vakblad product editie #1-2015
DESCRIPTION
Hoofd- en eindredactie Vakblad Product, over productontwikkeling en designTRANSCRIPT
Platform Product & Service Design
w w w . p r o d u c t m a g a z i n e . n l
23e jaargang no 1 maart 2015
Signs voor
overzichtelijker OV
4 De charme van
verpakkingsglas
11 Biertje, designers?
Dorstige ontwerpregels
16 Doggy Bag voor
nieuwe columnist
2 # maart 2015 # product
In dit nummer
4 Verpakkingsglas als fenomeenOf we nu thuis of in de winkel zijn, we worden er dagelijks
mee geconfronteerd: groentes en sauzen zitten vaak in
glas verpakt. Logisch want glas geeft geen smaak af,
is gasdicht en is bovendien transparant en volledig recy-
clebaar. Een kijkje in de glasheldere wereld van verpak-
kingsglas, aan de hand van een nieuw sausflesje met een
geïntegreerde schenktuit van fabrikant Owens-Illinois.
11 De herkenbaarheid van biobased plasticsDuurzame producten, en daarmee ook producten van biobased
kunststoffen, worden vaak via logo’s herkenbaar gemaakt.
Consumenten zien echter door de vele logo’s het bos niet meer.
Manouk van der Wal onderzocht tijdens haar afstuderen aan de
Hogeschool van Amsterdam of dit niet anders kan. Is het moge-
lijk om voor ontwerpers ontwerpregels voor biobased produc-
ten te ontwikkelen?
17 Het OV-alfabet van MAX designersHet Rotterdamse openbaar vervoerbedrijf RET heeft
het initiatief genomen om op knooppunten van het
openbaar vervoer, waar tram, bus, metro en ook trein
samenkomen, de reiziger meer duidelijkheid te geven
over de locaties van de verschillende haltes. Het ont-
werp is voor rekening van de Rotterdamse industrieel
ontwerpers van MAX designers. Duidelijk én duurzaam.
16 Nieuwe columnist: de VerpakkingXpert
Met Huib Burggraaf heeft Product vanaf nu een rasechte
en doorgewinterde ‘VerpakkingXpert’ in huis. Hij volgt
als columnist Andreas Knol op, die ons vele maken een
kijkje heeft gegund in de designerswereld. Dank je wel
Andreas, en welkom Huib! In zijn eerste column pakt hij
meteen uit met de verpakkingstrends voor 2015.
Signaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Veiligheid op de werkvloer. . . . . . . . . . . 6
KIVI introduceert Prins Friso
Ingenieursprijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Column IoLaw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Old School . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Leesvoer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Spuitgietproducten testen
voor productie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Agenda en colofon . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Glas, beton, biobased plastics: een keur
aan materialen passeert in dit nummer
de revue. Hoe oud het gebruik ervan
soms ook mag zijn, de mogelijkheden
blijken nog steeds eindeloos dankzij in-
novatieve toepassingen of nieuwe manie-
ren van bewerken en verwerken.
De Egyptenaren, Babyloniërs, Feniciërs,
Grieken en Romeinen kenden al de voor-
delen van het gebruik van (ongewapend)
beton. Anno 2015 fascineert het als geen
ander bouwmateriaal. We lezen hier
meer over in de recente uitgave
‘Concretable’ uit de Imagine-serie van
nai010 publishers, waarover we op pagi-
na 14 berichten.
De vroegste sporen van glasfabricage zijn
te vinden in Egypte rond 1500 v.Chr.,
waar glas als glazuur op aardewerk
wordt aangetroffen. In de eerste eeuw
voor onze jaartelling is de glasblaastech-
niek ontwikkeld en werden glazen ge-
bruiksvoorwerpen meer algemeen.
Inmiddels is ook verpakkingsglas een fe-
nomeen, zoals het sausflesje met geïnte-
greerde schenktuit bewijst in de rubriek
‘Wow!’ op pagina 4.
Een materiaal in opkomst is biobased
plastic. Manouk van der Wal doet op pa-
gina 11 verslag van haar onderzoek van-
uit de Hogeschool van Amsterdam naar
ontwerpregels voor product designers,
die met dit duurzame materiaal aan de
slag gaan. Manouk en andere materiaal-
liefhebbers kunnen op 22 en 23 april hun
hart ophalen tijdens Materials 2015, waar
de focus dit jaar ligt op properties, appli-
cations, solutions.
P.S.: We bedanken columnist Andreas Knol
voor zijn vele lezenswaardige bijdragen
waarmee hij ons een kijkje gunde in de
wereld van designers. Met onze nieuwe
columnist Huib Burggraaf hebben we een
rasechte VerpakkingXpert in ons midden.
Daar drinken we op! Uit een beker van
biobased plastic, dat spreekt voor zich.
Walter Wijnhoven
Hoofdredacteur Product
Met materialen meer mans
En verder
Cover: De M uit het OV-alfabet van MAX designers (foto Rick Keus)
Light Stax zijn verlichte speelgoed bouwstenen die los
of samen met de traditionele Lego en/of Duplo stenen
gebruikt kunnen worden. Het grote verschil met de
bestaande bouwstenen is dat de Light Stax stenen niet
hol zijn. De ruimte die hierdoor ontstaat wordt ge-
bruikt om er LED-lampjes met de nodige elektronica
en aansluitpunten in onder te brengen. Iedere nop, bo-
ven en onder, bevat een complete connector met + en
– pool. In het doosje van de Light Stax M05000 Classic
vinden we een basisplaat met USB laadkabel en 24
bouwstenen. Deze bouwstenen bestaan uit een set
van 4x6 kleuren. De basisplaat is zwart, net zo hoog
als de blokken en voorzien van 4!4 noppen. Het aan-
sluitsysteem kent vier verlichtingsstanden: constant
aan, twee knipperstanden en een sleeptimer die na 15
minuten overgaat in langzaam knipperen.
Info: www.speelgoed.nl
Bouwstenen met verlichting
product # maart 2015 # 3
Signaal
DelGuard Pencils heten de nieuwe vul-
potloden met dunne stiften die fabrikant
Zebra Co Ltd sinds kort op de markt
brengt. Het bijzondere aan deze vulpot-
loden is dat de fabrikant een simpele op-
lossing vond voor een letterlijk en figuur-
lijk probleem dat iedere
vulpotloodgebruiker kent: het breken
van de stift. De oplossing van Zebra is zo-
wel innovatief als simpel. Er zijn twee
krachten die het breken van de stift ver-
oorzaken: een te hoge loodrechte kracht
en/of een te hoge diagonale kracht. De te
hoge loodrechte kracht wordt bij de
nieuwe stifthouder teniet gedaan door
een nieuw eerste dempingsmechanisme
waarbij de stift inveert. Een tweede me-
chanisme zorgt ervoor dat bij een diago-
nale kracht een metalen hulsje over de
stift schuift.
Info: www.zebrapen.com
Potloodstift
breekt niet meer
Het Nederlandse bedrijf IXL Netherlands heeft met zijn Nutri-Pulse
e-Cooker de Global Food Industry Award 2014 in de categorie pro-
duct- en procesinnovatie gewonnen. De Nutri-Pulse e-Cooker is een
apparaat dat binnen enkele minuten en bij lage temperaturen
voedsel klaarmaakt met behulp van (ongevaarlijke) korte elektri-
sche hoogspanningspulsen. Bij deze manier van koken blijven voe-
dingswaarde, smaak, kleur en geur grotendeels behouden.
Daarnaast verbruikt het apparaat weinig energie, wordt er weinig
voedsel verspild en is het risico op verbranding klein.
Info: www.innovation-xl.com
Award voor Nutri-Pulse e-Cooker
De kosten voor het vervoer van extra vliegtuigbagage worden steeds hoger. Steeds meer
mensen zullen dan ook proberen zoveel mogelijk kleding als handbagage mee te nemen.
Het resultaat: gekreukelde kleding waarmee men eigenlijk niet voor de dag kan komen.
Een van de oplossingen voor dit probleem is het aloude reisstrijkboutje, dat in de prak-
tijk echter te klein, te onhandig en te zwaar blijkt. Een betere oplossing is de McSteamer.
Dit is een handzaam en licht stoomapparaatje dat in de USA en Japan, landen waar wat
hogere eisen aan formele kleding worden gesteld dan bij ons, al veel wordt toegepast.
Door de krachtige stoom die de
McSteamer binnen 45 seconden pro-
duceert, verwijdert het in een hand-
omdraai kreukels en onaangename
geurtjes. Blouses, jurkjes of over-
hemden: niets is te gek. Dankzij het
lichte gewicht en de compacte vorm-
geving is het apparaat makkelijk
mee te nemen op reis of naar het
werk. Verkrijgbaar in wit en zwart.
Info: www.mcsteamer.nl
Kreukloos gekleed
4 # maart 2015 # product
Wow! Ons product kan veel beter!
Of we nou thuis of in de winkel
zijn, we worden er dagelijks
mee geconfronteerd: groentes
en sauzen zitten vaak in glas
verpakt. Logisch want glas geeft
geen smaak af, is gasdicht en is
bovendien transparant en
volledig recyclebaar.
Tekst: Wouter A. Kanneworff
Foto’s: Copyright © O-I Europe.
All rights reserved
een aantal andere Europese fabrieken die
toen onderdeel van het Franse BSN-concern
waren door het Amerikaanse bedrijf
Owens-Illinois (O-I) overgenomen. Het be-
drijf, meer dan honderd jaar geleden opge-
richt door de uitvinder van de geautomati-
seerde blaasmachine voor glazen flessen,
trok zich volledig terug op het maken van
glasverpakkingen en stootte onder andere
de productie van kunststofverpakkingen af.
Sinds 2006 wordt O-I geleid door de
Nederlander Albert (in de VS kortweg: Al)
Stroucken. Volgens hem had glas zich ja-
renlang veel te gezapig ontwikkeld ten op-
zichte van andere verpakkingsmaterialen.
Door die trage ontwikkeling was glas wat
achterop geraakt. Tijd voor nieuw elan be-
toogde hij. Samen met zijn team zette hij in
op: structurele verlaging van de kosten,
merk bouwende productinnovatie en een
lange termijn investering in technologie.
De richting was daarmee bepaald.
Inmiddels is het bedrijf na verschillende
overnames en groei in alle werelddelen op
het gebied van verpakkingsglas de grootste
speler qua omzet.
OntwerpoffensiefOm de ontwikkeling van nieuwe technolo-
gie te ondersteunen werd de afgelopen ja-
ren in de Amerikaanse stad Perrysburg,
Natuurlijk zijn er ook nadelen. Glas is
breekbaarder en zwaarder dan veel van de
moderne kunststof alternatieven. Overal in
Europa staan fabrieken om in de lokale be-
hoefte aan glasverpakkingen te voorzien.
Hoe korter het transport naar de klant, hoe
beter. Aan de hand van zogenaamde ‘punt
marks’ kun je achterhalen welke fabriek
het flesje of potje dat je in je hand hebt
heeft gefabriceerd. Punt marks zijn kleine
gestyleerde logo’s die aanvullend tijdens
het verblijf van de hete glasmassa in de mal
op de zijkant of bodem van het glas worden
aangebracht. Zo hebben de twee glas pro-
ducerende bedrijven in Nederland elk een
eigen onderscheidingsteken. Ardagh (vroe-
ger PLM en Rexam geheten) heeft een klein
harpje als verwijzing naar haar Ierse moe-
derbedrijf en Owens-Illinois (vroeger
Vereenigde Glasfabrieken (VG)) gebruikt
twee in elkaar verwerkte hoofdletters O en
I. Een overzicht van de punt marks wereld-
wijd is te vinden op de site van de toeleve-
rancier Bucher Emhart. Het bestuderen van
dergelijke punt marks is een eye opener in
de fascinerende wereld van het verpak-
kingsglas. Wie maakt wat? Maar er gebeurt
veel meer.
Owens-Illinois, wereldspelerIn 2004 werd het Nederlandse VG met nog
Karafje met schenktuit
EisenBij het ontwerpen van (consumenten)artikelen kiest men vaak voor onopval-lendheid (veilig), de grootste gemene deler of het restylen van een al be-staand product. Zo af en toe worden er producten geïntroduceerd die wél iets nieuws brengen. Ze koppelen vernuft aan een fraaie vorm. In deze serie zoe-ken we zulke producten. Extra eis: ver-krijgbaarheid! Want ontwerpen die al-leen op papier of als prototype bestaan, daar stikt het van.
Lege karaf met duidelijk zichtbare schenktuit.
Octrooiplaatje.
product # maart 2015 # 5
Elke bedrijfstak heeft zijn marktleiders in
technologie. Bedrijven die door de hele in-
dustrie op beurzen en in de vakliteratuur
worden gevolgd. Omdat er tussen de ont-
wikkelperiode en de marktintroductie soms
meer tijd verstrijkt dan oorspronkelijk ge-
pland of zelfs projecten het in een later sta-
dium toch niet halen, kan de octrooilitera-
tuur dan buitengewoon interessant zijn.
Nieuwe ICT-technieken maken het mogelijk
om octrooipublicaties via een RSS-feed bij
publicatie van de aanvraag direct te ont-
vangen. Moeilijk? Nee, helemaal niet.
Binnen Espacenet kunt u het zelf allemaal
regelen. En als u er vragen over heeft, kan
Octrooicentrum Nederland u als bedrijf
daarbij op weg helpen. De Octrooi
Signaleringsservice helpt u bij het instellen
van een dergelijk profiel. Meer info: oc-
[email protected] of (088) 602 6660.
Product: Product: O-I VersaFlow flesjeFabrikant: Owens-Illinois, Holzminden,
Duitsland / Fruitkwekerij Vermeulen, Biddinghuizen
Ontwerp: Raul Paredes, Steve Speaker, Tony Cohen, Brian Brozell en Ed Grant (allen O-I)
Introductie: 2012, in Nederland najaar 2014
Prijs: flesje niet los te koop, met ’s LandsBeste vruchtensaus ongeveer 3 euro
Aanschaf: bij natuurvoedingswinkels
Ohio een nieuwe testfabriek annex onder-
zoekslaboratorium gebouwd (opening sep-
tember 2013). Qua grootte is de faciliteit
een tiende van een normale fabriek maar
voorzien van twee complete productielij-
nen om zowel op een conventionele als op
een geheime ‘next generation’ variant
proeven te kunnen doen. Het internationa-
le team onder leiding van Ludovic Valette,
een onderzoeker met een achtergrond in
macromoleculaire chemie en composieten,
ontwikkelde in de eerste acht maanden van
haar bestaan maar liefst veertig nieuwe
ontwerpen en concepten. Ook in de octrooi-
literatuur is dat nieuwe elan van O-I terug
te vinden. Het regent nieuwe concepten en
in hun persberichten wordt regelmatig een
nieuwe doorbraak gemeld.
VersaFlowNog voor deze nieuwe testfabriek werd ge-
opend was er al een aantal nieuwe ontwik-
kelingen. Eén daarvan is een nieuwe schen-
kopening voor flessen en potten. Iedereen
herkent het: de saus voor de gebarbecuede
worst komt moeilijk uit de fles en als hij
komt, komt er veel. Ja, zelfs zoveel dat je bij
het afremmen van de dikke druppel een be-
weging terug maakt en de druppel in twee-
en breekt waarbij een deel aan de verkeer-
de kant tegen de fles blijft kleven. Gevolg is
een vieze schroefdraad en een gevoel van
onvermogen. De oplossing van O-I was sim-
pel: breng een echte schenktuit aan in die
opening. Daarmee kun je veel beter dose-
ren. De fles is dan natuurlijk wel a-symme-
trisch en ook de verbinding tussen ronde
dop en fles moet precies kloppen. Omdat er
bij O-I de laatste jaren veel nieuwe ontwik-
kelingen waren geweest, zoals bijvoor-
beeld het aanbrengen van extra glas in de
hals van de fles om voor bierfabrikant
Miller een draaikolk/vortex-uitstroom van
het bier mogelijk te maken, bleken alle hin-
dernissen ook te nemen. De nieuwe
VersaFlow schenktuit was geboren. In eer-
ste instantie voor wat grotere uitschenk-
openingen, later ook voor sausflesjes. In
Europa worden deze flessen geproduceerd
in de O-I fabriek in Holzminden. In
Duitsland was er een pilot met een flesje
voor pastasaus. In het najaar van 2014
kreeg Fruitkwekerij Vermeulen die in
Nederland Flevosap en ‘sLandsBeste als
merken voert bij ons de primeur. Sauzen
voor op ijs, op de pannenkoek of door de
yoghurt zitten in het fraaie buikflesje met
tuit. Fascinerend om zoiets simpels in een
glazen verpakking terug te zien. Waarom
was het er niet al veel langer?
BeschermingO-I vroeg op de nieuwe VersaFlow tuit oc-
trooi aan. Op 2 mei 2013 verscheen de eer-
ste publicatie WO2013/062671A1. In 2014
volgde er nog een: WO2014/179006A1 (6
november 2014) waarin ook varianten om
een schenktuit te maken in de opening van
een fles worden beschreven zonder de bui-
tenrand van de fles (dus daar waar de fles
met het dopje contact maakt) te hoeven
wijzigen. Aanvullend werd ook de naam
VersaFlow als woord- en beeldmerk gere-
gistreerd.
Tip: Volg technologieleiders op de voet
Wouter Kanneworff (1961) is als technisch adviseur werkzaam bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Van huis uit is hij bioloog. Met name de evolutie van alledaagse producten fascineert hem. E-mail: [email protected].
Bovenaanzicht. De karaf gevuld met saus.
Safe & Sure, opgericht in 1984, maakt sinds vo-rig jaar deel uit van de Biesheuvel Groep B.V. Biesheuvel Techniek is vanuit ruim 30 vesti-gingen met 300 medewerkers een toonaange-vende speler in de Mechanische MRO markt en maakindustrie. Het bedrijf is onderdeel van de IPH-groep met activiteiten in o.a. Frankrijk (Orexad) en Duitsland (Zitec). Info: www.safeandsure.nl
6 # maart 2015 # product
In Nederland gebeuren jaarlijks
ruim 200.000
arbeidgerelateerde ongevallen.
Niet zelden zijn de ongevallen
zo ernstig dat ze tot
ziekteverzuim van de
werknemer leiden, of erger nog:
tot blijvend letsel of zelfs
overlijden.
Middelen en producten ter bescherming
zijn dan ook van het grootste belang.
Product sprak hierover met Didier de Bock
van Safe&Sure.
“Beknelde ledematen of afgesneden vingers
zijn veel voorkomende gevolgen van onvei-
lig werken met machines, apparatuur of ge-
reedschappen”, vertelt Didier de Bock.
“Vaak worden hulp- of beveiligingsmidde-
len, zoals beschermkappen, verkeerd of he-
lemaal niet gebruikt, of gebeurt er een on-
geluk tijdens het afstellen van of
onderhoud aan machines. Werknemers zijn
zich vaak onvoldoende bewust van het ge-
vaar dat zij lopen. De werkgever moet niet
alleen veilige arbeidsmiddelen ter beschik-
king stellen, maar ook toezicht houden op
het juiste gebruik daarvan.”
BewustwordingHoe kan die bewustwording worden ver-
groot? Didier de Bock: “Het is erg belangrijk
dat werkgevers een omgeving creëren waar
de werknemer veilig kan werken. Niet al-
leen door de werkvloer veilig te maken
maar ook door de werknemer de juiste
spullen en materialen te bieden. Naast het
aanbieden van veilige materialen is het
minstens zo belangrijk dat de werknemer
door middel van voorlichting en instructies
op de hoogte blijft van het belang van veili-
ge materialen. De werkgever moet er voor
blijven waken dat het aspect veiligheid niet
als te vrijblijvend wordt gezien.”
Vele mogelijkhedenVaak is men niet of nauwelijks op de hoog-
te van de vele mogelijkheden die er zijn
om veiliger te kunnen werken. Of het nu
gaat om werken met hoge of lage tempera-
turen, met stoffen, gassen, dampen of
chemicaliën, op hoogtes of in dieptes, bij
het werken met scherpe voorwerpen en
materialen of met draaiende machines.
Zet ‘m op, die veiligheidsbril!
Veiligheid op de werkvloer
Veilig werken, binnen én buiten
Top drie van meest voorkomen-de arbeidsongevallen: 1 Het vallen van kleine of grote hoogte
(32%)2 Ongevallen tijdens het werken met
machines (25%)3 Vallende objecten (13%)
Materials 2015Engineering the future
• Driehoek van materialen: properties – applications – solutions• Materialen, oppervlaktetechnieken, analysetechnieken, verbindingstechnieken,
omvormtechnieken en specialistische verbindingen• 110 exposanten uit binnen- en buitenland• Uitgebreid congresprogramma• Extra aandacht voor: automotive, machinebouw, civiele techniek en lucht- & ruimtevaart• Lightweight & biobased materialententoonstelling: MATERIA
Properties • Applications • Solutions
Vakbeurs & CongresWoensdag 22 en donderdag 23 april 2015, NH Conference Centre Koningshof, Veldhoven
3e editie
gratis toegang
www.materials.nl
product # maart 2015 # 7
De Bock: “Dat klopt, maar voor elke werksi-
tuatie is optimale bescherming mogelijk;
van hittebestendige handschoenen tot stof-
maskers. Of bijvoorbeeld veiligheidsbrillen,
waarvan we er ruim 200 in het assortiment
hebben.”
Duurzaam ondernemenVeiligheid en duurzaam ondernemen gaan
als het aan Didier de Bock ligt hand in
hand. “Behalve oog voor maximaal herge-
bruik van werkkleding adviseren wij onze
klanten gebruik te maken van REWORK
Crade to Cradle workwear, de eerste katoe-
nen werkkleding die uiteindelijk niet in de
vuilnisbak belandt. Deze kleding is zo ont-
worpen dat alle onderdelen opnieuw kun-
nen worden gebruikt. Er worden nieuwe
garens of compost van de oude werkkle-
ding gemaakt die wordt ingezameld door
afvaldienstverlener Van Gansewinkel
Groep. Wat ons betreft een win-win situa-
tie!” «
Veiligheidsbril van Astrospec
8 # maart 2015 # product
KIVI, Industrieel Ontwerpen
Het Koninklijk Instituut Van
Ingenieurs (KIVI) mag vanaf dit
jaar de naam van Zijne
Koninklijke Hoogheid Prins
Friso verbinden aan de jaarlijkse
verkiezing van de Ingenieur van
het Jaar. De eerste Prins Friso
Ingenieursprijs wordt op de Dag
van de Ingenieur op 18 maart
2015 op de Universiteit Twente
uitgereikt.
Maatschappelijk belang van ingenieurs Prins Friso, ingenieur werktuigbouwkunde
en lucht- en ruimtevaarttechniek, was een
zeer gewaardeerd lid van KIVI. Hij bewoog
zich nadrukkelijk op het snijvlak van inge-
nieurswetenschappen en maatschappij.
Zijn inspirerende nalatenschap aan de inge-
nieurswereld maakt het bijzonder passend
om de Ingenieur van het Jaar vanaf 2015 te
eren met de jaarlijks terugkerende Prins
Friso Ingenieursprijs. De instelling van de
Prins Friso Ingenieursprijs bouwt voort op
de banden die KIVI sinds haar oprichting
heeft met de Koninklijke Familie.
Prins Friso heeft zijn kennis en vaardighe-
den altijd vakoverstijgend en in brede con-
text ingezet. Hij wees daarbij steeds op het
belang van innovatie en het interesseren
van jongeren voor techniek. Het verbinden
van de naam van Prins Friso aan de ingeni-
eursprijs geeft deze een bijzonder elan en
is van grote waarde om het maatschappe-
lijk belang van ingenieurs te onderstrepen.
KIVI is ervan overtuigd dat dit jongeren zal
inspireren om te kiezen voor een techni-
sche studie en de verworven kennis in te
zetten voor de samenleving.
Finalisten Prins Friso IngenieursprijsDe drie kanshebbers op de Prins Friso
Ingenieursprijs zijn bekend:
Prins Friso Ingenieursprijs
-ir. Gijs van den Boomen, Directeur
KuiperCompagnons;
-ir. Allard van Hoeken MBA, Head of New
Energy Bluewater Energy Services
-dr. ir. Yvo Saanen, Managing Director TBA.
Op 18 maart wordt door een vakjury en pu-
blieksstemming bepaald wie de prijs in de
wacht sleept en zich Ingenieur van het Jaar
2015 mag noemen.
De finalisten zijn gekozen uit 28 nomina-
ties. De profielen van de finalisten staan
online op www.dagvandeingenieur.nl. Tot
en met 15 maart krijgt het publiek de gele-
genheid te stemmen op één van de drie fi-
nalisten, vervolgens wordt aan de hand van
zowel de bevindingen van de vakjury als de
publieksstemming de uitslag bepaald.
Finalisten VernuftelingOok de negen finalisten voor de projectprijs
de Vernufteling 2015 zijn bekend:
1. Deltares, RWS, Royal HaskoningDHV -
Innovatief zout-zoet scheidingssys-
teem
2. IMd - Staalstripje ter versteviging bal-
kons galerijflats
3. IV-Groep - Uitbreiding sluizencomplex
Panamakanaal
4. Nelissen - Amtrium nieuwbouw RAI
5. Royal HaskoningDHV - FAST Methode
voor betere afstelling verkeerslichten
6. Royal HaskoningDHV - Kantelsluis
7. Sustainable Durable Systems - Isoleren
laag plat dak, tevens opslag van elek-
triciteit
8. Tauw - Slibremmer - Scherm van geo-
textiel voor veenplassen
9. Van Oossanen Navel Architects - Hull
Vane. Vleugel voor vermindering vaar-
weerstand
Ook de winnaar van de Vernufteling wordt
op 18 maart, tijdens de Dag van de
Ingenieur, bekend gemaakt.Prins Friso 1968-2013 (foto RVD)
product # maart 2015 # 9
De rechten op een deel van de ontwerpen
zijn overgedragen aan het Zwitserse fami-
liebedrijf Vitra. Dit bedrijf produceert ver-
schillende Eames-stoelen. Vitra houdt de
markt goed in de gaten en treedt op tegen
navolgers. Die zijn er in groten getale.
Twee stoelenEén van de door Vitra geproduceerde
Eames-stoelen is de DSW-stoel, ontworpen
in het kader van een meubelontwerpcom-
petitie die het Museum of Modern Arts te
New York in 1948 uitschreef. De stoel is
vanaf 1950 tentoongesteld in het museum.
Recentelijk zag Vitra dat het bedrijf
Kwantum in Nederland en België een stoel
verkoopt (de Paris-stoel) die behoorlijk lijkt
op de DSW-stoel. Vitra heeft Kwantum hier-
op aangesproken. Uiteindelijk heeft dit ge-
leid tot een procedure, waarin vooral de
vraag centraal stond of Vitra in Nederland
en België wel auteursrechten kan doen gel-
den ten aanzien van de DSW-stoel. Tussen
partijen stond vast dat het om een
Amerikaans ontwerp gaat. Partijen waren
het er óók over eens dat de DSW-stoel niet
auteursrechtelijk beschermd is in de
Verenigde Staten (VS).
Oordeel rechterDe rechter overweegt dat op grond van de
Berner Conventie ((BC) waarbij o.a.
Nederland, België en de VS partij zijn) het
Nederlandse en Belgische auteursrecht van
toepassing is. Uitgangspunt van de BC is
dat auteurs (in casu ontwerpers) in landen
die niet het ‘land van oorsprong’ zijn de
rechten genieten die de wetten aan eigen
onderdanen verlenen. Dat wil zeggen dat
een Amerikaanse ontwerper in Nederland
in beginsel dezelfde rechten heeft die
Nederlandse ontwerpers in Nederland op
basis van de Nederlandse wetgeving heb-
ben. Als echter in het land van oorsprong
(in dit geval de VS) een ontwerp alléén als
(tekening of) model is beschermd (en dus
niet auteursrechtelijk) kan in een ander BC-
land in beginsel ook slechts het modellen-
recht worden ingeroepen tenzij in dat an-
dere land geen bijzondere modelrechtelijke
bescherming bestaat. In dat geval kan voor
een ontwerp wél auteursrechtelijke be-
scherming worden ingeroepen.
UitzonderingNederland en België kennen modellenrecht,
maar dat biedt géén bescherming aan (te-
keningen en) modellen die vóór 1975 in de
Benelux op de markt zijn gebracht. Nu vol-
doende aannemelijk werd geacht dat de
DSW-stoel vóór 1975 in de Benelux op de
markt is gebracht is het voor de DSW-stoel
op geen enkel moment mogelijk (geweest)
bijzondere modelrechtelijke bescherming
te claimen. De uitzondering doet zich dus
voor. Dat betekent dat in Nederland en
België ten aanzien van de DSW-stoel au-
teursrechtelijke bescherming kan worden
ingeroepen. De auteursrechthebbende is in
dit geval Vitra omdat de rechten op de
DSW-stoel aan haar zijn overgedragen.
VormgeverserfgoedDe discussie tussen partijen spitste zich in
deze zaak vooral toe op de beschermings-
vraag. Toen eenmaal vastgesteld was dat au-
teursrechtelijke bescherming kan worden
ingeroepen én de DSW-stoel voldoet aan de
vereisten voor bescherming (de DSW-stoel is
een eigen intellectuele schepping van de
ontwerper) was de inbreukvraag snel beant-
woord. De verschillen tussen de stoelen
vond de rechter onbeduidend in het licht
van de vele wel overgenomen trekken waar-
mee de DSW zich (onbetwist) onderscheidt
van het relevante vormgevingserfgoed. Dat
vormgevingserfgoed bestaat uit de vóór
1950 gepubliceerde werken.
De Eames-stoelen zullen nog een tijd lang
exclusief blijven. De auteursrechten verval-
len namelijk pas 70 jaar na de 1e januari
volgend op het jaar waarin de langstleven-
de ontwerper is overleden (1988).
Deze zaak laat goed zien wat met bijzonde-
re en krachtige ontwerpen kan worden be-
reikt. Niet alleen in het land van ontwerp,
maar wereldwijd.
StoelendansWie kent niet Charles en Ray
Eames? Het echtpaar dat onder
meer zoveel bijzondere stoelen
heeft ontworpen waar mensen
wereldwijd al decennia lang van
genieten. Eames-stoelen zijn
onverminderd populair.
Ongetwijfeld omdat de
ontwerpen destijds zo origineel
waren en nog altijd zo krachtig
zijn.
Marcoline van der Dussen
IoLaw
Mr. Marcoline van der Dussen is advocaat bij CMS te Utrecht, sectie Intellectuele Eigendom, Technologie, Media & Telecommunicatie. E-mail: [email protected]
Paris-stoel
DSW-stoel
10 # december 2014 # product 09_bijschrift
Proost! Een festivalbiertje smaakt er in deze 250 m
l beker van
PLA niet m
inder om.
PLA
Kof
fieb
eker
van
360
ml.
10 # maart 2015 # product
product # maart 2015 # 11
Uitdaging voor ontwerpers
Logo’s, logo’s en nog meer
logo’s. Duurzame producten, en
daarmee ook producten van
biobased kunststoffen, worden
vaak via logo’s herkenbaar
gemaakt. Consumenten zien
echter door de bomen het bos
niet meer. Manouk van der Wal
heeft onderzocht of dit niet
anders kan. Is het mogelijk om
voor ontwerpers ontwerpregels
voor biobased producten te
ontwikkelen? Zodat deze
producten zelf zeggen: ‘Ik ben
gemaakt van biobased plastic!’
Tekst: Manouk van der Wal
Foto’s: Hogeschool van Amsterdam en Bio
Futura
Biobased plasticsKunststof is een prachtig materiaal. Het is goed-
koop, multi-inzetbaar en licht in gewicht; posi-
tieve eigenschappen die de groei van het ge-
bruik ervan stimuleerden aan het begin van de
20e eeuw. Sinds enkele decennia komen echter
meer negatieve eigenschappen naar voren.
Petrochemisch kunststof, gemaakt van aardolie,
is vaak niet afbreekbaar en dat zorgt voor veel
afval. Ook wordt aardolie een steeds schaarsere
grondstof. Het is tijd voor verandering.
Biobased plastics zijn een goed alternatief
voor petrochemische kunststoffen omdat ze
zijn gemaakt van hernieuwbare grondstoffen
zoals maïs, suiker, gras of cellulose. Helaas
blijft de groei van het gebruik van biobased
products achter. Consumenten en ontwerpers
hebben weinig kennis over biobased plastics,
en producten waarin ze toegepast worden
zijn er nog maar weinig. De producten die er
wel zijn, worden als biobased plastics herken-
baar gemaakt door logo’s. Uit onderzoek van
Wageningen University & Research centre
blijkt echter dat logo’s verwarrend zijn voor
consumenten. Beter zou zijn als de look en
feel van het product zelf herkenbaar maakt
dat het gemaakt is van biobased plastics.
Herkenbaarheid van biobased plastic bekersOm tot ontwerpregels te komen voor het
herkenbaar maken van producten van bio-
based plastics is een zintuiglijk onderzoek
uitgevoerd. In Nederland heeft Elvin
Karana, onderzoekster aan de Technische
Universiteit Delft, al veel onderzoek ver-
richt naar de look en feel van materialen.
Uit haar onderzoek blijkt dat het mogelijk
is een betekenis te koppelen aan een mate-
riaal, maar dat dit afhangt van het type
product. Het is dan ook niet mogelijk om
standaardregels op te stellen die een bete-
kenis aan een materiaal geven die voor elk
product gelden. Om deze reden is er voor
dit onderzoek gekozen om in eerste instan-
tie ontwerpregels op te stellen voor één
product, namelijk bekers.
PerceptieOm onderzoek te doen naar herkenning
is het begrip perceptie van belang.
Perceptie werkt in drie stappen: 1) objec-
tief waarnemen, 2) verwerking door de
zintuigen, en 3) verwerking in de herse-
nen. Hierbij spelen emotie en ervaring
een rol. Deze mix geeft het subjectieve
beeld, oftewel een perceptie van iets be-
Maak biobased plastics herkenbaar
Manouk van der Wal.
Bio Plastics: een kwestie van voelen en zien.
12 # maart 2015 # product
kends. Personen kunnen ook een percep-
tie hebben over het onbekende. Het ma-
ken van zo’n beeld wordt een mental
model genoemd. Stel er wordt gesproken
over een nieuwe diersoort, genaamd ‘le-
via’, en er wordt verteld dat dit een krui-
sing is tussen een leeuw en een cavia.
Dan zal elk individu hier een eigen beeld
bij creëren hoe dit dier eruitziet.
Dit principe van mental models is als basis
gebruikt voor het onderzoek naar herken-
ning van biobased plastic bekers.
Proefpersonen maken hierin een combina-
tie van een beker en van natuurlijke materi-
alen, waardoor een mental model van een
biobased plastic beker ontstaat.
Zintuiglijke testAls proefpersonen is gekozen voor consu-
menten met oog voor duurzaamheid, omdat
verwacht wordt dat deze meer interesse
hebben in biobased plastics. Iedere proefper-
soon werd onderworpen aan een zintuiglijke
test met tien bekers van zowel biobased als
petrochemische kunststoffen met elk andere
kenmerken.
Tijdens de test zijn de zintuigen los van elkaar
onderzocht waarbij de overige zintuigen tel-
kens werden afgesloten, zodat de proefper-
soon zich goed kon concentreren. Vervolgens
is steeds per beker gevraagd of de beker van
biobased plastic of petrochemisch plastic ge-
maakt is, waarom de proefpersoon dit denkt
en of hij of zij dit als prettig of onprettig er-
vaart.
In haar onderzoek geeft Karana aan dat
niet elk menselijk zintuig even goed ont-
wikkeld is. Dit wordt bevestigd binnen
dit onderzoek met bekers. Proeven en rui-
ken zijn de wat zwakkere zintuigen; ho-
ren is iets sterker; voelen en zien zijn zin-
tuigen waar mensen erg van afhankelijk
zijn.
Opstellen ontwerpregelsBij de test was het niet van belang of de
proefpersonen het juiste antwoord gaven,
maar waarop zij zich baseerden om tot een
oordeel te komen. Hun antwoorden zijn ge-
analyseerd en geclusterd tot ontwerpregels
voor biobased plastic bekers. Enkele voor-
beelden per zintuig:
Ruiken en proeven
- Een biobased plastic beker dient geen
geur af te geven
- Een biobased plastic beker dient geen
smaak af te geven
Horen
- Een biobased plastic beker klinkt dof, soli-
de en zwaar
- In geen enkel geval klinkt een beker hoog,
schel of hard
Voelen
- In een biobased plastic beker is een vezel-
structuur (korrel, oneffen) te voelen
- Een biobased plastic beker heeft een pret-
tige vorm
- Een biobased plastic beker voelt zwaar
Zien
- Een biobased plastic beker heeft een ge-
broken witte of natuurlijke kleur
- Een biobased plastic beker laat geen licht
door en is niet transparant
Voorlopige uitkomstHet onderzoek laat zien dat het ontwerpen
van ontwerpregels in ieder geval mogelijk
is voor biobased plastic bekers.
Vervolgonderzoek moet duidelijk maken of
dit in de praktijk inderdaad beter herkenba-
re ontwerpen oplevert. De volgende stap is
om te onderzoeken welke ontwerpregels
voor andere productcategorieën gelden.
Met deze kennis willen we ontwerpers hel-
pen om, in samenwerking met materiaalont-
wikkelaars en kunststofverwerkers, biobased
plastics vaker en op een herkenbare manier
toe te passen. Uiteindelijk moet dit bijdragen
aan een bredere toepassing en acceptatie van
biobased plastics en minder afhankelijkheid
van petrochemische kunststoffen.
Manouk van der Wal is met honours afge-studeerd als product designer aan de Hogeschool van Amsterdam, Bachelor of Engineering. Het onderzoek naar ontwerp-regels voor biobased plastic bekers was haar afstudeeronderzoek voor het onder-zoeksprogramma Urban Technology van de HvA. Daarvoor is zij afgestudeerd als in-terieurontwerper aan het Hout- en Meubileringscollege en volgde zij een vooropleiding aan de Gerrit Rietveld Academie.
Bio Plastics: het oog wil ook wat.
Over het onderzoekDit onderzoek maakt deel uit van het pro-ject Design Challenges with Biobased Plastics, waarin de HvA onderzoek doet naar verschillende aspecten van het ont-werpen met biobased plastics. Het project ontvangt een RAAK-mkb subsidie van Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA. Voor meer informatie kijk op www.biobasedplastics.nl of neem con-tact op met Inge Oskam, lector bij het on-derzoeksprogramma Urban Technology via [email protected].
product # maart 2015 # 13
Old School
Ook een briljante en beroemde
wetenschapper als
evolutiebioloog Richard
Dawkins kan zich weleens
vergissen. Specifiek wanneer hij
schrijft dat de ontwikkelaars
van de straalmotor ooit met een
‘clean drawing board’ waren
begonnen. In werkelijkheid
begon de Engelse uitvinder
Frank Whittle (1907-1996) met
het zuigermotor-propeller-
systeem, dat hij vervolgens stap-
voor-stap ontwikkelde tot een
moderne straalmotor.
Tekst: dr. Frank Heynick
‘Natuurlijke selectie’ niet altijd volmaaktOnder de vele invloedrijke populaire boeken
van Richard Dawkins, emeritus fellow van
de Universiteit van Oxford, bevindt zich:
‘The Ancestor’s Tale: A Pilgrimage to the
Dawn of Evolution (2004)’. In de evolutie is
de natuur de ‘industriële ontwerper’ en
‘vormgever’ van alle levensvormen op aar-
de. Al ruim drie miljard jaar ontstaan aan de
lopende band door random (toevallige) ge-
netische mutaties talloze nieuwe varianten
- proefmodellen, als het ware. Onder druk
van natuurlijke selectie komen alleen de
soorten en ondersoorten die het meest ge-
schikt zijn voor hun omgeving in langduri-
ge productie, met vervolgens telkens weer
nieuwe aanpassingen. Dit proces werkt fan-
tastisch. En toch niet altijd volmaakt. In zijn
boek haalt Dawkins een analogie aan:
‘Imagine how imperfect a jet engine would
be if, instead of being designed on a clean
drawing board, it had been changed one
step at a time… from a propeller engine’.
Dawkins geeft als voorbeeld hiervan een
platvissoort zoals de tarbot, die horizontaal
op de zeebodem ligt maar geëvolueerd is uit
een gewone ‘verticale’ vissoort, met als con-
sequentie enige minder ideale kenmerken.
Les voor uitvinders en industriële vormgeversAls iemand met enige kennis van de ge-
schiedenis van de luchtvaart viel het mij op,
dat dit geen goede analogie was. De belang-
rijkste pionier bij de ontwikkeling van de
straalmotor in de jaren twintig en dertig
van de vorige eeuw was de jonge vlieger-in-
genieur Frank Whittle van de Britse
Koninklijke Luchtmacht. Hij begon juist niet
met een schone tekenplank. Hij nam de ver-
trouwde zuigermotor met externe propeller
en transformeerde de laatstgenoemde in
een interne luchtcompressor (een super-
ventilator, als het ware). Hiermee werd bij
zijn ontwerp de lucht samengeperst, in een
achterkamer gedreven, met brandstof ge-
mengd en verbrand. Het hete gas dat uit de
achterkant stroomde, diende als voortstu-
wingskracht. Na veel inspanning vond
Whittle dat het systeem beter zou werken
met een gasturbine in plaats van een zui-
germotor. Dit resulteerde in 1937 - na vele
aanpassingen en proeven (met een zeer be-
perkt budget) - in ‘s-werelds eerste functio-
nele straalmotor. (Overigens: de Duitsers
volgden een ander pad en kwamen in 1939
met het eerste proefmodel van een straal-
vliegtuig). De les voor de uitvinder en indus-
triële vormgever? Je kunt beginnen met een
gegeven ontwerp, en eindigen met een zeer
succesvol product dat er vrijwel nergens op
lijkt.
Zuigermotor met propeller wordt straalmotor
Frank Whittle
Old SchoolWelke ontwerper of welk product verdient het om -al was het maar voor even- aan de vergetelheid te worden ontrukt? In deze rubriek blikken we nu eens niet vooruit maar kijken we achterom om te zien op welke schouders we staan. Stuur de naam van de absolute held(in) van vroeger, of het product of de vondst waarvan je wak-ker lag, naar: [email protected] Frank Whittle en de eerste functionele straal-
motor, 1937.
14 # maart 2015 # product
Leesvoer
Imagine is een Engelstalige
reeks publicaties die
technologieën en
materiaalontwikkeling
onderzoekt om architecten en
ontwerpers te voorzien van
ideeën voor hun ontwerp. De
nieuwste uitgave in deze reeks,
‘Concretable’, bevat veel
inspirerende voorbeelden van
beton en de oneindige
mogelijkheden van het
materiaal, zoals een betonnen
kano, een parasol en een
oprolbare muur.
dere gewenste vorm laat persen en omdat
het, eenmaal uitgehard, een materiaal is
met een zeer hoge druksterkte en massivi-
teit. Een groot nadeel is dat beton in hoge
mate afhankelijk is van de dure bekisting
waarin het gegoten wordt.
Concretable - Imagine 08Redactie: Ulrich Knaack, Tillman Klein,
Marcel Bilow
ISBN 978-94-6208-221-2
Paperback | 128 pag | 17x24 cm
rijk geïllustreerd
design: Minke Themans
Prijs: ! 24,50
Uitgave: nai010 uitgevers
www.nai010.com/concretable
Inmiddels verschenen in de serie Imagine: Imagine 01: Façades
Imagine 02: Deflateables
Imagine 03: Performance Driven Envelopes
Imagine 04: Rapids
Imagine 05: Energy
Imagine 06: Reimagining the envelope
Imagine 07: Reimagining Housing
Imagine 08: Concretable
Alle delen zijn verkrijgbaar via nai010 uit-
gevers.
Beton associëren we al snel met een zwaar,
hard en koud bouwmateriaal, dat op een
bepaalde manier ook bruut is. Al decennia-
lang wordt beton beschouwd als de ver-
beelding van nietsontziende hardheid, niet
alleen in de openbare ruimte, maar ook in
scholen, sociale woningbouw, utiliteits-
bouw en parkeergarages.
Grieken en RomeinenHet boek begint met de geschiedenis van
beton, die tot duizenden jaren teruggaat en
ons onder meer voert langs de oude
Grieken en Romeinen. Er is verder niet al-
leen aandacht voor de talrijke mogelijkhe-
den die beton op dit moment biedt, maar
het boek laat ook toekomstige ontwikkelin-
gen zien en het technologisch, constructief
en creatief potentieel van dit materiaal.
Neobeton-tijdperk Tegenwoordig beleeft beton een ware re-
naissance en is er sprake van een ‘neobe-
ton-tijdperk’. De voordelen die aan dit ma-
teriaal werden toegedicht, zijn
fundamenteel veranderd. Er zijn moderne
betonsoorten voor allerlei gewenste toe-
passingen verkrijgbaar, van licht en isole-
rend tot filigraan en drukbestendig. Beton
fascineert als geen ander bouwmateriaal,
omdat het zich in vloeibare toestand in ie-
Fascinerend beton
Concretable De eerdere uitgaven uit de reeks Imagine
product # maart 2015 # 15
Metrohalte Kralingse Zoom De Rotterdamse letterfamilie
product # maart 2015 # 17
Het Rotterdamse openbaar
vervoerbedrijf RET heeft het
initiatief genomen om op
knooppunten van openbaar
vervoer, waar tram, bus, metro
en ook trein samenkomen, de
reiziger meer duidelijkheid te
geven over de locaties van de
verschillende haltes.
Tekst: Walter Wijnhoven
Foto’s: Rick Keus en MAX designers
Desoriëntatie van reizigers die bijvoorbeeld
uit de metro bovengronds komen op een
voor hen onbekend knooppunt, behoort tot
het verleden. Van veraf is straks zichtbaar
waar de aansluitende bussen en trams
staan, door plaatsing van nieuwe, duidelijk
herkenbare en verlichte signs. Op basis van
een lettertype-ontwerp van Marc Verheijen
van Stadsontwikkeling Rotterdam, is het
ontwerp van de letterfamilie voor rekening
van de Rotterdamse industrieel ontwerpers
van MAX designers. Product sprak met
Thomas Linders van MAX designers, samen
met collega Marien Korthorst verantwoor-
delijk voor het ontwerp.
Wat is er zo bijzonder aan deze oplossing?“Er is een familie van de letters M, B en T
ontworpen, die op haltes van bus, tram en
metro kunnen worden geplaatst in verschil-
lende afmetingen. Deze oplossing is de
eerste in zijn soort. De grootste letters,
geplaatst op masten, zijn van veraf goed
waarneembaar, de kleinere letters zijn be-
doeld voor ingangen en haltes. Door de let-
ters draaiend uit te voeren is leesbaarheid
vanuit alle richtingen gewaarborgd. De let-
ters zijn fris vormgegeven, met moderne
technieken vervaardigd en uitgerust met
LED verlichting. Door hun design zijn de
Duidelijk en duur-zaam ontwerp van MAX designers
Signs voor overzichtelijker OV in Rotterdam
Het busstation bij Kralingse Zoom
Duurzame constructie behoeft weinig onderhoud
18 # maart 2015 # product
letters heel herkenbaar en goed leesbaar.
Ze vormen een nieuw visitekaartje voor de
RET.”
Hoe duurzaam zijn de nieuwe signs?“De signs zijn zo ontworpen dat ze aan-
zienlijk minder onderhoud nodig hebben
dan letters die doorgaans voor reclamedoel-
einden worden ingezet. Uniek is het zeer
duurzame draaimechanisme dat onzicht-
baar in de mast is gebouwd. Het zorgt er-
voor dat de letters langzaam ronddraaien
en zo van alle kanten te zien zijn. In het
donker zijn de heldere letters bakens die
de OV-reizigers snel naar het juiste vervoer-
middel loodsen.”
Welk materiaal is gebruikt voor de letters?“De frames zijn uitgevoerd in gepoedercoat
rvs (roestvast staal). Voor de kappen is
gebruik gemaakt van PETG (polyethyleen-
tereftalaatglycol) in een eigen nieuwe
RET kleur.”
Hoe duurzaam is het draaimechanisme?“Alle componenten zijn hoogwaardig en
voldoen aan beschermingsgraad IP65. Het
is moeilijk te voorspellen, maar de ver-
wachting is dat het draaimechanisme 10
tot 15 jaar mee zal gaan. Belangrijk is ook
dat het snel uitgewisseld kan worden met
een handig stekkersysteem, mochten zich
problemen voordoen.”
Hoe onderhoudsvrij zijn de letters?“Reguliere reclameletters hebben een open
constructie waardoor lucht vrij in en uit
kan stromen, en de letters jaarlijks open
moeten om ze schoon te maken. Onze con-
structie is voorzien van een filter dat con-
denswater doorlaat en luchtdruk binnen en
buiten gelijkhoudt, maar stof filtert en on-
gedierte tegenhoudt. Testinstantie TuV
heeft stoftesten gedaan: het systeem werkt.
De verwachting is dat de letters nooit open
hoeven voor reiniging. Verder is gevoelige
elektronica, zoals LED drivers, gemakkelijk
bereikbaar onderin de mast geplaatst.”
Waar kunnen we de letters al bewonderen?“Vorig jaar zijn de eerste signs in gebruik
genomen op metrostation Kralingse Zoom,
een belangrijk vervoersknooppunt nabij de
Erasmus Universiteit en Rivium Business
Park. Op het busplatform is een grote B op
een mast geplaatst, op het metrostation
twee grote M signs. In de naburige parkeer-
garage markeert een kleinere M de route
naar de metro. Zo is dit complexe knoop-
punt een stuk overzichtelijker geworden.”
Wat zijn de volgende stappen na de inrichting van Kralingse Zoom?“We verwerken de ervaringen uit de proto-
typeserie nu in de productieserie. Dat bete-
kent diverse vereenvoudigingen in het
frame, wat meer speling tussen kap en
frame om grotere productietoleranties op
te vangen, en optimaliseren van de LED po-
sities gericht op verdere energie- en kosten-
reductie.”
Bereiden jullie al een volgend OV-station voor?“De RET werkt aan renovatie van diverse
stations. In 2015 zijn in dit opzicht te reali-
seren: Rotterdam Centraal, Capelse Brug,
Capelle Centrum, De Terp en
Wilhelminaplein. Later volgt de nieuwe
metrolijn naar Hoek van Holland, wat nu
nog een spoorlijn is.”
Wordt het M sign weleens verward met het bekende logo van McDonalds?“Nee hoor, er is totaal geen verwarring, wel
heel veel grappen… Maar de RET was eer-
der met haar M dan McDonalds in
Rotterdam!” «
Samenwerkende partnersOpdrachtgever: RET Ontwerp lettertype: Marc Verheijen, Stadsontwikkeling Rotterdam Design, engineering en projectmanage-ment: Thomas Linders, Marien Korthorst, MAX designersEngineering en productie draaimechanis-me: SolimecProductie: Van Schagen, Polymess, Lens, Rena, PMF
Heldere bakens in het donker
product # maart 2015 # 19
Verpakkingstrends hangen nauw samen
met actuele marktonwikkelingen. Hoe ziet
de manier waarop wij produceren, distribu-
eren, eten en kopen er in 2015 uit? En wel-
ke rol speelt de verpakking hierin?
‘VERPAKKINGSDESIGNERS WORDEN UITGEDAAGD OM HET JUISTE GEVOEL
OVER TE BRENGEN’
Een thema dat al jaren speelt - en in 2015
doorzet - is verduurzaming van de keten. De
verpakking kan hieraan op verschillende
manieren bijdragen. Beter gesteld: de ver-
pakking is een onmisbare schakel in dit ver-
haal. Een goede verpakking verlengt bijvoor-
beeld de houdbaarheid van producten en
gaat verspilling tegen. Een ruimtebesparend
design dringt de hoeveelheid opslagruimte
en het aantal transportbewegingen terug.
Maar ook het materiaal waaruit de verpak-
king bestaat moet kritisch worden be-
schouwd ten aanzien van de milieu-impact.
VerzendenKijken we naar onze manier van kopen, dan
zien we dat het aantal online aankopen nog
steeds toeneemt. Dit geldt voor zowel food
als non-food producten. De verwachting is
dat in 2020 één op de tien consumenten al-
leen nog maar online koopt. De vraag naar
hoogwaardige verzendverpakkingen neemt
hierdoor toe en ook de variatie hierin.
Verder vraagt het verzenden van vers voed-
sel om een nieuwe kijk op verpakken: ver-
pakkingen moeten bijdragen aan verlen-
ging van de koelketen. We leggen ons toe
op de ontwikkeling van nieuwe, isolerende
verpakkingsoplossingen.
MeenemenIn 2014 is de Doggy Bag Campagne van start
gegaan in de strijd tegen voedselverspilling.
Waren we toen nog een beetje sceptisch, in
2015 is eten weggooien not done! Maar hoe
geef je als restauranteigenaar de kliekjes dis-
creet mee naar huis? Precies: verpakt in een
Doggy Bag. We zien ook dat consumenten
liever zelf kiezen. In restaurants en take-a-
way zaken kun je steeds vaker zelf je gerech-
ten samenstellen. Dit vraagt om nieuwe ver-
pakkingsoplossingen voor het presenteren
en meenemen van voedsel.
BelevenEen foodtrend die in 2015 doorzet is die van
beleving: nostalgisch en puur. Ambachtelijke
broden en oma’s erwtensoep. Intens genie-
ten. Daarnaast ontstaan steeds meer
‘foodwalhalla’s’ zoals de Markthal in
Rotterdam. Foodshoppen is hot! We willen
zien waar ons eten vandaan komt, we willen
het ervaren. Uiteraard op een bewuste ma-
nier. Verpakkingsdesigners worden uitge-
daagd om het juiste gevoel over te brengen.
Nieuwe gerechten en productenVerlangen we aan de ene kant naar vroeger,
aan de andere kant durven we ook steeds
meer te experimenteren met ingrediënten
van over de hele wereld. We zien steeds meer
exotische vruchten, bijzondere kruiden en
specerijen en aparte gerechten. Al deze ont-
wikkelingen vragen om nieuwe, onderschei-
dende verpakkingsoplossingen. Kortom: uit-
dagingen genoeg in het nieuwe jaar!
COLUMNVerpakkingstrends in 2015
Huib Burggraaf is al vele jaren werk-zaam op het gebied van (retail)verpak-kingen, waaronder de laatste 25 jaar voor Paardekooper Van der Windt Group waar hij actief is met verpak-kingsmaterialen van de toekomst. Bio-based, duurzaam, innovatief en sustai-nable zijn hierbij keywords. Werden deze begrippen eerst nog beschouwd als trends, tegenwoordig zijn het voor-waarden voor continuïteit. Huib’s pas-sie is mensen te motiveren en te sti-muleren om hiermee aan de slag te gaan. In zijn eigen woorden: ‘Als we het hebben over de toekomst dan vind ik dat de tijd voorbij is om met de vin-ger naar een ander te wijzen. We moe-ten er zélf wat aan gaan doen!’.
Volg onze VerpakkingXpert ook op @VerpakkingXpert en VerpakkingXpert
20 # maart 2015 # product
Wat zou het mooi zijn om snel
een spuitgietproduct te kunnen
produceren, dat we kunnen
testen zonder de kosten van een
spuitgietmal. In deze tijd
kunnen we een product voordat
het geproduceerd wordt al
testen op sterkte, stijfheid en
produceerbaarheid met FEM en
mold flow analyses. Helaas is
het hiermee niet mogelijk het
fysieke product in werkelijkheid
te testen met een doelgroep. Het
blijft moeilijk een virtueel
product van een scherm te
testen op bruikbaarheid en
doelmatigheid.
Tekst: Bas Flipsen en Stefan Persaud
Foto’s: Hogeschool Rotterdam
Met de komst van 3D printing en andere ra-
pid prototyping productiemiddelen is dit
inmiddels mogelijk. Maar dat heeft ook zijn
limieten: printprocessen gaan relatief
traag, materiaalkeuze is op dit moment be-
perkt, materiaaleigenschappen zijn groten-
deels niet vergelijkbaar met het uiteindelijk
gespuitgiete product of de kosten zijn rela-
tief hoog.
Hands-onAan de opleiding Industrieel Product
Ontwerpen (IPO) van de Hogeschool
Rotterdam zijn we in 2012 begonnen met
een aanpassing in het onderwijs, waar we
studenten meer hands-on het spuitgietpro-
ces willen laten ervaren. Bij de opleiding is
een spuitgietmachine aanwezig, waarmee
onze studenten kunnen experimenteren
met een gelimiteerd aantal standaard spuit-
gietmatrijzen van trek- en slagstaafjes.
Voor meer variëteit van testen aan produc-
ten en om vaker te kunnen testen, hebben
we onderzoek gedaan naar het gebruik van
snel te produceren insert mallen. Waarom
zouden we de nieuwe productietechnologie
Spuitgieten: van 0 naar -1 serie
‘if a picture is worth a 1000 words, a prototype is worth a 1000 pictures’
Enkele testresultaten
product # maart 2015 # 21
niet kunnen gebruiken om spuitgietmatrij-
zen goedkoop en snel te produceren?
Verbetering leerprocesDoel van het onderzoek is om snel een gro-
te groep productklare modellen te kunnen
testen op haar bruikbaarheid in de fysieke
wereld. De onderzoeksvraag is: welke rapid
prototyping technieken kunnen we gebrui-
ken om de efficiëntie en effectiviteit van
het leerproces (van spuitgietonderwijs) van
IPO studenten te verbeteren? We willen de
studenten concreet laten ervaren welke ge-
volgen hun ontwerp en ontwerpaanpassin-
gen hebben op het spuitgietproces (concre-
te experience), zoals het effect van verdikte
ribben op o.a. de temperatuurinstellingen,
spuitgietdruk en afkoelmethode. We willen
hen hiermee voldoende bagage meegeven
zodat zij kunnen omgaan met de grilligheid
van het productontwikkelproces en dus ook
met onzekerheden daarin. Daarnaast willen
we kijken of deze techniek al dan niet ge-
schikt is voor de pre-productie van testbare
spuitgietproducten zonder de hoge kosten
die komen kijken bij het produceren van
een mal, zoals wij het genoemd hebben, de
‘-1 serie’.
Insert matrijsIn onze aanpak kozen we expliciet voor
hands-on experimenten met verschillende
soorten insert matrijzen. We maken hierbij
gebruik van een standaard opspanmatrijs
uit staal met een snel te produceren en snel
te verwisselen insert. Hiermee kan de ont-
werpcyclus van ontwerpen, bouwen, tes-
ten evalueren en herontwerpen snel wor-
den doorlopen. We hebben naar de volgen-
de productietechnieken gekeken voor het
produceren van de insert matrijs:
1. 3D geprint gips
2. aluminium gieten met behulp van 3D
geprinte mallen
3. gefreesd hout
4. gegoten beton
5. thermohardende kunststoffen
6. 3D printen SLA Prototool
7. 3D printen DOP lichtgevoelige resin
8. 3D printen van digitaal ABS
Als testproduct hebben we er voor gekozen
een muntje te spuitgieten gemaakt van PP
op een Arburg Allrounder 221K 350-100.
3D GipsprinterVoor de productie van insert 1 en 2 is ge-
bruik gemaakt van de op de Hogeschool
aanwezige Z-Corp 650 3D Gipsprinter. De
kwaliteit van de spuitgietproducten is
goed. Het zelf printen van 3D geprinte in-
serts duurt daarentegen vrij lang, ongeveer
1 uur voor een insert van 5x5x5cm tot wel
4 uur voor de productie van een insert van
15x10x5cm. Om sterkte en stijfheid te ga-
randeren bij hoge spuitgietdruk, moet het
gips worden geïmpregneerd. Dit proces is
onderzocht waarbij de insert zowel in een
bad met Z-bond of Epoxyhars gedompeld
wordt en tevens in onderdruk is geplaats.
Het resultaat levert een voor 50-75% geïm-
pregneerde insert op. De impregneermidde-
len zijn agressief en moeilijk bewerkbaar
en passen daarom niet goed in onze onder-
wijssetting. De productie van Aluminium
gegoten matrijzen in 3D geprinte mallen
(optie 2) is gevaarlijk en grof, tijdrovend en
past eveneens niet goed in een onderwijs-
setting.
Verschillende materialenMatrijzen uit hout (optie 3) waarbij de hol-
te gefreesd wordt blijkt relatief goed te
functioneren maar de kwaliteit is matig.
Niet alle houtsoorten zijn hard genoeg en
er zijn ook problemen met lossing en de
nerf, maar voor eenvoudige vormen is een
gecoate MDF prima experimenteermateri-
aal voor het onderwijs. Het is snel te ma-
ken, goedkoop en voor studenten prima te
hanteren. Beton (Optie 4) geeft een zeer
mager resultaat door de poreusheid van het
materiaal. Een gietgips als Acrylic one (op-
tie 5) geeft prima productresultaten maar
de matrijs gaat slechts kort mee en scheurt
snel op scherpe hoeken. Dit geldt ook voor
matrijzen van epoxy en polyurethaan (optie
6). 3D printen van matrijzen als SLA (proto-
tool), DOP en digitaal ABS geven een zeer
goed resultaat. De matrijzen van prototool
en DOP bleken redelijk gevoelig voor be-
schadigingen bij montage met als gevolg
barsten en scheuren. Het digitaal ABS ging
uitstekend.
ConclusieDe conclusie: spuitgieten in een 3D geprin-
te digitaal ABS matrijs voor het onderwijs
het beste resultaat geeft, waarmee kleine
series van ongeveer 100 stuks kunnen wor-
den gespuitgiet met een gemiddelde tot
goede kwaliteit, gelimiteerd door de spuit-
giettemperatuur. ABS printen is vanuit stu-
dentperspectief tijdrovend, maar kan uitbe-
steed worden, dit vraagt meer voorberei-
ding bij onze studenten. Experimenteren
met hout levert korte ontwerpcycli op
waarmee studenten snel nieuwe prototy-
pes in kleine hoeveelheden van 10 tot 20
stuks kunnen evalueren.
We zien grote mogelijkheden voor onder-
wijsdoeleinden en junior ontwerpers om te
experimenteren met houten inserts en digi-
taal ABS om gevoel en praktisch inzicht te
krijgen in het spuitgietproces en product-
ontwerpen. We werken hierin graag samen
met geïnteresseerde bedrijven, zoals in dit
geval Vissergroup BV, en zelfstandig ont-
werpers.
Dr.ir. Bas Flipsen, Lector Duurzame Productontwikkeling en ir. Stefan Persaud, Docent Industrieel Product Ontwerpen Hogeschool Rotterdam
3D geprinte mallen
Aan de slag met de Arburg Allrounder 221K 350-100
3D Printing - Prototypes and Functional models
3D Systems Benelux B.V.A. Plesmanstraat 4
6021 PR Budel
T +31 (0)495-495275
F +31 (0)495-497208
I www.3dsystems.com
Product Select
BPO Nederland BVT +31(0) 15 362 0000
F +31(0) 15 362 0011
I www.bpo.nl
COMPUTERSIMULATIES VANKUNSTSTOF PRODUCTEN
Pedeo Hogedrukgieten NVWESTERRING 25
B-9700 OUDENAARDE
T +32 55 33 58 80
F + 32 55 33 58 90
I www.pedeo.be
GRONDSTOFFEN
KUNSTSTOFVERWERKENDEINDUSTRIE
Noorderbaan 22
8256 PR Biddinghuizen
T 0031(0)321-333573
F 0031(0)321-332049
I www.rppkunststoffen.nl
Specialist in het bewerken van
kunststoffen. Frezen - Zagen -
Boren - Buigen - Walsen
-Spiegellassen - Extruderlassen -
Vormen - Assembleren
PRODUCTONTWIKKELING
PRODUCTONTWIKKELINGONTWERPBUREAUS
Dorpsstraat 82
1534 NM Oostknollendam
M +31 621 21 41 46
I www.loftgroup.nl
Projectbegeleiding van idee tot product3L Solutions is specialist in:
• Productontwerp en
maakbaarheid
• Ontwerp matrijzen
• Leiden van projecten
• Toepassen van FMEA
Grote Houw 323
4817RG Breda
T 076 - 581 29 16
I www.ultrapolymers.com
Depla b.v.1e Industrieweg 7
3411 MG LOPIK
T 0031 (0)348 551611
F 0031 (0)348 552871
I www.depla.nl
Productontwikkeling,
Spuitgieten, Vacuumvormen,
Assemblage
Van Dijk 3DE BV
Harderwijkerweg 141a3852 AB Ermelo
T 0341 416 594F 0341 416 764
creative product development
Vestiging Enschede:
Oldenzaalsestraat 125
7514 DP Enschede
Vestiging Beetsterzwaag:
Pastorielaan 4H
9244 CA Beetsterzwaag
T +31 (0)53 434 26 24
I www.peoplecreatingvalue.com
PRODUCTIE
PRODUCTIE IN CHINA
нϯϭ;ϬͿϮϬϰϭϮϬϬϮϱǁǁǁŇŽǁƉƌŽĚƵĐƚƐŶů
ŬƵŶƐƚƐƚŽĨ
ĂůƵŵŝŶŝƵŵ
ŵĂƚƌŝũnjĞŶ
ĂƐƐĞŵďůĂŐĞ
PROTOTYPEBOUW
Passion to CreateAmsterdam, Eindhoven, Groningen
Pezy Product Innovation
+31 (0)50 318 96 00+31 (0)50 318 97 [email protected]
TFEI
RAPID PROTOTYPINGSYSTEMEN
product # maart 2015 # 23
GL Plastics B.V.“Innovatief in Spuitgieten”
Ekkersrijt 5711, 5692 EP Son
T 040-2642600
F 040-2642630
I www.gl-plastics.nl
Engineering-Matrijzen-
Spuitgieten-Bedrukken-Lakken-
Lijmen-Assembleren-Verpakken,
42 spuitgiet machines, 28 Ton t/m
650 Ton, 1K, 2K, IML, Insert
Moulding, Zichtproducten,
Technische producten, product-
gewicht tot 2000 gram, project-
management, mono delen/
modulen t/m afbouw van
systemen.
Batelaan Kunststoffen B.V.Veerpolder 8
2361 KV Warmond
T 071 - 561 33 01
F 071 - 561 67 01
I www.batelaan.nl
VACUÜMVORMENSPUITGIETBEDRIJVEN
De activiteiten van KERA
Kunststoffen zijn overgenomen
door GL Plastics.
Plastica BVMarconilaan noord 72
4614 HB Bergen op Zoom
T +31 0 164-236033
F +31 0 164-243830
I www.plastica-thermoforming.eu
thermovormen van klant-
specifieke producten uit kunst-
stof plaat, ook als Rapid
Prototyping techniek.
Agenda
Product Hét tijdschrift voor product-ontwikkelaars
Product richt zich op personen die
direct of indirect betrokken zijn bij
de ontwikkeling van industriële pro-
ducten. Hiertoe behoren managers
van onderzoek en ontwikkeling,
industrieel ontwerpers, vormgevers,
marketingmanagers, productmanagers,
constructeurs, marktonderzoekers
en innovatie-adviseurs. De lezers heb-
ben met elkaar gemeen dat ze invloed
hebben op de wijze waarop producten
worden ontwikkeld en gefabriceerd,
en op de gereedschappen en materia-
len die bij ontwikkeling en fabricage
worden gebruikt. Product vormt onder
meer een platform voor de leden van
KIVI NIRIA, benevens aangeslotenen
van Designlink.
UitgaveMYbusinessmedia
UitgeverMarjan Leenders
Redactie Hoofd- en eindredactie
Walter Wijnhoven
Redactie-adresMYbusinessmedia/Product
Postbus 8632
3009 AP Rotterdam
Essebaan 63c, 2908 LJ Capelle a/d IJssel
telefoon 010 - 289 40 29
fax 010 - 289 40 76
www.productmagazine.nl
Vaste medewerkersHans Bos Waaldijk, Eddy van den Bos
BSc, mr. Marcoline van der Dussen,
prof.dr.ir. Arthur O. Eger, mr. Steffen
Hagen, dr. Frank Heynick (New York),
dr. Wouter Kanneworff, Andreas Knol,
prof.dr.ir. Wim Poelman, Rein van de
Velde, Rogier de Vrey
BasisontwerpGerard Unger
OpmaakColorscan bv, Den Haag
DrukDrukkerij Roelofs, Enschede
Administratie en abonnementenAbonnees profiteren van de volgende
voordelen:
- Het vakblad, vijf keer per jaar;
- Extra vakinformatie op
www.productmagazine.nl;
- Toegang tot het volledige archief op
www.productmagazine.nl;
- Het laatste nieuws via de digitale
nieuwsbrief;
- Voorrang op deelname aan De
Beleving Van-bijeenkomsten.
MYbusinessmedia
Postbus 8632
3009 AP Rotterdam
telefoon 010 - 289 40 08
fax 010 - 289 40 76
e-mail: [email protected]
Abonnementen worden tot weder-
opzegging aangegaan. Opzeggen kan
schriftelijk, per e-mail of telefonisch
tot drie maanden voor het einde van
de lopende abonnementsperiode.
Verzendadres wijzigen? Stuur dan het
etiket met verbeterd adres terug.
Zie de algemende voorwaarden:
www.mybusinessmedia.nl/
algemenevoorwaarden
Binnenland: ! 132,50 per jaar
Buitenland: ! 159,00 per jaar
Student: ! 39,75 per jaar
Proefabonnement (2 nrs): ! 29,00
KIVI NIRIA: ! 72,88
Prijzen zijn excl. 6% BTW en ! 3,95
administratiekosten
Advertentie-exploitatieMYbusinessmedia
Demani Sales
Marion van Sinderen
telefoon 0316 - 22 71 55
fax 0316 - 29 50 04
e-mail: [email protected]
Alle advertenties worden afgesloten
con form de Regelen voor het
Advertentiewezen.
MYbusinessmedia legt uw gegevens
vast voor de uitvoering van de abonne-
mentenovereenkomst. Uw gegevens
kunnen door MYbusinessmedia of zorgvuldig
geselecteerde derden worden gebruikt om
u te informeren over relevante producten.
Indien u hiertegen bezwaar hebt, kunt u
contact opnemen met de uitgever.
© copyright 2015 MYbusinessmedia
ISSN 0929-7081
DisclaimerDe redactie heeft zich maximaal
ingespannen om alle rechthebbenden
van gepubliceerde foto’s te achterhalen.
Mocht er onverhoopt toch beeld gebruikt
zijn waarop rechten rusten, neem dan zo
snel mogelijk contact op met de redactie.
Tentoonstelling ‘Onbeperkt!’Yksi Expo
27 januari t/m 2 mei 2015
Eindhoven
www.yksi.nl
RapidPro3 t/m 5 maart 2015
Vakbeurs en congres
Veldhoven
www.rapidpro.nl
Nederland innoveert13 en 14 maart 2015
Nationaal Techniekfestival
Rotterdam
www.nederlandinnoveert.com
Hannover Messe 201513 t/m 17 april 2015
Vakbeurs en congres
Hannover, Duitsland
www.hannovermesse.de
Materials22 en 23 april 2015
Vakbeurs en congres
Veldhoven
www.materials.nl
Rapid.Tech10 en 11 juni 2015
Vakbeurs en congres
Erfurt, Duitsland
www.rapidtech.de
2015
Product Magazine Product Online Product Nieuwsbrief SEM-diensten Incompanytrainingen
Product richt zich tot personen die direct en indirect betrokken zijn bij de ontwikkeling van industriële producten. Hiertoe behoren ma-nagers onderzoek en ontwikkeling, industrieel ontwerpers, vormgevers, marketingmana-gers, constructeurs, marktonderzoekers en innovatie-adviseurs.
2.000900
1.000
3.178
lezers per editienieuwsbriefabonnees per maandunieke bezoekers per maandpageviews per maand
Bereikcijfers
Doelgroep
Meer informatie?
Neem vrijblijvend contact op metDebbie van den Dool
0316 - 227 [email protected]
Communiceer gericht met beslissers en
medebeslissers in de industriële productontwikkeling
Verschijnings-data 2015
Editie Datum
2 24-apr.
3 19-jun.
4 16-okt.
5 11-dec.