VITAMINI RASTVORLJIVI U VODIPRIRODNO-MATEMATIKI FAKULTETODSJEK ZA BIOLOGIJUSMJER: BIOHEMIJA I FIZIOLOGIJASeminarski rad iz predmeta NutrologijaPredmetni nastavnik: prof. dr. Enad KorjeniStudenti: Abazovi Semir Dafi Subha Karahodi Arnela Karamustafi Amra Zuki EmaSarajevo, mart 2014. godine

VITAMINI B KOMPLEKSA

Vitamini B kompleksa su rastvorljivi u vodi. Vrlo slabo se skladite u organizmu. Ovi vitamini su svrstani u jednu grupu iz vie razloga: nalaze se u istim izvorima, u tijelu imaju funkcije koenzima, jedan vitamin pomae djelovanje drugog. Vitamine B kompleksa sintetiu mikroorganizmi (bakterije, kvasci, plijesni i gljivice), koji se nalaze u crijevima ovjeka.Vitamini B kompleksa se nalaze u razliitim oblicima hrane. Obino se nalaze zajedno. Razliiti tretmani hrane (zagrijavanje, kuhanje, smrzavanje), suneva svjetlost, kiseline i baze na svaki od vitamina iz ove grupe djeluju specifino.Najbolji izvor veine vitamina B kompleksa je pivski kvasac i on se obino koristi kao sirovina u njihovoj proizvodnji. Dobri izvori vitamina B kompleksa su i sjeme itarica, leguminoze, orasi, Ijenici, zeleno povre, jetra i mlijeko. Vitamini B kompleksa djeluju kao koenzimi, koji kataliu mnogobrojne biohemijske reakcije u organizmu.

U praksi ne postoje stvarne hipervitaminoze vitamina B kompleksa, ak ako se oni unose i u velikim koliinama. Naravno da postoje problemi ukoliko se velike doze nekih vitamina uzimaju u duem vremenskom periodu. U takvim situacijama se moe desiti da jedan vitamin koi aktivnost drugog.Do nedostatka vitamina B kompleksa u ishrani dolazi uglavnom kada se konzumira samo preraena i rafinisana hrana. Simptomi deficita veine vitamina B kompleksa ukljuuju nervozu, depresiju, gubitak apetita, pojavu anemije, akni, gubitak kose, rano starenje, povean sadraj holesterola, slabost organizma itd.Dnevne potrebe vitamina B kompleksa variraju zavisno od vitamina i kreu se od vrlo malih doza (oko 2 g vitamin B12) do relativno velikih koliina (20 mg vitamin B3). Konkretne potrebe za svakim od vitamina B kompleksa bie date kod pojedinanih opisa vitamina.

VITAMIN B1 (TIAMIN ILI ANEURIN)

Prvi put znaaj vitamina B1 uoen je kod pojave bolesti beri-beri. Nakon apsorpcije u crijevima dio tiamina se uskladiti u jetri, srcu i bubrezima. Viak vitamina se eliminie urinom.

Vitamin B1 znaajno pomae mnoge funkcije u organizmu:

bitan je faktor u metabolizmu ugljenih hidrata, pri emu djeluje kao koferment tiamin pirofosfat za ferment karboksilazu; potpomae prve korake u proizvodnji masnih kiselina i sterola. U tom pogledu tiamin obezbjeuje proces prevoenja ugljenih hidrata u masti, koje e se kasnije skladiti kao rezervne;znaajan je za zdravlje nerava i nervnog sistema u cjelini, vjerovatno zbog njegove uloge u sintezi acetil-holina;neophodan je za normalno odranje tonusa eludano-crijevnemuskulature;povoljno utie na rast;povoljno djeluje na apetit, varenje i asimilaciju;utie na rad sranog miia ipoveava otpornost na infekciju.

Crijevne bakterije sintetizuju tijamin u debelom crijevu preivara. Do nedostatka ovog vitamina dolazi u sluaju veeg povraanja, proliva, oboljenja jetre ili nedostatka hlorovodonine kiseline. Suviak vitamina moe se izluiti putem mokrae, znoja ili stolice. Kuhanjem se unitava oko 50 % vitamina b1.Kod potpunog nedostatka vitamina b1 dolazi do avitaminoze poznate pod nazivom beri-beri. Bolest je rasprostranjena na dalekom istoku, kod naroda koji se hrane oljutenom riom. Simptomi bolesti su poremeaj u metabolizmu, paraliza, eludano-crijevni poremeaji, smetnje u radu srca. Bolest se zavrava smru.Ove bolesti kod nas nema, ali ipak u nekim sluajevima javlja se hipovitaminoza kod odojadi koja se hrane bijelim branom, grizom i eerom. Nije poznata hipervitaminoza tiamina, ukoliko se on uzima kroz hranu ili oralno. Ljudi mogu uzimati na stotine mg ovog vitamina da se ne uoe bime promjene u organizmu. Ako poveani unos traje dugo mogue je da se jave odreeni simptomi hipervitaminoze na nervnom sistemu, sistemu probave i srcu.Kod odraslih osoba dnevno je potrebno 1-2 mg vitamina b1. Dnevna potreba mladih po kilogramu tjelesne mase je neto vea, s tim da su ukupne potrebe beba oko 0,5 mg/dan. U trudnoi (oko 2 mg) i u toku dojenja (oko 2,5 mg) potrebe su vee.

Tabela 1. Vaniji izvori vitamina B1 (izvor: Pokrovskij, 1986)

Izvori vitaminaSadraj vitamina (mg/100 g)Izvori vitaminaSadraj vitamina (mg/100 g)Penini hljeb Graak Pasulj Zobena prekrupa Heljdina prekrupa0.15 0.81 0.50 0.49 0.53Meso: svinjetina govedina teletinaPresovani kvasac0.60 0.06 0.14 0.60VITAMIN B2 (RIBOFLAVIN)Riboflavin je narandasto-uti kristal, mnogo stabilniji od tiamina. Ovaj vitamin je prvo izolovan, a zatim je utvreno njegovo fizioloko djelovanje. Otporan je na djelovanje toplote, kiseonika iz vazduha, kiselina i baza, ali je neotporan na djelovanje svjetlosti (posebno ultraljubiastog dijela spektra). Riboflavin se ne skladiti u organizmu, osim malih koliina u jetri i bubrezima, zbog ega se redovno mora unositi u organizam.Riboflavin je prekursor koenzima znaajnih u procesu elijskog disanja, metabolizma ugljenih hidrata i masti i proizvodnji energije u tijelu: flavin mononukleotid (FMN) i flavin adenin dinukleotid (FAD). On je posrednik u elijskoj resorpciji pomaui efikasnije iskoritenje kiseonika u elijama. Do nedostatka vitamina B2 dolazi zbog nedovoljnog unosa kroz hranu ili zbog nedostatka crijevne flore koja ga sintetizuje. Zbog nedostatka vitamina B2 dolazi do hipovitaminoze poznate kao ariboflavinoza. Simptomi bolesti su promjene na usnama, jeziku, koi i oima. Resorpcija vitamina B2 se odigrava u crijevima. Deponovanje ovog vitamina vri se u jetri, bubrezima i srcu. Izluuje se mokraom, preko stolice, znojenjem i kroz mlijeko.

Dnevne potrebe zavise od mnogih okolnosti (mase tijela, stanja metabolizma, unosa proteina i energije i si). Rezerve riboflavina koje se nalaze u tijelu gube se ako je njegov unos manji od 1,2 mg. Potrebe odraslog ovjeka su oko 1,5-3 mg/dan i neto su vee u toku trudnoe, dojenja i puberteta.

Teak fiziki rad i masna hrana trae veu koliinu riboflavina. ene koje uzimaju estrogene i pilule za kontracepciju moraju unositi veu koliinu ovog vitamina.

Izvori vitamina B2 su vrlo raireni. Ima ga dosta u mnogim namirnicama biljnog i ivotinjskog porijekla (ikra riba, mlijeko, sir, jaja, meso, bubrezi, jetra, penina klica, mekinje, badem, pasulj, graak, soja, kupus, karfiol, pinat, zelje, ljive itd). Riboflavinom je vrlo bogat pivski kvasac.

Tabela 2. Vitamin B2 (opte karakteristike)NazivAvitaminozaRiboflavinAriboflavinoza (promjene na usnama, jeziku, koi i oima, na ronjai se javljaju krvavi sudovi, jezik postaje gladak, crven i bez izraenih papila, problemi pri gutanju)Preporuena koliina:RDA: Mukarci (19-50 g) 1,6 mg/dan ene (19-50 g) 1,2 mg/danRNI: 0,5 mg/4200 kJ energije/dan (1,0 mg/dan minimum)Glavne funkcije u tijelu:Dio koenzima FMN i FAD, posrednik u elijskoj resorpciji, ouvanje zdravlja koe, kose, utie na normalan rast i razvojGlavni izvori:Raani hljeb, penini hljeb, zob, krompir, kupus

VITAMIN B3 - PP FAKTOR (NIACIN)

Niacin (Nikotinamid, Nikotinska kiselina ili PP faktor) je jedan od najstabilnijih vitamina B kompleksa. On je otporan na djelovanje toplote, svjetlosti, kiseonika, kiselina i baza. Ovaj vitamin se lako apsorbuje u crijevima. Male koliine niacina se mogu skladititi u jetri, ali visak vitamina se uglavnom izluuje iz organizma putem urina.

Niacin djeluje u sastavu dva koenzima nikotinamidadenin-dinukleotida (NAD) i nikotinamiddinukleotid-fosfat (NADP), koji uestvuju u preko 50 razliitih reakcija metabolizma u ljudskom organizmu. Oni su neophodni u procesima glikolize, sinteze masnih kiselina i dezaminacije aminokiselina. Vrlo vano je njegovo djelovanje u procesima metabolizma ugljenih hidrata u mozgu.

Ovaj vitamin utie na smanjenje holesterola u krvi, poveava mo zgruavanja krvi, stimulie cirkulaciju (proirenjem krvnih sudova) i znaajan je za normalno funkcionisanje mozga i djelovanje nervnog sistema. Niacin je neophodan za sintezu polnih hormona, a povoljno djeluje na ouvanje zdravlja koe i tkiva digestivnog trakta.

10Simptomi pelegre su promjene na organima za varenje, koi i centralnom nervnom sistemu. Manifestuje se kao glavobolja, gubljenje teine, slabljenje memorije, uzrujanost, javlja se rapava koa na mjestima izloenim suncu (lice, ruke, grudi). Na koi se javlja crvenilo i svrab, a kasnije boja koe postaje tamnocrvena, a koa puca. Danas se zna da pored nedostatka nikotinske kiseline i nedostatak aminokiseline triptofana utie na pojavu ove bolesti. Dnevne potrebe za niacinom zavise od koliine energije koja je unesena u organizam (6,6 mg/4200 kJ energije). RDA preporuke za odrasle mukarce su 18 mg/dan, za odrasle ene 13 mg/dan i za djecu 9-16 mg/dan. Potrebe radnika koji obavljaju teke fizike poslove, trudnica i doilja su neto vee (do 25 mg/dan).Utvreno je da hrana koja je bogata triptofanom spreava pojavu pelagre, pa se pretpostavlja da se u organizmu na odreeni nain vitamin B3 sintetie iz triptofana.Glavni izvori nikotinske kiseline su jetra, meso, mahunasto povre, penica, pirina, a naroito kvasac.Mljevenjem i preradom itarica gubi se preko 90 % niacina, zbog ega pekari esto dodaju ovaj vitamin u hljeb.

Tabela 3. Vitamin B3 (opte karakteristike)NazivAvitaminozaNiacin, Nikotinska kiselina, Nikotin amid, Vitamin B3Pelegra (promjene na organima za varenje, koi i centralnom nervnom sistemu, glavobolja, gubljenje tjelesne mase, gubitak pamenja, uznemirenost, rapava koa na mjestima koja su bila izloena suncu)Preporuena koliina:RDA: Mukarci (19-50 g) 18 mg/dan ene (19-50 g) 13 mg/danRNI: 7,2 mg/4200 kJ /dan (14,4 mg/dan minimum)Glavne funkcije u tijelu:Dio koenzima NAD i NADP, uestvuje u procesima glikolize, sinteze masnih kiselina i dezaminacija aminokiselina, vaan za obezb jeden je energijeGlavni izvori:Jetra, meso, leguminoze, penica, ria, pivarski kvasacVITAMIN B5 (PANTOTENSKA KISELINA)Pantotenska kiselina je uto ulje, koje u prirodi dolazi kao natrijumova ili kalijumova so. Vitamin B5 je stabilan na zagrijavanje i oksidaciju, ali se lako oteuje pod uticajem kiselina i baza. U toku kuhanja mesa u njemu se moe uniti do 1/3 vitamina B5.Ovaj vitamin ulazi u sastav koenzima A, koji je blisko povezan sa djelovanjem adrenalina. Pretpostavlja se da adrenalin pojaava proizvodnju kortizona i drugih hormona i tako smanjuje stres i pomae metabolizam. Kroz ovaj mehanizam pantotenska kiselina preventivno djeluje protiv starenja i pojave bora. Uopteno se moe rei da je ovaj vitamin znaajan za ouvanje zdravlja koe.Kao koenzim A vitamin B5 je znaajan za metabolizam ugljenih hidrata, p-oksidaciju i sintezu masnih kiselina i sterola, kao i za metabolizam eera i stvaranje energije u organizmu. Pored toga, koenzim A pomae sintezu acetil-holina, znaajnog za prenos nervnog impulsa. Vitamin B5 je znaajan i za sintezu porfirinskog prstena, koji je neophodan za strukturu molekule hemoglobina.

Nisu uoeni simptomi previsokog unosa ovog vitamina u tijelo. Postoji opasnost od odreenog oblika trovanja ukoliko se velike koliine ovog vitamina unose bez drugih vitamina B kompleksa, odnosno moe doi do neravnotee u djelovanju nekih vitamina.Deficit pantotenske kiseline u organizmu je, takode, neuobiajen, jer ovog vitamina ima u veini prirodnih oblika hrane. Osim toga, jednu koliinu pantotenske kiseline sintetizuju crijevne bakterije. Meutim, kod jednoline ishrane preraenom hranom ili zbog problema u radu crijevne flore moe doi do pojave nekih simptoma deficita. Prvi i najuobiajeniji simptom nedostatka vitamina B5 jeste zamor. Nedostatak vitamina B5 je najei kod tinejdera, jer se u njihovoj ishrani nalazi mnogo slatkia i proizvoda iz programa "brze hrane" (fast foo). Problem se moe poveati, kada se akne, koje se redovno javljaju u ovom uzrastu, lijee antibioticima, koji mogu unititi crijevne bakterije.

Dnevne potrebe za vitaminom B5 iznose oko 10 mg za odrasle osobe i oko 5 mg za djecu. Mnogi autori smatraju da su minimalne potrebe za ovim vitaminom znatno vee (25-50 mg/dan, pa ak i do 50-100 mg/dan). Pantotenske kiseline ima u svim prehrambenim proizvodima, a naroito u jetri, bubrezima, mesu i umancu jajeta. Sintetiziraju je mikroorganizmi crijeva.

VITAMIN H (BIOTIN)Ovaj vitamin iz grupe B-kompleksa je prvo otkriven kada su prouavani simptomi bolesti nastali nakon konzumiranja vee koliine sirovih jaja. Kasnije je utvreno da materija avidin iz bjelanceta jajeta djeluje kao antivitamin i da na sebe vee biotin u stomaku i tako oteava njegovu apsorpciju. Kuhanjem jajeta avidin se unitava i simptomi deficita biotina nestaju.Biotin koenzim (poznat i kao koenzim R) uestvuje u metabolizmu masti. On je neophodan za sintezu masnih kiselina i masti. Utvreno je da biotin pomae meusobno spajanje aminokiselina u lance proteina, sintezu pirimidina (i preko njega sintezu nukleinskih kiselina). Pored toga, uestvuje u metabolizmu ugljenih hidrata i djeluje kao zatitni faktor koe.

Nisu poznati toksini efekti djelovanja visokih doza biotina u organizmu. Viak vitamina se eliminie iz organizma preko urina. I simptomi deficita su rijetki, a neto ee se javljaju ako se u ishrani nalazi previe sirovih jaja ili kod dugotrajne upotrebe antibiotika, koji mogu unititi crijevne bakterije.Dnevne potrebe za ovim vitaminom su od 150 g do 300 g u zavisnosti od koliine vitamina koji sintetizuju bakterije u crijevima. Vjerovatno je sigurna i doza od 300-400 g na dan. Ako se vie jedu sirova jaja ili piju antibiotici treba poveati koliinu unesenog vitamina. Unos biotina treba poveati u toku trudnoe i dojenja.Veina namirnica sadri odreenu koliinu biotina. Najznaajniji izvori biotina su pivski kvasac, jetra, umanac jajeta, neglazirana ria, orasi, ljenici i mlijeko. Poto ga sintetizuju neke bakterije i kvasci iroko je rasprostranjen u veini namirnica biljnog i ivotinjskog porijekla.

VITAMIN B6 (PIRIDOKSAL)Aktivno fizioloko djelovanje ima vie jedinjenja (piridoksal, piridoksin, piridoksol i piridoksamin). Ovaj vitamin je stabilan u kiselinama i neto manje u bazama. Pod uticajem ultraljubiaste svjetlosti i u toku prerade hrane lako se razara. Posebno mnogo piridoksina se gubi u toku kuhanja i skladitenja namirnica. Piridoksin se lako apsorbuje u crijevu. Mala koliina ovog vitamina se moe skladititi u miiima.Vitamin B6 i njegov koenzimski oblik (piridoksal-5-fosfat) imaju razliite funkcije u procesu metabolizma aminokiselina (naroito metionina, serina, cisteina, triptofana).

Mnoge reakcije ukljuujui i konverziju triptofana u niacin i arahidonske kiseline u prostagladin E2 zahtijevaju prisustvo vitamina B6. Pored toga, vaan je za metabolizam nezasienih masnih kiselina, ima povoljno djelovanje u zatiti od jonizujueg zraenja, uestvuje u prometu sumpora, a neophodan je za funkcionisanje centralnog nervnog sistema.

Piridoksal je znaajan i u procesima proizvodnje energije u tijelu. On potpomae proizvodnju antitijela, crijevnih krvnih zrnaca (preko sinteze hemoglobina), nukleinskih kiselina i sl. Poznato je da piridoksal povoljno djeluje na odranje ravnotee jona natrijuma i kalijuma i tjelesnim tenosti, te odranje koncentracije magnezijuma u intracelularnim tenostima.

Piridoksal je potreban za odranje ravnotee hormona i koliine vode u tijelu majke u toku trudnoe, te razvoja nervnog sistema bebe. U praksi su rijetki sluajevi trovanja visokim dozama piridoksina. Oralno unoenje piridoksina u koliini do 200 mg nije pokazalo negativan efekat. Obino su toksine doze ovim vitaminom znatno vee (2-5 g).

Nedostatak piridoksina kod ovjeka se ee javlja nego kod drugih vitamina B kompleksa. Poto vitamin B6 uestvuje u kontroli mnogih reakcija u tijelu to se njegov nedostatak osjea u cijelom organizmu. Veina simptoma se moe opisati kroz slabost, nervoza, depresija, agresivnost i sl. Simptomi nedostatka piridoksina su slini kao kod nedostatka riboflavina i niacina.

Nedostatak piridoksina ima dramatian uticaj na metabolizam aminokiselina, posebno utie na smanjenje reakcije sinteze niacina iz triptofana, na prenos impulsa kroz nerve, na smanjenje proizvodnje hemoglobina i sl. Ostali problemi su vezani za zdravlje koe (pucanje koe oko usta i oiju), jezika, usana, probleme sa vidom, psihike poremeaje, muninu, povraanje, slabost, vrtoglavicu, nervnu razdraivost, greve i sl.

Dnevne potrebe za ovim vitaminom zavise od mnogih faktora, a posebno od koliine uneenih proteina. RDA za odraslog ovjeka su oko 1,5-3,0 mg/100 g konzumiranih proteina i kod djece 0,6-1,2 mg/100 g konzumiranih proteina. Kod intenzivnog metabolizma proteina dnevne potrebe su neto vee. Upotreba nekih lijekova, takoe, zahtijeva poveanje unosa piridoksina.

Sigurna doza kod unosa ovog vitamina je do 10-15 mg/dan, dok se u svrhu lijeenja koriste i doze od 50-100 mg (u nekim situacijama ak 200-500 mg).Veina namirnica u nepreraenom obliku sadri malu koliinu piridoksina. Poto se vitamin B6 gubi u toku prerade (posebno kuhanja) esto se deava da se u organizam ne unese u dovoljnim koliinama. Glavni izvori ovog vitamina su: kvasac, govea jetra, govee meso, kokoije jaje, soja, penica, kukuruz, krompir, pasulj, graak, karfiol, kupus, avokado, banane, kikiriki itd. Vitamin B6 sintetiu neke crijevne bakterije.

VITAMIN B9 (FOLNA KISELINA)

Folna kiselina je vrlo osjetljiva i lako se razgrauje na razliite naine (svjetlost, zagrijavanje, kisela sredina, pH