tartea 2oo4ko apirilaren 20a

12
tartea 2OO4ko apirilaren 20a asteartea 03 Xiba euskaljokoak Lehenengo proba rnaiatzaren 1 ean egingo da. Andoamen 04-05 Hondarribia, irudietan Herriko 300 postal jasotzen dituen liburu bat argitaratu dute 06-07 Txotxongilo testa Titiriteroen topagunea Zu ganam urdin

Upload: biblioteca-marioneta

Post on 01-Apr-2016

274 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

tartea 2OO4ko apirilaren 20a asteartea

TRANSCRIPT

Page 1: Tartea 2OO4ko apirilaren 20a

tartea 2OO4ko apirilaren 20a

asteartea

03 Xiba euskaljokoak

Lehenengo proba rnaiatzaren 1 ean egingo da. Andoamen

04-05 Hondarribia, irudietan

Herriko 300 postal jasotzen dituen liburu bat argitaratu dute

06-07 Txotxongilo testa Titiriteroen topagunea Zuganam urdin

Page 2: Tartea 2OO4ko apirilaren 20a

02 biga.rrena tartea 2004~o ap r ¡aren 20a

Jessica Lange aktoreajaio zen 1949ko apirilaren 20a

Minnesotan jaio zen Jessica Lange aktorea, eta, bere aitaren lana zela eta, hainbatetan aldatu behar izan zuen bizilekuz. Unibertsitatean hippy mugi­mendua ezagutu eta maitatu zuen; ondoren, Parisera bidaiatu zuen. Ameri' ketako Estatu Satuetara bueltatu zenean, modelo eta zerbitzari lanetan aritu zen, harik eta Dino de Laurentisen eskutik zinemaren mundura iritsi zen ar­te. King Kong film ezagunean parte hartu zuen, King Kongen andregaiarena eginez; 25 urte zituen. Zinemako sasoirik onena 1980ko hamarkadan izan / zuen; garai hartako filma da The postman a/ways rings twice (1980). Pixka­naka, gero eta ospe handiagoa lortu zuen, batez ere Hollywoodeko akade­miak Oscarretarako izendatu zuenean. Si Osear jaso ditu, gainera; lehena 1982an, Tootsiefilmagatik; eta bigarrena, 1994an, B/ue Sky-íl egindako la­narengatik. Sari horiez gain, 2002ko irailean Donostia Saria eskuratu zuen Donostiako Zinemaldian. Aktore ilehori honek hainbat bidetatik jo behar izan du, zinema industriaren inposizioak onartu gabe bere jardunbidea duintasu­nez aurrera eramateko.

GAOR

"

~

f

A.n.i.JDalien larruaren alde ALEMANIA Hamaika ekitaldi egin ohi dira animalien eskubideak aldarrikatzeko eta tratu duina eskatzeko. Atzo, A1emanian egin zuten protesta, eta, kasu honetan, autoetan animalien larrurik ez erabiltzeko deia egin zuten. A1emaniako elkarteak behi baten hilketa irudikatu zuen auto baten gainean. bernd weisbIpd/ epa

BRASll..

Espaziorako bidaia Brasilgo auto industria krisian dagoela eta, autoak saltzeko eskaintza berezia egin du Volkswagen en­presak. Ekainaren 27a bitartean. euren zerbitzuak erabiltzen dituztenen artean. espaziora bidaiatze­ko sariazozketatuko dute. Irabazleek 2005 edo 2006an egingo dute bidaia.

.' o" o o

@

o

, , . " , o •

Page 3: Tartea 2OO4ko apirilaren 20a

Badator Xiba! ;Euslrnl I::I.*ªrrt~P.: .. ~J~Q .. ~~ .. J:ºJ~Q .. ~~.;r.Q~~~r.?: .. 1 .. 'P.?p~~~ .. ~~ª~.r.?: ............. . ~eheI!~an.. l.l~~º .. ~.;.A:!:t.sl.Q~.~P.: .. ~~ .. q~~ .. !.~P.:~P.: .. ~QP~*ª.~ .................................................. .

I Hainbat froga gainclitu beharko clituzte topaketetan parte ,ha.rtuko dutenek ~nder f. arro~be ¡ argazk, press

kirola tartea 2004ko ap,nlaren 20a 03

'Ibpaketak: Maiatzaren 1 ean: Andoainen Maiatzaren 8an: Saran. Maiatzaren 15ean: Elizondon. Maiatzaren 22an: Gasteizen Maiatzaren 29an: Areatzan.

Azkenjaialdia: Ekainaren 12-13an.

11 NagQre Rodríguez _____ -'-'tallJld:ueeaak..osatLLdir.a_Jaialdia maiatzareo Jebe-

11 Txingak erarnan beharko clituzte, besteak beste. garo garaoalde ¡argazk, pres.

' Euskal Herrien arleko Euskal Joko eta Jolasen l. Topaketak hastera doaz. Maia­tzaren lehenean egingo dute lehen topaketa, Andoa inen, Santa Krutz jaien egitarauaren barnean.

Ikastolen Elkarteak beste erakunde ba­tzuekin batera a~tolatutako topaketak dira, Euskal Joko tradizionalak berreskuratu, za­harberritu eta indartzeko xedez. lgor Igerategi Xibako kideak eman digu proiektu honen be­rri: «Orain arte, ikastolen elkartean, euskal pi­lota landu dugu, Ikaspilota proiektuaren bi­dez. Horren ondorioz, beste behar batzuk zeudela ikusi dugu, eta proiektu horri beste di­mentsio bat eman beharra zegoela konturatu ginen, euskal pilotatik euskal joko eta jolas guztietara zabaldu beharra zegoela; galtzen eta ahultzen ari diren joko eta jolas asko badi­tugulako)). Hala, Xiba proiektua jarri zuten abian; Euskal Herrirako egitura bat sortu, eta Euskal Herrien arteko Euskal Joko eta Jola­sen 1. Topaketakjarri zituzten martxan.

Aisialdian euskal joko trac;l izionalak susper­tzearekin batera, euskal jendartea harrema­netan jartzeko tresna bal iagarria sortu dute. Igerategik azaldu digunez, garrantzitsua da proiektua ikastorduetat ik kanpo zabaltzea, «aisialdiarekin zubiak eraiki behar dira, joko eta jolasak jai giroan kokatu behar dira, eta ki­rolak duen kutsu elitista hori kendu ».

Maiatzean bost topaketa egingo dituzte: ·Andoainen, Saran, Elizondon, Gasteizen eta Areatzan. Ekitaldi horietan, azken jaialdlrako parte-hartzaileak erabakiko dira . Ekalnaren 12-13an egingo dute azken topaketa; Igerate­gik zehaztasun batzuk eman dizkigu jada: par­te hartu duten talde guztien artean sariak zoz­ketatuko dituzte, eta jaialdi handi eta berezia izango dela aurreratu dlgu.

Gipuzkoako topaketa Izango da le­hena, eta jadanik parte hartu behar duten 16

nean egingo duten arren, aurretik parte-har­tzaileak trebatu egingo dituzte, jokoen nondik norakoak ongi ezagutzeko. Hala egingo dute ondoren beste herrietan ere.

Giro paregabean egingo dituzte jalaldl guztiak; Andoainen, esaterako, Santa Krutz ¡aietan antolatu dute topaketa. Igerateglren arabera, garrantzitsua da ¡ai glroa sortzea Hala, topaketetan, frogez gain, musikanak, bertsolariak etC! ha inbat ikuskizun zango direla ziurtatú digu. Gainera, parte-hartzalle guztientzako afana izango da jalaldiaren ondoren.

Nahiz eta garrantzitsuena parte-hartzaile­en arteko lehia ez izan, azken jaialdira Intsi nahl duten taldeek froga batzuk galnditu beharko dituzte. Frogak hiru taldetan banatuta daude: jaso/altxa, garraiatu eta besteak.Taldekide ba­koitzak multzo bakoltzeko froga bakarra egln dezake. Besteak beste, harri jasotzen, Ingu­dean, lasto altxatzen, lokotx biltzen, trontzan eta sokatlran antu beharko dute. Baina ez hon bakarrik, dantzan ere euren abilezia erakutsi beharkodute.

Talde bakoitza, gutxienez, 121agunek osa­tuko dute; haiekin batera, komenl daordezko­ak eta taldeko arduraduna ere Izendatzea. Tal­deak 6 mutllez eta 6 neskez osatuak Izango dl­ra, halabeharrez.

Baldlntza batzuk bete beharko dltuzte, ga~ nera, Euskal Herrien arteko topaketetan par­te hartu ahal izateko. Besteak beste, taldekl­deek gutxienez 16 urte Izan beharko dltuzte; horretaz gain, eZln Izango dute parte hartu 2000. urtetlk hona Herri Kirol Federazloko It­zentziadun izandakoek.

Jendeak gustura hartu omen dltu topake­tok, eta oralndik parte hartzeko gogoz dauden taldeen delak jasotzen dltuela esan dlgu Ige­rateglk: «Hasieran, eta batez ere lehen urtea izanik, jendean Izena ematea kosta egln zalO, balna, plxkanaka-plxkanaka, jende asko anl­matzen an da)). Jendeari «oso Idela poltta» lfu­dltu zalola galneratu du

Page 4: Tartea 2OO4ko apirilaren 20a

04 argitalpena tartea 2004100 ap,nlaren 20a

FUENTENRABIA . - Ti~"~ ImQ ju ,n Espal/ola

11 Hondanibiko emakume bat, ura eramaten.

henibat, 300irudi ª~~º .. ª-º-º.Pºf?!?l. .. J?g~~!) .. 4i~~P.: ... !i!?~ª .. ~~~ .. P.~Pi .. ª~ ....................... __ .. g-º-~ª.~P~J:~P . .Yª.~.~ .................... __ ............. __ .

111 Ainara Arratibel

Euskal Herriko txoko eder eta historikoenetako bat da Hondarribia. laz bete zltuen 800 urte. Denborak aurrera egin arren. herriko toki batzuek behintzat. garai batekó itxura dute oraindik: Alde Zaharra eta harresia dira horren lekuko. Bi ezaugarri horiek argi eta garbi ikusten dira. Hondarribiaren so­rreraren zortzigarren mendeurrenaren aitzakian Udalak atera duen Hondarribia iruditan liburuan. Bertan, garai bateko Hon­darribiko 300 postal jasotzen dira .

Koldo Jauregi bildumagile hondarribitarrak herriko 2.000 postalez osatutako bilduma zuen. Postal gehienak XIX. mende amaierakoak eta XX. mende hasierakoak dira . Jauregi urte as­kotan ibili zen haiekerosten eta aurkitzen. Udalak bilduma hura erostea erabaki zuen duela zazpi urte, eta herrikoartxiboan jarri zuten: «Jende asko joaten zen 'horiek ikusi eta kontsultatzera. Batzuek postalak eskuratu nahi zituzten, marko batean ipini eta oparitzeko. Beste batzuek, berriz, euren logelan jartzeko asmoa zuten. Gainera, balio historiko handia dute. Beraz, ero­si egin zufen», dio Hondarribiko Udal'L1burutegiko Kote Geba­rak. H~rritarren interesa kontuan hartuta, postal guztiak CD batean bildu, eta salgai jartzea pentsatu zuten. Baina hasiera­ko proiektu xume eta polit hura zabalduzjoan zen: (1Inprimate­gi batera joan, eta irudiez gain, musika sartzea proposatu zigu­ten CDari bizitasun apur bat emateko. Ondorioz, herriko musi­kagileekin hitz egitea erabaki genuen:Txomin Artola, M ikel Garikoitz eta Jabi Busto», nabarmendu du Gebarak. Gainera, Txomiñ Sagarzazuk Hondarribiko hizkerei (arrantzaleena, ba­serritarrena eta kaletarrena) buruzko ikerketa bat egin zuen. Bertan, hainbat testu eta testigantza jaso zituen. CDan ere ho­riek biltzea proposatu zuten beste batzuek.

Proiektu hura asmo handikoa zen, baina ez zegoen pertso­na bat guztia kudeatzeko. Gainera, kontuan izan behar dal CD batean ezin dela hori guztia bildu. Azkenean, zerbait arrunta­goa egitea erabaki zuten, eta, hiru urteko lanaren ostean, Hon­

darribia iruditan liburua aurkeztu zuten duela aste batzuk. Kol­do Jauregi ren 2.000 postaletatik, 300 bi ldu dituzte bertan. Horrekin batera, liburuaren aitzakian Martin Iturbe eta Jexux­mari Mendizabal idazle hondarribita rrek egindako bertsoak agertzen dira. Postal eta bertsó guztiak ere liburuarekin batera dagoen CDan jasotzen dira. Halaber, aipatutako hizkerei bu­ruzko hainbat testu eta herriko hainbat abesti esanguratsu. «Orain dela hiru urte, Hondarribiko Musika Eskolak disko bat egin zuen herriko musika ondarea bilduz, eta hori aprobetxatu dugu CDan sartzeko. Guztira, 25 abesti daude: Aste Santuko kantak, jaietakoak eta abar».

2.000 postal h orien artean 300 aukeratzea ez zen batera lan erraza izan. Horretarako, hainbat irizpide erabili zi­tuzten. «Hasteko, hirigintzari lotutakoak sailkatu men, auzo bakoitza kontuan hartuta. Ondoren, urtean zehar egiten ziren jaietakoak hautatu ziren; gero, kirolei lotutakoak, eta azkenik herriko pertsonaiei buruzkoak». Aintzat hartu behar da Jaure­giri benetan gustatzen zitzalona postala bera zela, eta ez edu­kia. Horregatik, postal asko errepikatuak zeuden, eta, horri es­ker, postal batzuk baztertu ahal izan zltuzten.

Postalek balio historiko handia dute. Izan ere, garai batean Hondarribia nolakoa zen erakusten dute (etxeak, janzkerak, ga­rraloa, herritarrak ... ) Gebararen ustez, aldaketa nabarmena Izan da: «Irudlak ikusiz, herria izaugarri hazi dela konturatzen za­ra. Herri txiki, xume eta pobre bat izatetik, 1900 urtean zabaltze guneak egiten hasi ziren. T unsmoa garrantzia hartzen hasi zen, eta arrantza garatzen. Horrela, gaur egungo Hondarriblra intsi gara. Hernaren bizitza ikusten da postaletan».

Gebarak esa n bezala, turismoa betl izan da Hondarriblko ezaugarrtetako bal. Garal batean ere, hala zen. Ipar Euskal He- 11 Danbor nu.gusit\.

Page 5: Tartea 2OO4ko apirilaren 20a

Lu. \ti~ t,la n: e: l' Typ< M pi:d.<ur

Herritar bato soinean arrantzarako sarea. duela

argitalpena tartea 2004ko aplnlaren 20a 05

fUE ·TRRRABIA. - El Ensanche

rritik eta Frantziatik jende asko etortzen zen Hondarribira. On­dorioz, postal asko eta asko turista haiek egindakoak ziren, eta kasu askotan atzerrian ero:¡itakoak dira. "Hori argi ikusten da postaletan datorren testuetan. Izan ere, horietako batzuk gaztelaniazeta frantsesezdaude», gaineratu du Gebarak. Ha­ri bai, postal horietako batzuk Hondarribian argazkigintzaren aitzindari izan zen Tiburcio Berrotaranenak dira.

Oraingoz, 1.500 ale jarri dituzte salgai, eta erantzuna oso ona iza ten ari da: "Hondarribiko turismo bulegoan eta Euska­diko Kutxako bulegoetan eskuratu daiteke 25 eurotan. Jende askok oparitzeko erosi duo Liburua erosi duten gehienak herri­koak dira, balna Aste Santuan turismo bulegora gerturatu di­ren atzerritar batzuek ere hainbat ale erosi dituzte», nabar­mendu du Gebarak. Postal guztiak dagoeneko digitalizatuta daude, eta etorkizunean postalak webgune batean jarriko di­tuzte. Horrela, jendeak lasai-Iasai kontsultatu ahal izango ditu

etxean 1.500 aleak agortuz gero, ikusiko dute gehiago atera ala ez.

Oraingoz, lanean jarraitzeko asmoa dute. Izan ere, Hondarri­biak oso historia mardula du: "Gure herria oso aberatsa da al­de horretatik. Herri guztietan ez daude horrelako bildumak. Altxor bat da hau. Galnera, kontuan izan behar da Hondarribia militarren gotorleku izan dela, eta mteres estrategiko handiko gunea zen. Hon dela eta, plano asko egin dira hlriari buruz. Aur­ten, adibidez, XVIII. mendeko mapa bat erosi du Udalak».

&.epa: Hondarribia iruditan. Argitaratzal1ea: Hondarribiko Udala. SalnewTia: 25 euro.

11 Aste Santuko ;rozesiOko prot&hro~Ule ~t. .-

Page 6: Tartea 2OO4ko apirilaren 20a

06 titiriteroen topagunea 2()()4lo "P r :aren 20a tartea

Titiriteroen eta txotxongilo ikusgarrien topaleku izan da Zugarrarnurdi asteburuan. Haurren hizkuntza ongi ezagutzen dutela erakutsi dute. JOO urbe/argazlo p<ess

111 Idoia Etxeberria

Txotxongilo begiekinjoan ziren ohe­ra haurrak Zugarramurdin asteburuan. Anima­liak zituzten buruan, eta pailazoak, eta maleta hiztunak. Berehala hartu zituen loak, nekatuta baitzeuden; makina bat txotxongilok eta isto­riok ehundu zizkieten ametsak. Izan ere, doze­natik gora antzezlan ikusi ahal izan zituzten la­runbatean eta igandean, EskualTitiriteroen 5. topaketan. Ikuskizun batetik bestera saltoka 'bili ziren gurasoak, haurrekin hara eta hona. Akelarreneatik eskolara, eskolatik plazara, pi a­zatik frontolra ... Begiak zabal-zabalik zeuden etxeko txlklenak. T xotxongiloen galderei eran­tzuteko prest. Pozik.

Barre algara ka eta oihuka jarri zltuzten ume­ak Kixka taldeko pa ilazoek, Salbak eta Palok, larunbateko bazkalondoan. T xuribeltz doktore­aren formula mlragarria aurkitu behar zuten denen artean, mln guztlak sendatzeko: Palok oilategla zuelako buru barruan, eta Salbak au­tobide bat. Umeetako hiru atera zituzten, eta estereoskoploarekln beglratu zleten: orduan, txOP txorrotxioak entzun zlren lehenengo nes­katilaren buruan. Bigarrenarenean, bernz, haur negarra' "Panplna Irentsi du, pila eta guz­ti! >l, esan zuen Salbak, hamtuta. Mutikoak ba-

Txotxongiloak Bi egunean dozenatik gora ikuskizun izan dira haurrentzat Zugarramurdin

rre egiten zuen. eta gainerako umeek ere bai. Beste neskatxak, berriz, eskuko telefonoa irentsi bid e zuen. Txuribeltzen maleta aurki­tzea zen sendatzeko bide bakarra . Maletak ahoa zuela eta hitz egiten zekiela ikustean, Jon Ander izututa joan zen bere amarengana: «Jan egingo nau!». Maletak ez zuen inor jan, baina hai haurrek emandako zapatak eta gal­tzerdiak. Beteta zegoen gela, eta umeak dan­tzan eta kantuan jarraraziz amaitu zen ikuski­zun entretenigarria. Hori baitzen sendatzeko formula, erritmo bizian mugitzea.

Karmele eta Jabi antzezle eibartarrak ¡Palo

eta SalbaJ duela bi urte joan ziren Zugarramur­dira'lehen aldiz, eta giroa gustatu zitzaienez, aurten ere baiezkoa eman dute. Hamar urte daramatzate haurrentzat antzerkia egiten. «Zaletasun moduan; oraingoz ez gara prof~­sional moduan ausartu», Karmeleren hitze­tan. Beraiek egiten dute dena: agertokia, txo­txongiloak: istorioa asmatu ... Txotxongiloak eta antzezpena batzen dituzte. Inprobisazioa oso garrantzitsua da euren lanetan, haurrek parte hartzea nahi baitute. Eta baita lortu ere. Gustura geratu ziren ikusleen erantzunarekin. Topaketako gainerako taldeek bezalaxe, mu-

su truk egin zuten lan: irribarre truk, kasu hone­tan.

Eskolan zen hurrengo ikuskizuna, eus­karaz hura ere: Zein palita den Panama. Har­tzak eta Tigre T xikik Panamarako bideari ekiten zioten, han plata no asko egongo zela pentsa­tuta. Bidean hainbat animaliarekin egin zuten topo, bitxiak horietako asko. Aretoa gainezka zegoen, ilunetan hamaika buru. Ez zegoen to­kirik guztientzat. Deja Bu taldekoak beltzez jantzita, oihal beltzaren aurrean, ikusleek txo­txongiloak bakarrik ikus zitzaten. Ahate horia,

Page 7: Tartea 2OO4ko apirilaren 20a

igela ... politak ziren txotxongiloak. Mutiko ba­tek lo hartu zuen aitaren besoetan. Arratsalde­ko 17:30ak; eguneko laugarren antzezlana. Lo kuluxkaren ordua? Goizeko hamaiketan hasi zen jaialdia, eta beste bost talde falta ziren. Saina denak ez zeuden lo, ez horixe! Gainera, azkar indarberritu ziren, eskola ondoko plaza n ogitartekoakjan eta korrikaldi batzuk eginda.

EITenderete taldearen txanda zen. Zapo eta Zapa untxiak agertu ziren, bata besteari gaizta­keriak egiteko gertu. Saina istorio horrek bero­tan sartzeko baino ez zuen balio: gero zetorren kontakizun poto loa: Hay que mojarse. Protes-

ta egitekoantzerkia baitaTendereterena. Sato­rrak, txoriek, igelak euren natur ingurunea gal­tzearzegoela esan zieten haurrei. Eta ondoren txotxol1gilo kaskodun bi agertu ziren, obrako

.nagusia eta langilea, hondeamakinarekin zuhaitzak eraustera. Sukaeran animaliek au­rre egin zieten gizakiei, eta garaitu egin zituz­ten, baina ¡;¡arbi utzi zuten normalean kontra­koa gertatzen dela. Orduan, zauritutako kas­kodunarekin zer egin galdetu zien umeei txo­rietako batek: «Medikuari deituko diogu ala hementxe bertan lurperatuko dugu? ». Hau­rrek ez zuten gupidarik izan: «Lurperatu! Lur-

titiriteroen topagunea 07

peratu! >l . Lastima antzezlana gaztelaniaz iza­tea, hitz batzuk ulertzeko arazoak izan baitzi­tuzten txikienek; helduek egin zuten haurrek baino barre gehiago.

Bata bukatuetahurrengoa hasi: musi­kaz bete zen eskolako plaza . Virabolta taldeko­ak ziren, eta haiei segika joan ziren haurrak beste plaza batera, eskutik helduta era dan­tzan. Antzinako garaietako pertsonaiak ziren, On Kixoteren liburu beretik ateratakoak zirudi­ten eta gaztelania zaharkituan mintzo zi ren. Denetik ikus zitekeen Zugarramurdin, sorgin-

tartea 2004ko aplnlaren 208

keriaren baten eraginez bezala. Hurrengo or­duetan eta egunean ere txotxongiloek bete zi­tuzten txokoak, Euskal Herri osotik etorrita. Sertako haurrak ondo konpondu ziren hatekin, eta baita beste herri batzuetako umeekin ere.

Anari abeslariaren kontzertuarekin bukatu zen jaialdia. Eta astelehenarekin batera heldu zen errealitatea Zugarramurdira: «Eskolara! », esan zieten atzo haurrei. «Eskolara ez», eran­tzun zuten haien txotxongilo begiek. Gustura bilatuko lukete eskolara ez joateko errezeta­ren batTxuribeltz doktorearen maletan. Dato­rren urtean izan beharko du ...

Page 8: Tartea 2OO4ko apirilaren 20a

08 osasuna tartea 2004ko aplnlaren 20a

Zerda hemodialisia? 11 Jabier Agirre

Gehienok ezagutzen dugu, ziurrenik, hemodiallsiaren premia duen pertsonaren bat. Edo, hobeto esanda, hemodialisiari esker bizink ¡arraitzen duen pertsonaren bal. He­modialisia baita oraindik ere giltzurrunetako gutxlegltasun iraunkor, kroniko eta aurre­ratua tratatzeko (giltzurrunek funtziona­tzen ez dutenean) gehien erabiltzen den metOOoa.

1960ko hamarkaz geroz1ik izugarrizko aurrerapausoak eman dira. Horri esker, terapeutika modua eraginkorragoa da, eta nahi gabeko ondorioak ere murriz1u egin dira. Baina, gero eta prozedura eta' ekipo hobeak izan arren, tratatamendua korapilatsua da oraindik. Halaber, talde terapeutiko osoaren ahalegin batera-tua eskatzen duo Sendagile, erizain eta gainerako osasun profesionalen lana garrantzitsua izan arren, erabakigarrie-nak giltzurrunak hondatuakdituen gaixoa eta haren familia dira. Izan ere, gaixoak, tra­tamenduaren inguruan gehiago jakiten doan heinean, hemodialisik6 taldearekin batera lan egin ahal izango duo Halaber, analik eta emaitza onenak lortzeko aukera eduki-ko du, eta bizimodu oso eta akt iboa egin ahal izango duo

Alpatu bezala, hemodialisia giltzu­rrunek huts egiten dutenean ezinbes­tean erabili behar den terapia besterik ez da. Giltzurrunek beren benetako funtzioa betetzen ez dutenez (OOola iragazi eta garbi­tu funtseanl. kanpotik makina batek egin behar du lan hori. Gainontzean, ezinezkoa litzateke bizirik jarraitzea. HemOOialisia zer den hobeto ulertzeko, beraz, ezinbeste­koa da giltzurrunak zer diren eta zertarako ditugun azaltzea.

Giltzurrunak gernu aparatuko osagai nagusiak dira. Gernu aparatuak zati hauek ditu:

-Bi giltzunun: Etengabe gernua sor­tzen dute. Eta horietan barrena pasatzen den OOola iragaz1en dute.

-Bi ureter: Giltzurrunetan sortzen den gernua maskurirantz.garraiatzen duten bi ho­diak edo tutuak dira.

-Maskuria edo puxika: Etengabe sortzen den gernua pilatu, gordetzen duo Be-

~ harrezkoa denean maskurian gordeta dagoen gernua kanporatu egiten da. Horixe da, hain zuzen, plxa egltea.

-Prostata: Glzonezkoek dute bakarrik. Semena edo hazla sortzen laguntzen duen gu­rUina da. Gaz1aln baten tamalnakoa da.

Uretra: Maskuría kanpoaldearekln lotzen duen hOOía. P,xa egltean gernua hOOi horreta­tlk kanporatzen da.

Kolpeetatlk eta bat-bateko muglmendueta­tík babesteko, gdtzurrunak gantz uganz estali­ta daude. Gantz horíek kenduz gero, giltzurru­nek babarrun forma dutela kusiko genuke. Ukabi/aren antzeko tamalna dute. Blzkarrezu­rraren albo banatan kokatuta daude, sabela/­dean haln zuen. Gibe/aren eta urdailaren atze­ko a/dean daude, blzkarrezurreko barruko pa-

• retan Itsalslta. Gi/tzurrunen galnaza/a dlstlralSUa da, eta

Hemodia.lisia Aurrerapausoak eman diren arren, tratamendua korapilatsua da oraindik ere

'1hl.tamendua Gaixoak. astean hiru clialisi saio egiten ditu. 8aio bak.oitzak. 3-5 ordu artean irauten du, eta erietxean egin ohi dira

bere alderdi ahurrean.hainbat egitura ikus dai­tezke: gi/tzurrunen arteria bat (horren bidez iristen da gi/tzurrunera odo/ zikina) eta gi/tzu­rrun zain bat (garbitu edo iragazi ondoren, odo/a zirkulaziora itzultzekol.

Baldintza norma/etan, gizakiak bi giltzurrun ditu. Bi gi/tzurrunak beharrezkoak diren arren, aitortu behar da giltzurrun biek bete-betean funtzionatzen dutenean ('Yo 100ean) behar duguna baino gehiago ematen digute/a. Badi­ra giltzurrun bakarrarekin jaio eta arazorik ga­be bizi diren pertsonak. Zenbalt kasutan, per­tsonak giltzurrun bat eman diezaioke be re fa­miliako klde edo adiskide batl eta osasuntsu eta arazorik gabe blzltzen larraitu. Dltugun gil­tzurrunek (normal ea n bi) galzkl funtzlonatzen dutenean gertatzen da arazoa. Hau da, aka­tsen bat dutenean.

Lehen esa n bezala, odola gl/tzurrunen arte­rietan sartzen da. Glltzurrunen barruan odol hori garbitu edo Iragazl egiten da. Garbitu on­doren, zalnera Joaten da. Hor pilatutako hon­dakina (gernual. ureterretan barrena, masku­ma era maten da.

Glftzurrunek odolean dauden substantzla kimíkoen kopurua neurtzen dute (sod,oa,

fosforoa eta potasioa, besteak beste). Gor­putzean beharrezkoa diren substantzla

horien kopurua erregulatzeko. Soberaki­nak, berriz, kanporatu egiten dituzte.

Substantzia horiek behar Izanez gero, berriz, atxiki edo mantendu egiten dituz1e.

Odoleko hondaklnak Jaten ditugun elikagaietatik, edaten

ditugun edarietatik eta gorputz jar­duera batzuetatik sortzen dira. Gor­putzak energia lortzeko eta ehunak

konpondu eta osatzeko erabiltzen ditu elikagaiak. Beharrezkoa duen guz­

tia erabili ondoren, hondakinak odolera bidaltzen ditu. Giltzurrunek odola garbi­tuko ez balute, hondakin horien maila gehiegizkoa izango litzateke odolean. Kopuru hori kaltegarria izango litzateke. Odola garbitzeaz gain, giltzurrunek hormo­na batzuk sortzen eta jariatzen dituzte. Horien artean ezagunetakoak EPOa eta erreina dira. Odola garbitzearen garran-tzia kontuan hartuta, giltzurrunek ezin

badute hori egin, ka npoko maki na batek egin beharko duo Horixe da hemodialisia.

Hemodia/isian gaixoari odo/a ate­ratzen zaio. Odo/ hori gi/tzurrun artifi­zial baten antza duen makina batera pasatzen da. Bertan odola garbitzen

da. Garbitu ostean odol zirkulazio oro­korrera pasatzen da. Hondakinak eta

gatz edo likidoen soberakinak kenduz, gaixoen presio arteriala kontrolatzen da,

eta substantzia kimikoen oreka lortzen da (sodioarena eta potasioarena batez ere).

Hori da hemodialisiaren funtzioa. Norma/ean, astean hiru dialisi saio egiten dituz1en gaixoek. Saio bakoitzak 3-5 ordu

irauten duo Normalean, bi txanda jar-tzen dira erietxeetan: astelehena, astezkena eta ostirala edo asteartea, osteguna eta /arunbata. BI txanda horietan goizez, arratsaldez edo gauez egin daitezke saioak. Lan ordutegiaren eta bakoitzaren ego­era arabera, galxoak egokien zalon txanda aukeratuko duo

Hemodialisia betiko tratamen-dua da. Hori uzteko aukera bakarra,

gaixoari gi/tzurrun bat trasplantatzea da; eta ebakuntza hori ondo ateratzea. Hau da, gai­xoak organoa onartu behar du, eta ondo fun­tzionatu. Zoritxarrez, giltzurrunak ez daude sobran, eta trasplante batzuk ez dira ondo ateratzen. Hori dela eta, gero eta gehlago dira hemodialisia behar duten galxoak.

Gaixoa makinara lotuta dagoenean, eZln daiteke mugltu. Ondonoz, samtan, elkarrekln hitz egiten, teleblsta ikusten edo irakurtzen egoten dlra. Tratamendu gehlenak enetxean eglten dira, eta galxoak hara Joan behar Iza­ten duo Nefr%go bat, erizalnak eta honen laguntzalle batzuk arduratzen dlra tratamen­duaz. Gaixoaren zeregln naguslak hlru dlla' adierazltako egunean ospltalera joan, medl­kuak aglndutako botlkak hartu eta neuman ¡atea eta edatea.

Kasu batzuetan, gerta dalteke tratamen­dua galxoaren etxean bertan egltes HOllek 3-6 asteko prestaketa eskatzen dll Alratsal· de amaleran konektatzen da gal\oa maklna· ra . Gau osoa lotan emango du (dld/lsla E'glten den b,tartean) eta hllrJengo gOlzean maklna kentzen du. HOI n esker, egllnean askdtasun handlagoa Izaten du

Page 9: Tartea 2OO4ko apirilaren 20a

Gehien erabiltzen den barazkia

1I I Ainara AlTatibel

Gaur egun Europan gehien erabiltzen den barazkietako bat den arren, tomatea Ameriketako herrialde batean aurkitu zen lehen aldiz: Perun, haln zuzen. Gerezi baten tamalna zueñ, eta ez zen Jaten. Italiarrek erabill zuten lehen aldlz sukaldean. XVI mendean gertatu zen hon, eta ordutik aurrera munduko beste txoko askotan erabiltzen hasl ziren. Dituen zapore gozo-garratzei esker, plater askoren osa-gai izan daiteke: pasta, haragla, arraina ... Baina sukalderako ez ezik, tomatea oso barazki ona da osasunerako ere.

Uda gertu dago, eta dagoneko ikusi d itugu lehen eguzki izpiak. Hori kon­tuan hartuta, asko izango dira hemendik gutxira hondartzara joaten hasiko direnak. Lehen egu­neta n oso garrantzitsua da ordu asko ez egotea, erredurarik ez izateko. Horrekin batera, ezinbestekoa da eguzkitako krema ematea. Krema horiek nahiko koipetsuak dira; ondorioz, a.urpegia koi-pez betetzen da. eta pikorrak atera dai-

de, kremarik ez eman, eta erre egiten dlrenak. Erredura horiek oso arrisku­tsuak izan daltezke, eta berehala senda­tu behar dira. Horretarako, lehen urratsa erreduraren galnean tomate xerra bat Jartzea izan daiteke. 15 minutuan erre­duraren berotasuna kendu, eta senda-

tezke. Hori ez gertatzel<O, osoegol<llnd"'df¡od'--~­

tomate zukua. Kontuan izan behar da tomatea oso garratza dela. Horri esker, koipea kentzen duo Bi tomate hartu,

'Ibmatea Sukaldean erabiltzeaz gain., sendagai bikaina da

zuku bat egin, eta esnearekin (1 di) nahasi. Ondoren, kotoi bat hartu, eta aurpegian eman. Zukua bost egunez gorde daiteke hozkailuan. Badira, bestal-

tzen has ten da. Gamera, zenbat eta lehenago egin, azala ez da kenduko.

Hondartzara joaten ez direnak igerile­kura joaten dira. Bertara joaten direnen artean ohikoak izaten dira garatxoak eta onddoak. Erredurekin gertatu bezala, tomatea botika ezin hobea izan daiteke horiek sendatzeko. Tomate batzuk hartu, eta urarekin egosi. Ondoren, ira­gazi, eta bertatik at'eratzen den saltsa onddo edo garatxoetan eman. Pixkana­ka mina gutxitu egingo da, eta hurrengo egunean itxura hobea izango dute. Han­dik gutxira, desagertu egingo dira.

Badirudi tomateak udan izaten diren osasun arazoetarako balio duela bakarrik. Baina ez da horrela. Urte osoan erabil daitekeen botika da, eta beste gaixotasun batzueta­rako ere erabil daiteke. Esaterako,

gaur egun ordu ugari ematen ditugu lanean. Kasu askotan, etxetik kanpo

bazkaltzen dugu, eta ezin dugu eguer­diko lo kuluxka hori egin. Hori dela eta,gauean oso nekaturik .i risten gara etxera. Nekatuta gauden arren, estre-

saren ondorioz ez dugu ondo lo egi­ten . Horrelakorik ez gertatzeko,

egunero jan tomatea ec!o hartu tomate zukua. Energia

asko duen barazkia da, eta azukrea sortzen laguntzen duo

du bat-batean, eta, ondorioz, gai gara egun nekagarri eta amaigabe horiei aurre egiteko.

Azukre hitza entzutean jende asko beldurtu egiten da, eta tomateak gizen­du egiten duela pentsatzen duo Batna guztiz kontrakoa gertatzen da. Energeti­koa iza n arren, tomatea oso barazki arina da; eta zuntz asko duenez, bikaina da flakatzeko. Gainera, klorina eta sulfu­roa ditu. Klorinak gorputzean pilatzen diren likidoak kanporatzen laguntzen du, eta sulfatoak gibelari koipeak kanpora­tzen laguntzen dio.

Bestalde, egindako ikerketa askoren arabera, tomatea jateak bihotzeko ara­zoak izateko arriskua gutxitzen duo Kon­tuan izan behar da tomateak potasio ugari duela, eta horrek tentsio orekatua izaten laguntzen duo Astean bi edo hiru aldiz tomate zuku bat hartzea nahikoa da horretarako. Horri esker, ez da hiper­tentsiorik izango, eta bihotzekoa izateko arriskua murriztuko da.

Tomateak dituen substantzia guztien artean, halere, garrantzit:;uena lizope­noa da. Substantzia horre k ematen dio tomateari duen kolore gorria. Zenbat eta lizo peno gehiago izan, orduan eta gorriagoa izango da tomatea. Substan­tzia hori antioxldatzallea da, eta zelulen zahartzea atzeratzen du. Hori kontuan hartuta, oso antibiotiko ona da. Hartu tomate hostoak, busti uretan eta jarri zauria edo mfekzloa dagoen toklan. Ondoren, ondo estali. Zauria blzpahlru egunetan sendatuko da.

Nahiko garratza denez, umeek ez dute oso gustuko izaten. Pixkanaka-pix­kanaka eman. Hasieran saltsa moduan eman, eta gero gordinlk. Gauza bera gertatzen da urdaileko arazoak dituzte­nekln. Neurrian hartzea komeni zaie.

---

osasunaterapiak tartea 2004ko aplnlaren 20a 09

EukaJiptoa hena: EucaJyptus giobulus, eukaliptoa. Deskribapena: Eukaliptoa Australia eta 'Th.srna.nia.n jaiotako zuhaitz handia da. Mediterraneo itsasoko arrean, H ego AIneriketan eta Asian ere aurkitu daiteke gaur egun. Oso a.zkar hazten Cja: 35 eta lOO metro arteko luzera dUo Enborraren azala oso erraz apurtzen da. Hostoak luzeak eta okerrak d.ira.. Fluituek botoi itxura dute, ata

barman hazi txiki batzuk dituzte. Erabat . helduta daudenean jasotzen d.ira..

Nola eta zertarak,o erabiltzen da? Amas apa.ra.tuko gaixotasunak: Eukaliptoen hostoekin egindako ffifusioa hartzea edo inhalatzea oso ona da amas aparaturako. Izan ere, espektorantea da, eta bronkioetako muki mintza garbitzen dUo Asma, bronkitisa eta pneumonia sendatzen laguntzendu. Infekzioak saihesteko: Eukalipto lurnmak arnastea QSO lagungarria da, infekziorik ez izateko.; antiseptikoak baitira. Halaber. sukarra jaisten dute. eta izugarri erabiltzen clira hotzeria eta eztarriko hantura sendatzeko. Erreunta: Eukaliptoal"en olioa bikaina da en-eumak giltza.duretan sortzen duen mina gutxitzeko.

AInas gaixotasuneta.rako ozpina Osagaiak <!> Bi eukalipto hazi <!> Txikitutako eukalipto hostoak (2 eskukada). <!> Sagardo ozpina (baso 1/3)

Prestatzeko n~od ..

<!> Eukaliptoa ontzi batean jarri, eta ozpina erantsi <!> Minutu batez il'akiten jani su geldoan. <!> Sua itzali etajalkitzen utzi

No! lu:

Igw1Ziak aman bizkaJ're.'U1 eta bul¡\l're>Ul. Gainerakoa ohe ondean j<u~'i Hon",,)¡\ ('IZ da

amasa hal'tzeko zailtasunik izango. <!> Newrian hal'tu. Gainemkoan, bronkioak nanitatu daitezke.

<!> Ez hartu haurdunaldinn. Ezt.a wnean bulruTa ematen gonl"¿ ge>ro. <!> Bi urte baino gutxiago duten lu\urrei SI:

eman.

Page 10: Tartea 2OO4ko apirilaren 20a

10 osasuna likadura __ 200ll-o 3P r ",ren 20a

Txitxirioek haize mina sortzen dute; beraz, ez jan meteorismoa izanez gero. bema

D igestio arazoak eta elikadura (111) 11 Ana Elbusto

Hestea digestio hodiaren zati bat da, eta bi untzlO dltu : digestioa eta xurgatzea. Elikagai

utxl daude zuzenean gure barneko zeluletara oaten direnak. Digestioaren bitartez, elikadu­a substantzla slnpleak elikadura substantzia onplexu blhurtzen dira . Substantzia sin pie

oriek hesteetako pareta gainditzeko gai dira, ta prozesu horn xurgatze deitzen zaio . Odol I rkulazloaren bldez, gure gorputzeko zelule­ara zabaltzen dira . Horri esker, zelulek egoki untzlona dezaten lortzen da. Saina sarri asko­

an, arazoak Izan daltezke. Izan ere, nahiz eta

atu zehatzik Izan ez, gero eta Jende gehlagok

u meteonsmoa. Saina zer da meteorisrnoa? esteetan gas asko edo gehlegl dugunean, eteoflsmoa dugula esaten da. SarrO askotan, arazo gogaikarna Izan daiteke eteonsmoa. Azkar Jan eta gaizki murtxika­en duten pertsona urduriei eta erretzaileei rag.ten d:e batez ere. Elikadura ohiturekln

ta eguneroko bizlmoduarekln lotura handia u. Halere, bl arrazolrengatlk gertatzen da: onturatu gabe airea .rensten dugulako (aero­gla) eta hesteak gasekin oso sentikorrak di­

lako. Arazoa ez da sortzen hesteetan gas as­pilatzen delako, balzik eta gasek hesteeta­

pasatzeko zailtasunak dltuztelako. Salta ste distentsloagatlk ere. Hestearen disten­

oa espasmoagatik eta sabelaldeko handl-

agatlk gertatzen da. Horrekm batera,

legizko puzker eta korrokadak eta tripako

na ere gerta daltezke.

alere, beste batzuetan, meteonsmoa SIn-

toma bihurtu daiteke. Zeliakia, hesteetako di­

bertikuluak eta Chron gaixotasuna dutenek meteorismoa izan-dezakete kasu askotan .

Hesteetako narritadUra ere gertatzen da sarri­tan . Narritadura hori bi modutakoa izan daite­

ke: idorreria eta beherakoa. Meteorismoa bat­

batean azaltzen bada edo luze irauten badu, sendagilearengana joanbehar da.

Hesteetan sortzen den gasaren %99 bost

gasek osatzen dute: nitrogenoak, oxigenoak, hidrogenoak, karbono dioxidoak eta metano­ak. Gas horiek guztiak airetik jasotzen ditugu;

edo, bestela, hesteen barruan sortzen dira . Irentsitako gasen zati handi bat korrokaden bi­

tartez kanporatzen ditugun arren, batzuk ur­

dailetik hesteetara bideratzen dira. Saina hes- .

teetara iristen diren gas asl<o elikagaiek dituz­ten hainbat osagairen hartzidura bakteriologi­koaren ondorioz sortzen dira. Gas horren zati handi bat heste lodiko edo koloneko bal<terio­

ek eramaten dute; beste zati bat hesteetako zelukekxurgatzen dute, eta zati txiki bat uzkitik kanporatzen da.

Meteorismoa tratatzeko modua sinplea da. Osasungarriak diren elikadura neurri batzuk hartzea nahikoa da. Horrekin aski ez denean,

botikak hartu beharko dira. Sotika horiek hes­teetako gasak gutxitzen lagunduko dute, bes­

tea k beste. Saina argi izan behar da elikadura ohiturak oso garrantzitsuak direla . Ga ixoek

haize min horiek sortzen dituzten elikagaien kontsumoa gutxitu behar dute.

Garrantzitsua da esnerik ez hartzea. Nahi­

koa da bi astetan esnerik ez hartzea, arazoa gutxltzeko. Denbora tarte horretan, galxoak hipolaktosa Izan dezake. Hau da, lal<tosa bar-

neratzeko beharrezkoa den entzimaren lak­

tosa galtzea. Horren ondorioz, laktosa heste

lodira joango da, eta bertan bal<terioek erase egingo diote. Hori dela eta, gasak sortzen

d ira, eta abdomena handitu eg iten da.

Satzuetan, beherakoa ere izan daiteke. Lak­

tosa onartzen ez denean, esnearen ordez, hartzitutako esnearen eratorriak (jogurta, adi­

bidez) edota laktosarik gabeko esnea hartzea komeni da.

11 AzaJorea ere ez da batere egokia. berna

Haize rninik izanez gero jan behar ez direnak eta eguneroko biziInodua

el Lekariak (dil.istak. babanunak , txitxirioak. . .). Ez dira erraz barneratzen, eta haizeak sortzen dituzte. Digestioa hobeto egiteko, egosi aurretik uretan

jarri, eta puregailutik pasa. el Aza, azalorea, orburua, porruak,

luzokena, tipula eta antzeko barazkiak. 'Ibmatea zurituta jan. el Sagarra. platanoa, arana, mahaspasa eta antzeko frutak. Egokiena heldu~o frutak <lira. Abal izanez gero, zurituta j an. el Labetik atera berri duten ogi freskoa

eta gutxi egositako pasta. el Koipe asko duten el.ikagaia.k: haragi koipetsuak, saltsak, frijitutako

elikagaiak. el Azukrerik gabeko produktu dietetiko

batzuek duten sorbitol moduko

gozagarriak. el Airea duten el.ikagaia.k: edari

.karbonikoak eta krema irabiatuak.

el Dietan aldaketa txiki batzuk egin behar <lira. Norberak gaizki bameratzen dituen elikagaiak zeintzuk diren ikusi,

eta bere dieta~ bazteltu behar ditu.

Abolku dietetiko horiez gain, gomendio

hauek hartu behar <lira kontuaIl: el Poliki jan, eta ondo murtxikatu. el Jatean, likido gutxi edan. Edanez gero, gasik gabek o edariak1ml:tlr,e"cerabili

zahato eta ponuirik. el Jatean hizketaldi berorik ez izan, eta

edatean soinuak ekidin. el H ortzetako arazoak konpondu, eta

sudurretik amasa hartzeko arazorik

izanez gero, medikuarenganajoan.

el EZ jan goxoki eta txiklerik. el Ezerre.

c> Ez etzan jan ondoren, ezta ma.kw.tu

ere.

el Kirola egin.

el Estresa neurtu.

Ikus daitekeenez, elikadura on bat eginda meteorismoaren arazoa saihestu

edo hobetu daiteke. Nahikoa da gehiegizko otordurik ez egitea, gasa

duten edarien kontsumoa

gutxitzea, haizetsuak diren elikagai. gutxiago j atea eta

lasai bizitzea.

Page 11: Tartea 2OO4ko apirilaren 20a

osasunasE'. ::ualitatea 11

UIneen sexualitatea eta helduen esku-hartzea 1I Agurtzane Onna.tza Imatz

Azken bi asteetan umeen sexual ita­teaz arotu na,z. Erraza ez den arren, gaia amal­tutzat emateko, umeen sexualitateari buruz­ko ha,nbat bern eta egoeran buruz Idaztea erabaki dut. Berri horiek ahoz aho dabiltza, eta sarrrtan llgertzen dira hedabideetan. Joan den asteko artikuluan lehen zertzeladak eman nituen; eta iruditzen zait artikulu hau osorik ulertzeko beste biak ere kontuan hartu behar direla.

Haurtzaroa dugun altxorrik handiena da. Hori horrela izanda, eta nahiz eta askotan eskasak izan, haurtzaroa babesteko mekanis­moak iplni ditugu. Umeren bati zer edo zer eglten badiote, beste edozer gauzak baino gehiago mintzen gaitu .. Logikoa denez, gure barruan erreakzio sutsu batzuk sortzen dira. Askotan horrek ez digu uzten egoeraren ingu­ruko ebaluazio sakonik egiten. Hori dela eta, pentsatzen dugu erasotzailearen kontrako neurriak onenak direla. Diskurtso gogorrak hobeak direla iruditzen zaigu . Uste dugu fobiaz betetako hausnarketak politikoki eta moralkl zuzenak direla.

Baina errealitatea guztiz desberdina da. Lehen unetik hartzen ditugun neurriak bikti­maren kalteak txikitzeko edo behintzat gutxi­tzeko izan behar dira. Soilik gaizkileen kontra­ko neurriak hartzea ez da nahikoa. Egokiagoa da mezu pedagogikoak embiltzea-¡3elizialak baino. Hausnarketa egitean, halaber, hobea da analisi zientifikotik egitea moraletik baino.

Komunikabideetan inoiz baino gehiago agertu arren, horrelakoak ez dira berriak. Pederastia historia bezain zaharra da. Ez da gero eta gehiago gertatzen. Kontua da gero eta gehiago agertzen direla foro publikoetan.

Dena den, aurrera jarraitu baino lehen, bi

UDA BADATOR, ETA KIlDAK, SOBERA!

Urte sasoi hau iristen denean. ispilu aurrean ja.rtzen gara eta ezusteko txikia (edo handia)

hartzen dugu: kilo sobera ditugu, eta bainu­jantzia gaizki geratzenzaigu. Orduan hasten dira kezkak, eta depresioak. Lehenik eta behin, horrelako kezkei garrantzia kendu nahiko nieke. Gauregungo gizarteanilxurak beste edozer gauzak baino garrantzi handiar goa duo Sendagile naizen aldetik, argi utzi nahiko nuke ezin dela irudiaren diktadurar gatik osasuna galdu. Baina, zoritxarrez, hori behin baino gehiagotan gertatzen da. Kilo horiek galtzeko ez dago formula rnagi­korik, ezta elikaduraarraro edo pilula berezi­rik ere. Garrantzitsuena elikadura orekatu eta egoki batijarraitzeada, etaenergiagehiar go erretzea. Rain zaila al da hori? Ziurrenik, ulertzea ez da zaila izango. Bai, ordea, jarrai­tzea. Gaur egungo gizartean, bizimodu se­dentario da nagusi. Ordu asko ematen ditu­gu telebista ikusten, etajoan-etorri gehienak

izan behar. Izan ere, askok gustura bizi Izan dltuzte hartu-eman horiek. Saina gaur egun nor­baltek sexu gehiegikeriak

termino desberdlntzea nahlko nuke: paldofi­lia eta pederastia. Askotan nahastu eglten dlra, eta slnonlmo modura erabiltzen dlra. Balna oso garrantzltsua da blak desberdln­tzea. jasan dituela esa ten badu,

Pedofilia edo paidofilia paidos eta phi/os hitz grekoetatik dator. Umeak malte dituena esa n nahi duo Ez du inolako zentzu erotikorik. Umeen onuragatik arduratzen dena paidofi­loa da. Pederastia ere grekotik dator: Paitos eta Eraste hitzetatik, hain zuzen. Kasu hone­tan, hitzak zentzu erotikoa duo Izan ere, Eras­tes maitale esan nahi duo

Garrantzitsua litzateke belaunaldien arteko harremanak nola bideratzen diren aztertzea. Heldu eta adingabeko helduen artean maita­sun eta desio kontuak nola bideratzen diren jakin beharko litzateke. Baina hori ez da gaur­ko gaia, nahiz eta ematen zaion interpretazia­aren arabera pederastia gaian sartuta egon.

guk markatzen dugu. Sik­timaren biktimizazioa egi­ten dugu. Pederastiaren kontrako esku-hartze hezigarri batzuk, bereizi gabe egiten ditugu­nean, kaltegarriak izan daitezke. Erasotuaren sentimendua areagotzen da, eta jasán ditzakeen ondorioak han-ditzen dira.

Satzuetan helduengan ere sortzen da halako beldur bat umea gehiegi musukatzen edo uki­tzen dutelako. Argi dago gaia ez dela batere erraza. Izan ere, aldagai asko hartu behar dira kontuan horri konponbidea emateko. Saina zer egin?

'Paidofilia' hitzaren esanahia kontuan hartuta, gehienok paidofiloak gara; eta hori bultzatzea oso garrantzitsua da. Seraz, komenigarria litzateke esku-hartze antipederastak antipaidofiloak ez bihurtzea. Pederastak ez dira agure ezezagunak izaten. ezta homosexualak ere. Gehiegikeria gehie­nak pertsona ezagunen qrtean gertatzen dira. Sarritan erasotzaileak heterosexualak dira, eta biktimaren familia ezagutzen dute. Gehienetan famil iarekin bizi da, eta umeen sexuaJ.i.tatean sactzeka erab jltzpo ditlJen

mekanismoak limurtzea, na has mena, xan­taia eta mehatxua izaten dira. Ez indarkeria. Gainera, ezin daiteke ahaztu, kasu askotan erasotzaileak biktima izan direla. Askok sexu gehiegikeriak jasan dituzte haurtzaroan.

· Garrantzitsuena prebentzio arlotik hastea da. Horretan denok gara arduradunak. Umearen aberastasun per­tsonalaren garapena sexua­la, sexuduna eta erotikoa den neurrian, euren burua babesteko mekanismo eraginkorrak ziuÍ'tatu behar ditugu. Horretara­kruna.d.u...bat sexu hezjketa bultzatzea litzate­ke, eta soilik prebentziorako esku-hartzea saihestea.

Saina joan den asteko artikuluan azaldu nuen moduan, helduen eta txikien arteko .harreman guztiek ez dute beti kaltegarriak

Umeren batek sexu gehiegikeriaren bat jasanez gero, ingurukoek eta profesionalek prest egon behar dute esku hartzeko. Lehe­nik eta behin egoera amaitu dela ziurtatu

,behar da, eta indarrean jarriko diren neurriak jasandako ondorioak gutxitzeko eraginkorrak

autoz egiten ditugu. Elikadura ohitura be­rriak ere ez dira batere onak (aurrez.prestatu­tako jakiak, jatordu azkar eta desoreka­tuak. .. ). Denok dakigu zenbat, noiz eta nola elikatu behar dugun. Eta baita kirola egin behar du­gula ere. Baina hor hasten da gure bekatu­txoa. Gure eguneroko bizimodua zununbilo moduko batda, etaezdugu ordubete erelasai jateko. Gainera, bakoitzak barneratu dituen elikadura ohitura berri eta desegokiak erabi­tzen ditugu.Zenbataldiz entzundugu: «Elzdut afalduko, asko gosaldu dudalako~. Elikadu­rari dagokionez, ez da bakarrik kaloria kopu­ruan pentsatu behar. Baita kaloria horiek noiz hartzen ditugun ere. Elzin ditugu kaloria guztiak otordu bakar batean hartu. Hobe da lauzpabostotordutan haltzea. Beste arazoetako batjaten dugunada Horre­tan, ez dut arazo handirik ikusten. Etxen jar ten duguna, orokorrean, nahiko egokia izar ten da. Otorduetatik kanpo jaten dena izaten da arazoa Gazteen artean gozokiak izatean dira gizentasunaren eragile nagusiak. Ho­rien artean azukre asko duten jaton'i indus­trialeko gozokiak dira okerrenak. Helduen artean, berriz, alkohola izaten da arazo nagu­siaHorrekin ezdutesan nahiasko edaten de-

Iñaki Arratibel

tartea 2004ko ap.nlaren 20a

direla bermatu. Horretarako, biktlmlzaZlo eta errudun sentitzeko prozesuak eten behar dira. Horrekin batera, umearen bergizartera­tze erotikoa ziurtatu behar da.

Ezin dugu biktimaren familia ahaztu. Pen­tsatu behar dugu senitartekoen artean daga­ela askotan erasotzailea. Hortaz, ezinbeste­koa da harreman hori berbideratzea. Lan zaila ¡zango da kasu askotan, baina aleglntzea merezi duo

nik, baizik eta alkoholak kaloria asko di­tuela.Nahikoada apul'batedateagizentze. ko. HQrri guztiari sedentarismoa gehitzen ba­diogu, ez da harritzekoa gizentasuna egun dagoen osasun arazo larrienetako bat iza­tea. Jardun fisikoari bUlUZ sarri askotan hitz egin dut. Behin baino gehiagotan esan dut, ez delakirol berezirik egin behaI: Nahi­koa da lanera oinez joatea. egunero paseo­txa bat ematea edo asteburuan mendira edoibiltzerajoatea Horrekin al'gi utzi nahi nuena zera da: ez dagoela formula magi.korik. Beharduguna formula logiko bat da, eta ez fOITIlUla magi-ko bato Elzinezkoa da kiloak galtzea etxe-arl -eserita egonda. eta n ahi duguna janda. .Galdu sobran dituzun kiloak. nahi dUZtma janez eta kirolik egin gabe •. Zenbat a.ldiz entzun dugu hOl'i? Inork sinesten al du? Nik zentzudun izateko eskatuko nukt'. Ez clira gnuza bel ziak egin beluu: Ez da pl'Ul !l.1'l'aror'ik bete behal: Behw'dena nornmlta­suna da, bestel'ik Z. Denok dnkigu E'gtill

gutxitan ezin ditugulakilo nsko gn.ldu gtu'E'

bzimodua !Ul'iskw'ik egin gnbt>. BE'm,z. ha-be da ¡rudia alde b¡\tE'm utzi. e-ta asnsunl\-

ren n.lde gitRu ..

Page 12: Tartea 2OO4ko apirilaren 20a

· . 12 atzerritaITak euskal herrian tartea 2004ko ap "Iaren 20a

Ka Ming 'Ibng 00 Donostiako lehen jatetxe txinatarreko arduradlllla

«Dena dut donostiarra, aurpegia izan ezik»

',('~ _. ____ ~~~ _____ A __

Ka Mingek bi urte zituela etorri ziren bere gurasoak Donostiara, eta jatetxe t¡xinatarra ireki zuten. .do .. eIXeberr ..

111 Idoia Etxebenia

'Ib:ng sendia urrutitik etorri zen Do­nostiara, duela 28 urte. Txinatik. Aita-amak

eta semea. Pekin jarri zioten izena ireki zuten

jatetxeari, nahiz eta Hong Kong izan euren sorlekua. Bi urteko mutikotxoa zen orduan Ka

Ming, eta alde bateti~ bestera ibiltzen zen ja­tetxean, korrika. Kalean gehienek harriduraz begiraiZen zioten: «Sei-zazpi urte nituenean,

hemengo ume txmatar bakarra nintzen. Jen­

deak ez zuerí txinatarrik inoiz ikusi; telebistan,

asko Jota. Ezberdina nintzen haientzat. Baina

ez narz kexatzen: jendeak oso ondo tratatu nau hemen beti».

Orarn ere jatetxean aurkl dezakegu Ka Ming, asteko sel egunetan. Soseguz hitz egi­ten du, irribarrea beti ahoan. «Hemen esaten

den bezala, txmatarrak bezala eglten dugu lan!», diosku. Txikltatik lan eta lan jardun du

etxeko negozloan, eta oram berak darama ja­tetxearen ardura. Altaren aholkuak alntzat

hartuz, betlere; Siu f-!ung asteko zazpi egune­

tan egoten balta han, atsedenik hartu gabe.

«Esaten diot aita" eZln dela lan eglteko blZi, balna ez dlt jaramonlk eglten!».

Alta-semeen pentsatzeko moduak ez da­

toz bat bet!. Eklaldea eta mendebaldea dlra.

Altaren bihotza Hong Kongen dago; se mea­

rena, berriz, hemen «Realeko bazkide nalZ,

eta aurpegla ez, beste dena dut donostiarra.

Nire lagunak hemengoak dlra, eta parte zaha-

rrean ibiltzen gara. Hemengo neska-Iaguna

ere izan nuen, garai batean». Gaztelania gar-'

bian mintzo da Ka Ming. Are gehiago, apenas

dakien txineraz hitzegiten. Nola liteke, baina?

«Damutzen naiz ez ikasi izanaz, baina txikita­

tik gaztelaniaz hitz egin dut etxean, eta gero

kosta egiten da aldatzea. Euskararekin beza­

la da: ez baduzu erabiltzen, ez duzu ikasten».

Gurasoek bai, haiek txineraz jarduten dute el­

karrekin; oraindik orain, arrotza zaie gaztela­nia. Eta zer esanik ez euskara.

Ka Mingek badaki euskara apur bat: {<Se­

lektibitatean gainditu nuen, baina ahazten jo­

an zalt nekiena. Dezente nekien: jatetxera

etortzen zirenek euskaraz eskatzen bazizki­daten gauzak, arazorik ez nuen izaten, baina

orain ... ». Lagunekin ere gaztelaniaz hitz egi­ten ei du.Txlnarajoaten denetan, berriz, inge­lesez moldatzen da. <dkastetxe Ingelesean ikasi nuen: aitak ingelesez zekien, eta nik ere

ikas nezala nahi zuen. Gero, Enpresaritza egin nuen, eta orain praktikan jartzen ari naiz han ikasitakoa, jatetxean». Pekin parte zaha­

rrean dago, eta Donostiako lehen jatetxe txi­natarra da. «Gipuzkoakoa ere bai, nik uste»,

esan digu Ka Mrngek. «Bezero batzuk ezkon­

galak zirenean etortzen Zlren, eta oraln euren

seme-alabekin datoz. Belaunaldi baterako ematen du! ».

Zazpi bat urte daramatza Txinara joan

gabe: «Lehen, familiakoak ikustera joaten gi­nen, urtean behln: aiton-amonak, lehengu-

suak ... Eta gustatzen zitzaidan, berria zelako

niretzat. Oso jende lásaia da, baketsua. Ondo

sentiarazten zaitu, hemen estresak jota bizi

garelako, korrika beti. Han dena polikiago

doa, eta zu ere erritmora egokitzen zara, la­

saitun. Hala ere, oporretarako bakarrik nahi

zuen.hura: «Aitak esaten zidanean han gera­

tzeko bizitzen, ezetz esaten nion. Nire etxea

hau zela. Bizitzeko, ez dago Donostia baino

hiri hoberik». Aiton-amonak hil ziren arte, Siu

Hungek hanka batTxinan izan zuen, eta bu­

rua ere bai. «Orain noizean behin joaten dan.

Txina eta Euskal Herria «oso ezberdinak»

direla kontatu digu Ka Mingek: <dzakera, biz¡"

modua ... ezdu zer ikusirik. Beste pentsakera

bat da: adeitasuna, famitiarekiko errespe­

tua ... Adineko pertsonak ohoratu egiten dira. Urte gehiagoz bizi izan dira, eta esperientzia

gehiago dute: erakusten dizutenak diran. Ho­

rretan bera ere txinatarra dela azaldu digu, ai­taren esanak aintzat hartzen dituela beti.

«Bietakoa sentitzen naiz. Erdi eta erdí. Aitak •

esaten dit mendebaldekoa naizela erabat.

baina hangoa ere badut zerbait». Hemengoa

gehiagodu, baina: <i!"xinatarrak meharragoak izaten dira normalean, baina ni hemengoa

naiz, eta tortila jan dut, txuleta, sagardoteglra Joaten naiz, elkarteetara, ogitartekoak Jaten

ditut .. . ». BI tokietako janaria du gustuko:

«Arrozá ere jaten dut, Jatetxean. Hemen ogla bezala da TXlnan arroza In.

Txinako beste gauza batzuk, ordea, ez ditu

gertuko sentitzen: «Oso oso goiz jaikltzen di-

ra, goizeko bostetan, eguzkiarekin batera, eta taichi egiten dute, eguna indarrarekin haste­ko. Oso goiz gosaltzen dute, lana egiteko, eta goizeko 11 :30erako bazkaltzen hasten dira. Berriro lana egin, eta seiak aldean afaldu. Zor­tzietarako Joaten dira ohera. Nik hemengo or­dutegia dut». Taichi egiteko ohl!urarik ere ez dute etxean. «Alta k ez du praktikatzeko auke­rarik izan. Hemen ez dago astirik Lana, lana eta lana, eta dizipllna zorrotza». Goizeko ha­marrak inguruan hasi eta gauerdlra arte. Aste­buruetan lagune:kln tragoxka batzuk hartzeko eta Reala ikustera Joateko tartéen blla iblltzen da betl Ka Ming! «Denbora librean ajedrezean ere jolasten dut, altarekin. Antzeko malla.du­gunez, lehia izatendugu. Eta astla badut, glm­nasiora ere joaten naiz».

Halabeharrezko ezkontzena. hots, gurasoek aukeratzea bikotekldea, ez du oso gogoko: <i!" xinan oraindik ere asko ema­ten da. Aita ez da itxia, ez dit esaten norekin Ibili, eta eskertzen dut. Nire iritzia errespeta­tzen dun. Hori bai, Siu Hungek slnismen txlna­

tarrak ditu: «Asko begiratzen duTxinako ho­roskopoa. Neska-Iaguna aurkitzeko, han lehe­nengo familiaren erreferentzia batzuk izaten

dituzte, eta gero horoskopoan begiratzen du­te bikoteak elkar ondo hartuko lukeen ala ez,

jaiotze datekin. Ondo irteten bada, aurrera,

eta bestela beste bat bilatu behar! ». Aitak be­rari ere egin dio horoskopoarena. «Eta oraln­

goz arrazoia eman behar diot. Esan zidan ez

nuela asko iraungo neska harekin, eta hala gertatu zen. Nire aitak garrantzia handia ema­

ten dionez, nik kon,tuan hartzen dut esaten di­dana. Hemengoek esango lukete: 'Utzi ho­roskopoa alde batera, neska hori gustatu egi­ten zait eta berarekin irtengo nalz!' n.

Sinismen txinatarrekin lotutako pasadizo bat ere kontatu digu, barrez-barrez: «Gure

osabak bi alaba izan zituen. Txinan nahlago dl­

tuzte gizonezkoak. Mutila izateko zer egln gal­

detzera joan zen, eta no la egin behar zuen

esan zioten: zein garaitan egin, zein aldetara begira ... eta hirugarrena mutila irten zen» ..

Hona Txinako beste ohiturarik ekarri al duten

galdetu diogu: «Hemen txinatar gutxi dagoe­

nez, ez dugu ospakizun handirik egiten. Oraln

apur bat gehiago: jatetxean elkartzen gara ur­

teberri txinatarra ospatzeko. TXlnako aste ga­

rrantzitsuena da». TXlnatar kolonia hazi egin

baita azken urteetan. <dgartzen dut jendeak

ez didala hainbeste begiratzen kaleann. Hon

bai. txinatar batzuek ez dutela gaztelania ikas­

ten kontatu digu. eta gizarteratzeko arazoak 'dituztela. «Behar-beharrezkoa bakarrik Ikas­

ten dute. Lanetik etxera Joaten dira. eta etxe­

tik lanera».

I2.eru KaMing'I\mg J\tlirm; 30 wte JaiotulTin .. Hong Kong Ogibidl> \: Jatetxa bnu:>ko mdWl\dtuu\ Zaleta.sun.\k AJedrl,zn