vajra cutter mongolian

1

“Õóòàãò Áèëãèéí ×èíàä Õÿçãààðàà Õ¿ðñýí Î÷èðîîð Îãòëîã÷” õýìýýõ èõ õºëãºí

ñóäàð îðøâîé

Áóðõàíä ìºðãºì¿é!

Íîìä ìºðãºì¿é!

Õóâðàãò ìºðãºì¿é!

Ýíýòõýãèéí õýëýýð: Àðúÿà Âàæðà÷ýäèêà Íàìà Ïðàæíÿïàðàìèòà Ìàõàÿàíà Ñóòðà

Òºâäèéí õýëýýð: Ïàã-âà Øýé-ðàâ-æè ïà-ðîë-ä¿ ÷èí-áà Äîð-æý æîä-âà øýé-æà-âà òýã-÷èí-

áîé äî ø¿ã-ñî

Ìîíãîëûí õýëýýð: Õóòàãò áèëãèéí ÷èíàä õÿçãààðàà õ¿ðñýí î÷èðîîð îãòëîã÷1 õýìýýõ èõ

õºëãºí ñóäàð îðøâîé.

Õàìàã áóðõàä õèéãýýä áîäüñàäâà íàðò ìºðãºì¿é.

Èéí õýìýýí ìèíèé ñîíññîí íýãýí öàãò ßëæ Òºãñ Íºãöñºí2 Áóðõàí Øðàâàñòèéí3 Æýòà4 õàí

õºâã¿¿íèé öýöýðëýã, Àíàòàïèíäàäà5 íýðò ºãëºãèéí ýçíèé Õîòëûã Áàÿñãàõ Õ¿ðýýíä ìÿíãà õî¸ð

çóóí òàâèí àÿãà òàõèìëèãèéí6 èõýñ õóâðàãóóä õèéãýýä àñàð îëîí áîäüñàäâà7, ìàõàñàäâà8 íàð

ëóãàà õàìò íýãíýý àæèðàí áºëãºº.

Òýíäýýñ ßëæ Òºãñ Íºãöñºí Áóðõàí áàãà ¿äèéí ¿åñò õîðìîã÷ õèéãýýä íîìò äýýëýý

ºìñººä áàäàð àÿãàà àâ÷ Øðàâàñòè èõ õîòíîî áèíâààä èäýýíä9 îäâîé. Òýíäýýñ ßëæ Òºãñ

Íºãöñºí Áóðõàí Øðàâàñòè èõ õîòîîñ áèíâààä àâ÷ èðñýíèé ñ¿¿ëýýð èäýýã çîîãëîæ, èäýýíèé

¿éëèéã çîõèîí10, öàã áóñûí èäýýã11 òýâ÷èæ, áàäàð àÿãà õèéãýýä íîìò äýýëýý òàëáèí õºëºº

óãààãààä çàññàí òàâöàíä áèåýí øóäàðãà çàâèëæ12 äóðüäàõóéã èëò àãóóëàí ñóóâàé. Òýíäýýñ

îëîí àÿãà òàõèìëèãóóä ßëæ Òºãñ Íºãöñºí õààíà á¿õèé òýð ç¿ãò îäîîä, ßëæ Òºãñ Íºãöñºíèé

ºëìèéä îðîéãîîðîî ìºðãºæ, ò¿¿íèéã ãóðâàíòàà ýðãýí ýðãýë ¿éëäýýä õàìò íýãíýý ñóóâàé.

Áàñ òýð öàãò Àìèí ãàâúÿàò13 Ñóáóòè14 òýä íºõäèéí äóíä ñóóæ áºëãºº. Àìèí ãàâúÿàò

Ñóáóòè ñóóðèíààñàà áîñ÷ äýýä äýýëýý íýãýí ìºðºíäºº õóìèæ ßëæ Òºãñ Íºãöñºí õààíà á¿õèé

òýð ç¿ãò îäîîä áàðóóí ºâäºãººðºº ñºãäºæ àëãààí õàìòàòãàí èéí õýìýýí àéëòãàâàé: “ßëæ Òºãñ

Íºãöñºí ìèíü ýý! ßëæ Òºãñ Íºãöñºí, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí15, Äàéñíàà Äàðñàí16, ¯íýí Òºãñ

Òóóëñàí17 Áóðõàí áýýð áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàðò òóñëàõûí äýýä õýäèé ÷èíýý òóñàëñàí áà,

Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð áîäâñàäâà, ìàõàñàäâà íàðò îãîîò18 õàòàíãèäàõûí19 äýýä õýäèé ÷èíýý

îãîîò õàòàíãèäñàí íü - ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, ãàéõàìøèã áóþó; Ñàéâàð Îäñîí20 ìèíü ýý,

2

ãàéõàìøèã áóþó. ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, áîäüñàäâà íàðûí õºëãºíä ¿íýõýýð21 îðîãñîä

õýðõýí îðøèí ¿éëäì¿é, õýðõýí á¿òýýí ¿éëäì¿é, õýðõýí ñýòãýëèéã ìàøèä áàðèí ¿éëäì¿é?”

Òèéí õýìýýí º÷âººñ ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòèä èéí õýìýýí çàðëèã

áîëâîé: “Ñóáóòè! Ñàéí, ñàéí. Ñóáóòè, òýð ò¿¿í÷ëýí áóþó; òýð ò¿¿í÷ëýí áóþó. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí

áýýð áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàðò òóñëàõûí äýýäýýð òóñàëñàí áîëîé. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð

áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàðò îãîîò õàòàíãèäàõûí äýýäýýð õàòàíãèäâàé. Ñóáóòè, òèéì ó÷ðààñ,

ìàø ñàéí ñîíñîîä ñýòãýëäýý òîãòîîãòóí! Áîäüñàäâûí õºëãºíä ¿íýõýýð îðîãñîä õýðõýí ÿìàð

ìýò îðøèõ, á¿òýýõ õèéãýýä ñýòãýëèéã ìàøèä áàðèí ¿éëäýõèéã áè ÷àìä íîìëîñóãàé.”

“ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, òèéí ¿éëäñ¿ãýé” õýìýýí º÷ººä Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè ßëæ

Òºãñ Íºãöñºíèéã ñîíññîí ëóãàà ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòèä èéí õýìýýí

çàðëèãëàâàé: “Ñóáóòè! ¯¿íä áîäüñàäâûí õºëãºíä îðñîí [íýãýí] áýýð èéí õýìýýí, “áè áýýð

õýäèé ÷èíýýõýí àìüòíûã àìüòàíä õóðààõ áýýð õóðààñàí - ºíäºãíººñ òºðñºí, óìàéíààñ

òºðñºí, ÷èéã äóëààíààñ òºðñºí, õóâèëæ òºðñºí, ä¿ðñò áóþó, ä¿ðñ ¿ã¿éòýí áóþó, õóðàí

ìýäýõ¿éòýí (ñýðýë õ¿ðòýõ¿éòýí) áóþó, õóðàí ìýäýõ¿é ¿ã¿éòýí (ñýðýë õ¿ðòýõ¿éã¿éòýí) áóþó,

õóðàí ìýäýõ¿é ¿ã¿é áóñòàí (ñýðýë õ¿ðòýõ¿éã¿é áîëîâ÷ íàðèéí õ¿ðòýõ¿éã¿é áóñ) áóþó - àìüòíû

ÿçãóóð õýäèé ÷èíýýõýí àìüòàíä íýðèéäýãäñýí áýýð øèíæèëñýí òýäãýýð õàìàã öîãö ¿ëäâýðã¿éã

íèðâààíû22 òºâä ïàðèíèðâààíä23 îðóóëñóãàé. Òýð ìýòýýð öàãëàøã¿é àìüòíûã ïàðèíèðâààíä

îðóóëàâ÷ àìüòàí á¿ð õàðààõàí áàñ ïàðèíèðâààíä îðñîíã¿é [õýâýýð] áîëîé” õýìýýí ñýòãýë

¿¿ñãýãò¿í!

“Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, õýðâýý áîäüñàäâà àìüòàíä õóðàí ìýäýõ¿é24 (àìüòàí

õýìýýí ÿëãàâàðëàæ ¿çýõ¿éä) îðîõ áºãººñ ò¿¿íèéã “áîäüñàäâà” õýìýýí ¿ë íýðèéäýõèéí òóëä

áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, àìüòàíä õóðàí ìýäýõ¿é îðîõ (àìüòàí õýìýýí

ÿëãàâàðëàí ¿çýõ), àìèíä õóðàí ìýäýõ¿é îðîõ (àìèí õýìýýí ÿëãàâàðëàæ ¿çýõ), áîäãàëä õóðàí

ìýäýõ¿é îðîõ (áîäãàë õýìýýí ÿëãàâàðëàí ¿çýõ) áºãººñ ò¿¿íèéã “áîäüñàäâà” õýìýýí ¿ë

íýðèéäýõèéí òóëä áîëîé.

“Áàñ Ñóáóòè! Áîäüñàäâà ýä òàâààðò ¿ë áàðèìòëàí (¿ë øóíàí) ºãëºã ºãì¿é; àëèí þóã ÷

áàñ ¿ë áàðèìòëàí (¿ë ãîðèëîí) ºãëºã ºãì¿é. Ä¿ðñýä ¿ë áàðèìòëàí (¿ë øóíàí) ºãëºã ºãì¿é.

Ò¿¿í÷ëýí äóó, ¿íýð, àìò, õ¿ðýëöýõ¿é õèéãýýä íîìîíä ÷ áàñ ¿ë áàðèìòëàí (þìñàä ÷ áàñ ¿ë

øóíàí) ºãëºã ºãì¿é. Ñóáóòè, þóã áîëîâ÷ áýëãý ÷àíàðò õýìýýí õóðàí ìýäýõ¿é îðîõóéä ¿ë

áàðèìòëàí (àëèâààã áýëãý ÷àíàðààð íü ÿëãàâàðëàí ¿ë áàðèìòàëæ) òýð ìýò áîäüñàäâà ºãëºã

ºãì¿é. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, þóíä ÷ ¿ë áàðèìòëàí (¿ë øóíàí) ºãëºã ºãºõ

áîäüñàäâûí áóÿíû öîãö íü, Ñóáóòè, õýìæèõ¿éåý õÿëáàð áóñûí òóëä áîëîé.

“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Äîðíî ç¿ãèéí îãòîðãóéã õýìæèõ¿éåý õÿëáàð

áîëîâ óó?”

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé.”

3

ßëæ Òºãñ íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ò¿¿í÷ëýí ºìíº, ºðíº, óìàð, äýýð,

äîîð, ç¿ã çîâõèñ õèéãýýä àðâàí ç¿ãèéí îãòîðãóéã õýìæèõ¿éåý õÿëáàð áîëìóé?”


ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ò¿¿í÷ëýí àëèí þóíä ÷ áàðèìòëàõ

¿ã¿éåý ºãëºã ºãºã÷ áîäüñàäâûí áóÿíû öîãö íü, Ñóáóòè, õýìæèõ¿éåý õÿëáàð áóñûí òóëä áîëîé.

“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã25 Ò¿¿í÷ëýí

Èðñýí õýìýýí ¿çì¿é?”

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé. Ëàãøèí áýëãý õîòîë

òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí èðñýíä ¿ë ¿çýõ áºëãºº. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð

ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºí õýìýýí àëèí íîìëîñîí òýð ÿìàãò26 ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºí

áóñûí òóëä áîëîé.”

Òèéí õýìýýí º÷âººñ, ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòèä èéí õýìýýí çàðëèã

áîëâîé: “Ñóáóòè, õýäèé ÷èíýý ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºí òºäèé ÷èíýýãýýð õóóðìàã áîëîé.

Õýäèé ÷èíýý ëàãøèí áýëýã õîòîë òºãññºí ¿ã¿é õýìýýíý òºäèé ÷èíýý õóóðìàã áóñ áîëîé. Òýð

ìýò Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèéã ëàãøèí õèéãýýä áýëãý ¿ã¿éä ¿çýãò¿í!”

Òèéí õýìýýí çàðëèã áîëñîí ëóãàà Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè áýýð ßëæ Òºãñ Íºãöñºíä èéí

õýìýýí º÷âýé: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, èðýýä¿éí òàâàí çóóíû27 ýöýñò äýýäèéí íîì ìàøèä

òèéí ýâäðýõ¿éä àðèóí ýíý ¿çëèéí ñóäðûí àéìãèéí ¿ñãèéã ¿ç¿¿ëñýí ýäãýýð íîìëîëä ¿íýõýýð

õóðààí ìýäýõ¿é òºð¿¿ëýã÷ ÿìàð íýãýí òºðºëõòºí ãàðàõ áîëîâ óó?”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ÷è èéí õýìýýí, “èðýýä¿éí òàâàí çóóíû

ýöýñò äýýäèéí íîì ìàøèä òèéí ýâäðýõ¿éä àðèóí ýíý ¿çëèéí ñóäðûí àéìãèéí ¿ñãèéã ¿ç¿¿ëñýí

ýäãýýð íîìëîëä ¿íýõýýð õóðààí ìýäýõ¿é òºð¿¿ëýã÷ ÿìàð íýãýí òºðºëõòºí ãàðàõ áîëîâ óó”

õýìýýí á¿¿ ºã¿¿ëýãò¿í! Ñóáóòè, èðýýä¿éí òàâàí çóóíû ýöýñò äýýäèéí íîì ìàøèä òèéí

ýâäðýõ¿éä øàãøààáàä ëóãàà òºãºëäºð, ýðäýì óâäèñ ëóãàà òºãññºí áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàð

òºðì¿é. Ñóáóòè, òýäãýýð áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàð íü íýãýí áóðõàíä ºðãºë õ¿íäëýë ¿éëäýõ

áóñ; íýãýí áóðõàíä áóÿíû ¿íäñèéã ¿¿ñãýõ áóñ àà. Ñóáóòè, ò¿ìýí îëîí áóðõàäàä ºðãºë õ¿íäëýë

¿éëäñýí áºãººä ò¿ã ò¿ìýí áóðõàäàä áóÿíû ¿íäñèéã ¿¿ñãýñýí áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàð

òºðì¿é.

“Ñóáóòè, õýí áýýð òýð ìýò ñóäðûí àéìãèéí ¿ñãèéã íîìëîñîí áóÿíä íýãýí ñýòãýëèéí

òºäèéõºí ñ¿æãèéã îëñîí òýäãýýðèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð ìýäì¿é. Ñóáóòè, òýäãýýðèéã

Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð ¿çýõ áîëîé; Ñóáóòè, õàìàã òýäãýýð àìüòàä íü áóÿíû öîãö öàãëàøã¿éã

¿¿ñãýõ áºãººä îãîîò õóðààõ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, òýäãýýð áîäüñàäâà,

ìàõàñàäâà íàð íü áè õýìýýõýä õóðàí ìýäýõ¿é îðîõóé ¿ã¿é (áè-ä ÿëãàâàðëàí áàðèõã¿é) áºãººä

àìüòàíä õóðàí ìýäýõ¿é îðîõóé ¿ã¿é (íýã ÷ àìüòíûã ÿëãàâàðëàí ¿çýõã¿é), àìèíä õóðàí

4

ìýäýõ¿é îðîõóé ¿ã¿é (àìèí õýìýýí ÿëãàâàðëàí ¿çýõã¿é), áîäãàëä õóðàí ìýäýõ¿é îðîõóé ¿ã¿éí

(íýã ÷ áîäãàëûã ÿëãàâàðëàí ¿çýõã¿éí) òóëä áîëîé.

Ñóáóòè, òýäãýýð áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàð íü íîìä õóðàí ìýäýõ¿é (íýã ÷ íîìûã áóþó

þì ¿çýãäëèéã ÿëãàâàðëàí ¿çýõã¿é) õèéãýýä íîì ¿ã¿éä ÷ áàñ õóðàí ìýäýõ¿é ¿ë îðîõ (íîìã¿éä ÷

áóþó þì ¿çýãäýë áóñûã ÷ áàñ ÿëãàâàðëàí ¿çýõã¿é) áîëîé. Òýäãýýð íü õóðàí ìýäýõ¿é õèéãýýä

õóðàí ìýäýõ¿é ¿ã¿éä ÷ (ÿëãàâàðëàí ¿çýõ õèéãýýä ýñ ÿëãàâàðëàí ¿çýõ¿éä ÷) áàñ îðîõóé ¿ã¿é

áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, õýðâýý òýäãýýð áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàð íü íîìä

õóðàí ìýäýõ¿é îðîõ (íýã áîëîâ÷ þì ¿çýãäëèéã ÿëãàâàðëàí ¿çýõ) áîëâîîñ, áàñ ìºíõ¿¿ òýäãýýð

áýýð áè õýìýýí áàðèìòëàõ áîëîîä, àìüòàíä áàðèìòëàõ, àìèíä áàðèìòëàõ, áîäãàëä

áàðèìòëàõ áîëîõûí òóëä áîëîé. Õýðâýý íîìûã áè ¿ã¿éä õóðààí ìýäýõ¿é (þì ¿çýãäëèéã ýñ

îðøèõóéä ÿëãàâàðëàí ¿çâýýñ) îðâîîñ áàñ ìºíõ¿¿ òýäãýýð áýýð áè õýìýýí áàðèìòëàõ áîëîîä,

àìüòàíä áàðèìòëàõ, àìèíä áàðèìòëàõ, áîäãàëä áàðèìòëàõ áîëîõûí òóëä áîëîé.

“Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, áîäüñàäâà íîìûã ÷ áóðóóä ¿ë áàðèõ (þì ¿çýãäëèéã

áóðóó òàíèí ìýäýõã¿é), íîì áóñûã ÷ áàñ áóðóóä ¿ë áàðèõûí (þì ¿çýãäýë áóñûã ÷ áóðóó òàíèí

ìýäýõã¿éí) òóëä áîëîé.”

Òèéìèéí òóëä, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìûí ýíý ç¿éëèéã ñàë îíãîö28 ìýò ìýäýã÷ íàð

õàìàã íîìûã ÷ òýâ÷èí ¿éëäýõ òóë, õàìàã íîì áóñûã ºã¿¿ëýõ õýðýã þóí áèëýý õýìýýí

íîìëîâîé.”

Áàñ ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòèä èéí õýìýýí çàðëèã áîëâîé: “Ñóáóòè,

¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àëü äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí

õóòàãò Èëòýä Òóóëñàí Áóðõàí áîëñîí íîì àëü áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”

Òèéí õýìýýí çàðëèãëàñàí ëóãàà Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè áýýð ßëæ Òºãñ Íºãöñºíä èéí

õýìýýí º÷âýé: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, áè áýýð ßëæ Òºãñ Íºãöñºíèé íîìëîñîí óòãûã óõàõ

ìýò áîëâîîñ Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àëü äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò Èëòýä

Òóóëñàí Áóðõàí áîëñîí òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿é áºëãºº. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé ¿ç¿¿ëñýí òýð íîì

àëèí áýýð ¿ã¿é áºëãºº. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí àëü íîìîîð èëòýä òóóëñàí

áóðõàí áîëñîí áà, ¿ç¿¿ëñýí ò¿¿íèéã áàðèí òîãòîîõ ¿ã¿é, ºã¿¿ëýõ ¿ã¿é áîëîé. Òýð íü íîì ÷ áóñ,

íîì áóñ ÷ áóñûí òóëä áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Õóòàãòûí òºðºëõèéòºí íàð õóðàí ýñ

¿¿äñýíýýð ìàøèä ÿëãàñíû òóëä áîëîé.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é?

ßçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí29 àëèí çàðèì íýãýí áýýð ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí

åðòºíöèéí30 ýíý îðíûã ýëäýâ äîëîîí èõ ýðäýíýñýýð ñàéòàð ä¿¿ðãýýä ºãëºã ºãâººñ òýäãýýð

ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿ä, ÿçãóóðòàíû îõèä òýð ø¿òýýíýýñ áóÿíû öîãö îëíûã ¿¿ñãýõ áîëìóé?”

5

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, îëîí áîëîé. Ñàéâàð Îäñîí ìèíü ýý,

èõ îëîí áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, áóÿíû öîãö òýð ÿìàãò öîãö ¿ã¿éí òóëä áîëîé;

òèéìèéí òóëä, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð “áóÿíû öîãö, áóÿíû öîãö” õýìýýí íîìëîñîí áîëîé.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí

õýí áýýð ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíöèéí òýð îðíûã ýëäýâ äîëîîí èõ ýðäýíýñýýð ñàéòàð

ä¿¿ðãýýä ºãëºã ºãñºíººñ, õýí áýýð íîìûí ýíý ç¿éëýýñ àäàãëààä äºðâºí ìºðò ø¿ëãèéí

òºäèéõíèéã òîãòîîæ áóñäàä íîìëîõ áºãººä ¿íýõýýð ñàéòàð ¿ç¿¿ëâýýñ òýð ø¿òýýíýýñ ¿¿ñýõ

áóÿíû öîãö íýí îëîí, òîî òîìøã¿é õèéãýýä öàãëàøã¿é áºëãºº. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ,

Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõàäûí äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ

òóóëñàí áîäèéí õóòàã ò¿¿íýýñ ãàðààä, ßëæ Òºãñ Íºãöñºí Áóðõàä ÷ áàñ ò¿¿íýýñ òºðñºíèé òóëä

áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, áóðõàíû íîì, áóðõàíû íîì õýìýýãäýõ íü òýäãýýð

áóðõàíû íîì ¿ã¿é õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóëä, òýäãýýð

íü “áóðõàíû íîì” õýìýýãäüþ¿.

“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? ¯ðãýëæèä îðñîí [íýãýí] áýýð èéí õýìýýí, “áè

áýýð ¿ðãýëæèä îðñîíû ¿ðèéã îëëîî” õýìýýí ñýòãýì¿é?”

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé. Òýð þóíû òóë

õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, òýð þóíä ÷ îðñîí áóñûí òóëä áîëîé; òèéìèéí òóëä,

“¿ðãýëæèä îðñîí” õýìýýãäüþ¿. Ä¿ðñýä ÷ îðñîí áóñ, äóóíä ÷ áóñ, ¿íýðò ÷ áóñ, àìòàíä ÷ áóñ,

õ¿ðýëöýõ¿éä ÷ áóñ, íîì äîð ÷ îðñîí áóñ áîëîé; òèéìèéí òóëä, “¿ðãýëæèä îðñîí” õýìýýãäüþ¿.

Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, õýðâýý ¿ðãýëæèä îðñîí [íýãýí] áýýð èéí

õýìýýí, “áè áýýð ¿ðãýëæèä îðñîíû ¿ðèéã îëëîî” õýìýýí ñýòãýõ áºãººñ òýð ÿìàãò íü áè õýìýýõ

áàðèìòëàë áîëìóé. Àìüòàíä áàðèìòëàõóé, àìèíä áàðèìòëàõóé õèéãýýä áîäãàëä

áàðèìòëàõóé áîëìóé.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Íýãýíò

õàðèí èðýã÷ èéí õýìýýí, “áè áýýð íýãýíò õàðèí èðñýíèé ¿ðèéã îëëîî” õýìýýí ñýòãýì¿é?”


õýìýýâýýñ, òýðõ¿¿ õàðèí èðñýíèé õóòãèéã îëñîíû òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä áîëîé;

òèéìèéí òóëä, “íýãýíò õàðèí èðñýí” õýìýýãäüþ¿. ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, õýðâýý íýãýíò

õàðèí èðñýí èéí õýìýýí, “áè áýýð íýãýíò õàðèí èðñýíèé ¿ðèéã îëëîî” õýìýýí ñýòãýõ áîëâîîñ,

ìºíõ¿¿ òýðýýð áè õýìýýí áàðèìòëàõ áîëìîé. Àìüòàíä áàðèìòëàõ õèéãýýä áîäãàëä

áàðèìòëàõ áîëìîé.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Õàðèí

¿ë èðýã÷ èéí õýìýýí, “áè áýýð õàðèí ¿ë èðñýíèé ¿ðèéã îëëîî” õýìýýí ñýòãýì¿é?”

6


õýìýýâýýñ, òýðõ¿¿ õàðèí ¿ë èðñýíèé õóòãèéã îëñîíû òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä áîëîé;

òèéìèéí òóëä, “õàðèí ¿ë èðñýí” õýìýýãäüþ¿.


Äàéñíàà Äàðñàí [àðõàä] èéí õýìýýí, “áè áýýð Äàéñíàà Äàðñàí [àðõàäûí] õóòãèéã îëëîî”

õýìýýí ñýòãýì¿é?”


õýìýýâýýñ, àëèâàà Äàéñíàà Äàðñàí õýìýýãäýõ¿éí òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä áîëîé. ßëæ

Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, õýðâýý Äàéñíàà Äàðñàí [àðõàä] èéí õýìýýí, “áè áýýð Äàéñíàà Äàðñàí

[àðõàäûí] õóòãèéã îëëîî” õýìýýí ñýòãýõ áîëâîîñ, òýð ÿìàãò òýðýýð áè õýìýýí áàðèìòëàõ

áîëìóé. Àìüòàíä áàðèìòëàõ, àìèíä áàðèìòëàõ õèéãýýä áîäãàëä áàðèìòëàõ áîëìîé.

“ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí

Áóðõàí áýýð íàìàéã íèñâààíèñ31 ¿ã¿é îðøèãñäûí ìàíëàéí äýýä õýìýýí ¿ç¿¿ëñýí áîëîé. ßëæ

Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, áè øóíàë òà÷ààë ëóãàà õàãàöñàí Äàéñíàà Äàðñàí Àðõàä ìºí áîëîâ÷;

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, áè èéí õýìýýí, “áè áîëâîîñ Äàéñíàà Äàðñàí áîëîé” õýìýýí ¿ë

ñýòãýì¿é. ßëæ Òºãñ íºãöñºí ìèíü ýý, õýðâýý èéí õýìýýí, “áè áýýð Äàéñíàà Äàðñàí Àðõàäûí

õóòãèéã îëëîî” õýìýýí ñýòãýõ áºãººñ, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íàìàéã “ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í

Ñóáóòè áîëâîîñ íèñâààíèñ ¿ã¿é îðøèãñîäûí ìàíëàéí äýýä ìºí áºãººä þóíä ÷ ýñ îðøñîí íü

íèñâààíèñ ¿ã¿é îðøñîí” õýìýýí áèâàíãèðä32 ýñ ¿ç¿¿ëýõ áîëìóé.”

ßëæ Òºãñ íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é?

Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõàí

Äèïàíêàðààñ33 àâñàí òýð íîì àëü áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ íºãöñºí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé

Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí áóðõàí Äèïàíêàðààñ àâñàí òýð íîì

àëèí áýýð ¿ã¿é áîëîé.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, áîäüñàäâà àëèí çàðèì èéí õýìýýí,

“áè áýýð áàéãóóëñàí õàìàã îðíûã ÷óõàìòàé á¿òýýëýý” õýìýýõ áºãººñ òýð íü ¿íýíýýð ºã¿¿ëñýí

áóñ õýðýã áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, áàéãóóëñàí îðíûã “áàéãóóëñàí îðîí”

õýìýýõ íü, áàéãóóëñàí òýäãýýðèéã áóé áóñ õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä

áîëîé; òèéìèéí òóë, “áàéãóóëñàí îðîí” õýìýýãäüþ¿. Ñóáóòè, òýð ìýòèéí òóë, áîäüñàäâà,

ìàõàñàäâà íàð ýíý ìýò ¿ë îðøñîí áýýð ñýòãýë ¿¿ñãýýä, þóíä ÷ ýñ îðøñîí áýýð ñýòãýë

¿¿ñãýì¿é. Ä¿ðñýä ýñ îðøèõ áýýð ñýòãýë ¿¿ñãýì¿é. Äóó, ¿íýð, àìò, õ¿ðýëöýõ¿é õèéãýýä íîì äîð

÷ ýñ îðøñîí áýýð ñýòãýë ¿¿ñãýì¿é.

7

“Ñóáóòè, ýíý ìýò áºãººä ¿ëãýðëýâýýñ, íýãýí òºðºëõèéòíèé áèå ýíý ìýòýä óðâààä, ýíý

ìýò íü ÷ óóëñûí õààí Ñ¿ìáýð óóëûí òºäèé áîëâîîñ, Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é?

Òýð áèåèéã èõ ìºí õýìýýí ñýòãýì¿é?”

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, òýð áèå èõ áºëãºº. Ñàéâàð Îäñîí

ìèíü ýý, òýð áèå èõ íýãýí áºëãºº. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð òýð áîäòîé

áóñ õýìýýí íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóëä, òýð áýýð “èõ áèå” õýìýýãäüþ¿.

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ãàíãà

ìºðíèé ýëñ õýäèé ÷èíýý áóé Ãàíãà ìºðºí ÷ òºäèé ÷èíýý òîîò áîëæ ãýìýý íü òýäãýýðèéí ýëñ

àëèí áóé òýäãýýðèéã îëîí áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, òýäãýýð Ãàíãà ìºðºí áàñ îëîí

áºãººòºë òýäãýýðèéí ýëñèéã ºã¿¿ëýõ þóí áèëýý.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ÷è áèøðýãò¿í! ×è áýýð ñàéòàð óõàæ

ìýäò¿ãýé! Òýäãýýð Ãàíãà ìºðíèé ýëñ õýäèé ÷èíýý, òºäèé ÷èíýý òîîò åðòºíöèéí îðíûã çàðèì

íýãýí ýðýãòýé, ýìýãòýé áýýð ýëäýâ äîëîîí èõ ýðäýíýñýýð ñàéòàð ä¿¿ðãýýä, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí,

Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõäàä ºãëºã ºðãºâººñ, Ñóáóòè ¿¿íèéã þóí õýìýýí

ñýòãýì¿é? Òýäãýýð ýðýãòýé, ýìýãòýé òýð ø¿òýýíýýñ èõ îëîí áóÿíûã ¿¿ñãýõ áîëìóé?”

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, èõ îëîí áîëîé. Ñàéâàð Îäñîí ìèíü

ýý, èõ îëîí áîëîé. Òýäãýýð ýðýãòýé, ýìýãòýé òýð ø¿òýýíýýñ áóÿí èõ îëíûã ¿¿ñãýõ áºëãºº.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, õýí áýýð åðòºíöèéí îðíûã ìºíõ¿¿

ýëäýâ äîëîîí èõ ýðäýíýñýýð ñàéòàð ä¿¿ðãýýä Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ

Òóóëñàí Áóðõäàä ºãëºã ºðãºñíººñ, õýí áýýð íîìûí ýíý ç¿éëýýñ àäàãëààä äºðâºí ìºðò

ø¿ëãèéí òºäèéã òîãòîîæ áóñäàä ñàéòàð íîìëîîä, ¿íýõýýð ñàéòàð ¿ç¿¿ëñýí òýð ÿìàãò

ø¿òýýíýýñ áóÿí íýí èõ îëîí, òîîëøã¿é áºãººä öàãëàøã¿é ¿¿ñýõ áºëãºº.

“Áàñ áýýð Ñóáóòè, ÷óõàì àëü ç¿ãò íîìûí ýíý ç¿éëýýñ àäàãëààä äºðâºí ìºðò ø¿ëãèéí

òºäèéã óíøèõ áºãººä íîìëîí ¿ç¿¿ëñýí òýð ç¿ã òýíãýð õèéãýýä õ¿ì¿¿í, àñóðà ñýëòèéí

åðòºíöèéí òàõèë ø¿òýýíèé [àðèóí îðîí] áîëîõ áºãººòºë, õýí áýýð ýíý íîìûí ç¿éëèéã àâñàí,

áè÷ñýí, òîãòîîñîí, õàäãàëñàí, óíøñàí, á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäñýí õèéãýýä ñýòãýëäýý ¸ñ÷ëîí

¿éëäñýí òýð íü ìàø ãàéõàìøèã õèéãýýä òºãºëäºð áîëîõûã ºã¿¿ëýõ þóí áºãººä, áàñ òýð ãàçàð,

ç¿ãò íîì ¿ç¿¿ëýã÷ [çàëàð÷]; [áóñàä] ëàì áàãø íàð áýýð ÷ [õàìò] íýãíýý îðøìîé.”

Òèéí õýìýýí çàðëèãëàâààñ, Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè, ßëæ Òºãñ Íºãöñºíä èéí õýìýýí

º÷âýé: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, òýð íîìûí ç¿éëèéí íýð þó áóé? Ò¿¿íèéã õýðõýí

òîãòîîìóé?”

Òèéí õýìýýí º÷ñºí ë¿ãýý ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòèä èéí õýìýýí

çàðëèã áîëâîé: “Ñóáóòè, ýíý íîìûí ç¿éëèéí íýð íü “Áèëèã áàðàìèä”34 õýìýýãäýõ áºãººä

¿¿íèéã òýð ìýò òîãòîîãò¿í! Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð “áèëèã

8

áàðàìèä” õýìýýí àëèí òýð íîìëîñîí íü áèëèã áàðàìèä áóñûí òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë,

“áèëèã áàðàìèä” õýìýýãäüþ¿.

“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé íîìëîñîí òýð íîì àëü áóé


Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé íîìëîñîí òýð íîì

àëèí áýýð ýñ îðøèõ áîëîé.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ãóðâàí

ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíöèéí îðîí ãàçðûí øîðîîíû òîîñ õýäèé ÷èíýý áóé òýð îëîí áóþó


Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, òýð øîðîîíû òîîñ îëîí áîëîé.

Ñàéâàð Îäñîí ìèíü ýý, îëîí áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý,

øîðîîíû òîîñ àëèí áóé òýð òîîñ áóé áóñ õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé;

òèéìèéí òóë, “øîðîîíû òîîñ” õýìýýãäüþ¿. Åðòºíöèéí îðîí àëèí áóé òýäãýýð îðîí áóé áóñ

õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “åðòºíöèéí îðîí”

õýìýýãäüþ¿.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Èõ

òºðºëõèéòíèé ãó÷èí õî¸ð ëàãøèí áýëãýýð Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ

Òóóëñàí Áóðõàíä ¿çýãäýõ õýìýýí ñýòãýì¿é?”


õýìýýâýýñ, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé íîìëîñîí èõ òºðºëõèéòíèé òýäãýýð ãó÷èí õî¸ð ëàãøèí áýëãèéã

ëàãøèí áýëãý áóñ õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, èõ

òºðºëõèéòíèé “ãó÷èí õî¸ð ëàãøèí áýëãý” õýìýýãäüþ¿.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ýðýãòýé, ýìýãòýé àëèí çàðèì áýýð

áèåý Ãàíãà ìºðíèé ýëñ õýäèé÷èíýý, òºäèé òîîãîîð îãîîò ºãñºíººñ, õýí áýýð íîìûí ýíý

ç¿éëýýñ àäàãëààä äºðâºí ìºðò ø¿ëãèéí òºäèéã òîãòîîæ, áóñäàä ¿íýõýýð íîìëîí ¿ç¿¿ëñýí òýð

ÿìàãò ø¿òýýíýýñ èõ îëîí áóÿí, òîî òîìøã¿é õèéãýýä öàãëàøã¿é ¿¿ñýõ áîëîé.”

Òýíäýýñ Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè ýë íîìûí õ¿÷ýýð íóëèìñ óíàãàí, óðñàõ íóëèìñàà àð÷ààä

ßëæ Òºãñ Íºãöñºíä èéí õýìýýí º÷âýé: “Ýíý íîìûí ç¿éëèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð õýäèé ÷èíýý

íîìëîñîí íü, ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, ãàéõàìøèã áîëîé. Ñàéâàð Îäñîí ìèíü ýý,

ãàéõàìøèã áîëîé. ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, ýø óõààíûã îëñîíîîñ õîéø áè áýýð íîìûí ýíý

ç¿éëèéã óðüä õýçýý ÷ ñîíññîíã¿é áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý,

ýíý ñóäðûí àéìãèéí íîìëîëä ¿íýõýýð õóðàí ìýäýõ¿é òºð¿¿ëýõ òýäãýýð àìüòàä íü õýí áîëîâ÷

ìàøèä ãàéõàìøèã ëóãàà òºãñºõ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý,

¿íýõýýð õóðàí ìýäýõ¿é àëèí áóé òýð ÿìàãò õóðàí ìýäýõ¿é ¿ã¿éí òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë,

“¿íýõýýð õóðàí ìýäýõ¿é” õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñîí áîëîé. ßëæ Òºãñ Íºãöñºí

9

ìèíü ýý, áè ýíý íîìûí ç¿éëèéã íîìëîñîí äîð øèíæëýõ áºãººä äóðøèõ íü íàäàä ãàéõàìøèã

áóñ áîëîé. ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, õîéäûí ¿åñ, õîéäûí öàã òàâàí çóóíû ýöýñò ýíý íîìûí

ç¿éëèéã àâàõ, áè÷èõ, õàäãàëàõ, òîãòîîõ, óíøèõ õèéãýýä, á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäýõ àëèìàä

òýäãýýð àìüòàä ìàøèä ãàéõàìøèã ëóãàà òºãñºõ áîëîé. Áàñ ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý,

òýäãýýð íü áè õýìýýõýä õóðàí ìýäýõ¿é ¿ë îðîõ áºãººä, àìüòàíä õóðàí ìýäýõ¿é, àìèíä õóðàí

ìýäýõ¿é, áîäãàëä õóðàí ìýäýõ¿é îðîõóé ¿ã¿é áîëìîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ

Íºãöñºí ìèíü ýý, áè õýìýýõýä õóðàí ìýäýõ¿é, àìüòàíä õóðàí ìýäýõ¿é, àìèíä õóðàí ìýäýõ¿é,

áîäãàëä õóðàí ìýäýõ¿é àëèí áóé òýð ÿìàãò õóðàí ìýäýõ¿é á¿õýí ë¿ãýý õàãàöñàíû òóëä áîëîé.

Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ Íºãöñºí Áóðõàä íü õàìàã õóðàí ìýäýõ¿é ë¿ãýý õàãàöñàíû

òóëä áîëîé.”

Òèéí õýìýýí º÷âººñ, ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòèä èéí õýìýýí çàðëèã

áîëâîé: “Ñóáóòè, òýð ò¿¿í÷ëýí áîëîé; òýð ò¿¿í÷ëýí áîëîé. Ñóäðûí àéìãèéí ýíý íîìûã

¿ç¿¿ëýõ¿é äîð ¿ë àéõ áºãººä, öî÷èõ á¿õýíä ¿ë àâòñàí àëèìàä òýäãýýð àìüòàä ìàøèä

ãàéõàìøèã ëóãàà òºãñºõ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, ýíýõ¿¿ äýýä “Áèëèã

áàðàìèä”-ûã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé íîìëîñîí ýíýõ¿¿

äýýä “Áèëèã áàðàìèä”-ûã öàãëàøã¿é áºãººä õýìæýýëøã¿é ßëæ Òºãñ Íºãöñºí Áóðõàä ÷ áàñ

íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “äýýä áèëèã áàðàìèä” õýìýýãäüþ¿.

“Áàñ Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé õ¿ëöýíã¿éí áàðàìèä àëü áóé òýð ÿìàãò áàðàìèä áóñ

áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, àëü öàãò Êàëèíãà35 [óëñûí] õààí ìèíèé ¿å ìº÷

õèéãýýä ãèø¿¿í á¿õíèéã îãòîëñîí òýð öàãò íàäàä áè õýìýýõýä õóðàí ìýäýæ ñýòãýõ¿é, àìüòàíä

õóðàí ìýäýæ ñýòãýõ¿é, àìèíä õóðàí ìýäýæ ñýòãýõ¿é, áîäãàëä õóðàí ìýäýæ ñýòãýõ¿é ÷ áàñ ýñ

òºðñºí áºãººä, íàäàä õóðàí ìýäýõ¿é þóõàí ÷ ¿ã¿éí ñàöóó õóðàí ìýäýõ¿é ¿ã¿é áýýð áîëñîí íü

áàñ [õàðààõàí] áóñûí òóëä áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, õýðâýý òýð öàãò áè

õýìýýõýä õóðàí ìýäýõ¿é òºðñºí áîëâîîñ, òýð öàãò õîðò ñýòãýëèéí õóðàí ìýäýõ¿é ÷ áàñ òºðæ;

àìüòàíä õóðàí ìýäýõ¿é, àìèíä õóðàí ìýäýõ¿é, áîäãàëä õóðàí ìýäýõ¿é òºðæ, òýð öàãò õîðò

ñýòãýëèéí õóðàí ìýäýõ¿é ÷ áàñ òºðºõèéí òóëä áîëîé.

“Ñóáóòè, áè áýýð èëòýä ìýäýí óõâààñ, ºíãºðñºí öàãò ìèíèé [ýä¿ãýýãýýñ óðàãø] òàâàí

çóó äàõü òºðºë “Õ¿ëöýíã¿éí ªã¿¿ëýã÷” õýìýýãäýã÷ àðø áîëîí òºðñºí òýð öàãò ÷ íàäàä áè

õýìýýõ õóðàí ìýäýõ¿é ýñ òºðñºí; àìüòàíä õóðàí ìýäýõ¿é, àìèíä õóðàí ìýäýõ¿é õèéãýýä

áîäãàëä õóðàí ìýäýõ¿é ÷ ýñ òºðñºí áèëýý. Ñóáóòè, òýð ìýòèéí òóë, áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà

íàð õàìàã õóðàí ìýäýõ¿éã ñàéòàð òýâ÷ýýä, äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò ñýòãýë

¿¿ñãýì¿é. Ä¿ðñýä ¿ë îðøèõ ñýòãýë ¿¿ñãýì¿é. Äóó, ¿íýð, àìò õèéãýýä õ¿ðýëöýõ¿éä ÷ ýñ îðøèõ

ñýòãýë ¿¿ñãýì¿é. Íîì äîð ÷ ýñ îðøèõ ñýòãýë ¿¿ñãýì¿é. Íîì ¿ã¿éä ÷ áàñ ýñ îðøèõ ñýòãýë

¿¿ñãýì¿é. Þóõàíä áîëîâ÷ áàñ ýñ îðøèõ ñýòãýë ¿¿ñãýì¿é. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, àëèí òýð

10

îðøèõóé òýð ÿìàãò ýñ îðøèõûí òóëä áîëîé. Òèéìèéí òóë, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð èéí õýìýýí,

“áîäüñàäâà þóíä ÷ ýñ îðøèí ºãëºã ºãì¿é” õýìýýí íîìëîâîé.

“Áàñ Ñóáóòè, áîäüñàäâà ýíý ìýò õàìàã àìüòíû òóñûí òóëä ºãëºãèéã îãîîò ºãì¿é.

Àìüòàíä õóðàí ìýäýã÷ àëü áóé òýð ÿìàãò ÷ áàñ õóðàí ìýäýõ¿é ¿ã¿é áºãººä Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí

áýýð “õàìàã àìüòàí” õýìýýí àëèìàä íîìëîñîí òýäãýýð àìüòàí íü ÷ áàñ ýñ îðøèõ áóþó. Òýð

þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí íü ¿íýõýýð íîìëîñîí36, ¿íýíýýð íîìëîñîí37,

ò¿¿í÷ëýíõ¿¿ ÷àíàðò íîìëîñîí áºãººä Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí íü [àëæààñ] áóðóóä íîìëîñîí áóñûí

òóëä áîëîé.

“Áàñ Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé íîì àëèí áàñ Èëòýä Òóóëñàí Áóðõàíû ¿ç¿¿ëñýí òýð

íîìä ¿íýí ÷ ¿ã¿é, õóóðìàã ÷ ¿ã¿é áîëîé. Ñóáóòè, òýð ìýò áºãººä ¿ëãýðëýâýýñ: í¿äýí òºãºëäºð

íýãýí õ¿ì¿¿í õàðàíõóéä îðâîîñ þóõàí ÷ ýñ ¿çýõ àäèë àëèâàà áîäîä óíàñàí áýýð ºãëºã îãîîò

ºãºõ¿éí áîäüñàäâà ¿çýãäüþ¿.

“Áàñ Ñóáóòè, òýð ìýò áºãººä ¿ëãýðëýâýýñ, ¿¿ð ãèéæ íàðàí óðãàâààñ í¿äýí òºãºëäºð

õ¿ì¿¿í ýëäýâ ºíãº ä¿ðñ, ä¿ð áàéäëûã ¿çýõ àäèë àëèâàà áîäîä ýñ óíàñàí áýýð ºãëºãèéã îãîîò

ºãºõ¿éí áîäüñàäâà ¿çýãäüþ¿.

“Áàñ Ñóáóòè, ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí õýí áýýð íîìûí ýíý ç¿éëèéã àâñàí,

áàðüñàí, òîãòîîñîí, óíøñàí, á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäñýí õèéãýýä áóñäàä àóãàà èõýä ¿íýõýýð

ñàéòàð íîìëîí ¿ç¿¿ëñýí òýäãýýðèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð ìýäýõ áîëîé, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð

¿çýõ áîëîé. Òýäãýýð àìüòàí öàãëàøã¿é áóÿíû öîãöûã ¿¿ñãýõ áîëúþó.

“Áàñ Ñóáóòè, àëèâàà çàðèì íýãýí ýðýãòýé, ýìýãòýé ýðò ¿äèéí öàãèéí ¿åñò áèåñèéã Ãàíãà

ìºðíèé ýëñíèé òîîãîîð îãîîò ºãºõ - áàñ ¿äèéí öàã õèéãýýä ¿äýø îðîéí öàãèéí ¿åñò áèåñýý

Ãàíãà ìºðíèé ýëñíèé ÷èíýýãýýð îãîîò ºãºõ áºãººä ýíý ç¿éë òîî ìýòýýð îëîí áóìàí ãîëäè38

õèéãýýä íàÿä39 ãàëâóóäàä40 áèåñýý îãîîò ºãñºíººñ - õýí áýýð íîìûí ýíý ç¿éëèéã ñîíñîîä ¿ë

òýâ÷ñýí òýð ø¿òýýíýýñ áóÿí àñàð èë¿¿ îëîíä, òîî òîìøã¿é, öàãëàøã¿é ¿¿ñýõ áºãººòºë, õýí

áýýð ¿ñãèéã áè÷èõ, àâàõ, áàðèõ, òîãòîîõ, óíøèõ, á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäýõ41 õèéãýýä áóñäàä

àóãàà èõýä ¿íýõýýð ñàéòàð íîìëîí ¿ç¿¿ëýõèéã ºã¿¿ëýõ þóí áèëýý.

“Áàñ Ñóáóòè, íîìûí ýíý ç¿éë íü ñàíàæ ñýòãýøã¿é áºãººä òýíöýøã¿é áºëãºº. Ýíý íîìûí

ç¿éëèéí à÷ ¿ðñ ÷ áàñ ñàíàæ ñýòãýøã¿é ÷àíàðò õýìýýí ìýäýãò¿í! Ýíý íîìûí ç¿éëèéã äýýä

õºëãºíä ¿íýõýýð îðñîí àìüòàí á¿õíèé òóñ õèéãýýä ¿ëýìæ õýòýðõèéä õ¿ðñýí õºëãºíä ¿íýõýýð

îðñîí àìüòàí á¿õíèé òóñûí òóëä Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîâîé. Õýí áýýð ýíý íîìûí

ç¿éëèéã àâñàí, áàðüñàí, òîãòîîñîí, óíøñàí, á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäñýí õèéãýýä áóñäàä àóãàà

èõýä ¿íýõýýð ñàéòàð íîìëîí ¿ç¿¿ëñýí òýäãýýðèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð ìýäýõ áîëîé;

Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð ¿çýõ áîëîé. Òýäãýýð àìüòàí á¿õíèé áóÿíû öîãö öàãëàøã¿é ëóãàà

òºãºëäºð áîëìîé. Òýð áóÿíû öîãö ñàíàæ ñýòãýøã¿é, ñàöëàøã¿é, ¿ëøã¿é õèéãýýä õýìæýýã¿é

ë¿ãýý òºãºëäºð áîëìîé. Òýäãýýð àìüòàí á¿õýí ìèíèé áîäèéí õóòãèéã ìºðºíäºº ºðãºõ áîëìîé.

11

Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, äîîðäîä äóðøèã÷èä áýýð ýíý íîìûí ç¿éëèéã ñîíñîæ ¿ë

÷àäúþó. Áè õýìýýõýä ¿çýãñýä áóñ, àìüòàíä ¿çýãñýä áóñ, àìèíä ¿çýãñýä áóñ áºãººä áîäãàëä

¿çýãñýä áýýð ñîíñîæ, àâ÷, õàäãàëæ, óíøèæ õèéãýýä á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäýæ ¿ë ÷àäàõ áîëîé.

Òýð íü ¸ñ ¿ã¿éí òóëä áîëîé.

“Áàñ Ñóáóòè, àëü ãàçàð ç¿ãò ýíý ñóäðûí àéìãèéã íîìëîí ¿ç¿¿ëíý, òýð ãàçàð ç¿ãò òýíãýð,

õ¿ì¿¿í õèéãýýä àñóðà ñýëòèéí åðòºíö äàõèíû òàõèëûí ¿éëä çîõèñò áîëìîé. Òýð ãàçàð ç¿ã

ìºðãºëèéí ¿éëä çîõèñò õèéãýýä ýðãýëèéí ¿éëä çîõèñò áîëìîé. Òýð ãàçàð ç¿ã òàõèë ø¿òýýí

ìýò áîëìîé.

“Áàñ Ñóáóòè, ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí õýí áýýð ýíý ìýò ñóäðûí àéìãèéí ¿ã

¿ñãèéã àâàõ, áàðèõ, òîãòîîõ, óíøèõ õèéãýýä á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäýíý, òýäãýýð íü ýíýëýõ

áîëìîé. Ìàøèä ýíýëýõ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, òýäãýýð àìüòàä ººðñäèéí

óðüäûí òºðë¿¿äýä ¿éëäñýí ìóó çàÿàíä òºðºõ¿éí óã áîëñîí áóÿí áóñûí ¿éëèéí ¿ðýýð ýíý

òºðºëäºº èéí ýíýëñýíýýð òýäãýýð óðüäûí òºðë¿¿äèéí ìóó çàÿàíä òºð¿¿ëýõ áóÿí áóñûí

¿éëèéí ¿ð íü àðèóñãàãäàõ áîëìîé. Áóðõàíû áîäèéí õóòãèéã ÷ îëîõ áîëîé.

“Ñóáóòè, áè áýýð èëòýä ìýäýí ºã¿¿ëâýýñ, ºíãºðñºí òîî ¿ã¿é öàãèéí òýðòýý, áàñ àãóó èõ

òîî ¿ã¿éí ãàëàâò, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõàí Äèïàíêàðèéí

óðüäûí, áàñ èõ óðüäûí íàÿí äºðâºí áóìàí ãîëäè õèéãýýä íàÿä áóðõàä ãàðñàíûã áè áýýð

áàÿñãààä, ¿ë áàÿñãàõûã òýâ÷èñíýýñ ¿ë ãîìäîîñîí áîëîé. Ñóáóòè, òýäãýýð ßëæ Òºãñ Íºãöñºí

Áóðõàäûã áàÿñãàæ ¿éëäñýíýýñ ãîìäîîæ ýñ ¿éëäñýí àëèí áóé ëóãàà; õîéäûí öàã òàâàí çóóíû

ýöýñ áîëîõîä, ýíý ñóäðûí àéìãèéã àâàõ, áè÷èõ, áàðèõ, òîãòîîõ, óíøèõ õèéãýýä á¿õíèéã

àãóóëàí ¿éëäýõ àëèí áóéã [õàðüöóóëâààñ], Ñóáóòè, ýë áóÿíû öîãöîä óðüäûí çóóíû áóÿíû öîãö

õóâü áýýð îéð ¿ë îäìîé. Ìÿíãûí õóâü, áóìûí õóâü, òîî, õýìæýý, òîîöîîëîõóé, ¿ëãýð, õàíü

õèéãýýä øàëòãààíû [òºäèéä] ÷ ¿ë õ¿ëöýõ áîëîé.

“Ñóáóòè, õýðâýý òýð öàãèéí òýäãýýð ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèíû áóÿíû

öîãöûã áè áýýð ºã¿¿ëâýýñ, õàìàã àìüòàí ñîãòóóðàí [ìàøèä] ñîãòîíãè áîëîõ áºãººä ñýòãýë

õÿìðàõ áîëúþó.

“Áàñ Ñóáóòè, íîìûí ýíý ç¿éë íü ñàíàæ ñýòãýøã¿é áºãººä à÷ ¿ðñ íü ÷ áàñ ñàíàæ

ñýòãýøã¿é ÷àíàðò áîëîõûã ìýäýãò¿í!”

Òýíäýýñ Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè áýýð ßëæ Òºãñ Íºãöñºíä èéí õýìýýí º÷âýé: “ßëæ Òºãñ

Íºãöñºí ìèíü ýý, áîäüñàäâûí õºëãºíä ¿íýõýýð îðîãñîä áýýð õýðõýí îðøèí ¿éëäì¿é, õýðõýí

á¿òýýí ¿éëäì¿é, õýðõýí ñýòãýë ìàøèä áàðüæ ¿éëäì¿é?”


çàðëèã áîëâîé: “Ñóáóòè, ¿¿íä áîäüñàäâûí õºëãºíä ¿íýõýýð îðñîí [íýãýí] áýýð èéí õýìýýí, “áè

áýýð õàìàã àìüòíû öîãö ¿ëäâýðã¿éã íèðâààíû òºâä ïàðèíèðâààíä îðóóëñàí áºãººä, òýð ìýò

õýìæýýã¿é àìüòíûã ïàðèíèðâààíä îðóóëñàí áîëîâ÷, àëèí àìüòàí áàñ [õàðààõàí]

12

ïàðèíèðâààíä îðñîíã¿é áîëîé” õýìýýí ñýòãýë ¿¿ñãýãò¿í! Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè,

õýðâýý áîäüñàäâà àìüòàíä õóðàí ìýäýõ¿é îðâîîñ ò¿¿íèéã áîäüñàäâà õýìýýí ¿ë íýðèéäì¿é.

Áîäãàëûí õ¿ðòýë õóðàí ìýäýõ¿é îðâîîñ ÷ áàñ ò¿¿íèéã áîäüñàäâà õýìýýí ¿ë íýðèéäüþ¿.

Ò¿¿íèéã áîäüñàäâà õýìýýí ¿ë íýðèéäýõèéí òóëä áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè,

“áîäüñàäâûí õºëãºíä ¿íýõýýð îðñîí” õýìýýí íýðèéäýõ¿éí íîì òýð àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä

áîëîé.

“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí

Äèïàíêàðààñ àëèí äýýð ¿ã¿éí ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò èëòýä òóóëñàí áóðõàí áîëñîí

íîì àëü áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”

Òèéí õýìýýí çàðëèã áîëñîí ëóãàà Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè áýýð ßëæ Òºãñ Íºãöñºíä èéí

õýìýýí º÷âýé: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí

Äèïàíêàðààñ àëèí äýýð ¿ã¿éí ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò áóðõàí áîëñîí òýð íîì àëèí

áýýð ¿ã¿é áîëîé.”


çàðëèã áîëâîé: “Ñóáóòè, òýð ò¿¿í÷ëýí áîëîé. Òýð ò¿¿í÷ëýí áîëîé. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð

Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí Äèïàíêàðààñ àëèí äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò èëòýä òóóëñàí

áóðõàí áîëñîí òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿é áîëîé. Ñóáóòè, õýðâýý Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àëèí

èëòýä òóóëñàí áóðõàí áîëñîí òýð íîìûí çàðèì íýãýí ç¿éë áóé áîëâîîñ Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí

Äèïàíêàðà áýýð íàäàä “áÿðìàíû42 õºâã¿¿í ÷è èðýýä¿éí öàãò Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà

Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áóðõàí Øàãæàò¿â õýìýýãäýõ áîëìîé” õýìýýí áèâàíãèðä ýñ

¿ç¿¿ëýõ áºëãºº. Ñóáóòè, ýíý ìýò Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àëèí äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí

áîäèéí õóòàãò èëòýä òóóëñàí áóðõàí áîëñîí òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí

Äèïàíêàðà áýýð íàäàä “áÿðìàíû õºâã¿¿í ÷è èðýýä¿éí öàãò Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí,

¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Øàãæàò¿â íýðò Áóðõàí õýìýýãäýõ áîëìîé” õýìýýí áèâàíãèðä ¿ç¿¿ëñýí

áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí õýìýýãäýõ íü ¿íýõýýðèéí

ò¿¿í÷ëýíõ¿¿ ÷àíàðûí ¿ñýã, íýð íýðèéäñýí á¿õèéí òóëä áîëîé.

“Áàñ Ñóáóòè, àëèí çàðèì íýãýí èéí õýìýýí, “Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí

Òºãñ Òóóëñàí Áóðõàí áýýð äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò èëòýä òóóëñàí áóðõàí

áîëëîî” õýìýýõ áºãººñ òýð áóðóó ºã¿¿ëýã÷ ìºí áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè,

Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àëèí äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò èëòýä òóóëñàí áóðõàí

áîëñíû òýð íîì àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä áîëîé. Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí èðñýí áýýð èëòýä òóóëñàí

áóðõàí áîëñîí áà, íîìëîí ¿ç¿¿ëñýí àëèí òýð íîìä ¿íýí ÷ ¿ã¿é, õóäàë ÷ ¿ã¿é áîëîé. Òèéìèéí

òóë, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð “õàìàã íîì áóðõàíû íîì” õýìýýí íîìëîâîé. Ñóáóòè, õàìàã íîì

õýìýýãäýõ íü òýäãýýð õàìàã íîì ¿ã¿é áºãººä òèéìèéí òóë “õàìàã íîì áóðõàíû íîì”

13

õýìýýãäüþ¿. Ñóáóòè, ýíý ìýò áºãººä ¿ëãýðëýâýýñ, íýãýí õ¿ì¿¿í òºðºëõèéòºí áèå ë¿ãýý

òºãºëäºð áºãººä èõ áèåò áîëñîí àäèë áîëîé.”

Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð

“íýãýí õ¿ì¿¿í òºðºëõèéòºí áèå ë¿ãýý òºãºëäºð áºãººä èõ áèåò” õýìýýí àëèí òýð íîìëîñíûã

Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð áèå áóñ õýìýýí íîìëîñîí áîëîé. Òèéìèéí òóë, “áèå ë¿ãýý òºãºëäºð

áºãººä èõ áèåò” õýìýýãäüþ¿.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, òýð ò¿¿í÷ëýí áóþó. Òýð ò¿¿í÷ëýí

áóþó. Àëèí çàðèì Áîäüñàäâà èéí õýìýýí, “áè áýýð àìüòàí á¿õíèéã ïàðèíèðâààíä îðóóëàâ”

õýìýýõ áºãººñ òýð áîäüñàäâà õýìýýãäýõ áóñ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè,

áîäüñàäâà õýìýýãäýõ¿éí òýð íîì àëü áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”


ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, òèéìèéí òóë, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð

“õàìàã íîì íü àìüòàí ¿ã¿é, àìèí ¿ã¿é, áîäãàë ¿ã¿é” õýìýýí íîìëîñîí áèëýý.

“Áàñ Ñóáóòè, çàðèì íýãýí áîäüñàäâà èéí õýìýýí, “áè áýýð áàéãóóëñàí îðîí á¿õíèéã

á¿òýýâ” õýìýýõ áºãººñ òýð áýýð ò¿¿í÷ëýí àäèëûã ºã¿¿ëñýí õýðýã áîëìóé. Òýð þóíû òóë

õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, “áàéãóóëñàí îðîí, áàéãóóëñàí îðîí” õýìýýãäýõ íü òýäãýýð “áàéãóóëñàí

îðîí ¿ã¿é” õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóë áîëîé. Òèéìèéí òóë, “áàéãóóëñàí îðîí”

õýìýýãäüþ¿. Ñóáóòè, àëèí íýãýí áîäüñàäâà èéí õýìýýí, “õàìàã íîì íü áè ¿ã¿é, õàìàã íîì íü

áè ¿ã¿é áóþó” õýìýýí äóðøèã÷ ò¿¿íèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí

Áóðõàí áýýð áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà õýìýýí íýðèéäüþ¿.

“Ñóáóòè ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ìàõàí í¿ä áóé õýìýýí

ñýòãýì¿é?”

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, òýð òèéì áºëãºº. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä

ìàõàí í¿ä áóé áîëîé.”


Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä òýíãýðèéí í¿ä áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”


òýíãýðèéí í¿ä áóé áîëîé.”


Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä áèëãèéí í¿ä áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”


áèëãèéí í¿ä áóé áîëîé.”


Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä íîìûí í¿ä áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”

14


íîìûí í¿ä áóé áîëîé.”


Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä áóðõàíû í¿ä áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”


áóðõàíû í¿ä áóé áîëîé.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ãàíãà

ìºðíèé ýëñ õýäèé ÷èíýý÷ëýí Ãàíãà ìºðºí ÷ áàñ òºäèé ÷èíýý òîîò áîëñîí äîð òýäãýýðèéí ýëñ

òºäèé÷èíýýãèéí åðòºíöèéí îðîíä õóâèðâààñ, òýäãýýð åðòºíöèéí îðîí îëîí áóé õýìýýí

ñýòãýì¿é?”

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, òýð òèéì áºëãºº. Òýäãýýð åðòºíöèéí

îðîí îëîí áîëîé.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, òýäãýýð åðòºíöèéí îðíû àìüòàí

õýäèé÷èíýý áóé òýäãýýðèéí ñàíàæ ñýòãýõ òóñ á¿ðèéí ñýòãýëèéí ¿íäñèéã áè áýýð ñàéòàð

ìýäì¿é. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, “ñýòãýëèéí ¿íäýñ, ñýòãýëèéí ¿íäýñ” õýìýýãäýõ òýð

íü ¿íäýñ áóñ õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóë áîëîé. Òèéìèéí òóë, “ñýòãýëèéí

¿íäýñ” õýìýýãäüþ¿. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, óðüäûí ñýòãýë ÷ çîðèãäîøã¿é, õîéäûí

ñýòãýë ÷ çîðèãäîøã¿é, ýä¿ãýý öàãò òºðñºí ñýòãýë ÷ çîðèãäîøã¿éí òóëä áîëîé.

“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Õýí áýýð ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíöèéí

ýíý îðíûã ýëäýâ äîëîîí èõ ýðäýíýñýýð ñàéòàð ä¿¿ðãýæ ºãëºã ºãâººñ, òýäãýýð ÿçãóóðòàíû

õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí òýð ø¿òýýíýýñ èõ îëîí áóÿí ¿¿ñãýõ áîëìóé?”

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, îëîí áîëîé. Ñàéâàð Îäñîí ìèíü ýý,

îëîí áîëîé.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, òýð ò¿¿í÷ëýí áóþó, òýð ò¿¿í÷ëýí

áóþó. Òýäãýýð ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿ä, ÿçãóóðòàíû îõèä òýð ø¿òýýíýýñ áóÿíû öîãö îëíûã ¿¿ñãýõ

áºëãºº. Áàñ Ñóáóòè, õýðâýý áóÿíû öîãö, áóÿíû öîãöîä áîëâîîñ, “áóÿíû öîãö, áóÿíû öîãö”

õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð ¿ë íîìëîìóé.

“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ä¿ðñèéí áèå43 îãîîò á¿òñýíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä

¿çýí ñýòãýì¿é?”

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, òýð òèéì áóñ áîëîé. Ä¿ðñèéí áèå

îãîîò á¿òñýíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿ë ¿çýõ áºëãºº. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ Íºãöñºí

ìèíü ýý, “ä¿ðñèéí áèå îãîîò á¿òñýí” õýìýýâýýñ, òýð îãîîò á¿òñýí áóñ õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí

áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “ä¿ðñèéí áèå îãîîò á¿òñýí” õýìýýãäüþ¿.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ëàãøèí

áýëãý õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿çýæ ñýòãýì¿é?”

15

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, òýð òèéì áóñ áîëîé. Ëàãøèí áýëãý

õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿ë ¿çì¿é. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ò¿¿í÷ëýí èðñýí áýýð

ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºí àëèí [áîëîõûã] íîìëîñîí áîëîé. [Òýð íü] ëàãøèí áýëãý õîòîë

òºãññºí ¿ã¿é õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “ëàãøèí áýëãý

õîòîë òºãññºí” õýìýýãäüþ¿.”


Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð èéí õýìýýí, “áè áýýð íîìûã íîìëîí ¿ç¿¿ëñýí áºëãºº” õýìýýí òààëíà

õýìýýí ñýòãýì¿é? Ñóáóòè, òýð òèéí ¿ë áîëãîîõ áºãººä Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé àëü òýð íîìëîí

¿ç¿¿ëñýí íîì àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä áîëîé. Ñóáóòè, õýí íýãýí èéí õýìýýí, “Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí

áýýð íîì ¿ç¿¿ëñýí áºëãºº” õýìýýí ºã¿¿ëâýýñ, Ñóáóòè, ýíý ìýò ¿ã¿é [õîîñîí] ëóãàà áóðóó

áàðüñàí òóë íàìàéã ã¿òãýñýí áîëìîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, íîìûã ¿ç¿¿ëñýí

õýìýýí, àëèâàà “íîì ¿ç¿¿ëñýí, íîì ¿ç¿¿ëñýí” õýìýýãäýí çîðèãäîõ áîëñîí òýð íîì àëèí áýýð

¿ã¿éí òóëä áîëîé.”

Òýíäýýñ Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè áýýð ßëæ Òºãñ Íºãöñºíä èéí õýìýýí º÷âýé: “ßëæ Òºãñ

Íºãöñºí ìèíü ýý, õîéäûí öàãò àëü íýãýí àìüòàí ýíý ìýòèéí íîì õèéãýýä íîìëîëûã ñîíñîâ÷

èëòýä ñýòãýë èõýä ¿ë óðâàíà õýìýýí ñýòãýì¿é?”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, òýäãýýð íü àìüòàí ÷ áóñ, àìüòàí áóñ

íü ÷ áóñ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, “àìüòàí” õýìýýãäýõ íü Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð

òýäãýýð àìüòíûã ¿ã¿é áýýð íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “àìüòàí” õýìýýãäüþ¿.

“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àëèí äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ

òóóëñàí áîäèéí õóòàãò, èëòýä òóóëñàí áóðõàí áîëñîí òýð íîì àëü áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”

Àìèí ãàâúÿàò Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð

àëèí äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàãò, èëòýä òóóëñàí áóðõàí áîëñîí òýð íîì àëèí

áýýð ¿ã¿é áîëîé.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, òýð ò¿¿í÷ëýí áºëãºº. Òýð ò¿¿í÷ëýí

áºëãºº. Ò¿¿íä íîì º÷¿¿õýí ÷ ¿ë çîðèãäîõ áºãººä ¿ã¿é áîëîé; òèéìèéí òóë, “äýýð ¿ã¿é ¿íýí

òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàã” õýìýýãäüþ¿.

“Áàñ Ñóáóòè, òýð íîì (äýýäèéí íîì) íü ñàöóó áºãººä ò¿¿íä ñàöóó áóñ ëóãàà ñàöóó àëèí

áýýð ¿ã¿é (íýãýíò ò¿¿íä ñàöóó áóñ õýìýýõ ç¿éë íýã ÷ áàéäàãã¿é ñàöóó [÷àíàðò] òóë); òèéìèéí

òóë, “äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí áîäèéí õóòàã” õýìýýãäüþ¿. Äýýð ¿ã¿é ¿íýí òºãñ òóóëñàí òýð

áîäèéí õóòàã íü áè ¿ã¿é, àìüòàí ¿ã¿é, àìèí ¿ã¿é õèéãýýä áîäãàë ¿ã¿éä ñàöóó áºãººä áóÿíû

íîì õàìàã áýýð èëòýä òóóëñàí ìºí áîëîé. Ñóáóòè, “áóÿíû íîì, áóÿíû íîì” õýìýýãäýõ íü

òýäãýýð íîì ¿ã¿é õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñîí áîëîé; òèéìèéí òóë, “áóÿíû íîì”

õýìýýãäüþ¿.

16

“Áàñ Ñóáóòè, ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí àëèí çàðèì áýýð ãóðâàí ìÿíãàí èõ

ìÿíãàí åðòºíöèéí îðíû óóëñûí õààí Ñ¿ìáýð õýäèé÷èíýý áóé òºäèé òîîòîîð ýëäýâ äîëîîí èõ

ýðäýíýñèéí öîãöûã èëòýä õóðààí ºãëºã ºãñºíººñ, õýí áýýð ýíýõ¿¿ áèëèã áàðàìèäààñ

àäàãëààä äºðâºí ìºðò ø¿ëãèéí òºäèéõíèéã òîãòîîæ, áóñäàä ¿íýõýýð ¿ç¿¿ëâýýñ, Ñóáóòè, ýíý

áóÿíû öîãöîä óðüä ºìíèéí áóÿíû öîãö íü çóóí õóâüä ÷ îéðòîæ ¿ë òýñýõýýñ, óã øàëòãààíä

õ¿ðòýë ÷ ¿ë òýñì¿é.

“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð èéí õýìýýí, “áè áýýð îëîí

àìüòíûã òîíèëãîí ãýòýëãýâýé” õýìýýí òààëíà õýìýýí ñýòãýì¿é? Ñóáóòè, òèéí á¿¿ ñýòãýãò¿í!

Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé àëèí [òýäãýýð] òîíèëãîí ãýòýëãýñýí

àìüòàí àëèí áýýð ¿ã¿éí òóëä áîëîé. Ñóáóòè, õýðâýý Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àìüòàí àëèí çàðèì

íýãíèéã òîíèëãîí ãýòýëãýõ áîëâîîñ, òýð ÿìàãò Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð áè õýìýýõýä áàðèìòëàõ

(áè-ä øóíàí áàðèõ) áîëîîä, àìüòàíä áàðèìòëàõ (øóíàí áàðèõ), àìèíä áàðèìòëàõ (àìèíä

øóíàí õ¿ëýãäýõ) õèéãýýä áîäãàëä áàðèìòëàõ (øóíàõ) áîëîé. Ñóáóòè, áè õýìýýí áàðèìòëàõóé

(áè-ä øóíàõóé) õýìýýõ íü áàðèìòëàõ ¿ã¿éä (øóíàõ áóñ ç¿éë õýìýýí) Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð

íîìëîñîí áºãººòºë, ò¿¿íèéã íÿëõ áýðòýã÷èíã¿¿ä áàðèìòëàõ (øóíàõ) áîëîé. Ñóáóòè, “íÿëõ

áýðòýã÷èíã¿¿ä” õýìýýõ íü òýäãýýð òºðºëõòºí ¿ã¿é (òºðºëõòºí áóñ) õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí

áýýð íîìëîñîí áîëîé; òèéìèéí òóë, “íÿëõ áýðòýã÷èíã¿¿ä” õýìýýãäüþ¿.

“Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí

Èðñýíä ¿çýõ áóþó õýìýýí ñýòãýì¿é?”

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, òýð òèéì áóñ áîëîé. Ëàãøèí áýëãý

õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿çýõ áóþó õýìýýí ¿ë ñýòãýì¿é.”

ßëæ Òºãñ íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, òýð ò¿¿í÷ëýí áºëãºº. Òýð ò¿¿í÷ëýí

áºëãºº. Ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿ë ¿çýõ áºëãºº. Ñóáóòè, õýðâýý

ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿çýõ áîëâîîñ, ×àêðàâàðòèí44 õààí ÷ áàñ

Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áîëìóé çà; òèéìèéí òóë, ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿ë

ñýòãýãò¿í!

Òýíäýýñ Àìèí Ãàâúÿàò Ñóáóòè áýýð ßëæ Òºãñ Íºãöñºíä èéí õýìýýí º÷âýé: “ßëæ Òºãñ

Íºãöñºí ìèíü ýý, áè áýýð ßëæ Òºãñ Íºãöñºíèé õýðõýí íîìëîñîí óòãûã óõàõ ìýò áîëâîîñ,

ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿ë ¿çýõ áºëãºº.”

Òýíäýýñ ßëæ Òºãñ íºãöñºí áýýð òýð ¿åñò ýäãýýð ø¿ëãèéã çàðëèã áîëâîé:

“Õýí áýýð íàìàéã ä¿ðñýä ¿çýã÷

Õýí áýýð íàìàéã äóóíä ìýäýã÷

Õàðø áóðóó ìºðä îðñîí ìºí òóë

Õàìàã òýäãýýð òºðºëõòºí íàìàéã ¿ë ¿çüþ¿.

17

Õàìàã áóðõàä íü íîìûí ÷àíàð45 áºãººä

Õºòëºã÷ ñàðòâààõè46 íàð íü íîìûí áèå

Õàìàã íîìûí ÷àíàð ìýäýãäýõ¿¿í áóñ òóë

Õýðõýâ÷ ò¿¿íèéã òèéí ìýäýæ ¿ë ÷àäúþó.”47

Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é? Ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíººð Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí,

Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áîäèéí Õóòàãò Èëòýä Òóóëñàí Áóðõàí áîëìîé õýìýýí

áàðèìòëàâààñ, Ñóáóòè, ÷è áýýð òèéí ¿ë ñýòãýãò¿í! Ñóáóòè, ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíººð

Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ Òóóëñàí Áîäèéí Õóòàãò Èëòýä Òóóëñàí Áóðõàí

áîëîõ ¿ã¿é áîëîé.

“Ñóáóòè, ÷è èéí õýìýýí, “áîäüñàäâûí õºëãºíä ¿íýõýýð îðîãñîä áýýð àëèí çàðèì íýãýí

íîì òèéí ýâäýðñýí õèéãýýä òàñàðñàíä íýðèéäñýí [áîëîé]” õýìýýí áàðèìòàëâààñ, Ñóáóòè, òýð

òèéí ¿çýõ õýðýã áóñ áºãººä áîäüñàäâûí õºëãºíä ¿íýõýýð îðîãñîä àëü ÷ íîìûã òèéí ýâäýðñýí

áóþó òàñàðñàíä íýðèéäñýí ¿ã¿é áîëîé.

“Áàñ Ñóáóòè, ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí õýí áýýð Ãàíãà ìºðíèé ýëñíèé ÷èíýý

òîîò åðòºíöèéí îðíûã ýëäýâ äîëîîí èõ ýðäýíýñýýð ñàéòàð ä¿¿ðãýýä ºãëºã ºãñºíººñ,

áîäüñàäâà õýí áýýð íîìûí ýíý ç¿éëèéã áè ¿ã¿é áºãººä òºðºë ¿ã¿éä õ¿ëöýíã¿éã îëâîîñ, òýð

ÿìàãò ø¿òýýíýýñ àñàð èõ îëîí, òîî òîìøã¿é áºãººä öàãëàøã¿é áóÿíû öîãö ¿¿ñýõ áîëîé. Áàñ

Ñóáóòè, áîäüñàäâà áýýð áóÿíû öîãöûã îãîîò áàðèí ýñ ¿éëäì¿é.”

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, áîäüñàäâà áýýð áóÿíû öîãöûã îãîîò

áàðèí ýñ ¿éëäì¿é õýìýýí ñýòãýì¿é?”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, îãîîò áàðèõûí ñàöóó áýýð áóðóóä ¿ë

áàðèõ áºãººä; òèéìèéí òóë, “îãîîò áàðèõ” õýìýýãäüþ¿.

“Áàñ Ñóáóòè, àëèí çàðèì íýãýí èéí õýìýýí, “Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí îäîâ, èðýâ, áîñîâ, ñóóâ ýñ

áºãººñ óíòàæ áîëãîîâ” õýìýýõ áºãººñ, òýðáýýð ìèíèé íîìëîñîí óòãûã ¿ë îéëãîñîí õýðýã

áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí õýìýýãäýõ íü õààøàà ÷ ýñ îäîõ,

õààíààñ ÷ ýñ èðýõèéí òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí, Äàéñíàà Äàðñàí, ¯íýí Òºãñ

Òóóëñàí Áóðõàí” õýìýýãäüþ¿.

“Áàñ Ñóáóòè, àëèí çàðèì íýãýí ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí áýýð ãóðâàí

ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíöèéí îðîí ãàçðûí øîðîîíû òîîñ õýäèé÷èíýý áóé, ýíý ìýò áºãººä

¿ëãýðëýâýýñ, ïàðàìàíóñ48 ÷óóëñàí÷èëàí àäèë áîëâîîñ, Ñóáóòè, ¿¿íèéã þóí õýìýýí ñýòãýì¿é?

Ïàðàìàíóñûí òýð ÷óóëãàí îëîí áóé õýìýýí ñýòãýì¿é?”

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, òýð òèéì áºëãºº. Ïàðàìàíóñûí òýð

÷óóëãàí îëîí áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, õýðâýý

18

ïàðàìàíóñûí íýãýí ÷óóëãàí áàéõ áºãººñ, ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð “ïàðàìàíóñûí ÷óóëãàí”

õýìýýí ¿ë çàðëèãëàõûí òóëä áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð

“ïàðàìàíóñûí ÷óóëãàí” õýìýýí àëèí íîìëîñîí òýð ÷óóëãàí ¿ã¿é õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð

íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “ïàðàìàíóñûí ÷óóëãàí” õýìýýãäüþ¿. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí

áýýð ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíöèéí îðîí õýìýýí àëèí íîìëîñîí òýð íü îðîí áóñ õýìýýí

Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñîí áîëîé; òèéìèéí òóë, “ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíöèéí

îðîí” õýìýýãäüþ¿. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, õýðâýý åðòºíöèéí

íýãýí îðîí áóé áîëâîîñ, òýð ÿìàãò á¿ãäýä áàðèìòëàõ áîëîõûí òóëä áîëîé. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí

áýýð á¿ãäýä áàðèìòëàõóéä íîìëîñîí òýð íü áàðèìòëàõ ¿ã¿é õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð

íîìëîñíû òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “á¿õýíä áàðèìòëàõóé” õýìýýãäüþ¿.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, á¿ãäýä áàðèìòëàõóé íü íýðèéòãýë

áîëîé; òýð íîì íü ºã¿¿ëøã¿é ìºí áîëîé. Ò¿¿íèéã íÿëõàñ áýðòýã÷èíã¿¿ä ë áàðèõ áîëîé.

Ñóáóòè, àëèí çàðèì íýãýí èéí õýìýýí, “Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð áè õýìýýí áàðèõ ¿çëèéã

íîìëîìóé, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð àìüòàíä ¿çýõ, àìèíä ¿çýõ õèéãýýä áîäãàëä ¿çýõ¿éã

íîìëîâîé” õýìýýí ºã¿¿ëâýýñ, òýðáýýð àðèóí ¿íýí ¿ãñýýð ºã¿¿ëñýí áîëìóé?”

Ñóáóòè áýýð º÷ð¿¿í: “ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, òèéì áóñ áîëîé. Ñàéâàð Îäñîí ìèíü

ýý, òèéì áóñ áîëîé. Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, ßëæ Òºãñ Íºãöñºí ìèíü ýý, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíèé

áè õýìýýí ¿çýõ¿éä àëèí íîìëîñîí ò¿¿íèéã ¿çýë áóñ õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû

òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “áè õýìýýí ¿çýõ¿é” õýìýýãäüþ¿.”

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð çàðëèã áîëðóóí: “Ñóáóòè, ¿¿íä áîäüñàäâûí õºëãºíä ¿íýõýýð

îðîãñîä ýíý ìýò õàìàã íîìûã ìýäýãäýõ¿¿í, ¿çýãäýõ¿¿í, äóðøèõóóí áºãººä íîìä íýí õóðàí

ìýäýõ¿éä ýñ îðøèí ìýäýãò¿í! Òýð þóíû òóë õýìýýâýýñ, Ñóáóòè, “íîìä õóðàí ìýäýõ¿é, íîìä

õóðàí ìýäýõ¿é” õýìýýãäýõ íü òýð õóðàí ìýäýõ¿é ¿ã¿é õýìýýí Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð íîìëîñíû

òóëä áîëîé; òèéìèéí òóë, “íîìä õóðààí ìýäýõ¿é, íîìä õóðààí ìýäýõ¿é” õýìýýãäüþ¿.

“Áàñ Ñóáóòè, áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà õýí áýýð åðòºíöèéí îðîí öàãëàøã¿é áºãººä òîî

òîìøã¿éã ýëäýâ äîëîîí èõ ýðäýíýñýýð ñàéòàð ä¿¿ðãýýä ºãëºã ºãñºíººñ, ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í,

ÿçãóóðòàíû îõèí õýí áýýð ýíýõ¿¿ áèëèã áàðàìèäààñ àäàãëààä äºðâºí ìºðò ø¿ëãèéí òºäèéã

áè÷ñýíýýñ áàðüñàí, òîãòîîñîí, óíøñàí, á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäñýí, áóñäàä àóãàà èõýä ¿íýõýýð

ñàéòàð íîìëîí ¿ç¿¿ëñýí òýð ÿìàãò ø¿òýýíýýñ àñàð èõ îëîí, òîî òîìøã¿é, öàãëàøã¿é áóÿí

¿¿ñýõ áºëãºº.

“Õýðõýí ¿íýõýýð ñàéòàð íîìëîí ¿ç¿¿ëì¿é õýìýýâýýñ, õýðõýí ¿íýõýýð ñàéòàð íîìëîí ýñ

¿ç¿¿ëýõ, ò¿¿í÷ëýíõ¿¿ ¿íýõýýð ñàéòàð íîìëîí ¿ç¿¿ëýã÷ áºãººä; òèéìèéí òóë, ò¿¿ãýýð “¿íýõýýð

ñàéòàð íîìëîí ¿ç¿¿ëýã÷” õýìýýãäüþ¿.

Îä ýðõèñ, á¿ðãýëçýõ¿é, çóë õèéãýýä

19

Õîîñîí èëáý, ø¿¿äýð, óñíû öºâð¿¿ áà

Îðã¿é ç¿¿ä, ãèëáýëãýýí49 õèéãýýä ¿¿ëýí ìýò

Õàìàã õóðàí ¿¿äýãñäèéã òýð ìýò ¿çýãò¿í!

ßëæ Òºãñ Íºãöñºí áýýð òèéí õýìýýí çàðëèã áîëñîíä áàò àã÷50 Ñóáóòè õèéãýýä àÿãà

òàõèìëèã òýäãýýð áà, áîäüñàäâà õèéãýýä äºðâºí íºõºä àÿãà òàõèìëèã, øèìíàíö51, óâø áà

óâñàíç52, òýíãýð, õ¿ì¿¿í, àñóðà õèéãýýä ãàíäàðè53 ëóãàà ñýëòèéí åðòºíö äàõèí áàÿñàí

áèøðýýä ßëæ Òºãñ Íºãöñºíèé íîìëîñíûã èëòýä ñàéøààí ìàãòâàé.

“Õóòàãò Áèëãèéí ×èíäàä Õ¿ðñýí Î÷èðîîð Îãòëîã÷” õýìýýãäýõ Èõ Õºëãºí Ñóäàð òºãñâýé.

ÍÀÌÎ ÂÕÀÃÀÂÀÄÝ/ ÁÐÀÆÍßÀ ÁÀÐÀÌÈÄÀ ÅÝ/ ÓÌ ÍÀÄÄÀ ÄÈÄÀ/ ÈËÈØÈ/ ÈËÈØÈ/

ÌÈËÈØÈ/ ÌÈËÈØÈ/ ÂÕÈÍÀ ßÍ/ ÂÕÈÍÀ ßÍ/ ÍÀÌÎ ÂÕÀÃÀÂÀÄÝ/ ÁÐÀÄßÀÌ ÁÐÀÄÈ/

ÈÐÈÄÈ/ ÈÐÈÄÈ/ ÌÈÐÈÄÈ/ ÌÈÐÈÄÈ/ Ø¯ÐÈÄÈ/ Ø¯ÐÈÄÈ/ ¯Ø¯ÐÈ/ ¯Ø¯ÐÈ/ ÂÕ¯Þ¯ ÅÝ/

ÂÕ¯Þ¯ ÅÝ ÑÓÕÀ.54

“Î÷èðîîð Îãòëîã÷”-èéí ýíý ç¿ðõýí îõèéã íýãýíòýý óðèí óíøñàíààð “Î÷èðîîð Îãòëîã÷”-

èéã åñºí ò¿ìýí ìÿíãà óíøñàí ëóãàà ñàöóóò áîëìîé.

ÓÌ ÅÝ ÄÕÀÐÌÀ ÕÝÄ¯ ÁÐÀÂÀÕÀ ÕÝÄ¯ ÍÝÄÝ Õ¨ÍÄÀ ÒÀÃÀÄÎ ÆÀÂÀ ÄÀÄ/

ÄÝÕ¨ÍßÇÀ ¨ÍÈÐÎÄÕÀ ÝÂÀÌ ÂÀÄÈ ÌÀÕÀ ØÐÀÌÀÍÀ ÑÓÕÀ/ ÓÌ ÁÀÇÀÐ ÑÀÄÓ ÑÀÌÀßÀ/

ÌÀÍÓ ÁÀËÀßÀ/ ÁÀÇÀÐ ÑÀÄÓ ÄÝÍÎÁÀ ÄÈØÒÀ/ ÄÐÈÄÕÎ ÌÝÂÕÀÂÀ/ ÑÓÄÎÕ¨Î ÌÝÂÕÀÂÀ/

ÑÓÁÎÕ¨Î ÌÝÂÕÀÂÀ/ ÀÍÓ ÐÀÃÄÎ ÌÝÂÕÀÂÀ/ ÑÀÐÂÀ ÑÈÄÄÕÈ ÌÝÌÝ ÁÐÀßÀÇÖÀ/ ÑÀÐÂÀ

ÃÀÐÌÀ ÑÓÇÀÌÝ ÇÈÄÄÀÌ/ ØÐÈ ßÀ/ Ã¯Ð¯ ÕÓÌ/ ÕÀ ÕÀ ÕÀ ÕÀ ÕÎ/ ÂÕÀÃÀÂÀÍÀ ÑÀÐÂÀ

ÄÀÒÀÃÀÄÀ ÁÀÇÀÐ ÌÀÌÝ Ì¯ÍÇÀ/ ÁÀÇÐÈ ÂÕÀÂÀ/ ÌÀÕÀ ÑÀÌÀßÀ ÑÀÄÓ ÀÀ ÕÓÌ/ ÓÌ

ÑÓÑÈÄÈ.55

Ýë òóñ õýðýã á¿õýí á¿òýýãäýõ¿éí òààëëûí øèì îãòîðãóéí òºâººñ áèëèã áàðàìèäûí óñ

áàðèã÷ ¿¿ëñ á¿ðõñýíèé õóðûí óðñãàë õóâü ñàéò íîìõîòãîãäîõóóíû îðîí ãàçàðò ñàéòàð

áóóñíààð ã¿í ã¿íçãèé áîëîâñðóóëàí ãýòýëãýõ¿éí óðãàö òàðèà ÿàõèí ¿ë áîëîâñðîõ áèëýý. Òýð

ìýòèéí ñàéí íîìëîëîîð õóâèëãàñàí ýíý áîòèéí øèíýýð ¿¿ñãýñýí áóÿíû óðãàöààð ÿëãóóñíû

øàøèí àðâèäàí äýëãýð÷, áóðóó ìºðä òýí¿¿÷ëýí òººðñºí àìüòàí á¿õýí çîâëîíãîîñ àìñõèéí

ñýðãýõ¿éí äýýäýä óðâàõ áîëòóãàé. Àõóé ¿åñèéí ¿ë õ¿ñýõ õàðø íºõöºë á¿õýí àìèðëàõ áºãººä

¿ç¿¿ð íýã äýýäèéí íîìûã á¿òýýõ¿éä õè÷ýýí øàìäàæ, ÿëãóóñàíû õºâã¿¿äèéí ÿâäëûí èõ

äàâàëãààíûã áè áýýð èëòýä á¿òýýõ áîëòóãàé.

20

…õýìýýãäýõ àñàð öàãààíä óðâóóëàõ íîìûí ÷àíàðûã óíø!

Ç¿¿ëò òàéëáàð:

1. “Î÷èðîîð îãòëîã÷” (Ñàíñ.Vajracchedika) – Ýíýõ¿¿ ñóäàðò “Î÷èð” áóþó “vajra”

õýìýýõ ¿ãèéí óòãûí òàëààð îíöãîéëîí äóðüäàãäààã¿é áàéíà. Åðºíõèéä íü

ñóäðûã “Áèëèã áàðàìèä” õýìýýí íýðèéäñýí áàéäàã: “Ñóáóòè, ýíý íîìûí

ç¿éëèéí íýð íü “Áèëèã áàðàìèä” õýìýýãäýõ áºãººä ¿¿íèéã òýð ìýò òîãòîîãò¿í!”

õýìýýæýý. Î÷èð áîë áóðõàíû øàøíû î÷èðò õºëãºíèé ¸ñíû õºäºëáºðã¿é

ìºðèéí ãîë áèëýãäýë ìºí. “Âàæðà” õýìýýõ ñàíñêðèò íýð òîìú¸î “áàò áºõ,

õ¿÷èðõýã” ãýñýí óòãà á¿õèé áàéõàä ò¿¿íèé òºâä õýëýí äýõ îð÷óóëãà áîëîõ

“äîð-æý” íü “÷óëóóíû” (äîð) áîãä ýçýí (æý) õýìýýõ óòãàòàé áàéäàã áàéíà.

Òýãýõýýð ýíý íü îãòëîãäîøã¿é áºãººä ýâäýãäýøã¿é ÷óëóó áîëîõ î÷èð àëìàç

ëóãàà àäèë õàòóó áàò áºõ áºãººä ãàéõàìøèãò ¿çýñãýëýíò ãýñýí óòãà þì.

Áóðõàíû øàøèíä “î÷èð” íü áóðõàíû õóòãèéã îëñíû èõ ãýãýýðýë áóþó

¿íýìëýõ¿é ¿íýíèé íýâòýðøã¿é, àðèëãàøã¿é, õºäëºøã¿é, õóâèðãàøã¿é,

õóâààãäàøã¿é áºãººä ýâäýãäýøã¿é ìºí ÷àíàðûã áýëãýääýã áàéíà.

Êàìàëàøèëàãèéí òàéëáàðò (204à òàë) “î÷èð” õýìýýõèéã ýâäýãäýøã¿é çýâñýã,

õýðýãëýãäýõ¿¿í ãýñýí áàéäàã: “Ýíý íü õî¸ð ç¿éë àðãààð “î÷èðîîð îãòëîã÷” þì.

Ýíý áîë òàðõààæ ýâäýõ¿éåý áýðõ î÷èð ìýò íèñâààíèñûí ò¿éòãýð õèéãýýä

ìýäýãäýõ¿¿íèé íàðèéí ò¿éòãýðèéã îãòëîã÷ ìºí – ýíý íü õî¸ð ò¿éòãýðýýñ

õàãàöàõûí õýðýã òóñûã èëòãýæ áóé þì. Ýíý÷ëýí îãòëîõ íü ãàðöààã¿é î÷èðûí

õýëáýð ä¿ð ë¿ãýý èæèë íýãýí ìºí òóë “î÷èð ëóãàà” áîëîé: Î÷èðûí òºâ õýñýã íü

íàðèéí àòàë õî¸ð ¿ç¿¿ð íü áóëöóó àäèë äýëáýãýð áàéäàã þì. Ýíý àäèëààð

áèëãèéí ÷èíäàä õ¿ðñýí ¿¿íèéã àíõàíä õèéãýýä àäàãò äýëãýðýíã¿é àéëäàæ

çàðëèãëàñàí áàéäàã áèëýý – çîðèãäîõ ¿éëñèéí îðîí õèéãýýä áóðõàíû îðîí.

Õàðèí òºâ äóíäàõ íàðèéí õýñýã íü ¿ëýìæ çîðèãäîëûí õèðã¿é àðèóí îðîí

áîëîé. Òèéìýýñ, ÷óõàìõ¿¿ î÷èðûí ÷àíàð ëóãàà àäèëààð ýíý íü ãóðâàí îðíûã

ãîë îíîãäîõóóí áîëãîñíû óòãà þì.” ¯¿íýýñ ¿çâýë “ãîë îãòëîã÷” íü ÷èíàä

õÿçãààðàà õ¿ðñýíèé áèëèã áèëã¿¿í, õàðèí “îãòëîãäîõóóí” íü íèñâààíèñûí

õèéãýýä ìýäýãäýõ¿¿íèé ýëäýâ ç¿éë á¿ä¿¿í õèéãýýä íàðèéí ò¿éòãýð ìºí àæýý.

2. ßëæ Òºãñ Íºãöñºí (Ñàíñ. Bhagavan) – Øàãæàì¿íè áóðõàíû íýãýí èëò ºã¿¿ëýõ

àëäàð áºãººä çóðãààí ýðäýì òºãñºæ, õî¸ð õÿçãààðààñ õàãàöàí äºðâºí

øóëàìûã äàðñàí òóë èéíõ¿¿ íýðèéäæýý. ªºðººð õýëâýë, õàìàã íîìûí

21

÷àíàðûã òºãñ îíîæ, õàìàã íèñâààíèñ õèéãýýä ìýäýãäýõ¿¿íèé ò¿éòãýðýýñ

õàãàöñàíû òóë àìüòàíä áàðèõã¿é, àìèíä áàðèìòëàõã¿é, áîäãàëä

áàðèìòëàõã¿é áîëñíûã èëýðõèéëíý. Ó÷èð íü òýðáýýð õàìàã õóðàí ìýäýõ¿é

ë¿ãýý õàãàöñàí íýãýí ìºí áîëîé.

3. Øðàâàñòè (Ñàíñ. shravasti) – Øàãæàì¿íè áóðõàí áàãøèéí ¿åèéí íýãýí õîòûí

íýð.

4. Æýòà (Ñàíñ. Jeta) – “ßëãóóã÷” õýìýýõ óòãà á¿õèé õ¿íèé íýð. Ýíä ßëãóóã÷ õàí

õºâã¿¿íèé öýöýðëýã õýìýýõ íýðýìæèò ãàçðûí íýðèéí óòãààð îðæýý.

5. Àíàòàïèíäàäà (Ñàíñ. Anathapindada) – Èòãýëã¿é èäýýí ºãºã÷ õýìýýõ óòãà

á¿õèé íýð. Áóðõàí áàãøèéí íýãýí ãîë ºãëºãèéí ýçýí áàéæýý.

6. Àÿãõà òàõèìëèã- (Ñàíñ. Bhikshu. Òº. ãýëýí)-øàøíû ¸ñíû 253 ç¿éë ñàõèë

ñàíâààð ñàõèã÷ õóâðàã õ¿í.

7. Áîäüñàäâà-Õàìàã àìüòíû òóñûí òóëä òºãñ áîäèéí õóòàãò èëòýä òóóëñàí

áóðõàí áîëîõûã çîðèãäîí èõ õºëãºíèé ìºðèéí ýðäýì óõààíûã á¿òýýã÷ áºëãºº.

Áîäüñàäâûí ¿íäñýí 18, ãèø¿¿í 46 ñàõèëûã ñàõèõ áºãººä òóóëàí á¿òýýõ 10

ãàçàð ìºð áèé. Ýë ñóäàðò ßëæ Òºãñ Íºãöñºí Áóðõàí áýýð çàðëèãëàõäàà:

“áîäüñàäâûí õºëãºíä îðñîí áýýð ýõ áîëñîí õàìàã àìüòíûã íýãýýõýí ÷

õîöðîîëã¿é íèðâààíû òºâä (ïàðèíèðâààíä) îðóóëñóãàé. Òýð ìýòýýð

öàãëàøã¿é àìüòíûã ïàðèíèðâààíä îðóóëàâ÷ àìüòàí á¿ð õàðààõàí áàñ

ïàðèíèðâààíä îðñîíã¿é [õýâýýð] áîëîé õýìýýõ ñýòãýëèéã ¿¿ñãýñýí, òýð÷ëýí

àìüòàíä, àìèíä õèéãýýä áîäãàëä õóðààí ìýäýõ¿é ¿ë îðæ ¿éëäýõ áºãººä åð

àëèí þóíä ÷ ¿ë áàðèìòëàí ºãëºã ºãºã÷èéã áîäüñàäâà” õýìýýæýý.

8. Ìàõàñàäâà - Èõ òºðºëõòºí

9. Áèíâààä èäýý - ºãëºãèéí èäýý

10. Èäýýíèé ¿éëèéã çîõèîõ - ¿¿íä îëîí ç¿éë ¿éë áàãòàõ áºãººä á¿ãä õàìàã àìüòíû

òóñûã á¿òýýõèéí òóõàéä çîðèãäîõ ¿¿äíýýñ á¿òýýãäýõ áºëãºº.

11. Öàã áóñûí èäýý (ñàíñ. duta-gungah) – Áóðõàí áàãøèéí íîìëîñîí èäýýíèé ¿éë

ë¿ãýý äèÿàí áÿñàëãàëûí ¿åñò òóñãàéëàí áàðèìòëàõ ¸ñ. Òóõàéëáàë, ºäºðò íýã

óäàà õîîëëîõ.

12. Øóäàðãà çàâèëàõ – íóðóóã ñóì ìýò öýõ øóëóóí àãóóëàí çàâèëæ ñóóõûã õýëíý.

13. Àìèí ãàâúÿàò – Áóðõàíû õ¿÷ýýð íàñàí òºãºëäºð áîëñîí áóþó íàñíû õóòãèéã

îëñîí ãýñýí ¿ã. ªºðººð õýëâýë, óðò íàñò áîëñîí ãýñýí ¿ã áîëíî. Ìºí çàðèì

¿åä Áóðõàíû øàâü íàðûã õ¿íäýòãýñýí àëäàð áîëäîã þì.

14. Ñóáóòè (ñàíñ. Subhuti; Òº. Ðàâ-æîð) – “ìàø ó÷ðàë” õýìýýõ óòãà á¿õèé áóðõàíû

íýãýí øàâèéí íýð.

22

15. Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí (Tathagata) – áóðõàíû èëò ºã¿¿ëýõ íýãýí íýð. Áóðõàí

áîëîõûí ìºð á¿õýí ÿìàð ìýò, ò¿¿í÷ëýí ¸ñîîð íü òóóëæ èðñýí ãýñýí óòãà

áîëíî. Ýë ñóäàðò çàðëèãëàõäàà: “Áè õýìýýõýä áîëîîä àìüòàíä, àìèíä, áàñ

áýýð áîäãàëä áàðèìòëàõ ¿çýëò áîëîõûí ó÷èðò Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí íü “áè áýýð

îëîí àìüòíûã òîíèëãîí ãýòýëãýâýé” õýìýýí ¿ë òààëìîé. Òýð÷ëýí ×àêðàâàðòûí

õààí ÷ áàñ Ò¿¿í÷ëýí èðñýí áîë÷èõ òóë ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºíèéã

Ò¿¿í÷ëýí Èðñýíä ¿ë ¿çýõ áºëãºº. Ó÷èð íü õàìàã áóðõàä íîìûí ÷àíàð

áºãººòºë òýðõ¿¿ íîìûí ÷àíàð íü ìýäýãäýõ¿¿í áóñ þì. Òèéìýýñ, Ò¿¿í÷ëýí

Èðýãñýäèéã ä¿ðñýä ¿çýã÷, äóóíä ìýäýã÷ òýäãýýð íü ýíä¿¿ òàøèìãàé ¿çýëò ìºí

áîëîé”.

16. Äàéñíàà äàðñàí (ñàíñ. Arhat) – õîðò ñýòãýë áóþó íèñâààíèñûí äàéñíûã

äàðñàí àðõàäûã èëò ºã¿¿ëýõ íýð. Ýë ñóäàðò Ñóáóòè áýýð ºã¿¿ëýõäýý: “õýðâýý

Äàéñíàà Äàðñàí [àðõàä], “áè áýýð Äàéñíàà Äàðñàí [àðõàäûí] õóòãèéã îëëîî”

õýìýýí ñýòãýâýýñ, òýð ÿìàãò òýðýýð áè õýìýýí áàðèìòëàõ áîëìóé. Àìüòàíä

áàðèìòëàõ, àìèíä áàðèìòëàõ õèéãýýä áîäãàëä áàðèìòëàõ áîëìîé. ¯íýí Òºãñ

Òóóëñàí Áóðõàí áýýð íàìàéã íèñâààíèñ ¿ã¿é îðøèãñîäûí ìàíëàéí äýýä

õýìýýí ¿ç¿¿ëñýí áîëîé. Õýäèéãýýð áè øóíàë òà÷ààë ëóãàà õàãàöñàí Äàéñíàà

Äàðñàí Àðõàä ìºí áîëîâ÷ “áè áîëâîîñ Äàéñíàà Äàðñàí áîëîé” õýìýýí ¿ë

ñýòãýì¿é. Ó÷èð íü õýðâýý áè òýð ìýò ñýòãýõ áºãººñ, Ò¿¿í÷ëýí Èðñýí áýýð

íàìàéã “ÿçãóóðòàíû õºâã¿¿í Ñóáóòè áîëâîîñ íèñâààíèñ ¿ã¿é îðøèãñîäûí

ìàíëàéí äýýä ìºí áºãººä þóíä ÷ ýñ îðøñîí íü íèñâààíèñ ¿ã¿é îðøñîí”

õýìýýí áèâàíãèðä ýñ ¿ç¿¿ëýõ áîëìóé” õýìýýæýý.

17. ̄ íýí Òºãñ Òóóëñàí – áóðõàíû (èëò ºã¿¿ëýõ) íýãýí àëäàð íýð. Áóðõàí áîëîõ ìºð

á¿õíèéã ¿íýí òºãñ òóóëàí á¿òýýñýí ãýñýí ¿ã.

18. Îãîîò – á¿ðýí òºãñ, á¿ðýí ã¿éöýä ãýñýí ¿ã.

19. Õàòèíãàäàõ – ßëæ Òºãñ Íºãöñºí Áóðõàí òýäãýýð áîäüñàäâà, ìàõàñàäâà íàðò

òóñëàõûí äýýäýýð òóñëàõûí ñàöóó áàñ òýäíèéã õýçýý ÿìàãò òîëüäîí áîëãîîæ, ýíä¿¿

òàøèìãàéä íü íèã¿¿ëñýí ò¿øèæ, ãàçàð ìºðèéí àõèö á¿õýíä íü òààëàí áàÿñàæ, åð

íýãýí õîðìûí òºäèéä ÷ îðõèëã¿é õàìò áàéäàã ãýñýí ¿ã.

20. Ñàéâàð Îäñîí (ñàíñ. Sugata) – àìãàëàíä àæèðñàí áóþó îäñîí õýìýýõ óòãà á¿õèé

áóðõàíû (èëò ºã¿¿ëýõ) íýãýí àëäàð.

21. ̄ íýõýýð - ¿íýí òºãñ, ¿íýí áîäèòîé, áîäèò áàéäàë áîëñîí ãýñýí óòãà.

22. Íèðâààí (ñàíñ. Nirvana) – “íèð” õýìýýõ íü åðºíõèéäºº ¿ã¿éñãýñýí, òóõàéëààä øàõàí

ãàðãàõ ãýñýí óòãà á¿õèé óãòâàð àõóë “âàíà” õýìýýõ íü “àãààð” ãýõ óòãà áîëíî.

Òýãýõýýð ýíý íü á¿õýëäýý àãààðûã øàõàí ãàðãàõ áóþó àìüñãàë ¿ë àâàõ ãýñýí óòãà

23

áîëîõ þì. Áóðõàíû ñóðãààëèéí ¸ñîîð áîë ýíý íü “ãàñëàíãààñ íºãöºõ¿é” ãýñýí óòãà

áîëíî. ªºðººð õýëâýë, çîâëîíãèéí óã øàëòãààí, îð÷ëîíãèéí ¿éëèéí ¿ðèéí

õ¿ëýýñíýýñ àíãèä òîíèëîõóéí õóòãèéã îëîõóéí íýðèéòãýë þì.

23. Ïàðèíèðâààí (ñàíñ. Parinirvana) – ãàñëàíãààñ îãîîò íºãöñºí ãýñýí óòãà. Íèðâààíû

õóòãèéã áàñ áýýð “íºõöºëººñ õàðààõàí õàãàöààã¿é” áà “íºõöºëººñ õàãàöñàí” õýìýýí

õî¸ð àíãèëàõ áºãººä “ïàðèíèðâààí” õýìýýõ íü ãàñëàíãèéí íºõöºëººñ á¿ðýí òºãñ

õàãàöñàí ãýñýí ¿ã áîëíî. Ìºí áàñ íýãýí íàñàíäàà áóðõàíû õóòãèéã îëñîí èõýñ

äýýäñèéã æàí÷ õàëàõàä “ïàðèíèðâààí ä¿ðèéã ¿ç¿¿ëýâ” ãýäýã. Õàðèí ãàãö Øàãæàì¿íè

áóðõàí áàãøèéí æàí÷ õàëñàí òóõàéä “ìàõàïàðèíèðâààí ä¿ðèéã ¿ç¿¿ëýâ” õýìýýí

ºã¿¿ëäýã óëàìæëàëòàé.

24. Õóðàí ìýäýõ¿é (ñàíñ. Samjna)-Àëèâàà àìüòíû ìýäðýõ¿éí òóðøë�ãà õèéãýýä

ìýäýõ¿é õóðààãäàí á¿ðýëäýõ çýðãýìæ áóþó ò¿âøèíûã òîäîðõîéëîõ “òàâàí öîãö”-ûí

ãóðàâ äàõü íü áîëîé. Ýíý íü àëèâàà þìñûã ººð õîîðîíä íü ÿëãàâàðëàí òàí�ñàí

áóþó õ¿ðòýõ¿éí ò¿âøèí þì.

25. Ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºí (ñàíñ. laksana-sampada) – ãó÷èí õî¸ð ëàãøèí áýëãý

á¿ðýí òºãñ ãýñýí ¿ã.

26. Òýð ÿìàãò-“òýð íü ººðºº”, “òýð ø¿òýýíýýñ ººðººñ íü”, “çºâõºí òýð ø¿òýýíýýñ ë”

ãýõ÷èëýí óòãà áîëíî. Ýíä “ø¿òýýí” ãýäãèéã ñóóðü ýñ áºãººñ ¿íäýñ ãýæ áîëãîîíî óó.

27. Òàâàí çóóíû ýöýñò-Ýðòíèé Ýíýòõýãèéí Áóðõàíû øàøíû óëàìæëàëä ßëæ Òºãñ

Íºãöñºí (Øàãæàì¿íè ) Áóðõàíû øàøíûã “òàâàí ‘òàâàí çóóí’ æèë îðøèí äýëãýðíý”

õýìýýõ áºãººä òýäãýýðèéí “òºãñãºë öàã” á¿ð íü òàâàí ç¿éë öºâèéí óëìààñ øàøèí

äîðîéòíî ãýõ òóë ò¿¿íèéã íýí îíöãîé öàã ¿åñò ¿çäýã áàéæýý.

28. Ñàë îíãîö-Õýðâýý íîìûí ýíý ç¿éëèéã (áèëèã áàðàìèäûã) ãàñëàíãèéí äàëàéãààñ

òóóëàí ãýòýëãýõ ñàë îíãîö õýìýýí ìýäâýýñ ãýñýí ¿ã.

29. ßçãóóðòàíû õºâã¿¿í, ÿçãóóðòàíû îõèí-Áóðõàíû ñóðãààëèéã ñóðàëöàã÷, çàëãàìæëàã÷

øàâü íàð ãýñýí ¿ã.

30. Ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíö (Ñàíñ. Trisahasramahasahasram lokadhatu)-

Áóðõàíû øàøíû íîì çîõèîëóóäàä ºðãºí äýëãýð õýðýãëýäýã íýðèéòãýë. ¯íäñýíäýý,

îðîí åðòºíö íü äºðâºí òèâ, [íàéìàí äàãóóë òèâ], íàð, ñàð, Ñ¿ìáýð (óóëñûí õààí),

Õ¿ñýëò òýíãýðèéí îðîí õèéãýýä Ýñýð¿í òýíãýðèéí àíõäóãààð ä¿ðñò îðîí çýðãýýñ

á¿òäýã áàéíà. Õàðèí “ãóðâàí ìÿíãàí åðòºíö” ãýäýã íü ýíý àäèë îðîí åðòºíöèéí

ãóðâàí àé ç¿éëèéã íýðèéääýã áàéíà. ¯¿íä “áàãà ìÿíãàí åðòºíö” õýìýýãäýõ ìÿíãàí

åðòºíö (ìºíõ¿¿ òóñ òóñ äºðâºí òèâ á¿õèé); “äóíä ìÿíãàí åðòºíö” õýìýýãäýõ ìÿíãàí

“áàãà ìÿíãàí åðòºíö” (1 ñàÿ åðòºíö); “èõ ìÿíãàí åðòºíö” õýìýýãäýõ ìÿíãàí “äóíä

24

ìÿíãàí åðòºíö” (1 òýðáóì). Òýãýõýýð “ãóðâàí ìÿíãàí èõ ìÿíãàí åðòºíö” ãýäýã íü 100

æèâàà (ãîëäè) áóþó 1000,000,000 (1 òýðáóì) òîîò åðòºíö áîëîé.

31. Íèñâààíèñ-“Õ¿ëýýñ” õýìýýõ óòãà á¿õèé ñàíñêðèò ãàðàëòàé ¿ã. Àìüòíû ìóíõàã, óóð

õèëýí õèéãýýä øóíàë òýðã¿¿òýí ýëäýâ ç¿éë õèëýíöýò ìóó ñýòãýëèéã íýðèéäíý. Åð íü

íèéò Ýíýòõýãèéí øàøèí, ñî¸ë õèéãýýä ã¿í óõààíä “õ¿ëýýñ áà ãýòëýõ¿é” õýìýýõ íü

íèéòëýã åðºíõèé îéëãîëò áàéäàã þì. Óëìààð ãàñëàí çîâëîíä õ¿ëýãäýõèéí óã ¸çîîð

íü ìóíõàã òóë ò¿¿íèéã ìýäëýã óõààíû ãýðëýýð ãèéã¿¿ëæ ãýòëýõ¿é õèéãýýä ãýãýýðëèéí

õóòãèéã îëíî ãýäýã òóõàéä ÷ ìºí ë íèéòëýã åðºíõèé ñóðãààë á¿õèé áàéäàã áîëíî.

Ãýõäýý áóðõàíû øàøíààñ áóñàä øàøèí õèéãýýä ã¿í óõààíû òîãòñîí òààëëóóäàä ýë

ñóäàðò àéëäñàí àäèë áè õýìýýí ¿ë áàðèìòëàõ, àìüòàí õýìýýí ¿ë áàðèìòëàõ, àìèí

õýìýýí ¿ë áàðèìòëàõ, áîäãàë õýìýýí ¿ë áàðèìòëàõ ¸ñ áàéääàãã¿é þì. Òèéìýýñ, òýä

õ¿ëýýñ õèéãýýä ãýòëýõ¿éã õîîñîí ÷àíàð ëóãàà áàðèëäóóëæ ýñ ¿çíý.

32. Áèâàíãèðä-ýø ¿ç¿¿ëýõ ãýñýí ¿ã.

33. Äèïàíêàðà-(Ñàíñ. Dipankara)- Òîîëøã¿é îëîí ãàëàâûí ºìíº çàëàðñàí Áóðõàíû íýð.

Ìîíãîë íîì çîõèîëóóäàä Äèâàíãàð õýìýýäýã.

34. Áèëèã áàðàìèä (Ñàíñ. prajnapramita) - “ïðàæíÿ” íü “áèëèã”, “ïðàìèòà” õýìýýõ íü

“òºãñ äýýä áîëîõ”, “òºãºëäºðæèõ” ãýñýí óòãàòàé - áèëãèéí ÷èíàä õÿçãààðàà õ¿ðñýí

ãýñýí ¿ã. Òýãýõýýð ýëäýâ ç¿éë õèëýíö íèñâààíèñ õèéãýýä òýäãýýðèéí ¸çîîðûã îãòëîí

òàñëàã÷ õóðö ìýñýí áîë ÷óõàìäàà õàìàã íîìûí ÷àíàðûã òàíèí áàðüñàí áèëèã

áèëã¿¿í ìºí òóë òýð àäèëûã òºãñ á¿òýýõ íîì ñóðãààë áîëíî. Íèéò 108 áîòü á¿õèé

Ìîíãîë “Ãàíæóóð”-ûí 21 áîòü íü áèëèã áàðàìèäûí íîì áàéäàã. Õàðèí Ìîíãîë

“Äàíæóóð”-ûí 88, 89-ñ 105 áîòü õ¿ðòýë áèëèã áàðàìèäûí àéìãèéí íîì áàéäàã þì.

Åðºíõèéäºº, áèëèã áàðàìèäûí äýëãýðýíã¿é, äóíä õèéãýýä õóðààíãóé õýìýýõ ãóðâàí

¿íäñýí ç¿éë íîì áèé. Ýíýõ¿¿ “Î÷èðîîð Îãòëîã÷” õýìýýãäýõ íü õóðààíãóé çîõèîë

áîëíî.

35. Êàëèíãà (Ñàíñ. Kalinga)-ýðòíèé Ýíýòõýãèéí íýãýí óëñûí íýð. Ìîíãîë íîì

çîõèîëóóäàä Ãàëèíãà õààí õýìýýäýã. ¯¿íèéã çàðèì íýãýí áàðóóíû ýðäýìòýä

“kalirajah” áóþó “áóã ÷ºòãºðèéí õààí” õýìýýí òàéëñàí áàéäàã áîëîâ÷ Òºâä ýõ¿¿ä

áîëîí Êîíçåãèéí ñàíñêðèò ýõ òýðã¿¿òýíä “êàëèíãà” õýìýýí ìàø òîäîðõîé áè÷ñýí

áàéäàã þì.

36. ̄ íýõýýð íîìëîñîí-ãîëò ç¿ðõíèé óãààñ íîìëîñîí ãýñýí ¿ã.

37. ̄ íýíýýð íîìëîñîí-¿íýí íîìûã ¿ç¿¿ëñýí ãýñýí ¿ã.

38. Ãîëäè (Òº. Æèâà)-10 ñàÿ õýìýýõ òîîíû íýð.

39. Íàÿä-12 îðîíòîé òîî áóþó 100 òýðáóì õýìýýõ òîîíû íýð.

40. Ãàëàâ-ºã¿¿ëøã¿é óðò óäààí õóãàöààã ¿ëýõ õýìæýý.

25

41. Á¿õíèéã àãóóëàí ¿éëäýõ-á¿õíèéã ñàéòàð îéëãîõ ãýñýí óòãà.

42. Áÿðìàí (Ñàíñ. Brahman)-ýðòíèé Ýíýòõýãèéí íèéãìèéí òîãòîëöîîã á¿ðýëä¿¿ëýã÷

äºðâºí ç¿éë êàñòûí õàìãèéí äýýä êàñòûí íýð.

43. Ä¿ðñèéí áèå (Ñàíñ. rupakaya)-Áóðõàíû ëàãøèí áóþó áèåèéã õî¸ð àíãèëàõ áºãººä

òýäãýýð íü íîìûí õèéãýýä ä¿ðñèéí õýìýýãäýõ áºëãºº. Ä¿ðñèéí áèåèéã ìºí

õóâèëãààíû õèéãýýä òºãñ æàðãàëàíãèéí õýìýýí õî¸ð àíãèëíà.

44. ×àêðàâàðòèí (Ñàíñ. Cakravartini)-õ¿ðäýí ýðã¿¿ëýã÷ áóþó îð÷èóëàã÷ õààí ãýñýí ¿ã.

Ìîíãîë íîì çîõèîëóóäàä Çàãàðâàðäûí õààí õýìýýñýí áàéäàã. Ýíý ìýò õààíûã

òºðºõèéí ºìíº áèëýãäýë òýìäýã íü àãààðò òîäîðäîã ãýõ áºãººä òýðáýýð ººðºº

ëàãøèí áýëãý õîòîë òºãññºí áàéäàã áàéíà.

45. Íîìûí ÷àíàð (Ñàíñ. dharmata)-ýíý íü õàìàã íîì áóþó þìñûí ìºí ÷àíàð ãýñýí óòãà

áîëíî. Ýíä õàìàã þìñûí ÿíàãóóõ ìºí ÷àíàð áîëîí òýäãýýðèéí òóõàé ýëäýâ ç¿éë

¿çýëòèéã áóñ õàðèí ÷àíàãóóõ ìºí ÷àíàðûã íýðèéäýæ áóé þì. Ýë ñóäàðò õàìàã õóðàí

¿¿äñýí íîìûã áóþó þìñûã îä, á¿ðãýëçýõ¿é, çóë, èëáý, ø¿¿äýð, óñíû öºâð¿¿, ç¿¿ä,

ãèëáýëãýýí õèéãýýä ¿¿ë ìýò áàðèí áàðèìòëàõ ç¿éëã¿é, ººðèéí óã ìºí ÷àíàðààðàà

¿íýõýýð á¿òñýí áóñ õîîñîí ÷àíàðò áîëîõûã çàðëèãëàæýý.

46. Ñàðòâààõè-Õºëºã îíãîöíû àõìàä ãýñýí óòãàòàé ¿ã. Ýíä èõ æîëîîäîã÷, õºòëºã÷,

óäèðäàã÷ áàãø ãýñýí óòãààð îéëãîíî.

47. Ø¿ëãèéí ýõíèé øàäàä “...íàìàéã ¿ë ¿çüþ¿” õýìýýñíèé ó÷èð íü áóðõàäûí íîìûí

ëàãøíûã íîìûí ÷àíàðààð áóþó ÷àíàãóóõ ìºí ÷àíàðààð ¿çýõ¿éí òóëä áîëîé.

Òýð÷ëýí õºòëºã÷ ñàðòâààõè, áóðõàäûí ëàãøèí íîìûí áèå áºãººä ÷àíàãóóõ ¿íýí

ìºíèéí òóëä ò¿¿íèéã àëèí íýãíýý áàðèìòàëñàí õóðààí ìýäýõ¿é (ñýðýë õ¿ðòýõ¿é)

òºäèéõíººð ÿìàðâàà íýã ìýäýãäýõ¿¿í áóþó îðîí (îáüåêò) ìýòýýð ìýäýõ àðãàã¿é þì.

Òèéìýýñ, ýë ñóäàðò áè õýìýýõ, àìüòàí õýìýýõ, àìèí õýìýýõ, áîäãàë õýìýýõýä õóðàí

ìýäýë ýñ ¿¿ñãýõ òóõàéä îëîíòàà àéëäñàí áàéäàã.

48. Ïàðàìàíóñ (Ñàíñ. Paramanus)-ìàø íàðèéí òîîñ ãýñýí ¿ã. “ïàðà” ãýäýã íü “îëîí”;

“àíó” ãýäýã íü öààøèä ¿ë õóâààãäàõ º÷¿¿õýí æèæèã õýñýã áóþó òîîñ ãýñýí ¿ã. Ýíý

àäèë ìàø íàðèéí òîîñ íü øîðîî, óñ, ãàë õèéãýýä õèéí õýìýýõ äºðâºí ìàõáîä òóñ

á¿ðèéí áàéõ òóë èéíõ¿¿ “ïàðà” áóþó îëîí õýìýýí ¿çýæ, áàñõ¿¿ îëîí òîîã

èëýðõèéëýõ “ñ” äàãàâàðûã õýðýãëýäýã áàéíà. Õàðèí Ìîíãîë íîì ñóäðóóäàä

“áàðàìàíóñ” õýìýýí çàíøæýý.

49. Ãèëáýëãýýí-öàõèëãààí ãýñýí ¿ã.

50. Áàò àã÷ (Ñàíñ. Sthavira; Òº. Íàé-äàí)-ñàíñêðèò íýðèéã ¿ã÷ëýí áóóëãàâàë ýðòíèé,

àõìàäûí ãýñýí óòãà áîëîé. Ýíý íü ¿íäñýíäýý ýðòíèé Áóääèçì áóþó áàãà õºëãºíèé

26

¸ñòîíóóäûã åðºíõèéëºí íýðèéääýã íýð þì. ¯¿íèéã “àðõàä” õýìýýõèéí áàñ íýãýí

ç¿éë íýð õýìýýí ¿çýæ áîëíî.

51. Øèìíàíö (Ñàíñ. Bhikshuni; Òº. ãýëýíìàà)-ýõ àÿãõà òàõèìëèã ãýñýí ¿ã.

52. Óâø áà óâñàíç (Ñàíñ. Upasaka; upasika; Òº. Ãýíýí; ãýíýíìàà)- Áóðõàíû øàøíû

ýãëèéí áóþó ãýðãèéòíèé òàâàí ç¿éë ñàõèëûã ñàõèã÷ ýð õ¿ì¿¿íèéã óâø, õàðèí ýìèéã

íü óâñàíç õýìýýí íýðèéääýã.

53. Ãàíäàðè (Ñàíñ. Gandharvas)-íýãýí ç¿éë ¿íýð èäýøòýí àìüòàí. Áàñ ò¿¿íèéã

òýíãýðèéí äóó÷ ÷ ãýæ íýðèéäýõ íü áèé.

54. ßëæ Òºãñ Íºãöñºí Ýõ Áèëãèéí ×èíäàä Õ¿ðñýí äîð ìºðãºì¿é /Namo bhagavate

prajnaparamitaye/. ÓÌ /Om/ – Áóðõàíû àðèóí ëàãøèí, çàðëèã õèéãýýä òààëàë.

...íàääà äèäà èëèøè èëèøè ìèëèøè ìèëèøè âõèíà ÿí âõèíà ÿí /natada tita ilishi

ilishi milishi milishi bhimayana bhimayana/ – çýðýã íü ¿ã áîëîí íýðèéòãýëèéí ÿìàðâàà

óòãàã¿é. Õàðèí õàíüöàøã¿é òàðíèñûí ¸ñíû àìüñãàë õóâèàðëàõ, õ¿ðä ã¿éëãýõ ýñ

áºãººñ ñýòãýëèéí ¿íäýñ òýðã¿¿òýíä íºëººëºõ ãýõ÷èëýí óòãà á¿õèé áîëîëòîé. Ýõ ßëæ

Òºãñ Íºãöñºí äîð ìºðãºì¿é /Namo bhagavati/. ...èðèäè èðèäè ìèðèäè ìèðèäè

ø¿ðèäè ø¿ðèäè ¿ø¿ðè ¿ø¿ðè âõ¿þ¿ åý âõ¿þ¿ åý /iriti iriti miriti miriti shuriti shuriti

ushuri ushure bhuyuye bhuyuye/ – ìºí ¿ã áîëîí íýðèéòãýëèéí óòãàã¿é – áàò

îðøèîõûí /svaha - ñóõà/ òóõàéä òàõèìîé /pradatyam prati/. ÍÀÌÎ ÂÕÀÃÀÂÀÄÝ/

ÁÐÀÆÍßÀ ÁÀÐÀÌÈÄÀ ÅÝ/ ÓÌ ÍÀÄÄÀ ÄÈÄÀ/ ÈËÈØÈ/ ÈËÈØÈ/ ÌÈËÈØÈ/

ÌÈËÈØÈ/ ÂÕÈÍÀ ßÍ/ ÂÕÈÍÀ ßÍ/ ÍÀÌÎ ÂÕÀÃÀÂÀÄÝ/ ÁÐÀÄßÀÌ ÁÐÀÄÈ/

ÈÐÈÄÈ/ ÈÐÈÄÈ/ ÌÈÐÈÄÈ/ ÌÈÐÈÄÈ/ Ø¯ÐÈÄÈ/ Ø¯ÐÈÄÈ/ ¯Ø¯ÐÈ/ ¯Ø¯ÐÈ/

ÂÕ¯Þ¯ ÅÝ/ ÂÕ¯Þ¯ ÅÝ ÑÓÕÀ

55. Íîìûí òºãñãºëä: “íîìûí ó÷èð øàëòãààí áîëñîí Áóðõàíû àðèóí ëàãøèí, çàðëèã

õèéãýýä òààëàëûí ó÷èð øàëòãààíûã Ò¿¿í÷ëýí Èðýãñýä áýýð ¿ç¿¿ëñýí áºãººä òýäíèé

ãàñëàíãààñ îãîîò íºãöñºí íü ÷ ò¿¿í÷ëýí àíõíû “ìàõà øðàìàíà” áóþó àíõíû èõ

òîéíä äóëäóéäñàí áîëîé” /Om ye dharma hetu prabhava hetum tesam tathagatobhyah

datta tesam ca yo nirodha evam adi maha sramana svaha/ õýìýýãýýä Áàçàðñàäûí

àðèóñëûí çóóí ¿ñýãò òàðíèàð äýýäèéí íîìûã èë¿¿ä¿¿ëñýí õèéãýýä äóòóóäóóëñàí, ¿å

ãèø¿¿íèéã íü äîðîéòóóëñàí çýðýã àëèí áóé á¿õíèéã íàìèí÷ëàí àðèóñãàñàí áîëíî.

Ýë òàðíèéí óòãà íü:

ÓÌ – Áóðõàíû àðèóí ëàãøèí, çàðëèã õèéãýýä òààëàëûí ºëçèéò ñàéí áºãººä ýðõýì

äýýäèéí ýðäýì óâäèñ.

ÁÀÇÀÐ ÑÀÄÓ – Èõ àìãàëàí õèéãýýä õîîñîí ÷àíàðûí õî¸ðã¿é áèëèã áèëã¿¿íò òºðºëõòºí

(áóðõàí).

ÑÀÌÀßÀ - ¯ë ýâäýõ àíäãàé òàíãàðàã.

27

ÌÀÍÓ ÁÀËÀßÀ - ª÷¿¿õýí íàìàéã áîäü ìºðä õºòëºí äàãóóëæ ñî¸ðõ îî.

ÁÀÇÀÐ ÑÀÄÓ ÄÝÍÎÁÀ ÄÈØÒÀ - ª÷¿¿õýí íàìàéã Áàçàðñàäûí àðèóí î÷èðûí òààëàëä

îéð àãóóëàí ñî¸ðõ îî.

ÄÐÈÄÎ ÌÝÁÕÀÂÀ – Õàìàã íîìûí ÷àíàãóóõ ìºí ÷àíàðûã õºäºëáºðã¿é áºãººä áàò

óõààðàí îíîõîä àäèñòèäëàí ñî¸ðõ îî.

ÑÓÄÎÕ¨Î ÌÝ ÁÕÀÂÀ – [Õàìàã áóðõàä õèéãýýä èõ òºðºëõèéòí¿¿ä] íàìàéã õýçýý ÿìàãò

òààëàí áàÿñàæ áàéõûí àäèñòèäèéã õàéðëà àà.

ÑÓÁÎÕ¨Î ÌÝ ÁÕÀÂÀ – Ìàøèä áîëîâñîðñîí èõ àìãàëàíò ìºí ÷àíàðààð àäèñòèäëàí

ñî¸ðõ îî.

ÀÍÓÐÀÃÄÎ ÌÝ ÁÕÀÂÀ – Àñðàõóé òààëàëûí ìºí ÷àíàðààð àäèñòèäëàí ýë õóòàãò

õºòëºí äàãóóëæ ñî¸ðõ îî.

ÑÀÐÂÀ ÑÈÄÄÕÈ ÌÝ ÁÐÀßÀÇÖÀ – Õàìàã äýýä ýðäýì óâäèñûã (õóòãèéã) õàéðëàí ñî¸ðõ

îî.

ÑÀÐÂÀ ÃÀÐÌÀ ÑÓÖÀÌÝ – Õàìàã ÿëãóóñíû çîõèîë ¿éëñýä àäèñòèäëàí ñî¸ðõ îî.

ÇÈÄÄÀÌ ØÐÈ ßÌ Ã¯Ð¯ - Öîãò òºãñ ýðäýì óâäèñ á¿õíýý õàéðëàí ñî¸ðõíî óó.

ÕÓÌ – Àðèóí Î÷èðûí òààëàë

ÕÀ ÕÀ ÕÀ ÕÀ ÕÎ – Òàâàí ÷àíàãóóõ áèëèã áèëã¿¿í.

ÁÕÀÃÀÂÀÍ – ßëæ Òºãñ Íºãöñºí Áóðõàí

ÑÀÐÂÀ ÒÀÒÀÃÀÒÀ ÁÀÇÀÐ – Õàìàã Ò¿¿í÷èëýí Èðñýí Î÷èðûí òààëàëòàíóóä – õîîñîí

÷àíàðûã èëòýä îíîñîí íóãóóä.

ÌÀÌÝ ÌÓÍÇÀ – íàìàéã õýçýý ÿìàãò äàãóóëàí ñî¸ðõ îî (á¿¿ îðõèî÷).

ÁÀÇÀÐ ÁÕÀÂÀ – Áàò áºõ î÷èðûí ìºí ÷àíàðààð îðøèõ.

ÌÀÕÀ ÑÀÌÀßÀ ÑÀÄÓ – Èõ àíäãàé òàíãàðàãò î÷èð òààëàëòàí.

ÀÀ – Àðèóí Î÷èðûí çàðëèã.

ÕÓÌ – Èõ àìãàëàíãèéí ÷àíàãóóõ áèëèã áèëã¿¿í.

ÏÀÄ – Õî¸ðã¿é èõ àìãàëàí õèéãýýä õîîñîí ÷àíàðûí ÷àíàãóóõ áèëèã áèëã¿¿íèéã

òîäîðõîé á¿òýýæ ¿¿íä ò¿éòãýðëýõ ýëäýâ ñýæèãèéã (õî¸ð ñýòãýëèéã) ìàøèä äàðàõ.

ÓÌ ÅÝ ÄÕÀÐÌÀ ÕÝÄ¯ ÁÐÀÂÀÕÀ ÕÝÄ¯ ÍÝÄÝ Õ¨ÍÄÀ ÒÀÃÀÄÎ ÆÀÂÀ ÄÀÄ/

ÄÝÕ¨ÍßÇÀ ¨ÍÈÐÎÄÕÀ ÝÂÀÌ ÂÀÄÈ ÌÀÕÀ ØÐÀÌÀÍÀ ÑÓÕÀ/ ÓÌ ÁÀÇÀÐ ÑÀÄÓ ÑÀÌÀßÀ/

ÌÀÍÓ ÁÀËÀßÀ/ ÁÀÇÀÐ ÑÀÄÓ ÄÝÍÎÁÀ ÄÈØÒÀ/ ÄÐÈÄÕÎ ÌÝÂÕÀÂÀ/ ÑÓÄÎÕ¨Î

ÌÝÂÕÀÂÀ/ ÑÓÁÎÕ¨Î ÌÝÂÕÀÂÀ/ ÀÍÓ ÐÀÃÄÎ ÌÝÂÕÀÂÀ/ ÑÀÐÂÀ ÑÈÄÄÕÈ ÌÝÌÝ

ÁÐÀßÀÇÖÀ/ ÑÀÐÂÀ ÃÀÐÌÀ ÑÓÇÀÌÝ ÇÈÄÄÀÌ/ ØÐÈ ßÀ/ Ã¯Ð¯ ÕÓÌ/ ÕÀ ÕÀ ÕÀ ÕÀ ÕÎ/

ÂÕÀÃÀÂÀÍÀ ÑÀÐÂÀ ÄÀÒÀÃÀÄÀ ÁÀÇÀÐ ÌÀÌÝ Ì¯ÍÇÀ/ ÁÀÇÐÈ ÂÕÀÂÀ/ ÌÀÕÀ ÑÀÌÀßÀ

ÑÀÄÓ ÀÀ ÕÓÌ/ ÓÌ ÑÓÑÈÄÈ.

28

Æè÷: Ýíý ñóäðûã îð÷óóëàõäàà áèä îëîí ç¿éë íýðèéã õóó÷èí ìîíãîë îð÷óóëãûí

óëàìæëàëûã áàðèìòëàí ñàíñêðèòààð, òýãýõäýý ÷óõàìõ¿¿ ñàíñêðèò äóóäëàãààð íü îðóóëàâ.

Áàñ çàðèì ç¿éë ñóäðûí ¿ã õýëëýãèéã óíøèã÷ îëîíä îéëãîìæòîé áîëãîõ ¿¿äíýýñ àðä íü

õààëòàíä îð÷èí öàãèéí óòãà îéðîëöîî ¿ãñýýð èëýðõèéëýí îðóóëñàí áîëíî. Òèéìýýñ òà á¿õýí

òýäãýýðèéã çºâõºí îéðîëöîî óòãà èëýðõèéëýõ òºäèé, ÷óõàìõ¿¿ ¿íýí çºâ óòãûã áàãøààð

õºòë¿¿ëýí óõààðàõ ¸ñòîé áîëîõûã äóðüäàí óíøèæ áîëãîîíî óó!

Түвд хэлнээс орчуулсан Ч.Хатанбаатар

Хянан тохиолдуулсан Т.Булган

vajra cutter mongolian

Documents