eyalar iin tehlikeli olmayacak biimde yaplmal ya dadzenlenmelidir.

66

Bu durum kullanlan her aygt iin yrrlkteki TS'da (yok ise srasyla EN, HD, IEC,VDE'de) belirtilen tip deneyleri ile dorulanm olmaldr. Yangn tehlikesi bulunanyerlerdeki sigortal ayrclarda oluabilecek arklarn yarataca yangn tehlikesini en azaindirmek zere, bu tip ayrclarn bulunduu direklerin altna 10 metre kalnlnda ve 3metre yarapnda bir blgeye mcr dklecek veya grobeton atlacaktr.

Aygtlarn srekli yk altnda snmas:

Kuvvetli akm elektrik aygtlar ve bunlarn balant elemanlar, anma akm ile srekliyklenmeleri durumunda ilgili standartlarda yer alan scaklk art deneylerinde belirtilen enfazla scaklk artlarn amayacak biimde yaplmal ve dzenlenmelidir. Kendileri iinzararl olmamakla birlikte teki aygtlara getiinde tehlikeli olabilecek yksek scaklkoluan aygtlar, civarndaki yanabilen gereler iin yanma tehlikesi yaratmayacak biimdeyaplmal ve dzenlenmelidir.

Aygtlarn gerilim altndaki blmlerinin yaltlmas:

Kuvvetli akm elektrik aygtlarnn gerilim altndaki blmleri iletme gerilimi veyerel koullar gz nne alnarak topraa kar kendi aralarnda gvenli ve srekli birbiimde yaltlmaldr.

Aygtlarn koruyucu kutular:

Kuvvetli akm elektrik aygtlarnn gerilim altndaki blmlerine rastgele dokunmaynlemek iin yaplan kutular, bir arza annda oluabilecek i ve dardan gelebilecekmekanik zorlamalara kar dayankl ve aygtta ark olursa bile tehlikesiz bir manevrayaplabilecek biimde olmaldr. Bu koruyucu kutular aygtn bulunduu yerin koullarnauygun koruma derecesine sahip olmaldr. Koruma derecelerinin tanm, ilgili standartlardabelirtildii gibidir (Not: Burada kutu kelimesi mahfaza anlamnda kullanlmaktadr.)

Aygtlarn dzenlenmesi:

letme srasnda zerinde manevra yaplacak aygtlar ve okunacak l aletlerikolayca ve tehlikesizce ulalabilen yerlere konulacak ve kullanl olacaklardr. Balamatesislerinde kullanlacak olan elle ya da yaltkan pensler ve benzer aletlerle kumanda edilensigortalar, ayrclar ve kesicilerin kumanda kollarnn tutma noktalar, uygun bir ykseklieyerletirilecektir. Ancak bu ykseklik, manevra srasnda baslan zeminden en az 50 cm veen fazla 170 cm ykseklikte olacaktr. Aktaki tesislerde bu ykseklik gerektii kadararttrlabilir.

Aygtlarn kumanda dzenleri:

Elektrik aygtlarnn kumanda blmleri, kullanma srasnda oluabilecek d ve arzahlinde ise i zorlamalara zararl bir biim deiiklii olmakszn ilgili standartta belirtildiiekilde dayanmaldr. Bunlar, arza durumunda gerilim altndaki blmlere dokunmayacakbiimde dzenlenmelidir.

67

Tama organlarna ilikin kollar, tel halatlar ve zincirler kopma hlinde gerilimaltnda bulunan tesis blmlerine dokunmayacak biimde dzenlenmeli ve korunmaldr.

Kesici, ayrc ve yk ayrclarnn konumlar:

Kesiciler ve ayrclar ak konumlarnda her trl hava koullarnda devreyi tam vegvenli bir biimde ayrm olmaldr. Burada ana kontaklarn konumlarnn gzle grlmesiart deildir. Bu aygtlarn ak ve kapal konumlar gvenli bir dzenle konum gstergesi ilefark edilmelidir. zellikle son konumlar yanlmaya yer vermeyecek biimdeiaretlenmelidir.

Yardmc akm devrelerinin ar akmlara kar korunmas:

Ana otomatik aygtlar yardmc bir akmla altran ama elektromknatslar, rlelervb. yardmc aygtlarn akm devrelerine genel kural olarak sigorta konulmamaldr. letmeteknii bakmndan kullanmlar gerekli olursa bu devreler ve sigortalar yardmc akmnbirka katn srekli olarak tayabilmelidir.

2.7. Topraklamalar Ynetmelii

Aygtlarn koruma topraklamasna balanmas:

Kuvvetli akmla alan metal gvdeli elektrik aygtlarn ve koruyucu kutularntopraklama iletkenine balamak iin bir dzen bulunmaldr.

Ksa devre etme ve topraklama:

k hatlarnn topraklanmasnda kullanlan topraklama donatm hcre iindeki tekiaygtlar topraklamyorsa gerektiinde topraklama ve ksa devre etme dzenlerini balamakiin hcrede ya da aygtlar zerinde sabit balant yapmaya uygun plak blmlerbraklmaldr. Hcrelere girmeden topraklama salanabilmelidir. Hcre kaps balamasrasnda ak olabilir.

2.8. TEA Gvenlii Ynetmelii

alanlarn gvenliini salamak iin alnacak nlemler:

letme sorumlular genellikle yaplacak iler iin grevlendirilen kiilere iin sresi,yeri, cinsi ve nemine ilikin yazl ynergeler vereceklerdir. Aadaki durumlarda yazlynergeler verilmeyebilir:

i yapmakla grevlendirilen kimselerin yeterli teknik bilgi ve grgsvarsa kendisi ve yardmclar iin gerekli gvenlik nlemlerini kendisorumluluu altna alabilirse

letme sorumlusu tm devre ama ve kapama ilerini kendisi yapar ya dagzetimi altnda yaptrr ve yaplan ileri kendi denetlerse

68

Szl olarak ya da telefonla verilen emirler, bu emri alan kimseye tekrar ettirilecektir.lgililerin saatleri birbirine gre tam olarak ayarlanmal ve ek gvenlik nlemi olarak iebalarken gerilimin kaldrlmas ve i bittikten sonra gerilimin uygulanmas srasnda yeterlisre braklmaldr.

Elektrik tesislerinin dzenlenmesi:

Tesisler gerek iletme gerekse onarm ve bakm iin ksa srede abuk ve gvenleizlenebilecek biimde ak olarak dzenlenmelidir. Btn nemli tesis blmlerine veaygtlara kolayca ulalabilmeli, bunlar zorluk ekilmeden yerlerine konulabilmeli ya dayerlerinden karlabilmelidir. Ayn tesiste deiik gerilim ve akm trleri bulunursa bunlarlailgili tesis blmleri olabildiince ayr gruplar hlinde toplanmal ve yer bakmndan dabirbirinden ayrlmaldr.

Tesisler arza, onarm ve bakm nedeniyle eitli blmlerin devre d olmasdurumunda da iletmenin olabildiince kesintisiz srebilecei biimde blmlere ayrlarakdzenlenmelidir. Devre d edilen tesis blmleri ya da aygtlar uygun ve kolaycagrlebilecek ayrma dzenleri ile gerilimsiz duruma getirilebilmelidir. Tesisler yaplrkengelecekteki genilemeler ve yapm ileri srasnda iletmenin srecei gz nndebulundurulmaldr.

Uyarma levhalar:

eitli yerlere ve tesis blmlerine grevlilerin makineler, aygtlar ve iletkenlerin neie yaradn aka anlayabilecei biimde bozulmaz trden yaz, iaret ve emalarkonulmaldr. Ayrca elektrik tesislerinde uygun yerlere aadaki levhalar aslmaldr:

Elektrik akmnn neden olduu kazalarda yaplacak ilk yardmla ilgiliynergeler

Tesisin balama emas Tesisin iletilmesi srasnda alnmas gereken zel nlemlerle ilgili ksa

ynerge

aretler ve uyarma levhalar:

Bara sistemleri, hcreler, klar ve teki nemli tesis blmleri yeter sayda ak vekolay okunulabilecek biimde iaretlenmelidir. Hcre sistemlerindeki iaretler, hcrekaplarnn ak ve kapal oluuna gre kolayca grlecek ve kartrlamayacak bir biimdetaklmaldr.

plak iletkenler uygun biimde iaretlenmelidir. letkenlerin tantc renkleri TS 6429da ngrld gibi olmaldr. Baralarn tamamen boyal olmasna gerek yoktur.

Bu ynetmelikte istenilen uyarma levhalar, uyarma yazlar, etiketler vb. tesislerekolayca okunulabilecek biimde yerletirilmelidir.

69

UYGULAMA FAALYETAadaki uygulamalar yapnz. fazl akm ve gerilim trafolu saya balantsn

yaparak bakmn yapnz. Uygulamalarnz uygun yntemde ve i gvenliine uyarakyapnz.

ekil 2.4: fazl saya balants (akm ve gerilim trafosu ile bal)

UYGULAMA FAALYET

70

lem Basamaklar neriler Bakma balamadan nce emniyet ve

gvenlik tedbirlerini alnz. nlnz giyiniz. gvenlii tedbirlerini alnz. Eldiveninizi taknz. Bareti banza giyiniz. Temiz ve dzenli olunuz. Planl olunuz. Hazrladnz listeye gre malzemeleri

temin ediniz. Malzeme deposu sorumlusuna

bavurunuz. Depoda bulunmayan malzemeleri temin

edebilmek iin retmeninize bavurunuz. lm sistemlerinin bakmn yapnz.

l trafolarnn bakmn yapnz.

Elektrik saya ve balantlarnnbakmn yapnz.

l aletlerinin ve balantlarnnkontrol ve bakmn yapnz.

l trafolarnn iletken balantlarn vetespit vidalarn uygun tornavida ilesktrnz.

l trafolarnda patlama, atlama,krlma olup olmadn kontrol ediniz.Eer hatal ise deitiriniz.

Sayalarn mhrlerini kontrol ediniz. Saya camnn krk veya atlak; gvdenin

delik, darbeli, ezik veya yank olupolmadn kontrol ediniz.

Saya zerinde gerekli akm, gerilim vefaz sras doruluk lmlerini yapnz.

Saya balants iin ekil 2.4tenfaydalannz.

Akm trafo sekonder balant kablolar veiletkenlerinde kopuk olma ihtimaline karkablolar megerle test ediniz.

Gerilim trafosunu gzle ve l aleti ilekontrol ediniz.

Voltmetre ve ampermetrelerin tespitvidalarn ve iletken balant vidalarnuygun tornavida ile sktrnz.

Voltmetre ve ampermetrelerin nkadranlarnn salamln kontrol ediniz.

Kullandnz ara, gere vemalzemeleri iade ediniz.

Faaliyet srasnda varsa zarar grenmalzemeleri depo grevlisine bildirerekgeri veriniz.

Sabrl olunuz. Dzenli ve titiz olunuz.

NCE GVENL

71

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iinEvet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizideerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr1. gvenlii tedbirlerini aldnz m?2. Uygun akm trafosunu seebildiniz mi?3. Uygun elektrik sayacn seebildiniz mi?4. fazl elektrik saya balantlarn ve bakmn yapabildiniz mi?5. Akm trafosunun sekonder ucunun birini toprakladnz m?6. fazl sayaca enerji verip altrabildiniz mi?7. fazl sayata alcnn harcad deerleri doru olarak

okuyabildiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

72

LME VE DEERLENDRMEAadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. AG panosunda enerji kesim manevrasnda aadakilerden hangisi nce yaplr?A) nce topraklama ayrcs kapatlr.B) nce yk kesici alter alr.C) nce termik alter alr.D) nce trafo ayrcs alr.

2. Pano enerji kesim manevrasnda trafo ayrcs aldktan sonra i gvenliiiin aadakilerden hangisi yaplmaldr?

A) Arzal eleman deitirilmelidir.B) nemli mteriler haber verilmelidir.C) Panoda enerji olup olmad l aleti ile kontrol edilmelidir.D) emri formu yazlmaldr.

3. Fazlar aras ve faz-ntr gerilimini lmede kullanlan elemann ad aadakilerdenhangisidir?A) Voltmetre ve voltmetre komtatrB) Akm Trafosu ve ampermetreC) Pens ampermetreD) Meger

4. Sistemde kullanlan sayalarn salamlk kontrol aadakilerden hangisi ile kontroledilebilir?A) Ampermetre ileB) Voltmetre ileC) Pens ampermetre ileD) Etalon saya ile

5. Bakm sonunda pano devreye alnrken ilk nce hangi ilem uygulanr?A) Trafo aycs kapatlr.B) Yk kesici alter kapatlr.C) Termik alter kapatlr.D) Yaplm tm topraklamalar kaldrlr.

6. AG panosunun devreye alnma manevrasnda aadakilerden hangisi en son yaplr?A) Yk kesici alter kapatlr.B) Trafo ayrcs kapatlr.C) Termik alter kapatlr.D) Sigortal yk ayrcs kapatlr.

LME VE DEERLENDRME

73

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

7. Manevra srasnda yk kesici alter alr, enerjinin kesildii .. kontrol edilir.

8. Devre akmn len . ve devre gerilimini len fiziki kontrolleri yaplr.

9. AG panosunda, baralarn montajnda .. kullanlr.

10. AG panosunda, bara zerindeki iletken balantlar kontrol edilir,gevekse .

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

74

MODL DEERLENDRMEAadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen

bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

1. ( ) letkenlerin balanmas, gerilmesi ve tanmasna yarayan paralara iletkendonanm denir.

2. ( ) Etkin deeri 1000 voltun stndeki gerilimlere alak gerilim denir.3. ( ) zolatr, havai hat iletkenlerini tamaya yarar.4. ( ) Yer alt kablosunun yaltkanlk deneyi meger ile yaplr.5. ( ) Gerilim l transformatrnn sekonder taraf daima topraklanmaldr.6. ( ) Akm trafolarnda dikkat edilecek en nemli nokta, akm trafolar bota iken

altrlmamaldr.7. ( ) Kompanzasyon panolarnda kondansatr kademelerini elektronik saya devreye

alr.

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

8. Termik manyetik alterlerin snmas sonucu devreye girmesi iin .beklenir.9. Bara ve iletkenlerin kontrolnde .. varsa temizlenir.10. Elektronik sayalarda doruluk kontrol LCD ekran zerindeki

.. . zerinden gerekletirilir.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

MODL DEERLENDRME

75

CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI

1 B2 D3 C4 B5 A6 B7 C8 C9 B

10 Yanl

RENME FAALYET-2N CEVAP ANAHTARI

1 B2 C3 A4 D5 D6 A7 sigorta klarndan8 ampermetrenin - voltmetrenin9 mesnet izolatrleri

10 sktrlr.

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 Doru2 Yanl3 Doru4 Doru5 Doru6 Doru7 Yanl8 Soumas9 Oksitlenme

10 Tketici bilgileri

CEVAP ANAHTARLARI

76

KAYNAKA ALTIN Mahir, Mehmet KIZILGEDK, Mustafa STNEL, Elektrifikasyon,

MEB Devlet Kitapl, Ankara, 2001.

Elektrik Kuvvetli Akm Tesisler Ynetmelii, Resmi Gazete, 24264, 24 Aralk

2000.

Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii, Resmi Gazete, 24500, 21

Austos 2001.

Sal ve Gvenlii Ynetmelii, Resmi Gazete, 25311, 9 Aralk 2003.

PENT M. Adnan, Elektrik Santralleri Enerji letimi ve Datm, MEB

Basmevi, stanbul, 1996.

KAYNAKA