1 Uvod u italijansku kulturu I 1) Imena gradova i regije u kojima se nalaze: Alessandria Piemonte Padova Veneto Pavia Lombardia Messina Sicilia Rimini Emilia Romagna 2) Hronoloki redosled osvajaa Italije (srednji vek): Odoakar, Teodorih, Justinijan, Longobardi, Franci. - Preporod doveo do politikog ujedinjenja Italije (2 XIX v.). - Geografski izgled Italije (trougao, list hrasta, laa, ljudska noga) XVIII v. izma. - Alpa planinski venac, vieni i doivljavani kao zid. - Apenine planinski lanaca, kima Italije. - Mora koja okruuju Italiju Ligursko, Tirensko, Mediteransko, Jonsko, Jadransko. - Regije Italije sa glavnim gradovima i morima: REGIJE ITALIJE SA GLAVNIM GRADOVIMA: 1.Abruzzo - LAquila 2.Apulij - Bari 3.Basilicata - Potenza 4.Emilia-Romagna - Bologna 5.Furlanija-Julijska krajina - Trst 6.Trentino-Juni Tirol - Trento 7.Kalabrija - Catanzaro 8.Kampanija - Napulj 9.Lazio - Rim 10.Ligurija - Genova 11.Lombardija - Milano 12.Marche - Ancona 13.Molise - Campobasso 14.Piemont - Torino15.Sardinija (Sardegna) - Cagliari 16.Sicilija (Sicilia) - Palermo 17.Toskana (Toscana) - Firenca 18.Umbrija - Perugia 19.Valle d'Aosta - Aosta 20.Veneto - Venecija 2 3) Italijanske luke:Pre:Venecija,Genova,Amalfi,Piza. Danas:Leonardo da Vinci,Trst,Napulj,Linate,Genova (najvea). - Italijanska jezera:Bolsena (centralna Italija),Garda (najvee, izmeu 3 pokrajine: Lombardije, Veneta, Trentina-Junog Tirola),Izeo (u podnoju Alpa),Komo (u Lombardiji),Lugano (severna italija),Maore (drugo po veliini, predalpsko jezero),Trazimensko(najveejezeroApeninskogpoluostrvaietvrtonajveejezerouItaliji, nalazi se u regionu Umbrija). 4) Najvanija jezera:Lago Maggiore,Garda,Como,Transimena,Bolsena,Bracciano. - Vulkani:Vezuv (ugaeni),Etna (opasni). 3 - Poluostrvo: preteno brdovito-planinsko, osim Republike Italije. - Stanovnitvo: +- 57 miliona: Italijani, ima i Francuskog, Austrijskog i Slovenakog ivlja. - IV i V v.: loe promene, najezde, pljakai i osvajaki pohodi varvarskih plemena. - Dioklecije uveo tetrarhiju. 5)Milanskiedikt:313.god.doneoimperatorKonstantin(306.-337.god.navlasti),kojimje proglasio hrianstvo za slobodnu religiju. Konstantinopolj je osvojio 330. god. 6) Imperator Teodosije (379.-395. god. na vlasti): je proglasio hrianstvo za dravnu religiju. - Vizgoti, Vandali, Huni (450. god. pustoe zapad) i Goti (410. god. pustoe Rim) pustoe sve pred sobom. - Romula (nazvanog podsmeljivo-Augustul) je 476. god. ubio Odoakar. - Poetak srednjeg veka i kraj starog (476. god.):- Teodorih (500.-526. god. na vlasti):Krenuo je na Italiju 489. god.Oborio je poslednji otpor Odoakara u Raveni 493. god.Obnovio je senat. - Justinijan (527.-565. god. na vlasti): je pripremio i sproveo vojnu intervenciju Vizantije. - 535. god. rat protiv Ostrogota, koji je trajao s prekidima 19 godina.- Ostrogotsko kraljevstvo je palo 552. god.-Restauracijacarstvajeozvaniena554.god.JustijanovCorpusI uriskodekskoji predstavlja kontinuitet rimskog zakonodavstva. - Ravenapostaje sredite vizantijskog umetnikog uticaja 7) Longobardi (nomadsko pleme):568. god. su preli Julijske Alpe i osvojili severnu Italiju.Prestonica im se nalazila u Paviji.Najugusuoformljenadvalongobardskavojvodstva:ducatodiSpoletoiducatodi Benevento. 4 8) Papa Grgur Veliki (590.-604. god. papa):Se istakao u pokrtavanju Longobarda (598. god.).Zvanino preobraenje Longobarda u katolianstvo.Znaajan razvoj crkvene muzike: osnovao kolu za pevanje. -Grgur:preobraenjeidolopoklonikauhrianstvo.Dijalozi(glavnijunak:Ekvicije).Za razlikuodBenedikta,onmonahevraausvet.Pribegavamonasimadabinjimazamenio svetenike i biskupe. -PrvisavezjesklopljensafranakimkraljemPipinomMalim(751.god.krunisanzakralja), kojije754.i756.god.nateraolongobardskogkraljadavratiteritorijeukradeneodVizantije, koje je prosledio Crkvi i tako uveao njenu teritoriju. - Karlo Veliki (Pipinov sin):Longobardski kraljDeziderije mu je svoju ker dao za enu. Karlo ju je (posle oeve smrti, 768. god.) vratio njenom ocu i doao na presto kao Karlo Veliki.Paviju je osvojio 774. god.Sveto rimsko Carstvo nastaje 800. god. 9) Sveano krunisanje Karla velikog:Obavio je Papa Lav III, 25. 12. 800, u Bazilici Sv. Petra u Rimu.Carstvojebiloizdeljenonakneevine,kojimasuvladaliknezovi,podkontrolom Karlovih izaslanika.Pogranine teritorije su nazvane marke.Vlast mu je bila zasnovana na linim odnosima.Vojsku su sainjavali zemljoposednici, glavni deo vojske je bila konjica (vojnici su sami pribavljali konje i ratnu opremu).Na njegovom dvoru je osnovana Schola platina, akademija uenih ljudi.Izveojemonetarnureformu:samojevladanmogaokovatinovac,kojijemogaobiti samo od srebra.Jevrejskim zajednicama je poverio novane poslove Carstva.Reformisao je sistem mera za teinu i duinu. Umro je 814. god. -OtoVeliki(936.-973.god.):962.godjeprisajedinioItalijuNemakomcarstvu,itimeje obnovio Sveto rimsko carstvo. -OtoIII(unuk):krajemXv.jepreselioprestonicuCarstvauRim,takojeveideoItalije postao deo Svetog nemakog rimskog carstva. 5 -451.god.SaboruKalcedoniji:osudamonofizizmaipotvrdastavaCrkveodvostrukoj (ljudskoj i boanskoj) prirodi Hrista. - 496. god. pokrtavanje Franaka. - IX-X v.: - Najezda Vikinga (Normana).- Piratstvo Arapa u Mediteranu. - 910. god. osnivanje manastira u Kiliniju. -Konstantinovodarovanje:jedokumentkojimjeimperatorKonstantindodelioRimskoj Crkvisvetovnuvlast(uzapadnomdelucarstva).VelikihumanistaLorenzoVallauXXv. dokazuje lanost tog dokumenta. - Arijanstvo: je uenje svetenika Arijaiz Aleksandrije (IV v.), koje hoe da, u okviru trojstva, izdigne figuru Oca, stoga podreuje Sina Ocu i svodi ga na ljudsku dimenziju, negirajui mu boansku prirodu.10)Benediktinskimonakired:OsnovaogajeBenedetoizNore529.god.uMontekasinu. ObjavljujeRegulu,kojamonasimanalaeaktivanivot(delomduhovneiintelektualne aktivnosti, a delom rad u poljoprivredi) i da se treba kloniti sveta izvan manastira.- Dve vrste liturgijskog pevanja:Ambrozijansko - Koral Milanske crkve.- Uveo ga je Sveti Ambrozije.Gregorijansko - Razvio se najvie u IX-XIII v.- Zabranjen je 1545-1563 god. na Tridentskom koncilu. - Osnova je duhovne polifone muzike.- Stil korala moe biti:Silabini,Neumatski,Melizmatini. 6 - Paleohrianska umetnost u Italiji:-UmetnostkojaserazvilauItalijiodIVdoVv.jebilasvauznakuhrianstva,tj.nove religije. - Graevine:Katakombe podzemni hodnici, u ijim su zidovima otvori za sahranjivanje.Bazilike graevine za okupljanje vernika (u Rimu, Milanu i Raveni). - 2 X v.: Naglo irenje obradivih povrina, poveanje broja novih naselja, itd.Promenanamenezemljeodzemljezaispaukazemljizaobraduipretvaranjuu obradivazemljita,kojasubilamovarnaibarovitapomouodvodavodai bonifikacije (tehniki termin u XII v.). -Radovinanadvodnjavanju,kopanjekanala(npr.NavigliograndeiMuzza-napravila Komuna Milana izmeu 1177. i 1229. god.).- Korienje izvora za zimsko navodnjavanje livada (1134. god.). - XII v.: - irenje prave revolicije u sistemu: Konjskevuepremetanjezemlje,odvodavodailigradnjeputeva,vuupluga(XI-XIII v.);Raz omoguava plugu da pravi brazdu i da prevre grude;Aovi dopunjava ili zamenjuje korienje laganog pluga;Raonik omoguuje vei uinak svih poljoprivrednih poslova;Naprave za vridbu ita (XI v.). 7 - Komuni (XI-XIII v.): - Protagonisti ekonomskog procvata: Venecija, Amalfi, Piza i enova. - Venecija od kraja IX v. ima autonomiju, jaku flotu i razvijenu trgovinu: izvozi: drvo i gvoe, donosi: robove, gospodari Jadranom. - Amalfi razvija trgovinu sa: Sicilijom i panijom, severnom Afrikom i Sirijom (pomorski kodeks: Tavole amalfitane). - Piza i enova trguju i ratuju na Mediteranu. - Crkva:ukljuila se u feudalni sistem privlaila je svetovna vlast, a ne kontakt sa vernicima. izrazitakrizaCrkveisvetenitva,reakcijeuvidupokuajareformi(jedanod najvanijih je zapoeo u manastiru Klini). pokuajdaseprivedemoralniivotsvetenikaidasevrateiskljuivosvojim religioznim funkcijama. - Problem odnosa duhovnog i svetovnog unutar Crkve je, u XI v., prerastao u problem odnosa papstva i carstva, koji se pretvorio u borbu za investiture. - Papa Grgur VII:1075. god.je proglasio superiornost pape nad svim carevima. Suprotstavio mu se Henrih IV. Kompromis je pronaen 1122. god. izmeu pape Kalista II i Henriha IV. - Papa Urban II: Poziva verenike u oslobaanje Hristovog groba u Jerusalemu (1095. god.). Sledi narodni krstaki pohod (1096. god.) i prvi krstaki rat (1096.-1099. god.). PohodjeorganizovalaVenecija(1202.-1204.god.)protivVizantije,raditeritorijalnih osvajanja. 11) Komune: Najsnanije gradske autonomije. Razvile su se u severnim i srednjim delovima Italije. 8 Stanovnitvo u komunama je bilo izdeljeno na sledee slojeve: - Vii sloj Magnati: gradski bogatai, feudalnog porekla, - Srednji sloj Popolo: gradski slojevi (bogati trgovci, bankari, zanatliije), - popolo grasso: veoma bogati i - popolo minuto: manje bogati. - Nii sloj Seosko okruenje: radnici i seljaci. Druveni i politiki sloj je podeljen na: - Gvelfe: pristalice pape i - Gibeline: pristalice imperatora. 12) Institucije komune (organi vlasti): - Konzuli (termin konzularna komuna): - upravljali su komunom, - bilo ih je 6-12. - Veliki savet: - sastavljen je od predstavnika najvanijih porodica, - izraivao je zakone, statue ..., - bavio se politikom. - Mali savet: - obavljao je administrativne poslove. - Profesionalne korporacije: Bile su osnova organizacije ivota i politikog delovanja u komuni. Izdeljene su po profesiji. U svojim statutima su odreivale: - uslove poslovanja, - cene, - dnevnice, - kvalitet proizvoda, - nain borbe protiv konkurencije. - XII v.: - Pojaani sukobi unutar komuna izmeu pojedinih gradskih slojeva. - Sledi: Kriza konzularne komune. -Sledi: Podestarilna komuna: neki ugledni ovek iz drugog grada (podesta), koji je garantovao nepristrasnost u upravljanju, je dovoen da upravlja komunom. - Normani su osvojili Siciliju i june delove Italije. - Kraljevstvo Normana postoji od 1130. god., pod kraljem Roderom (Roder II Normanin): -Prvi kralj Sicilije (1130.-1154. god.). 9 - Deda Fridriha II. - Na severu Italije, vodee mesto pripada komuni Milana. 13) Fridrih Barbarosa: Dolazi na imperijalni presto 1152. god. Iz gneva je do temelja razruio Milano 1162. god. 14) Lega Lombarda: Formirana je 1167. god. Sainjavali su je: - Venecija, - Vienca, - Verona, - Padova i - Ferera. *BitkakodLenjanasezbila29.05.1176.god.izmeuLegeLombardeiFridriha Barbarose, pobedila je Lega Lombarda. - Sredina XII v.: - Stvaranje univerziteta: Pariz: teologija, Bolonja: prava, Salern: medicina * Ova tri fakulteta + filozofija + 7 drugih disciplina = univerzitet. - Monarh Fridrih II: u Napulju je osnovao prvi dravni univerzitet. - Sv. Bernard: osnovao je veliki monaki pokret Cistercita, koji je:- unapredio zemljoradnju i - proirio gotiki nain gradnje u Italiji.- XII-XIII v.: 14) Jeretici: Grupe i pojedinci XII-XIII v., koje je Crkva oznaila kao jeretike. 10 Spajala ih je zajednika ideja o:- povratku hrianstva svojim izvorima, kada nije bilo bogatstva, - nepotrebnosti Crkvene hijerarhije i - jednakosti vernika. Jereticima se smatraju:-PokretKatara(XIIv.,severnideoItalije):smatralisudajeitavzemaljski ivotljudi(posebnoCrkve)proizvodzlaidatrebaimatinegativanstavprema svemu tome. - Siromani Lombarani (Poveri Lombardi) su postojali u Lombardiji. - Arnaldo da Brea je bio u Rimu. - oakino da Fjore (monah iz Kalibrije), takoe poznati jeretik. 15) Monaki redovi (XIII v.) su bili efikasniji. Postojali su: -Dominikanskinastaoje1207.god.,kadajepanskisvetenik,Dominikde Gusman,boravio meu Katarima i preobratio mnoge u svoje pristalice. Crkva ga je priznala 1216. god. -FranjevakistvoriogajeFranjoAsiki.Crkvagajepriznala1223.god. Imao jesvoj enski deo, koji je osnovala Sv. Klara (lanice: Klarise). - Crkvena izma (1054. god.): odvajanje pravoslavne od katolike crkve. - Muzika: Gvido d Areco: - Jedan od prvih teoretiara savremene nauke o muzici. - Postao je profesor muzike u katedralskoj koli pevanja 1023. god. -Tvoracjemnemonikogsistemazapravilnointoniranjestepenaskale, sastavljene od prvih slogova himne svetom Jovanu krstitelju. - Napisao je mnoge traktate (npr, Regulae rhytmicae, Micrologus- do XIV v. najitanije muziko tivo). Artes liberales: - Predavanja su u 2 stupnja: - prvi: trivium sadravao je: - gramatiku, - retoriku i - dijalektiku. -drugi: quadrivium sadravao je: - astronomiju, - geometriju, - aritmetiku i 11 - muziku. Romanika umetnost: - Razvija se na prostorima od panije do Poljske. - Na jugu obuhvata Italiju.- Na severu obuhvata Englesku i skandinavske zemlje (XI-XII v.). - Donosi novine, posebno u gradnji i projektovanju crkava. - Koriste se jeftiniji materijali i tehnike: - zid, umesto skupog mermera, - fresko slikarstvo, umesto mozaika. - Koncept kreativnosti: tei da se tradicija usvoji i obogati novim reenjem. -Romaniki spomenik (katedrala Par excellence) - Romanika katedrala:- Osim religiozne funkcije, slui kao metso gde se ljudi skupljaju: - radi poslova, - radi dogovora, - da se sklone u sluaju napada. - Najee ima 3 nivoa: - podzemni: gde su obino grobnica ili krstionica, - osnovni: gde se okupljaju vernici, - povieni: prezibiterija gde je prostor za svetenika - Odlikuju je: -ukrteni prostori, - igra: praznog i punog, - lakog i tekog, - svetlog i tamnog. Romanika umetnost u Italiji: - Poetak romanike u Italiji se vezuje za crkvu:-Sant Ambrogio u Milanu (XI-XII v.), zatim - San Michele u Paviji (XII v.), -San Fedele u Komu (XII v.), - Cattedrale u Modeni (XII v.), iji je autor Lanfranko. - Rekonstrukcija crkve Sv. Marka u Veneciji. - Duomo di Murano u Muranu, kod Venecije. - U srednjoj Italiji (u Firenci) su izgraene uvene crkve: - Battisero di san Giovanni (XI v.), - Santi Apostoli (XI v.), - San Miniato al Monte (XII v.). - U Pizi (XII-XIII v.) se gradi arhitektonski kompleks, koji sainjavaju: - katedrala, - krstionica i - toranj (krivi). 12 -Ostale znaajne Romanike crkve su: - San Marino i San Frediano u Luki, - San Giovanni Fuoricivitas u Pistoji, - San Ciriaco u Ankoni. - U junoj Italiji postoji meavina stilova: - arapski, - vizantijski i - normanski uticaji. - Najznaajniji romaniki spomenici: - San Nicola i Duomo u Bariju, - Catedrale u Traniju, - San Giovanni degli Eremiti i Duomo di Monreale u Palermu. - Osnovna hronologija: 1000. god. Venecija osvaja Istru i Dalmaciju. 1054. god. Crkvena izma: odvajanje pravoslavne od katolike crkve. 1062. god. Piza pobeuje Muslimane u pomorskoj bici kod Palerma. 1075. god. GrgurIIproglaava superiornostpape nad imperatorima:poetak borbe za investiture. 1080. god. Ustanovljena komunalna vlast u Luki (Lucca). 1095.god.PapaUrbanIIpozivavernikeukrstakiratzaosloboenjeHristovog groba od Turaka. 1096. god. Poetak i krah narodnog krstakog rata. 1098. god. Prvi krstaki rat; Sv. Bernard osniva red Cistercita. 1099. god. Krstai osvajaju Jerusalim. 1118.god.OsnivanjeredaTemplara,religijsko-vitekogreda,kojiseorujemborio za odbranu hrianstva. 1122. god. Konkordat u Vormsu: dogovor oko investitura. 1130. god. Roder II Normanin krunisan za kralja Sicilije. 1138. god. Poetak komunalne vlasti u Firenci. 1143. god. Komuna u Rimu; Arnaldo da Brea predvodi rimsku komunu od 1147.-1154. god. 1141. god. Roen oakinodaFjore (umro oko 1202. god.), monah i teolog, oznaen kao jeretik. XIIv.SredinomXIIv.seosnivauniverzitetuBolonji;irenjeKatarausevernoj Italiji i junoj Francuskoj. 13 1154.god.FridrihBarbarosauItaliji;njegovokrunisanjeuRimu;uhvaeniubijen Arnaldo da Brea. 1158. god. Barbarosa ponovo u Italiji, trai pokorovanje komuna; pobuna u Milanu. 1167. god. Osniva se Lombardijski savez (Lega lombardia). 1176. god. Bitka kod Lenjana, poraz Barbarose. 1182. god. Roen Franjo Asiki (umro 1226. god.). 1184. god. Osniva se Inkvizicija, specijalni crveni sud za suenje jereticima. 1207. god. Sv. Dominik meu katarima; poetak dominikanskog monatva. 1209. god. Osnovana prva franjevaka zajednica. 1223. god. Crkva priznaje Franjevaki red. - Italija u XIII i XIV v.: - Mo Crkve je rasla tokom XIII v.: - Duhovna, zahvaljujui: monatvu i unutranjim reformama (u samoj Crkvi), i -Svetovna, zahvaljujui: sve vrem organizovanju teritorije pod uticajem Crkve (Rim, Lacio,umbrija,Marke,Romanija)kaopravedraveiprisustvuCrkveusvimkrupnim dogaajima u Evropi. - Fridrih II: Imperator i kralj Sicilije. Krunisan je za imperatora 1220. god. Vladavinu je sprovodio sa Sicilije, iz Palerma, gde mu je bila prestonica. Suzbio je privilegije krupnog plemstva i svetenstva. Uekonomijijeorganizovaomonopoleunekimproizvodima(svila,konoplja,gvoe, so). Uveo je u vojsci plaenike formacije (pod svojom direktnom kontrolom). Bio je protiv jeretika. Na dvoru je negovao poeziju i kulturu racionalizma. estoko se borio protiv Crkve. Voleo je bogatstvo i rasko. Podravao je najradikalnije tokove franjevakog monatva. Nastojao je da sledi politiku, svog pretka, Barbarose. Vodio je ratove protiv Komuna, u emu ga je omela smrt 1250. god. - Prve feudalne monarhije se raaju u XIII v., u Francuskoj i Engleskoj. 14 - Komunalna ekonomija: -Zasnovananazanatstvu(stvaranjeproizvodasopstvenimalatomusopstvenoj radionici, nakon ega je proizvoa sam nosio svoju robu na sajmove). - Sredinje mesto u ekonomskom razvoju italijanskih komuna ima tekstilna industrija: -Vuna:kaosirovinauvoenaizEngleskeipanije,papreraivanautkaninu. Najznaajniji centri tekstilne industrije:- Firenca, - Luka, - Milano, - Komo, - Bergamo. - Svila: proizvodila se u: - Luki,- Firenci, - Veneciji, - enovi. - Oruje: proizvodilo se u: - Milanu. - Brodovi: proizvodili su se u: - enovi, - Veneciji. - Najrazgranitija je bila meunarodna trgovina. -Formiranjekompanija,kojesusebavileuvozomiizvozomraznihroba(nairokom prostoru, pr. kompanija dei Bardi je, sredinom XIV v., imala 25 filijala). - Promene finansijskog poslovanja (usled golemih aktivnosti): - Razvijaju se novi oblici knjigovodstva i raunovodstva. - Nova pravna regulativa. - Posebno se razvija bankarsko poslovanje.-Novitipekonomskogsubjekta(usledpoveanekoliinenovcaisverazvijenije trgovine):trgovac-preduzima,kojijenabavljaosirovinuideliojeraznim proizvoaima na doradu. 15 - Popolo (srednja klasa u ialijanskim komunama, stale bogatih zanatlija i trgovaca):-jeojaalautomekonomskomnapretkuipoelateitiosvajanjukomunalne vlasti od magnata (krupnih bogataa, feudalnog porekla). - se delio na: popolo grasso i popolo minuto (veoma bogate i manje bogate). -jepoeodaosvajasvevanijepozicijeukomuni,organizujuiiparalelnu vlast (Consiglio del popolo, Capitano del popolo). -Pobunaipreokret,uFirenci1250.god.:popolograssojeuspeonanametne Ordinamento del orimo popolo (kao vrhovnu instituciju komunalne vlasti). - Slina pobuna se desila u Bolonji, u enovi. - U Milanu je porodica Della Torre predvodila jednu takvu pobunu.- Drutveni i politiki ivot se delio na: - gvelfe (guelfi): prisalice pape. - gibeline (gibelini): prisalice imperatora. - Sinjorije: - Novi oblik vlasti vlast jednog oveka. - Do pojava sinjorija dolazi u XIII v., Porodica: - d Este u Ferari (Obizo d Este se, 1264. god., proglaava za stalnog gospodara grada). - Della Torre u Milanu, do kraja XIII v. - Visconti potom preuzima vlast u Milanu, tj. od XIII v. - Della Scala u Veroni. - Bonacolsi u Mantovi. - Gonzaga potom preuzima rajnu vlast u Mantovi. - Malatesta u Riminiju. - Da Polenta u Raveni. - Montefeltro u Urbinu. 16 - Sinjorije su poinjale na razliite naine: - nekada su na vlast dolazili feudalni gospodari, - nekada narodnom pobunom, - nekada su glavnu re imali gradski plemii. - u svim sluajevima, ilo se na zavoenje oligarhije ili dikature. -Uzpomovojskeipolitikevetinesuiskoriavalinaklonostodreenihgradskih slojeva za uspostavljanje line vlasti. - Proces politikog razvoja Firence: - 1280. god.: izmirenje magnata i stale popolo grassa. -Krajemveka,zauzimajuglavnepozicije:biraju6priorakojivodekomunu,vojnose organizuju. - 1293. god. dolazi do reforme vlasti u Firenci. -anodelaBelajeizveoreforme,kojisainjavaOrdinamenti di giustizia(dokument koji izrazito favorizuje popolo (minuto) i izrazito diskriminie stale magnata). -1295.god.popolograssoimagnatiuspenosprovodepolitikuakciju,ianodela Bela biva proteran. - Nove podele i sukobi: stranke Belih i Crnih. -UnjihovesukobeseumeaoipapaBonifacijeVIII(kaopodrkuCrnimajeu Firencu doveo arla de Valoa i time je poelo proganjanje Belih). - arl Anujski: 1266. god. (nakon Manfredove pogibije) zaposeda Siciliju i junu Italiju. -UsponAnujacajetrajaodo1282.god.,kadajenaSicilijiizbioustanak,Vespri siciliani, protiv Francuske vlasti.- Ustanak se rairio iz Palerma po celom ostrvu i Francuzi su proterani. - Tada je na vlast doao Petar III Aragonski. - To je bio poetak sukoba izmeu Anujaca i Aragonaca oko Sicilije i june Italije. - Sukob se zavrio 1302. god., Sicilija je ostala Aragoncima, a juna Italija Anujcima. 17 - Papa Bonifacije VIII: - Svojom aktivnou je obeleio kraj XIII i poetak XIV v. - Bio je akivan u politikim zbivanjima: - podravao je Anujce u Italiji, - bio je surov u obraunu sa neistomiljenicima u crkvenim pitanjima, - teio je da ojaa linu vlast,- 1300. god. je organizovao Giubileo, ogromnu manifestaciju u slavu Crkve. - 1302. god. objavljuje papsku bulu, Unam Sanctam, u kojoj obrazlae principeuniverzalizma i teokratije: u vlasti Crkve su 2 maa-svetovni i duhovni, s timto svetovni treba da je u slubi Crkve i on je u rukama kraljeva i gospodara, a duhovni treba da bude direktno u rukama Crkve i da njim upravlja papa.- Posle Bonifacija VIII (umro: 1303. god.), bira se papa Francuz (Kliment V). - Tokom XIV v. dolazi do krize u itavoj Evropi: -VelikeepidemijekugesredinomXIVv.(1348.-1350.god.),nakonkojihje1/3 stanovnitva Italije, Engleske i Francuske stradala.- Krah nekih krupnih bankarskih porodica (Bardi i Peruzzi u Firenci). -Dolazidoustanaka:jedanodnajznaajnijihuItalijijebioustanakvunovlaarau Firenci, 1378. god. - Osnovna hronologija: XIIIv.Poekomvekaosnivajuseuniverzitetiu:Parizu,BolonjiiPadovi.Kraj monopola Crkve u obrazovanju. 1220-23. god. Fridrih II organizuje centralnu vlast na Siciliji i u junoj Italiji. 1225-74. god. Sveti Toma Akvinski. 1250. god. Smrt Fridriha II. 1236-80.god.Prvesinjorije:DellaTorreuMilanu,EsteuFerari,DellaScalau Veroni, Gonzaga u Mantovi. 1266.god.KarloAnujskipobeujeManfreda,Fridrihovogsina,ubicikod Beneventa. 1271-95. god. Putovanje Marka Pola u Kinu. 1280. god. Sukobi gvelfa i gibelina u Firenci. 1282. god. Ustanak na Siciliji: Vespri siciliani, sukob izmeu Pize i enove. 1284. god. enova pobeuje Pizu. 18 1294-99. god. Rat izmeu enove i Venecije: poraz venecijanske flote 1298. god. 1294. god. zapoinje pontifikat Bonifacija VIII, traje do 1303. god. 1295. god. Dante pie Vita nova. 1300. god. Giubileo. 1302. god. Papska bula Unam Sanctam. 1307. god. Dante zapoinje da pie Divina Commedia. 1309. god. Papsko sedite premeteno u Avinjon. 1320-75. god. Dela Franeka Petrarke. 1343-46. god. Krah bankarskih porodica Peruci i Bardi u Firenci. 1347. god. Narodni ustanak u Rimu: predvodi ga Cola di Rienzo u pokuaju da stane na put anarhiji koja je vladala u papskoj dravi, kao i da izvri njenu reorganizaciju. 1348-50. god. Epidemija kuge. 1348-53. god. Boako pie Decameron 1378.god.Poinjevelikaizma zapadneCrkve:papaUrbanVIuRimu,aKliment VII u Avinjonu. - Prilozi: imena, pojmovi, pojave: - Laudesi i flagellanti: uesnici u srednjovekovnim religioznim procesijama, koji su svoje pokajanje izraavali pevanjem lauda i bievanjem sopstvenog tela. Laude su osobena vrsta italijanske muzike XII i XIII v. - Ars nova:- Razvija se u Italiji u XIV v.- U njeno doba, Italija je, pored Francuske, vodea muzika sila.-Najuveniji predstavnik: slepi kompozitor Franesko Landino (1325-97. god.). -Najzastupljenijimuzikioblikjemadrigal:2ili3strofe,saistimtekstomu svim glasovima.- Balada: slina madrigalu.-Kaa:vieglasnakompozicija,dvoglasnailitroglasna(uglavnom).Pevaseo lovu,ivotunagradskimtrgovima,prizorimanevremena,dogaajimaiz svakodnevnog gradskog ivota. -UXVv.seoseaprevlastflamanskemuzike.Tipinaobelejaitalijanskemuzikese pojavljuju u frotolama i drugim muziki bliskim pesmama. 19 - Gotika umetnost: - Zapoela je u Francuskoj i proirila se po drugim zemljama. -Gotikegraevinesutrebaledabududokazrazvoja:moi,gradovaipojedinih porodica. - Gotike graevine su visoke i tehniki komplikovane. - Nosivost se premeta na spoljne nosee elemente: penjui lukovi ili kontraforti. -Spoljajecrkvaukraenamnotvomrazliitihtornjeva;dekorisanostjevelikasa mnogo detalja. -Jedantokovoggraditeljstvapredstavljajuopatijskecrkvekojesuzidalicisterciti(u Pijemontu, Lombardiji, Emiliji, Markama, Toskani, Laciju, Kampaniji). - Gotiki graditelji:- Benedeto Antelami (crkva SantAndrea u Vereliju),- Marko da Brea (crkva San Francesco u Bolonji),- crkva SantAntonio u Padovi.- Najvanije crkve iz gotikog perioda: - San Francesco u Asiziju, - Cattedrale u Sijeni,- Duomo u Orvijetu, - zdanje Camposanto u Pizi,- Santa Croce, Santa Maria Novella, Santa Maria del Fiore u Firenci, - Campanile (otov). - U kasnoj fazi gotike, bitne su: Duomo u Milanu i San Petronio u Bolonji. - Italijansko vajarstvo: -ZapoinjevajaromBenedetomAntelamijem:njegovireljefisenalazeuPalermi, Firenci i u Vereliju. -DrugakrupnapojavajePizanskakola,kojajeizgradilanekolikopoznatihimena: NikolaPizano, njegov sin ovaniPisano (njegova statua Madone se nalazi u Padovi), Arnolfo di Kambijo. 20 -KopodiMarkovaldouFirenci:novaupeatljivaikonografija,punazastraujuihi grotesknih efekata. - Slikar imabue je radio u Rimu, Firenci, Arecu i Asiziju. - Slikarstvo u XIV v.: - Krajem XIII i poetkom XIV v., slikarstvom dominira oto. - Oko 1305. god., oto u Padovi oslikava Cappella dellArena. - Duo di Buoninsenja je prvo veliko ime sijenske slikarske kole. - Simone Martini, sijenski slikar. - Pjetro i Ambroo Lorenceti, iz Sijene. - Ostala vana imena s kraja XIV i poetkom XV v:- Tadeo Gadi,- Mazo da Banko, - entile da Fabrijano, - Jakopo Belini, - Antonio Pizanelo. - Trgovci, bankari, feudalizam i kapitalizam: - Italijansko prisustvo u zemljama Srednjeg Istoka je dovelo do formiranja jezika lingva franka osnova za komunikaciju meu trgovcima. - Italija u XV v.: - Kriza Crkve. - Istovremeno postojanje dvojice papa. - Katoliki svet se podelio: -Francuska,Napulj,kotska,Aragonija,Portugalpriznajufrancuskog papu.- Engleska, Carstvo, Poljska, Maarska, Flandrija, srednja i severna Italija priznaju rimskog papu. 21 - Posle koncila u Pizi 1409. god, gde je izabran novi papa umesto one dvojice, katoliki svet je imao tri pape, sve do novog koncila 1414. god., kada je papsko sedite vraeno u Rim. -Italijanskesinjorijesuodsvognastankateileproirenjusvojihteritorija,toje dovodilo do ratova. -KrajemXIVipoetkomXVv.MilanskasinjorijapodvostvomanGaleaca Viskontija. - Protivnici Milana: Venecija,Firenca, iPapskadravasu osvajaki nastrojeni, posle smrti an Galeaca, otimaju komade Milanske sinjorije. - Situaciju dodatno komplikuje uee plaenike vojske: jedinice palenih ratnika, koje su predvodili kondotijeri. -Najznaajnijikondotijeri:AlberikodaBarbijano,BraodaMontone,Mucio Atendolo Sforca, Franesko Busone grof od Karmanjole, Bartolomeo Koleoni. - FraneskoBusone: jedan od protagonistarata izmeu Milana i Venecije 20ihgod. XV v. U korist Venecijanaca je ostvario pobedu u bici kod Maklodija 1427. god. - Rat se zavrio mirovnim ugovorom u Ferari 1433. god. -Oko1433.god.navlastdolaziporodicaMedii,aporodicaKozimodeiMedii preuzima vlast 1435. god. -MiruKremoni(kondotijerFraneskoSforcadoprinosumiru)1441.god.Nove raspodele teritorija, Alfonso Aragonski postaje napuljski kralj. - 1477. god. umire Filipo Marija Viskonti i Milanska drava poinje da se kruni. -Franesko Sforca postaje gospodar Milana 1450. god. - Novi rat 1452. god., ali je zbog opasnou turske invazije, mir sklopljen 1454. god u Lodiju:Milano,VenecijaiFirenca,uzsaglasnostpape,formirajuSvetisavez nestabilni mir koji traje do pred kraj veka. - 1485. god. dolazi do pobune barona. -Slabanimirjeipakodravan,asredinjafigurateravnoteejebioLorencodei Medii, nazvan Velianstveni, koji je umro 1492. god.-LodovikoMoro(uMilanu)seobraazapomofrancuskomkraljuarluVIII. NjegovdolazakuItaliju1494.god.oznaavapoetakrazdobljaukojemItalijapostaje predmet sporenja i uzrok ratovanja dve najmonije evropske sile: Francuske i panije. 22 - U XV v. se raa nova kultura humanizam: ue se i koriste stari jezici; kultura izlazi iz manastira, dobija izrazito svetovni karakter i postaje svojina ireg kruga ljudi. - Bitna imena humanizma: - Koluo Salutati, - Poo Braolini, - Marsilio Fiino,- anoco Maneti, - Piko dela Mirandola, - Lorenco Vala. - Umetnici za vreme humanizma: -Filipo Bruneleski, - Leon Batisa Alberti, - Mazao, - Sandro Botieli, - Donato Bramante, - Leonardo da Vini. - Kolumbovo otkrie Amerike 1492. god. - Gutembergovo otkrie tampe 1455. god. - Osnovna hronologija: 1408. god. Pokuaj ekspanzije od strane napuljskog kralja Ladislava. 1409. god. Kriza Crkve i Koncil u Pizi: izabran trei papa. 1414.god.KonciluKonsanci(do1418.god.):reenakrizaokopape,izabran Martin V. 1416. god. Filipo Marija Viskonti zapoinje rekonstrukciju Milanske drave. 1425. god. Savez Venecije i Firence protiv Milana. 1427. god. Poraz Milana kod Maklodija od strane Venecije. 1433. god. Traktat Leon batise Albertija Della famiglia. 1440.god.LorencoVallapieoneosnovanostiverovanjauzv.Konstantinovo darovanje. 1443. god. Alfonso Aragonski postaje napuljski kralj. 1447. god. U Milanu nastaje Repubblica ambrosiana (traje do 1450. god.). 1450. god. Franesko Sforca postaje gospodar Milana. 23 1452.god.De dignitate et exellentia hominisuvenitraktatijijeautoranoco Maneti. 1454. god. Mir u Lodiju, poinje period nestabilnog mira meu italijanskim dravama. 1455. god. Guemberg tampa prvu knjigu, Bibliju na latinskom jeziku. 1462. god. Marsilio Fiino zapoinje prevoenje dela grkih filozofa. 1464. god. Smrt Kozima Mediija, nasleuje ga sin Pjero. 1466. god. Smrt Franeska Sforce, nasleuje ga sin Galeaco Marija. 1469. god. Poinje vladavina Lorenca Velianstvenog. 1476. god. Ubijen Galeaco Marija Sforca. 1478.god.ZaveraPacijevih(CongiuradeiPazzi)protivporodiceMedii:ubijen ulijani, Lorenco Velianstveni se spasio. 1480. god. Lodoviko Moro uzurpira vlast u Milanu. 1485. god. Piko dela Mirandola poinje da pie Oratio de hominis dignitate. 1491-1556.god.RoenInjaciodeLojola,osnivaJezuitskogredakogjeCrkva priznala 1540. god. 1492. god. Kristofor Kolumbo okriva novi kontinent, kasnije nazvan Amerika; umire Lorenco Velianstveni. 1494. god. U Firenci poinje da propoveda irolamo Savonarola; francuski kralj arl VIII osvaja Italiju. 1497.god.VaskodeGamaoplovljavaAfriku;geografskaotkriapoinjudamenjaju odnose snaga u Evropi. -Renesansne biblioteke: - U XV v. nastaju dve uvene italijanske renesansne biblioteke: - Bibioteka Vatikana, u Rimu: osnovao ju je papa Nikolo V, koji je bio izabran 1447. god. Pred kraj njegovog ivota Biblioteka je imala 1500 rukopisa. -BibliotekaMarana,uVeneciji:osnovaojujekardinalBesarion,kojije 1468. god. darovao oko 750 rukopisa i tako je nastala pubblica Liiberia. - Umetnost u XV v.: - Razvija se u znaku novog vienja prirode i istorije. -Umetnostkojajeintelektualnadelatnostoveka,kojinastojidaobjektivnootkrivai saznaje:- prirodu: kao mesto realnog ljudskog ivljenja, - istoriju: koja otkriva sutine i posledice ljudskog delanja, - oveka: koji je subjekat saznanja i delovanja. 24 - Perspektiva: racionalno predsavljanje beskonanog prostora, tj. prirode.- Prvi ju je formulisao Filipo Bruneleski. - Teorijski ju je razradio Leon Batista Alberti. - Elementi prvorazrednog znaaja za renesansnu umetnost: - ideja o perspektivi kao racionalnom predstavljanju beskonanog prostora, - otud izvedena teorija proporcija, - inenzivno prouavanje ljudske anatomije. - Tri bitna umetnika u XV v:- slikar Mazao: (1401-28. god.)prisutni su svi bitni elementi ove umetnosti. - vajar Donatelo: (1386-1466. god.) snano prisustvo elementa narodnog(David u Firenci). -graditeljBruneleski:(1377-1466.god.)1418.pobeujenakonkursuza izgradnju crkve Santa Maria del Fiore. - Jo neki bitni umenici: JakopodelaKvera,BeatoAneliko, LeonBatistaAlberti, Paolouelo,FilipoLipi,AndreadelKastanjo,PjerodelaFraneska,Andreadel Verokjo,LuanoLaurana,PjetroPeruino,LukaSinjoreli,AndreaMantenja, Antonelo da Mesina. - Velikani novog slikarstva u Veneciji: Gentile Belini, ovani Belini, Vitore Karpao. - Italija u XVI i XVII v.: -FirenincisuusanovilirepublikuzasnovanunaSavonarolinimidealimahriansvai demokraije. - Popularnost Savonarole nije dugo trajala. Papa Aleksandar XI ga je ekskomunicirao, sueno mu je kao jeretiku i spaljen je na lomai 1498. god. - Firenca u rukama gradske oligarhije do 1512. god., kada su se na vlast vratili Medii. -LujXIIzauzimaMilano1499.god.ipoinjedasedogovarasapancimaopodeli juga Italije. -Francuskaipanija(nakontosusavlastisklonileFederikaIAragonskog)su zaratile oko podele teritorija.25 - panija je dobila vie; Luj XII se povukao iz june Italije. -TihgodinajeLujXIIdaotituluezaruBordi(sinupapaAleksandraVI),kojise ubrzo razboljeva i umire. -NaslednikAleksandraVI,JulijeII,stupausavezsaCarstvom(Francuskomi panijom) protiv Venecije, koja posle izgubljenih bitaka poinje da gubi teritorije. -JulijeIIseokreeprotivFrancuza,kojiposlevojnogporazanaputajuMilanoi Lombardiju i na vlas se vraa porodica Sforca. - To je trajalo par godina, Francuzi ponovo osvajaju Milano. - Ratovi izmeu panije i Francuske za dominaciju Italijom traju do 1559. god., kada je sklopljenmiruKato-Kambreziju,izmeuAnrijaIIiFilipaII,kojioznaavapoeak panske dominacije u Italiji. -UEvropidolazidovelikihreligijskihpromena:Crkvainjeneinstitucijesubileu religioznoj i moralnoj krizi. - Nemaki sveenik, Martin Luter, 1517. god. objavljuje svojih 99 taaka protiv Crkve i njenog ustrojstva: da je hrianska vera unutranja stvar vernika i da je nepotreban sistem crkvenih institucija kao posrednika izmeu vernika i Boga. -Luterovareforma,poznatakaoprotestanizam,jedoveladoreligijskograslojavanja Evrope. -CrkvauRimuipapesubiliusvetovnimstvarima:tenjazavlau,gomilanje bogatstava, uivanja, rasipnitvo, itd. - Dva vienja reforme u okviru Crkve:- Jedno je bilo spremno da se u reforme uvrste i neke protestanske tenje. -Drugojebiloprotivbilokakvogprodoraprotestanizmaukatolikucrkvu: protvreformacija borba Crkve protiv Luterovih ideja. -Prevagnulojeovodrugoiuspeloda,nauvenomTridentskomkoncilu(odravans prekidimaod1545-63.god.),povrdivaenjesvihprincipakatolianstvaizapoeo unutranju reorganizaciju Crkve, radi eliminisanja nepoeljnih pojava. - Posebnu ulogu u tom procesu su imali Jezuiti i neke represivne insitucije Crkve: Santo Uffizio,osnovan1542.god.darukovodiradomInkvizicije;iI ndexliborium prohibitorium, spisak zabranjenih knjiga, usanovljen 1559. god. - Epoha panske dominacije u Italiji traje od 1559-1713. god. 26 - Proterani su velikani ordano Bruno i Galileo Galilej. - Osnovna hronologija: 1498. god. pogubljenje irolama Savonarole. 1499. god. Luj XII zauzima Milano; osvajanja vojvode Valentina. 15??.god.FrancuskaipanijazauzimajujunuItalijuipotomraujuokopodele teriorija. 1503-13. god. Ponifika Julija II. 1508-10. god. Lega di Cambrai. 1511-13. god. Santissima Lega; Nikolo Makijaveli pie I l Princioe i La prima deca di Tio Livio. 1512. god. Medii ponovo na vlasi u Firenci. 1516. god. Ludoviko Ariosto pie Orlando Furioso. 1517. god. Martin Luter objavljuje svoje teze. 1519. god. Karlo I, panski kralj, izabran za imperatora pod imenom Karlo V. 1527.god.VojniciKarlaV,lanzichenecchi,pljakajuRim;Mediiopetizbaeniiz Firence gde se nanovo uspostavlja republika. 1530. god. Medii se vraaju u Firencu uz pomo Karla V i njegove vojske. 1534. god. Odvajanje Anglikanske crkve. 1540. god. Ozvanien Jezuitski red. 1542. god. Osnovan Santo Uffizio. 1545-63. Tridentski koncil. 1559. god. Mir u Kato-Kambreziju; objavljen I ndex librorum prohibitorum. 1555. god. Kozimo I deMedii osvaja Sijenu. 1563. god. Emanuele Filiberto premeta prestonicu u Torino. 1572. god. Mirovni sporazum izmeu Venecije i Turske. 1581. god. Torkvato Taso objavljuje Gerusalemme liberata. 1600. god. ordano Bruno spaljen na lomai. 1623. god. ambatista Marino objavljuje Adone. 1647. god. Ustanci u Napulju i na Siciliji proiv panske vlasti.