tuong thuat va viet tin - so tay nhung dieu co ban (part1)

Vai troø cuûa ngöôøi phoùng vieân

Phoùng vieân laø nhöõng ngöôøi giöõ moättrong nhöõng coâng vieäc quan troïng nhaáttrong baát cöù moät xaõ hoäi naøo.

Hoaøn caûnh laøm vieäc cuûa caùc phoùng vieânkhaùc nhau tuøy töøng quoác gia. Taïi moät vaøinöôùc, chính phuû hay caùc chính ñaûng laømchuû ngaønh truyeàn thoâng. Taïi moät soá nöôùckhaùc, caùc caù nhaân hay coâng ty laøm chuû. Taïinhieàu nöôùc, ngaønh truyeàn thoâng goàm caû hai loaïi.

Nhöng cho duø hoaøn caûnh cuûa hoï ra saoñi nöõa, thì taát caû caùc phoùng vieân gioûi ñeàu coùcuøng chung moät muïc ñích cô baûn. Hoï cungcaáp cho ngöôøi ñoïc nhöõng tin töùc caàn thieátñeå hieåu veà theá giôùi chung quanh vaø ñeå ñiñeán caùc quyeát ñònh trong ñôøi. Ngöôøi ñoïcdöïa vaøo caùc phoùng vieân ñeå bieát tin töùc veàcoäng ñoàng cuûa hoï, veà chính phuû, thöông nghieäp, theåthao, söùc khoeû v.v... Vôùi caùc tin töùc ñoù, ngöôøi ñoïcquyeát ñònh neân xem nhöõng gì treân truyeàn hình, aênuoáng nhöõng gì, mua xe gaén maùy loaïi gì, cho con caùiñi hoïc ôû ñaâu, boû phieáu cho ai trong cuoäc tuyeån cöûsaép tôùi, vaø hôn theá nöõa.

Thænh thoaûng, nhöõng tin naøy mang tính chaát soángcoøn. Moät chính trò gia Thaùi Lan cho raèng cô quan döïbaùo thôøi tieát ñaõ khoâng kòp thôøi thoâng baùo cho daânlaøng ôû moät tænh mieàn Baéc bieát raèng saép coù baõo,khieán cho 30 ngöôøi boû maïng vì luït. Theo oâng caùcnhaø döï baùo thôøi tieát caàn ñeán caùc phöông tieän truyeàn

1

Chöông 1: Phoùng vieân vaø tin töùc

Phaàn I:

NHÖÕNG ÑIEÀU CÔ BAÛN CUÛA NGAØNH BAÙO CHÍCHÖÔNG 1: PHOÙNG VIEÂN VAØ TIN TÖÙC

Ngöôøi daân troâng caäy vaøo chuùng ta

thoâng ñeå loan ñi nhöõng tin töùc cuûa hoï moät caùchnhanh choùng vaø höõu hieäu cho moïi ngöôøi cuøng bieát.

Vì nhieàu ngöôøi thöôøng ñoïc hay nghe caùc tin cuûahoï cho neân caùc phoùng vieân caàn phaûi toû ra coù traùchnhieäm. Traùch nhieäm ñaàu tieân cuûa moät phoùng vieângioûi laø traùch nhieâm ñoái vôùi ngöôøi ñoïc.

Haõy xem xeùt ñeán caùc ñònh nghóa sau ñaây cuûa caùcphoùng vieân Vieät Nam, Campuchia, Thaùi Lan, Laøo vaøMyanmar taïi moät cuoäc hoäi thaûo veà tin töùc ñöôïc toåchöùc gaàn ñaây.

Ñöôïc hoûi: ‘vai troø cuûa phoùng vieân laø gì?’, hoï ñaõtraû lôøi:

* Töôøng thuaät söï thaät.

* Baéc caàu giöõa chính phuû vaø ngöôøi daân

* Thoâng baùo cho ngöôøi daân bieát veà caùc vaán ñeà môùi

* Giaùo duïc, giaûi trí, giaûi thích

* Baûo veä quyeàn lôïi cuûa ngöôøi daân

Caùc phoùng vieân naøy ñoàng yù raèng coâng vieäc cuûahoï laø cho ngöôøi daân bieát tin töùc chính xaùc vaø kòpthôøi. Hoï cuõng noùi hoï vieát tin cho ngöôøi ñoïc.

Taàm quan troïng cuûa ñoäc giaû Raát nhieàu phoùng vieân queân maát ñoäc giaû. Thay

vaøo ñoù, hoï vieát baøi ñeå laøm vöøa loøng chuû bieân haynguoàn cung caáp tin cuûa hoï, nhöõng ngöôøi hoï döïa vaøoñeå laáy tin vieát baøi, keå caû caùc vieân chöùc chính phuû.Nhieàu phoùng vieân coù haønh ñoäng nhö vaäy vì hoï gaëpchuû bieân vaø nhöõng ngöôøi cung caáp tin cho hoï haøngngaøy. Hoï muoán laøm vöøa loøng nhöõng ngöôøi naøy.Nhöng khi caùc phoùng vieân vieát baøi cho chuû bieân vaønhöõng ngöôøi cung caáp tin, hoï hay coù thoùi quen baogoàm caû nhöõng chi tieát chæ nhöõng giôùi naøy quan taâmñeán. Nhieàu ñoäc giaû khoâng hieåu noåi baøi cuûa hoï. Hoaëc

2


caùc baøi vieát cuûa caùc phoùng vieân ñoù khoâng coù nghóalyù gì ñoái vôùi ñôøi soáng cuûa baïn ñoïc.

Caùc phoùng vieân gioûi khoâng bao giôø queân raèng hoïvieát cho ai. Moät nhaät baùo coù soá phaùt haønh lôùn -chaúng haïn nhö baùo Thai Rath taïi Thaùi Lan - coùnhieàu loaïi ñoäc giaû, ñoù laø caùc vieân chöùc haøng ñaàutrong chính phuû, caùc thöông gia giaàu coù, taøi xeá taécxi, ngöôøi baùn haøng rong. Baùo Thai Rath töôøng thuaätveà nhieàu vaán ñeà chính trò, kinh teá, xaõ hoäi khaùc nhau.Caùc phoùng vieân cuûa baùo naøy coá gaéng vieát moät caùchroõ raøng vaø ñôn giaûn ñeå taát caû ñoäc giaû ñeàu hieåu caâuchuyeän.

Maët khaùc, caùc phoùng vieân cuûa nhöõng taïp chí vaênhoùa phoå thoâng vaø giaûi trí - chaúng haïn nhö tôøTuosanavadei Pracheaprey taïi Campuchia - bieátraèng nhieàu ñoäc giaû cuûa hoï coøn treû vaø ñeå yù nhieàu ñeánthôøi trang, aâm nhaïc vaø caùc ngoâi sao maøn aûnh. Vì theáhoï chuù troïng ñeán caùc ñeà taøi naøy, vaø vieát veà caùc ñeàtaøi ñoù moät caùch dí doûm. Hoï khoâng chuù troïng ñeánchính trò hay chính phuû.

Caùc phoùng vieân gioûi bieát raèng hoï phaûi bieát keåchuyeän kheùo. Neáu hoï khoâng trình baày caùc tin töùccuûa hoï moät caùch kheùo leùo thì ngöôøi ñoïc seõ khoângñoïc baøi cuûa hoï vaø coù theå seõ mua baùo khaùc.

Phaåm chaát cuûa ngöôøi phoùng vieân gioûi

Theo nhöõng ngöôøi tham gia hoäi thaûo thì moätngöôøi phoùng vieân gioûi caàn coù nhöõng phaåm chaát sau:

* Hoûi nhieàu caâu hoûi* Bieát caân ñoái vaø coâng baèng* Ñaùng tin caäy vaø coù traùch nhieäm vôùi ñoäc giaû* Laáy tin töø nhieàu nguoàn tin vaø kieåm chöùng caùc

tin cuûa hoï* Chaân thaät vaø khoâng ñaùnh caép tin cuûa caùc

phöông tieän truyeàn thoâng khaùc

3


Taát caû ñeàu ñuùng.Caùc phoùng vieân gioûi cuõng ñeàu coù tính toø moø. Hoï

luoân luoân muoán bieát söï vieäc xoay vaàn ra sao, vaø luùcnaøo cuõng theo doõi tin töùc. Hoï ñeå yù quan saùt. Hoï nhaänra nhöõng ñieåm khaùc thöøông treân ñöôøng phoá maønhöõng ngöôøi khaùc khoâng ñeå yù. Hoï bieát laéng nghe,nhöng nghe moät caùch thaän troïng. Hoï khoâng chaápnhaän moät ñieàu gì ñoù laø ñuùng chæ vì giôùi chöùc chínhquyeàn noùi laø ñuùng. Hoï ñoäc laäp. Hoï khoâng ñeå chonhöõng ngöôøi khaùc lôïi duïng hoï vaøo lôïi ích rieâng. Hoïtìm bieát caû hai maët cuûa vaán ñeà vaø kieåm tra laïi xemtin cuûa hoï coù thöïc söï chính xaùc hay khoâng.

Caùc phoùng vieân gioûi raát coù kyû luaät: Hoï khoâng ñeåcho mình bò maát taäp trung ñeå coù theå vieát xong baøikòp vôùi kyø haïn. Khi coù caùc chöôùng ngaïi vaät, hoïkhoâng boû cuoäc. Hoï tìm caùch khaùc ñeå bieát söï thaät. Hoïchæ vieát veà söï thaät vì ñoù laø ñieàu ñoäc giaû cuûa hoï muoánbieát vaø caàn bieát; hoï khoâng ñöa yù kieán rieâng vaøotrong baøi.

Nhieàu phoùng vieân gioûi cuõng raát coù loøng thöôngngöôøi. Hoï khoù chòu khi thaáy ngöôøi naøy aùp böùc ngöôøikia. Hoï caûm nhaän nhöõng thoáng khoå cuûa nhöõng ngöôøikhaùc vaø hieåu nhöõng vaán ñeà cuûa ngöôøi khaùc. Hoïmuoán vieát veà nhöõng vaán ñeà ñoù ñeå theá giôùi bieát ñeánvaø coù bieän phaùp giaûi quyeát.

Theá naøo laø tin töùc?Coâng vieäc cuûa phoùng vieân laø ‘laáy tin’. Nhöng

trong moät ngaøy coù bieát bao nhieâu söï kieän xaåy ra.Khoâng phaûi taát caû ñeàu ñaùng töôøng thuaät. Nhö vaäy,nhöõng gì laø tin töùc? Ñoäc giaû muoán bieát vaø caàn bieátnhöõng tin nhö theá naøo?

Ñaây laø ñieàu caùc phoùng vieân phaûi quyeát ñònhhaøng ngaøy. Tröôùc khi saên tin veà moät vaán ñeà naøo ñoù,hoï töï hoûi: ‘ñaây coù phaûi laø chuyeän ngöôøi ta seõ baøn taùnñeán hay khoâng?’ vaø ‘ñaây coù phaûi laø tin hoï caàn haykhoâng?’ Tin töùc laø nhöõng döõ kieän quan troïng hay

4


ñaùng ñeå yù, ñöôïc moät soáñoâng ngöôøi quan taâm.Nhöõng tin naøy khaùc vôùinhöõng ñieàu thoâng thöôøngxaåy ra haøng ngaøy.

Tin töùc laø nhöõng gìkhaùc thöôøng. Moät ñònhnghóa löøng danh veà tintöùc laø: ‘moät con choù caénngöôøi khoâng phaûi laø tin,nhöng neáu moät ngöôøicaén choù thì ñoù laø tin’.Moät tin treân trang nhaátcuûa nhaät baùo BangkokPost keå laïi raèng moätngöôøi ñaøn oâng bò baét vì oâng ñaõ caén vaøo coå con choùcuûa oâng ta. Ngöôøi naøy muoán chöùng toû oâng laø chuûcuûa con choù.

Tin töùc cuõng laø nhöõng gì aûnh höûông ñeán nhieàungöôøi. Coù theå moät traän luït lôùn phaù hoaïi nhaø cöûa vaømuøa maøng. Coù theå giaù daàu moû taêng, coù nghóa laøchaïy xe gaén maùy seõ toán keùm nhieàu hôn. Thoângthöôøng nhöõng tin lôùn nhaát laø nhöõng gì aûnh höôûngñeán moät soá ngöôøi ñoâng ñaûo nhaát.

Ñoâi khi, tin töùc chæ laø nhöõng gì nhöõng ngöôøi quantroïng, nhöõng ngöôøi noåi tieáng noùi hoaëc laøm. Caùcphoùng vieân theo saùt caùc vieân chöùc toái cao nhö thuûtöôùng, toång thoáng vaø ngoaïi tröôûng. Ñaây laø caùc nhaânvaät quyeàn theá vì vaäy caùc yù kieán cuûa hoï ñöôïc töôøngthuaät roäng raõi hôn yù kieán cuûa ngöôøi daân thöôøng. Moätsoá phoùng vieân ñuoåi theo caùc ngoâi sao maøn baïc vaø casó vì hoï bieát raèng ñoäc giaû cuûa hoï chuù yù ñeán ñôøi soángcuûa nhöõng ngöôøi giaàu coù, noåi tieáng.

Tin töùc coù tính caùch nhaát thôøi. Thoâng thöôøng, tintöùc laø nhöõng gì xaåy ra hoâm nay, khoâng phaûi töø thaùngtröôùc. Ñoäc giaû muoán bieát veà nhöõng gì caäp nhaät nhaát,vaø hoï muoán bieát caøng sôùm caøng toát. Neáu coù ñaùm

5


Moät tieâu ñeà toát loâicuoán söï chuù yù

chaùy lôùn xaåy ra trong thaønh phoá, moät phoùng vieântruyeàn hình phaûi laäp töùc töôøng thuaät trong baûn tinngaøy hoâm ñoù. Moät phoùng vieân baùo in phaûi vieát baøicho aán baûn ra saùng hoâm sau.

Tin töùc laø veà nhöõng cuoäc xung ñoät. Xung ñoät gaâyxaùo troän cho cuoäc soáng haøng ngaøy. Ngöôøi ta xungñoät vôùi nhau ñeå tranh daønh ñaát ñai. Caùc chính ñaûngganh ñua vôùi nhau ñeå naém chính quyeàn. Caùc quoácgia xung ñoät vôùi nhau trong chieán tranh.

Tin töùc cuõng laø veà caùc khía caïnh ñòa phöông.Ngöøôi ñoïc muoán bieát veà caùc dieãn bieán xaåy ra ngaytaïi choã hoaëc nôi gaàn choã hoï soáng. Moät nhaät baùo taïiVieân Chaên (Laøo) chuù troïng ñeán moät traän luït gaànVieân Chaên. Baùo naøy khoâng chuù yù ñeán luït ôû BaécKinh. Ngöôøi ñoïc cuõng muoán bieát veà caùc dieãn bieánaûnh höûông ñeán nhöõng ngöôøi gioáng hoï. Ngöôøi Laøo ñeåyù ñeán nhöõng gì xaåy ra cho nhöõng ngöôøi Laøo khaùc.Moät chieác maùy bay bò rôi ôû Trung Quoác coù theåkhoâng ñöôïc baùo chí Laøo töôøng thuaät nhieàu. Nhöngneáu coù ba ngöôøi Laøo treân maùy bay thì ñoù seõ laø moättin lôùn.

Ñoâi khi tin töùc laø nhöõng gì höõu ích. Coù theå laø tinveà caùch kieám vieäc laøm môùi. Hoaëc tin veà caùch taäptheå duïc ñeå giöõ gìn söùc khoûe.

Roài coøn coù caùc tin chæ ñeå giaûi trí. Caùc tin naøygoàm coù caùc maåu chuyeän veà suùc vaät, nhöõng haønhñoäng buoàn cöôøi cuûa ngöôøi naøy hay ngöôøi kia, tieántrieån cuûa vieäc quay moät cuoán phim môùi, vaø cöùtheá.v.v..

Khoâng phaûi luùc naøo cuõng ñònh nghóa ñöôïc tin töùc.Moät phoùng vieân môùi vaøo ngheà coù theå caûm thaáy luùngtuùng khi chuû bieân cuûa anh hay chò ta baûo raèng ‘haõyra ngoøai ñeå ñem tin veà’. Nhöng vôùi kinh nghieäm,ngöôøi phoùng vieân naøy seõ coù khaû naêng nhaän bieátngay ñaâu laø tin.

6


CHÖÔNG 2: TÌM NGUOÀN TIN VAØ YÙ TÖÔÛNG ÑEÅ VIEÁT BAØI

Thoâng thöôøng tin töùc dieãn ra ngay beân ngoaøi cöûasoå cuûa chuùng ta: moät toøa nhaø boác chaùy, caûnh saùt baétkeû gian, luït loäi treân ñöôøng phoá sau nhöõng traän möalôùn. Tuy nhieân, nhieàu tin khoâng roõ reät nhö vaäy. Baïnkhoâng neân ngoài chôø cho caùc dieãn bieán xaåy ra, haychôø chuû bieân giao cho baïn coâng vieäc. Baïn neân töïmình nghó ra caùc yù töôûng ñeå vieát baøi.

Baïn coù theå tìm yù baèng caùch thöôøng xuyeân lieânlaïc vôùi caùc cô quan thoâng tin cuûa chính phuû hay caùcboä ngaønh. Moät soá caùc cô quan coâng boá lòch trìnhhoaït ñoäng trong ngaøy.

Moät soá caùc thoâng caùo baùo chí coù theå laø nguoàngoác ñeå vieát caùc tin hay. Moát soá tin do caùc toå chöùc phichính phuû hay caùc toå chöùc quoác teá nhö Lieân HieäpQuoác ñöa ra. Nhöõng thoâng caùo khaùc do caùc doanhnghieäp, tröôøng hoïc, v.v.. phoå bieán. Caùc chính phuû vaøtoå chöùc khaùc cuõng thöôøng xuyeân phoå bieán caùc thoângcaùo, taøi lieäu vaø caùc baûn baùo caùo.

Caùc phoùng vieân gioûi bieát tính tröôùc. Baïn neân tìmhieåu thaät kyõ caøng ñeå hieåu bieát veà caùc ñeà taøi hay côcaáu toå chöùc maø baïn vieát baøi. Laøm sao ñeå chaéc chaénraèng baïn bieát seõ xaåy ra söï kieän naøo keá tieáp. Haõychuaån bò saün saøng caùc tin töùc veà boái caûnh thoâng tindöõ lieäu baïn caàn ñeán khi quoác hoäi thoâng qua moät ñaïoluaät môùi veà ñaàu tö, hay khi ngaân haøng trung öôngloan baùo caét giaûm laõi xuaát moät laàn nöõa.

Caùc baïn cuõng coù theå laáy yù töôûng baèng caùch ñoïccaùc baùo khaùc, nghe radio vaø xem TV. Haõy ñeå yù ñeán

7

Chöông 2: Tìm nguoàn tin vaø yù töôûng ñeå vieát baøi

caùc caâu hoûi maø caùc phöông tieän truyeàn thoâng khaùcchöa giaûi ñaùp. Tìm moät khía caïnh môùi cho caâu chuyeän.

Moät soá caùc phoùng vieân ñoïc caùc taïp chí ñònh kyøveà kyõ thuaät ñeå tìm hieåu veà caùc tieán trieån trong lónhvöïc hoï quan taâm ñeå vieát tin. Moät phoùng vieân vieátveà moâi tröôøng coù theå ñoïc tôø Watershed, moät taäp sanchuyeân veà caùc vaán ñeà moâi tröôøng taïi Campuchia,Laøo, Myanmar, Thaùi Lan vaø Vieät Nam. Haõy töï traudoài kieán thöùc caøng nhieàu caøng toát veà caùc vaán ñeà baïnvieát. Khi baïn hoïc ñöïôc ñieàu gì môùi, baïn coù theå chiaxeû vôùi ñoäc giaû cuûa baïn.

Taïi Campuchia, nhieàu phoùng vieân ñoïc baûn tinhaøng thaùng cuûa Quoác Vöông Norodom Sihanouk.Trong baûn tin, Quoác Vöông cho bieát yù kieán cuûa ngaøiveà nhieàu vaán ñeà, chaúng haïn nhö caùc phieân toøa xöûKhmer ñoû hay caùc vaán ñeà cuûa noâng daân ngheøo. Caùc

yù kieán naøy ñoâi khi laø taøi lieäu toát ñeåvieát baøi.

Baïn cuõng coù theå tìm ñöïôc yùvieát baøi baèng caùch noùi chuyeän vôùingöôøi khaùc-taïi nhaø, nôi chôï buùahay tieäc tuøng. Ngöôøi ta noùi chuyeänveà nhöõng gì? Caùc yù kieán vaø nhöõngmoái quan taâm cuûa hoï coù theå laø neàntaûng ñeå vieát baøi.

Baïn cuõng coù theå tìm ra bieát baonhieâu yù nhôø quan saùt. Laàn tôùi treân

ñöôøng ñi laøm, baïn neân ñeå yù xem coù toøa nhaø naøomôùi, troâng coù veû hay hay, ñang baét ñaàu ñöôïc xaây.Goïi ñieän thoïai cho cô quan caáp giaáy pheùp xaây döïngcuûa thaønh phoá ñeå hoûi theâm. Coù theå baïn seõ bieát ñöôïcñoù laø moät vieän baûo taøng hay moät raïp xi neâ môùi laï.Ñoù laø chuyeän maø nhieàu ngöôøi trong thaønh phoá muoánñoïc.

8


Toøa nhaø naøy coù theålaø moät caâu chuyeänhay

Coù nhieàu nguoàn tin, nhöng laø nguoàn tin toát

Qua nhöõng ngöôøi khaùc baïn coù theå tìm yù ñeå vieátbaøi. Hoï cuõng cho baïn caùc thoâng tin baïn caàn ñeå vieátbaøi. Nhöng ñieàu quan troïng laø caùc nguoàn tin ñoù phaûitoát. Baïn phaûi chaéc chaén laø baïn coù caùc nguoàn tinchính xaùc vaø khaùch quan hoaëc caùc tin trung laäp. Lieäunhöõng tin hoï cung caáp cho baïn tröôùc ñaây coù ñuùnghay khoâng? Nhöõng ngöôøi khaùc coù tin töôûng vaøo caùcnguoàn tin ñoù hay khoâng? Lieäu hoï coù ôû vaøo ñòa vò ñeåbieát veà nhöõng ñieàu hoï noùi ñeán hay khoâng? Hoï coù lyùdo gì ñeå noùi doái baïn hay khoâng?

Baïn cuõng caàn phaûi coù caùc nguoàn tin chuyeân moânveà moät soá vaán ñeà naøo ñoù. Keå caû caùc chuyeân gia kinhteá. Neáu baïn vieát veà moät tin kinh teá maø khoâng hieåucaùc töø chuyeân moân, baïn coù theå ñieän thoaïi hoûi hoï.

Ñeå gaây döïng caùc nguoàn tin toát, baïncaàn phaûi noùi chuyeän vôùi moïi ngöôøithöôøng xuyeân, baèng caùch gaëp taän maët hayqua ñieän thoïai. Khi hoï ñaõ bieát baïn roài, hoïseõ tin baïn. Vaø baïn cuõng seõ bieát coù tinñöôïc hoï hay khoâng.

Moät soá phoùng vieân thöôøng laøm quenvaø giao thieäp vôùi caùc vieân chöùc caáp trungtaïi caùc cô quan hoï quan taâm ñeå vieát baøi.Ñaây laø nhöõng ngöôøi thöôøng naém ñöôïcnhöõng gì ñang xaåy ra. Caùc thö kyù cuõng coùtheå laø nhöõng nguoàn tin toát vì hoï bieát caùcvieân chöùc laøm gì. Hoï cuõng coù theå daøn xeápñeå baïn phoûng vaán caùc vieân chöùc ñoù.

Phoùng vieân gioûi vieát baøi döïa vaøo tin töùc do nhieàunguoàn tin cung caáp. Khi moät nguoàn tin cho baïn moätthoâng tin naøo ñoù, baïn haõy kieåm tra laïi vôùi nhöõngnguoàn tin khaùc ñeå chaéc chaén raèng tin ñoù ñuùng. Hoaëcbaïn neân yeâu caàu nhöõng nguoàn tin khaùc nhaän xeùt hay

9


Anh ta coù theå laønguoàn cung caáp

khoâng chæ laø thuoác laùcho baïn

bình luaän ñeå baïn coù theå vieát baøi moät caùch hoaøn haûohôn. Khoâng neân chæ trích rieâng lôøi caùc vieân chöùcchính phuû. Haõy noùi chuyeän vôùi caùc chuyeân gia,chaúng haïn nhö vôùi caùc nhaân vieân thuoäc caùc toå chöùcphi chính phuû hay caùc giaùo sö ñaïi hoïc. Haõy noùichuyeän vôùi nhöõng ngöôøi daân thöôøng maø caùc söï kieänñoù aûnh höôûng tôùi hoï.

Thöôøng xuyeân lieân laïc vôùi caùc nguoàn tin cuûa baïnñeå bieát xem nhöõng gì ñang xaåy ra.

Döôùi ñaây laø moät soá nhöõng nguoàn tin cho caùcphoùng vieân taïi Ñoâng Nam aù:

* Thoâng caùo baùo chí* Caùc cô quan chính phuû* Caûnh saùt vaø nhaø thöông* Caùc toå chöùc quoác teá* Caùc nhaø ngoïai giao* Caùc Toå chöùc phi chính phuû.* Caùc doanh nghieäp vaø hieäp hoäi nghieäp vuï* Tröôøng hoïc* Thö thoâng tin, taïp chí, nhaät baùo, Internet* Caùc baûn tin ñòa phöông vaø quoác teá treân TV vaø Radio* Ngöôøi daân choã chôï buùa.Giöõ moät danh saùch nguoàn tinLöu giöõ moät danh saùch caùc nguoàn tin ñöôïc saép

xeáp goïn gaøng nôi baøn giaáy cuûa baïn ôû phoøng tin laøñieàu heát söùc quan troïng. Luoân luoân xin danh thieápcuûa ngöôøi cung caáp tin cho baïn. Xeáp danh thieáp naøyvaøo moät chieác hoäp treân baøn cuûa baïn. Cuøng luùc, baïnneân giöõ saün moät cuoán nieân giaùm ñieän thoaïi vaø caùcsoå ghi soá ñieän thoïai cuûa chính phuû, caùc doanhnghieäp vaø caùc toå chöùc phi chính phuû. Thöôøng thöôøngbaïn phaûi goïi ñieän ngay laäp töùc cho moät ngöôøi naøoñoù. Baïn khoâng coù ñuû thì giôø ñeå ñi tìm teân ngöôøi ñoùôû nhöõng choã khaùc.

10


CHÖÔNG 3:

CAÁU TRUÙC CÔ BAÛN CUÛA BAØI VIEÁT

Tin thôøi söï vaø phoùng söïCoù hai loaïi tin cô baûn: tin

thôøi söï, ñoâi khi coøn goïi laø tinsoát deûo, tin ñang dieãn bieán,vaø phoùng söï, ñoâi khi coøn goïilaø tin nheï.

Tin thôøi söï laø veà caùc söïkieän vöøa xaåy ra vaø caàn thoângbaùo ngay cho caùc ñoäc giaû. Coùtheå ñaây laø moät ñaùm chaùy lôùn,moät lôøi loan baùo cuûa chínhphuû, moät quyeát ñònh cuûa toøaaùn, moät ngöôøi noåi tieáng vöøa qua ñôøi vì beänh AIDS.

Phoùng söï khoâng nhaát thieát laø noùi veà caùc dieãnbieán vöøa xaåy ra. Phoùng söï khoâng nhöõng nhaèm muïcñích thoâng tin cho ñoäc giaû bieát, maø coøn gôïi cho ñoäcgiaû phaûi suy nghó nhieàu veà moät tình huoáng hay moätvaán ñeà naøo ñoù. Hoaëc phoùng söï chæ ñeå giaûi trí maøthoâi. Tin thôøi söï töôøng thuaät caùc bieán chuyeån, söïkieän, coøn phoùng söï giaûi thích roõ theâm.

Haàu heát caùc phoùng söï laø veà nhöõng ñieàu gôïi söïchuù yù töï nhieân cuûa con ngöôøi. Coù theå ñoù laø veà moättraøo löu xaõ hoäi, chaúng haïn nhö söï laây lan cuûa beänhAIDS taïi Haø Noäi, hoaëc thaân theá moät ngöôøi naøo ñoù,chaúng haïn moät baùc só daãn ñaàu coâng cuoäc phoøngchoáng beänh AIDS taïi Haø Noäi. Cuõng coù theå nhöõngñieàu naøy laø veà taâm tính cuûa moät ngöôøi naøo ñoù, haycaûm nghó veà moät nôi choán.

Phoùng söï ñi saâu vaøo chi tieát hôn laø caùc tin thôøi söï.Ñeå vieát moät baøi phoùng söï, phoùng vieân coù theå caànphaûi phoûng vaán vaø nghieân cöùu trong nhieàu ngaøy.

11

Chöông 3: Caáu truùc cô baûn cuûa baøi vieát

Binh lính vaø tuø nhaân:Moät caâu chuyeän thôøi

söï soát deûo giaù trò

Môû ñeà vaø thaân baøi

Taát caû moïi baøi vieát ñeàu coù hai phaàn chính. Phaànñaàu laø ñeå giôùi thieäu, ñoâi khi goïi laø môû ñeà. Phaàn coønlaïi goïi laø thaân baøi. Haàu heát caùc baøi vieát laø veà moätchuû ñeà chính. Caû phaàn môû ñeà laãn thaân baøi ñeàu neântheo saùt chuû ñeà ñoù.

Trong moät baûn tin thôøi söï, ñoaïn môû ñeà thoângthöôøng chæ coù moät caâu. Caâu naøy cho chuùng ta bieát tinñoù laø veà nhöõng gì, vaø chöùa ñöïng nhöõng ñieåm quantroïng nhaát. Môû ñeà hay caàn haáp daãn ngay ñöôïc söïchuù yù cuûa ñoäc giaû vaø kích thích hoï ñoïc tieáp phaàn coønlaïi.

Thaân baøi chöùa ñöïng caùc yeáu toá giaûi thích chophaàn môû ñeà. Goàm coù caùc chi tieát, trích daãn vaø boáicaûnh ñöa ñeán dieãn bieán ñöôïc töôøng thuaät. Tin töùcquan troïng nhaát ñi ñaàu, tieáp ñeán laø caùc tin keùm quantroïng hôn.

Sau ñaây laø thí duï veà moät baûn tin thôøi söï hay. Haõyghi nhaän ngoân ngöõ trong saùng, giaûn dò vaø caùch saépxeáp hôïp lyù cuûa caùc döõ kieän.

Coâng nhaân may maëc Campuchia ñang khoán khoå

PHNOM PENH, Cambodia (AP)- Tình traïng suythoaùi kinh teá taïi Hoa Kyø laøm cho ít nhaát 12 xöôûngmay taïi Campuchia phaûi taïm ñoùng cöûa trong naêmnay, Boä Tröôûng Thöông Maïi Cham Prasidh thoângbaùo nhö vaäy vaøo ngaøy hoâm qua.

Coù tôùi 3000 coâng nhaân bò taïm nghæ vieäc vaø coù theåseõ coù theâm, nhieàu ngöôøi bò maát vieäc neáu tình hìnhkhoâng ñöôïc caûi thieän, oâng noùi.

Theâm vaøo ñoù, haøng ngaøn ngöôøi khaùc phaûi giaûmgiôø laøm, vì nhieàu trong toång soá 200 xöôûng may phaûicaét bôùt giôø laøm theâm vaø chuyeån giôø laøm töø hai caxuoáng coøn moät ca, ñoù laø theo lôøi oâng boä tröôûng naøy.

12


‘Caùc vaán ñeà kinh teá taïi Hoa Kyø khieán cho chuùngtoâi raát lo ngaïi veà hoaït ñoäng cuûa caùc xöôûng may vaøvieäc laøm cuûa coâng nhaân’, oâng noùi.

Coâng nghieäp may maëc taïi Campuchia söû duïng200.000 coâng nhaân, vôùi löông boång trung bình laø40ñoâ la Myõ moät thaùng. Treân 80% saûn phaåm ñöôïcxuaát sang Hoa Kyø ñeå baùn leû.

OÂng Boä Tröôûng noùi: Nay ñaõ quaù nöûa naêm maøCampuchia môùi giao ñöôïc khoâng ñaày 40% quotahaøng may xuaát khaåu cuûa naêm nay sang Hoa Kyø,trong khi ñoù naêm ngoaùi, toaøn boä quota haøng mayxuaát khaåu sang Hoa Kyø ñaõ ñöôïc giao xong xuoâi vaøocuoái thaùng saùu.

Phoùng söï coù tính caùch uyeån chuyeån hôn. Coùnhieàu caùch vieát.

Phoùng söï thöôøng laø nhöõng baøi khoângcaàn gaáp vì vaäy ñoäc giaû khoâng caàn phaûibieát ngay tin quan troïng nhaát cuûa baøivieát. Môû ñeà coù theå moâ taû veà moät ngöôøihay moät ñòa ñieåm naøo ñoù, hoaëc veà caùc tintöùc khaùc nhaèm gôïi söï toø moø cuûa ñoäc giaû.Nhöng ñeán khoaûng ñoaïn thöù 6 cuûa baøi thìbaïn phaûi cho ñoäc giaû bieát ñieåm chính cuûacaâu chuyeän laø gì.

Sau ñaây laø moät thí duï veà moät baøiphoùng söï hay. Haõy ñeå yù raèng ñaàu baøi,ñoaïn giöõa vaø keát cuïc cuûa caâu chuyeän ñaõñöôïc ñònh tröôùc vaø keát hôïp laïi vôùi nhau.Ñoàng thôøi, baïn haõy ñeå yù veà caùch duøng lôøi trích daãnvaø caùch moâ taû.

Teát ñeán caäu beù ñaùnh giaày Vieät Nam chaúng heà vui.

HANOI, Vietnam (AP)- Ñinh Vaên Tuaán, naêm nay

13


Caùi cuõ vaø caùi môùi:moät phoùng söï hay

16 tuoåi, chöa heà nghe noùi ñeán ngaøy Teát bao giôø.Nhöõng tieáng phaùo noå raâm ran khaép Haø Noäi chæ laømcho em sôï haõi maø thoâi vì theâm moät ngaøy buoàn tuûi nöõasaép tôùi vôùi moái baän taâm chính laø laøm sao kieám ñuûtieàn mua côm.

Môùi saùng sôùm em ñaõ ñöùng tröôùc vaên phoøng cuûaAssociated Press, hai tay naém chaët nhöõng song saétcöûa, chieác ñaàu nhoû beù cuûa em coá laùch vaøo giöõa haisong saét, ñeå loä khöoân maët in haèn nhöõng neùt van lônñau khoå maø ñaùng leõ khoâng moät ñöùa treû naøo treân theágiôùi phaûi gaùnh chòu. Em maëc moät boä quaàn aùo baånthæu- boä ñoà duy nhaát cuûa em mua taïi saïp baùn ñoà cuõ- em chæ muoán xin ñöôïc ñaùnh giaày.

Thaáp beù, gaày goø, Tuaán troâng chæ baèng ñöùa treû leân9 hay 10, chæ khaùc ôû choã mieäng em phì pheøo ñieáuthuoác laù. Coù ai hoûi gì, em traû lôøi baèng caùch nhaênmaët nhìn xuoáng ñaát roài hoûi laïi xem ngöôøi ñoù coùmuoán ñaùnh giaày khoâng. Hai chaân em nhöùc nhoái vìngaøy ngaøy em phaûi lang thang khaép phoá phöôøng HaøNoäi suoát 11 tieáng ñoàng hoà trong tieát trôøi muøa ñoânggiaù laïnh ñeå tìm khaùch haøng.

Trong ngaøy Teát naøy, em vöøa ñöôïc aên coù moätchieác baùnh chöng cuûa moät phoùng vieân vaø chuùt nöôùcmaø nhöõng ngöôøi baùn haøng rong ñaõ thöông tình roùt cho.

‘Hoâm nay em coù caùi aên, nhöng ngaøy mai coù theåchaúng coù gì’, em noùi. ‘Em hy voïng moät ngaøy naøo ñoùseõ kieám ñöôïc nhieàu tieàn cho ba meï, mua moät chieác xehôi, moät caên nhaø vaø vui höôûng cuoäc ñôøi cho ñeánngaøy em cheát.’

Tuaán laø moät trong ñaùm caùc em tuoåi vò thaønh nieântay xaùch chieác hoäp goã thoâ ñöïng ñoà ngheà ñaùnh giaàyluaån quaån quanh caùc nhaø haøng, quaùn röôïu, vaênphoøng coâng ty vaø caùc ñaïi söù quaùn nöôùc ngoaøi.

Caùc em tìm nhöõng ngöôøi thuoäc taàng lôùp thöônggia môùi xuaát hieän trong coâng cuoäc caûi caùch kinh teá

14


cuûa Vieät Nam, nhöõng ngöôøi nay ñaõ truùt boû nhöõng ñoâideùp nhöïa coá höõu ñeå xoû chaân vaøo nhöõng ñoâi giaøy damôùi. ‘Shoeshine, shoeshine’, ñoù laø taát caû voán lieángAnh ngöõ cuûa caùc em.

Tuaán laø moät trong nhieàu em nhoû ñaõ rôøi boû giañình ôû nhöõng vuøng thoân queâ ñeå leân Haø Noäi kieámsoáng. Caùc em soáng suoát ngaøy ngoaøi ñöôøng, khoâng coùngöôøi lôùn chaêm soùc, chæ baûo hay ngay caû möøng tuoåicaùc em trong ngaøy Teát.

Tuaán cuøng vôùi moät caäu baïn, naêm nay 15 tuoåi, leânHaø Noäi caùch ñaây hai naêm. Hai ñöùa cuøng nhau langthang treân ñöôøng phoá. Tröôùc tieân em baùn mía, sauñoù mua ñöôïc chieác hoäp ñaùnh giaày vôùi giaù khoûang 30xu Myõ.

Tuaán noùi em raát gaàn guõi vôùi cha meï vaø cha meï emmuoán em trôû veà nhaø nhöng em khoâng theå trôû veà vì giañình em quaù ngheøo. Em khoâng theå ñaùnh giaày ôû HaûiHöng ñöôïc vì ôû ñaáy ‘chaúng ai ñi giaày’.

Em ñöôïc ñi hoïc coù hai naêm, em khoâng bieát ñoïcbieát vieát. Em khoâng caû bieát vui chôi laø gì, ngoaïi tröøthænh thoaûng ñaù moät quaû boùng ñôn sô laøm baèng rômcuoän, vaøi mieáng ñoän cao su vaø giaây thun.

Moãi ngaøy Tuaán traû khoaûng 5 xu Myõ cho moät choãnguû cuøng vôùi 20 ngöôøi khaùc ôû moät caên nhaø troï haiphoøng, phaàn ñoâng nhöõng ngöôøi naøy cuõng baùn haøngrong. Nhaø troï khoâng coù nhaø xí. Moãi ngaøy Tuaán ñi boämaát moät tieáng ñoàng hoà ñeán ñöôøng Traàn Höng Ñaïovaø moät tieáng ñeå trôû veà moãi toái. Ngaøy ngaøy cöù 6 giôøsaùng em ñaõ coù maët ngoaøi ñöôøng.

Moãi ngöôøi khaùch traû cho em khoaûng 11 xu Myõ:ngaøy naøo may maén em coù ñöôïc hai ba ngöôøi khaùch.Ñôøi soáng ngaøy moät khoù khaên hôn cho Tuaán vì coùtheâm nhieàu treû ñaùnh giaày treân ñöôøng phoá. Ñeâm giaothöøa, Tuaán chæ coù moãi moät khaùch laø anh chaøngphoùng vieân muoán phoûng vaán em.

15


Gôïi cho Tuaán noùi chuyeän laø ñieàu khoù, em caûm thaáychaúng coù gì ñaùng ñeå noùi. Em ngoài vaét veûo treân quaichieác hoøm ñoà ngheà, hai maù laám veát baån, chaân ñi ñoâi deùpnhöïa reû tieàn, hai baøn chaân caùu baån buïi ñöôøng. Thænhthoaûng, em ngöûng ñaàu nhìn quanh quaát vôùi veû hoangmang, moãi khi coù traøng phaùo ñaâu ñoù noå vang phoá.

Chuùng ta seõ xem xeùt roõ raøng theâm veà caùc ñoaïnmôû ñeà vaø caáu truùc cuûa tin thôøi söï vaø phoùng söï trongcaùc chöông 8 vaø 9.

Naêm chöõ W vaø moät chöõ H

Taát caû moïi baøi vieát ñeàu phaûi trình baøy ñaày ñuû veàcaùc ñieãm then choát. Nhöõng ñieåm naøy thöôøng ñöôïcgoïi trong tieáng Anh laø naêm chöõ W vaø moät chöõ H:

Who (ai) - Trong tin naøy coù nhöõng ai?What (söï gì): - Söï kieän quan troïng hay

ñaùng löu yù gì ñaõ xaåy ra?Where(ôû ñaâu) - Tin naøy xaåy ra ôû ñaâu?When(khi naøo) - Chuyeän xaåy ra vaøo luùc naøo?Why (taïi sao) - Taïi sao laïi xaåy ra söï kieän ñoù?How (nhö theá naøo) - Chuyeän xaåy ra nhö theá naøo?

Ñaây laø caùc caâu hoûi taát caû moïingöôøi ñeàu muoán hoûi khi hoï muoánbieát roõ theâm veà moät söï kieän naøo ñoùvöøa xaåy ra. Moät baøi khoâng theåñöôïc coi laø ñaày ñuû neáu khoâng ítnhaát traû lôøi ñöôïc naêm chöõ W vaømoät chöõ H. Ngay caû caùc phoùngvieân giaàu kinh nghieäm cuõng kieåmlaïi xem hoï ñaõ duøng ñuû nhöõng chöõnaøy hay chöa tröôùc khi noäp baøi.Trong caùc tin thôøi söï, caùc caâu traû

lôøi cho naêm chöõ W vaø moät chöõ H thöôøng ñöôïc ñaëtleân ñaàu. Haõy xem baøi vieát sau ñaây treân tôø baùo tieáng

16


Ñöøng queân hoûi coâ 5chöõ W vaø chöõ H

Anh Bangkok Post:Ñaïi hoäi theå thao ngöôøi khuyeát taät: Haøng

traêm ngöôøi tham gia theá vaän hoäi taïi Khu theå thaoHua Mark

Ñaïi hoäi theå thao ngöôøi khuyeát taät toaøn quoác laàn thöù 22 khai maïc hoâm qua taïi khu theå thao HuaMark vôùi haøng traêm vaän ñoäng vieân tham gia trong 17boä moân.

Coâng Chuùa Siriwanvaree Mahidol, thay maët chocha laø Hoaøng Thaùi Töû Maha Vajiralongkorn, ñaõchính thöùc khai maïc cuoäc tranh taøi.

Trung Töôùng Pisal Wattanawongkiri, Chuû tòchHieäp Hoäi Theå Thao Nhöõng Ngöôøi Khuyeát Taät taïiThaùi Lan, tuyeân boá: taøi naêng maø caùc vaän ñoäng vieântheå hieän taïi ñaây seõ coù tính quyeát ñònh trong vieäc choïnvaän ñoäng vieân cho caùc ñoäi tuyeån quoác gia tham döïTheá vaän hoäi nhöõng ngöôøi khuyeát taät trong hieäp hoäiASEAN taïi Malaysia vaø cuoäc tranh taøi FESPIC taïiHaøn Quoác naêm nay.

Ñoïan tin naøy cho thaáy ai (caùc vaän ñoäng vieânkhuyeát taät, Coâng Chuùa Siriwanvaree Mahidol, TrungTöôùng Pisal Wattanawongkiri), söï kieän gì (khai maïcñaïi hoäi theå thao toaøn quoác laàn thöù 22 cuûa caùc vaänñoäng vieân khuyeát taät), ôû ñaâu (Khu theå thao HuaMark taïi Bangkok), khi naøo (hoâm qua). Taïi sao vaønhö theá naøo khoâng coù yù nghóa trong caâu truyeän.

Sau ñaây laø moät tin nöõa treân tôø Bangkok Post:Trat bò maát ñieänTRAT - Caùc traän möa lôùn ñaõ laøm maát ñieän treân

khaép tænh vaøo ñeâm Chuû Nhaät.

Vuï maát ñieän xaåy ra töø 10 giôø toái Chuû nhaät ñeán 5giôø saùng hoâm qua, do moät vaøi buïi tre bò nöôùc möachaûy xoái xaû laøm troác goác ñoå truùng caùc ñöôøng daâyñieän cao theá taïi Ban Thung Roi Roo, Quaän Khao

17


Saming.

Vuï maát ñieän khoâng gaây aûnh höôûng maáy cho caùcdoanh nghieäp trong tænh, ngoaïi tröø caùc traïi nuoâi toâmvaø nhöõng nôi duøng caùc heä thoáng ñoâng laïnh, oângSunthorn Chansong, Quaûn Lyù cuûa Cô Quan ÑieänLöïc tænh Trat, cho bieát.

Tin naøy ñaõ giaûi ñaùp chöõ Söï kieän gì (maát ñieän), ôûñaâu (treân khaép tænh vaø Ban Thung Roi Roo), khi naøo(ñeâm chuû nhaät), taïi sao (vì möa lôùn), nhö theá naøo(Caùc buïi tre ñoå truùng ñöôøng daây ñieän cao aùp). Ai(goàm coù nhöõng ngöôøi sinh soáng vaø chuû caùc doanhnghieäp trong tænh vaø vieân quaûn lyù cô quan ñieän löïc).

Baây giôø haõy xem xeùt ñeán ñoaïn ñaàu cuûa moät baûntin treân tôø baùo tieáng Campuchia ôû Phnompenh:

Boä coâng vuï vaø vaän taûi naèm treân ñaïi loä Norodomôû Sangkat Srah Chak, Khan Daun Penh, gaàn WatPhnom, ñaõ bò ñoå saäp, laøm cho 7 ngöôøi bò thöôngtrong ñoù coù ba ngöôøi bò thöông naëng.

Theo lôøi oâng Uk Chan, Quoác Vuï Khanh cuûa BoäCoâng Vuï vaø Vaän Taûi, toøa nhaø naøy laø nôi hoïp cuûa BoäTröôûng Khy Taing Lim vaø ñaõ bò saäp vaøo luùc 8:30saùng hoâm thöù saùu, 23 thaùng 3, 2001.

Tin naøy tieáp tuïc khoaûng maáy traêm chöõ nöõa,nhöng khoâng heà cho thaáy ai ñaõ bò thöông. Coâng nhaânvieân? Ngöôøi qua ñöôøng? Ñaøn oâng? Ñaøn baø? Treû em?Taát caû nhöõng gì chuùng ta bieát naèm trong caâu môû ñeà.Ngöôøi vieát tin ñaõ daønh nhieàu thì giôø ñeå moâ taû toøanhaø duøng vaøo vieäc gì, xaây ñaõ bao laâu, vaø töï hoûi laøneáu toøa nhaø bò ñoå xaäp trong khi ñang coù moät cuoächoïp dieãn ra beân trong thì seõ ra sao. Anh ñaõ queân maát7 naïn nhaân vaø coù veû chuù yù hôn ñeán ñeán vieäc laø ñaõkhoâng coù vieân chöùc quan troïng naøo bò thöông tích.

Baây giôø haõy xem ñeán tin sau treân moät tôø baùo

18


tieáng Anh cuûa Vieät Nam:

Hai tay ñua xe ñaïp ñoaït aùo vaøng trong voøng ñuaThaùi Lan

Hai tay ñua xe ñaïp, Hoaøng Thò Thanh Taâm vaøNguyeãn Nam Cuc, ñaõ ñoaït aùo vaøng trong voøng ñuaxe ñaïp Thaùi Lan.

Hoaøng Thò Thanh Traâm ñoaït chieác aùo vaøng ñaàutieân trong giaûi thieáu nieân. Trong khi ñoù, NguyeãnNam Cuc ñoaït aùo vaøng trong giaûi quoác teá nam.

Cuøng tham gia trong voøng ñua Thaùi Lan coù 145tay ñua töø Thaùi Lan, Uzbekistan, Phi Líp Pin, HongKoâng, Malaysia, Vieät Nam vaø Coäng Hoaø Trieàu Tieân.

Caùc tay ñua tham döï caùc giaûi thieáu nieân nam, nöõvaø caùc cuoäc ñua quoác teá nam.

Teân cuûa voøng ñua laø gì? Ñaây coùphaûi laø moät cuoäc ñua lôùn hay khoâng?AÙo vaøng laø gì? cuoäc ñua keùo daøi baonhieâu caây soá? Toå chöùc khi naøo, taïi ñaâuôû Thaùi Lan, coù giaûi thöôûng khoâng?

Neáu baïn vieát cho moät tôø baùo VieätNam, lieäu baïn coù neân cho ñoäc giaû bieát chuùt ít veà haitay ñua ngöôøi Vieät khoâng? Thaân theá vaø tuoåi taùc cuûahoï? Hoï xuaát thaân töø vuøng naøo ôû Vieät Nam? Cuõngneân ñeå yù: hai teân ñaùnh vaàn khaùc nhau ‘Taâm’ vaø‘Traâm’.

Sau ñoù thì sao?

Cuõng quan troïng khoâng keùm naêm chöõ W vaø moätchöõ H laø ‘Vì sao?’. Baïn cho ñoäc giaû bieát tin töùc, nhönghoï cuõng muoán bieát: taïi sao hoï laïi phaûi ñeå yù ñeán tinnaøy? Taïi sao hoï laïi phaûi ñoïc tin ñoù? Coâng vieäc cuûabaïn khoâng nhöõng laø cho ñoäc giaû bieát tin, maø coøn laøgiaûi thích cho hoï taàm quan troïng cuûa tin ñoù nöõa.

19


Anh ta thaéng ñöïôcnhöõng gì

Nhieàu khi caùc phoùng vieân töôøng thuaät veà dieãnbieán môùi nhaát cuûa moät vaán ñeà chính trò phöùc taïpnhöng khoâng giaûi thích veà taàm quan troïng cuûa söïkieän ñoù. Hoaëc hoï vieát caùc thoâng tin chöùa ñaày nhöõnglôøi buoäc toäi laãn nhau cuûa caùc phe phaùi nhöng khoânggiaûi thích taïi sao cuoäc tranh caõi ñoù quan troïng.

Trong moïi tin, haõy töï hoûi:

* Caùi gì quan troïng ôû ñaây, ngoaøi nhöõng lôøi leõ vaøhaønh ñoäng?

* Dieãn bieán naøy aûnh höôûng ra sao ñeán ñôøi soángcuûa ngöôøi ñoïc?

Neáu baïn khoâng tìm ra caâu traû lôøi veà ñieåm taïi saocaùc ñoäc giaû laïi neân löu yù ñeán tin naøy thì coù leõ tin ñoùkhoâng ñaùng töôøng thuaät.

Trong baûn tin chuùng ta ñoïc tröôùc ñaây veà vieäc caùcxöôûng may ôû Campuchia ñoùng cöûa, ñoaïn thöù nhì ñaõtraû lôøi caâu hoûi ‘Vì sao?’:

Coù tôùi 3000 coâng nhaân ñaõ bò taïm nghæ vieäc vaø coùtheå moät soá nöõa cuõng bò maát vieäc neáu tình hình khoângñöôïc caûi thieän, oâng noùi.

Toaøn caûnh vaø boái caûnh

Ñöøng queân raèng ñoäc giaû cuûa baïn thöôøng quantaâm ñeán caùc döõ kieän khaùc nöõa ñeå hieåu veà bieánchuyeån söï kieän môùi maø baïn töôøng thuaät. Trong baøivieát, baïn neân toùm löôïc toaøn caûnh vaø boái caûnh cuûacaâu truyeän. Toaøn caûnh coù nghóa laø tình hình chunghieän taïi coù lieân quan ñeán dieãn bieán söï kieän môùi naøy.Boái caûnh coù nghóa laø nhöõng gì xaåy ra trong quaù khöùcoù lieân quan ñeán dieãn bieán söï kieän naøy. Laáy thí duï,neáu baïn vieát veà chính saùch kinh teá môùi cuûa chínhphuû, baïn neân bao goàm caû moät ñoaïn giaûi thích raèngchính phuû ñang tìm caùch ñöa möùc taêng tröôûng kinh

20


teá trong nöôùc ngang haøngvôùi caùc nöôùc khaùc taïi ÑoângNam AÙ (ñoù laø toaøn caûnh) vaømoät ñoaïn nöõa giaûi thích veàchính saùch kinh teá cuõ cuûachính phuû (boái caûnh)

Moät baûn tin treân tôø baùotieáng Anh VietnamInvestment Review cuûa VieätNam baøn veà vieäc nhöõngngöôøi Vieät töøng sinh soáng taïiÑoâng AÂu hoài höông coù theålaøm cho giaù nhaø ñaát taêng leân taïi Haø Noäi. Ngöôøi vieátbao goàm boái caûnh sau ñaây:

Vaøo ñaàu thaäp nieân 1990, moät laøn soùng coâng nhaânngöôøi Vieät töø Ñoâng Ñöùc cuõ traøn veà ñaõ mua nhaø ñaáttaïi Haø Noäi vaø laøm cho giaù nhaø taêng gaáp ñoâi.

Tuy nhieân, ñeán cuoái thaäp nieân 1990, do muoánnhanh choùng kieám lôøi töø nhu caàu nhaø cöûa môùi taêngcuûa Haø noäi, moät loaït nhaø môùi ñöôïc xaây traøn lan chongöôøi Vieät hoài höông, ngöôøi nöôùc ngoaøi vaø ngöôøi HaøNoäi môùi giaàu leân laøm cho cung vöôït quùa caàu.

Haõy xem xeùt ñeán caùch vieát caùc ñoaïn ñaàu cuûa baøivieát sau ñaây, thuoäc haõng tin AP, keát hôïp moät caùchthieän ngheä ñieåm ‘thì sao?’ (Ñoaïn 1-2), boái caûnh(ñoaïn 1), toaøn caûnh (ñoaïn 3-4). ‘shore up’ coù nghóalaø choáng ñôõ, hoã trôï, laøm cho vöõng chaéc theâm. Ñoåichaùc tieàn teä coù nghóa laø moät thoaû thuaän vay ngoaïi teäñeå choáng ñôõ cho ñoàng tieàn trong nöôùc.

HONOLULU (AP) - Nhaät Baûn ñaõ kyù thoaû thuaänvôùi Thaùi Lan, Haøn Quoác vaø Malaysia ñeå cho caùcnöôùc naøy nhanh choùng vay haøng tyû Ñoâ La Myõ nhaèmchoáng ñôõ cho ñoàng tieàn cuûa nöôùc hoï trong tröôønghôïp caùc nöôùc naøy gaëp nhöõng söï coá nhö trong cuoäc

21


Boái caûnh thaân theácuûa em coù theå laø

caâu chuyeän ñeå vieát

khuûng hoaûng taøi chính taïi chaâu AÙ naêm 1997-1998.

Caùc thoaû thuaän naøy seõ cho Thaùi Lan vay toångcoäng 3 tyû ñoâ la Myõ, Haøn Quoác hai tyû, vaø Malaysia1 tyû vôùi laõi xuaát thaáp, ñeå choáng ñôõ cho ñoàng tieàn cuûahoï neáu caùc ñoàng tieàn naøy baát ngôø bò suït gíaù treân caùcthò tröôøng quoác teá.

Caùc thoaû thuaän trao ñoåi tieàn teä naøy laø daáu hieäuñaàu tieân cho thaáy moät maïng löôùi baûo veä an toaøn tieànteä treân khaép Chaâu AÙ baét ñaàu ñöôïc thaønh laäp. Maïnglöôùi naøy ñöôïc ñeà xuaát laàn ñaàu tieân caùch ñaây hôn moät naêm.

Caùc thoaû huaän ñöôïc thoâng baùo hoâm thöù tö giöõaluùc nhieàu thò tröôøng chöùng khoaùn vaø tieàn teä treânkhaép vuøng ñang bò suït gíaù nghieâm troïng, moät phaàn vìtình traïng kinh teá trì treä chung treân toaøn caàu, nhaát laøtaïi Nhaät Baûn vaø Hoa Kyø.

22


CHÖÔNG 4: NHÖÕNG ÑIEÀU CAÀN THIEÁT CHO MOÄT BAÛN TIN HAY

Chuùng ta ñaõ xeùt ñeán caáu truùc cô baûn cuûa taát caûtheå loaïi tin. Baây giôø haõy ñeå yù ñeán moät soá nhöõngñieàu caàn thieát ñeå baøi vieát ñöôïc hay. Nhöõng ñieàu naøygoàm coù: tin töùc chính xaùc, xaùc ñònh nguoàn goác cuûatin, coâng baèng, caân ñoái , khoâng thieân vò vaø thaáu ñaùo.

Chính xaùcÑieàu quan troïng hôn caû laø phoùng vieân caàn phaûi

ñöa tin thaät chính xaùc. Neáu khoâng, ñoäc giaû seõ khoângtín nhieäm vaøo baùo cuûa baïn vaø mua baùo khaùc. Caùc saisoùt coù theå laøm haïi ñeán caùc nguoàn tin vaø ñoäc giaû.

Khoâng bao giôø neân cho raèng moät ñieàu gì ñoù laøñuùng. Luoân luoân ñaët caâu hoûi. Luoân luoân kieåm chöùng.

Chính xaùc coù nghóa laø luoân luoân löu yù ñeán moïichi tieát. Baét ñaàu töø vieäc ñôn giaûn nhaát nhö: caùchñaùnh vaàn teân, chöùc danh vaø ñòa ñieåm. Tieáp ñeán laøvieäc xaùc nhaän caùc thoâng tin chöùa ñöïng trong caùcthoâng caùo baùo chí, vaø trích lôøi moät ngöôøi naøo ñoù thaätñuùng, hoaëc moâ taû ñuùng quan ñieåm cuûa hoï.

Coù theå baïn nghó raèng ñaùnh vaàn sai ‘khoâng quantroïng laém’ nhöng neáu baïn ñaùnh vaàn teân cuûa ngöôøinaøo ñoù sai, moät ñoäc giaû bieát caùch ñaùnh vaàn ñuùng seõnghó raèng, ‘neáu ngöôøi vieát baøi ñaùnh vaàn teân sai thìkhoâng hieåu coøn sai theâm nhöõng gì nöõa trong baøi.’Caùc nguoàn cung caáp tin coù theå böïc mình neáu baïnñaùnh vaàn sai teân cuûa hoï. Hoï coù theå khoâng tin caäybaïn nöõa. Haõy hoûi nguoàn tin naøy caùch ñaùnh vaàn, xinhoï danh thieáp. Xem trong nieân giaùm ñieän thoaïi. Vieátlaø Chuan Leepai hay Chuan Leekpai? Jacky Chanhay Jackie Chan?

Moät tôø baùo coù theå gaây ra nhieàu vaán ñeà neáu phaïmsai laàm. Moät tôø baùo Campuchia laøm cho ngöôøi daân

23

Chöông 4: Nhöõng ñieàu caàn thieát cho moät baûn tin hay

lo ngaïi khi ñöa tin raèng moät loaïi bao cao su traùnhthai coù theå ñaõ bò nhieãm vi khuaån HIV gaây ra beänhAIDS. Chính phuû ñaõ phaûi môû moät cuoäc hoïp baùo ñeåbaùc boû tin naøy. Tôø baùo ñaêng taûi lôøi xin loãi: ‘Chuùngtoâi sai laàm trong tö caùch phoùng vieân chuyeân nghieäp.’

Sai soùt ñaõ laø quaù teä khi chuùng ta phaûi voäi vaõ vaøñeå kòp haïn ra baùo. Nhöng maüc loãi laàm chæ vì baát caånhay löôøi bieáng khoâng kieåm laïi tin laø ñieàu khoâng theåtha thöù ñöôïc.

Kieåm chöùng Treân heát, khoâng bao giôø neân ñaêng taûi nhöõng tin

deã gaây tranh caõi maø khoâng kieåm chöùng. Neáu ñöôïc,kieåm chöùng baèng caùch ñeán taän nôi. Neáukhoâng theå ñeán ñöôïc thì yeâu caàu nhöõng aichöùng kieán taän maét xaùc nhaän söï vieäc.Ñoàng thôøi, cuõng neân xem nhöõng taøi lieäuchöùng toû söï vieäc coù thaät.

Trong cuoäc chieán taïi Campuchia naêm1997, moät vieân chöùc tænh Siem Reap ñaõcho moät phoùng vieân bieát laø khoâng heà coùvaán ñeà gì taïi nôi ñoù, oâng noùi, chæ ôû PhnomPenh môùi coù ñaùnh nhau. Tuy nhieân, ngöôøiphoùng vieân naøy nghe thaáy tieáng suùng töøxa voïng laïi. Anh ñaõ khoâng tin lôøi vieânchöùc ñoù. Anh ñeán xem tình hình taïi nhaøthöông. Taïi ñaáy, anh gaäp caùc baùc só ñangchöõa trò cho moät beù trai bò thöông vì ñaïn.

Thaân nhaân cuûa em cho bieát, hai noâng daân lôùn tuoåi ñaõthieät maïng. Nhöng ngöôøi phoùng vieân naøy khoâng thaáycoù binh lính naøo bò thöông. Anh ñeán beänh vieän quaânñoäi beân ngoaøi thaønh phoá ñeå xem xeùt. Taïi ñaáy anhthaáy coù nhieàu binh lính bò thöông, hoï cho anh bieát coùnhöõng ngöôøi khaùc bò thieät maïng nöõa. Anh phoùng vieânlieàn ñeán moät ngoâi chuøa ñeå xem, chuøa laø nôi xaùcnhöõng ngöôøi cheát ñöôïc hoûa taùng.

24


Phaûi chaéc chaénraèng baïn ñaõ kieåmtra moïi chi tieát

Kieåm chöùng caû giaáy tôø nöõa. Neáu baïn khoângkieåm chöùng, baïn coù theå trôû thaønh naïn nhaân bò löøa.Moät ñeâm, tôø baùo Caêm Boát, Campuchia, nhaän ñöôïcmoät tôø fax cuûa ai ñoù noùi raèng oâng ta laø taân chuû tòchcuûa ñaûng ñang caàm quyeàn. Tôø Fax noùi caùc ñaûngvieân ñaõ boû phieáu baàu taân chuû tòch ñaûng trong moätbuoåi hoïp ñaëc bieät taïi moät nôi heûo laùnh trong nöôùc.Tôø baùo khoâng kieåm chöùng ñöôïc tin naøy nhöng vaãnñaêng. Ñoù laø moät sai soùt lôùn. Ngaøy hoâm sau, caùc vieânchöùc trong ñaûng noùi khoâng heà coù moät buoåi hoïp nhö vaäy.

Xöû trí nhö theá naøo vôùi caùc tin ñoàn laø moät trongcaùc thöû thaùch khoù nhaát cuûa ngöôøi kyù giaû ñang phaûigaáp ruùt vieát baøi cho kòp kyø haïn. Caùc chính trò gia vaønhöõng ngöôøi khaùc muoán ñeà cao quyeàn lôïi rieâng cuûahoï thöôøng lôïi duïng caùc phoùng vieân ñeå noùi xaáu ñoáithuû. Khoâng bao giôø neân ñaêng taûi tin ñoàn. Hoûi thaúngnguoàn goác cuûa tin ñoù, ñoøi phaûi coù chöùng côù. Hoûingöôøi bò ñoàn veà thöïc hö. Neáu khoâng theå kieåm chöùngñöôïc tin ñoàn ñoù laø thöïc, ñöøng ñaêng.

Caùc sai soùt gaây boái roái cho tôø baùo vaø laøm haïi ñeánuy tín cuûa baùo. Nhöng khoâng phaûi chæ coù theá. Coù theåcoøn laøm cho baùo bò toån hao nöõa. Moät tôø baùo HoàngKoâng ñaêng moät baøi ngaàm yù cho raèng moät trong caùchoaøng töû cuûa quoác vöông Norodom Sihanouk khoângphaûi laø con chính thöùc cuûa ngaøi. Quoác vöôngSihanouk noùi tin naøy sai vaø laøm haïi ñeán uy tín cuûangaøi. Ngaøi doïa seõ kieän tôø baùo, ñoøi boài thöôøng haøngtrieäu Ñoâ La Myõ. Neáu moät tôø baùo nhoû phaûi boàithöôøng moät soá tieàn nhö vaäy, baùo seõ phaûi ñoùng cöûa.

Khaùch quan

Caùc phoùng vieân luoân luoân neân tìm caùch töôøngthuaät söï thaät moät caùch trung laäp vaø giöõ khoâng ñeå yùkieán cuõng nhö tình caûm cuûa mình len loûi vaøo baøi.Neáu phoùng vieân pha troän giöõa söï thaät vaø yù kieán

25


rieâng, ñoäc giaû seõ khoâng theå coi baøi baùo laø tin chínhxaùc ñöôïc. Phoùng vieân neân daønh cho ñoäc giaû cuûamình quyeàn töï coù yù kieán, döïa treân söï thaät maø phoùngvieân töôøng thuaät trong tin.

Ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø baùo cuûa baïn khoângñöôïc coù quan ñieåm veà caùc vaán ñeà. Baùo coù quyeànlaøm nhö vaäy, vaø neân laøm. Nhöng, tôø baùo phaûi xaùcñònh roõ caùc yù kieán ñoù laø bình luaän, hoaëc xaõ luaän,ñaêng treân moät trang rieâng, khaùc vôùi caùc trang tin töùc.Laøm nhö vaäy seõ gia taêng uy tín cuûa tôø baùo.

Taïi Ñoâng Nam AÙ, caùc baùo do chính phuû haychính ñaûng kieåm soaùt thöôøng xen keõ yù kieán cuûa hoïvaøo tin töùc.

Moät baøi gaàn ñaây ñaêng treân tôø baùo tieáng Campuchiañaõ goïi moät vieân chöùc haøng ñaàu trong chính phuû laø: ‘chæbieát coù tieàn...cha ñeû cuûa tham nhuõng chaúng khaùc gìmoät con caù saáu giaø coãi, moät nhaø ñoäc taøi vôùi caùc tötöôûng quan lieâu,..vaø laø ngöôøi coäng saûn’ Baøi baùo naøynoùi, ñaây laø ‘lôøi cuûa caùc vieân chöùc Boä Phaùt trieån Noâng

thoân’ nhöng khoângneâu danh nhöõng vieânchöùc ñoù cuõng nhökhoâng ñöa ra baèng côùnaøo ñeå chöùng minhcho nhöõng lôøi caùogiaùc cuûa hoï.

Nhöng khoângphaûi chæ rieâng caùc tinchính trò gaäp phaûi loãilaàm naøy. Khoâng may

laø nhieàu phoùng vieân thöôøng hay theâm yù cuûa hoï vaøoñuû moïi loaïi tin, keå caû tin xaõ hoäi, theå thao, toäi phaïm, hayngay caû veà tai naïn nöõa.

Khoâng theå naøo toû ra voâ tö 100% ñöôïc. Taát caû moïi

26


Cho duø baùo cuûa baïnthuoäc loïai naøo ñi nöõa,chæ neân töôøng thuaätcaùc döõ kieän coù thaät.

chuùng ta ñeàu coù tình caûm vaø yù kieán gaây aûnh höôûngñeán caùch chuùng ta ñöa tin vaø vieát baøi. Phoùng vieângioûi bieát söû duïng tình caûm cuûa mình. Moät phoùngvieân noåi giaän khi thaáy caùc vaán ñeà cuûa noâng daânngheøo khoå coù theå quyeát ñònh vieát baøi ñeå chia seû tìnhcaûm vôùi nhöõng ngöôøi khaùc vaø buoäc chính phuû phaûicoù haønh ñoäng. Nhöng cho duø phoùng vieân coù caûmnhaän saâu saéc veà moät caâu chuyeän naøo ñi nöõa, phoùngvieân ñoù cuõng vaãn phaûi vieát baøi moät caùch chính xaùcvaø coâng baèng.

Caùch ñaây vaøi naêm, nhieàu tôø baùo Campuchia chæñaêng taûi yù kieán. Nhöng nay, hoï ñaêng theâm nhieàu tintöùc. Khoâng nhöõng chæ caùc baùo ñoäc laäp, maø caû caùcbaùo thaân chính phuû vaø choáng chính phuû nöõa. Ñoù laøvì ngöôøi daân baây giôø muoán ñoïc ‘khoâng nhöõng chæ yùkieán, maø coøn veà nhöõng gì xaåy ra ôû ñaâu ñoù,’ oâng PenSamitthy, chuû bieân cuûa nhaät baùo baùn chaïy nhaátRasmei Kampuchia (aùnh saùng Campuchia), noùi vaäy.

Xaùc ñònh xuaát xöù

Neáu baïn coù maët taïi moät söï kieän coù tính chaát thôøisöï naøo ñoù, baïn chæ caàn vieát laïi nhöõng gì maét thaáy tainghe taïi ñoù. Nhöng trong nhieàu tröôøng hôïp, tin cuûabaïn do ngöôøi khaùc cung caáp hay töø nôi khaùc ñeán. Ñoùlaø moät lôøi tuyeân boá, moät cuoäc phoûng vaán, moät vaênkieän? Ai ñaõ noùi?

Cho ñoäc giaû bieát tin cuûa baïn töø ñaâu ñeán goïi laøxaùc ñònh nguoàn tin. Neáu ñoäc giaû bieát tin ñoù töø ñaâuñeán, hoï coù theå nhaän ñònh xem coù neân tin hay khoâng,hoaëc tin ñoù quan troïng nhö theá naøo. Baïn phaûi ghi roõxuaát xöù nhöõng lôøi trích daãn, cuõng nhö nhöõng lôøi moâtaû hay giaûi thích veà söï kieän maø chính baïn khoângchöùng kieán. Neáu baïn khoâng xaùc ñònh roõ raøng xuaátxöù nguoàn tin, ngöôøi ñoïc seõ cho raèng chính phoùngvieân hay tôø baùo laø nôi xuaát phaùt ra nhöõng tin ñoù.

27


Xaùc ñònh nguoàn tin thöôøng ñöôïc ñaët ôû ñaàu haycuoái caâu. Choã ñaët tuøy theo caùch vieát vaø yù trong saùngcuûa baøi. Sau ñaây laø vaøi thí duï:

* Boä Tröôûng Ngoaïi giao Thaùi Lan noùi quoác giaoâng seõ tieáp tuïc hôïp taùc laâu daøi vôùi ASEAN

* Con soá du khaùch nöôùc ngoaøi ñeán thaêmMalaysia ñaõ taêng gaáp ñoâi trong naêm ngoaùi, theo lôøivaên phoøng du lòch chính phuû.

Xaùc ñònh xuaát xöù nguoàn tin khoâng laøm cho tin ñoùxaùc thöïc nhöng chæ cho ñoäc giaû bieát ñoù laø lôøi cuûamoät ngöôøi khaùc. Baïn khoâng neân ñaêng taûi baát cöù lôøiai noùi chæ vì baïn coù theå neâu xuaát xöù cuûa lôøi noùi. Baïnkhoâng neân trích baát cöù lôøi noùi naøo cuûa baát cöù moätngöôøi naøo ñoù. Tröôùc tieân, nguoàn tin phaûi coù thaåmquyeàn veà vaán ñeà maø hoï noùi tôùi. Tieáp ñaáy, baïn coùtraùch nhieäm kieåm tra laïi xem lôøi noùi ñoù coù ñuùng söïthaät hay khoâng. Neáu ñieàu ñoù khoâng ñuùng nhöng baïnvaãn trích duøng vì ñoù laø lôøi cuûa moät vieân chöùc caocaáp hay cuûa moät nhaân vaät coù tieáng naøo ñoù, baïn phaûitheâm vaøo trong baøi moät caâu cho ñoäc giaû bieát söï thöïc

laø nhö theá naøo. Ñieàu naøy coù theå trôûthaønh moät vaán ñeà trong moät tìnhhuoáng deã gaây va chaïm, vì ngöôøi naøynoùi ngöôïc laïi vôùi ngöôøi kia. Baïnneân trình baày lôøi cuûa caû hai phía vaøcho ñoäc giaû bieát roõ raøng lôøi naøo laøcuûa ai.

Phoùng vieân neân ghi xuaát xöù caùcnguoàn tin cuûa hoï baèng caùch duøngteân, chöùc vuï ngheà nghieäp vaø caùc chitieát khaùc, neáu coù. Ñoäc giaû caøng bieátnhieàu veà nguoàn tin, hoï caøng deã

quyeát ñònh xem tin ñoù coù ñuùng hay khoâng, hoaëc hoïneân phaûn öùng nhö theá naøo tröôùc tin ñoù. Laáy thí duï,coù ngöôøi noùi: ‘neàn kinh teá ñang baét ñaàu caûi thieän’.

28


Phaûi chaéc chaén raèngbaïn ñaõ xaùc ñònh ñuùng ngöôøi

Ngöôøi ñoïc seõ phaûn öùng khaùc ñi neáu ñoù laø lôøi cuûagiaùm ñoác ngaân haøng trung öông thay vì cuûa moätngöôøi chuû tieäm baùn haøng.

Nhöng baïn khoâng caàn phaûi ñeà teân hay toaøn boächöùc vuï cuûa nguoàn tin ngay treân ñaàu. Neáu teân naøykhoâng ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát ñeán, hay chöùc vuï cuûahoï daøi doøng, ñoaïn môû ñaàu seõ trôû neân khoù ñoïc. Baïncoù theå ñeå caùc chi tieát ñoù trong ñoaïn vaên thöù nhì.

Haõy traùnh loaïi môû ñeà nhö sau, ñoù laø tin cuûa moätcô quan thoâng tin Laøo:

Ngöôøi ñöùng ñaàu cô quan noâng nghieäp vaø troàngröøng tænh Borikhamsay Bounckham Phommachuktuyeân boá caùc noâng daân trong tænh ñaõ baét ñaàu gaët luùavuï muøa möa vaøo thaùng 10.

Ñoaïn môû ñeà sau ñaây cuûa cöïu sinh vieân IMMFParista Yuthamanop cho thaáy caùch ñöa caùc chi tieátñoù vaøo ñoaïn vaên thöù nhì cuûa baøi vieát:

Ngaân Haøng Theá Giôùi ngôïi khen chính phuû ThaùiLan ñaõ ñaït ñöôïc tieán boä trong vieäc giaûm ngheøo vaøgiaûi quyeát caùc vaán ñeà trong ngaønh ngaân haøng.

OÂng Jemal-ud-din Kassum, Phoù chuû tòch NgaânHaøng Theá Giôùi taïi Ñoâng AÙ vaø Thaùi Bình Döông, noùi,oâng thaáy phaán khôûi vì chính saùch cuûa chính phuû ThaùiLan chuù troïng ñeán ngöôøi ngheøo vaø ñeán phöông phaùpquaûn lyù trong thöông nghieäp.

Khoâng caàn phaûi neâu xuaát xöù cuûa taát caû moïi thöù.Ñöøng ghi xuaát xöù cuûa nhöõng lôøi noùi ñaõ roõ raøng quaùroài, deã kieåm chöùng vaø khoâng gaây tranh caõi:

* Haøng ñoáng raùc chaát ñaày treân con ñöôøng chínhtaïi Pattaya. (roõ raøng quaù, do chính maét phoùng vieântroâng thaáy)

* Chæ coù naêm coâng ty lieät keâ treân danh saùch thòtröôøng chöùng khoaùn non treû cuûa Vieät Nam (deã kieåmchöùng)

29


* Nhieàu ngöôøi taïi Ñoâng Nam AÙ bò thieät haïi vìcuoäc khuûng hoaûng taøi chính baét ñaàu vaøo naêm 1997.(khoâng gaây tranh caõi)

Coù ñöôïc trích ñaêng lôøi nguoàn tin hay khoângÑoâi khi nguoàn tin giôùi haïn vieäc caùch thöùc baïn söû

duïng tin cuûa hoï cung caáp.

Moät nguoàn tin coù theå cho pheùp baïn duøng taát caûmoïi thoâng tin hoï cung caáp vaø duøng teân cuûa hoï trongbaøi vieát. Trong tröôøng hôïp ñoù, cuoäc phoûng vaán cuûabaïn ñöôïc goïi theo tieáng Anh laø ‘on the record’,nghóa laø ñöôïc trích ñaêng. Noùi chung, moät khi baïn ñaõtöï giôùi thieäu laø phoùng vieân, baïn coù theå cho raèng moïicuoäc phoûng vaán ñeàu ñöôïc trích ñaêng. Khoâng bao giôøñeà nghò ñeå nguoàn tin noùi ‘off the record’, nghóa laøkhoâng ñöôïc duøng trong baøi.

Ñoâi khi moät nguoàn tin coù theå noùi baïn khoâng ñöôïcduøng baát cöù ñieàu gì hoï noùi trong baøi vieát cuûa baïn.Trong tröôøng hôïp ñoù, cuoäc phoûng vaán cuûa baïn bò goïilaø ‘off-the record’, nghóa laø ‘khoâng ñöôïc ñaêng’.Nguoàn tin coù theå coù caùc döõ kieän giuùp baïn hieåu moättình huoáng naøo ñoù, nhöng coù theå quaù nhaäy caûm,khoâng loan baùo cho coâng chuùng ñöôïc. Hoaëc ñieàu ñoùcoù theå laøm cho nguoàn tin bò maát maët hoaëc laøm haïiñeán hoï neáu baïn ñem duøng vaøo baøi vieát. Neáu baïn ñaõñoàng yù khoâng duøng caùc döõ kieän ñoù trong baøi vieát,baïn phaûi giöõ lôøi.

Luùc naøo cuõng phaûi chaéc chaén raèng baïn vaø nguoàntin cuûa baïn hieåu roõ caùc ñieàu kieän cuûa cuoäc phoûng vaán.

Caùc nguoàn tin voâ danhÑoâi khi moät nguoàn tin saün saøng cho baïn thoâng tin

nhöng vôùi ñieàu kieän baïn khoâng neâu teân hoï laø xuaátxöù cuûa tin ñoù trong baøi. Coù theå baïn phaûi vieát nhö theánaøy: ‘theo lôøi moät vieân chöùc chính phuû yeâu caàukhoâng neâu danh’. Moät nguoàn tin nhö vaäy ñöôïc goïi laøtin voâ danh.

30


Baïn luoân luoân neân tìm caùc tin coù theå ñaêng roõxuaát xöù, nhöng coù theå baïn caàn phaûi duøng ñeán caùcnguoàn tin voâ danh khi tin ñoù quan troïng cho baøi vieátcuûa baïn.

Baïn vaø nguoàn tin cuûa baïn neân thoaû thuaän tröôùcveà caùch giôùi thieäu hay xaùc ñònh nguoàn goác xuaát phaùttin cuûa hoï. Caøng noùi roõ caøng hay maø khoâng caàn phaûineâu teân tuoåi cuûa nguoàn tin. Chaúng haïn, ‘moät vieânchöùc cao caáp trong Boä Taøi Chính’ hay hôn laø ‘moätvieân chöùc chính phuû’. Caøng noùi roõ veà nguoàn tin, tinñoù caøng coù giaù trò.

Ñöøng duøng quùa nhieàu nguoàn tin voâ danh. Neáukhoâng neâu teân nguoàn tin thì ngöôøi ñoù coù theå toû rakhoâng coù traùch nhieäm veà lôøi noùi cuûa mình. Hoï coùtheå chæ trích daãn hoaëc ñöa ra nhöõng nhaän xeùt khoângñuùng veà ngöôøi khaùc hay veà caùc bieán coá neáu hoï bieátraèng hoï seõ khoâng phaûi chòu traùch nhieäm. Hoï coù theåmuoán noùi gì thì noùi ñeå giuùp ích cho chính ñaûng haychuû tröông naøo ñoù hoï muoán uûng hoä. Baïn caøng duøngnhieàu nguoàn tin voâ danh trong baøi, giaù trò cuûa baøicaøng giaûm ñi.

Haõng tin Associated Press cho bieát hoï duøng caùcnguoàn tin voâ danh khi caùc nguoàn tin naøy noùi veà caùcdöõ kieän coù thaät, khoâng phaûi veà yù kieán rieâng. AP noùihoï chæ duøng tin voâ danh trong nhöõng tình huoáng neáu(1) AP bieát roõ nguoàn tin; (2) nguoàn tin ôû vaøo ñòa vòñöôïc bieát veà tin ñoù; (3) tin ñoù toái caàn cho baøi vieát;vaø (4) khoâng theå naøo tìm ñöôïc ai khaùc cho bieát veàtin ñoù maø ‘cho pheùp ñöôïc ñaêng’

Caân ñoái vaø coâng baèngPhoùng vieân bieát raèng trong moãi caâu chuyeän ñeàu

coù nhieàu maët khaùc nhau. Vì theá hoï phoûng vaán nhieàunguoàn tin cho baøi cuûa hoï. Quan troïng nhaát laø khi hoïvieát veà caùc vaán ñeà chính trò hay xaõ hoäi, caùc cuoäc vaänñoäng baàu cöû, hay caùc dieãn bieán khaùc lieân quan ñeánnhieàu ngöôøi coù caùc yù kieán khaùc nhau.

31


Baøi vieát cuûa baïn seõ caân ñoái neáu baïn cho thaáyquan ñieåm cuûa caû hai phía trong moät vaán ñeà. Baøivieát cuûa baïn laø coâng baèng khi khoâng thieân vò baát cöùbeân naøo.

Ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø baïn phaûi daønh choãngang nhau cho moãi quan ñieãm. Nhöng baïn phaûi baogoàm trong baøi moät ñieàu gì ñoù cho thaáy caùc quanñieåm khaùc nhau. Moät baøi veà vaän ñoäng baàu cöû khoângtheå naøo ñöôïc coi laø coâng baèng neáu khoâng bao goàmquan ñieåm cuûa taát caû caùc chính ñaûng lôùn.

Khi coù lôøi toá caùo naøo ñoù nhaém vaøo moät ngöôøi,baïn phaûi ñeå cho ngöôøi ñoù coù phaûn öùng. Baïn phaûi chohoï coù cô hoäi töï bieän minh.

Caùc cô quan thoâng tin do chính phuû hay chínhñaûng kieåm soaùt cuõng phaûi neân tìm caùch caân ñoái baøivieát vaø toû ra coâng baèng. Neáu khoâng, ñoäc giaû seõ nghó

raèng baøi ñoù chæ laø ñeå tuyeântruyeàn. Baøi vieát seõ uy tín hônneáu bao goàm moät lôøi ñeà caäp naøoñoù ñeán caùc quan ñieåm khaùc choduø ôû cuoái baøi ñi nöõa.

Trong saùngNeân vieát baøi cho thaät trong

saùng ñeå ñoäc giaû coù theå deã hieåu.Muoán vieát roõ, baïn phaûi bieát suynghó roõ raøng. Baïn phaûi hieåu veàsöï kieän ñoù tröôùc khi vieát veà caùcsöï kieän ñoù. Ñeå thöïc hieän ñieàunaøy, neân hoûi nhöõng caâu hoûi kheùovaø ñaët nhieàu caâu hoûi kheùo ñeå tìmñöôïc caùc tin caàn thieát. Tieáp ñaáy,ngaãm nghó veà caùc thoâng tin baïnthu löôïm ñöôïc tröôùc khi vieát.

Moät khi baïn hieåu roõ vaán ñeà baïn coù theå choïn ñöôïckhía caïnh chính cho ñoaïn môû ñeà. Tieáp ñaáy, baïn coùtheå saép xeáp caùc chi tieát cho maïch laïc.

32


Baïn coù moâ taû ñöôïcthaät trong saùng hay khoâng?

Trong saùng nghóa laø duøng caùc töø ñôn giaûn ñeångöôøi thöôøng cuõng hieåu ñöôïc. Traùnh duøng thuaät ngöõ,hay nhöõng chöõ loùng cuûa caùc chuyeân gia. Trong saùngcuõng coù nghóa laø goïn gaøng. Khoâng duøng nhieàu chöõhôn caàn thieát. Vieát roõ reät, vaø traùnh noùi chung chung.

Ñoaïn môû ñeà sau ñaây cuûa moät haõng tin chaâu AÙvieát baèng tieáng Anh xem ra coù veû nhö do caùc vieânchöùc Boä Thöông maïi vieát:

Malaysia vaø Myanmar saép söûa hoaøn taát thoaûthuaän ñeå laøm cho coâng cuoäc buoân baùn ñoåi chaùc giöõahai nöôùc ñöôïc deã daøng hôn, Boä Tröôûng Coâng nghieäpvaø Thöông maïi Quoác teá Malaysia Rafidah Aziz tuyeânboá hoâm thöù naêm.

Nhöõng töø ñoù coù nghóa gì? Haõy vieát laïi goïn gaøng hôn:

Malaysia va Myanmar saép söûa hoaøn taát moät thoaûthuaän ñeå thuùc ñaåy buoân baùn, trao ñoåi haøng hoaù, BoäTröôûng Thöông maïi Malaysia tuyeân boá hoâm thöù naêm.

Trong saùng coù nghóa laø giaûi thích roõ caùc töø. Neáubaïn duøng töø ‘deflation’ ‘thieåu phaùt’ trong moät baøivieát veà thöông maïi, haõy theâm caâu giaûi thích naøy choñoäc giaû :’ thieåu phaùt nghóa laø ngöôïc laïi vôùi laïm phaùt,nghóa laø giaù haøng hoùa vaø dòch vuï bò tuït maïnh’.

Trong saùng coù nghóa laø duøng chöõ ngaén vaø vieátcaâu ngaén. Trong nhieàu ngoân ngöõ, caáu truùc Chuû ngöõ-ñoäng töø-taân ngöõ laø caùch vieát roõ raøng nhaát cho moät caâu.

Thí duï: Caûnh saùt baét ba ngöôøi ñaøn oâng hoâm thöù naêmChuû ngöõ: Caûnh saùtÑoäng töø: BaétTaân ngöõ: Ba ngöôøi ñaøn oâng

Thí duï: Thuû töôùng seõ ñi thaêm Trung QuoácChuû ngöõ: Thuû töôùng

Ñoäng töø: Seõ ñi thaêm

33


Taân ngöõ: Trung Quoác.

Hoaøn thieän

Baøi vieát cuûa baïn khoâng neân ñeå thieáu baát cöù moätyeáu toá quan troïng naøo. Khoâng nhöõng baïn phaûi traû lôøinaêm chöõ W vaø moät chöõ H, baïn coøn caàn phaûi noùichuyeän vôùi caùc nguoàn tin chính, xem xeùt caùc vaênkieän chính yeáu, ñi thaêm nhöõng nôi then choát.

Nhöõng yeáu toá then choát ñoù laø gì tuøy ôû choã baøicuûa baïn noùi veà gì. Thí duï baïn vieát moät baøi phoùng söïveà söï laây lan cuûa beänh AIDS taïi Haø Noäi. Neáu coùmoät baùc só haøng ñaàu chuyeân veà ñeà taøi naøy, baïn neânhoûi chuyeän baùc só ñoù. Neáu coù ai töøng vieát moät baûnnghieân cöùu lôùn veà ñeà taøi naøy, baïn neân ñoïc baûnnghieân cöùu ñoù. Neáu coù moät beänh vieän ñieàu trò chophaàn ñoâng caùc beänh nhaân beänh AIDS trong thaønhphoá, baïn neân ñeán thaêm beänh vieän.

34


tuong thuat va viet tin - so tay nhung dieu co ban (part1)

Education