vlerick hrday 2013: pensioenen - prof. jos berghman

1

De sociale haalbaarheid van de

Belgische pensioenvoorzieningen

Prof. dr. Jos Berghman

DLL Chair Pension Policy

KU Leuven

10th Vlerick HR-day

Gent, 12 June 2013

2

Overzicht

1. Vooraf

2. België: Empirische bevindingen

3. Uitdagingen voor Belgisch pensioenbeleid

• Gelijkgestelde periodes

• Overlevingspensioenen

• Verschillen tussen pensioenstelsels

• Kapitaaluitkeringen in de tweede pensioenpijler

4. H.R.

5. Tot slot

3

1. Vooraf

1. Pensioenstelsels: inkomensgarantie niet

meer actieven

• verzekeringen R = p x s DB – DC - NDC

• bijstand IGO

Doelstelling:

• minimum

• levensstandaardbeveiliging

Soorten:

• rustpensioenen

• overlevingspensioenen

4

1. Vooraf

2. Pensioensverzekeringen: intertemporele

herverdeling

kapitalisatiestelsels: intragenerationeel

+ niet gevoelig aan demografie

- inflatie/beleggingsrendement

omslagstelsels: intergenerationeel

+ niet gevoelig voor inflatie/belegging

- demografie

5

1. Vooraf

3. Solidariteit R = P x S

• verzekeringssolidariteitongekende P

individuele onzekerheid collectieve zekerheid

• kanssolidariteitongelijke P

• financiële solidariteitongelijke S - dekking

6

1. Vooraf

4. Pensioenbeleid

• Ter maatschappelijke beveiliging

• Impliceert collectief georganiseerd belang

• Nationaal: - bij wet verplicht stelsel

- bij interprofessionele CAO

• Sector/onderneming: bij CAO

7

2. België: empirische bevindingen

• Gebaseerd op Pensioenkadaster, aangevuld met Rijksregister

• Analyses• Volledige 1ste pijler (voorheen met dubbeltellingen)

• 2de pijler

• Van kapitaal naar fictieve rente

• Van bruto naar netto

• Van individueel naar huishoudniveau

• Op dit moment: andere inkomsten van ouderen, link met loopbaangegevens, historiek ouderschap & burgerlijke staat

8

2. Empirische bevindingen

2.1 Eerste pijler

• Bruto individuele pensioeninkomen uit eerste pijler

• Netto individuele pensioeninkomen uit eerste pijler

• Netto equivalente pensioeninkomen uit eerste pijler

2.2 Tweede pijler

• Toegang tot de tweede pijler

• Hoogte van de tweede pijler

2.3 Sociale bijstand voor de ouderen

9

Grafiek 1. Gemiddeld maandelijks bruto eerstepijlerpensioen in decielen en naar gender, 2008

2.1 Eerste pijler

0

400

800

1.200

1.600

2.000

2.400

2.800

3.200

3.600

D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 D8 D9 D10

10

0

400

800

1.200

1.600

2.000

2.400

2.800

3.200

3.600

D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 D8 D9 D10

Grafiek 2. Gemiddeld maandelijks bruto en netto eerstepijlerpensioen in decielen en naar gender, 2008

11

Grafiek 3. Gemiddeld maandelijks netto eerstepijlerpensioen naar leeftijd en gender, 2008

2.1 Eerste pijler

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85+Totaal Man Vrouw

12

Grafiek 4. Gemiddeld maandelijks netto eerstepijlerpensioen naar stelsel en gender, 2008

2.1 Eerste pijler

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

Werknemer Zelfstandige Ambtenaar Gemengd

Totaal Man Vrouw

13

2.1 Eerste pijler

Individuen leven in een huishouden, dus

• Om individuen te vergelijken in een verschillende

huishoudcontext maken we gebruik van een

equivalentieschaal om rekening te houden met

schaalvoordelen

• Totale pensioeninkomen tweepersoonshuishouden

wordt gedeeld door equivalentiefactor 1,5 en

vervolgens toegekend aan beide individuen in het

huishouden

14

2.1 Eerste pijler

Grafiek 5. Gemiddeld maandelijks netto equivalent eerstepijlerpensioen in decielen naar huishoudsamenstelling

en gender, 2008

Armoederisicodrempel €899

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

2200

D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 D8 D9 D10

Samenwonend Alleenwonend - man Alleenwonend - vrouw

15

2.2 Tweede pijler

Voorafgaande opmerkingen:

• Voor werknemers kan toegang tot en hoogte van

tweedepijlerpensioen worden onderzocht

• Tweedepijlerpensioenen voor zelfstandigen werden

totnogtoe niet betrouwbaar aangegeven in

Pensioenkadaster; mogelijk wel vanaf 2010

• Om eerste- en tweedepijlerpensioenen te vergelijken

worden kapitalen omgezet in fictieve rentes

16

2.2 Tweede pijler

Grafiek 6. Toegang tot de tweede pijler naar geslacht, leeftijd en hoogte eerste pijler (in kwintielen) bij

rustgepensioneerde werknemers

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Totaal Man Voruw 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85+ K1 K2 K3 K4 K5

17

2.2 Tweede pijler

Grafiek 7. Gemiddeld netto eerste- (gekleurde balkjes) en tweede- (transparante balkjes) pijlerpensioen van

rustgepensioneerde werknemers, in kwintielen naar geslacht, 2008

0

400

800

1.200

1.600

2.000

2.400

2.800

K1 K2 K3 K4 K5

18

2.3 Sociale bijstand voor de ouderen

Grafiek 8. Percentage ouderen die gebruik maken van de Inkomensgarantie voor Ouderen naar leeftijd en

gender, 2008

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

65-69 70-74 75-79 80-84 85+

Man Vrouw

19

3. Uitdagingen pensioenbeleid

3.1 Gelijkgestelde periodes

3.2 Overlevingspensioenen

3.3 Verschillen tussen pensioenstelsels

3.4 Kapitaaluitkeringen in de tweede pijler

20


Grafiek 9. Percentage gelijkgestelde dagen in pensioenopbouw naar leeftijd bij mannelijke arbeiders en

bedienden, geboortecohorte 1937 (pensioenleeftijd in 2002)

1007550250255075100

64

59

54

49

44

39

34

Bedienden Arbeiders

21


Grafiek 10. Percentage gelijkgestelde dagen in pensioenopbouw naar leeftijd bij vrouwelijke arbeiders en

bedienden, geboortecohorte 1942 (pensioenleeftijd in 2002)

1007550250255075100

59

54

49

44

39

34

29

Bedienden Arbeiders

22


• Zonder gelijkgestelde periodes zouden verschillende

gepensioneerden (in het bijzonder vrouwen)

financieel kwetsbaar worden

• Is de bestaande solidariteit echter ook de gewenste?

Illustratie:

Deeltijdse arbeid � niet gelijkgesteld

In loopbaanonderbreking/tijdskrediet � gelijkgesteld

• Andere vorm van solidariteit:

Nederlands basispensioen aangevuld met

loongerelateerde component

23

3.2 Overlevingspensioen

Grafiek 11. Proportie equivalent pensioeninkomen na overlijden huwelijkspartner in vergelijking met voor het

overlijden van de huwelijkspartner in een aantal EU-landen

0

20

40

60

80

100

120

140

Lito

uw

en

Zw

ed

en

De

ne

ma

rke

n

Ne

de

rla

nd

Est

lan

d

Ierl

an

d

Sp

an

je

Fra

nk

rijk

Fin

lan

d

Du

itsl

an

d

Ho

ng

ari

je

Oo

ste

nri

jk

Ita

lië

Po

rtu

ga

l

Tsj

ech

ië

Ve

ren

igd

Ko

nin

kri

jk

Be

lgië

Po

len

Luxe

mb

urg

24


• Vrouwen met overlevingspensioen hebben hogere gemiddelde pensioenen dan vrouwen met enkel rustpensioen

• Zij vullen hun pensioen minder vaak aan met sociale bijstand

• Overlevingspensioenen houden weduwen uit de armoede en slagen erin levenstandaard te behouden

• Echter, is de bestaande solidariteit ook de gewenste, gegeven maatschappelijke veranderingen?

25


Grafiek 12. Longitudinaal echtscheidingscijfer, 1955-2000

0

5

10

15

20

25

30

35

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41

% o

ntb

on

de

nh

uw

eli

jke

n

Huwelijksduur

2000

1995

1990

1985

1980

1975

1970

1965

1960

1955

26


• Pensioenbescherming van gescheiden individuen

verschillend van die van weduwen(aars) :Verweduwd: 60% loon echtgeno(o)t(e) (80% van 75%)

Gescheiden: (maximaal) 37,5% (62,5% van 60%)

• Gemiddeld pensioen vrouwen met echtscheidings-

pensioen €792, 30% vult aan met bijstand

• Geen echtscheidings(rust)pensioen voor ex-vrouwen

van ambtenaren

• Geen echtscheidingspensioen voor wettelijk of feitelijk

samenwonenden

27


Familie 1. Beide partners werken

Tijdens de loopbaan Pensioen voor

overlijden echtgenoot

Pensioen na overlijden

echtgenoot

Man Loopbaan 45 jaar

Loon €1.600

60% van 1.600 = €960 /

Vrouw Loopbaan 45 jaar

Loon €1.400

60% van 1.400 = €840 110% van 960 = €1.056

Huishouden Loons €3.000 Pensioen €1.800 Pensioen €1.056

Familie 2. Enkel de man werkt

Tijdens de loopbaan Pensioen voor

overlijden echtgenoot

Pensioen na overlijden

echtgenoot

Man Loopbaan 45 jaar

Loon €3.000

75% van 3.000= €2.250 /

Vrouw / / 80% van 2.250 =

€1.800

Huishouden Loon €3.000 Pensioen €2.250 Pensioen €1.800

28

Alternatieven?

• Splitting van pensioenrechten

• Onvoorwaardelijke basispensioen

• Bijkomende pensioenbijdragen

• …


29


0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000


Totaal Man Vrouw

Grafiek 13. Gemiddeld maandelijks netto-eerstepijlerpensioen naar stelsel en geslacht, 2008

30

i) Ambtenaren vs. werknemers

• Vgl. pensioenopbouw ambtenaren en werknemers

• Verschil kan niet (langer) worden gerechtvaardigd

door loonverschillen

• Twee opties

� Verminderen ambtenarenpensioen?

� Verhogen werknemerspensioen?


31


Grafiek 14. Kwintielverdeling van het gemiddeld maandelijks bruto- en nettopensioen bij mannelijke ambtenaren,

2008

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

Statutaire ambtenaren Eerste- en tweedepijlerpensioen (alle

werknemers)

Eerste- en tweedepijlerpensioen (werknemers

met tweedepijlerpensioen)

Nettopensioen Brutopensioen

32


0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000


Totaal Man Vrouw

Grafiek 13. Gemiddeld maandelijks netto-eerstepijlerpensioen naar stelsel en geslacht, 2008

33


ii) Zelfstandigen vs. werknemers

• Eerstepijlerpensioen zelfstandigen verhogen?

• Zonder de bijdragevoet te verhogen? 40% socialezekerheidsuitgaven gefinancierd door overheid (cf. 18% bij werknemers)

• Niet enkel probleem van lage bijdragepercentages; ook probleem van lage bedrijfsinkomsten (zie volgende grafiek)

34


0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

< 8.676 8.676 - 17.353 17.353 - 49.579 49.579 - 74.368 > 74.368

Grafiek 15. Procentuele verdeling van het brutobedrijfsinkomen van zelfstandigen in hoofdberoep in

inkomensklassen, inkomsten 2007 [Bron: RSVZ]

35

3.4 Kapitaaluitkeringen tweede pijler

• Van alle 65 jarige werknemers met tweede pijler:

• 73% kapitaal

• 18% rente

• 9% combinatie van beide

• Hoog percentage kapitalen in België is uitzonderlijk� Verklaring afnemend belang rentes? (cf. volgende grafiek)

• Behoud levensstandaard enkel door rentes:

rentes moeten verplicht worden gemaakt of

tenminste niet zwaarder worden belast

36

3.4 Kapitaaluitkeringen tweede pijler

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

Grafiek 16. Percentage rustgepensioneerde werknemers met een tweedepijlerpensioen tenminste gedeeltelijk

uitbetaald als rente, naar jaar van pensionering, 1985-2008

37

3.5 Conclusie

• Dit zijn zeker niet de enige sociale uitdagingen

• Andere sociale uitdagingen:

– Pensioensgerechtigde leeftijd/loopbaanduur

– Koppelingen ervan aan levensverwachting

– Toegelaten arbeid

– Vervroegd/verlaat pensioen (malus/bonus)

38

4. H.R.

4.1 Haalbaar pensioenbeleid:

• 1ste pijler

• 2de pijler: cao’s

4.2 Wat met zwakke sectoren/ondernemingen?• 2/3 – 1/3 regel

• WG + WN – bijdragen

4.3 3de pijler?

39

5. Tot slot

• Grondige discussie over beleidsuitdagingen essentieel om te

komen tot een pensioensysteem dat voldoende legitimiteit

heeft om het hoofd te bieden aan de financiële druk

waarmee het allicht nog lang wordt geconfronteerd

• Rol H.R.:

� Legitimiteit bevorderen voor een houdbaar

pensioensysteem

� Met legitieme solidariteitsmechanismen

40

Bedankt voor uw aandacht

[email protected]

http://soc.kuleuven.be/ceso/pensioenbeleid

vlerick hrday 2013: pensioenen - prof. jos berghman

Documents