TAVUKÇULUK BİLİMİ(YETİŞTİRME VE HASTALIKLAR)

TAVUK AŞKIHer insanoğlunun içinde beslediği bir aşkı vardır.ve

tavuğa aşık olan biri aşkını işte böyle mısralara dökmüştür .

Tavuktur deyip yan bakıp geçme,Evine bir iki adet alıver gitsin,O da münis neşeli bir annedir ki,Altına on yumurta atıver gitsin.

Bekler başını 21 gün deyik,Karnında tüy kalmaz hem başı eğik,Bazen arslan kesilir, bazen de geyik Altına on yumurta atıver gitsin.

21 günde nesli çoğalır bir sürü,Yüzü güler olur bir tarla gülü,Andırır bazen serçeyi bazen bülbül,Suyuna coxidin atıver gitsin.

Cıvıltılı sesleriyle bir aile yuvası,Karnını doyurur bir avuç yem nafakası,Ne ister tımar ne vardır kolaylı tası,Suyuna EGG Formula katıver gitsin.

Kasapta et yoktur diye üzülme sakın,Mutlak yumurtlar hem de pek yakın,Ona iyi bak ihmal etme sakın,Ayda bir gün Piperan veriver gitsin.

Tüyünü yol heder etme kıymetini bil,Kıymetli yastık tavuk tüyüdür iyi bil,Sözlerim hakikattir bol keseden değil,Anti-Germ’le dezenfekte yapıver gitsin.

Bil ki bu sözlerim şaka değil gerçek,Bu inancıma sende bir nazar çek,Oku şu arzumu zarar çekersen eğer,Darıl da çöp kutusuna atıver gitsin.

Ne sayım ister ne bir yoklama,Ne apartmana ihtiyaç var ne de salona, Bunu yazmaktaki maksat gayemeYemlerine Bi-conları atıver gitsin…

Tavukçuluk ; tavukların, et, yumurta ve diğer yan ürünlerinin elde edilmesi amacı ile yetiştiriciliğinin yapıldığı hayvancılık kolu.

Tavukçuluğun tanımının kısa olmasına rağmen, aslında oldukça geniş bir sektördür ve diğer sektörlerle sıkı bağları olması dolayısıyla oldukça ilginçtir.Araştırma ve bilim alanlarında eğitim sektörü, biogenetik ile; yem alanında tarımın bitkisel üretimi, ithalat sektörü, yem endüstrisi ile; aşı ve ilaç alanında ilaç sanayi ile; ürünlerin satılmasında pazarlama sektörü ile; her türlü alet, ekipman, mekanizasyon ihtiyaçlarında yan sanayi sektörü ve tarıma dayalı sanayi ile yakın ilişki içindedir.

Tavukçuluk ürünleri, günümüzün önemli bir sorunu olan yetersiz beslenme üzerinde anahtar konumdadır.Çünkü tavukçuluk ürünleri, doğası gereği bol miktarda, oldukça hızlı ve en düşük maliyetli ürün grubudur.

Bazı Hayvan Etlerinin Karşılaştırılması(Kaynak:Besd-bir)

Et türü Enerji Protein Yağ Kolesterol Doymuş Yağ A.

Tavuk 215–kkal 18,6 g 15,1 g 75 mg 4,3 mg

Sığır 263–kkal 17,5 g 20,4 g 99 mg 10,0 mg

Koyun 263–kkal 17,5 g 21,3 g 70 mg 12,0 mg

Tavuk etinin protein içeriği kırmızı et ile aynı seviyelerde, yağ içeriğinin ise daha düşük olması nedeniyle aynı zamanda daha sağlıklıdır. Kırmızı etlerde yağ et dokusu içinde de bulunur. Tavuk etinde yağ, etin içinde değil, karın boşluğu ve deri altında toplanmıştır. Diyet yapanlarca bu kısımların ayıklanması tavuk etindeki yağ oranını önemli ölçüde düşürmektedir. Bu durumda tavuk etinin beslenmedeki değeri bir kat daha artmaktadır. Tavuk etinin bağ dokusunun az ve liflerinin kısa olmasından dolayı pişirilmesinin ve sindiriminin kolay ve ekonomik olması da ayrıca üstün tarafıdır.[1]

Tavuk yumurtası, protein ve vitaminlerce zengin, lezzetli, sindirimi kolay ve diğer gıdalarla birlikte rahatça tüketilebilen, başka hiçbir besin maddesine ihtiyaç duyulmadan içinde tam ve sağlıklı bir canlının oluşmasını sağlayabilen eşsiz bir gıdadır.

Bunların yanında tavukçuluk yan ürünleri; aşı üretimi, yem ve gübre yapımı, matbaacılık, fotoğrafçılık, derilik, şarapçılık, tekstil, pastacılık, sabun ve şampuan imalatı, boyacılık, ev tekstili, bazı biyolojik ürünlerin üretiminde kullanılmaktadır. Ayrıca tavuklar laboratuvarlarda deney hayvanı olarak da kullanılmaktadır.

Tavukların üreme ve çoğalmadaki üstün yetenekleri, hayvancılık sektörünün en önemli kozu haline gelmesini sağlamıştır. Islah edilmiş yumurtacı bir tavuk 64 haftalık verim döneminde 345 yumurta yumurtlayabilmektedir[3]. Yine et ırkı bir piliç hayatının 40. gününde 2472 gram canlı ağırlığa ulaşabilmektedir. Ayrıca bu ağırlığa ulaştığı gün, bir kilogram canlı ağırlık için sadece 1710 gram karma yem tüketerek, yemin ete dönüşüm oranında rakipsiz bir sonuca ulaşmaktadır. Örnek verecek olursak, bu oran sığırlarda ancak 3 katı fazlasıyla elde edilebilir.

  Ülkemiz tavukçuluğu hayvancılığımız içerisinde en hızlı gelişen bir sektördür. Modern teknolojiyi uygulamada ileri ülkeler seviyesinde entegre tesislere sahiptir. 1950‘den itibaren gelişmeye başlayan,1970’li yıllardan sonra ticari mahiyette işletmelere dönüşen tavukçuluk sektörü, 1980’den sonra damızlıkçı işletmelerin kurulmaya başlaması ve 1987’de Bakanlığımızca Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu uygulaması ile bugün ülke ihtiyacının dışında oldukça büyük bir ihracat kapasitesine ulaşmış durumdadır.

ÜRETİM

2008 yılı sonu itibarı ile Bakanlığımızca işletme-kümes numarası ve çalışma izni verilen 1.075 adet ticari yumurtacı , 8.948 adet ticari etlik ve 258 adet damızlık olmak üzere 10.281 adet kanatlı işletmesi mevcut olup,bu işletmelerde11.543 adet ticari etlik, 3.059 adet ticari yumurtacı ve 1.548 adet damızlık olmak üzere  toplam 16.150 adet kümesle faaliyet göstermektedir.

Ayrıca 90 adet  kuluçkahane mevcuttur. Bakanlığımız, ucuz ve sağlıklı protein kaynağı olan beyaz et  ile yumurtanın halkımız tarafından kolay ve en uygun fiyatla temin edilebilmesi için, kanatlı üretiminin yönlendirilmesi ile ortaya çıkan ve çıkabilecek aksaklıkların önlenmesi faaliyetlerinde bulunmaktadır.

Bakanlığımız bunun için Dünyada belirli ülkelerin geliştirdiği verimi çok yüksek damızlık ebeveyn ve büyük ebeveyn kanatlıların ülkemize ithalatının gerçekleştirmesinde seçici ve yönlendirici rol oynayarak Kanatlı Entegre Şirketlerine ithalat izni vermektedir. İthal edilen bu damızlık civciv ve yumurtalardan üretim yapılmaktadır.

Etlik piliç üretimi, Marmara, Ege, İç Anadolu, Batı Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde yoğunlaşmış durumdadır. Bunun nedenleri; bu bölgelerin, büyük yerleşim merkezlerine yakınlığı nedeniyle tüketimin fazla oluşu, enerji temininin daha kolay olması, iklim, coğrafi yapı uygunluğu ve ulaşım imkanlarının kolaylığı olduğu söylenebilir.

Yumurta üretimi de yine aynı bölgelerde yoğunluk arzetmektedir. Özellikle, Çorum, Kayseri, Afyon ile Bolu İllerimizde üreticiler kooperatif ve şirketleşme yoluyla güçlü birlikler oluşturmuşlardır. Yumurta üretiminde genellikle kapalı alandan daha çok yararlanmayı sağlayan kafes sistemi uygulanmaktadır.

Aşağıdaki tablolarda 2002-2008 yılları Kanatlı üretim ve tüketim rakamları verilmiştir. 

2002-2008 YILLARI KANATLI ETİ ÜRETİMİ VE FERT BAŞI TÜKETİM

Yıl Üretilen Kanatlı  Eti (Ton) Nüfus (Bin) Fert Başı Tüketim (Kg)

2002 726.607 69.000 10,53

2003 905.251 69.400 13.04

2004 914.458 69.800 13,10

2005 979.413 70.100 13,97

2006 934.732 70.300 13,29

2007 1.099.920 70.586 15,58

2008 1.123.132 71.517 15,70

Kaynak:  TÜİK

  2002-2008 YILLARI SOFRALIK YUMURTA ÜRETİM VE TÜKETİMİNE İLİŞKİN RAKAMLAR 

Yıllar Yumurta Üretimi (Milyon Adet)

Nüfus (1000) Fert Başı Tüketim (Adet)

2002 11.555 69.000 167

2003 12.667 69.400 180

2004 11.056 69.800 155

2005 12.052 70.100 169

2006 11.734 70.300 162

2007 12.725 70.586 168

2008 13.191 71.517 165

Not: Kişi başına yumurta tüketimi ihracat miktarı düşüldükten sonra hesaplanmıştır.

İTHALAT

Bilindiği üzere Ülkemiz damızlık materyal bakımından genelde ithalatçı konumdadır. Yüksek verimli genotiplere sahip hatların geliştirilmesi için devletimizin, kanatlı sektörümüzün ve üniversitelerimizin daha fazla gayret göstermesi gerekmektedir. Aşağıdaki tabloda 2002–2008 yıllarına ait damızlık civciv ve yumurta ile kuluçkalık yumurta ithalat rakamları verilmiştir.

2002-2008 YILLARI DAMIZLIK CİVCİV VE YUMURTA İLEKULUÇKALIK YUMURTA İTHALATLARI

Yıllar Etçi Damızlık

Civciv İthalatı

Etçi Damızlık Yumurta

İthalatı

Yumurtacı Damızlık Civciv İthalatı

Damızlık Hindi Civciv İthalatı

Kuluçkalık Hindi

 Yumurtası İthalatı

2002 1.453.576 11.007.690 490.894 23.597 1.848.000

2003 1.167.285 9.744.434 445.014 31.416 4.785.200

2004 1.120.239 10.399.366 464.456 25.700 6.519.200

2005 845.378 11.599.355 469.364 30.600 4.985.120

2006 1.174.122 4.276.901 499.270 0 3.236.900

2007 1.027.207 5.784.689 379.822 0 5.039.815

2008 1.729.310 5.077.858 525.082 14.560 4.745.135

Kaynak: TÜGEM

İHRACAT

Tavukçuluk sektöründe faaliyet gösteren entegre işletmeler, teknoloji yönünden ileri ülkeler seviyesinde çok modern işletmelere sahiptirler. Avrupa ve orta doğunun en modern kanatlı kombinalarına sahip etlik piliç entegrasyonları, çevremizde dünyanın en büyük ithalatçı ülkeleri bulunmasına rağmen yeterli ihracat yapamamaktadırlar. Rusya, Bağımsız Devletler Topluluğu ülkeleri, Ortadoğu Ülkeleri etlik piliç ithalatında dünyanın önde gelen devletleri olup hemen hepsi komşumuz durumundadırlar. AB ülkeleri, AB normlarına uygunluk konusunda ithalâtta belirli standartlar aramaktadırlar. Bu güne kadar 7 kanatlı entegre firması Avrupa Birliği’ne ihracat için ön izin belgesi almıştır. Bu firmalar; Banvit, Beypiliç, Erpiliç, Şenpiliç, Şekerpiliç, Keskinoğlu ve Pınar Hindi’dir.

Son 7 Yıl İtibariyle  Kanatlı  İhracatımız (Ton)

 2002-2008 YILLARI KANATLI ETİ VE SAKATATI İHRACATI  (Ton) 

Yıllar Tavuk Eti Hindi Eti Tavuk Ayağı Toplam

2002 6.252 695 12.695 19.642

2003 8.547 805 15.818 25.170

2004 11.096 615 17.339 29.050

2005 27.278 1.929 15.767 44.974

2006 20.411 420 18.979 39.810

2007 24.775 808 26.174 51.758

2008 47.895 1.297 30.660 79.852

Kaynak:  DTM,BESD-BİR,YUM-BİR

Ağırlıklı olarak tavuk ayağından oluşan tavuk sakatatı; daha ziyade Çin, Hong Kong gibi Uzak Doğu ülkelerine ihraç edilmektedir.

Yumurta ihracatı 1980 yılından itibaren başlamıştır. İhracatta Orta Doğu ülkeleri başı çekmektedir.

2002-2008 YILLARI KANATLI YUMURTASI İHRACAT KALEMLERİ (ADET)

Yıllar Sofralık Damızlık/  Kuluçkalık Toplam

2002 13.405.174 18.495.519   31.900.693

2003 75.634.913 48.430.617 124.065.530

2004 123.289.304 54.216.888 177.506.192

2005 105.274.000 67.211.863 172.485.863

2006 256.625.000 42.176.597 298.801.597

2007 760.023.000 40.000.000 800.023.000

2008 1.229.170.000 135.400.000 1.364.570.000

 PROBLEMLER

Tavuk eti üretiminde ve yumurta üretiminde sektörün karşı karşıya bulunduğu sorunlar;

1-Tüketimin Yetersizliği

Ülkemizde, tavuk eti ve yumurta tüketimi, Avrupa ülkelerinden çok düşüktür. Gelişmiş ülkelerde kişi başına tavuk eti tüketimi 15 ile 27 kg/yıl iken ülkemizde 2002 yılında 10.5 kg/yıl iken 2008 yılında 15.7 kg/yıl olabilmiştir

Yumurtada da durum aynıdır. Ülkemizde kişi başına yumurta tüketimi 2008 yılında  165 adet/yıl olarak gerçekleşmiştir. Ancak Avrupa ülkelerinde bu rakam 200 ile 250 adet/yıl arasında değişmektedir

Hastalıklar (Avian Influenza, Newcastle gibi),

Nüfus artışı,

Şehirleşme hızı,

Milli gelirdeki artış,

Ambalaj ve Üründeki çeşitlilik,

Talep elastikiyeti,

Girdi maliyetlerinin yüksek oluşu,

Maliyet ve üretim miktarlarındaki değişmeler,

Son yıllarda Ülkemizde görülen Kene faktörü (Kırım-Kongo hastalığına sebep olan),Bayram ve tatil dönemleri gibi etkenlerdir.

Tüketimi etkileyen faktörler

2-Üretim Maliyetlerinin Yüksekliği

Etlik piliç ve yumurta üretiminde karşılaşılan en büyük sorun, ürün maliyetlerinin yüksekliğidir. Üretim maliyetlerinin % 70’ini yem bedeli oluşturmaktadır. Özellikle kanatlı yemlerinin ana hammaddeleri olan, mısır, soya küspesi, balık unu ve vitamin premiksleri büyük oranda ithalat yoluyla temin edilmektedir. Bu hammaddelerin yemlerdeki oranı, etlik yemlerinde % 85’lere, yumurtacı yemlerinde ise % 50’lere ulaşmaktadır. Ülkemizde  yem hammaddelerinin yüksek fiyatlarla üretilmesi nedeniyle kanatlı beslenmesinde kullanılan fabrika yemleri fiyatları da yüksek olmakta, bunun sonucu olarak kanatlı ürün maliyetleri yükselmektedir.

3-Tavukçuluk ürünlerini işleyen sanayi tesislerinin yetersiz olması

4-Tavuk ürünlerine verilen ihracat iadelerinin artırılması

5- Hijyen yönünden korunma sağlanması

6- Damızlık Üretimi

7- Yeni Üretim Tesisleri kurulmasının kontrol altına alınması

Yapılan Çalışmalar ve Gelişmeler

Bakanlığımız tavukçuluk sektörünün her kademesinde görev yapan elemanların eğitimini sağlayarak hastalık, teşhis, tedavi konusunda yetişmiş elemanları ile hizmet etmeyi sürdürmektedir.  

1986 yılında yürürlüğe giren Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu uygulaması ile sektörde, büyük kapasiteli kümesler yapılmasına, bunun neticesi güçlü entegrasyonların ve ileri teknolojilerin kullanıldığı modern tesislerin kurulmasının önü açılmıştır.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nezdindeki girişimleri ile elektrik tarifeleri yönetmeliğinde değişiklik yapılarak kümes hayvancılığında indirimli elektrik aboneliği imkanı sağlanmıştır.

Hayvancılık sektörünün temel girdisi olan yem hammaddesi arpa, mısır gibi tahıllar, TMO stoklarından uygun koşullarla temin edilmektedir.

İthal yem hammaddelerinde, gümrük vergileri mevsime göre düzenlenerek, çiftçilerimiz mağdur edilmeden sektörün yem ihtiyacı karşılanmaktadır.

Ülkemiz tavukçuluğunun geliştirilmesi ve sorunlarına çözüm bulunması amacıyla 15 Haziran 1996 tarihinde Bakanlığımızca Tavukçuluk Danışma Kurulu teşkil edilmiştir. Yılda en az bir kez toplanan bu kurul, sektörün içinde bulunduğu sorunlar ve bunların aşılması hususlarında çalışmalar yapmaktadır. Bakanlığımız, Danışma Kurulunun aldığı kararların ilgili kurumlarca uygulamaya konulmasını sağlamaya çalışmaktadır. 5488 Sayılı Tarım Kanunu’nun 11. Maddesine dayanılarak “Kanatlı ve Ürünleri Ulusal Konseyi” çalışmaları devam etmektedir. Kurulacak konsey Danışma Kurulunun yerini alacaktır.

2007 yılında Bakanlığımız girişimleriyle % 8’e indirilen kanatlı ürünlerindeki KDV oranının, kırmızı ette olduğu gibi % 1’e indirilmesi içinde girişimlerimiz devam etmektedir.

Son yıllarda yumurta üreticilerinin pazarlamada karşılaştıkları engellerin aşılması için sektör temsilcilerinin de katıldığı toplantılar yapılarak çözüm yolları aranmış ve yumurta üreticilerinin ihracat imkanları artmıştır.  

TAVUK IRKLARI

SINIFLANDIRILMASI

VE

Tavuk ırkları üzerindeki ilk çalışmalar ve yeni ırkların geliştirilmesindeki ilk amaçlar gösteri ve görünüş olmakla birlikte , sonraki amaçlar daha ziyade verim olarak gerçekleşmiştir. Bugün tavuklar;1 STANDART SAF IRKLAR2 HİBRİTLER seklinde iki ana grup altında incelenir

En yaygın sınıflandırma coğrafik yörelere veya elde edildikleri bölgelere göre olanıdır. Bu şekilde ırklar 4 ana grupta incelenirler; 1-Amerikan ırkları2-Asya ırklar3-İngiliz ırkları4-Akdeniz ırkları

Verim yönlerine göre tavuklar 4 grupta ele alına bilir; 1-Yumurta ırkları2-Et ırkları 3-Et-Yumurta veya Yumurta-Et kombine ırkları 4-Süs ırkları

Akdeniz ırklarının YUMURTACI, İngiliz ve Asya ırklarının ETÇİ , Amerikan ırklarının da KOMBİNE VERİM YÖNLÜ olduğu söylene bilir.

Tavukların vücut büyüklüğü dikkate alınarak sınıflandırılmaları da yaygındır .Buna göre ırklar; 1-Ağır ırklar2-Orta ağır ırklar3-Hafif ırklar olmak üzere 3 gruba ayrılırlar. Akdeniz ırkları HAFİF, Asya ve İngiliz ırkları AĞIR , Amerikan ırkları ise ORTA AĞIR IRKLAR grubunda yer alır.

SAF IRKLAR

STANDART

Çubuklu PLYMOUTH ROCK ’l ar kahverengi yumurta üretim hatlarında otoseksin eldesin de kullanılmışlardır. Ayrıca yumurta ıslah programlarında , ağır yumurta elde edilmesi amacıyla geniş oranda yer almışlardır. Bunlarda yumurta verimi200-220 adet, canlı ağırlıkları horozlarda 3,5-4,0 , tavuklarda 2,5-3,0 kg’ dır. Açık kahverenginden koyu kahverengiye kadar değişen yumurtaları 60-70g ‘dır.

Kombine verimli bir Amerikan ırkıdır. Renk bakımından 7 varyetesi bulunmaktadır. Çubuklu ve beyaz varyeteleri en çok bilinenlerdir.

Beyaz PLYMOUTH ROCK ;TİCARİ BROİLER üretiminde ana ebeveyn hatlarının geliştirilmesinde kullanılmaktadır. Geliştirilen bu hatlarda 9-10 aylık üretim döneminde 160-180 adet yumurta alınabilmektedir. Bunlarda ortalama canlı ağırlık horozlarda 4-4,5 , tavuklarda 3,0-3,5 kg ‘dır.

Amerikan ırkı olup çubuklu Dominique ırkı horozlarla Siyah Cochin ırkının melezlenmesiyle elde edilmiştir

1.PLYMOUTH ROCK;

Amerika da melezlemelerle elde edilmiş olan ,değişik renklere sahip bir ırktır. Bu ırka ait 9 varyete bulunmaktadır. Ortalama canlı ağırlıkları horozlarda 3,9 tavuklarda ise2,9 kg ‘dır. Bu ırklar dar sırtlı cılız hayvanların bulunması ve düşük kuluçka randımanı istenmeyen özelliklerdir.

2-WYANDOTTE

Amerika’da, 1877 ile 1887 yılları arasında, melezlemelerle elde edilmiş olan, değişik renklere sahip bir ırktır.

3-Rhode island Red

Amerika’nın Rhode İsland eyaletinde koyu-kırmızı renkli horozları ile tanınmış bir ırktır. Kırmızı Malay Game, Leghorn ve Asya ırkları arasında yapılan melezlemelerle elde edilmiş ve bu melezlerden elde edilen döllerde ilk defa 1880′de Rhode island Red ismi kullanılmıştır.  

Orta ağırlıkta çok iyi yumurtlama kapasitesine sahip bir ırktır. Ortalama canlı ağırlıkları horozlarda 3,9, tavuklarda 2,9 kg’ dır. Elverişsiz barınak ve zayıf bakım şartlarına diğer ırklara göre daha iyi uyum sağlaya bilirler. Sergi hayvanı olarak da kullanıla bilirler.

Rhode İsland Red ırkının kullanılırlığını arttırmak amacıyla yapılan çalışmalarda ABD’nin New Hampshire eyaletinde geliştirilmiştir. 

Erken gelişme , iri kahverengi yumurta verme , erken tüylenme sağlamlık ve yüksek yaşama gücü gibi özelliklerde yapılan sürekli seleksiyonlar sonucunda elde edilmiş YUMURTA-ET VERİM yönlü bir ırktır.

4-NEW HAMPSHİRE

Brahma’lar Malay ve Cochin ırklarının melezlenmesiyle elde edilmiş olan bir Asya ırkıdır.  

Ortalama canlı ağırlıkları , açık renkli varyetelerde horozlarda 5,4  , tavuklarda 4,3  kg’ dır. Diğer iki varyete biraz daha hafiftir. Deri renkleri sarı , yumurta kabuğu kahverengidir

5-BRAHMA

Çin orijinli olan Cochin’ler, 19.yüzyılın sonlarında Amerika’ya götürülmüş ve değişik ülkelere yayılmıştır. Vücutta iri top top kabarık tüyleri ile bir sergi hayvanı olarak önem taşır ve diğer ırklardan ayrılır.  

Sık gurk olma özelliği gösterirler. Ortalama ağırlıkları horozlarda 4,5-5,5 tavuklarda 3,5-4,2 kg ’dır. Sarı derili ,bacakları tüylü ve yumurta kabukları kahverengidir. Yumurta verimleri 50 adetten az olup et verimleri öncelik kazanmaktadır.,

6-COCHİN

Langshan Çin’de elde edilmiş, yumurta-et kombine verimli bir Asya ırkıdır.(Paçalıdırlar) Brahma ve Cochin’lere göre daha aktiftirler ve diğer Asya ırklarına göre daha küçük yapılıdırlar.  

Beyaz ve siyah olmak üzere iki varyetesi vardır. Ortalama canlı ağırlıkları , horozlarda 4-4.7 ,tavuklarda 3.2-3.7 kg ‘dır. Deri rengi beyaz , yumurta kabukları koyu kahverengidir.

7-LANGSHAN

Bir İngiliz et-yumurta ırkıdır. Beyaz, gümüşi ve gri renkli olmak üzere üç varyetesi vardır.  

Beş parmaklı oluşları ile diğer bazı tavuk ırklarında ayrılmaktadırlar. Deri ve yumurta kabuk renkleri beyazdır.

8-DORKİNG

İngiltere’ de çeşitli ırklar arasındaki melezlemeler sonucunda elde edilmiş bir et ırkıdır. Sarı, siyah, beyaz ve mavi olmak üzere dört varyetesi vardır. Siyah Orpington’ lar siyah Langshan, siyah Minorka ve siyah Plymouth Rock’lar arasındaki melezlemelerden elde edilmiş; sarı ve beyaz varyetelilerin elde edilmesinde Cochin ırkı kullanılmıştır.  

Vücudu kapsayan geniş ve düzgün görünümdeki tüyler bu ırkın tipik özelliğidir. Beyaz derilidirler , yumurta kabuk renkleri açık kahverengiden koyu kahverengine kadar değişir. Ortalama canlı ağırlıkları  horozlarda 4.2-5.0 , tavuklarda 3.5-.-4.0 kg ‘dır.

9-ORPİNGTON

Susex, 19. yüzyılın ilk yarısında beş parmak taşımayan Dorking varyetesi olarak geliştirilmiştir. Canlı ağırlıkları Dorking’lerden daha yüksektir. 

İyi bir et ve yumurta üreticisi olarak önemlerini korumuşladır. Ağır yumurta veren bu hayvanların yumurta verimleri 150-160 adettir. Canlı ağırlıkları horozlarda 3.7-4.5 , tavuklarda 3.0-3.5 kg ‘dır.

10-SUSEX

Australorp’lar, bir İngiliz ırkı olan Orpington’un siyah varyetesinden Avustralya’da geliştirilmiş bir ırktır.  

Yumurta –et kombine verimlidirler. Yumurta verimi ön plandadır. Fakat et kaliteleri de iyidir. Siyah tüylü, beyaz derili , balta ibiklidirler. Yumurta kabukları açık kahverengidir. Orta büyüklükte , oldukça  etli vücutlu , yumurtacı bir ırktır.  Avustralya resmi testlerine göre 365 günde 364 yumurta yumurtlayan bir tavukla dünya rekoruna sahiptir. Ortalama canlı ağırlıkları horozlarda 3.7-4.2  , tavuklarda 2.7-3.2 kg ‘dır.

11 AUSTRALORP

İngiltere’nin Cornwall eyaletinde geliştirilmiş ağır ve et tipinde bir ırktır. Dövüşken Hint ırkı Indian Game, bunların ebeveyni olarak bilinmektedir.  

3 varyetesi bulunmaktadır. En yaygın olanı beyaz varyetedir. Mercimek ibikli , sarı deridirler ve yumurta kabukları kahverengidir. Yumurta verimleri oldukça düşük olup yılda 100-120 adettir. Ortalama canlı ağılıkları , horozlarda 4,8 tavuklarda 3,8 kg ‘dır. Yumurta verimleri düşük olduğundan etlik piliç üretiminde saf olarak kullanılmaları uygun değildir. Bununla birlikte etlik piliç üretiminde önemli özelliklerde olan göğüs eti miktarının fazlalığı ve beyaz tüyleri nedeniyle , BEYAZ CORNİSH ‘ler  bugün hibrit etlik piliç üretiminde baba ebeveyn hattı olarak oldukça fazla kullanılmaktadır

12-CORNİSH

 Yumurta verimi yönünden tanınmış olan ve ülkemize de ilk getirilen , en çok bilinen bir yumurtacı ırktır. Renk ve ibik şekline göre 16 varyetesi vardır. En çok tanınanı balta ibikli beyaz LEGHORN dur. Bugün beyaz kabuklu yumurta veren yumurtacı hibritlerin tamamı balta ibikli beyaz LEGHORN ‘ lardan elde edilmişlerdir. Küçük , narin yapılı ve hareketli hayvanlardır. Nadiren gurk olurlar; kuluçkalık renkleri beyaz , deri ve bacak renkleri sarı, yumurta kabuk renkleri ise beyazdır. Civcivleri hızlı büyür ve tüylenmeleri oldukça iyidir. Çevre şartlarına adaptasyonları iyidir. Ortalama canlı ağırlıkları horozlarda 2.7 , tavuklarda 2.0 kg ‘dır. Yumurta verimleri 200-250 adettir.

13-LEGHORN

Akdeniz ırklarının iri yapılısı olan bu ırklar , yumurta verimleri , ağır yumurtaları , beyaz derileri ve beyaz yumurta kabukları ile tanımlanırlar. Rüzgar , yağmur ve kötü şartlara dayanıklı hayvanlardır. En popüler varyetesi balta ibikli siyah olanlarıdır. Ortalama canlı ağırlıkları horozlarda 3.7-5.0 , tavuklarda 3.2-3.7 kg diğer varyetelerinde ise horozlarda 3.2-4.0 tavuklarda 2.7-3.2 kg kadardır.

14-MİNORCA

YERLİ IRKLAR

Denizli ve Muğla illeri çevresinde yetiştirilen yerli bir yumurtacı-et ırkı olup horozları uzun ötmesi ile tanınmaktadırlar. Cinsel olgunluğa geç erişirler. Nemli yerlere götürülen Denizli horozlarının damızlık değerlerinin azaldığı ve ötüşlerinin kısaldığı bilinmektedir. Ortalama canlı ağırlıkları horozlarda 3.5-4.0 tavuklarda 2.7-3.2 kg ‘dır. Yıllık yumurta verimleri 80-100 kadardır. Denizli ırkının çeşitli tüy rengine sahip olan ‘’demir kırı , pamuk kırı , pekmez kefi , şarabi ve siyah ‘’ olmak üzere 5 varyetesi vardır. Bütün varyetelerinde müşterek olan özellikler balta ibik , beyaz kulakçık , siyah gagalı , koyu gri bacak renginde olmalarıdır. Ayrıca denizli ırkının en belirgin özelliği gözlerin etrafında siyah renkli bir halkanın bulunmasıdır ki buna SÜRMELİ denilmektedir. Derisi , kulakçıkları ve yumurta kabuk renkleri beyazdır.

1-DENİZLİ IRKI

Karadeniz bölgesinde Sinop ili çevresinde , özellikle Gerze ilçesinde yetiştirilen yerli bir yumurta-et ırkıdır. Parlak siyah tüylü , uzunca beyaz kulakçık ve çatal ibiklidirler. Ortalama canlı ağılıkları horozlarda 3.5-4.0 tavuklarda 2.7-3.2 kg ‘dır.

2-GERZE (HACI KADIN) IRKI

TİCARİ HİBRİTLER

Hayvancılıkta hibrit üretimi ilk kez 1942 yılında HENRY WALLACE tarafından tavuklar üzerinde uygulanmıştır. Genetik yapı bakımından birbirinden farklı olan ebeveyn hatların çiftleştirilmeleri ile elde edilen yüksek verimli , bir örnekliği fazla ve yaşama gücü yüksek olan döllere HİBRİT denir.Hibrit üretimi amacıyla akrabalı yetiştirilmiş hatların elde ediliş masrafları yüksek olmakta ve bu hatlarda zamanla görülen dölsüzlük ve yaşama gücünde düşme nedeniyle bazen sürünün önemli bir kısmı elden çıkabilmektedir.

YUMURTA VERİM YÖNÜNDE GEİŞTİRİLEN EBEVEYN HATLARITicari hibritler kahverengi kabuklu yumurta verdikleri gibi kuluçkadan çıkışta tüy rengine bakılarak cinsiyet ayrımı da yapılabilmektedir. Bu amaçla genelde RHODE ISLAND RED ve ÇUBUKLU PLYMOUTH ROCK ırklarından yaralanılır.

BEYAZ YUMURTACI EBEVEYNLER İÇİN BAZI PERFORMANS ÖZELLİKLERİ; • Ekonomik yumurta verim süresi ; 12-13 AY • Büyütme dönemi ölüm ve ayıklama : %3-5• Yumurtlama dönemindeki kayıplar: %5-15• 20. Hafta canlı ağırlığı ; 1300-1350 g• 20 haftalık yaşa kadar toplam yem tüketimi : 7-7,5 kg• Verim dönemi sonu canlı ağırlık :1700-1750 g• Yumurtlama dönemi tavuk başına günlük yem tüketimi : 110-120g• 12 aylık dönem yumurta verimi ( tavuk-kümes): 230-240 adet• 12 aylık dönmede tavuk başına dişi civciv üretimi: 80-90 adet • kuluçkalık yumurta oranı : %90-95 • kuluçka randımanı : %85

BEYAZ YUMURTACI HİBRİTLER İÇİN PERFORMANS ÖZELLİKLERİ;

• Ekonomik yumurta verim süresi: 12-14 ay• 12 aylık dönemdeki yumurta verimi : 270-290 adet • 14 aylık dönemdeki yumurta verimi : 290-320 adet • %50 verim düzeyine ulaşma yaşı: 23-24 hafta • Pik verim yaşı : 26-29 hafta; Pik verim düzeyi : %90-95• Ortalama yumurta ağırlığı : 60-6g• 0-20 hafta arasındaki yem tüketimi: 7-7,5 kg• tavuk başına yem tüketimi: 110-120 g • verim dönemi sonu canlı ağırlığı : 1700-1900 g• büyütme dönemindeki kayıplar: %3-6 3• Yumurtlama dönemindeki kayıplar: %5-10

KAHVERENGİ YUMURTACI EBEVEYNLER İÇİN BAZI PERFORMANS ÖZELLİKLERİ; • Ekonomik yumurta veri süresi : 12 ay• Büyüme dönemi ölüm ve ayıklama : %2-4 • Yumurtlama dönemindeki kayıplar: %5-10 • 20. Hafta canlı ağırlığı: 1800g• 20. Haftaya kadar toplam yem tüketimi : 7,5-8,0 kg• verim dönemi sonucu canlı ağırlığı : 2100-2300g• yumurtlama dönemi tavuk başına günlük yem tüketim Ç: 120-130 g• 12 aylık dönemde yumurta verimi : 220-230 adet • 12 aylık dönemde tavuk başına dişi civciv üretimi: 75-85 adet• kuluçkalık yumurta oranı: %85-90• kuluçka randımanı:%85-90

KAHVERENGİ YUMURTACI HİBRİTLER İÇİN BAZI PERFORMANS ÖZELLİKLERİ; • Ekonomik yumurta verim süresi: 12-14 ay • 12 aylık dönemdeki yumurta verimi: 270-290 adet• 14 aylık dönemdeki yumurta verimi: 290-320 adet• %50 verim düzeyine ulaşma yaşı: 23-24 hafta • Pik verim yaşı : 26-29 hafta; Pik verim düzeyi : %90-93• Ortalama yumurta ağırlığı : 60-62,5 g• 0-20 hafta arasındaki yem tüketimi: 7-7,5 kg• tavuk başına yem tüketimi: 130-140 g • verim dönemi sonu canlı ağırlığı : 1800-2000 g• büyütme dönemindeki kayıplar: %3-6 • Yumurtlama dönemindeki kayıplar: %5-10• 20. Hafta canlı ağırlığı : 1270-1370 gkahverengi yumurtacı hibritler beyaz yumurtacı hibritlere göre %30-40 daha ağırdırlar.

ET ÜRETİM HATLARI

ETLİK PİLİÇ EBEVEYNLERİNDE BAZI PERFORMANS ÖZELLİKLERİ ; • Ekonomik yumurta verim süresi : 280 gün(9-10 ay)• Büyütme dönemi (0-24 hafta) ölüm ve ayıklama: %3-5 • Yumurta dönemindeki kayıplar: %7-10• 24. Hafta canlı ağırlığı : 2,5-3,4 kg (dişi-erkek)• 24. Haftaya kadar ki yem tüketimi: 11,5-12,0 kg• verim dönemi sonu canlı ağırlığı : 4,4-4,8(erkekler); 3,3-3,6 (dişiler)• Yumurtlama dönemi günlük yem tüketimi (horozlar dahil): 160-220g• tavuk başına yumurta verimi (tavuk-kümes): 160-180 adet• tavuk başına ticari civciv üretimi: 120-150 adet • kuluçkalık yumurta oranı: %88-95• kuluçka randımanı: %84-86

TİCARİ ETLİK PİLİÇLERE AİT BAZI PERFORMANS ÖZELLİKLERİ: • Kesim çağı: 35-49 gün• Kesimdeki canlı ağırlık: 1700-2500 g• Yemden yaralanma oranı : 1,6-2,2• Kayıplar : %1,5-3,0

MİNİ (CÜCE) IRKLAR

Mini ırklarda cücelik cinsiyete bağlı ‘’dw’’ (dwarf: cücelik geni) ressesif geninden ileri gelmektedir. Mini hatlar normal yumurtacı hatlarla karşılaştırıldığında şu farklılıklar görülür; 1. Canlı ağırlık 8 haftalık yaşta %5-10 ; 25-30 haftalık yaşta ise %25-30 daha düşüktür.2. Bacaklar yaklaşık %20 daha kısadır.3. Kırmızı kan hücreleri sayısı daha fazladır.4. Verim dönemi yem tüketimi %10-20 daha azdır.5. Yumurta verimleri biraz daha düşüktür.6. Yumurta ağırlığı %10 daha azdır.7. Bir düzine yumurta üretimi için ihtiyaç duyulan yem miktarı yaklaşık %5-10 daha azdır.8. Verim döneminde yaşama gücü aynıdır.

• Mini LEGHORN‘ l ar daha küçük vücutlu olduklarından , gerek kafes gerekse yer sisteminde daha az yerleşim alanına ihtiyacı duyarlar. Dolayısıyla birim alanda barındırılabilecek hayvan sayısı daha fazla olmaktadır. Şüphesiz bu ekonomik bir avantajdır. Ancak vücut küçüklüğü nedeniyle veri dönemi sonunda yaşlı tavukların kasaplık olarak satış değerleri de daha düşük olacaktır.• Cücelik geninin tavukçulukta yumurtacı sürülerden ziyade etçi damızlıklarda anlam taşımaktadır. Bu amaçla daha düşük masrafla damızlık yumurta verebilecek dişi BROİLER damızlıkların elde edilmesi amacıyla bazı et hatlarında ‘’ dw ’’ cücelik geninden yaralanılmıştır. Normal dişilerle karşılaştırıldıklarında , mini et tipi dişiler şu farklılıkları gösterirler:1. %35 oranında daha az yerleşim alanına ihtiyaç duyarlar.2. Yumurtlama döneminde yem tüketimi % 10-15 daha azdır.3. Damızlık tavuklar yumurta ağırlığındaki düşüş nedeniyle %5 oranında daha fazla kuluçkalık yumurta verirler.4. Yumurtalar %5 oranın da daha küçüktür.

dw geni taşıyan etlik piliç ebeveynlerinin kullanılmasının ana nedeni bu tavukların düşük canlı ağırlık nedeniyle yem tüketiminin az olmasıdır. Böylece büyütme ve yumurtlama dönemi masrafı azalmakta ve yemden %18-20 oranında daha fazla yaralanılmaktadır. Ayrıca bu tavuklarda tiroid aktivitesi azalmasıyla sakinleşme olmakta ve streslere dayanıklı olmaktadır. Doğal yolla normal horozlarla çiftleşebilen , normallere göre %25-30 düşük canlı ağırlığına sahip tavuklarda kuluçkalık yumurta verimi ve embriyo gelişimi de etkilenmemektedir. Ancak cücelik geni taşıyan bu tavukların normal horozlarla çiftleştirilmesiyle elde edilen dişi döller normal olmasına karşın , erkek döllerin kesim ağırlıkları normallere göre %2.0-3.5 oranında düşüktür.

TAVUĞUN DIŞ YAPISI

BAŞ: Tavuğun babında ibik, gözler, göz kapakları, kirpikler, kulaklar, kulakçıklar, sakal ve gaga bulunur.

KANATLAR: Bir çift olup, memelilerdeki kol ve ellere karşılık gelir.

AYAKLAR VE BACAKLAR: Tavuklarda ayak ve bacaklar pulcuklarla kaplıdır olup beyazdan siyaha kadar değişen bir renktedir.

DERİ: Kanatlılarda derinin önemli bir özelliği ter bezleri ile yağ bezlerinin olmayışıdır. Kuyrukta bulunan yağ bezleri , derinin tek salgı bezidir.

TÜYLER: Kanatlılar diğer omurgalılardan farklı olarak , ayak ile bacakları pulcuklarla kaplı olmak üzere vücutları tüylerle kaplıdır. Tüyler keratin denilen protein yapısındadır. Verim yılı sonunda tavuklar tam bir tüy dökümüne girerler. Yaşlı hayvanlar ve erkeklerde tüy dökme yüzdesi daha düşüktür. Tüyler hayvanı ; 1. Çevrenin etkilerine karşı korur.2. Vücut ısısının muhafazasına yardım eder.3. Uçma için gereklidirler ve diğer hayvanlardaki derinin bazı fonksiyonlarını yaparlar

Kanatlıların vücutlarında her birinin özel fonksiyonları olan 4 tip tüy vardır; 1. Kanat ve kuyrukta bulunan iri ve sert tüyler.2. Kanat ve vücudu kapsayan (kalın sert ) örtü tüyleri .3. Vücudu kapsayan yumuşak ve kabarık görünümlü örtü tüyleri (inci tüyler) 4. Biyolojik olarak gelişmemiş olan kıla benzeyen ince tüyler ( bu tüyler, temizleme sırasında karkas üzerinde kalabilen tüylerdir Civcivler 4-5 haftalık olunca tam olarak tüylenir.

CİVCİV VE PİLİÇLERİN BAKIM-BESLENMESİ

Damızlık işletmelerden alacağımız civcivlerin; Marek aşısı ve cinsiyet ayırımı yapılmış aynı yaşta olan, sağlıklı, geniş ve yuvarlak başlı, parlak gözlü, parlak ve sık tüylü, bacakları sağlam yapılı olmalıdır. Satın alınan civcivlerin taşınmasında özel imal edilmiş kartonlar kullanılmalı, bunlara gerektiğinden fazla civciv doldurulmamalı, havalandırma ve sıcaklık uygun durumda olmalıdır. Aşırı sıcak, soğuk ve rüzgarlı havalarda taşıma yapılmamalıdır. 0-6 haftalar arası civciv dönemi, 6-20 hafta arası piliç dönemi olarak adlandırılır. Civcivler 8-10 veya 17-18 hafta yerde büyütülüp; bu haftadan sonra başka kümeslere veya kafeslere aktarılır.

Civcivlerin konulacağı kümes bir hafta önceden temizlenmeli, kümes badana edilmeli, alet ve ekipmanlar sıcak sodalı sularla dezenfekte edilmeli, kapı önüne ayak basmak için kireç kutuları konmalıdır. Kümes tabanına önce toz kireç serpilir üzerine altlık olarak 5- 8 cm kalınlığında talaş, öğütülmüş mısır koçanı, buğday, arpa sapı kullanılır.

Civciv Konulacak Kümeslerdeki İşlemler

Civcivlerin Beslenmesi

0-8 haftalar arası civciv büyütme, 9-13.haftalar arası piliç büyütme, 13’üncü haftadan itibaren kılavuz yumurta görülene kadar piliç geliştirme yemi verilmelidir.

Civciv başlatma yeminin 2900kcal/kg ME, %18 protein içermesi gerekir. Civcivlere ilk günden itibaren her türlü besin maddesini ihtiva eden iyi dengelenmiş “civciv başlatma yemi” verilir.

Civcivlere verilecek yemler ince yem formunda olmalı; pelet yemler kırılarak veya ezilerek verilmelidir.

Kırılmış peletlerin iri daneli olması kadar, yemin fazla ince öğütülmüş olması da yanlıştır. Zira, çok ince öğütülmüş yemler gagalarına yapışmakta ve tozuşmaya neden olmaktadır.

Bir yemden diğer yeme geçirilirken, önce yemler karıştırılarak verilmeli ve yeme alışmaları sağlanmalıdır.

8. haftadan itibaren piliçlere yemle veya ayrı bir kap içerisinde mozayik kırığı verilmelidir.

Böylece hem kalsiyum ihtiyacı hem de taşlık için grit ihtiyacı karşılanmış olur.

Kümes İçi Sıcaklığı :

Civcivler kümese getirilmeden 12-24 saat önce kümes ısıtılmalıdır. Civcivler ilk 4-5 hafta hazırlanan muhafaza çemberine konmalıdır. İlk hafta civciv seviyesindeki kümes içi sıcaklığın 32-35oC olması sağlanmalıdır. Isı her hafta 3oC düşürülerek 4. hafta sonunda 21oC’yekadar indirilmelidir. Isı asla 15oC’nin altına düşürülmemelidir. Gaga kesimi 6-9. günler arasında yapılmalıdır.

Havalandırma : İlk birkaç gün civciv kümeslerinde havalandırma gerekmez. Civcivler büyüdükçe havalandırma sistemiayarlanmalı ve hava cereyanı olmayacak şekilde ayarlanmalıdır.

Yem ve Yemlikler : Civcivlere verilecek yemler çevirmelerin içine yerleştirilmelidir. Yemler civcivler kümese gelmeden önce, hiç kullanılmamış yumurta viyollerinin her tarafına eşit olarak dağıtılır.İlk birkaç gün içinde civcivler yem yemesini öğrenirler. Her 50 civcive 1 adet yumurta viyoli yeterlidir. Yem taze olmalı ve birkaç gün azar azar verilmelidir. Bu yemliklerden normal yemliklere geçiş bir haftada tamamlanır.

Uzun oluk veya otomatik yemliklerde, ilk 8 haftalığa kadar her civcive 5 cm yer hesaplanmalı sonra bu rakam 10 cm’ye çıkartılmalıdır. Eğer askılı yuvarlak yemlikler kullanılacaksa her 100 civcive yaklaşık 30 cm çapında 3 adet yemlik yeterlidir.Yem tüketimi izlenmeli, yemliklerin yüksekliği ayarlanmalı ve yemlikler 2/3 oranında doldurularak yem kaybı azaltılmalıdır. Su ve Suluklar Civcivlerin yumurtadan çıktıktan sonra önce bol ve temiz su içmesi sağlanmalı, 2-3 saat sonra yem yedirilmelidir.

İçme suyu sıcaklığı ilk hafta 24oC olmalıdır.

Sulukların yüksekliği haftalık olarak ayarlanmalıdır. Suluklar haftada iki gün dezenfekte edilmelidir.

8. haftaya kadarcivciv suluk mesafesi düz veya yuvarlak suluklarda ilk önce 2 cm, daha sonra 4 cm olmalıdır

Aydınlatma : Pencereli kümeslerde kuluçkadan sonraki iki gün 24 saatlik yapay aydınlatma yeterlidir. Civcivlerin yemyemeyi su içmeyi kısa sürede öğrenmeleri açısından bu önemlidir. Gerekirse bu biriki hafta uzatılabilir. Daha sonraki haftalarda yapay aydınlatma azaltılarak 3. haftada 16 saate sonraki haftalarda bu süre yarım saat azaltılarak 22. haftada aydınlatma süresi 13 saate düşürülür.Aydınlık şiddetinin her m2’ye 4. haftaya kadar 3 watt 4-18 haftalar arası 2 watt/ m2 olması uygundur.

Civcivlerin Kuluçka Makinesinden Çıkarılması

Civcivleri çıkarmak için 21 günün dolması beklenmeli ve % 80- 90 nispetinde kurumuş, canlı ve sıhhatli görünüme sahip olmalıdır.

Civcivler makinede kuruduktan sonra fazla bekletilirse esas ağırlıklarını kaybederler. Daha fazla kalırlarsa da birbirlerini ezerek ölürler Makineden alınan civcivler bir müddet (4 – 6 saat) bekletilip gidecekleri yere sevk edilirler.

Kuluçka Artıkları

Kuluçkada civcivlerin çıkışı tamamlandıktan sonra, arta kalan kabuklar, dölsüz yumurtalar, içinde ölü civciv olan yumurtalar, kısaca kuluçkahane artıkları yakılarak çevrede kirlenme ve bulaşmaya mani olacak şekilde imha edilir.

Tasnif ve Aşılama

Civcivlerin hepsi çıkıp tüyleri kuruyunca tasnif odasına alınır, sağlam olanlar nakil kutularına konur, aşılanır, sevke hazır edilirler.

Cinsiyet Ayrımı Yumurta tavukçuluğu işletmeleri erkek civciv istemezler. Onun için sevk edilecekler arasında erkek civciv bulunmaması gerekir. Yumurtadan çıktıktan sonraki ilk 24 saat içinde cinsiyet tespiti yapılmalıdır. cinsiyet tayini;1- kanat tüylerine göre cinsiyet ayrımı2-tüy rengine göre cinsiyet ayrımı3-ayak rengine göre ayrım4-doğal otoseks5-Japon yöntemi ile cinsiyet ayrımı gibi 5 farklı yöntemle yapılır.

Japon yöntemi ile cinsiyet tayini

• Yüksek ışık kaynağı altında civcivlerin gerisine bakılarak yapılan cinsiyet ayrım yöntemidir. Yetişmiş personele ihtiyaç duyar ve kullanılan iş gücü önemli bir faktördür.günlük civcivler karanlık bir odada 200-250 voltluk bir ışık altında gerilerine bakılarak incelenir.kloakın karın bölgesine bastırılarak dışa çıkarılması ile erkek civcivlerde toplu iğne başa kadar bir penis çıkıntısı görülebilir.iyi yetişmiş bir seksör %96-98 isabetle civcivleri saatte 800-1200 adet ayırabilir.

TAVUKLARDA ÜREME

Horozlarda üreme sistemi, testisler, sipermayı nakleden vas-deferens denen bir çift kanal ile papillalar ve çiftleşme organından ibarettir. Elipsoit şeklinde açık sarı renktedir.Tavuklarda üreme sistemi, yumurtalık, yumurta kanalı ile kloak ve bunun dıştan görünen kısmı olan geriden ibarettir.Tavuğun yumurta kanalı karın boşluğunun sol tarafında bulunur .Yumurta kanalı belirgin bir şekilde farklılaşmış 5 ayrı bölgeyi ayrılır.

1. Serbest bırakılan yumurtayı yakalayan yumurta kanalı ağzı (İNFUNDİBULUM)

2. Kabuk altı zarlarının salgılandığı İSTMUS

3. Yumurta kabuğunun oluştuğu UTERUS

4. Tumurta akının salgılandığı MAGNUM

5. Kloaka bir geçit olan VAGİNA

YUMURTA OLUŞUMU

OVULASYON

Her ovum , gelişmesi için kan yoluyla besin maddeleri sağlayan bir folikül sapı ile yumurtalığa tutunmuş ve foliküler membran denen bir zarla sarılmıştır. Sarının orta bölümünde dar bir şerit halinde stigma denilen damarsız bir bölümdür. Yumurtalığa bağlı bir ovum olgunlaştığında yumurtalıkta salgılanan progesteron hormonu, LH hormonu salgılanmasına neden olan hypothalamusu uyarır. Yumurtalıktan, tam büyüklüğüne erişen bir ovum veya yumurta sarısının serbest bırakılması olayına ovulasyon denilir. Yumurta sarısı daha sonra vitelin zarı , ile sarılır.

İNFUNDİBULUMDAN GEÇİŞ

Döllenmenin meydana geldiği yer infundibukumdur. Yumurta infundibulumu geçtikten ve sarı üzerine ak tabakası oluşmaya başladıktan sonra artık yumurtanın döllenmesi mümkün değildir.

MAGNUMDAN GEÇİŞ

Magnum yaklaşık 33 cm ile yumurta kanalının en uzun kısmıdır. Yumurtanın magnumdan geçmesi yaklaşık 3 saat alır. Yumurta akının önemli bir kısmı burada oluşur. Bir yumurta akı 4 ayrı tabakadan oluşur; 1-Sarıyı saran şalaz tabakası %2.72-İç sulu ak %17.33-Koyu ak %574-Dış sulu ak %23

KABUK ALTI ZARININ OLUŞUMUKabuk altı zarları istmustta yumurtaya eklenir. Kabuk zarları hava ve suyu geçirme özelliğine sahiptirler. Ancak bakteri gibi organizmaların geçişlerine engel olurlar. Ayrıca yumurta içeriğinin hızlı nem kaybını önlerler.

HAVA BOŞLUĞUNUN OLUŞMASIYumurta yumurtlamadan önce iç ve dış kabuk altı zarları birbirine yapışıktır. Yumurtladıktan sonra yumurtanın soğumasıyla küt tarafta bu iki zar birbirinden ayrılarak hava boşluğu oluşur. Yumurta soğudukça ve su kaybı arttıkça veya yumurta bayatladıkça hava boşluğu da büyür.

UTERUTAN GEÇİŞ VE YUMURTA KABUĞUNUN OLUŞMASI

Uterus, kabuk bezi olarak da bilinir. Yumurta kabuğunun oluştuğu yerdir. Yumurta, kanalında 18-20 saat ile en uzun süre ile burada kalır. Yumurta kabuğunun, tamamına yakını (%94) CaCO3 tan oluşur. Kabuğun dış yüzeyi kütikül denen ince bir tabaka ile örtülmüştür. Organik bir materyal olan kütikül , gözenekleri kapatır ve buharlaşmanın azalması ile içeriye bakterilerin girişini önlemesi bakımından önemlidir. Ancak buharlaşma tam olarak engellenemez. Gaz ve nem alışverişini sağlayan bu gözeneklerin sayısı bir yumurtada 8000’e kadar çıkar.

VAGİNADAN GEÇİŞ

VAGİNA’nın yumurta oluşumunda herhangi bir fonksiyonu yoktur. Yumurta vaginada birkaç dakika kalabilir ve kabukta gözenekleri örten bloom veya kütikül olarak bilinen bir materyalle kaplanır

KLOAKTAN GEÇİŞ VE YUMURTLAMA

Yumurtlama öncesi yumurta kloakta birkaç saat kalabilir. Yumurtanın küt ucunun önce gelmesi, yumurtlama işleminden önce tazyik yapılan uterus kaslarında daha fazla yüzey alanı sağlar. Yer çekiminden daha fazla etkilenir, kontraksiyonlarla yumurtanın geriye kayması önlenir ve kolayca yumurtlaması gerçekleştirilir.

YUMURTA

YUMURTA VE BESİN KOMPOZİSYONU

Besin değerinin en belirgin göstergesi, yumurtadan 21 günlük sürede canlı bir civciv elde edilmesidir.  Yumurtanın karakteristik şekli genetik faktörlerin sonucudur. Standart bir yumurtanın özellikleri şöyledir; •   Ağırlık  ; 57,6 g•   Hacim ; 63 cc•   Özgül ağırlık ; 1,09 g/cc•   Boyuna çevre uzunluğu ; 15,7 cm•   Enine çevre uzunluğu ; 13,7 cm •   Şekil indeksi ; %74•   Yüzey alanı ; 68,0 cm2  

Yumurtanın besin kompozisyonunu etkileyen faktörler. 1. Tavuğun yaşı2.Tavuğun ırkı 3.Tavuğun hattı 4.Bireysel farklılık 5. Rasyon6.Çevre sıcaklığı7.Yumurta depolanma şartları8.Depolanma süresi9. Hazırlama10.Pişirme11.işleme

Yumurtanın Morfolojik Yapısı

Morfolojik bakımdan bir yumurta dıştan içe doğru başlıca;

•Yumurta kabuğu •Yumurta akı •Yumurta sarısı olarak üç ana bölüme ayrılır.

YUMURTA KABUĞUYumurta kabuğunun kimyasal bileşimi

Unsur Miktar (%)

Kalsiyum Karbonat 93,7

Magnezyum Karbonat 1,0

Kalsiyum Fosfat 1,0

Organik Maddeler 3,3

Su 0,1

Yumurtanın büyüklüğüne göre % 7. 8-13. 6 sını yumurta kabuğu oluşturur. ′Kabuk mineral ve organik maddeler ile sudan ibaret olup % 3-4 oranında bir protein ağı ve % 95-96 oranında birikerek yerleşmiş anorganik tuzlardan oluşmuştur.

Tabloda yumurta kabuğunun kimyasal bileşimi görülmektedir. Yumurtayı dış etkenlerden koruyan yumurta kabuğu 0. 2-0. 4 mm.  kalınlığında ve oldukça sert, sayısı 7. 000-17. 000 arasında bulunan gözenek (por)’ li bir yapı gösterir. Bu gözenekler rutubet ve gazı geçirirler. Gözenekler yumurtanın uç kısımlarında, özellikle hava kamarasının bulunduğu tarafta yan yüzeylere göre daha fazla sayıda bulunur.

En dışta kabuğun dış yüzeyini örten keratine benzer bir proteinden oluşan ve kütikula adı verilen bir zar vardır. Bu yumurtlama esnasında havanın etkisiyle yumurta yüzeyinde albümin’in kurumasıyla oluşur. Elle yoklandığında kayganlık hissi verir. Zamanla kaybolup donuk bir manzara alır. Kütikül aynı zamanda porların üzerini de örttüğü için yumurtanın korunmasında etkin rol oynar.  Kütikül tabakasından sonra geriye süngerimsi tabaka ortaya çıkar. Kabuğun iç yüzünde süngerimsi tabakaya paralel ,mamillar tabaka adı verilen bir tabaka vardır. Bu tabaka kalın yüzeye paralel dizilmiş kalsiyum zerreciklerinden oluşmuştur. Yumurta kabuğu iç yüzeyi iki tabakadan oluşmuş bir zarla donatılmıştır.  Dıştakine dış kabuk zarı, diğerine iç kabuk zarı adı verilir.  Yumurtanın geniş olan kutbunda bu iki zar birbirinden ayrılarak hava boşluğunu oluşturur.  Yumurtanın depolama süresi uzadığında prolardan hava gireceğinden bu hava boşluğu büyür.

YUMURTA AKIYumurta akının kaba kimyasal  bileşimi

Unsur Miktar(%)

Su 88

Protein 11

Yağ 0. 2

Karbonhidrat eseri

Kül 0. 8

Bütün yumurtanın % 66-70′ini oluşturan yumurta akı ortalama % 88 su ve % 12 (% 9-15) oranında kuru maddeden oluşur. Yumurta akının kaba kimyasal bileşimi Tabloda gösterilmiştir.Yumurta akı tam bir yumurtada; yumurta sarısına yapışık şalaziferöz tabaka, iç seyreltik tabaka ,koyu kıvamlı tabaka ve dış ince tabaka olmak üzere dört bölümden oluşmuştur. Yumurta akının dörtte üçü kalın ve dış ince tabakalardan oluşmaktadır.

Tabloda görüldüğü gibi yumurta akı oldukça fazla oranda su içermekte ve kuru maddesinin tamamına yakın bir kısmı proteinden oluşmaktadır. Yumurta akında proteinler çok az miktarda tuz ve karbonhidratla birlikte çözelti şeklinde bulunur. Yumurta akı basit proteinler olarak bilinen ovalbumin, konalbumin, ovoglobulin ve glukoproteidlerden( ovomukoid ve ovomusin) ibarettir. Ovomusin oranı yumurta akının koyu kısmında % 5. 2 olduğu halde, sulu kısmında % 1. 1 ile % 1. 9 arasındadır.  Yumurta akı iki önemli mikrobiyolojik fonksiyonu sağlamaktadır. Yumurta akı zarlarının yumurta sarısını sarmasıyla ve viskoziteye sahip olması yumurta sarısının kabukla temasını önlemektedir. ler.

Ayrıca yumurta akı mikroorganizmaların üremelerini güçleştiren antimikrobiyel özelliklere sahiptir. Bu unsurlardan lizozim gram- pozitif mikroorganizmaların hücre zarını eriterek, konalbumin demir ve bakırla, avidin de biotinle mikroorganizmaların demir,bakır ve biotini kullanamayacakları bileşiklere dönüştürerek, ovomukoid tripsini inhibe ederek mikroorganizmaların yıkımlanmalarına yol açar. Ayrıca yumurta akının oldukça yüksek pH (8.3) değerine sahip olması da mikroorganizmaların gelişimini olumsuz yönde etki

Yumurta Sarısı

Yumurta sarısı hem miktar bakımından hemde kimyasal bileşimi açısından yumurta akından çok farklıdır. Yumurta sarısı % 48. 7 su,% 32. 6 yağ,% 16. 6 protein,% 1 karbonhidrat ve % 1. 1 oranında mineral içerir. Sarı veya sarı-kırmızı renktedir. Dışta yumurta sarısını yuvarlak şekilde tutan şeffaf ve ince bir zar vardır. Bu zar her iki kutupta yoğunlaşan helezoni birer bağ ile yumurtanın kutuplarına bağlıdır. Bu bağların görevi sarıyı orta yerde asılı tutmaktır

Kusurlu Yumurtlar

Yumurtanın oluşumu ve yumurtlanması sırasında meydana gelen bozukluklar nedeniyle anormal yumurta elde edilebilir. Bu tür yumurtalarda kusur sadece kabukta olabildiği gibi bazen içte de olabilir. Kusurlu yumurta çeşitleri şunlardır.

Yumurtanın Dış Kusurları

Anormal şekilli yumurta

Normal yumurta şekli dışında aşırı yuvarlak, aşırı uzun veya sivri, yassı,ortadan boğumlu,bir veya her iki ucunda zar parçaları, sert kabuk parçaları, iki yumurtanın birarada olması gibi anormallikleri olan yumurtalardır. Anormal şekili yumurtalara; hareketli halde yumurtlanan yumurtalarda, genetik bozukluklarda, enfeksiyöz hastalıklarda, yaşlı tavukların yüksek düzeyde yumurta üretimi, yumurtlama dönemine ilk girişte, rastlanabilir.

Anormal kabuklu yumurta

Kabuk yüzeyi bazı yerlerinde belirgin kalsiyum birikimleri sebebiyle pütürlü olan veya ince kabukluluk,kabuksuzluk,kabuk rengini oluşturan pigmentin muntazam dağılmaması sonucu benekli bir görünüme sahip yumurtalardır.

Kokmuş yumurta: Yumurta içine giren mikroorganizmaların etkisiyle yumurta proteinler parçalanarak çeşitli kokuşma maddeleri oluşturur.  Bu maddelerden özellikle hidrojen sülfür (H2S) yumurta içerisinde bir basınç oluşturarak ,kendiliğinden yada yumurtanın kullanılması sırasında kırıldığında patlama sesi duyulur. Kendine özgü kokusu vardır. Böyle yumurtalar yenilmez.

Kirli yumurta: Bakımsız kirli folluklardan alınan yumurtaların kabukları genellikle kirlenmiştir. Genel olarak kirli yumurtalar dayanıklı değildir. Bunların su ile temizlenmesi uygun değildir. Çünkü su vasıtası ile kabuğun dış yüzündeki zarlar kalkar. Mikroorganizmaların girmesi kolaylaşır.

Lekeli yumurta: Kabuk yüzeyinde yabancı maddelerin bıraktığı lekeler bulunan yumurtalardır. Bu lekeler kabuk yüzeyinin 1/8′ kadar ise “az lekeli”, daha çok ise “lekeli” sayılır.Yumurtanın iç kusurları

Hava kesesinin yokluğu :Toplama sırasında yumurtaların yanlış şekilde tutulması, hastalıklar, yumurta kabuğunun zayıflığı ve yumurta beyazının sulu olması durumlarında şekillenir.

Yabancı maddelere sahip yumurtalar: Yumurta daha kabuklanmadan önce yumurta kanalında yem parçaları, böcekler, taş,tüy gibi her cins yabancı cisimlerle karışabilir.Sarısız yumurta: Bir doku parçasının yumurta kanalına düşerek tüm işlevlerini uyarılmasıyla o parça etrafında sarısız bir yumurta oluşturulmasına yol açar.

Yumurta içinde kan ve et parçalarının görülmesi: Genetik kusurlar, soğuk,sürekli ışıklandırma, yaşlı hayvanlarda düşük düzeyde K vitamini alınması, A vitamini noksanlığı ,mikotoksikozlarda bu durum gözlenir. Böyle yumurtalar yenilebilir.Kuluçka yumurtaları: Döllenmiş yumurtalarda 33°C’de embriyo gelişimi devam eder. Sıcak mevsimlerde 33°C’de saklanan yumurtalarda enzimlerin etkisi altında embriyo gelişmeye devam ederken yumurta içindeki yağ ve proteinlerde de kimyasal değişiklikler şekillenir.  Döllenmemiş yumurtalarda aynı şekilde ısıya maruz kaldıkları zaman embriyo oluşmasa da yumurtanın albümin’i kıvamını kaybeder. Yumurtada koku ve lezzet değişir. Toksik bir etkisi yoktur yumurta yenilebilir.

Donmuş yumurta: -5°C’nin altında tutulan yumurtalarda donma oluşarak yumurtanın bir kutbundan diğerine ulaşan kabuk çatlaması oluşur.  Yumurta akı ve sarısı birbirine karışmıştır. Böyle yumurtalar yavan lezzetli olmalarına rağmen yenebilir.Tat, koku ve rengi bozuk yumurtalar: Taze yumurtalarda bu tür bozuklukların kaynağı yemlerde bulunan kötü rengi ve kokusu yumurtaya geçiren maddelerde aranmalıdır. Bunların dışında depolama sırasında çevrenin kendine özgü kokuları da yumurtalar tarafından emilir

Yumurtanız Taze mi?

Bayat yumurtaların hava boşluğu büyümüş ve içi bozulmuştur. Yumurta sallandığı zaman ses çıkarır. Ucuz olması nedeniyle tercih edilen çatlak veya kırık yumurtalar, bakteriler için çok uygun bir ortam oluşturduğundan kesinlikle kullanılmamalıdır.

Taze yumurta ışığa doğru tutulup bakıldığında saydam görünür, bayat yumurtada ise saydam görüntüyle karşılaşılamaz.

Taze yumurta kırıldığı zaman yumurta akı saydamdır, sarısı dağılmamış esnek ve kubbelidir. Bir kabın içine tuzlu su doldurup yumurtayı suya bırakın. Yumurta kabın dibinde yatay halde duruyorsa taze demektir. Eğer yumurta kabın içinde dik duruyorsa orta tazeliktedir. Ancak suyun üzerinde yüzen yumurtayı doğrudan çöpe atın.

Yumurtanın Saklanması

Yumurtaları buzdolabının yumurta rafına dizin ya da kendi kartonunda saklayın. Farklı bir kaba aldığınız takdirde, yumurta kabuğundaki bakteriler ve diğer mikroplar kaba bulaşarak hastalığa neden olabilir. Yumurtaların, buzdolabındaki diğer besinlerle temas etmemesine dikkat edin.

• Yumurta kabuğunun yüzeyinde 17.000 adet küçük delik (por) bulunur.

• Buzdolabında bir hafta bekletilmiş yumurta, oda ısısında bir gün bekletilmiş yumurtadan daha tazedir.

• Yumurta uzun süre bekletilirse su ve karbordioksit kaybı nedeniyle ağırlığı azalır.

• Sebzelerin protein miktarı düşüktür. Bu nedenle sebzelere yumurta kırılması protein, vitamin ve mineral açısından dengeli karışımların oluşmasını sağlar.

• Yumurta tahıl grubundaki besinler ile tüketildiğinde (örneğin; makarnaya kırılırsa, böreklerde kullanılırsa vb.) protein kalitesini arttırmış oluruz.

• Yumurta mutfağın çimento harcı gibidir. Yumurtayı birçok besini hazırlamada yardımcı olarak kullanabiliriz.

• Yumurta %10 tuzlu suya (yarım litre suya 60 gr tuz) atılacak olursa taze yumurta dibe çökerken, bayat yumurta yüzeyde kalır.

• Yumurta hazırladığımız yiyeceklerin besleyici değerini arttırmada kullanabiliriz.

• Yumurta akı proteinlerinin fom oluşturucu ve bu yolla kabarmayı sağlayıcı özelliği vardır. Bu nedenle kek hazırlamada doğal kabartacı olarak tercih edilmektedir.

• Yumurta proteinleri ıs ile katılaştığı için sütlü tatlılarda ve çorbalarda koyulaştırıcı ve kıvam sağlayıcı olarak kullanılır. • Katı pişirilmiş yumurta ile salataların (piyaz, patates salatası vb) süslemesi yapılabilmektedir.

• Yumurta, pasta ve keklerin renklendirilmesini sağlar.