3

VAL DUSEK

WPROWADZENIE

DO FILOZOFII TECHNIKI

TłumaczenieZbigniew Kasprzyk

Wydawnictwo WAM

Kraków 2011

5

SPIS TREŚCI

WSTĘP 9

1. FILOZOFIA NAUKI A TECHNIKA 14 Socjologia wiedzy naukowej 26 Epistemologia społeczna 28 Społeczne badania nad nauką i techniką – podejścia feministyczne, ekologiczne i wielokulturowe 29 „Wojny naukowe” 30 Realizm instrumentalny 31 Podsumowanie 33

2. CZYM JEST TECHNIKA? DEFINICJA I CHARAKTERYSTYKA 35 Po co w ogóle zajmować się definicją? 35 Rodzaje definicji 35 Zasady formułowania definicji 39 Definicje techniki 40 Technika jako sprzęt 40 Technika jako zbiór zasad 41 Technika jako system 41 Technika jako nauka stosowana 42 Definicje systemowe jako konsensualne definicje techniki 44

3. TECHNOKRACJA 47 PLATON 48 FRANCIS BACON 50 HENRI DE SAINT-SIMON 52 AUGUSTE COMTE 54 THORSTEIN VEBLEN i ruch technokratyczny w USA i w innych krajach 55 Technokracja a teoria społeczeństwa postindustrialnego 58 Podsumowanie 61

4. RACJONALNOŚĆ, RACJONALNOŚĆ TECHNICZNA I ROZUM 63 Analiza ryzyka i korzyści 73 Podsumowanie 80

5. FENOMENOLOGIA I HERMENEUTYKA WOBEC TECHNIKI 81 Technika, świat życia i rozszerzona hermeneutyka w ujęciu DONA IHDEGO 84 DREYFUS i krytyka sztucznej inteligencji 88 Proces myślenia i dokonywanie osądów bez jasno wyrażonych reguł 89

Spis treści6

Holizm, pole świadomości, gestaltyzm i horyzonty 89 Wcielona myśl i przeżywane ciało 90 Sieci neuronowe, czyli koneksjonizm na ratunek? 91 „Heideggerowska sztuczna inteligencja” 93 Podsumowanie 94

6. DETERMINIZM TECHNICZNY 95 Poglądy MARKSA i HEILBRONERA na temat determinizmu technicznego 104 Formy informacji: komunikacyjna wersja determinizmu technicznego 107 Kulturowe zdeterminowanie techniki 110

7. AUTONOMICZNOŚĆ TECHNIKI 117 Krytyka tezy o autonomiczności techniki 121

8. NATURA CZŁOWIEKA: NARZĘDZIA CZY JĘZYK? 124 Głowa kontra ręka. Racjonalność kontra wytwarzanie narzędzi w sporze o istotę człowieczeństwa 125 Poglądy HAECKELA, ENGELSA i paleoantropologów na człowieka jako twórcę narzędzi 128 Wytwory techniki zwierzęcej jako dowód podważający unikalny charakter ludzkiej umiejętności wytwarzania narzędzi 129 Krytyka charakterystyki człowieka jako istoty wytwarzającej narzędzia w dwudziestowiecznej filozofii techniki 130 KAROLA MARKSA poglądy na temat natury człowieka, techniki i alienacji 131 LEWIS MUMFORD przeciwko charakteryzowaniu ludzi przede wszystkim jako istot wytwarzających narzędzia 136 MARTIN HEIDEGGER 139 HANNAH ARENDT o wytwarzaniu, pracy i działaniu 141 HABERMAS o relacji pomiędzy pracą a naturą człowieka 145 Podsumowanie 147

9. KOBIETY, FEMINIZM A TECHNIKA 150 Wkład kobiet w rozwój techniki i wynalazczości 151 Efekty stosowania rozwiązań technicznych, ze szczególnym uwzględnieniem ich wpływu na życie kobiet 153 Technika w gospodarstwie domowym 153 Technologie reprodukcyjne 155 Kobiety a rozwiązania techniczne w miejscu pracy 158 „Męska” technika, „żeńska” przyroda: metafory stosowane w opisach techniki i przyrody 159

Spis treści 7

Feministyczne stanowiska w teorii poznania w zmieniającej się nauce i technice 164 Podsumowanie 170

10. TECHNIKA SPOZA ŚWIATA ZACHODNIEGO I LOKALNA WIEDZA TRADYCYJNA 172 Lokalna wiedza tradycyjna 173 Wiedza lokalna a transfer technologii 176 Teorie dotyczące różnic pomiędzy techniką a magią 178 Myśl magiczna a myśl techniczna. Mentalność mityczna a mentalność logiczna 181 Oddzielenie techniki od magii w ramach wykonywania jednej aktywności 184 Tradycyjna nauka i technika Chin oraz możliwość alternatywnych form technik zaawansowanych 186

11. NURTY ANTYTECHNICZNE: ROMANTYZM, LUDDYZM I RUCH EKOLOGICZNY 193 Romantyzm 193 Luddyści 198 Ekologia, ruch na rzecz ochrony środowiska oraz polityczny ruch ekologiczny 200 Ekologia głęboka 204 Ekofeminizm 206 Przeludnienie i neomaltuzjanizm 208 Sustainability 212

12. KONSTRUKTYWIZM SPOŁECZNY I TEORIA AKTORA-SIECI 216 Socjologia wiedzy jako preludium do konstruktywizmu 216 Co jest konstruowane? Odmiany konstruktywizmu 220 LANGDONA WINNERA krytyka konstruktywizmu społecznego 223 Teoria aktora-sieci jako alternatywa dla konstruktywizmu społecznego 225

BIBLIOGRAFIA 229

INDEKS RZECZOWY 255INDEKS OSÓB 263