tamazight tura u5 yebrir 2010

184
U5 yebrir 2960/2010 n U5 yebrir 2960/2010 n Abdenour HADJ-SAID, Said ZANOUN, Hamid BILEK, Moh MEDJDOUB, Boussaâd BOUAÏCH, Ferhat BALOULI, Ahmed HAMOUM, Linda MAHI, Nacera KEDDACHE, TANAṢLIT, Islam BESSACI, Djamel HAMRI, Kaci SADI, Fatima AIT HAMLAT, Habib-Allah MANSOURI, Kania RABDI, Inelmaden n tmaziɣt (TO), Hacene HALOUANE, Hamid IBRI, Ahcene MARICHE, Youcef MERAHI, Malek HOUD, Lynda KOUDACHE, Djaafar MESSAOUDI, Said CHEMAKH, Ramdane ABDENBI. Abdenour HADJ-SAID, Said ZANOUN, Hamid BILEK, Moh MEDJDOUB, Boussaâd BOUAÏCH, Ferhat BALOULI, Ahmed HAMOUM, Linda MAHI, Nacera KEDDACHE, TANAṢLIT, Islam BESSACI, Djamel HAMRI, Kaci SADI, Fatima AIT HAMLAT, Habib-Allah MANSOURI, Kania RABDI, Inelmaden n tmaziɣt (TO), Hacene HALOUANE, Hamid IBRI, Ahcene MARICHE, Youcef MERAHI, Malek HOUD, Lynda KOUDACHE, Djaafar MESSAOUDI, Said CHEMAKH, Ramdane ABDENBI.

Upload: idlisen

Post on 30-Oct-2014

228 views

Category:

Documents


4 download

TRANSCRIPT

Page 1: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

U 5yebrir

2960/2010

nU 5

yebrir2960/2010

n

Abdenour HADJ-SAID, Said ZANOUN, Hamid BILEK,Moh MEDJDOUB, Boussaâd BOUAÏCH, Ferhat BALOULI,

Ahmed HAMOUM, Linda MAHI, Nacera KEDDACHE,TANAṢLIT, Islam BESSACI, Djamel HAMRI, Kaci SADI,

Fatima AIT HAMLAT, Habib-Allah MANSOURI,Kania RABDI, Inelmaden n tmaziɣt (TO),

Hacene HALOUANE, Hamid IBRI,Ahcene MARICHE, Youcef MERAHI, Malek HOUD,

Lynda KOUDACHE, Djaafar MESSAOUDI,Said CHEMAKH, Ramdane ABDENBI.

Abdenour HADJ-SAID, Said ZANOUN, Hamid BILEK,Moh MEDJDOUB, Boussaâd BOUAÏCH, Ferhat BALOULI,

Ahmed HAMOUM, Linda MAHI, Nacera KEDDACHE,TANAṢLIT, Islam BESSACI, Djamel HAMRI, Kaci SADI,

Fatima AIT HAMLAT, Habib-Allah MANSOURI,Kania RABDI, Inelmaden n tmaziɣt (TO),

Hacene HALOUANE, Hamid IBRI,Ahcene MARICHE, Youcef MERAHI, Malek HOUD,

Lynda KOUDACHE, Djaafar MESSAOUDI,Said CHEMAKH, Ramdane ABDENBI.

Page 2: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010
Page 3: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

TAMAZIƔT TURA Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

IMḌEBBER N TESƔUNT Youcef MERAHI

AGRAW N TIRA Hamid BILEK

Abdenour HADJ-SAID Said CHEMAKH Samir ARKAM

Ramdane ABDENBI

URAN DEG WUṬṬUN-AGI :

Abdenour HADJ-SAID, Said ZANOUN, Hamid BILEK, Moh MEDJDOUB, Boussaâd BOUAÏCH, Ferhat BALOULI,

Ahmed HAMOUM, Linda MAHI, Nacera KEDDACHE, TANAṢLIT, Islam BESSACI, Djamel HAMRI, Kaci SADI,

Fatima AIT HAMLAT, Habib-Allah MANSOURI, Kania RABDI, Inelmaden n tmaziɣt (TO), Hacene HALOUANE, Hamid IBRI,

Ahcene MARICHE, Youcef MERAHI, Malek HOUD, Lynda KOUDACHE, Djaafar MESSAOUDI,

Said CHEMAKH, Ramdane ABDENBI.

19, avenue Mustapha El Ouali (ex Debussy) Alger

Tél : 021-64-29-10/11 - Fax : 021-63-59-16 B.P. 400, 16070, El Mouradia - Alger

Page 4: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

TAGDUDA TAZZAYRIT TAMAGDAYT TAƔERFANT TASELWIT N TEGDUDA

ASQAMU UNNIG N TIMMUZƔA

TAMAZIƔT

TURA

tamazi$t tura

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa Tamaziɣt tura Un 5 / yebrir 2010

ISSN : 1112-9417 Dépôt légal : 4832-2008

Page 5: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt, imira, teḥwaǧ kan ad tt-naru ad tt-nɣer.

Page 6: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

AGBUR

TAJMILT Abane Remdane, tugdut tebda tikli ... Abdenour HADJ-SAID 11 Salsa di Tipaza Said ZANOUN 23 Tamaziɣt ass-a, tajmilt i yimezwura Hamid BILEK 27

AḌRIS Awal ɣef wawal Moh MEDJDOUB 33 Tabrat i yelli Boussaâd BOUAÏCH 35 Ɣef Salas d Nuja Ferhat BALOULI 37

TULLIST Cciṭan Ahmed HAMOUM 45 Tidet tuffirt Linda MAHI 53 Abeḥri n lmut Nacera KEDDACHE 57 Ur yessin wul aṭṭan-is TANAṢLIT 72 Tayri n lebda Islam BESSACI 77

TUKKIST Aḍu n tirga - 3 Djamel HAMRI 93

Page 7: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Aẓar aneggaru - 4 Fatima AIT HAMLAT 100 Leɛzib n yiɣersiwen - 3 George ORWELL - Tasuqelt : Habib-Allah MANSOURI 108 Arranku - 3 Paulo COELHO - Tasuqelt : Inelmaden n tmaziɣt (TO) 115

TAMEDYAZT Lemmer ur telliḍ d acu-yi Louis ARAGON - Tasuqelt : Hacene HALOUANE 129 Ur d-yeggri wara Alfred DE MUSSET - Tasuqelt : Hamid IBRI 132 Maca d acu i d tudert ? Jules ANTOINE - Tasuqelt : Ahcene MARICHE 134 I Lyès Youcef MERAHI - Tasuqelt : Abdennour ABDESSELAM 137 Muḥend Saɛid Amlikec Malek HOUD 140 Akerfi Kania RABDI 144 I nekk tilelli Lynda KOUDACHE 147 Bu tismin Kaci SADI 151

TAMACAHUT Tameɣra n Zeus Djaafar MESSAOUDI 157

AMEZGUN Tayri si lbeɛd - 2 (taggara) Amine MAALOUF - Tasuqelt : Said CHEMAKH 165 Amezgun d ahanay Ramdane ABDENBI 173

Page 8: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

TIGEJDIT

Yal tasut s tefsut-is, yal afrux s ṣṣut-is, yal ajeǧǧig s llun-is.

30 yiseggasen i yezrin ɣef Tefsut n 80, Tafsut Imaziɣen. Am akken nuɣ tannumi, yal 20 di yebrir, yettili-d usmekti n tedyanin n 1980. Ussan-agi d tagnit diɣen i wakken ad nemmuqel anda tewweḍ temsalt-agi n tmaziɣt, d acu i yettwaxedmen, d acu i mazal !

Ass n 20 di yebrir, d ass n tefsut n tlelli, n tirrugza, d ass n tɣimit akked yiman-nneɣ akken ad nesqerdec, ad nwali d acu n yiswiyen uɣur mazal nessaweḍ ? D acu i ilaqen ad nexdem akken tutlayt-nneɣ ur tnegger ara ?

Tafsut n Yimaziɣen ur d-tlul ara kan akka, gar yiḍ akked wass. Tafsut tewwi-d aẓar-is seg umezruy, seg yimennuɣen n wid i ɣ-yezwaren. Ass-a, tamaziɣt, am wakken s-yenna umedyaz,

Page 9: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

teḥwaǧ kan ad tt-naru, ad tt-nɣer. Ass-a tamaziɣt teḥwaǧ win ara tt-yerren d tutlayt n tmeddurt mačči d tin n lmut, ass-a tamaziɣt teḥwaǧ win ara tt-yesxedmen di yal aḥric, teḥwaǧ iɣallen, teḥwaǧ imusnawen, teḥwaǧ arraw-is.

Tafsut d ayagi kan, mačči d ayen nniḍen ! Uṭṭun-agi wis 5 n tesɣunt d uṭṭun n tefsut, nbudd-it i yal win yumnen s tmaziɣt, tamaziɣt n tudert, tamaziɣt i tmaziɣt.

Agraw n tira

Page 10: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

TAJMILT

Page 11: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010
Page 12: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 11 -

Abane Remdane Tugdut tebda tikli …

Abdenour HADJ-SAID

lul-d Abane Remdane ass n 10 yunyu 1920 di tmurt n Leqbayel, taddart-is d Iεezzuzen i d-yezgan ɣer tama n Larebεa Nat Yiraten.

Am tuddar akk n Leqbayel, Iεezzuzen teckenṭeḍ ɣer yiwet tqacuct n yidurar n ǧerǧer. Tamnaḍt anda ilul Abane Remdane tugar ccbaḥa timnaḍin nniḍen n tmurt n Lezzayer. D lexrif neɣ d tagrest, d tafsut neɣ d anebdu, yal lweqt tettak-as udem-is. Di tegrest, adfel iɣelli-d s waṭas, tikwal yessawaḍ azal n lmitra. Idurar ttbeddilen udem, ttbanen-d amzun neṭṭḍen s igenni. Di tefsut, ṭṭuqten yijeǧǧigen i d-irennun ccbaḥa i tudert. Llan yimɣan iwraɣen, izeggaɣen, imellalen, ixuxiyen, i idduklen d initen n yisekla, ttnaɣen ɣef yimeḍqan. Temeɣɣi-d tuga, ṭṭerḍiqen leεwanṣer, iɣersiwen n tẓegwa teffɣen-d si lɣiran-nsen i wakken ad nadin ɣef lqut, ma d ifrax ṭṭuqten yerna ččewčiwen. Tgerrez tmuɣli imi tiṭ neɣ tameẓẓuɣt neɣ anzaren wwin lḥeq-nsen, yesseṛwa-ten ugama. Yewεer unebdu s uɣamac-is, maca tiẓegwa yeẓḍan, yeččuren s yisekla εlayen, am teslent, ttaken-t-d tasmuḍi. Lexrif d tasemhuyt anda agama yesteεfuy, amzun akken d tewser i ibeddun uqbel ad d-tas tguni n tegrest i issawalen i tlalit n tefsut. Ɣellin yiferrawen n yisekla di lexrif. Gar wa d wa, di temnaḍṭ-agi icebḥen, i yedder Abane Remdane azal n 13 yiseggasen. Yesεedda temẓi-s di tawant. Tawacult-is tesεa aṭas n yigran i d-yettaken zzit uzemmur akked tazart. Abane Remdane yella d anelmad ifazen aṭas aṭas. Di kra n

I

Page 13: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 12 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

tangawin (disciplines), ulac win i t-yifen. Tizya-s, di lawan-nni, ur ttruḥun ara ɣer lakul. Llant tsebbiwin i wannect-a. Tamezwarut, ulac aṭas n lakulat imiren axaṭer nella ddaw uzaglu n listiɛmar, imi irumiyen d nutni i yeṭṭfen adabu. Tis snat, tiwaculin n leqbayel d tigellilin, ur zmirent ara ad fkent dderya-nsent ɣer lakul. Smenyafent ad ten-sqedcen ama deg uxxam neɣ di lexla. Nezmer ad d-nini belli Abane Remdane d zzher i yesεa imi yekcem ɣer lakul di taddart-is. Hatan d acu i d-yenna fell-as yiwen seg yiselmaden-is deg yiseggasen-nni n 1932-1933 : “D anelmad amegzu, yers leεqel-is. Zgiɣ ferḥeɣ s lxedma-ines akked tikli-s”. S umata, iselmaden-is akk teεǧeb-iten lxedma-ines. Yeεǧeb ama d iselmaden ama d tawacult-is, abaεda yemma-s i yellan tettzuxxu yis-s aṭas. Mbeεd mi d-yewwi “Certificat d’Etudes Primaires”, Abane Remdane yekcem srid ɣer tesnawit DUVEYRIER n Blida i yuɣalen s yin d afella d tusnawit IBN-ROCHD. Abane Remdane yufrar-d abaεda di tusnakt. Dɣa di tesnawit-agi n Blida i d-yewwi Lbak n tusnakt, imiren d imexḍa wid yessawḍen ɣer uswir-agi di leqraya. Ula d irumiyen, qlil deg-sen wid yessawaḍen lweqt-nni ɣer Lbak. Ilaq diɣen ad d-nini d akken di tesnawit-agi n Blida i yebda Abane Remdane, i yesεan imiren 13 yiseggasen di leεmer-is, yettarra ddehn-is ar tsertit, ar liḥala ideg tella tmurt-is d wegdud-is. S Lbak-ines, Abane Remdane yezmer ad ikemmel leqraya-ines di tesdawit. Imawlan-is, abaεda baba-s, yebɣa ad ikemmel leqraya taεlayant i wakken ad d-yeffeɣ d amejjay neɣ d abugaṭu. Ula d netta ixemmem, di yiwet teswiεt akken, ad ikemmel leqraya-s i wakken ad d-yeffeɣ d abugaṭu. Maca, ar taggara, yella yakan imiren, 22 yiseggasen di leεmer-is, imal aṭas ɣer tsertit. Imiren ulac aṭas n yimdanen yeṭṭafaren tasertit, acku tella teswiεt teẓmek yerna ur yezmir ara uzzayri ad d-yerr tasertit d lxedma-s. Ur tesseččay ara aɣrum i bab-is akken qqaren. Ula d ikabaren i yellan imiren ur sεin ara idrimen i wakken ad ssidren imeɣnasen-nsen. Maca, Abane Remdane yesεa taɣennant, yeẓra anda iteddu, yextar ad yennerni di tsertit. Yexdem kra n wussan di tɣiwant n Celɣum

Page 14: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 13 -

Lεid i d-yezgan gar Sṭif akked Qsenṭina. Yeǧǧa lxedma-nni n lbiru xas akken di lweqt-nni, lxedma am tagi qlil win yessawḍen ɣur-s imi tesεa azal meqqren. Ur iɛeṭṭel ara, yuɣal d aqerru n ukabar i yellan di 1947 d akabar azzayri yekkaten ɣef timmunent n tmurt-nneɣ. Akabar-agi isem-is “Amussu i unalak n tlelliyin timagdayin” (MTLD). Ur ilaq ara ad nettu d akken Lezzayer tella ddaw uzaglu n Fransa. Agdud azzayri ur yelli ara d ilelli. Yettwaḥkem s wuzzal irumiyen isennden ɣef lɛesker akked la police. Ɣef wayagi, yella yewɛer aṭas ɣef uzzayri ad yeḍfer abrid n tsertit. Di 1947, yiwet tuddsa umi qqaren O.S. (Organisation Spéciale) tettwasebded ddaw leɛnaya n MTLD i wakken ad d-theggi tagrawla. Abane Remdane yettiki di tuddsa-agi am netta am waṭas n yimeɣnasen ur nettwassen ara. Fransa tessaweḍ ad tfiq s tuddsa-agi. Dɣa, aṭas n yizzayriyen yellan yessewǧaden ṭṭrad mgal Fransa ttwaṭṭfen di 1950 u ḥekmen fell-asen s lḥebs. Abane Remdane yellan yeffer di Wehran mbeεd mi yella ɣef uqerru n temnaḍt n La Soummam, gar Seṭif d Bgayet, yettwaṭṭef ula d netta u ḥekmen fell-as s sin yiseggasen n lḥebs. Di lḥebs, Abane Remdane yessefreɣ-asen tawenza i yiεessasen-nni, ama di Lezzayer neɣ di Fransa. Iεedda-d ɣef 4 leḥbus gar wid iweεren. I wakken ad d-yesken i yirumiyen taɣennant-ines, yeḥbes ɣef lqut aṭas n wussan. Yenɣes s wazal n 30 kilu segmi yeḥbes ɣef lmakla. D annect-agi i t-yessawḍen ɣer lebɣi-s : yuɣal yettuneḥsab am wakken d ameḥbus aserti, yesεa izerfan-ines, gar-asen taɣuri n yidlisen akked yiɣmisen. Yeffeɣ-d si lḥebs di yennayer 1955 mbaεd mi d-yessεedda 5 yiseggasen. Ur yeḥdir ara i undah n ṭṭrad n uslelli aɣelnaw i yebdan yakan sin wagguren uqbel. D amegzu, am wakken d-yenna fell-as uselmad-is asmi yesεa 13 yiseggasen di leεmer-is, Abane Remdane i yesεan tirmi tasertit meqqren ad yernu ad yaẓ ɣer zdat. Deg yiwen waggur, asmi d-yuɣal ɣer Iεezzuzen, yeffeɣ ula d netta ar umadaɣ. Asmi yebda ṭṭrad n timmunent, ass amezwaru n wenber 1954,

Page 15: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 14 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Lezzayer tebḍa ɣef 5 temnaḍin ɣef uqerru-nsent : 1- Mostéfa Ben Boulaid, d aɣella n Aurès ;

2- Mourad Didouche, d aɣella n ugafa n Qṣentina ; 3- Belkacem Krim, d aɣella n tmurt n Leqbayel ; 4- Rabah Bitat, d aɣella n temnaḍt n Lezzayer ; 5- Larbi Ben Mhidi, d aɣella n temnaḍt n Wehran.

Ulac win yellan d aqerru ɣef 5 n temnaḍin-agi. Yella Mohamed Boudiaf i yeṭṭfen asaɣen gar xemsa yiɣella n temnaḍin-agi i d-nebder akked 3 yiqerra nniḍen (Hocine Ait Ahmed, Ahmed Ben Bella d Mohamed Khider) yellan berra n tmurt i wakken ad d-fken afud i tegrawla-nneɣ, ladɣa s uceyyeε n leslaḥ i yimjuhad. Boudiaf ur yezmir ara ad d-yuɣal ɣer tmurt-is segmi yeffeɣ deffir n umezwaru n wenbir 1954. Di tuber 1956, yettwaḥbes netta akked yimeddukal-is Ait Ahmed, Ben Bella akked Khider, asmi tettwaṭṭef tmesrifegt-nni i ten-yewwin si Rabat ɣer Tunes. Ulɣu n umenzu n wenbir 1954 i yura Boudiaf akked Didouche s tefransist ur yesbidd ara win ara yilin d aɣella n tegrawla. D amkan-agi i yellan d ilem i yeṭṭef Abane Remdane. Tura ad nwali amek. Asmi yerwel Abane si tmurt n Leqbayel ɣer temdint n Lezzayer taggara n furar d tazwara n meɣres 1955, liḥala n tegrawla teḍḥa-d tewεer. Lεesker n Fransa yerra-d tiyita s leqseḥ, annect-a yegla-d s lmut n waṭas n yimjuhad. Rrnu ɣer wannect-a imjuhad akked yimeɣnasen iɣelnawen (les nationalistes) ḥebsen, ur zmiren ad lḥun akken i sen-yehwa, yezmer ad ten-ṭṭfen la police. Aṭas n yimjuhad i yettwanɣan neɣ i yettwaṭṭfen. Llan gar-asen yiɣella n temnaḍin. Akka :

1- Didouche Mourad yettwanɣa ass n 14 yennayer 1955. 2- Ben Boulaid Mostéfa yettwaṭṭef ass n 11 yennayer 1955. 3- Bitat Rabah yettwaṭṭef ass n 23 meɣres 1955. 4- Boudiaf Mohamed yella di Lmerruk.

Ḥala Krim Belkacem akked Larbi Ben Mhidi i d-yeggran di Lezzayer. Iɣella yettwanɣan neɣ yettwaṭṭfen uɣalen deg yimukan-nsen yimɛiwnen-nsen. Maca, mazal ulac asaɣen gar temnaḍin d yimjuhad. Imjuhad ttwaεezlen deg yidurar, wa ur iẓer wa. Abane

Page 16: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 15 -

Remdane, i yellan di lawan-nni di Lezzayer deg umkan n Bitat yettwaṭṭfen, yexdem snat tɣawsiwin : - Tazwara inuda amek ara d-yeg asaɣen gar temnaḍin akked yiɣella-nsent. - Tis snat, yessuter deg yiɣella akked yikabaren isertiyen izzayriyen nniḍen ad d-kecmen ɣer tegrawla. Abane Remdane yumen belli ma nebɣa ad d-nawi tilelli i Lezzayer, ilaq akk izzayriyen ad ttekkin di ṭṭrad. Izzayriyen, lawan-nni, llan bḍan am yibawen ɣef lluḥ. Yerna mačči aṭas i yellan umnen s tikti n usufeɣ n Fransa s ṭṭrad imi teɣleb Lezzayer di tezmert. Ɣef wayagi i nezmer ad d-nini belli d Abane Remdane i yessawḍen ad d-yejmeε izzayriyen akked yikabaren yellan di teswiεt-nni. Iceyyeε i : - Ferhat Abbas, aɣella n ukabar UDMA, - Ben Khedda, Dahleb, Kiouane, Bouda i yellan zik d iɣella n MTLD, - Cheikh Larbi Tbessi akked Kheireddine seg umussu n Lεulama, - Ouzeggane akked Hadjres seg ukabar amezduklan azzayri (PCA). Deg yiwen useggas, si meɣres 1955 ar meɣres 1956, Abane Remdane yessaweḍ ad d-yejmeε ɣer yiwet tqaεet akk iɣella izzayriyen yellan niqal ur ttemsefhamen ara gar-asen i wakken ad ttekkin, afus deg ufus, di ṭṭrad n uslelli aɣelnaw. Annect-agi leεmer i d-yeḍri gar yimeɣnasen izzayriyen, ula asmi d-kecmen irumiyen di 1830. D tadukli i d-yettawin tazmert. Abane Remdane, deg akken yefhem aṭas lmeεna n yinzi, yerra-t d tilawt. Ayen akka yexdem Abane mačči d izli, mačči menwala ad yessiweḍ ad d-yejmeε ɣef yiwet tekti izzayriyen akken ma llan. Maca annect-a mačči ḥala ayen lεali is i d-yegla i Abane Remdane, imi aṭas i yusmen seg-s, kerhen-t imi nutni ur ssawḍen ara ad xedmen ciṭuḥ seg wayen yexdem netta. Wagi ilaq ad necfut fell-as axaṭer d ayagi ara ɣ-yessiwḍen i wakken ad nefhem ayen yeḍran akked Abane mbeεd. Tura ad d-nemmeslay ɣef Abbane akked Qassaman. Teẓram akk belli Qassaman d imseɣret aɣelnaw n Lezzayer (neɣ ma tebɣam d nnacid lwaṭani). Yal tamurt di ddunit tesεa imseɣret-ines. D ccna

Page 17: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 16 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

wezzilen i d-yettaken yiwet tmuɣli tamecṭuḥt ɣef umezruy akked tɣerma n ugdud. Tikti n Qassaman bab-is d Abane Remdane. Annect-a yenna-t-id Rebbah Lakhdar. D wagi i d-imugren Abane, tikelt tamezwarut i d-yekcem ar temdint n Lezzayer di taggara n Fevrier d tazwara n mars 1955. D netta i s-id-yufan anda yezdeɣ di tzeqqa Boucher i yellan zdat n wannar umi qqaren Ḥamma akka tura. Yiwen wass, Abane Remdane yessuter di Rebbah Lakhdar ad iruḥ netta d Ben Khedda Ben Youcef i wakken ad mmlilen d Moufdi Zakaria, yiwen umedyaz amẓabi i izedɣen di temdint Lezzayer, ad sutren deg-s ma yella yezmer ad yaru yiwen nnacid i tegrawla tazzayrit. Timlilit tamezwarut teḍra-d deg webrid “les Tanneurs” i d-yessufuɣen ɣer webrid n Ben Mhidi. Timlilit-agi ur tessaweḍ ara ɣer kra. Moufdi Zakaria yugi ad yexdem ayen i sutren deg-s acku ur iwufeq ara tikli-nni id d-wwin yimjuhad : tteksen idrimen s ddreε i yemzenza imẓabiyen. Asmi t-yewweḍ lexbar-agi, Abane Remdane yessuter i wakken ur ttnalen ara imẓabiyen. Yenna-yasen d akken imẓabiyen-agi d izzayriyen ula d nutni, ilaq fell-aɣ aten- nqadar. Akkagi i yessaweḍ Abane Remdane ad iqenneε Moufdi Zakaria i wakken ad d-yaru Qassaman. Ifka-yas kra iwellihen ara yeḍfer Moufdi Zakaria di lxedma-yagi : - Tamezwarut, ur ilaq ara ad d-yebder ula d yiwen yisem deg usefru-nni. - Tis snat, D agdud weḥd-s i d zzaɛim, mačči d flan neɣ d flan. - Tis tlata, agdud azzayri yeggul d akken ad yidir d ilelli neɣ ad yemmet. Akk iwellihen-agi sεan azal d amuqran di lweqt-nni. Yessuter Abane i yal ilemẓi azzayri akken ad yelmed amseɣret-agi. Annect-agi yella-d deg yiwen weḍris i yura Abane s timmad-is ass n umenzu n yebrir 1955. D aḍris-agi i yeḍfer Zakaria asmi yura

Page 18: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 17 -

Qassaman. Asmi d-yeɣli weḍris-agi ger ifassen irumyen, wehmen s tektiwin nni, ur uɣen ara tanumi s wannect-nni n tegzi d lefhama. Lmuziga n Qassaman ixdem-itt yiwen umaṣri. Nnwan niqal as εiwden lmuziga asmi tefra. Ilaq yiwen wass imseɣret aɣelnaw n Lezzayer at xedmen izzayriyen. Axaṭar amseɣret aɣelnaw neɣ nnacid lwaṭani d azamul n wegdud, ad d-yas seg-s. Tura nessaweḍ-d ɣer Ugraw n la Soumam. Tecfam, nenna-d Abane yessaweḍ ad d-yejmeε akk izzayriyen d ikabaren ɣef tekti n listiqlal n tmurt. Deg ugraw n LA SOUMMAM, yessaweḍ Abane ad issexdem tadukli-agi n izzayriyen mgal listiɛmar afransi. Iswiyen n weswir banen : 1- Tadukli deg yiwen wegraw n iqerra n temnaḍin. 2- Tamuɣli ɣer wanda tessaweḍ tegrawla. 3- Asuddes neɣ aneḍḍem n l’ALN. Di teɣzi n 20 n wussan, iqerra n tegrawla nnejmaεen u mmeslayen ɣef liḥala n tmurt deg yiwen wexxam id-yezgan deg-umadaɣ n IGBAL, ar tama n Bgayet. Yerna lεesker n Fransa yezzi-d i mkul tama. Maca nniḍam n ugraw igerrez mačči d kra u yella-d di lbaḍna. AMIROUCHE, yiwen uqerru amuqran n tmurt n Leqbayel, yelha-d d tɣellist (la sécurité) n ugraw s lemɛawna n yimjuhad yellan yides. Ḥedren i ugraw-agi : - Larbi Ben Mhidi, yellan d aqerru ɣef temnaḍṭ n Wehran, d netta i d aselway n wgraw. - Abane Remdane, aɣella asertan (chef politique) n FLN, amaray n wegraw. - Ouamrane Amar, aqerru n temnaḍṭ n Lezzayer. - Krim Belkacem, aqerru n temnaḍṭ n Leqbayel. - Zirout Youcef, aqerru n ugafa n Qsentina. - Ben Tobbal Lakhdar, amεiwen n Zirout Youcef. Ur ḥdiren ara :

Page 19: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 18 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

1- Ben Boulaid Mostéfa, aɣella n Aures, yettwanɣa uqbel agraw, ass n 27 meɣres 1956.

2- Si Cherif, aɣella n wenẓul n Lezzayer, iceyyeε-d rrabul ines. Yella aṭas umeslay ger wigi yakk iḥedren deg ugraw. Aṭas n tiɣtasin (les décisions) i d-yeffɣen seg-s, qeblentent akk imeḥdar. Llant garasent rebεa a tent-id-nebder dagi : Tamezwarut : iswiyen n tegrawla ttubeggnen-d akken iwata deg uttaftar-nni d-yeffɣen deg ugraw umi qaren “plate-forme de la Soummam” (Tiɣerɣert n la Soummam). Tis snat : l’ALN xedmen-as yiwet n tsuddest i tikelt tamezwarut s isellumen d walugan n usali d tikli. Tis tlata : Lezzayer tebḍa ɣef 6 n temnaḍin umi qqaren LWILAYAT. Mkul lwilaya s wuṭṭun ines, seg yiwen alama d setta (1, 2, 3, 4, 5 d 6), tettmetil yiwet n lǧiha n tmurt nneɣ : tamnaḍṭ n les Aures, tamnaḍṭ n ugafa n Qsenṭina, tamnaḍṭ n Leqbayel, tamnaḍṭ n temdint n Lezzayer, tamnaḍṭ n Wehran d temnaḍṭ n wenẓul azzayri. Tis rebεa : Llant snat n tsequma i yzemren ad refdent leryuy : - C.C.E. : Anbaz n Tuqqna d Uselkem. - C.N.R.A. : Aseqqamu Aɣelnaw n Tegrawla Tazzayrit. C.C.E. llan deg-s 5 n iɛeggalen :

1- Abane Remdane 2- Ben Mhidi Larbi 3- Krim Belkacem 4- Benkhedda Ben Youcef 5- Dahleb Saad.

Di xemsa yid-sen ilaq ad ilin di temdint n Lezzayer. Lxuf n lmut neɣ n weḥbas-nnsen yezga. Xemsa-agi iɣella imuqranen n tegrawla ilaq ad idiren di lbaḍna. Zzgan ttbeddilen ixxamen. Yal wa ur yeẓri anda yella wemddakul-is. Ma ilaq ad myeẓren i wakken ad frun kra n temsalt, ilaq ad d-εeddin ɣef umusebbel ar aten- isemlilen. Ma yettwaṭṭef, ulac lxuf ɣef iɣella-nni.

Page 20: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 19 -

C.N.R.A., netta, llan deg-s 34 n iɛeggalen. Yennejmaε 4 n tikkal ger 1956 d 1962 berra n tmurt, di Maṣer, di Libiya akked Tunes. Mbaεd Agraw n la Soummam, ṭṭrad yeḥma. Ula d agdud yedda-d s ṭṭaqa akked yimjuhad. Dag-i i d-iban wazal n yergazen am Abane Remdane d iɣella yellan yid-s. Tban-d tmusni-nnsen deg uselḥu n tegrawla. Akken ma llan iɣella n tegrawla ḥercen u ssnen, maca iɣleb-iten yakk Abane Remdane, yufrar-d fell-asen, iban-d d aɣella n tidet, yezmer ad yessexdem lɣaci u yessen aten-yessexdem. Ifehhem s lemɣawla u yal tamsalt yesεa-yas tifrat. Amennuɣ amuqran mgal irumyen d winna n temdint n Lezzayer umi qaren “la bataille d’Alger”. Nnan-d d akken d Ben Mhidi i yebɣan ad yexdem yiwen usended amatu (grêve nationale) di Lezzayer. Asundded-agi εewwlen-d ad tebdun ass n 28 yennayer 1957, di teɣzi n 8 n wussan. Wid yeṭṭfen rray-agi n usudded sɛan 3 yeswiyen bɣan a ten-awḍen :

1- Akraf n yal aḥerrek di tmurt n Lezzayer. 2- Abeggen belli agdud n Lezzayer yedda d yimjuhad deg

umennuɣ-nnsen mgal Fransa. 3- Asufeɣ n temsalt n Lezzayer ɣer berra n tmurt i wakken

ad slen yakk yis leǧnas. La grif teḍra-d ɣas akken Fransa thegga-d iɣallen-is i wakken ad tt-qerreε annect-en, abaεda di temdint n Lezzayer. Akk Izzayriyen nnan-d IH i wsiwel n CCE d Abane Remdane : ixeddamen, imzenza, ifellaḥen, inelmaden ḥebsen ɣef lxedma. Fransa tεewwel-d ad terẓ la grif-nni. Lεesker n Jacques MASSU llin s-ddreε tiḥuna, wwin ixeddamen ar imeḍqan n lxedma nnsen, nnɣan u ṭṭfen aṭas n izzayriyen. Seɣlin-d rrehba d lxuf deg ulawen n izzayriyen akken ma llan. Win ṭṭfen, ur d-yettuɣal ara. Deg-umennuɣ agi n temdint n Lezzayer i yeɣli Larbi Ben Mhidi. Yettwaḥbes ass n 22 furar 1957 u yettwanɣa ass n 3 meɣres 1957. D annect-agi i yeǧǧan imeddukal n Ben Mhidi di 4 yid-sen ad rewlen si tmurt asmi ten-yewweḍ lexbar belli yettwaṭṭef.

Page 21: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 20 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Aqlaɣ nessaweḍ-d ɣer wasmi yebda Abane Remdane yettmagar-d uguren it yessawḍen alami yettwanɣa s-leɣder s ufus n yerfiqen-is. Yewεer aṭas ɣef Abane Remdane i wakken ad yeffeɣ si Lezzayer. Yeɣli-d leḥzen ɣef ul-is. Aṭas n izzayriyen i yemmuten, i yettwaṭṭfen ɣer lḥebs. Ulac tawacult imenεen. Lmut n Ben Mhidi iḥulfa-yas aṭas Abane. Yella d ameddakel-is amuqran. Yir liḥala-agi simmal tettkemmil ɣef Abane. Di leεmer yemsefham netta d krim Belkacem. Gar-asen mačči kan d lḥiḍ, am ayen yellan gar igenni d lqaεa. Krim d argaz n umennuɣ, ma d Abane iḥemmel axemmem, tasertit. D tidet, Abane ismenyafi wid yeɣran. Ma yella yiwen ur yeɣri ara, iruḥ am akken iḥqer-it. Abane iteqqes s yiles-is. Ula d Krim ur yemniε ara seg-s. Amer yettaf kullec ad igerrez. Ilaq ulac win ara iɣelḍen di tegrawla. Annect-a iwεer ad d-yili imi ulac argaz ur nɣelleḍ ara. Mi yewweḍ ɣer Lmerruk, Abane yennuɣ netta d yiwen uqerru amuqran nniḍen n tegrawla : wagi d Abdelhafidh Boussouf. Ilummit ɣef tlata n tɣawsiwin : - Tamezwarut, acuɣer yessuli s lemɣawla Boumedienne. - Tis snat, acuɣer i yejmeε aṭas n yedrimen n tegrawla ɣur-s di Lmerruk, di lawan i deg ilaq ad d-aɣen yis leslaḥ. - Tis tlata, acuɣer l’FLN n lmerruk ur yekcim ara aṭas di tegrawla. Boussouf ur d-yenni awal, ur s yerri ara i Abane. Maca yecfa-yas u ad d-yerr ttar. Akka tura, Abane yesεa sin yeεdawen : Krim d Boussouf. Rrnu-d ɣer-sen ar taggara Ben Tobbal Lakhdar, aqerru n ugafa n Qsenṭina. Mi yewweḍ ɣer Tunes, mbaεd mi d-iεedda ɣef Lmerruk, Abane yufan liḥala ur tessefraḥ ara sɣur iqerra n tegrawla yellan din. Yal wa yettεassa wa, ala tadduyin wwaygarasen. Krim, Ben Tobbal d Boussouf zzgan ttlummun di Abane. Kra qaren-as d keč i d sebba n wayen yeḍran di la grêve nni n 8 wussan. Ttun d akken mačči ḥala Abane weḥd-s i yellan deffir n temsalt agi amaɛna llan di 5 yid-sen. Yerna ur nezmir ara ad d-nini d akken la grêve agi ur tenǧiḥ ara. Wiyaḍ qaren-d ɣef Abane belli netta di tidett d acengu neɣ d aɛdaw n tegrawla. Annect-a iban d tikerkas,

Page 22: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 21 -

imi win yesεan imjuhad deffires mačči d Abane amaɛna d Krim, Boussouf d Ben Tobbal. Di tidet, ayagi akk yekka-d si tismin d timeḥzizwar ɣer leḥkum d umennuɣ ger iqerra anwa ara d-yekken s nnig wiyaḍ, am akken tḍerru di yal tamurt, di yal tagrawla. Xedmen kullec i wakken ad t-εezlen. Ggullen deg win ar as-immeslayen ula d awal. Ar taggara, udin-as tafxett. Ssutren deg-s ad iruḥ ar Lmerruk i wakken ad yefru yiwet n temsalt i d-yeḍran ger lεesker n Lezzayer d lεesker n Lmerruk. Abane ilaq-as ad yemlil d ugellid n Maruk i wakken ad yefru taluft-agi. Netta yuɣ lḥal ulac d acu yellan, d sebba kan. Iruḥ netta d Krim d Mahmoud Cherif, yiwen uqerru n l’Aures, deg yiwet n tnafagt. Yufan Boussouf yettraju-ten di Lmerruk. Dinna it-nɣan ass n 27 décembre 1957. - Ayagi d tadyant tameqrant n tegrawla tazzayrit. - D ass-is aberkan. - Amezruy d lmuḥal ad t-yettu axaṭar ur ilaq ara azzayri ad yenɣ gma-s azzayri ! Ayen deg aydeg ulac ccek : D Abane Remdane i yellan deffir n listiqlal n Lezzayer. Ma nenna-d d akken Abane Remdane d netta i d bab n timmunent, nesεa ttbut ɣef ayagi. Yerna d ttbut iṣeḥḥan. Tamezwarut, d netta, weḥd-s, i yessawḍen ad d-yejmeε, ad yessemlil izzayriyen d ikabaren isertiyen n lweqt-nni d iɣella-nnsen i wakken ad nnaɣen ɣef tmunent n tmurt. Ulac win yessawḍen ad yexdem ayen yexdem Abane. S kra n umennuɣ d-yeḍran si 1830 ur yewwiḍ ara ɣer yeswi acku iɣella n lawan-nni, ɣas akken sεan tissas, ur dduklen ara. D tagi i d tamsirt tamenzut : amgared yellan gar tagrawla n 1954 d tiyaḍ d-yellan uqbel-is, mi ara yeddukel wegdud, ad yaweḍ ɣer yeswi-s, akken yebɣu yiɣzif umecwar. D tadukli i d lsas n yal taɣawsa. Sebba tis sant is-yella Abane Remdane d bab n timmunent, d netta id-yessbedden tuddsiwin d yenbazen ɣef i tsenned tegrawla.

Page 23: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 22 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Tuddsa tekka-d s-nnig n wemdan, tessemlal daxel-is aṭas n yemdanen - d irgazen d tulawin - i izemren ad xemmen lwaḥid, ad mmeslayen ɣef webrid ar awin i wakken ad ssiwḍen ɣer yeswi-nnsen. Ar taggara, akken yebɣu yecceḍ Abane Remdane, maca ad yeqqim d winna i yneǧren abrid i wegdud azzayri i wakken ad d-yessukes timmunent-is, mbaεd yiwen n ṭṭrad annect-ilat anda azal n umelyun d nnefṣ imeɣrasen d timeɣrasin yeɣlin i tlelli n wegdud.

Remdane Abane

Page 24: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 23 -

Salsa di Tipaza

Said ZANOUN

ajmilt n tikkelt-a, tasɣart textar-d tamdint tamesrart n Tipaza. D tamdint ḥemmlen akk medden, di lebda tettmaggar-iten s yiɣallen lɛeslama zeddigen.

Tamdint-agi ilaq ad nissin lbaḍna-s, lḥut-d ! ddut-d yid-i ad naker addud ɣur-s i wakken ad d-nagem yiwen usagem fessusen n tussna seg umezruy-ines i wakken ad nekkes acaḥuḍ n fad n wayen nesqeḍ ad t-nessin. Ma yella tudert s tewzel neɣ s teɣzi n lweqt tesɛa taggara-s, uleqrar tettraǧu-tt lmut. Ma yella d tussna, d lebda yettlal-d ujdid ɣef ujdid. Tussna dima d tilemẓit, leɛmer-is ur yettuneḥsab ara. Aql-aɣ la nleḥḥu ɣef zelmeḍ n tmanaɣt n Lezzayer iqublen lebḥer, mi nessuref i kra n temdinin ad aɣ-d-temmagger temdint-agi mechuren n Tipaza, umi imerzan i d-yettasen ttzurun-tt qqaren-as tamdint n ureɣ (la ville d’or ). Ula d tamdint n Cherchel qqaren-as akka. Ḥala snat temdinin-agi umi qqnen isem n wureɣ. Ayagi d ttbut n thuski n teslit. Mass Louis Bertrand, yiwen unaẓur afransi i imerrḥen deg-s yenna-d : «Ce site, c’est à la fois un des plus aimables et des plus grandioses de la méditerranée, une douceur extrême des teintes, une suavité, une mollesse toute italienne ». Ma yella d Mass Felix Lagrote, yiwen uselmad ameqqran, iṣewwer akk tamdint, cerqi berqi, netta yenna-d : «Le bonheur à Tipaza, c’était l’harmonie des ruines dorées sous les oliviers, les peins parmi les absinthes au

T

Page 25: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 24 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

bord de la mer, sur le fonds du Chenoua accroupi ». Amyaru ameqqran Albert Camus, netta daɣen yenna-d : «A Tipaza, je vois équivaut à je crois et je ne m’obstine pas à nier ce que ma main peut toucher et mes lèvres caresser, je n’éprouve pas le besoin de faire une œuvre d’art, mais de raconter ce qui est différent. Tipaza m’apparait un de ces personnages que l’on décrit pour signifier indirectement un point de vue sur le monde comme eux, elle témoigne, et virilement. Elle est aujourd’hui mon personnage et il me semble qu’à le caresser et le décrire, mon ivresse n’aura pas de fin ». Si zzman n zzman aqdim, akk Tipaza d lqurub n Ccenwa, tamurt, tekker-d d tamarkantit, lɣella-s meqqret, ssɛaya-agi tekka-as-d seg uẓru-ines n tfezza (la pierre calcaire ) akked usɣar i yellan s ṭṭaqa, sseqdacen-t s waṭas di lebwaber akked teflukin. Di lweqt n Rruman, Tipaza terna di tbuɣar s lɣella n tferrant (la vigne ) akked uzemmur yettruẓun tiseḍwa n tzemrin i d-yettarwen zzit mebla cceḥa. «On comprend que ce site aux souples ondulations, dominé par l’énorme masse du Chenoua, a été et fait fortune très tôt. La pierre calcaire et le bois abondaient jadis dans le pays. Dès l’antiquité romaine, la vigne s’y développa, mais c’est probablement l’olivier qui fût la principale ressource de la région ». Yuɣ lḥal ambaddal n ssuq yeshel-as imi iberdan llan wejden, lmersa tella, txuṣṣ kan leryaf n trusi d unaqel n sselɛa (les quais ). «Les communications étaient assurées par un réseau de bonne route. Le port de Tipaza, il est vrai, n’était pas bon, il n’avait pas de quai, mais il était en relation de commerce avec l’Espagne, la Gaule et l’Italie. Sans doute, s’en étant contenté, faute d’un endroit plus favorable ». Akkenni, s wuguren-agi, imzenzi irennu yettnerni, yettkuffut yettimɣur, ileḥḥu di tmura-agi i d-nebder. D amenqad (Emperreur ) Claude i yerran Tipaza d taḥrast n Rruman (colonie romaine ) di lweqt-nni anda agdud n tmurt n La Gaule (Fransa) mazal imezdaɣ-is ddaw umadaɣ, gganen deg yiɛecciwen, kessen deg yizuɣar.

Page 26: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 25 -

Ddin n lmasiḥ umi d-nejren abrid irumaniyen yezwar yeẓẓa imɣi di Tipaza, ayagi yeḍra uqbel ad d-yeqqel d ddin unṣib n umsenqad (religion officielle de l’Empire ). «En effet, c’est l’Empereur Claude qui fit de Tipaza, vieille cité phénicienne, une colonie romaine, en un temps où La Gaule végétait encore sous les forêts et les pâtures. Le Christianisme qui semble avoir été florissant à Tipaza sous le bas empire, s’y était introduit de bonheur, avant même que l’édit de Milan ne décide de sa reconnaissance comme religion officielle de l’Empire. Prospérité qui explique l’importance des vestiges chrétiens : deux grandes basiliques, la chapelle de l’Evêque Alexandre, la Nécropole de l’Ouest. Sur ces pierres, plane le souvenir de la Sainte Salsa ». D tidet yella ttbut n waya, mazal aṭas igulaz n urumi (vestiges romains ) i d-yeggran ttwaneqcen s ufella n yeẓra i d-yesneɛtayen amezruy n Salsa, yiwet teqcict yesɛan 15 yiseggasen di leɛmer-is, d tilemẓit akken d tamecṭuḥt tuki-d, tumen s ddin n Sidna Ɛisa yettɛebbin seg wul iṣeḥḥan. S wurfan, Salsa tekker terẓa yiwen usbeddad (statut ) i ttɛebbiden wiyaḍ, tekkes-as aqerru, tḍegger-it ɣer lebḥer. Imcumen-nni, akken ad d-rren ttar, nɣan-tt s lmut tajehlit (masacrée ), ḍeggren tafekka-ines ɣer waman. Lebḥer amzun yugi ad yecrek, ad yeqqel d aẓekka n tfekka n ccahida, yennuɣna, yerfa, yekker yerwi ! yettemxebbaḍ d yiman-is, yencef ! lmujat ttkuffutent, ssḍent ! ttelint d asawen ɣef yidurar ! aḍu yettsuḍu yejhel ! yekker yiwen ilemẓi d anebɣas, isem-is Saturninus, am wakken yefhem ayen yebɣa lebḥer, isebbel tarwiḥt-is, ineggez ɣer daxel n waman yerwin akken ad d-yessali tafekka n teqcict Salsa. Imiren-nni kan, ters-d lehna ! Aḍu yekkes, yessusem, lmujat rrsent ! lebḥer yetthedden, yuɣal-d ɣer leɛqel-is. Aselmad Lagrote yenna-d belli ulac aṭas-aya, di Tipaza n wass-agi, mazal yella yisem n twacult Saturnino. Deg useggas n 430, inebbazen n Vandales i yesterwsen akk Tafriqt n Ugafa, aṭas n yimezdaɣ n temdint n Tipaza rewlen, zegren ɣer tmurt n l’Espagne, dinna i yuɣ yimɣi n uɛebbed n tmeɣrast Salsa yuɣalen d tamrabeḍt n urumi.

Page 27: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 26 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Di temdint n Tolède n tmurt n l’Espagne, llan wid mazal ttɛebbiden deg-s almi d lqern wis sebɛa, lameɛna ar ass-a ulac wid i d-yewwin ttbut n tfekka n Salsa anda tella. «Oui, avec l’an 430 débute l’invasion Vandale, l’Afrique du Nord est dévastée, toute la ville décide alors de s’enfuir en Espagne. Les restes de la jeune fille martyre furent-ils emportés ! C’est possible, car le culte de Sainte Salsa prit racine en Espagne. Gsell précise qu’on le célébrait encore à Tolède au 7ème siècle ». Am akka i la nettwali, tamdint n Tipaza, tamarkantit n umezruy tuklal ad tettwassen. «Oui ! Tipaza, mérite une visite, cette petite ville laisse de profonds souvenirs qu’on n’oublie jamais ! ».

Page 28: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 27 -

Tamaziɣt ass-a, tajmilt i yimezwura

Hamid BILEK

kken yebɣu yiɣzif yiḍ, leqrar-is ad yali wass. Iseggasen ttɛeddin imulliyen wa yeṭṭafar wayeḍ , mkul tafsut s tefsut-is, yal tafsut s rrebḥ-is, tɛedda

tefsut n tmanyin, tetbeɛ-itt-id tefsut taberkant. A d-assent tiyaḍ, ad ddunt deg uzamul n tid iɛeddan, imi abrid i d-neǧrent d win n tugdut, d win n tlelli, d win n tmaziɣt… Abrid si tefsut n tmanyin armi d ass n wass-a, tedda deg-s tmaziɣt amecwar ɣezzifen, ulama yenneḍ, ulama yeččur d isennanen, d iɛekkuren, anida d irgazen i yettwaḥebsen, d tirwiḥin i yettusebblen. Tɛedda tedyant n tmanyin tusa-d tin n xemsa u tesɛin anida azal n umelyun imeɣriyen i iḥebsen ɣef uɣerbaz, sebblen aseggas n tudert-nsen, aseggas deg uzekka-nsen i wakken ad skecmen tamaziɣt ɣer uɣerbaz. Di tefsut taberkant mmaren idammen n wacḥal d ilemzi… Ass n wass-a, ahat wid inuḍḥen seg iseggasen n 40 d 50, wid n iseggasen n 60 d 70, ur ttamnen ara iman-nsen mi ara walin anida yessaweḍ umennuɣ-nsen, amennuɣ mi id terfed dderya-nsen. Tɛedda tallit anida Dda lmulud, azamul n tmaziɣt yettwaḥbes, ugin-as ad d-yawi assarag di Tizi-Ouzou, ɣef tigemmi tamaziɣt, ɣef isefra iqburen n teqbaylit. Yeḍra wayen yeḍran, yedda zman, Ass-a aɣmis-nni it iregmen yuɣal yettzuxu s tmusni-ines, yettmagar, yesṭaṛḥib s leqdic i d-yettilin ilmend-is. Aya d amedya iwakken ad d-nini akken tebɣuḍ trewleḍ i tidet, akken tebɣuḍ tɣummeḍ lḥeq,

A

Page 29: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 28 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

akken tebɣuḍ, akken… Am win yettɣumun iṭij s uɣerbal, laṣel yettqellib ɣef laṣel, anaɣ yella deg wawal : tzemreḍ ad teskiddbeḍ ɣef yiwen yal ass, ad teskiddbeḍ ɣef medden yiwen wass, maca ur tezmireḍ ad teskiddibeḍ ɣef medden akk yal ass, qqaren daɣen: tidet am zzit, akken tebɣuḍ txelḍeḍ-tt, leqrar-is ad d-tifrir. Abrid n tidet, d abrit n laṣel, d abrid tmaziɣt di tmurt-is. D wagi kan ay d ṣwab. Seld tidyanin n 88, llint kra n tewwura, xelqen-d acḥal d akabar, acḥal d aɣmis, acḥal d tiddukliwin tidelsanin. Tamaziɣt yedda-d weḥric-is, ama d ikabaren, ama d iɣmisen, ama d tiddukliwin i iqeddcen tuget deg wennar n tmaziɣt, yal wa yefka-d ayen iwumi yezmer iwakken ad iɛawen tamaziɣt ad tali, ad taf iman-is di tmurt-is. Ger useggas n 90 d 91 lulen-d sin igezda (Departements) n tutlayt d yedles amaziɣ di Tizi ouzou d Bgayet. Deg useggas n 91 i tikkelt tamezwarut, tekcem tmaziɣt s wudem unṣib ɣer tiliẓri n lezayer s yiwen weɣmis n talɣut s tmaziɣt. Tiliẓri yellan yiwet n tallit teqqar-d ayen ur nezmir a d-nɛiwed ɣef imeɣnasen n tugdut, ɣef imeɣnasen n tlelli, ɣef imeɣnasen n 80. Maca ! Aneḥbus ɣef uɣerbaz di 95 yeslul-d Asqamu Unnig n Timmuzɣa, (tasuddut tamezwarut di timunent n Lezzayer iqeddcen i tmaziɣt), yessekcem tamaziɣt s aɣerbaz, aɣerbaz i deg ass-a llan deg-s azal n 250000 inelmaden, nnig n 1400 n isemaden n tutlayt tamaziɣt. Deg useggas n 2001 yekker ubaxix, yeɣli azal n 126 d ilemẓi ɣef tugdut, ɣef tlelli n wawal, akk d tmaziɣt. Akken yebɣu yili lḥal, tamaziɣt tḥella-d, tekcem di tmendawt deg useggas 2002, tuɣal d tutlayt taɣelnawt. Anwa yumnen ! Aseggas n 2009 yegla-d s tullya n tiliẓri tamaziɣt, u mazal lxiṛ ɣer zdat… Iwakken ad nilit nessaram s azekka yelhan, yelha ma nwala d akken yella wayen yettwaxedmen deg unnar agi n tmagit, n izerfan n wemdan, n teɣdemt, n tmaziɣt …atg. Lexṣaṣ yella, maca aqeddim yedda ɣer zdat, ɣer deffir tuɣalin ulac. Akken qqaren taqerɛunt ma yella tneṣṣef, yiwen ad tt-iwali tneṣef teččur, wayeḍ ad tt-iwali nefṣ

Page 30: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 29 -

deg-s d ilem. Di sin sɛan lḥeq imi mxallafent tmuɣliwin, win yessaramen s ayen yelhan, ad tt-iwali la tettaččaṛ, ma d win yeddarɣlen, yettwalin siwa ṭlam wina ad yettwali taqerɛunt a tezazal, a tneggi. Wigi d wid yebɣan dɣa tamaziɣt ad tt-rren daxel n tqarɛunt, am wakken xeddmen i yiɣerdayen n tirmitin. Akken yebɣu yili lḥal, akken bɣunt mxallafent tmuɣliwin, tamaziɣt tuɣal d tilawt di tmurt-is. Tamaziɣt tekcem di tmendawt, tamaziɣt teṭṭef aḥric deg wennar n talɣut, tamaziɣt tekcem deg uɣerbaz azzayri, yiwen ur yezmir ad yenkeṛ. I wid yettwalin akken nniḍen, tamaziɣt ulac lxuf fella-s. Tamaziɣt tessutur deg-sen kkan ur tt-nnekren ara, ur tt-ttbeddilen ara s tayeḍ. Ayen isehlen akk di ccɣel-agi d ayen ilaq ad yexdem yal yiwen deg-neɣ, d ayen isehlen ɣef yal yiwen deg-neɣ : d ameslay gar-aneɣ s tmaziɣt, d ameslay i dderya-nneɣ s tmaziɣt, d wayi id “Le SMIG” di tudert n tutlayt. Yal aseggas tafsut a d-tuɣal, nessaram yis-neɣ, nessaram s tmaziɣt, s warraw n tmazɣa ad tif tid iɛeddan. Tamaziɣt ass-a teḥwag ad idirin warraw-is yid-s mačči ad mmten fell-as. Tajmilt ad tuɣal i wid isebblen tirwiḥin-nsen, tudert-nsen, seg iseggasen n ṛebɛin tarreḍ-d d asawen, Iɛegalen n Wegraw Imaziɣen (Academie Berbère), imeɣnasen n tmanyin, arrac n xemsa u tesɛin, arraw n tefsut taberkant, tiddukliwin tidelsanin d wid yakk yellan d imufiren, d iqeddacen n tmusni imi izad leqdic-nsen, iwakken yusa-d wass-a, anida akken s yenna winna: “Zik tamaziɣt tettawi ɣer lḥebas, ass-a tettawi ɣer tafat, ɣer tlelli i wakken ass-a ad yif iḍelli, azekka ad yif ass-agi”.

Page 31: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010
Page 32: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

AVRIS

Page 33: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010
Page 34: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 33 -

Awal ɣef wawal

Moh MEDJDOUB

wumi awal ? Awal iferru-t wawal, neɣ awal ad yefru awal. Awal ma yeqṣed ḥellu, ad yebnu maca ma yeqṣed rekku, ad

iteddu yetthuddu. Melmi awal ? Awal yettili anda yella wawal, amkan-is anda iwulem kan, mačči ɣer zdat, mačči ɣer deffir ; awal iteddu s lqis. Amek ara yili wawal ? Awal ma wezzil yefra, ma ɣezzif ad d-yefk kra. Awal ad yili yewzen deg iles n win yettmeyyizen akked win yettḥezziben. Ansi d-yekka wawal ? Awal d lsas n wemdan, yes-s i tbennu ddunit, yes-s i tettemsaɛqal talsawit, yes-s i ferrunt, yes-s i berrunt. Acimi awal ? Awal d asuɣu n yemdanen, acku yes-s i d-tnuzeɛ terwiḥt assen mi d-tlul. S wawal i neqqar : A bbuh i lbaṭel, abbuh a tidet, abbuh a tarda, abbuh ay ammus, abbuh ay izerfan-iw, ay amezruy-iw, ay idles-inu ; abbuh a timmad-iw, abbuh ay aẓar-iw.

I

Page 35: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 34 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Azal n wawal S wawal i d-nḥekku, yes-s i nettargu ; s wawal i tent-nferru, yes-s i netthuddu akken a nebnu, s wawal i nzerreɛ ngemmer tamusni, yes-s i ntekkes lxiq mara yeččar wul, cwi kan yella wawal. Acukan lemmer awal s tidi a neggugem irkkelli ! Amek i yelha ? Yelha wawal mara yenneḍ sebɛa n tikkal deg yimi uqbel ad d-yeffeɣ. Yelha mara d-yeffeɣ i bennu akked usnerni n win ara s-yeslen. Yelha wawal icebḥen, iweznen ad yili d win iḥedqen, mačči d win iqebḥen. Yelha wawal amellal win zeddigen, mačči d awal aberkan win qessiḥen. Awal yefka-t-id bab n wawal akken ad yili nnig merra n wawalen n yemdanen. Yiwen d wiyaḍ Yella yiwen, llan wiyaḍ yecban winna ; acukan wigad nniḍen ur ttemcabin, ur cbin s ayen ilaq ad cbun, ur cbin ɣer yiman-nsen ; maca ttemcabin gar-asen. Cwikan yella wayen uɣur ttemcabin. Ula d amedyaz yewhem deg-sen, wigad-agi ɣillen bennun amezruy, netta wag-i yelha-d yid-sen, yerna ad d-qqaren wiyaḍ akken amezruy-agi mi tecḍeḍ kan ad tkecmeḍ ar ɣur-s, leqrun d leqrun wissen ma k-fdun. Ihi fiḥel awal ; yal yiwen ayen yezreɛ ad t-yemger, lqanun n ddunit akka…

Page 36: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 35 -

Tabrat i yelli

Boussaâd BOUAICH

ss-agi la ttruɣ ! Mi nɣil merra d aqcic i la yettimɣuren deg uεebbuḍ n yemma-m, amejjay yenna-k :"Γef wayen akka ttwaliɣ d... taqcict".

Isusem. Cwiṭ akka yerna-d : "ulac ccek, d taqcict tamecṭuḥt i la ttwaliɣ". Yerna-yas-d d "tamecṭuḥt", am akken tezmerḍ yakan ad tiliḍ d tameqqrant ! Meɛna mačči d aya iɣ-iceɣben, yemma-m akk d nekk : ur numin ara ayen akken nesla "d taqcict" ! Ih, d taqcict ay at rebbi ! Nekkni yessarmen si tazwara a d-nesεu taqcict "tamecṭuḥt", nekkni yessarmen a kemm-id-nesεu. Allen-iw ččurent-d d imeṭṭi ; mmuqleɣ ɣer yemma-m, kif kif ttiriqent wallen-is... Ihi tura zemmreɣ am-in mmeslayeɣ, ad serseɣ ameẓẓuɣ-iw ɣef uεebbuḍ n yemma-m akken am-in-sleɣ tettembiwileḍ (bɣiɣ a d-iniɣ am tmerdedda, ugadeɣ ad teččḥeḍ). Tura yal ass ḥemmleɣ mi d-serseɣ afus-iw fell-am ay id-wteḍ s rkel akken qqaren. Anda ẓriɣ, ahat kemm s uqerru i d-tekkateḍ. Tikwal uqbel a y-id-yas yiḍes ttwaliɣ-kemm ger wallen-iw. Ttwaliɣ-kemm tleḥḥuḍ zdat-i, tafettust-im deg ufus-inu, nteddu, nteddu, nugi a neḥbes, nugi a neεyu. Kemm tezhiḍ, tettfeǧǧiǧeḍ, nekk akter. Mi d-uɣaleɣ ɣer leεqel-iw, afeɣ-d iman-iw : allen εemrent d imeṭṭi, ul yekkat am wakken yewwet zdat teqcict-nni i ḥemmleɣ i tikelt tamezwarut, acḥal iseggasen aya tura uqbel a d-mmagreɣ yemma-m deg webrid-iw.

A

Page 37: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 36 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Acu ara m-iniɣ ? Γeṣbeɣ a d-tlaleḍ. Γeṣbeɣ a d-tiliḍ, a d-tiliḍ da, zdat-i, a kemm-ddmeɣ ger ifassen-iw. Ḥareɣ a d-tlaleḍ, ẓriɣ a d-εawdeɣ talalit yid-m, ẓriɣ a d-εawdeɣ talalit yess-m, ad uɣaleɣ d wayeḍnin. Ẓriɣ s tlalit-im ad uɣaleɣ ma ulac yakan d "baba", am wakken yuɣal d "lḥaǧ" winna i d-iẓuren Mekka. Nekk d dduḥ-im ara yuɣalen d Mekka-inu, fell-as ad tezziɣ alamma yezzi leεqel-iw. Yerna tura mi d-mmektaɣ, am-d-aɣeɣ dduḥ d ameqqran aɣ-yawin di sin, akken ula d nekk, yal mara teṭṭes yemma-m, a d-rewleɣ seg ussu i wakken ad ṭseɣ d tama-m. Am kemmini ad kemseɣ ifassen-iw ddaw umayeg-iw. Tigecrar-iw a tent-kerrfeɣ almi ḥuzant idmaren-iw am wakken lliɣ di tεebbuḍ n yemma. Imiren kemm ad tegneḍ, nekk ad ttmuquleɣ deg-m. Am-selfeɣ ɣef lḥenk-im, ad urareɣ s ufus-im, a kemm-rjuɣ akken alamma teldiḍ-d allen-im. Γas ma tεeṭleḍ, yecqa-kemm : ɣuri ad ḥesbeɣ iḍuḍan-im. Mi wwḍeɣ ɣer wis εecra, a sen-d-εiwdeɣ s wadda. Aha segger, ɣiwel imɣur-d. Ur ttaggad, heggaɣ-d yakan dacu ara nurar nekk yid-m. A nurar alamma neεya, xas a nsemmeḥ ula deg imekli-nneɣ, xas a nerr iman-nneɣ ur s-nesli ara i yemma-m mi ara ɣ-d-ssawal, mi d-suɣ fell-aɣ akken a nekfu turart. A nǧelleb, a nbessel, a nessimes lqecc-nneɣ. A neḍs s tufra di sin mi tt-neẓra tebda treffu. Mi nwala terfa dayen, a nruḥ di sin a s-nger iɣallen, a s-neḍleb smaḥ u a tt-nessuden, kemm ɣef yiwet n tiṭ, nekk ɣef tayeḍ... akken ur aɣ-d-ttwali mi ara nemmeɣmaz i wakken a d-nini : azekka ad as-nεawed."

Page 38: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 37 -

Ɣef Salas d Nuja

Ferhat BALOULI

Tazwart

edder tmaziɣt seg wakud aqbur di timawit, wigad-is ur d-lhin ara d tira s tutlayt-nnsen am akken xedmen yegduden nniḍen, dɣa d ayen yeǧǧan tamaziɣt ass-a

ur tesεi ara tasekla yettwarun s waṭas, ayag-i d ayen isi d-lhan yemyura deg wezgen wissin n lqern yezrin (wis 20) dayen yebdan ahat akken ileq s ɣur Dda Lmulud di tesnilsit d welqaḍ n tmedyazt, maca tenulfa-d tira nniḍen icebbḥen tamaziɣt, tag-i d tin n ungal, dɣa banen-d aṭas n yemyura deg weḥic-agi, deg-sen Racid Ɛelic, Aεmer Mezdad yakk d Brahim Tazaɣart i yuran ungal-a i ɣef ad d-nemslay tikelt-a. Γef wungal Salas d Nuja Ungal-agi iwumi isemma mas Brahim Tazaɣert1 “Salas d Nuja” d yiwen ungal i d-yefɣen kan taggara-agi maca yaεǧeb imusnawen n weḥric-agi n tira, dɣa ɣef aya yettunefk-as warraz deg tfaska                                                             1 Ur sεiɣ ara aṭas isalen ɣef tudert n wemyaru agi aceku ur d-mleleɣ ara akka tizrawin ɣef tira-yis maca netta am akka n tama-agi n Bgayet, yesεa yakkan idlisen nniḍen s tmaziɣt; amenzu d tulizin tid iwumi isemma « Lǧǧarat », yessεa daɣen amud isefra iwumi isemma « Nnig tira », diɣen kan akka ini yaru-d s iiɣmisen ɣef tmuɣliwin-ines, nezra d akken tulzin-ines llant deg yedlisen tmaziɣt n inelmaden iɣerbazen n tmurt nneɣ.

T

Page 39: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 38 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

taɣlnawt n udlis iderrun myal asseggas di tmanaɣt n tmurt-nneɣ. Ma d ayen yerzan asentel i ɣef d-iyettmeslay, dɣa d win n tayri d wayen d-yezzin fell-as. Yebḍa wemyaru ungal-is ɣef tlata yeḥricen, amezwaru, win i wumi isemma “aṭan d uneɣni”, Yebda-t s umeslay-is ɣef lḥala n Salas ilemzi n 24 iseggasen ikecmen ɣer sbiṭar, ayen ara as-d- yawwin taruẓi d uneɣni ameqran imi netta ur izemmer ara akken d afella ad yurar adal iḥemmel, dɣa deg waḥric-agi yella-d umeslay s telqayt amek yedder Salas di sbitar, amek id-yefeɣ almi d-yewweḍ s axxam anda ur s yeεǧib ara lḥal maḍi, segmi yewwi-d acerrig n lebda deg uεebuḍ-is. Deg weḥric wis sin, win i wumi isemma wemyaru « timlilit », yewwi-d deg-s ameslay ɣef wamek d- tella temlilt ger Salas d Nuja, tin ara ad-ibanen ass ma ara iruḥ Salas d yemdukal-is ɣer yil yellan di tama ihin n Bgayet, dɣa ɣer tɣiwant-nni i wmi neqqer “Bulimaṭ” neɣ “Jerba” s yisem-is n tidett, din id- teḍra timlilt ger sin yemsikkiren « acteurs » id-nuder yag-i, ayag-i yella-d ass mi teɣreq Nuja d medden mera ur zmiren ara ad gren a tt-id-ksen si rahba n lmujat n yil yerwin, alla Salas id-yugmen tabɣest, yenṭeg akken a tt-id-yessukkes deg uqemuc n yil, ɣer taggara s tallelt n iεewamen n uwanek (état) yessaweḍ Salas a tt-id-yesukes si lemwaji alarmi d-tefeɣ s aftis, sin tebda tmusni, din tlul tayri ger ilemziyen, almi d ass mi d-tewweḍ taggara n uḥewes d umereḥ-nnsen di Blimaṭ, mfaraqen maca mačči s wulawen, myal yiwen yuɣal s axxam-is. Deg waḥric aneggaru, win i wumi isemma wemyaru:« tazmert n tayri » yulli Salas ɣer lezzayer tamanaɣt akken ad inadi ɣef Nuja acku ur s-d-tefki ara tansa-ines, maca yecfa kan d akken tenna as-d teqqar deg ussegas wis tlata di tseddwit n lezzyer, am akken is-d-tenna teqqar tujya, sin akken yewwi-d wemyaru aṭas ɣef yensayen-nneɣ acku Nuja tella tettuεellaq i mmis xal-is ɣas akken nettat u tebɣi ara, ɣer taggara Salas yemlal d Nuja ɣer tama n tseddawit, meslayen tεawed-as-d ayen is-d-tena ɣef yimmi n yil, tegul-as-d d akken tḥeml-it akken ur teḥmil yiwen, netta daɣen yeččur-as ul-is d ayen tebɣa, maca amyaru yezzi yemeslay-d ɣef umennuɣ i texxdem

Page 40: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 39 -

Nuja deg wexxam akken yemmas ad ter aḍar ɣef taluft n zwaǧ-is d Ṭyeb mmis xal-is « neɣ mmis n gmas n yemmas » d wamek yugi babas ad yeddu lebɣi i tmettut-is di taluft-agi, ɣas akken di tidett d babas « nneɣ jeddis n Nuja » i yεelqen taqcict. Гer taggara n ungal, yemlal Salas d Nuja di yiwet n tɣilust, dina ɣer tama tesdawit, teḥka-yas-d amek teqqim ugar n sin wussan yezrin di texxamt-is, ur tečči ur tesswi i wakken kan ad zren imawlan-is d akken tugi win ɣur tt-qqnen, sin tecud mera assirem-is ɣer babas is-d-yennan ɣɣar kan ayen nniḍen d cɣel-iw, ɣer taggara, myennan acḥal myaḥmalen, sin ifeq Salas d akken Nuja tettak anzi ɣer yemmas yemmuten teǧǧat-id kan akken d aqcic, s wakka tamacahutt tefeɣ ɣer tagara yeldin, ur zwijen ur friqen. Tamuɣli taseklant ɣer ungal Tafekka n ungal-agi tezzi ɣef sin imsekkiren (acteurs) “Salas” d “Nuja”, tella ger-asen yiwet n tayri taqesḥant, ur yerẓi ara wakud d teɣzi iberdan neɣ lewεer n yensayen-nneɣ, di tira-s mass Brahim Tazaɣart yedda abrid n tsekla tilawit (réalisme)2 (dɣa d wag-i i d abrid iddan aṭas n yemyura n tmaziɣt ass-a) ayen d-yettbanen s useqdec n tgawin yellan di tilawt, sin yefka-yasent wumyaru cwiṭ n tbeḥritt tẓuri, acku iccud timsal akken iwata, ta deffir ta, ahat mačči akken iḍrant di tilawt maca kkan-t-d ssin. Dɣa tira tilawit tettak azal aṭas i weglam acku yess id-tettban tira d aken tcud ɣer tilawt akken iwata, ma yella d asemres-is; yettban-iyi-d d akken yesqedc-it wemyaru deg waṭas n tegnatin ɣas akken aya-gi yekcem di tbadut n uglam3 maca zemreɣ ad d-iniɣ d akken amyaru yekcem di tlufa lqayen n wayen id-yeglem, yewwi-d ɣef imeḍqan4 ɣef yemdanen5 ɣef iɣrsiwen6 d wayen nniḍen.

                                                            2 Wikipèdia, réalisme (littérature). 3 Walli di temsalt: Kania Rabdi: Tasekka n uglam, di tmaziɣt tura , uṭṭun 04, HCA, yennayer 2010, as. 35. 4 Brahim Tazaɣert, Salas d Nuja, as.60. 5 Kifkif, as 93- 101- 116 – 143. 6 Kifkif, as 69.

Page 41: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 40 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Deg wayen id-nefren di tezrawt-agi-nneɣ, dɣa d amek id-yeglem wemyaru imeḍqan i deg yezdeɣ Salas, yenna-d: « d akessar, akkin i wassif yettnazaεen tafat treqq ɣef yigejda, daxel yexxamen, ɣef lǧammeε ibedden di tlemast n Bujlil id-iqublen . Nnig n taddart-nni, adrar at Ɛebbas yebded d leεnaya. Гer tama tyefust, allen ttruhunt ttuɣalent ger Taɣza d At Mensur d assawen nnig n Tezmalt, ɣer tama-s adrar n weɣbalu yettecεuεul….»7 tukkist-agi id-nekkes seg unegal tettmeslay-d ɣef tama i yezdeɣ Salas, dɣa yewwi-d wemyaru ameslay-agi ɣef uneɣni yeṭṭfen Salas deg yiwen yiḍ akkenni, ssin yerrat-tt i umuqel ɣer tudrin id-yezzin i taddart-is8 di tira yezmer wemyaru ad d-isemmi kan tudrin maca aya as-yekkes rruḥ i tsekla-s, dɣa d ayen-i yeǧǧan amyaru yeseqdec akk ismawen d-tefyirin i wummi rriɣ aceriḍ s ddaw-nsent, amedya n “wassif yettnazaεen” wag-i dɣa yerna-as-d wemyaru ayen ur nessin ara deg-s, acekku yezmer ad d-yinni kan “assif” ass mi is-d-yerna ‘yettnazeε’ dɣa ihuz allaɣ imeɣri, yesufeɣ-it ɣef tutlayt musnawen, yeskecem-it ɣer tẓuri d wayen icudden ɣur-es. S umata greɣ tamawt deg ungal-a d akken anales(narrateur) yeggar-d iman-is aṭas, ladɣa s ttawil-agi n weglam, llan-t tikkwal anales yettmeslay-d alma d asebter neɣ ugar, am deg usebter 96-97 neɣ di 137… am akken ad d-naf di tira tilawit n Brahim Tazaɣert ulac aṭas n tugniwin, ɣas akken kan akka ini tεedd-id yiwet am tin i deg d-yenna Dda Ɛmer (yiwen seg imuḍan yellan d Salas di sbiṭar) « salas, ttḥadar iɣes-nni uḥutiw tettawiḍ ɣef uεebuḍ-ik, ma tkecmeḍ yess ɣer waman yezmer ak-yerwel…» dɣa yerra wemyaru nfadi lexyḍa ucerig d-yeggran si temhelt n ucellaḥ (operation chirurgical) n Salas amzun tafekka n yislem, ayen yefkan aṭas n cbaḥa i tira. Maca akken yebɣu yilli, yettban-iyi-d wemyaru-nneɣ yeḍfer akken iwata isuḍaf n tira tilawit.                                                             7 Kif kif, as 60-61 8 Di tidet tudrin-agi lant di talast ger twleyt n Tubirett akk d Bgayet ɣef yimmi n wasif Ɛebbas (neɣ summam akken imusnaw).

Page 42: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 41 -

Tamuɣli tasnilsant ɣer ungal Akken yesseqdac wemyaru ttawilat n tẓuri yecban aglam d tugniwin d wayen nniḍen, ad d-naf d akken ɣer taggara yesseqdec daɣen iles-is neɣ tutlayt-is, s wakka di tmuɣli-nneɣ ɣer waḥric-agi ad naf mas Tazaɣart yeseqdec imeslayen imaynuten, ahat id-yerna netta ɣer tmaziɣt, am akken yesseqdec awalen ijenṭaḍen neɣ ireḍel-d seg tutlayin nniḍen am taεrabt d tefransist. Si tama n ureṭṭal, sukseɣ-d aṭas imeslayen i yeseqdec wemyaru deg weḍris-ines id-yekkan si tmeslayin nniḍen am: abuksur, amutur, takiluṭ, rubini, akulwar, afutay… S umata nezmer ad d-nini d akken akk awalen-agi seqdacen-ten yimdanen di tidett, akka s talɣa ureṭṭal; ayag-i daɣen d ayen yellan akk di tutlayin n ddunit, maca iban-iyi-d si tama-w d akken imyura ilaq ad d-afen ttawil i yimeslayen yesεan yakkan isem s tmaziɣt, dɣa amyaru-nneɣ yeseqdec aṭas n tikwal sin wawalen yesεan yiwen unamek; yiwen s tmaziɣt, wayeḍ d areṭṭal dayen ara nnwali deg tfelwit-agi9 :

Tutlayin Isebtar

aṛeṭṭal tamaziɣt

28/29 lebḥar il 51/91 smana ddurt 64/135 ijernanen iɣmisen

Deg tfelwit-agi nekes-d kra imeslayen deg unegal, nfern-d wid id-yussan s snat n talɣiwin tin ureṭṭal d tin n tmaziɣt, ayag-i di tidett yettbegin-d d akken di tmaziɣt mazal yella umenuɣ ger sin wawalen-agi, am akken mazal ur ireṣṣa ula d yiwen deg-sen, ɣas akka nekkni nebɣa ad yettef wina n tmaziɣt, maca tidett ad d-teqqar ayen nniḍen10, ɣer taggara, akken yebɣu yilli lḥal yettban-d deg

                                                            9 Ger tamawt d akken llan sin isebtar deg yal tabaṭ n tfelwit-agi, amenzu d win I deg d-yedda wawal n tmaziɣt wis ssin d asebtar i deg d-yedda wawal n tefranssist yesεan yiwen unamek netta d wina n tmaziɣt id-yettwabedren qebel-is. 10 Di tmuɣl-iw yettban-iyi-d d akken awi yufan ad neseqdac imeslayen tmaziɣt axir, maca akken izen ad yelḥq ɣer imeɣri tikwal ileq anseqdec n wawalen-agi n

Page 43: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 42 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

imedyaten-agi d akken mass Brahim Tazaɣert inuda-d awalen iwulmen i yesntal-ines, maca aseqdec-nsen mazal yetthabi-t ; imi tella kan tugdi-agi : ur yettaweḍ ara yizen ɣer imeɣriyen. Si tama nniḍen, nger tamawt d akken mas Tazaɣart yerẓa cwiṭ ixef-is akken ad yaff kra imeslayen imaynuten i kra n tɣawsiwin d-yemlal di tira-s akk d tudert-is, dɣa nḥawec-d kra am :

Awal amaynut s tamaziɣt Anamek-is s tafransist Taxxamt ussired Salle d’eau Ẓerb n webrid Clôture de l’extérieure

Aεewdiw temzizelt Cheval de compétition S umata yettban-d d akken awalen-agi id-yesnulfa wemyaru d awalen uddisen, am akken cudden wawalen-agi ɣer kra n tɣawsiwin id-yettemlili wemdan aṭas di tudert-is, dɣa a win yufan ad yili wahil amqran di tlufa n usemmi akk n isufar-agi id-tewwi tɣerma n wass-a, am akken yeseqdec wemyaru aṭas n wawalen imaynuten id-snulfan wiyaḍ am : ifrayen, anafag… ayen d-yesebganen temɣer n wahil n wemyaru. Awal n taggara : ameslay ɣef tsekla n tmaziɣt ass-a, neɣ ungal-agi n mas Brahim Tazaɣert ur yezmir at yerfed yiwen weḍris kan, maca nessaram ad yili wegraw n imusnawen di tlufa-agi akken ad fernen ayen yelhan d wayen n diri di tira n wass-a, s tamma-w ungal-agi « Salas d Nuja » iban-iyi-d ger ungalen yelhan nezzeh, deg-s aṭas iɣuraf n tayri di tmetti-nneɣ sarameɣ a t-ɣren medden, ad arnun aɣ-d-fken tamuɣli-nnsen akken aɣ-d-ldin alen ɣef ayen ur nwala ara, ama yelha ama dirit.

                                                                                                                                ureṭṭal, dɣa iwakken anezger taluft-agi yettban-iyi-d ileq amyaru ad yaru awalen issin ger tucer di tikelt tamenzut ara ten-id-yadder deg unegal-is akken ad εeqlen imeɣriyen anamek-nnsen ama s wawal ureṭṭal ama s win n tmaziɣt, ma d ass ma ara s d-iεwed deg isebtar nniḍen ad yettader kan awal n tmaziɣt axir.

Page 44: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

TULLIST

Page 45: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010
Page 46: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 45 -

Cciṭan

Ahmed HAMOUM

qubel ufellaḥ amejjay ibedden sdat umeṭreḥ n temɣart i tekcem tmettant. Tethedden, d taṣebrit, d taɛeqlit, lmendad-is sin n yirgazen-a iwumi tesmeḥsis mi

ttmeslayen. Nettat ha-tt ɣef tizi n rrwaḥ, iwweḍ-d lajel-is ; ur tugad ur tenḥerwat, ɣer-s tnin u tesɛin d aseggas. Seg ṭṭaq d tewwurt ibrarḥen, iṭij n ṣṣmayem ittgeffiɛ iliz ines aḥmayan ɣer tɣerɣert n wakal azerdxan, iččuren d imdunen i ɛefsen yiḍarren n wacḥal d tasuta. Achili igellu-d s tariḥt n yiɣewdan ; tariḥt n usaɣur, tariḥt n yifer d yizellafen isreɣ yiṭij n uzal. Abẓiẓ d werǧeǧǧi uɣen lexlawi s tijjiqin-nsen icban alelluc i ttɛebbiẓen i s-tturaren yigerdan ; mi iḥbes yiwen, ad ikemmel wayeḍ. Amejjay, issali taɣect-is, inna : - A Umesɛud ! Ur ilaq ara ad teǧǧeḍ yemma-k iman-is deg tegnit icban ta ; ad temmet deg yimir ɣer wayeḍ. Iḥzen ufellaḥ, issenduder anyir-is, inna : - Issefk ad d-jemɛeɣ irden-iw ; acḥal aya i ǧǧiɣ lɣella-w berra ! Ma ulac ad tḍaɛ. Lḥal ilha, neɣ d acu twalaḍ a yemma ? Megduda tamecḥaḥt, i d-icfan i lqella d ẓẓmik, teqbel ; tesɣel-as i mmi-s s uhuzzu n ccfer d timmi. Ikker ad iruḥ, tɛemmed-as ad tt-yeǧǧ ad temmet bla amwanes. Izɛef umejjay, iddez lqaɛa s uḍar-is : - Keččini d abhim, tesliḍ ! Ur dak ttserriḥeɣ ara ad tt-txedmeḍ, tfehmeḍ neɣ ala ? D ulaqrar ! Irna ma terra tmara, ruḥ nadi-d

II

Page 47: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 46 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

tamlawit ara k-iɛassen mamma-k. Nessali lehdur ! Ma tgummaḍ, ad k-ǧǧeɣ ad temmureḍseḍ am uydi asmi ara taḍneḍ ; ad k-id-terr tmara ɣer-i, tesliḍ ? Afellaḥ d ameḍɛafu, ifget11, ala iɣessan i yas-d-iggran, ambiwel ines s taẓẓeyt, itqelleq aṭas, izga-yas-d wugur d imḥegger ; tugdin n umejjay d lɣella-s i t-ihban i t-iggunin. Ikukra, isseḥseb, istewtew : - S wacḥal ara yi-d-ittqami wazal n tɛessast ? - Anda ẓriɣ nek ? Tuɣal ɣer wacḥal n lweqt ara tt-tɛass. Msefham yid-s a ssiɛqa ! Ḥlaǧeɣ-tt ad d-tili dagi deg ssaɛa, tesliḍ ? Ihegga iman-is ad iffeɣ : - Aql-ih ad ruḥeɣ, ad ruḥeɣ ! Ur reffu ara a Sidi Ṭṭbib ! Amejjay iṭṭef abrid-is, yeǧǧa din mmi-s n Mesɛud, iteddu issawal : - Tɛelmeḍ, haaa ! Ulac ɣer-i tiqecmeɛt mi ara zeɛfeɣ ! Segmi i d-iqqim iman-is, izzi ɣer yemma-s, inna-yas : - Imi akka i ibɣa, ad ruḥeɣ ad nadiɣ ɣef Melxir. Ṣber s imir ad d-uɣaleɣ. Iffeɣ ula d netta, iǧǧa yemma-s tesred ɣef wussu. Melxir, d yiwet tmeṭṭut icennun deg lfuruḥ, tettcewwiq, tettɛawaz deg yixxamen n nnɛi, tessirid timettanin, tettxiḍi fell-asent lekfen. Tesbeḍ, tejjex am tteffaḥt taqdimt. D tamaɛurt, d tudɣilt, d tamecḥaḥt armi d dihin, - tẓemmi izi deg zzit - aɛrur-is iqwej am yiqwi seg ṭaqqa n leɛtab d uxeddim izgan fell-as ; ɣef waya, i yas-ssawalen Tabuɛrurut. Qqaren-d : “Lferḥ ines ameqqran, mi ara twali amdan isselqaf”. Ur thedder ara maḍi ala ɣef leṣnaf n nnɛi akked yimdanen iwumi teḥḍer mi suffɣen rruḥ ; tettales-iten-id akk, ur tettaǧǧa acemma seg wayen twala neɣ tesla, tceffu fell-asen, ur as-iɛerreq yiwen ; teḥfeḍ-iten akken iḥfed umẓallu lḥemdu. Mi ikcem Umesɛud s axxam n Tbuɛrurut, yufa-tt tettheggi aman i useɣmu n yiẓeḍwan ; d nettat i iɣemmen i sut taddart timendilin n lluk d tid n uzegza. Inna-yas : - Mselxir fell-am ! Amek i tettiliḍ a Nna Melxir ? - Akken ibɣa Rebbi, ad t-neḥmed ad t-necker, i kunwi ?                                                             11 Ifget : ikkaw, ffɣen-t waman (= déshydraté).

Page 48: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 47 -

- Uuuh a Nna Melxir ! Nniɣ-am, nek labas, ma d yemma eheee ! - Yemma-k ? - Ih, d yemma ! - D acu i yuɣen yemma-k ? - Ha-tt-an la awal la sin, ala rruḥ ittali iṭṭar. D nettat i yi-d-iceggɛen. Tameṭṭut tsuffeɣ-d ifassen-is seg waman, iseg ttudument tmiqwa iluɣen s uzegza, tteḥnuccuḍent ɣer yixfawen n yiḍudan, sakkin smaqayent ɣer tkirwant12. Din-din terra-yas-d s uɣiḍi d leḥnana : - Tenṭer akk annect-a ! - Inna-yi-d umejjay belli ur d-ittuɣal ara ɣer-s. - Ihi iɛedda lqecc-is, ad nemmet akk d nnuba ; amezwaru ɣer din, aneggaru ɣer din ! Isguyez Umesɛud acemma, iɛreq-as wamek ara d-issu i wawal. Imi ur d-yufi ara, dɣa iɛzem inna-yas : - Acḥal ilaqen akken ad tt-tɛasseḍ alamma d taggara ? Teḥsiḍ ur lliɣ ara d bab n ssɛaya, zemreɣ kan ad xelseɣ taqeddact. Aṭas i tettumerret tmeɣbunt n yemma ; txeddem azal xeddment ɛecra tlawin xas tnin u tesɛin deg leɛmer-is, d leɛtab i tt-issawḍen ɣer waya. Ur as-d-nessawaḍ deg wacemma ! Tabuɛrurut, teẓra-t s anda iteddu, dɣa tefra-yas-tt-id : ‘‘Llant kan snat ssumat : ‘‘Xemsemya duru i wass d rebɛa alaf i yiḍ i yimerkantiyen. Teltemya duru i wass d tlata alaf i yiḍ i wiyiḍ. Keč ad iyi-d-tefkeḍ teltemya duru akked tlata alaf.’’ Umesɛud xas d afellaḥ, maca d bu tḥiltin d tḥerciwin ; issen mliḥ yemma-s, iẓra amek tella d taṣebrit ; tezmer ad ternu ddurt kamel, xas akken inna-d ṭṭbib belli ur tettɛeṭṭil ara. Inna-yas : - Ala ! Bɣiɣ ad iyi-d-txedmeḍ ssuma seg tura ar taggara. Ad neɛreḍ sseɛd-nneɣ i sin ; am kemm am nek. Inna-yi-d ṭṭbib ar deqqal ad tɛeddi. Ma akka ara teḍru, ilha-yam i kemm, diri-yi-it i nek, xas idda-yi cwiṭ ulac deg-s. Ma illa teqqim ar azekka neɣ tɛeṭṭel, ilha-yi i nek, iruḥ-am i kemm. Akka ! Fell-am fell-i.                                                             12 Takirwant : lḥila tahrawant ur ɛlayet ara, tcuba ɣer ssḍel (= une cuvette).

Page 49: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 48 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Tedhec tɛessast seg wayen i yas-d-isumer ufellaḥ, tbedd tettmuqul-it ; werǧin i temsewwaq d wabɛeḍ s ujemmal ɣef tɛessast n lmegget. Tebɣa ad tjerreb takti-agi n zzher, maca tkukra. Dɣa tcukk-it ittnadi ad tt-ikellex. Maca, xas netta iḥrec iẓwer ; nettat, ur tettaɣ ara lḥut deg lebḥer. - Ur ak-qqareɣ walu skud ur ẓrint wallen-iw yemma-k. (i yas-terra) Ruḥ-d ad tt-teẓreḍ ! Tesfeḍ ifassen-is, teḍfer-it din-din. Deg ubrid mi leḥḥun, yiwen ur ihdir i wayeḍ. Tabuɛrurut, tzerreb tisurifin-is tin ɣer tin ; ma d Umesɛud, iggar isurifen imeqqranen amzun s yal asurif ad izger asif. Tisita, ṭṭsent deg yilmaten, iḍɛen-itent uzɣal, refdent iqerray-nsent s taẓẓeyt, srugmutent i yimdanen-a iɛeddan, ḍemɛent seg-sen aḥenǧuf n rrbiɛ aleqqaq. Akken uẓan s axxam, istewtew Umesɛud, inna : - Lemmer ad tili temmut ! Ɣer-s ayen i yas-illan d takti, iqqar-it yimi. Maca, Megduda mazal ur temmut ara. Teẓẓel tinnegnit ɣef usgen n lḥif, iɣallen-is sufella n zzawra tamurit, aglim inṭeḍ ɣef yiɣes, ifassen kkawen ḍeɛfen, iḍudan-is iwwet zellum, kersen kemcen kemsen, cban tiqejjirin n tfireɛqest, rnu leɛtab seg yiqeddicen s teɣzi n tudert i yas-izwin tazmert. Tuẓa Tbuɛrurut s ameṭreḥ, tḥekker mliḥ deg temɣart, tesferfed s afelluc-is, tɛebbeẓ-as ɣef uẓar, tesmeḥses-as mi isselqaf d idammen, tnul-itt deg yidmaren, tesla-yas tesnuffus, testeqsa-tt, tmuqel-itt mliḥ, sakkin teffeɣ ɣer sdat tewwurt, iḍfer-itt Umesɛud. Tefrat-tt d rray-is dakken tamɣart ur tessawaḍ ara ɣer yiḍ. Issuter-as Umesɛud : - Amek ihi ? Terra-yas-d tɛessast : - Ahat ad ternu sin wussan neɣ tlata. Ad iyi-d-tefkeḍ xemseṭṭac n alef, kulci idda. Irfed leɛyaḍ : - Xemseṭṭac n alef ! Xemseṭṭac n alef ! Deg leɛqel-im i telliḍ ? Maca nniɣ-am ɣer-s kan xemsa neɣ setta sswayeɛ ma aṭas !

Page 50: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 49 -

Meslayen ddeqs, zeɛfen i sin. Mi akken ur msefhamen ara, tebɣa Tbuɛrurut ad tebṭel. Tin ɣer-s lweqt ittɛeddi, am wakken daɣen Umesɛud yugad ad as-qqimen yirden, ɣer taggara yuɣal iqbel : - Ihi akka, xemseṭṭac n alef, kulci idda alamma d tarda. - Nemsefham, xemseṭṭac n alef. Iṭṭef Umesɛud abrid-is, iruḥ issuruf s iger ines iṭṭsen ɣer lqaɛa seg ṣṣaba, deg yimir iṭij isruɣuy. Tekcem tɛessast s axxam, tegla s wayen ara texdem deg lawan n lɛessa. Imi ula ɣer tama n lmeggtin neɣ wid ittmettaten, ur tessin aḥbas ; trennu lecɣal ama i yiman-is, ama i wid-nni i tt-issexdamen am fessu n taḍuṭ, aqerdec-is akked tullma-as akken ad ternu lijara ɣer tmezwarut. Cwiṭ kan temmekta-d, tenna-yas i temɣart : - Iwwi-yam-d amrabeḍ ? - “Ala !’’ (i yas-terra s uqerruy-is) Dɣa tekker tɛessast illan d taxunit, tewwet tbedd, tenna-yas : - Tura ad d-awiɣ ccix n lǧameɛ. Temmeɣ s axxam n ccix. Walan-tt warrac deg ubrid mi tserreḥ d tazzla d aqlaqel ; nwan illa kra n uqriḥ iḍran. Din-din iruḥ-d ccix izwar-d umɛawen-is, d yiwen yilemẓi axuni ur nesɛi imawlan, yusa-d seg taddart-niḍen. D ccix i t-ijemɛen, irra-t d aqeddac-is ; ittazen-it ɣer lqeḍyan, izeddem-as-d, ittagem-as-d, d netta i ittadanen, tikwal ma ulac ccix ittẓalla s wat taddart, ittxellis-it s teḥdert n uɣrum. Irgazen imeggren deg lebɛed, bedden ttmuqulen-ten armi ɛeddan. Tilawin ijemmɛen tadliwin d irinen, beddent, refdent afus ayeffus, s uḍad ttcehhident. Tiyuzaḍ ineqqben imenda13 deg rrif n ubrid, xerrant, ldint afriwen rrant d tarewla sqaqayent, syin mfaraqent ur banent. Ajḥiḥ ikessen deg telmat, mi ten-iwala s llbus imellalen ttazzalen yugad, itezzi i tagest iɣer iqqen, ittneggiz ittṣukku. Ccix-nni amecṭuḥ, xfif, iserreḥ d tazzla. Ccix ameqqran, deffir-s isleblub tisurtin. Tabuɛrurut d taneggarut, teḍfer-iten tleḥḥu s uzagur iknan amzun d annuz deg

                                                            13 Imenda : zerriɛa (= des graines).

Page 51: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 50 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

lemqam n lawliyya ṣṣaliḥin d yiɛessasen. Umesɛud, iwala-ten, issers amger iqusem-asen, isseqsa Tabuɛrurut : - S anda akka iteddu ccix-nneɣ ? - Wwiɣ-t-id ad as-icehhed i yemma-k, ɛni tettwaqbal cchada n tlawin ? Irna, ad iɣer fell-as, ad as-idɛu akken ad issifses fell-as tamettant. Idhec ufellaḥ, imir yuɣal ɣer ccɣel-is. Deg uxxam, issendi ccix urawen-is idɛa s lxir i temɣart, issarem-as lǧennet d rreḥma, ismar-as tisewwilin14 n lbaraka… Sakkin iɣra-yas taldayt15, issuden ifassen-is, - amin a Rebbi ! – yuɣal ansi d-ikka, iǧǧa snat tlawin-a deg uxxam ideg irekkem uzɣal. Tabuɛrurut teskad Megduda issukufen, tesseḥseb ; tugad ammer ad tdum deg tegnit-a ideg tella. Ikfa wass, teɣli-d tesmuḍi n tmeddit, ibda ubeḥri ittsuḍu ittzuffu, issafag tugna iṭṭfen deg lḥiḍ s sin yimessaken, ikkat ad tt-id-iqleɛ. Isabaren16 n usfaylu illan zik d icebḥanen, tura werraɣit, ɣman s tneqqibin i ḍfin yizan, ula d nutni kkaten ɣer berra d daxel, issafag-iten waḍu, bɣan ad frefren ad ffɣen am rruḥ n temɣart. Nettat, temreṣ deg usgen-is, allen ldint amzun tettraju tamettant iqerben maca tgumma ad d-teɛjel. Nnefs ines, ittḍaq, iḥebbes-as deg tgerjumt, iteffeɣ-d s leḥris. Mazal kan ad iṭṭiqef, ad tenqes yiwet tmeṭṭut ur nettɣaḍ ula d yiwen deg dunnit. Azekka-nni mi d-iɣli yiḍ, ikcem-d Umesɛud s axxam. Yuẓa s ameṭreḥ n yemma-s, iwala mazal-itt tedder, inna : - Labas i tella ? (Am wakken iqqar yal tikkelt ara tt-id-yaf deg yir tagnit) Sakkin iweṣṣa Tabuɛrurut ad truḥ s axxam-is : - Ihi ar azekka ɣef lxemsa, ɣurem ad kemm-iɣder yiḍes ! - Ar azekka deg lehna ɣef lxemsa.

                                                            14 Tasewwilt, taseggwilt (ti – in) < (t)aswel(t) : agbur n sin wurawen idduklen (= contenu de deux paumes de mains jointes). 15 Taldayt : tasuret n Leqran ‘‘L’fatiḥa’’. 16 Asaber (i _ en, isubar) : aceṭṭiḍ isberbiren ɣef ṭṭaq (= un rideau).

Page 52: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 51 -

Dɣa, swa-swa, azekka-nni tewweḍ-d deg tafrara, deg yimir illa iggar tijeɣlin n seksu n ṣṣabeḥ. Testeqsa-t tɛessast : - Amek tella taṣebḥit-a ? - Ass-a axir ! (i yas-irra Umesɛud) Sakkin iṭṭef abrid-is iffeɣ. Tabuɛrurt i tceggeb temɣart, turef, tetqelleq, yuli-itt ukefrir d uḥeccir. Tuẓa ɣer-s, twala-tt ur tbeddel ara, akken i tt-teǧǧa i tt-id-tufa ; terked, allen ldint, ifassen kecbubren ɣef tduli amzun tugad ad as-terwel. S wakka, taɛessast teḥṣa-tt d tin ara irnun sin wussan, rebɛa wussan, aṭas n wussan. Iwwet yiɣisi deg wul n tmecḥaḥt, tḥuza-tt tisselbi, yuli-tt zzɛaf ɣef Umesɛud bu txidas i tt-ikellxen akked yemma-s ur nettmettat. Tebda axeddim, tuɣal tesguyez acemma, teskad udem n temɣart ikkeɛmumcen ikerzen d tiregwa. Mi d azal ameqqran, Umesɛud yuɣal-d akken ad immikli ; ifreḥ, icreh, ixdem lecɣal-is. Mi ičča, yuɣal akken ad ikemmel ayen i yas-d-iggran ad t-id-ijmeɛ deg tegnatin ilhan. Ulac aseɛdi am netta ! Mi t-twala akken, teḍra-yas am win i yas-ismenṭafen lǧerḥ ; am win i tt-icqarrwen neɣ i tt-iccuchen17 ɣef ukellex ; akud i yas-iruḥen d yidrimen i yas-ittwakren. Teɛya seg tballaɣt-nsen. Sxesren-as niyya. Tebɣa ad temmeɣ s tisselbi ɣef temgerḍt n temɣart tafuḥant ad tt-teḥnu ad tt-tjeggef, ad tgemmeḍ nnefs i yas-iddan deg nnzaɛ. Tuɣal txemmem ɣef wayen izmer ad d-iglu. Tɛedda-yas-d tekti-niḍen, tuẓa ɣer umeṭreḥ, tenna-yas : - Illa wasmi twalaḍ Cciṭan ? Testewtew-as temɣart : - Ala ! Dɣa tebda tettqessir yid-s, tettales-as tiḥkayin d tenfusin akken ad tt-tessiged, ad tesserheb rruḥ-is ahcican : - Kra ddqayeq kan uqbel asuffeɣ n nnefs aneggaru, ad d-ibedd Cciṭan i win ittmettaten ; isɛa taferraḍt, taccuyt ɣef uqerruy-is, ad ittsuḍu ad ittiɣwis. Mi t-iwala, dayen tekfa fell-as dunnit, imiren kan                                                             17 Iccuceh : inna ccah ! (= tant pis !)

Page 53: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 52 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

ad immet. Tebder-as-d akk tid iwumi d-iffeɣ Cciṭan deg useggas-a : Tagehrirt n Yimalasen, Yemma Dejja, Nna Myasa Taḍiḥant, Tabujemɛat, Taxerrubt n At Ɛli, Tukfa mm yikururen… Tugad temɣart, tenkakez, tewwet s yifassen, tebɣa ad tezzi aqerruy-is akkin akken ur tettwali ur tsell. Din-din tɣab Tbuɛrurut, teddem-d seg texzant liẓar amellal, tettel deg-s iman-is, tegdem tasilt ɣef uqerruy-is akken s tlata yinyen n uzzal sfaxxwen ɣef usawen am wacciwen, teṭṭef timeṣleḥt s ufus ayeffus, deg uzelmaḍ ssḍel n wuzzal i tḍegger d asawen akken ad d-yeg lḥess mi ara d-iɣli. Imlal ssḍel d lqaɛa, urwen-d ṣṣut isxerrayen issagaden. Tulbab Tbuɛrurut tamejnunt ɣef ukersi, terfed asaber i d-ittawḍen alamma d ddur n umeṭreḥ, imir tban-d ɣer ṭṭaq, tettḥerrik tesɣal, tettiẓẓif daxel n tasilt n wuzzal i yas-iɣummen udem, tettemmeɣ fell-as ad tt-tewwet s tferraḍt am ccwaṭen-nni n umezgun n yimecṭaḥ. Megduda qrib ad tessukef. Tameɣbunt mm tmuɣli tameslubt, tewwet akk s tezmert i tesɛa akken ad d-terfed iman-is ad terwel ; teɛreḍ ad d-teffeɣ seg wussu, tezwar ɣer lqaɛa s tuyat d uqerruy, teɣli, tessegra-d anehtit d unazeɛ i d-iglan s rruḥ-is. Tabuɛrurut, terra s lɣerḍ-is yal taɣawsa s amkan-is ; tesbedd taferraḍt ɣer yidis n texzant, liẓar ɣer daxel-is, tasilt ɣer ukanun, ssḍel s afella n tencirt, akersi tsenned-it ɣer uɣrab. Teqmec allen n tmerḥumt, tcudd-as aɣesmar. S lxucuɛ, teqqim ɣef tgecrar ad testerḥem fell-as ; tebda tettales s leḥrara tinfaliyin akked tsurtin n tẓilla i tennum teqqar-itent ɣef lmeggtin. Mi d-yuɣal Umesɛud tameddit n wass, yufa-tt-id tettẓalla, imiren kan yufa-d leḥsab d akken tewwi-yas Tbuɛrurut setta alaf, maca, nettat tɛuss kan tlata wussan d yiwen yiḍ, iwulem-as kan ihi tesɛa alaf seg xemseṭṭas n alef i das-tettalas.

Page 54: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 53 -

Tidet tuffirt

Linda MAHI

zemreḍ keččini i tlawin, ayen akk qqaren d ṣṣeḥ mačči d nettat i yerra cciṭan ɣer daxel n tqerɛet, mačči d nettat id-yeḥyan amsebrid-nni, iban ur

tessinem ara tamacahut umsebrid-nni id-iɛeddan yiwen wass ɣef yiwet n taddart yufa-d yiwet n tmeṭṭut di tala la tettagem, netta yenɣa-t-id fad, dɣa yessuter-as tiqit n waman, awal yettawi-d wayeḍ as teqqar : ur tezriḍ ara belli zemreɣ ad k-nɣeɣ, akken zemreɣ ak-id ḥyuɣ ! as yeqqar "amek akka ?" . Mazal ur d-ifuk ara awal mi iwala tamexluqt n Rebbi teɣli ɣer daxel usariǧ n waman, ad tettmeǧǧid "abbuh a lmumnin, abbuh a lmumnin, abbuh a lmumnin !" Argaz ur yefhim tigert almi iwala irgazen n taddart irkulli ad ttazalen ɣer tala ɛemren-d lemkaḥel nsen, mi id-wwḍen akken-nni ufan-d tameṭṭut teffeɣ-d iccettiḍen-is bezgen irkulli, irgazen-nni nwan-as yettɛadda ɣef tmeṭṭut-nsen di tala, dɣa din ijebden fell-as ad tenɣen, imir imir tsuɣ-d tmeṭṭut nni ; "xaṭi ur t-neqqet ara. Amer mačči d netta aql-i mmuteɣ daxel n waman-agi, ɣliɣ, netta iɛedda-d d abrid meǧdaɣ yiwen ur iyi-d yesli ala netta id-yerran i teɣri-w ikcem-d yessufeɣ-iyi-d " s wakka i t-id-ḥya tmeṭṭut, amer ur d-nni ara awal tili atan serḥen i rrṣaṣ, fell-as nɣan-t ur yexdim ara, lamaɛna ma tella tagi tefra mebla lmut, llant tiyaḍnin ssawḍent

T

Page 55: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 54 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

arraw n tɛebbaḍ nsent ad mmten imi seɛyanten di lekdeb d tkarkas, neqqen iman snen. Akka i teḍra ihi akk d Yidir, yekker-d deg yiwet n taddart imi qqaren Qarruc, di tagara iseggasen n settin, d taddart ur ɣrin ara imezdaɣ-ines ; xeddmen tafellaḥt imi d luḍa : ixdem, ibawen n yiger, lleft, zrudeyya, ǧǧelban yettalin, lkesbar, ssanuǧ, taxsayt... Wardya at Mḥend d yiwet di tlawin n taddart tezweǧ ɣer taddart-agi mi tefra kan tegrawla dɣa deg useggas n 1968 tesɛa-d aqcic umi qqaren Yidir. Lawan-nni argaz-is yella di fransa 4 iseggasen weqbel talalit n Yidir, d acu i d lmaɛna-s ? Ih tezweǧ deg useggas n 1963, tella d wergaz-is aseggas kan deg imiren iruḥ ɣer Fransa di 1968 ilul-d Yidir, ɣef wakken id-qqaren yuɣal-d wergaz-is deg useggas n 1970 yuɣal ɣer Fransa deg wassen ur iban lebḥer i t-yeččan. Dacu ara d-iniḍ d tiseweḥmt ? iruḥ ɣer fransa yeǧǧa tameṭṭut-is ur telli s tadist ur telli d timennefrit yuɣal-d yufa-d mmi-s qrib ad yekcem ɣer lakul, ileḥḥu ɣef iḍarren-is ahat d aya i t-yewwin mebla tuɣalin. Deg wassen, Wardeyya tesseker-d Yidir weḥd-s yečča xir medden irkulli, yelsa xir n medden irkulli tesɣer-it rnu tuget n yelmeẓyen n Qaruc ur ɣrin ara. Netta yeḥrec yeṛzen, yeḥdeq, annect-a irkulli yernat i ṣṣifa-nni ulalmani, rnu ur tesɛi yemma-s kra n lexlaṣ, ur tewrit ɣef yiwen ; tzeṭ ixellalen s lijara, t-ttellem diɣen tettqardic taduṭ ma d aqcic si temzi-is selbent akk fell-as teqcicin n taddart, din i yexḍeb yell-is n lǧar nsen imi qqaren Kahina Leqraya ur teɣri ara, ṣṣifa d tacemmuɛt ṭbiɛa neɣ d ttrebga ma teɣli-ak ɣer tiṭ ur tt-tesfadeḍ ara, iḥemmel-itt d ayen izaden amer as d-tessuter tiṭ-is as yernu tayeḍnin, yeɣra almi yewweḍ aswir ɛlayen di tmusni, yeffeɣ-d d ṭbib n wul, d acu s immal yettimɣur ttasent-tt-id tektiwin i t-yerran yettḥaz iman-is, yezga isewweq lmux-is , ur yettmeslay ara d lɣaci, taxḍibt-is ur yettruḥu ara ɣur-s "tagi tenna-yas d abeddel i ybeddel fell-as, yebda ikeččem-itt ccekk" nettat mi as tenna "melmi ara negg tameɣra ?" as-yini "mazal, yella wayen yezwaren".

Page 56: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 55 -

Netta d tiririt i yettnadi ɣef isteqsiyen-nni iceɣben lmux-is, aqcic yettruḥu yesteqsay yemma-s, jida-s, ɛemt-is... - Ayɣer ijaḥ baba ? - Amek id- yuɣal d 1970 mebɛed iruḥ seg wassen ? - Ihemmel-iyi mi d-yusa ? yessufuɣ-iyi, msefhamen netta d yemma? - Ayɣer almi d wis 4 iseggasen i ɣef iruḥ baba id-luleɣ ? Isteqsiyen akk i t-id-yettasen cudden ɣer jjiḥ-nni n baba-s deg useggas n 1970 d tlalit-nni 04 iseggasen mi i ruḥ baba-s. Maca yal win ara yesteqsi tiririt id-as-d ttaken : "baba-k llan wid id yeqqaren yezweǧ d trumit ma kečč tettseḍ di tɛebbuṭ n yemma-k 04 iseggasen d waken id-luleḍ" Aqcic mi ara isel i wannect-a yugi ad yekcem s aqerru-s ulac adlis n tujya ur yeɣri ara ma d ṣṣeḥ aqcic yezmer ad yeṭṭes di tɛebbuṭ n yemma-s ugar n 09 waguren, ur yufi ara yella win id-yemmeslayen ɣef temsalt-agi, din i yeqṣed ad iruḥ ɣer fransa ad inaḍi ɣef tidet, ad yesteqsi imjjayen imeqranen, ahat akken ad terked tudert-is, ad iwali yemma-s i t-id-isɛan s tmuɣli iwulmen. Aqcic uqbel ad iruḥ iɛuhed taxḍibt-is, tuɣalin-ines ɣef useggas, d tiririt as-d-fken imejjayen-nni s wayes ad as-tt-id yefru. Yewwi lekwaɣeḍ ilaqen, tiririt as-d-fken imejjayen n tmurt kra icettiḍen ara yels d waṭas usirem ad yaf belli igerdan zemren ad ṭsen di tɛebbaḍ n tyemmatin nsen. Yewweḍ ɣer fransa anda tussna tewweḍ ɣer weswir ɛlayen. Ass amenzu yeṭṭes-it irkulli, deg imi yuli wass uzekka-nni yebda anadi di sbiṭarat, ɣef imejjayen imeqranen, win uɣur yewweḍ as-yini "deg wass mi i bdiɣ anadi di tusna-agi d awezɣi sliɣ s teqsiṭ am ta " syin akin wa yettceyiɛ-it i wayeḍ, amejjay aneggaru i ɣer tceyyaɛen d yiwen yella di sbiṭar n lɛesker ala imeqranen i yxedmen din d win i d asirem-is aneggaru. Yettraǧu tiririt as d-ifek, yeḥka-yas taqsiṭ amek tella d acu i as-d-nnan imejjayen meqbel-is "tiririt as d yefka tella am tarṣaṣt t-iḥuzan ɣer wul "ur telli ara yakk temsalt am ta di tujya deg wass mi bdiɣ qqareɣ-tt , nekk ɣef wakken tt waliɣ yella win akked tegru yid-s yemma-k deg imi iruḥ baba-k dayen id-yessefhemen ayɣer ijaḥ baba-k asmi k-id-yufa di 1970".

Page 57: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 56 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Aqcic yeffeɣ-d ur yeɛqil ara abriḍ srid ɣer ttbarna itess almi ur yezmir ara ad ibedd ɣef iḍarren-is wis sbaɛyam deg imi iruḥ ɣer fransa atan yezzid. Iruḥ ɣer taxḍibt-ines yemsefraq yid-s, iḍleb-as smaḥ, imena-yas lahna, umebaɛd yeṭṭef abrid s axxam deg id-yekker yufa-yemma-s ddaw lḥara tesway tibḥirt "as-yeqqar" ur am-nniɣ ara ad-iyi-d-iniḍ anwa i d baba n ṣṣeḥ , imi nudaɣ ad zzizdgeɣ tikti sɛiɣ fell-am d tin iyi-d-yesɛan, d acu, tura acu ilaqen ad tezreḍ belli "griɣ tidet yeqqim-d fell-am ad tettuḍ tesɛiḍ mmi-m akken tettuḍ tesɛiḍ argaz 38 iseggasen ɣer deffir”. Ixdem timexnaqt deg wasif yenɣa iman-is, almi d wis telt-yyam it ufan imeksawen.

Page 58: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 57 -

Abeḥri n lmut

Nacera KEDDACHE

udert n lḥif d llaẓ aṭas i tḥuza seg twaculin tizzayriyin ladɣa tiwaculin tiqbayliyin, llaẓ d leɛra i yeǧǧan aṭas n yirgazen ad inigen akkin i yilel agrakal

i wakken ad gerrzen liḥala-nsen, maca lɣerba tettbeddil ulawen, tettbeddil leɛqul, tsettuy iswi uɣer ttruḥun, aṭas n wid yeǧǧan tilawin nsen d tilmeẓyin, aṭas n wid yesgujlen tarwa nsen mebla ma kecmen aẓekka, aṭas i d-yimɣuren ur ssinen ara udem n baba-tsen. Wezna d yiwet i yeddren tudert umdegger i wakken ad imɣuren warraw-is, tudert-is ur temgarad ara ɣef wamur ameqran n tlawin. Ass ideg yeffeɣ wargaz-is Lḥusin akken ad iruḥ ɣer Fransa yennuɣ wurrif d tumert deg yiman-is, teḍsa mi ara ad d-tmekti dakken ad yuɣal ad as-yawi adrim, tettru mi ara ad d-tmekti dakken ad as-d-yeǧǧ ilem deg wul-is, tettru daɣen ɣef kraḍ n ddarya i as-d yeǧǧa akken d ileqqaqen, tamenzut d Naɛima i iqqaren deg uswir amezwaru deg uɣerbaz amenzu d Malika i isɛan kraḍ n yiseggasen di tudert-is d Malek akken kan yessiweḍ kraḍ n wayyuren. Ussan ttɛeddin, Wezna tetwanes s yimɣaren-is d yilusan d tlewsatin-is, ur tḥulfa ara s lexṣaṣ, ur tteǧǧin ara, refden-tt am nettat am tarwa-is. Maca taswiɛt ur teqqim ara akken, aseggas yessawal i wayeḍ, Lḥusin ulac isali-is, ur d-yusi, ur d-yuzin adrim ! Wezna d warraw-is bdan taẓẓayt ɣef wexxam, ur ufin ara amek ara as-inin ffeɣ seg uxxam acku argaz-is ijaḥ di Fransa, sexdamen-tt amzun d taklit, i waken ad tečč nettat d ddarya-is ilaq asen-tili ilemendad di

T

Page 59: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 58 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

yal ccɣel xas akken teṣber. Aṭas n yiɣublan i iɛebba wul-is maca teẓẓa asirem deg wallaɣ-is, yal tikelt mi ara zaden fell-as wurfan tettarra arraw-is deg urebbi-s, tettwali tafat iɣaben deg-sen, tettaf deg-sen lexṣaṣ n urgaz-is, teksen-as tugdi n uzekka, teḥṣa ad imɣuren ad bedden ɣer yidis-is, xas ass-a telluẓ, tenḥaf, azekka d nutni ara tt-isferḥen. Trebba-ten s leḥnana, s tdukli, s wawal ẓiden, trebba-ten ɣef ṣṣber xas ma luẓen, xas nḥafen, tefka azal i leqraya, tferraḥ mi ara d-awin igmaḍ igerrzen, ayen i ten-yeǧǧan leḥḥun ɣer sdat. Iseggasen zerrin, taẓayt n lḥif yebda yettenɣas ɣef Wezna, ddarya-as imɣuren, Naɛima tewwi-d akayad n lbak, Malika d Malek iwwin-d igmaḍ igerzen, tumert tebda tkeččem-d ɣer uxxam, ussan bdan ad ttaḍsan, Wezna tettaɛraḍ tiẓeḍt n tudert, yelli-s tamenzut tɛedda ɣer tseddawit ur d-iqqim ara aṭas ad tebdu amahil. Lferḥ inerna mi d-tekcem cehriyya tamezwarut ɣer uxxam, acku Naɛima tesuli tizrawin-is di tseddawit, truḥ srid ɣer umahil d taselmadt deg uɣerbaz amenzu. Wezna tettu lhemm-is tettu dakken tesɛa argaz, neɣ mazal-it yedder, tezga tefreḥ d warraw-is, ass ideg i d-yewwi Malek lbak texdem lweɛda, dayen tufrar tagut, icrreq-d yitij, ussan teddun akken bɣan mi d-mlalen deg uxxam amzun d ass kan ulac iḍ. Yal wa anda yella, Naɛima deg umahil, Malika deg uɣerbaz n lḥirfat, ma d Malek deg tsedawit, Wezna deg uxxam txeddem ccɣel-is, mi tfuk ad truḥ srid ɣer tmacint n txeyyaḍt. Mi d lawan ad nejmaɛen-t yessi-s tekcem ɣer temwant dɣa tesla i taɣect n Naɛima : - Ayi ! Yemma ! Anda-kemm ? Usiɣ-d. Terra-as : - Aqli deg temwant, anda teḥsiḍ lliɣ lawan-agi ! Tenna-as umbaɛd mi tsellem ɣef uqerru-is : - Cedheɣ-kemm, ad tɣilleḍ acḥal aya ur kemm walaɣ-ara ! Yemma-as teḍsa tenna-as : - Dɣa d tidet tejmeḍ-iyi ? Mazal ur yekfi wass, ruḥ tura beddel, sired, di laɛḍil ad wjed lqahwa, ula d Malika ur tettɛṭṭil ara ad d-taweḍ. Naɛima terra-d nehta tenna-as :

Page 60: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 59 -

- Huk ! ɛyiɣ ass-agi yusa-d umaswaḍ ɣur-i yesseqcer-iyi cituḥ maca iɛǧǧeb-as amek sɣarayeɣ, arnu yefka-yi tazmilt telha, mziyya telliḍ ayen bɣu idireɣ-t deg berra mi d-iwḍeɣ s axxam ad ttuɣ akk lehmum-iw. Terra-as : Ih a yelli, nekk mačči kan tettuɣ lehmum ! S yis-wen i mazal-iyi ddreɣ ar tura, wama baba-twen yeǧǧayaneɣ acḥal d aseggas aya ijaḥ di Fransa, yettu-yaneɣ, cwi kan ɣer taggara agi xas udem-is iḥrem aneɣ-t si tikelt ɣer tayeḍ ad iceyyaɛ ciṭ n udrim. Naɛima tuẓ ɣur-s teɛneq-tt-id tenna-as : Ur ttaggad a yemma, taɛkumt ẓẓayen ad tifsus, aql-i tura xeddmeɣ ayen tebɣiḍ ini-d kan. Terra-as : - Kemm tura a yelli d lawan ad truḥeḍ ɣer uxxam-im aql-ikem tessiweḍeḍ 27 n yiseggasen, tebdiḍ axeddim ar 22 n yiseggasen di tudert-im, d ayen kan. Terra-as : - Amek ! Ad ruḥeɣ ad zewǧeɣ Malek mazal ur d-isellek ara leqraya ! Xaṭi a yemma, ayen akk ur yeṭṭif ara axeddim ur teffɣeɣ ara seg uxxam-agi. Terra-as : - Acuɣer alama yeṭṭef Malek axeddim ? Tura ḥemdullah, baba-m yuɣal imekta-d d akken nella, ad tettwaliḍ si tekkelt ɣer tayeḍ ad iceyyeɛ ciṭ n udrim, arnu yenna-asen ur yettɛṭṭil ara ad d-yas, ad d-yuɣal ad d-yettas yiwet n tikkelt i weseggas, ihi a yelli ma yusa-d lmektub-im, ur ttxemmim ara i Malek. Tenna-as : I uxxam anwa ara d-yettawin acu tebɣiḍ ? Neɣ anwa ara d-iqeṭṭun. Terra-as : - Nniɣ-am tallest akken yebɣu tella deg uxxam n baba-s ! Ɣer taggara ala axxam-is ideg ara taf lfayda. - Attan Malika tiwweḍ-d, tsellem ɣef uqerru n yemma-s qqiment ɣer tgida ad swent lqehwa tenṭeq-d yemma-tsent tenna :

Page 61: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 60 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Ixuṣṣ Malek, jmeɣ-t, wissen amek yella ? Wissen ma yufa iman-is di tseddawit ? Tenṭeq-d Naɛima : - Aha tura, Malek d argaz ur yelli wacu ara tgadeḍ fell-as. Mi fukent, Malika truḥ srid ɣer tiliẓri ad twali asaru tnum tettwali, ma d Malika teqqim deg temwant, tessired leḥwal tenna-as i yemma-as : - Ruḥ tura ad testeɛfuḍ, d nekk ara d-isewwen imensi, arnu ad sewweɣ tirkimt, ẓriɣ d tagi i tḥemmleḍ, aṭas aya ur ttensww ara. Terra-as : - Maɛlic a yell-i aql-i ɛyiɣ mačči d kra, ad tḥulfuɣ feclen akk leɛḍam-iw. Tekker ad teffeɣ tenna-as : - Arǧu a yemma ! Anda ad truḥeḍ ? Qqim kan dagi ɣer tama-w, yella cituḥ umaynut ad am-t-id-alseɣ. Terra-as : - Ayen yellan akk tenniḍ-id neɣ mazal ? Tenna-as : - Ass-a agi mi i d-ffɣeɣ seg uɣerbaz inṭeq-d yiwen ɣur-i deg ubrid, ur sḥeseɣ, ur serriɣ awal acku ḥsiɣ widen akk yebɣan tiselmadin mačči d aɛǧab neɣ d leḥmala i tent-ḥemmlen, tuget deg-sen ṭamaɛen deg tjernaṭ-nsent, akken nutni ad qqimen nutenti ad xedment fella-asen, acḥal n tselmadin i d-yettalsen amek ttidirent, ur ẓarrent ara ula d duru, nutenti ad ɛettbent nutni ad ččen. Terra-as : - Ala a yelli, axemmem-agi diri-t, mačči wid yebɣan akk taselmadt d aṭemmaɛ ? Lḥasul llan yirgazen, llan widen yettawin kan isem n wergaz. Ihi nekk ad ruḥeɣ ad ẓleɣ ciṭuḥ ɛyiɣ a yell-i. Imensi yewwa, ččant, ṭṭsent, azekka-nni Naɛima d Malika ruḥent ɣer ccɣel nsent, yemma-tsent texdem tamtunt terra-tt ɣer teqdirt akken ad taɣe, teffeɣ ɣer tebḥrt ad tsefqed aqwir-is, tḥemmer lebṣel (aẓalim), tuɣal-d, mi tečča imekli tuɣ lḥal tamtunt-nni tuɣa, tecɛel timest, terra aferraḥ, tebda asewwi, akken i d-tseww snat tḥulfa i wanzaren-isa ttazalen, teǧǧa ayen yellan gar yifassen-is teffeɣ ɣer

Page 62: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 61 -

ufrag tekkes-d cituḥ neɛneɛ, teddez-it texdem-it deg wanzaren-is tenna-as cituḥ n leqṭen, acku, mačči d tuikkelt tazwara i d funzer ladɣa deg lhamu ttḥebsan idamen mi texddem neɛneɛ, mi tkfa tessired akk ifassen-is s ṣabun tuɣal ɣer temtunt-nni. Tameddit-nni mi d-telḥeq Naɛima, akken tsellem fell-as tenna-as : Acu i kemm yuɣen, udem-im ad yettbin d awraɣ, ruḥ ad teqqim d nekk ara ikemmlen i ccɣel-agi. Terra-as : - Ahat tɛeyyiḍ ? Tenna-as : - Ur ɛyiɣ ara, ruḥ, ma tkemleḍ akka azekka ruḥ ɣer umejjay ad tezreḍ acu i kemm-yuɣen ? Terra-as : - D facal kan i fecleɣ, ahat makken i d-funzreɣ, fiḥel amejjay. Yal mi ara ttɛeddin wussan yettzid ufunzer ladɣa mi ara tili lḥamu, ayen i as-ikemlen facal makken tella deg yiseggasen i deg ara tt-teǧǧ tarda, tettɛeṭṭil-as akken ad as-d-as, maca mi ara d-asen ur ttḥebsan ara idamen. - Yelli-s Naɛima tettḥellil (tettḥawat) deg-s ad truḥ ɣer umejjay tenna-as : - A yemma ilaq ad truḥeḍ ɣer umejjay, la ttwaliɣ deg-m yal ass yettzid deg-m lehlak. Terra-as : - Nniɣ-am fiḥel ma tqelqeḍ iman-im, d tarda i ibɣan ayi-teǧǧ, mačči d lehlak, s kra n tmeṭṭut yiwḍen ɣer leɛmer agi n 50 tettidir ayen akka ttidireɣ. - Wezna ur teḥbis ara lecɣal-is, mi teɛya ad teqqim deg wussu mi tḥulfa iɛedda-tt ad tuɣal ɣer ccɣel-is, ama d tibḥirt, ama d ccɣel n uxxam. - Yiwen wass deg wussan-agi teffeɣ ɣer tamazirt akken tnum txeddem, tenqec, teẓẓa mi d-tuɣal ɣer uxxam, teḥma aman ad tcucef, mi tekcem ad tsired yecceḍ uḍar-is, teɣli, tuẓaf. Naɛima d Malika uzlent ɣur-s tenṭeq Naɛima :

Page 63: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 62 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

- A yemma taɛzizt acu i kemm-yuɣen ? Tezriḍ teɛyiḍ ad iyi-d tiniḍ d nekk ara am-yessirden. Wezna ur tezmir ara ad tekker, refdent-tt ɣer wussu, Naɛima truḥ ad tekru takerrust ad tt-awint ɣer umejjay, ma d Malika teqqim tettru teqqar-as : - Tezriḍ ala kemm i nesɛa di ddunit agi ! Lukan acu ara kemm-yaɣen i wumi ara d neqqim? Seg wass-a d asawen yekfa ccɣel, dayen aṭas i tɛetbeḍ, aṭas itxedmeḍ ! - Ma d yemma-s ulac awal ulac sin. Takerrust tiwweḍ-d iwinet-tt ɣer umejjay yefka-as-d kra n ddwawi tuɣal-d. Teqqim sin wussan ur yenqis ara wayen i tt-yuɣen. Terra-tt ɣer umejjay, maca kifkif, Wezna tuɣal am ugrud yellan deg dduḥ, iles-is yebzeg, ur thedder, ur tettet. Ulac amejjay uɣer ur ttiwi-tt ara Naɛima, yal yiwen d acu n waṭṭan i as-d-yeqqar tesɛat, wa d arumatiz, wa ilaq ad texdem addal, akken almi ɛeddan ukkuẓ (4) n wayyuren, Naɛima teɛya di tazla ɣer imejjayen yettdawin yal aṭan (généraliste), tuɣal tiwwi-tt ɣer umazzag (spécialiste), yesuter deg-s ad texdem tasleḍt i damen i waken ad d-yaf d acu-t waṭṭan-is. Dayen i as-yenna i texdem. Naɛima tiwwi yemma-s tekes idamen, texdem-asen-d tasleḍt tewwi-as-ten i umejjay tenna-as : - Ini-iyi-d ttxil-k acu yuɣen yemma ? Yerra-as : - Ur ttagad a yelli, ncallah ala lxir, ɣef wayen i d-ibanen d aṭṭan n tyyezzal i tesɛa, maca ilaq ur tsehzayeḍ ara ad tt-tawiḍ ɣer sbiṭar. Tenna-as : - Ad-tt-awiɣ ! Anda ara d-tuɣal tezmert n yemma ad tt-awiɣ awi-d kan ad teḥlu. Mi d-teffeɣ seg umejjay-nni truḥ srid ɣer sbiṭar akken ad d-tawi ttiɛad, mi tiweḍ fkan-as-d ttiɛad sya ɣer ṣa (6) n wayyuren, tewhem, teggugem, ur as-tenni ula d yiwen n wawal teffeɣ-d telaḥu tḥedder teqqar :

Page 64: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 63 -

- Lukan kan iyi-d-nan eǧǧ-itt ad temmet ! Aṭṭan yettzad deg yemma, nutni ad iyi-qqaren alma ṣa n wayyuren, tleḥḥu, temkta-d yiwet n tefremlit tessen-itt txeddem deg sbiṭar-nni tnuda fell-as, tulles-s tamsalt amek tella, tɛawen-itt fkan-as tabrat i waken ad tekcem azekka-nni, tuɣal ɣer uxxam, tessired-as akk i yemma-as, theyya-d ayen ad tawi yid-s tenṭeq ɣer uletma-s Malika tenna-as : - Heyyi-d iman-im, d kemm ara yeqqimen d yemma di sbiṭar, nekk ulamek ad ḥebseɣ axeddim, yemma ilaq ad tdawi, kemm d leqraya maɛlic ad tbeṭleḍ. Terra-as Malika : - Fiḥel ma tenniḍ-iyi-d, ulac acu i yifen yemma, ma ilaq ad ḥebseɣ ? Ad ḥebseɣ i wakken ad beddeɣ ɣef yemma. Mi id yeɣli yiḍ, d lawan n tguni Malika d Naɛima ṭṭsent d yemma-tesent, yiwet teṭṭes-as-d ɣer tama tayeffust, tayeḍ ɣer tama tazelmaḍt, mi yuli wass takerrust tiweḍ-d, iwint-tt ɣer sbiṭar, Malika teqqqim yid-s ma d Naɛima truḥ srid ɣer uxeddim. Iḍ-nni Wezna izad fell-as lḥal, tfunzer, ugin ad ḥebsen idamen, yelli-s Malika yeffeɣ-itt leɛqel, tebda imeṭṭawen truḥ tettazal tettnadi ɣef yimejjayen anda llan. Azekka-nni d amhad, Naɛima texdem kan azgen n wass, mi tfuk truḥ srid ɣer sbiṭar tufa yemma-s d uletma-s deg yir lḥala, yewwi-tt umejjay yutlay yid-s yenna-as : - Di tazwara uletma-m ur tesɛi ara tabɣest i wakken ad tili ɣer yidis n yemma-as, iḍ yezrin, s bessif i teḥbes imeṭṭawen ilaq ad teffeɣ ad d-tas tin meqqren, tis snat yemma-m tesruḥ aṭas n yidammen ilaq ad tnadiḍ anwa ara –as-d-yefken i waken ad teɣrem ayen i as-irruḥen. Naɛima teṭṭef aqerru-is, ɣlin-as-d imeṭṭawen, teffeɣ-d, awal ur as-tenni i umejjay, tleḥḥu tettru teqqar : - Yemma ilaq ad teḥlu, ilaq ad d-nadiɣ anwa ara as-yefken idamen, tuɣal tesned ɣer uɣarab (lḥiḍ) temuqqel ɣer yigenni tenna : A Rebbi ɛzizen, teḥsiḍ ulac wi nesɛa d lwali ala yemma, ttxil-k sejji-tt, efk-d ddwa sɣur-k, d kečč izemren i kullec ! Ɣur-k ishel wayen i weɛren, ttxil-k a Rebbi !

Page 65: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 64 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Tkemmel tikli, tettxemim anda ad taf win ara as-yefken idamen i yemma-as, tenna : - I tura anwa ? Amek ara xedmeɣ ? Dɣa teffeɣ-d seg sbiṭar tettazal, thedder d yiman-is : - Ilaq ad afeɣ ? Ilaq ? Yemma ad teḥlu ! Ilaq ad teḥlu ! Terra srid ɣer ugadez, ur tefriz acu ara txeddem acku agadez-nni d irgazen kan i illan deg-s, maca ur d tecliɛ ara, ur as-d-wqiɛ ara amek ara tt-id-ttmuqulen, tessutur deg-sen yiwen yiwen, tettḥellil, ugin ad as-d-gen taqrint yiwen seg mraw ad as-d-iḥessen acu tebɣa, tenṭeq ɣer yiwen tenna-as : - Di leɛnaya-k yemma la tettmettat di sbiṭar, laqen-as yidamen, yyan ad as-tefkeḍ ciṭ, di lɛenya-k, ulac anwa i nesɛa di ddunit agi ala nettat, limer ad temmet ad neqqim d igujilen, ttxil-k. Dɣa ɣlin-as-d yimeṭṭawen, nettat thedder, netta yettmuqul deg-s, tɣaḍ-it yenna-as : - Dayen, aḥbes imeṭṭawen, ad dduɣ, ncallah ad teḥlu. Naɛima tsedḥa kan ad tsellem fell-as. Malika yal ass akken, tettnadi, tettḥellil, alami i d-yuɣal lǧehd ɣer tfekka n yemma-s, tuɣal tettnkker, tettet. Malek, ayen akk yeḍran tuɣ-it di tseddawit ur yeẓri ara, asmi i d-yusa yuf-d tiwwura n uxxam medlent, yeqqim ɣer tewwurt yettraǧu, almi d tameddit atan tewweḍ-d Naɛima tufa-t-id, msalamen yenna-as : - Anda tella yemma d Malika ? Terra-as : - Kcem tura ɣer uxxam, mi tesgunfaḍ, ad teččeḍ cituḥ n tgella imiren ad nemmeslay. Yenna-as : - Ini-iyi-d kan ma d lxir ? Yemma utnum ara tetteffeɣ seg uxxam, ḥala ma d aṭṭan i tuḍen ? Terra-as : - Aha tura, mačči d aṭṭan i tuḍen, eyyan tura ɣer temwant ad nečč ula d nekk luẓeɣ.

Page 66: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 65 -

Ččurent-d wallen-is d imeṭṭawen, dɣa tezzi udem-is, yuẓ ɣur-s Malek yeṭṭef-itt-d seg tuyat yenna-as : - Fiḥel ma tefreḍ imeṭṭawen-im iban leḥzen ɣef wudem-im ini-d kan, yella wacu yuɣen yemma ? Ini-d ? Enṭeq ! acu yuɣen yemma ? Teṭṭef-as afus, tewwi-t qqimen tenna-as : - Ulac acu yettwagaden, yemma attan di sbiṭar, teffunzer ugin ad ḥebsen idamen, dɣa ṭṭfen-tt. Ibedd yenna-as : - Acuɣer ur d-ciɛem-t ara ɣur-i ? Anwa sbiṭar ideg tella ? Ɣiwel nṭeq. Akken i as-d-tenna anda tella, send ad tekfu awal yeffeɣ tetbeɛ-it ɣer berra : - A Malek ! A Malek ! Arǧu ad ak-weṣṣiɣ. Yezzi-d ɣur-s yenna-as : - Acu teḥwaǧeḍ ? - Mi ara d tuɣaleḍ awi-d yid-k Malika, ma d nekk ad heyyiɣ cituḥ n tgella ad as-tawiɣ tameddit mi ara ad ruḥeɣ ad qimeɣ yid-s. Yerra-as : - Yerbeḥ a uletma, dayen ad ruḥeɣ ? Tenna-as : - Ruḥ, ur ttaggad ara yemma ad teḥlu ! Mi yiweḍ ɣer sbiṭar, iruḥ am umeslub ɣer yemma-s, yebda imeṭṭi seg ubrid am ugrud amectuḥ, isellem fell-as, yuɣal iɛneq-itt-id yenna-as : - Ɣur-m ad aɣ-teǧǧeḍ ? Ilaq ad teḥluḍ ? Terra-as yemma-s : - Ur ttagged a mmi, ad ḥeluɣ ma yebɣa Rebbi ! Ur txemmim ara fell-i, ma tebɣiḍ ad iyi-tesfarḥeḍ ur stehzay ara di leqraya-k, atenta yessetma-k yid-i, ulac acu xusseɣ. Asma ad kfuḍ, nekk attaɣ ḥliɣ ad k-xedmeɣ lweɛda. Yenna-as : - Ncallah a yemma ur d-mazal ara aṭas. Malek yuɣal ɣer tseddawit Naɛima d Malika lhanted kan d yemma- tsent mi ɛawden akk tasleḍt i yidammen-is ufan dakken mačči d

Page 67: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 66 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

aṭṭan n tgezzal, mi tiwweḍ Naɛima yessawel-as umejjay yenna-as : - Neḥwaǧ baba-m neɣ gma-m ameqran i waken ad nehder yid-sen ? Terra-as : Ayen tebɣiḍ ad asen-tiniḍ, tzemreḍ ad iyi-tt-id-tiniḍ i nekk. Yenna-as : - Semeḥ-iyi a yell-i, ayen ad iniɣ ala baba-m neɣ gma-m umi ilaq ad tidiniɣ. Terra-as : - Ini-d kan, ulac wi sɛiɣ di ddunit-agi ala yemma, yemma attan dagi, baba amzun ulac-it, iruḥ ɣer Fransa yeǧǧa aɣ d iqrar seg wassen ɣer wass-a ur neẓri udem-is d nekk i d tameqqrant, d nekk i ixeddmen ɣef yemma, ayen yellan ini-t-id. Yenna-as : - Ḍfer-iyi-d ihi, mačči dagi ara nemmeslay. Mi kecmen ɣer « bureau » yessuter deg-s ad teqqim yenna-as : - Ayen ara am-d-iniɣ d ayen yeɛnan aṭṭan n yemma-m, ilaq ad tezreḍ anect-a d lecɣal n Rebbi ur nezzmir ara atenen ɛeddi, ihi ilaq ad tesɛuḍ tabɣest, ilaq ad tamneḍ s wayen yuran. Tbedd tenna-as : - Ini-d acu tuḍen yemma ? Acu ? Yerra-as : - Qqim tura nniɣ-am, ilaq ad tiliḍ d tameṭṭut, neɣ ur tettamneḍ ara s Rebbi ? Tenna-as : - Ini-d ur ttaggad ara fell-i. Yerra-as : - Yemma-m tuḍen aṭṭan yesɛeb ḥellu-ines, alami ifut lḥal akken tebda adawi. Ur tteǧǧit ara ad yekfu awal-is, tbedd tuẓaf fell-as. Tenna-as : - Xati ! Yemma ad teḥlu ! Ur ifut ara laḥal. Yenna-as : - Qqim tura, tenniḍ-iyi ur ttaggad ara fell-i ? Tuɣal teqqim ikemmel yenna-as : - Aṭṭan-agi yekcem akk idamen-is d lkunsir n yidammen i tuḍen, ur

Page 68: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 67 -

as-d mazal ara aṭas deg tudert-is, axir farṣem tiɣimit yid-s, fkem-as ayen tebɣa, ma aṭas ad tkemmel sin wayyuren. Aken i as-d yenna akka tbedd, tettmuqul deg umejjay, d sin, d kraḍ, tezzi yis-s ddunit dɣa teɣli, iwwin-tt s lemɣawla ɣer umeṭraḥ, rran-as taqarɛet n ddwa n lǧehd. Mi i d-teldi allen-is temekta-d tidet iqerḥen serḥent-d wallen-is tiregwa teqqar : - Ayen a Rebbi ? Ayen ? Seg wasmi i d-tekker nettat d lḥif, tezga d ccɣel, d leɛdab, tefka akk ayen umi tezmer i waken ad d-nimɣur, tura mi yebda ikeffu lḥif, ad tefreḥ yidneɣ, yennulfa-d waṭṭan ur nḥellu ? Ayen a Rebbi ? Ayen ur sesɛi ara zzher ? Baba tewwi-t lɣerba, yemma ad tt-yawi waṭṭan ! Ayen ? Amek ara d negri ? Send ad tfak tqaret-nni n ddwa tekkes-itt seg yiɣil-is tesfeḍ akk imeṭṭawen seg wallen-is truḥ srid ɣer yemma-s tsellem ɣef uqerru-is, tuɣal teṭṭef-itt seg ufus-is tewwi-t ɣer yimi-is tessuden-it, ur teṭṭif ara deg imeṭṭawen tɛawed teffeɣ-d, tettru tuɣal, acku ilaq ad teffer ɣef uletma-s, tečča tiyita ɣer daxel, si tikelt ɣer tayeḍ ad tecmumeḥ, maca mi teqqim waḥed-s tetterra-tt ala i lawaɛd n imeṭṭi, talqimt tečča-tt tayeḍ tezgel-itt, ɛawaz d amwanes-is. Wezna teqqim kra n wussan, ḍelben seg yell-is akken ad tawwi-tt ɣer ṣbitar n Balwa din i isɛan alallen i watan d dwawi n waṭṭan-is. Mi tekcem ɣer sbiṭar n Balwa, Wezna tenṭar, teḥbes ɣef lmakla ur tettmeslay ara, din ɛawden-as tasleḍt i yidamen-is ufan aṭṭan yelḥa akk di tfekka-as, yekcem turin-is, lmux-is ladɣa tigẓal-is, bdan-as tujya mgal aṭṭan-agi, 20 n wussan ad ten-teqqim deg sbiṭar, 20 wussan niḍen deg uxxam tarwa-as bedden fella-as akken ilaq, ayen i tt-yeǧǧan tɛawed tbedd ɣef yiḍaren-is, tuɣal txeddem ccɣel, tujjya-agi terna-as aseggas di tudert-is, maca annect-a ur idum ara, tiyita n waṭṭan-agi tɛawed tseɣli-tt, Naɛima d watmaten-is ttarran-tt ala i yemeṭṭi, ǧǧan akk lecɣal nsen seg waken yemma-tsen tenṭar, uznen-as tabrat i baba-tsen ad d-yas i wakken ad tt-iwali uqbel ad temmet, ad as-yeḍleb diɣen smaḥ. Dayen akken uɣef ur bnin ara i d-yeḍran, Wezna terna aseggas niḍen, Naɛima d watmaten-is ferḥen, sɛan asirem dakken yemma-

Page 69: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 68 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

tsen ad teḥlu seg waṭṭan-agi, ladɣa Naɛima acku yenna-as umejjay ma terna aṭas ad ternu sin wayyuren maca sin wayyuren uɣalen d sin iseggasen, ussan icebḥen uɣalen-d ɣer yimukan nsen, tafat yexsin tɛawed tecɛel s tuɣalin n Wezna ɣer uxxam tenṭeq ɣer warraw-is tenna-asen : - Nniɣ-awen ur ttagadet ara ad ḥluɣ, aqli tura gar-awen ass-a ad teččcem imensi n usfus-iw. Tenṭeq Malika : - Tezriḍ a yemma ? D tayemmat i d tafat n uxxam, anda ur telli texsi, limer ttaffeɣ ur d-kečmeɣ ara, mi i d-kecmeɣ tiɣmert uɣ muqleɣ ad waliɣ lexyal-im. Yerra-as-d Malek yenna-as : - Kemm meqqar tkeččmeḍ-d wama nekk ur sɛiɣ ara tabɣest i waken ad d-kecmeɣ, ur sebreɣ ara ur selleɣ ara i taɣect-is, ḍaɛeɣ deg tseddawit, tura mi teḥla yemma limer ttaffeɣ ur teffeɣ ara ula dqiqa seg uxxam. Ma d Naɛima ččurent-d wallen-is d imeṭṭawen, tuẓ ɣer yemma-s teɛneq-itt-id, tsellem fella-s tenna-as : - Nekk rruḥ-iw atan deg-m a yemma. Wezna tettu aṭṭan i tt-izedɣen, tefreḥ s tarwa-s, yal wa yuɣal ɣer ccɣel-is, Naɛima tuɣal ɣer umahil-is, Malek yuɣal ɣer tseddawit maca yettas-d yal tameddit, ma d Malika tuɣal ɣer uɣerbaz n lḥirfat, ma d yemma-tsen tuɣal ɣer ccɣel n uxxam maca teǧǧa tibḥirt d wayen akk yesɛan leɛtab. Ussan n teḍsa d tumert ur dumen ara, d tameddit n wass mi d tekcem Naɛima, tufa-d yemma-s teẓẓel di tmurt, terra-d aṭas n yidamen, tuẓaf, tuzel ɣur-s, tufa ul-is mazal-it yekkat, teffeɣ ur teẓri amek, tiwwi-d takarrust terfed-itt srid ɣer sbiṭar iqerben ɣur-sen, syen ciɛen-tt ɣer sbiṭar n Tizi wezzu, xedmen-as kra n tujjya akken ad reḥbes iriran n yidamen, syen rran-tt ɣer lkuma, Naɛima tettru kan deffir n lemri, yezza wul-is ɣer daxel, tikelt-a s tmacinin i as-ṭṭfen rruḥ, nettat teḥsa s waṭṭan n yemma-s d aṭṭan ur nḥellu i tikelt niḍen teḥbes axeddim teqqiam ɣer tama n yemma-s. Wezna tensa sin wuḍan deg lkuma di sbitar ameqran n Tizi wezzu,

Page 70: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 69 -

syin uznen-tt ɣer sbiṭar n Balwa, yal ass ttaran-as idamen, teḥbes ɣef tgella s bessif i d-tneṭṭeq. Ass n ukuz (4) seg wayyur n ɣuct, Wezna tugi ad teṭṭes yussa-d umejjay, yerra-as tisegnit n tguni, s bessif i teṭṭes ɣef luhi n zuǧ n ṣbaḥ tuki-d, tsuter seg yelli-s ad tt-tawi ɣer lbisi, mi truḥ akken ad tbedd, teṭṭef-itt-id tergaggit, tettarra-d idamen tebda acehhed, Naɛima terra-tt ɣer umeṭraḥ, tesfeḍ-as akk idamen-nni ɣef yimi-is, teddem aman tekfa-as kra n tmeqwa, teched-as, tarwiḥt tiwweḍ bab-is, temdel-as allen, tesgem-itt akk, tebda imeṭṭawen, teɣli ɣef yidmaren-is tebda thedder-as : - Aya yemma txedeɛeḍ-iyi, teǧǧiḍ-iyi, aya yemma amek ad nkemmel tudert-nneɣ ? A ya yemma ɛzizen anta i wumi ad siwleɣ tura yemma ? A yemma, a ya yemma dɣa tuẓaf tenna : - Aya yemma, a ya yemma teǧǧiḍ-iyi ! Amejjay yuzzel-d, mi iwal tekkes-as akk tiqreɛtin-nni n ddwa, yebda uẓafen fell-as : - Amek ul-is mazal-it ad yekkat kemm ad teqqareḍ temmut ? Nettat tettru kan teqqar : A yemma, a yemma ɛzizen. Mi ig isɛedda fell-as umejjay imuqel Naɛima yenna-as : - D tidet yemma-m temut ad tt-yerḥem Rebbi, xdem tabɣest i yiman-im, lmut ɣef madden akk, Rebbi ad kemm-isebbar. Netta iruḥ, nettat tkemmel tettru, tuɣal tebda asellem ɣef yemma-s seg uqerruy almi d iḍarren, seg zuǧ d uzgen alami d tanezzayt nettat akken. D lawan ad refden Wezna, ussan-d imejjayen akken ad tawwin ad tt-rren ɣer usenduq, anda ara truḥ ɣer uxxam n lebda, d ayen kfan wussan-is, yekfa usaru n Wezna, yekfa s leḥzen d yimeṭṭi, qqaren ayen yuran di twenza ad t-walit tiṭ, Wezna d warraw-is yura fell-asen usigna ilebda. Wezna refden-tt, yell-is Naɛima berriket ddunit gar wallen-is tḥulfa yedda leɛmer-is d yemma-as, teṭṭef deg yemma-s nutni leḥun nettat teqqar-asen : - Ala, arrem-d yemma, ur temmut ara ! Ala xaṭi ur yi-teǧǧi ara ? Yekkes-as-d ifessen-is yiwen umejjay seg a yemma-as yenna-as :

Page 71: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 70 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

- Ṣṣber a yelli, daya i as-iḥudd rebbi di tuddert-is, ur sehlek ara iman-im, yemma-m truḥ dayen, aqli-kemm d tilemẓit ḥeder iman-im. Yemma-s truḥ nettat kawen ifadden-is, tefsex, refden-tt rran-as ddwa n lǧehd. Akken i d-telli allen-is tenddeh s yemma-as, tuɣal tmekti-d atmaten-is, amek ad asen-tini tidet iqerḥen. Yuli wass, Naɛima teffeɣ seg sbiṭar ɣer yimisel (tilifun) iqerben tekcem texdem uṭṭun n tḥanut n taddart, uɣer i d-tessawal teḍleb-as i bab n tḥanut ad yendeh i gma-s Malek, tegzem asiwel, kra n wakud tɛawed tessiwel. - Alu ! Malek ? Azul, bɣiɣ ad ad-d-iniɣ fiḥel ma teqqimem alma d lawan unekcum ɣer imuḍiyen, yyan tura, ur d-tt-awi acemma n tgella yid-k. - Acu yuɣen yemma ? Acu i tt-yuɣen ? - Teẓẓem-d timeqwa-nni n yimeṭṭawen seg wallen-is tenna-as : - Ur ttagged ara, ur yelli acu i tt-yuɣen, izad kan lḥal fell-as, ur tqelliq ara, awi-d yid-k Malika. Azal n snat n tsaɛtin, Malek d Malika iwḍen, uffan Naɛima tettraǧu ɣer tewwurt n sbiṭar, uzlen ɣur-s nan-as : - Anda-tt yemma ? Acuɣer akka i tt-id-teǧǧiḍ waḥed-s ? Ayɣer akka bezgent wallen-im arnu uɣalent d tizeggaɣin ? Tuẓ ɣur-sen teɛeneq-iten-id tenna-asen : - Yemma-tneɣ truḥ ɣer wanda ara tezdeɣ i lebda. Fahmen d lmut i temut, bdan imeṭṭawen, tkemmel tenna-as : - Ur ttagadet ara, ur ken-tt-aǧǧeɣ ara, d nekk ara wen-yefken leḥnana i aɣ-tefka yemma-tneɣ, d nekk id-uletmatwen tameqrant, d nekk ara yebedd fella-wen tura, walit-d ɣur-i, ula d imeṭṭawen ur ttruɣ ara, neɣ tiɣilem nekk ur ḥemmleɣ ara yemma ? Maca ilaq ad neqbel ayen yuran, nekk ẓriɣ ad temmet. Malek yerra ifassen-is ɣef uqerru-is yeqqim ɣer tmurt, ma d Malika tefseɣ teɣli gar ifassen n ultma-s Naɛima. Yekker-d Malek yerfed-itt ɣer daxel n sbiṭar netta ileḥḥu, Naɛima teṭṭafar deffir.

Page 72: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 71 -

Yesuḍ-d ubeḥri n lmut yegla s tarwiḥt n wezna i inḥafen aṭas, dayen teɣli tegjdit n uxxam, ṭṭlam n lebda yeṭṭef adeg-is, Wezna d warraw-is ṣebren i llaẓ d lḥif, tezga teḍsa ɣef udmawen-nsen akken tebɣu tella teswiɛt yid-sen, aṭṭan n ccer d leɛra yejji seg ussan-nsen tebda tettefrari tagut, yuli-d yiṭij, maca asigna yezwer-as-d ɣer ubrid yiwi-d yid-s aṭṭan ur nḥellu, aṭṭan iḥebsen taḍsa yenǧer abrid i imeṭṭi, i wussan n ṭṭlam. Ihub-d ubeḥri n lmut yeɣli ujegu alemmas uɣef ibedd uxxam, truḥ tyemmat ur yessiwḍen ara ula 53 di tudert-is, truḥ gran-d warraw-is am ṭṭir umi rreẓẓen wafriwen.

Page 73: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

- 72 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Ur yessin wul aṭṭan-is

TANAṢLIT

I yiman n Fuziya Σeggad

r yessin wul aṭṭan-is, ur yeẓri anwa i d abrid-is! Ileḥḥu war lewhi, fell-as ẓẓayet tikli, deg webrid ur yessin ara. Ayen akk i d-ttmagarent wallen-is, ur t-

iεeqqel ara, ɣas ma yella yuɣ fell-as tannumi. Ur yelli ara d aderɣal, maca, tuɣal fell-as tallest n lebda. Ggten fell-as iɣeblan acḥal, yeεreq-as wudem n lehna.

Tiyersi i yezzin fell-as, mačči d tin i yezmer ad yefsi, yettnaɣ yid-s yal ass, afud ur s-d-yegri… yettsuɣu, ḥedd ur s-d-yerri, ḥedd ur yesli i teɣri-s, imi deg wanu lqayen i yezder, tewwi-t tayugt n wussan, akin i lqaεa d lebḥer, akin i igenwan, akin i tlisa umaḍal i ssnen medden….

Nniɣ-ak a gma n yiman; abrid ideg iteddu ur iban, taftilt i s-d-tessaɣeḍ, texsi, mi d-iṣuḍ fell-as waḍu n tmeddit! Netta yettsuɣu, kečč tedduriḍ di tsussmi, tettganiḍ amek ara tefru! Netta ireqq, kečč tettrajuḍ melmi ara d-yerr nnehta, tenniḍ ahat, d ussan ara yessexsin timess-nni i t-yessruɣun… tenniḍ, tenniḍ… ur d-tenniḍ: S tidet yeεqel wul aṭṭan-is?! Tenniḍ : - Acimi ur tberruḍ i ṭṭbel deg waman, anef i wayen akken akk i t-yesduqqusen ad yeḍfer lǧerrat n zzman, ahat ad yaf abrid iṣeḥḥan…

U

Page 74: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 73 -

- “Lemmer a d-yuɣal zzman…” maca, teḥsiḍ tikli n zzman ur tessin abrid n tuɣalin, ayen akken i ɣ-yettfaten, ayen akk i ɣ-yettaǧǧan, yecba ɣer wussan, ma zrin, ulac tuɣalin…Ayen akk i nfut, ayen i ɣ-ifuten, d awezɣi a t-nemmager tikkelt-nniḍen, a tawaɣit n win i teǧǧa targit, ger tilawt d uwezɣi, yettnadi… - Acuɣer ara targuḍ itran deg uzal ? - Anwa i k-yennan ulac itran deg uzal ? - Ṭṭef ihi, deg ijifer n ccwal, qqim d tanekraft n wayen ur d-nettuɣal… - Acuɣer ; acuɣer i ɣ-rran lebɣi d lmuḥal ?! - D kemm i ifernen tirɣi n wuzzal - Uzzal s tmess ifessi - Ul tettarra-t d ulac tayri. - Tecceḍ tedmi-k, d nettat i d kullci ! - Akken i tɣileḍ, ihi ? Wali, anwa akka i irebḥen seg yemrayen! Wali, d acu i sen-d-iṣaḥen, Rumyu d lmut, Qays d tisselbi, i kemmi ? D acu i tɣennmeḍ ass-agi ?! - D aṭṭan. - D kemm i yefkan laman. - D targit i ssarameɣ kan ! - Argu ayen yellan, d acu i kemm-yewwin ɣer yetran ! - D iḥulfan. - Jerreb ihi, ssusem kan. - Acuɣer i tesmenyafem tasussmi, acuɣer i tekksem awal i yimi, ayen ara tesgugmem tayri ? - Suɣ, ma tesεiḍ tabɣest, aha, ini-yasen i medden, amek i tewweḍ ddebra s iɣes, anef i win yuklalen, d win ur nuklal ɣef twaɣit-im ad iḍes… Aha, d acu i tettrajuḍ, ahat, beggen-d d acu akka i tettḥulfuḍ. - Ur yelli d ayen n dir, mačči d ayen megdulen… - D ayen ur kemm-id-yettṣiḥen, d ayen i kemm-ibeεden, atan d acu-t. - Ur ẓriɣ ara d acu-k ?!

Page 75: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 74 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

- D lemri, anda ara twaliḍ udem-im, wali, deg-s ma yehwaya-yam, izri akk d yimal-im… - Εni, d agezzan, wissen, ma tesεiḍ tabellart-nni n jjaǧǧ, awi-d meqqar ad waliɣ anda yella yetri-w, ad kkseɣ agu-agi i iɣummen ul-iw. - Tabellart i sεiɣ d ussan-nni i ikerfen izri-w, d ayen akken i yesεedda yixef-iw, wali kan ahat, ad tafeḍ deg-sen iman-im. - Anef-iyi ur ttwaliɣ, anwa i k-yennan ɣer tid akken i tesεeddaḍ ttcabiɣ ?! - Tecbiḍ akk ayen i iεeddan, ɣef yixef-iw ur ntettu, ssneɣ abrid n iḥulfan, anda i yettfuku, ẓriɣ amek i zerrin wussan, amek asemmud irennu, ma tegraḍ-d i yir aṭṭan, ḥṣiɣ amek i yi-teḍra, ad am-teḍru. Ahat, nniɣ-am-d yakan a "Taklit n tayri“ d iḥulfan, yak tayri d aɣurru ?! - Ala, ala… Tayri a gma n yiman d aḥulfu ! - Aḥulfu d aɣurru. - Aḥulfu a gma n yiman d ccbaḥa ur nettfuku. - Ccbaḥa d aɣurru. - Ccbaḥa, a gma n yiman, iḥemmel-itt yillu. - Illu ur iḥemmel aɣurru ! - Ssusem kan, anef i wayen i yi-yesserɣen ad yernu, fiḥel a k-ɣiḍeɣ, dayen, d nekk i iḥemmlen tirɣi-inu. - D tasussmi-iw, i kemm-yezzuɣren ɣer tizi n waṭṭan, ammer i m-d-mliɣ si tazwara amek ur d-ttuɣalen wussan, yili, ur tettfateḍ akk ayen yelhan, ur kemm-kerrfen ass-a iḥulfan. - Ssusem ! - Tasussmi, tneqq tiɣri, tasussmi tesseftay awezɣi. - Ḥemmleɣ tasussmi. - Turez-ikem tugdi. - Ḥemmleɣ tasussmi. - Teffreḍ deg ijifer n tugdi ! - Ḥemmleɣ tasussmi… - Tekref-ikem, tugdi, fiḥel ad tesdergeḍ fell-i ayen akken i ssneɣ nekkini, fiḥel ad tnekreḍ ayen akken i yebɣa wul-im a t-id-yini.

Page 76: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 75 -

Teẓriḍ tuεer tikli, teẓriḍ iman-im ur tessineḍ ara, tεuddeḍ yeshel kullci, tenwiḍ d tira i iṣeffḍen, tebɣiḍ ad terreḍ lmedda melba imbuxxen, tenwiḍ llant tecraḍ war idammen ?!... - Nwiɣ tazmert n tayri, tif tin n medden, εuddeɣ awezɣi, d tayri i t-iregglen. - Nniɣ-am, meẓẓiyeḍ ur tessineḍ, nniɣ-am, ssusem tesleḍ, meyyez ad teẓreḍ, ayen akk i ikefnen s wabbu n tmess-im, di rrεud n tegnawt-iw a s-tesleḍ. Sel amek i tneqq ccbaḥa amdan, amek i tettɣurr targit iḥulfan, ẓer amek i d-yettuɣal zzman ! Aseḍsu, ad yeǧǧ imi-m, ad am-yuɣal d imeṭṭi, asafu ad yeqqed ul-im, deg-s a m-d-yeǧǧ ccwami, agu ad iɣumm allen-im, ur am-d-tettban tziri, d terẓeg i d lqut-im, a t-tεerrḍeḍ deffir nnhati. Acrureq ad yesfeḍ seg wallen-im, si εawaz ad tettensimmiḍ, leḥzen a d-iban ɣef wudem-im, zdat lemri ad tergagiḍ, ur tεeqqleḍ iman-im, d tayeḍ ara tiliḍ. Tawlawalt, a m-tuɣal d aṭṭan, aṭṭan-im yal ass ad yettnerni, ad tessutureḍ liḥsan, seg wul aberrani, ad teccihwiḍ aman, di ccetwa fell-am ad yeqqar igenni, ad terjuḍ ger tizzyiwin-im, ḥedd ur kemm-id-yettwali… Ussan, a d-ẓuɣren ussan, ussan i yettruḥun fell-am ad tezzin, ur tettafeḍ laman, d layas ara m-d-yegrin… Ussan a d-rnun deffir wussan, ussan ara d-yasen a kemm-awin… - Ttif lmut, tudert n war lebɣi ! - Ttif lmut s lebɣi, tamettant s ccḥani, kemm tenwiḍ ddunit d tirga. - Tudert d leḥmala… - Tudert, d timucuha, yal wa amek tebda tedyent-is, keffunt s yiwet talɣa, «D udem-is i d tabrat-is !» - D acu i d leqrar-is?! Mel-iyi ur ssineɣ ara, amek ara yeεqel wul aṭṭan-is, akken a s-d-yaf ddwa ? - Ur yessin wul aṭṭan-is, abrid ur t-iεeqqel ara, ammer t-yessin ad tqeεεed tikli-s, ur yeggar aḍar-is di temda… Ur treggi tegnawt-is, ur s-tettcuḥ lehwa, ur ttkawen iẓuran-is, ad ijuǧǧeg lebda…. - Amek ihi?! Ttxilk mel-iyi !

Page 77: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 76 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

- D kemm i yeẓran tura, nekk awal-iw dayen yeggugem, kemm deg-m tefti lhedra, nekk imi-w yeqqar kan “Ssusem” ! - Ssusem, neɣ ssiwel, qqim neɣ rwel, d acu ara i iṣefḍen ccwami n wussan, d acu ara i iḥebsen tikli n zzman, amek ara neg taggara i iḥulfan ?! - Ini-d kemm ! - Meẓẓiyeɣ… ur ssineɣ ! - Ihi, ssusem ! - Aql-in ggugmeɣ… - Ur ttgugum ara, nniɣ-am kan ssusem; di tsussmi tella ddwa, ma d agugem yettawi-d lada. - Ur gziɣ ara! Ssefru-d imeslayen-ik ! - Tegziḍ, ɣas ur tfaqeḍ ara, teẓriḍ ayen akk ur teẓriḍ ara, fiḥel tuffra, ssyenna akk i d-nekka, teẓriḍ ayen ẓriɣ, tessneḍ ayen akk i m-d-nniɣ, tugadeḍ kan a d-iban fell-am! Tedduriḍ ijifer n ṭṭlam. - Ugadeɣ ! - Tabɣest-im d ulac! Lqeḍra-m d tilemt, iferr-im d amerzu, wamag aql-ikem-id tesrafgeḍ seg wacḥal-aya ! - Anda ?! - Ar umaḍal-nni i tessneḍ ur ssineɣ ara ! - Yili aql-in ddreɣ tura. - Ihi, d acu tettrajuḍ akka ? - Ttrajuɣ a d-tres tmella, ttrajuɣ ad mmagreɣ lehna, ttrajuɣ tifrat i temseεreqt-a. - Rju ihi taggara.

Page 78: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 77 -

Tayri n lebda

Islam BESSACI

afat d yiwet n taqcict ilulen deg agur n yunyu deg seggasen n sebεin deg yiwet n taddert deg tmurt n leqbayel, tεac deg yiwet n twacult meqren anda

baba-s d laεmum-is zdin deg yiwen n wexxam, acku imir d baba-s i d ameqran, d netta i ixedem fell-asen. Tafat d tin iεecqen atas imawlan-is imi d nettat i d tamenzut, ḥemlen-tt merra laεmum-is, fkan-as isem n weltmatsen yemmuten ur ttarwin ara, Tafat imi id-tlul, ihi ɣur-sen am akken ur temut ara weltmatsen, rran Tafat deg wemḍiq-is. Σeddan wusan, Tafat tessaweḍ seddis iseggasen deg leεmer-is, d lawan n ukeččum-is amenzu s aɣerbaz, anda id-tesεedda seddin n iseggasen, Tafat tḥemmel aṭas aɣerbaz acku tufa aṭas iman-is, imi ur d-temlal ara uguren deg ulmud-is, tufrar-d ger tezyiwin-is, amḍiq-is ger imenẓa, ula d iselmaden-is ḥemlen-tt merra acku ur telli ara d tin yettcewilen. Deg tufɣa teffaɣ Tafat deg useggas amenzu, bdan-d wuguren, xas akken tefraḥ aṭas imi tεedda ɣer weswir wis sin maca lferḥ-is iluɣ ur yeṣfi ara, teẓra amecwar d win ara s-yaεren, acku i tikelt tamenzut ara tɣab ɣef twacult-is,imi lawan-nni tiḥdayin ttkemilen ulmud-nsent deg tɣiwant n iεeẓẓugen, dinna i tettent, din i ganent, alama d taggara n ddurt id-ttuɣalent s ixxamen-nsent. Tafat ur tufi ara iman-is deg temεict-nni i tettεici, lebεada n wulmud rnu ɣer-s tamuḥqrani n uberkan uqarru. Tid id-yewwi lḥal ad qlent s

T

Page 79: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 78 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

lmendad i tnelmadin, ad iḥninent fell-asent, ad ilint deg wemḍiq n imawlan-nsent, ur xdiment ara lwajeb-nsent, xedment meḥyaf ger tnelmadin, teddunt d tid yesεan, neɣ d tid ifazen deg ulmud,ma d tiyaḍ rwant tiyitwin d leεyaḍ, Tafat imi tekcem ɣer dina, ad telmed alma tekfa, tameddit n wass imi ara kecment ɣer wexxam anda ganent, tettarat kan i imeṭṭi d uxemem, tiɣimit-is ḥaca weḥd-s, tesarem kan ɣer taggara n ddurt anda ara tẓar imawlan-is, yerna ad tettu tiεdawin n tudert xas ulama sin wussan kan. lferḥ-is imi ara d-wali baba-s iruḥ ɣur-s deg ass n lexmis i wakken ad tt-id-yawi. D annect-a i yeǧǧan Tafat tufa-d uguren deg ulmud-is, d adegger i tettdeggir iman-is, maca tettxemim ɣef imawlan-is, ur tebiɣi ara atent-snuɣni, tebɣa atent-sefraḥ, yerna ad tili d amedya i watmaten-is i wakken att-εanden merra, imi ɣur-s ma tefcel ad feclen merra yid-s. Tafat tesεa tabɣest ur yesεi yiwen, tin akken ur tesεi weltma-s id-yernan fell-as, acku ur tesbir ara i wannect-nni n meḥyaf iεeddan fell-as. Tlata iseggasen, ass yeṭṭafar gma-s, taswiεt telha tayeḍ diri-tt, maca Tafat teṣber i lḥif d ẓẓur, teẓra ɣer taggara ad tɣelet imi asirem-is ad tεiwen imawlan-is, xarṣum asent-ter lxir is-xedmen. Tura fell-as lɣerba imi tεedda ɣer weswir wis krad neɣ ɣer tusnawit dinna kan deg εeẓẓugen anda tkemel ulmud almi d taggara n weswir, lawan n ukayad n l’BAC, tesεedda Tafat akayad-nni maca tecwi. Ass-nni d ass amcum deg tudert n Tafat, d ass aberkan yesberken akk ussan d-iteddun. Tafat tebna ddunit-is ɣef ukayad-nni, tettwali-t d tasarut n tudert yelhan d win ra s iḍemnen imal n lεali, mebla uguren, tegzem asirem deg ddunit, tεawed tudert-is teqqar kan : « amek ? kra εettbeɣ ur ɣeltat ara » nettat aɣbel-is ameqran d imawlan-is, tebɣa atent-tesefraḥ, ttrajun akk annect-a am agur n lεid. Tuɣal-d tafat s axxam, teggul ur s-tserraḥ alma yedda-d. yezzi-d useggas tεawed-as deg tɣiwant-is maca zher ur yeddi ara yid-s, yeggul ar tteεteb mazal, imi d aseggas anegaru deg tusnawit, maca tafat teggul ur teḥnit, sin iseggasen i terna tafat deg wexxam, tettεawad i ukayad-agi almi tuɣal ula d nettat teswa-d deg anda swan akk

Page 80: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 79 -

inelmaden, tuɣal tekcem taseddawit n tizi ouzou telmed (l’informatique),anda tekfa almud tlata iseggasen mbaεd. Teffeɣ-d tafat deg tseddawit s usirem meqren d wafud iǧahden, ahat tikelt-agi att-id-qabel teswiεt yelhan, ad taf axeddim s wayes ara tebnu ddunit-is, s wayes ara tessifes taεkemt ɣef imawlan-is, maca mačči akken ara tḥesbeḍ ara tafeḍ, imi ddunit ugar uguren tifrat. Tafat qublen-tt-id iseggasen s tmara i tent-ttidir, tḥetteb usan ttεedayen deg tudert-is ur sεin azal, tḍeggar tudert-is ɣef ulmud, imi teqqar xas : « εetbet, ad fɣeɣ ɣer tafat, d tagi ara yi-sefḍen akk iɣeblan-iw, d tagi i ttasarut s wayes ara liɣ tiwura iweεren », tettu d akken ddunit mačči d ulmud kan, tettu iman-is, leεmer itedu, ur yezmir yiwen at-yeḥbes, tettu d akken ddunit, ilaq-as ṣber, tebɣest d ufud iǧehden is ara tt-tqabel i wakken att-aweḍ ɣer yeswi, yerna ad tεic ddunit-is akken iwata. Tlatin (30) iseggasen, tafat laεmer texḍi abrid-is, neɣ tecceḍ, tewwid abrid zeddigen deg ass-mi tebda almud almi tekfa, ulac win ara tt-id-ibedren deg ayen n diri, tettḥezzib uqbel ad teḍru, teḥrez lḥarma-as akk d tin n imawlan-is. Mačči aseggas mačči sin id-tewwi tafat deg wexxam ur txeddem ara, deg teswiε ɣer tayeḍ tettefeɣ tettqellib sya wesya ahat ad-temlil d lmektub-is. Akken qaren (kulec s sebba) imi d ass-ni teqleb tafat tawriqt n tudert-is, tin i deg tura tayri-is n lebda. Tεezzem ad tesfeḍ tebrek ɣef ussan-is, ad tesired ul-is deg ayen iεeddan. Ass d letnayen, teffaɣ tafat anda tennum tettruḥu, teqḍa-d ceɣl-is am laεwayed, teṭṭef-d abrid ad-tuɣal s axxam. Deg webrid-is tεedda ɣer (KMS) i wakken ad tesiwel, tekcem ɣer daxel, tufa-t yeččur, teqqim ar tt-id-tṣaḥ nuba, cwiṭ acemma teffeɣ-d yiwet n teqcict, tenṭaq ɣer bab n wexxam-nni tenna : - Ilaεnaya-k mur yi-d-tenniḍ, ma tεelqeḍ-d ayen akken ik-d-fkiɣ ? - Ih εelqaɣ-t-id, i yenna weqcic-nni. Tuɣal tenna : - Tanmirt-ik ihi, meqqar ad d-ruḥen wid yebɣan ad lemden timsirin n tmaziɣt. Tafat tefka-yas tamezzuɣt, tettu akk ɣer wacu id-truḥ, tuɣal tenṭaq ɣer teqcict-nni tenna-yas :

Page 81: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 80 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

- I leεnaya-m a tamsiwt, d acu εni id-tεelqeḍ ɣef tmaziɣt. - D timsirin ara nexdem ɣef tmaziɣt, ma teεna-kemm temsalt, tzemreḍ ad d-tkecmeḍ, i tenna temsiwt-nni. Tafat tεeǧeb-as aṭas lḥal, imi tella tesεa yakan tikti ɣef annect-nni, tuɣal tenna-yas : - Ihi zemreɣ ad bduɣ melmi im-yehwa. Taqcict-nni tεeǧb-as aṭas Tafat, imir kan duklen aken ɣer wexxam n yedles i yellan dinna kan, msefhament ɣef ussan i deg ara lemdent. Deg ass-nni tekkes-d Tafat tamusni lak d taqcict-nni iwumi qaren Fayna, uɣalent d timdukal n tidet, cerkent ugar n tɣawsa, ulac win izemren atent-yebḍu, tuɣal amaken d yiwen deg twacult n Fayna, tessen-iten merra acku tettruḥ ɣer-sen aka deg teswiεt ɣer tayeḍ, imi dina i tesεa Fayna (asibir). Fayna tella teselmad tamaziɣt deg wexxam n yedles, deg yiwet n tidukla iwumi qaren «tadukla tadelsant n Si Muḥ U Mḥend» maca imi tessen Tafat tella teḥbes aselmed acku telli (asiber) deg wexxam-nsen, xas akken mazal txedem ɣef tdukla-nni, acku tettaru s tmaziɣ, tettεawan wid yebɣan ad d-sufɣen tulizin s tmaziɣt, txedem diɣ ula (mémoir)n taggara n weswir. Tafat imi ara truḥ ɣer dina, ur tettaf ara lwaqt i wakken ad teqqim d Fayna. Ger yelmeẓyen-agi, yella yiwen iwumi qaren Agur, yezga dinna, yettruḥu-d tettaru-yas tulizin s tmaziɣt imi tetwel deg annect-nni. Tuɣal Tafat yal mi ara truḥ ad taf din. Fayna ur tezmir ara ad teǧ ilemẓi-nni i wakken ad d-telhi d Tafat, tettayes ad yeffeɣ imi ur iheddar ur teseṭaq, yettseḍḥi aṭas, nettat diɣ ur tezmir ara ad tqeṣṣar yid-s acku ur tessin ara. Akka, ma ulac-it ṣṣbeḥ, tameddit ad yili, yuyes ad ifak tulizin-is, ḥaca tid-ak i yesεa d taluft, aken ass-a akken azekka, ula d Tafat tuɣal tennum-it imi yezga ɣer wallen-is, tegar iman-is aka deg teswiεt ɣer tayeḍ iwaken ad tefhem ilemẓi-yagi, d acu ixedem ? amek yettxemim ?d acu i ɣef yettaru ?ahat as-yeεǧeb ad tḍeggar yir tamuɣli i tesεa fell-as ? aḥat deg yiwen webrid i tedun ? imi ula d nettat tḥemel ad taru aka deg teswiεt ɣer tayeḍ. Melmi yeffeɣ Wagur, tεereḍ Tafat teqqar ayen i yettaru, cwiṭ cwiṭ tettruḥ yir tikti-

Page 82: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 81 -

nni i tesεa fell-as, acku ayen ixedem dayen i tḥemel, dayen i tesaram ad texdem ula d nettat, maca ur tesεi ara ttawil iwaken ad-tesufeɣ isefra-ines, iwaken ur ttruḥun ara, iwaken ad tḥareb fell-asen, tefka-yas-ten i Wagur aten-yernu ɣer widak-is, tebɣa yibbas ad-fɣen yerna at-neɣren medden. Annect-nni yekkes tilas ger-asen, yefka amkan i tdukla, uɣalen am atmaten, ttemεawanen, ttmeslayen ɣef ugar n tɣawsiwin, ulac tufra ger-asen. Agur d Tafat irad ad mlilen, ɣef aya, lan-d isefra-yagi d sebba s wayes ara mqaraben, fell-asen kan i ttmeslayenmi ara mlilen, yiwen deg-sen ur yezmir ad yeffeɣ berra n wannect-nni, ttemqadaren, ttemṣeḍḥin imi mazal ur myusanen ara akken iwata, xas akken teǧhed temlilit ger-asen, maca tafat tella d tin yettṣeḍḥin aṭas, tettkukru, ma tefka aḍar ɣer zdat ad tefk wayeḍ ɣer deffir, tettḥezib ur tḥemeq ara.Tikwal tɣelli-d tsusmi meqren ger-asen, yiwen ur t-id-yettali wawal, d tid id tiswiεin i tettagad Tafattettḥir d acu ara texdem, maca agur imi ara tt-iẓar deg lḥala-nni iεereḍ yesenṭaq-itt-id, yesteqsay-itt ɣef ayen yellan, awid kan ad tehder iwaken ad yessiɣ deg-s laman, as yekkes akukru maca tafat tikelt as-d-ter ɣef usteqsi tikelt ad tegugem, imi ur tennum ara, terẓ-tt leḥya, ur tezmir at-muqel udem s udem neɣ εad ad tmuqel s allen. Ansa is-d-yekka d asawen, tugi ad-teɣli s annar, teččur-as allen, maca ur yeẓri anesa ara s-yek, yuɣal ula d netta yettagad. Tafat uqbel yakan tesεa-yas amḍiq deg ul-is, tefka-yas azal, tettraju ass deg ara d-yenṭeq am agur n lεid, εad imi tezra d akken yettxemim fell-as, yettqellib a tt-yisin ugar, yesteqsay timdukal-is, Fayna d yiwet deg-sent imi yezra duklent aṭas. - Ttxil-m a Fayna, ini-yi-d ma yella win tesεa Tafat deg ul-is ?imi ara muqleɣ isefra i texdem, qaren-d tḥemel maca s tsusmi, i yenna Wagur. Fayna terra-yas-d : - Ala a Yagur, Tafat ulac win yellan deg ul-is, tabur n wul-is mazal telli akken teqqar deg wawal-is, εreḍ ad tkecmeḍ, ahat d keč i tettraju. Tafat lferḥ-is mebla tilas ayen is-tenna Fayna, targit tuɣal d tidet, s yen tebda tafat tesumɣur tamuɣli ɣer zdat.

Page 83: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 82 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Zik win iεeddan ɣer wayeḍ, as-yini iεedda fell-ak uzaylal, neɣ yeɣfel am win ara as-iqemcen allen, neɣ neqar iɣur-it cciṭan, maca tafat tezga tuki, tesen anda tesrus iḍarren-is, tezra ur yeshil ara ad yebnu yiwen ddunit-is ɣef lsas iṣeḥḥan, ilaq yiwen ad yeεteb i wakken ad iɣellet, teseɣr-itt ddunit, tfarez ger wayen yelhan d wayen n diri, ur tebɣi ara ad iεeddi fell-as uzaylal. Ilaqa-as at-jareb ma s tidet yebɣa-tt wagur d tecrikt n ddunit-is, ma maci d amwanes n yiwen wass. Tebɣa-t d argaz n tmeddit. Ass-mi d-teffeɣ Tafat deg tseddawit,teǧǧa lexyuḍ iǧahden ger-as d yemdukal-is, ama d tihdayin neɣ d arrac, acku tḥemel-iten aṭas, xas akken taswiεt telha tayeḍ dirit, maca sεeddan-d ussan am atmaten. Imi fuken almud deg tesddawit, yal wa sani i yerra, tiḥdayin-nni zewǧent ma d arrac unagen ɣer fransa iwaken ad kemlen almud, maca ur ttun ara Tafat imi deg teswiɣt ɣer tayeḍ ttaznen-as-d, ttceyeεεin-as-d ttṣawer, tafat tḥemel imi ara tsel dakken ur ten-yuɣ wara, imi d arrac lεali, rnu ur tufiḍ i yellan ger-asen ala tagmat, ɣef aya ur tesεi ara tufara, imi ara truḥ ɣer (usiber) n fayna dinna i tettwali ttṣawer-ni yerna teqqar-d ayen is-d-uznen zdat nsen. Fayna teεlem dakken wlac d acu yellan ger tafat d weqcic-agi, maca agur yečča tiyita yessusem, ur t-id-yuli wawal, tafat tεemed i wayen ara d-yeḍrun, tebɣa ad iẓar akk ayen yellan, deg tmeẓyant alma d tameqrant. Agur ibedel wudem-is, yugad ad-yenṭaq, nettat yiwet n tama tefraḥ tayeḍ teqreḥ, tefraḥ imi ibeggen-as-d dakken iḥemel-itt, yebɣa-tt i netta, deg tama nniḍen tugad amer a tt-yeǧ, ad yuɣal ɣer deffir mebla ma iqeleb ad yefhem, lawa i deg nettat tekcem tayri iɣessan-is. Iḍ-nni ixulef akk uḍan, tundi taxfet teṭṭef-itt. Iḍ iεedda deg nṣṣaf, nadam iɣab, tuyes ad yali wass i wakken ad twali agur, as-d-tesefhem tamsalt, as-tekkes aɣbel, imi d netta itt-iceɣben, d netta i d amenzu imi telli tabur n wul-is. Agur ula d netta igen deg cedda, azekka-nni iruḥ ɣer fayna, awal-is amenzu : - Atan ziɣ Tafat tḥemel yiwen !, wina aken iɣ-d-tesken deg ttṣawer ! - Ala a yagur, Tafat ur t-ḥemel ara akken i tenwiḍ, maca d laḥmala n tegmat i yellan ger-asen, nek ẓriɣ kulec fell-asen, i tenna Fayna

Page 84: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 83 -

Agur ur yumin ara almi d ass-mi is-d-tenna tafat s yiman-is : - Aqcic-agi i fi-d-yella umeslay, ur zmireɣ ara at-waliɣ s tmuɣli nniḍen, ttqadareɣt am gma, netta diɣ yettwali-yi d weltmas tameqrant imi ɣelbeɣt deg leεmer. Tafta tessaweḍ tekkes agu id-yersen ɣef ul n wagur, irad ad yili wass-nni d ass i deg ara d-tban tayri ɣef udmawen, yal wa yettwali-tt ɣer wayeḍ, fiḥel ma yella-d wawal. Ur tettek cedda anect i tettek talwit, lebɣi n wul-is temlal-d yid-s tettwali ddunit s tmuɣli zeddigen, yuɣal-itt-id usirem, akken qaren ddunit am aḥbul n weɣrum, tettneqlab, ass telha ass dirit, yewwi-d kan amdan a tt-iεic, akken tella teswiεt ad yili yid-s, yiwen ad yesaram ɣer wayen yelhan, maca ad inadi fell-as, acku kulec ittek-d s leεtab, kulec s sebba. Tafat s tebɣest d usirem id-telḥa amecwar, tesεedda tiswiεin n diq akk d lḥerṣ, lxiq d unuɣni, maca annect-a d azgen deg wemdan, yezdaɣ daxel-is, yesefk kan ad yeɣleb yiwen annet-a s tebɣest.yewweḍ-d wass, iɣeblan ad ruḥen, ad ǧǧen amḍiq i wussan imelalen, i tizegzewt d izeǧǧigen, ad ǧen amḍiq i tayri ḥlawen ad tezuzen ulawen. Tafat tefsi lqid i wul-is tenna :

Serḥaɣ-k ruḥ ad truḥeḍ Sanida ik-yehwa tawḍeḍ

Lqid ik-xedmeɣ yefsi Awi abri dit-ḥemleḍ

D lawan s yes ad tzuxeḍ Ḍeggar yir tamuɣli

Truḥ cetwa teǧǧa amḍiq i tefsut, tina yesegmayen tayri deg

ulawen,tjemmaε ger sin yemyaḥmalen. Tafat deg mi id-yella wagur deg tudert-is, tuɣal tḥemel ula d iman-is, ma yella ɣer yidi-is tettettu akk iɣeblan-is, am tin yeččan aḥeckul, d netta kan i tettwali, yeččur-as akk tudert-is, tfuk fell-as tɣimit weḥd-s, iṣfeḍ-as akk yir ussan tesεedda, am akken tεawed-d talalit, kulec ḥlaw, ẓid, ula d ul-is fessus, tettawi-d tafat s wudem, yerna ur tεeggu ara, tettu ula d wid

Page 85: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 84 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

is-d-yezzin, terra kulec deg rif, ala agur i yellan deg ddunit-is, tbeddel s uẓar, ula imi ara texẓer deg lemri, teqqar wlac tin yellan am nek, ixleq-d deg-s ayen ur nelli.

Ttayseɣ ad gneɣ

Qareɣ-as yid-i i telliḍ Tawaɣit mi d-ndekwaleɣ

Ikcem-iyi-d usemmiḍ Ziɣen d targit i walaɣ

Ger ifassen-ik mi iyi-terriḍ

D tidet aḥat leɣmir teεriḍ aḥulfu-yagi n tayri, d tidet d agur id amenzu iwumi tefka ul-is, acku d netta i yersen ɣef lǧerḥ iseḥla-t d win is-yefkan azal d ameqran, d win yeẓẓan deg-s leḥmala n tudert, yeɣli-d am yetri ger ifassen-is, s yes teccaεcac tafat-is syes ukin-d akk iḥulfuyen yellan fren daxel-is, yekcem s telqay ɣer wul-is, yessaɣ laman deg-s. Agur neɣ (rruḥ) akken is-tessawal ixelq-d deg-s tayri zeddigen, izerε-itt tefka iẓuran, d netta i bab-as, d gma-s, d rruḥ-is, d acrik n ddunit-is. Kra ur yesεi azal zdat Wagur, d netta i tafsut, d izeǧǧigen,d netta i tudert d ayen ḥlawen. Ṣṣfa d laman lak d lḥerma n Wagur, Tafat tewweḍ anida ur d-tettuɣal ara, mačči dayen ara teffar, tettwaqes s ssem n tayri wina yuɣen akk leǧwareḥ-is.

Acḥal rujaɣ ass-a Ssarmeɣ mačči d kra Ẓriɣ mačči d lmuḥal

Sliɣ i yir lhedra Yir tamuɣli tezga

Maca ur yi-d-yuli wawal Xas yebεed uzekka Ulaqrar ad d-yili da

Yal wa i yebɣa at-yennal

Page 86: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 85 -

Ddunit-agi d tiṣeddarin, tin i ɣef yuli wemdan, yeqqar mazal tayeḍ. Akka is-teḍra i tafat, imi ayen i ten-icerken mačči d ciṭuḥ, ur tezmir ad teqqim yiwet n ddurt ur tett-wali ara, tettraju ass n lexmis am agur n lεid imi ara d-yeflali, agur ur tt-yeǧǧi ara s usiwel, yal ass, tikwal berdayen ar tlata iberdan is-d-yessawal, maca ass deg ara twali yemgarad, imi tettwali-t zdat-s, tettḥulfu s yes, εad imi ara tt-yeṭṭef ger ifassen-is, am lufan mi ara teṭṭef yemma-s deg rebbi-is, ttawḍen-tt-id imeṭṭawen deg lferḥ, tettḥulfu s laman ɣer tama-s imi tḥemel-it mebla tilas. Ass d lexmis, awal yettawi-d wayeḍ, ur zrin ula d ukud amek yettεedday, ttun iman-nsen, εad ttun ula d wid isen-d-izin, kerhen imi ara d-yaweḍ lawan ad msefraqen, Tafat yeɣli-d fell-as lxiq, čurent-d wallen-is d imeṭṭawen, yeṭṭef-tt Wagur ger ifassen-is i wakken as-yekkes lxuf, i wakken att-ḥulfu s laman, yenna-yas : - Ur Ttagad a Tafat, εuhdeɣ-kemm alama muteɣ, ur kemm-ǧǧiɣ, ad tiliḍ d tameṭṭut-iw, d yemma-s n warraw-iw. - D tidet ugadeɣ ayen id-iteddun, ur ẓriɣ amek ara teḍru yid-neɣ, maca ḥṣu dakken ḥemleɣ-k mebla tilas, d keč i d ddunit-iw, i keč imi ttidireɣ, fell-ak ad εemdaɣ ayen yellan, is-terra Tafat. Imeslayen rnan afud i tayri, akud iḥedef-iten-id ad ruḥen, mennan lukan ass-nni ad yenarni. Kren-d afus deg ufus, duklen ɣer wanda ara terkeb Tafat i wakken ad truḥ s axxam, mbeqqan slam, tafat tetbaε-it s walen almi dayen ur t-tettwali ara, deg webrid-s tettεawad-d i wayen tesεedda yid-s. Mazal ara taweḍ s axxam, Agur yessawel-as ma tewweḍ neɣ mazal, yezga yettawi aɣbel-is, nettat lferḥ-is imi ara tsel i ṣṣut-is, ula deg yiḍ mi ara d-yendekwal, yessakay-itt-id deg tnafa, acku lawan-nni i iḥemel ad yehder yid-s, imir i ttemlilen wulawen-nsen, iles yettserriḥ-d i lehedra ḥlawen.

Bɣiɣ ak-teqqes tayri Kulec deg-k ad-yettcetki

Ad iliɣ d nek i d dwa Deg ul-ik ad taf lebɣi Ad tewwet deg-s iɣisi

Page 87: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 86 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

I lebda ad-teǧ cama Semm-is mi ara d-yaki

Ad inadi fell-i As-iliɣ d laεnaya

Tassaweḍ almi is-tmenna ad yettwiqes s tayri-is awakken

dima att-id-yettmektay, yal mi ara yetteqraḥ ad d-yaf Tafat d dwa, Agur yuɣ lḥal tayri n Tafat tekcem iɣessan-is, yettḥulfu s yes ɣas ma wlac-itt zdat-s, ma tefreḥ yefraḥ yid-s, ma teḥzen yeḥzen yid-s. Qaren tayri tugar kulec, maca akka, tiswiεin llan iɣilifen, neɣ uguren, sexṣaren nniya. Wissen ahat yeǧhed wayen n diri deg ddunit, neɣ d imdanen kan i iḥemlen ad ččen deg aεrur n wiyaḍ xas baεden-ten. Ass d lexmis, am leεwayed, Tafat truḥ ɣer wanda tennum tettwali Agur, imi xedmen lwaεd ɣer dinna, teqqim tettraju s ccuq meqren melmi ara d-yeflali deg yimi n twwurt, tcedha-t aṭas, tfud tayri-s, tuyes as-teɣli deg ifassen-is. Cwiṭ acemma yefrawes wul-is, tesla-yas ikcem-d. yerra ɣer ɣur-s qbala, yeqqim ɣer yidis-is, yeṭṭef-itt ger ifassen-is, imi ula d netta icedha-tt aṭas, awal ur ten-id-yuli, fkan lebɣi i wulawen-nsen ad meslayen. Aṭas aya ur meẓren, hedren ɣef ugar n temsal, ameslay yettawi-d wayeḍ, asteqsi yettawi-d wayeḍ, almi i wḍen mslayen-d ɣef yiwet n temdakelt-nsen. Yenṭaq wagur ɣer tafat yenna-yas : - Teẓriḍ a Tafat, wellah ar leεca itt-walaɣ deg targit. Tafat texleε, maca ur tebɣi ara as-d-beggen lɣiḍ-is, tenna-yas : - Amek itt-turgaḍ a Yagur. Yuɣal yenna-yas : - Urgaɣ-tt tenna-yi-d, d tidet ayen ihedren medden fell-aneɣ, bɣiɣ-k d tidet, yerna nemsarna-d imi tɣelbeḍ-iyi- s yiwen n useggas kan !. Xas d targit, Agur iḥekud, tafat tεawed ṣṣifa, am win itt-yewten s terṣaṣt, tegugem, iεreḍ att-id-yesenṭaq tegguma, ad yeεreḍ ad iqareb ɣer ɣur-s tettwexxir fell-as, am akken ur t-tessin ara, ɣur-s ixdeε-itt xas d targit, tqarḥ-itt tyita, allen ččurent d imeṭṭi maca ur tebɣi ara ad iẓar imeṭṭawen-is, ur yuklal ara ad tettru fell-as. Terra-d lεqel-is ɣer zdat-s tenna-yas :

Page 88: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 87 -

- Kečč itt-yurgan kan yella wayen yellan ger-awen, ula d nettat tεreḍ ad-tqareb ɣur-k, tettwali-k ula d nettat deg targit. Agur ijebbed ikarref i wakken att-yessimen, Tafat teεreḍ ad-ter taḍṣa ɣer wudem-is maca tiyita tɣez daxel-is. Am tin igezmen asirem, am win yessaɣen taftilt tuɣal texsi. Tettxemim kan, ur teẓri anwa abrid ara taɣ. Agur tḥemel-it akken ur tḥemel ara iman-is, fell-as i tebna ddunit-is, maca taqcict-nni daɣen d tamdakelt-is, ur tebɣi ara ad texṣar, tečča tiyita tesusem.

Fkiɣ-as lebɣi i rray-iw Ur s-xdimeɣ tilisa

Anda yebɣa yedda uḍar-iw Yibbas ur d-nniɣ ala Ḍemεeɣ fkiɣ-as ul-iw

Nwiɣ abri-is yelha Ass-nni imi d-ldiɣ alen-iw

Yuɣ lḥal kulec yefra Yezga yid-i d amwanes D natta isεiɣ d aḥbib

Anda ddiɣ yedda later-is Amek ara s-d-kseɣ lεib Yuεar ass-a ma yumes D lehlak ur nesεi ṭbib

Ɛeddan wussan, yeṣfeḍ usigna id-yuɣen, tεedda teswiεt-nni n diq. Kulec yuɣal s amḍiq-is, acku deg ddunit akken yella wayen yelhan, yella wayen n diri, llan wuguren maca i wakken ad yesemxilef wemdan ger-asen, ilaq ad iεeddi deg-sen, neɣ aten-yidir , i wakken ad yisin yiwen tiẓeṭ n tament, ilaq ad yisin terẓeg n ilili,d ayen i irenun lbenna i ddunit, d ayen yettreṣṣin tayri deg ulawen.

Ḥemleɣ yid-k ad nnaɣeɣ Ad ẓreɣ ayen yefren

Wisen ahat ur k-sineɣ

Page 89: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 88 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Ad k-ṭfeɣ deg meslayen Ḥemleɣ yid-k ad nnaɣeɣ

Ad d-kseɣ i yi-qarḥen Daxel-iw d keč i ḥemleɣ Qareɣ-t-id s imeṭṭawen

D tidet ma yella ur nuɣen ara ur ttemyusanen ara. Awid kan ad t-tessin ugar, maca tiswiεin ur tettḥezzib ara, kulec tettuɣal-as s lmendad, ulac ayen s-yettruḥun, zadent-as tismin, ayen is-yesluɣen tamda, yesexreb-as nniya, lḥaǧa tameẓyant att-tesnuɣni. Teẓra ur tezmir ara as-tekkes wid yesen, neɣ ayen iḥemel, neɣ ad t-ḥarem ur ihedder i ḥed. Maci d tikelt neɣ i tt-rrant tismin deg ccek. Abrid teddun ɣer Tizi Ouzou, deg mi ibdan abrid, ifassen-nsen myuṭṭafen, am win yugaden ad yerwel wayeḍ, ur ugaden aten-id-iwali ḥed, ur ṣeḍḥan ara acku nutni ẓran tayri-nsen d tin zeddigen. Wḍen ɣer Tizi ouzou, qḍan-d ceɣl-nsen, deg webrid n tuɣalin, ṭfen-d ttṣawer s yen ruḥen ččan-d deg yiwen n wemkan itḥemel aṭas Tafat. Fɣen-d ulawen ferḥen zhan, bdan-d abrid s tikli, awal yettawi-d wayeḍ, neṣfen abrid, tesla i ṣṣut n teqcict tessawal i Wagur, dɣa tenṭaq ɣur-s tenna : - A Yagur tselleḍ i yisem-ik ? Yerra-yas-d yenna : - Sellaɣ ih. Zzin i sin ɣer deffir, afen d yiwet n teqcict, i snen yakan, maca ur tt-tḥemel ara Tafat. Rujan-tt almi id-tewweḍ ɣer-sen, msalamen, tebda theddar lakk d wagur imi yid-s i tesεa cɣel. Tafat tessusem kan tettmuqul-iten. Tikelt ad tmuqel agur, tikelt ad tmuqel taqcict-nni. Nettat tegguma akk ad d-tekkes allen-is ɣef Agur, ur tugad ur teṣeḍḥa. Tafat tacεel deg-s tmes, acku tesla dakken tḥemel-it. Tuyes ad faken lehdur, teqqim almi aṭas tenna : - Tura ma tfukem nezmar ad nruḥ ? Iεedda lḥal, nekni yebεed sani ara nruḥ.

Page 90: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 89 -

Teḍleb-asen smeḥ, truḥ tkemel abrid-is, nutni win-d abrid-nsen s tsusmi, teεreḍ akk amek ara teffer lɣiḍ-is, i wakken ad iεeddi wass-nni mebla unuɣ. Akken tebɣu tiǧhid tayri ger sin yemdanen, iman-is ur tessawaḍ ara bab-is ɣer yeswi.acku aṭas n tgejda is-ilaqen i wakken ad tbed, i wakken ad teqqim i lebda deg ulawen-nsen, ger tgejda-yagi ad d-naf amdan ilaq ad yekseb axeddim, adrim, axxam... atg xas akken tudert mačči d annect-a kan, imi lehna d tezmert tugar-itent maca lehna tettas-d seg tawant, ur yethenna ara winmi yelluẓ wallaɣ-is neɣ wul-is. Tafat iswi-ines att-id-yeḍleb wagur ɣer imawlan-is, acku msefhamen, tegra-d kan ad εelmen imawlan-nsen, xas imawlan n tafat tenna-yasen yakan,ayen yeǧǧan yemma-s tḥerṣ-itt, acku tkukra taluft-agi, tugad ɣef yelli-s, ɣas tesεa laman deg-s, tettkel fell-as ur tesexṣar ara. Tafat ur tezmir ad texdem kra deffir n weεrur n yemma-s, tesken-as ula d ttṣawer id-ṭfen akken. Yemma-s tefraḥ aṭas maca lferḥ-is ur yekmil ara acku ur d-iruḥ ara s axxam. Teṭṭef yemma-s ttṣawer-ni tenna : - Aken-iserbaḥ Rebbi a yelli, aken yessiweḍ Rebbi ɣer lebɣi n wulawen-nwen, maεna a yelli ttḥadar iman-im, tiniḍ-as ad-iruḥ s axxam ma yella s tidet yebɣa-kemm. Tafat teṭṭef tteṣwira-nni deg ufus-is truḥ ɣer texxam-is, terra-tt i imeṭṭi, ur tezri d acu ara texdem ? Yemma-s tesεa lḥeq imi d tamsalt n nnif, maca ur tebɣi ara ad-teḥreṣ agur. Netta yebɣa as-yeḍmen tudert yelhan, anda ur tettenεettab ara, anda ara εicen deg sin, ur yelli win ara d-irayen fell-asen. Tafat ur telli ara d tin yeṭtalaben lmuḥal, tekker-d deg yiwet n twacult itḥemel aṭas, ur tezmir atent-tesnuɣni, yemma-s tezga tettweṣṣi-tt ɣer wayen yelhan teqqa : - Ur Careḍ ara ayelli ayen imi ur yezmir ara, ur ttḥerrim ara iman-im deg lbaraka n yemɣaren-im, ad teǧǧeḍ bab-am d yemma-m, ad tent-afeḍ nutni, ḥerz-iten akem-ḥarzen. Ɛeddan wussan, tayri tezga deg ulawen, tafat attan ger yemnaren, ur tezmir ad tefraq wul-is, imi yid-s i tebɣa ad ttεic, akk d wallen-is imi s imawlan-is i twala tafat n ddunit, s yisen i tella, i

Page 91: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 90 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

wakken ass-a ul-is at-yawi wayeḍ. Tettraju iswi s usirem d tebɣest, tbed qbala i wuguren i wakken taftilt n tayri-nsen ad tecεel i lebda.

Taftilt n tayri tecεel Tefka-d tafat ad nwali Deg sin ad neddukel

Ugur ur d-yettili Maci d lεib ma nḥemel

Imi deg id-nefruri

Page 92: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

TUKKIST

Page 93: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010
Page 94: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 93 -

Aḍu n tirga

Djamel HAMRI

Tukkist seg wungal : Aḍu n tirga Aḥric wis kraḍ

xvib n Dehbiya yerra $er umeééu$ n uveggal-is, yenna-yas a-t-an ayen akk i k-ttalase$, yettwakkes seg leêsab, ayen teb$iv ne$ teêwaoev $as kkes fell-

as axemmem, yu$al yisem n Dehbiya d abunbeddel. Baba-s isu$ fell-as : - Aé $er uxvib-im, d acu i kemm-yu$en. Dehbiya ur tesli i usu$u n baba-s, terra-t amzun ulac-it zdat-s, teîîef amviq tessusem ala lewhi i tettawi s wallen, ma d axvib-is yecreq allen-is, amzun deg tudert-is ur iéri tameîîut. Kecmen deg tlisa n zzwao, d wayen ilaqen deg tme$ra, d wazal n wure$ ara yettunefken i Dehbiya, sekren yigedrez ad d-tiniv deg rreêba n ssuq i yellan.

Tekfa ddurt Dehbiya, tejmeâ iceîîiven-is d wayen ara tawi yid-s $er uxxam-is amaynut, maca tu$al am uceîîiv-nni i ttâelliqen i lexyal n tebêirt, yeffe$-itt wul d leêrara n lferê izedd$en ussan n tme$riwin. Ur vewlen ara semman yiwen wass i tme$ra, $ur-sen d aqerru n tmurt ara d-irzun $er dinna. Ur ooin yiwet n te$mert d tilemt ; ijeooigen, tiâellamin d wayen ara d-irnun ccbaêa i tme$ra, maca $er Dehbiya amzun d tamettant-is ass-nni, d abrid $er uéekka i s-$azen yimawlan-is, wid yeffe$ leâqel $er yedrimen, ur xemmen i rray-is ne$ ad as-ddun deg leb$i, ula d taqendurt tesbur, $ur-s tefka

A

Page 95: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 94 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

acbi deg lekfen i tettlen i win yemmuten, assen ara d-yass wass n rrwaê $er uxxam n lebda. D ayen, ur tefhim dacu i tezzin fell-as, ne$ ahat deg yir targit i tella, tettraou ad d-taki, tumal lemmer d lmut i temmut wala yir rrwaê, tikwal tizeî deg ufus n uleooman d qlilu.

A-tt-an tekcem axxam-is, tekcem-it s uvar azelmav, axxam amzun d lberj ; yal ta$awsa tekseb amviq-is, ula d tiqeddacin s llebsa n yiwen n nnul, amzun d tislatin n unzar, ttarant-d $ef yal aseqdec d umatu, trika d taççart n yilem ur yezdi$, maca $as yella wayen yellan, akk ayen teb$a, ur yezmir ara ad iççar amviq n yilem n leêmala d tayri, nettat ur yelli kra gar yifassen-is ad t-texdem, siwa ayen yuran ad iâeddi, seg wakken tettwaêbes deg lêebs n ccwami n yivelli, seg wayen i tedder nettat d uêbib-is Racid, anida-ten ? sani i ruêen ? Tenneqlab yis-s ddunit deg rremca n tiî. Ur tefrié ma d targit mazal ur d-teduqqes ne$ deg tilawt i tella, d nettat $er îîaq tesmaray deg yimeîîawen i d-ittmirin am ugeffur n ccetwa. Zzin d cbaêa-s, fettin am twarqet deg waman, tiyita tu$ amviq $er daxel, tefka aéar am ssem igezzmen, ur tufi $er yimejjayen ne$ iderwicen. Deg te$zi n wass nettat tettmeslay d yiman-is am tmeslubt, tettara kan $er daxel ur tufi i wumi ara teêku le$ben-is, ula d lbenna n tiram ne$ n tudert yeffe$ seg-s, akken teddun wussan alarmi yiwwev useggas $ef zzwao-is nettat d win ur têulfa ula d inéev n urgaz illan $er yidis-is, d win yettraooun seg Dehbiya ad icteddu gar yifassen-is agrud, ahat d lfal i tujyya n Dehbiya d trusi n talwit deg uxxam. Aêlil deg te$zi n tudert-is ur s d-issawel yiwen a baba, $as izweo aîas n tikal, degmi yuggad $ef trika-s, i wumi ara tt-id yeoo, maca ayen i t-ice$ben d lweswas d ucukku i t-ikecmen $ef tmeîîut-is Dehbiya ; txulef tiyav deg yal tikkelt keccmen deg umennu$ ur nkeffu. £as Dehbiya tessutur ula d berru akken ad tertiê.

Asmi d-ikcem Racid axxam n tem$art-nni, yufa-tt tettraou deg-s. Iêka-yas-d tadyant-is segmi i tebda alarmi i d-yekcem axxam-nni, yenîeq $er tem$art yenna :

Page 96: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 95 -

- I kemm amek alarmi i kem-in-ufi$ ddaw terga ? - Ih ami, s kra n win yeîîamaâen deg lâebd maççi deg Rebbi itettu-t zzman, ittarra-t wakud ad idder tudert n ugdi. - Amek ? - Win i yi-igan akken, yekka-d seg yidamen-iw, yeb$a ad iyi-iwret s tin n yi$il, fiêel ma iâteb, segmi ur ksibe$ memmi ne$ yelli, netta deg ul-is ad as-yinni d ayen henna$ seg-s, maca Rebbi iceggeâ-ik-id akken ad terrev lmektub $er umkan-is.

Racid yesmuzgut yetthuz deg uqerru-s deg wayen yisell, tam$art ad tettezzi deg wawal akken ad d-iqqim $er yidis-is, ur teksib êedd-niven ara iççaren yilem-nni i tt-ized$en. Racid tezzi yis-s ddunit deg sin n yiberdan yeêsel, netta yellan yuyes seg tudert ur s-ngi azal, maca yefhem tbeddel-d udem fell-as ; $ef waya iâuhed-itt ad yili $ur-s alamma temmut, ula d netta ur iksib wayev ne$ axxam ara t-ijemâen. Deg sin myufan, wa ikemmel i wayev ayen igezmen, zdin deg sin am mmi-s $er yemma-s ne$ yemma-s $er memmi-s. Tam$art tezzi-d s Racid i uxxam temla-yas akk lesrar-is seg t$er$ert $er tqubet. Tameddit nnejmaâen $er yimensi, mi ssulin yal wa ikcem taxxamt-is. Racid yekcem taxxamt n tguni, ivegger loessa-s $er wussu, allen-is reûûant deg leêyuv n texxamt-nni segmi tecbeê s leêrir issan d urqim, iruê deg tirga $as ivaren-is ttwarzen s yismektiyen n teméi i wumi yefka leb$i, netta yesteqsay deg yisteqsiyen ur neksib tiririt, amek tettneqlab ddunit, deg yiwen wass tebreq terâed tseêêa, yefhem ulac ayen ur neksib taggara yelha ne$ diri-t, ifhem deg tudert ideg i d-iggra yal yiwen yeqneâ deg wayen ila, ama yixxus ne$ ikseb trika, lemmer deg yal wa ad immuqel $er win illan nnig-s, yili tudert s wudem-niven ara d tban, ifhem fell-as ad irkeâ i tudert $ef tgecrar. Netta akken ittfelsif alarmi isla $er tebburt i ûûut isqerbub ; ikker illi-d tabburt, tban-as-d tqeddact s ssniwa deg ufus-is tenna : - Azul a mass. - Azul, amek yuli-d wass ? - Ih a mass, iîij iwwev-d $er umnar.

Page 97: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 96 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Iwhem amek yuli wass ur iqqin allen, ur ifaq amek ikfa yiv, iffe$-d irra $er texxamt n uccucef, iqqel $er tmesrit, yufa tam$art tettraou deg-s, tenna : - Ass-a ad tedduv yid-i $er te$demt akken ad nebded zdat n unezzarfu, ad tiliv d anagi n tedyant. - Wis ma tesnev yiwen seg-sen ? - Ih yella yiwen n unezzarfu, ma teççurev-as leoowabi-s, ad d-idewwer s ta$demt am txatemt deg uvav-is. - Akka i teddunt temsal, ma ur teksibev, $as d lêeqq-im, yu$-it wayev. Ff$en syin d abrid $er te$demt, Racid mazal deg yimezzu$en-is imeslayen tezzin deg temsal n tudert ideg i d-igra d wayen i s-d-izzin, $ef wid wer neksib azal ara içç deg te$zi n wass, amek ara iqabel deg te$demt win ikesben adrim s tuff$a n leâqel, n wid igezzren tamurt-nsen s tukerva, dacu n ukeddar ara t-id-iêebsen, yefhem ula d timura iqwan sseêbibirent $ef wayla-nsent, $ef wid irwan, maççi $ef yimelluéa am nekni ; ssber ne$ mmet d aya ad ikseb. Mi wwven, kecmen tanarit, ufan anezzerfu ulac-it, maca temmugerr-iten-id tmarayt s wudem ivsan, $ef wayen iqesden tenna : - Ansuf yis-wen, yella kra teb$am ? - Yella unezzarfu ? - Ulac-it, $ur-s cc$el deg berra, ma yella i zemre$ ad wen-t-in-xedme$. - Ala a-t-an wuîîun-agi n usiwel d tansa, mi d iwwev efk-as-ten.

Tamarayt allen-is éant deg Racid i as-iâeoben, teb$a a d-tenîeq tmu$li-s, Racid $as ifaq ur yerri lêir $ur-s, ff$en-d tu$alin $er uxxam. Tam$art terra-d nnehta, mi s-d-tebda têekku i Racid tudert-is issan d asennan, ideg ééay wawal $ef yiwet n tallit anida baba-s idder tudert n yigeldunen, tudert-is iâeddan am targit, seg wakken izha, idewweê-it leêsab n yidrimen, d lebni n trika ur neksib taggara, ittu teméi am tefsut tettufaras, tkeffu tettas-d tem$er am lexrif i$eîîlen ifer, akken i tevra d baba-s mi s tkellex

Page 98: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 97 -

ddunit ur ifaq, maca asmi iêulfa s wass aneggaru deg tudert-is ittaé-d, idduqes-d am win i$ver yives, mi as-mazal sin n wussan $ef tmettant-is yuzen-d $ur-s ad tt-iéer i tikkelt taneggarut, tenna: “Niqal ur ttruêu$ ara, imi yemma tbedd sdat-i tugi, mi sîuqqte$ fell-as aêiwet, teooa-yi, kecme$ fell-as yeîîerveq d imeîîi, irfed-d aqerru-s $ur-i iêennec-iyi $er yidmaren-is, ala ass-n i êulfa$ sâi$ baba, faqe$ yis-s indem s wayen ixdem, lemmer d kra ara d-ya$, ya$-it-id s ufeggag n ure$. Tam$art têekku-d tettru $ef leênana i tt-ifuten ur tfures $er yimawlan-is, tgujjel netta yella. - Ala a yemma. ur ttru ara ! ayen iâeddan ikfa. ur zmire$ ara ad kemm-ére$ tettruv. - £ur-k lêeqq a mmi, dayen ad truv fell-as bessif, amek i s-tkellex ddunit, yettu ula d wid âzizen fell-as, tikwal itettu ula d iman-is, akka i t-verru d win ittaken azal i udrim. Kecmen axxam d tameddit, ççan imekli mfaraqen, yal wa d abrid-is.

Dehbiya irna $ur-s uqcic deg sbiîar, ifeooeo taxxamt-nni ideg illa. Dehbiya teddem-it-id, temmuqel-it, terra-t $er yidmaren-is, têennez-it tâawed-as nettat tettru ; imiren terra-t $er dduê teffe$ teooa-t din, truê themmel deg yizenqan n temdint ur teéri anida ara terr, ne$ amviq ideg ara tger iman-is, amzun tasa-nni itteêririten $ef terwa tegzem-itt, seg wakken ur d-tuddir mmi-s i n-teooa, win i teddem téa n wagguren tenker-it, tenker leâtab i tâetteb fell-as, te$li-d tegnawt $ef wallen-is, ne$ d tiselbi i izwaren tafat n walla$-is, tem$umbas tegnit, seg tala n tlufa i d-tugem. Anida ccbaêa-nni n Dehbiya, ioouogen am waggur, tinna i tessaram ad tidir deg talwit nettat d win ixtar wul-is, Racid win terra seg wid immuten, tesfev-it seg wallen-is. Teff$ent tirga mxalfa, tura ur tufi anida ara truê, ne$ aseqqif ideg ara teddari, izad usemmiv d ugeffur ikkaten fell-as, tleêêu am tmeslubt tettmal ddaw d nnig ubrid. Llaé imeêêeq taâebbuvt-is, ayen i s-irnan targagit d tigdi seg wiyav. Izenqan ççuren nettat d tameîîut, d tin i d-yufan iman-is sdat wallen i tt-id iççan, ne$ ivemâen deg-s, am ta$adî ger wuccanen, s tidet ur tefhim iman-is. Asteqsi ittawi-d wayev, deg-sen ur tufi

Page 99: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 98 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

tiririt. Alarmi i d-teêbes yiwet n tkerrust $er yidis-is, issawel-as-d bab-is akken ad terkeb, nettat tettxemmim amek ara teddu d yiwen ur tessin ! ne$ ad teddu ar wani ! maca ur yelli lxetyar ; $ur-s deg liêala ideg tella, i tt-iêetmen ad d-terkeb, $as ur teéri amek ara ixdem. Dehbiya terkeb takerrust tu$mas-is îîerviqent seg usemmiv, iceîîiven telsa neîven $ef uksum-is seg wakken ibezgen seg lehwa, bab n tkerrust yenna : - Dacu i txeddmev deg lweqt am wagi, kemm d tameîîut ? - Ur zri$ ara ! ur zri$ ara ! - Amek ur tezriv ara ? Kem a-t-an ala rruê ittalin ittader, ne$ d targit i tettarguv a tamexluqt-agi, teériv dacu n lweqt ideg i nella ur ireêêem ur ittqil. Imdanen fkan leb$i ala i ccehwat-nsen. - Maççi d targit i ttargu$, d tameîîut iteddun war lmeqsud, d tameîîut i$der zzman, d tameîîut yufan tifrat deg trewla. Bab n tkerrust yewhem amek ara ixdem s tmexluqt-nni, iêbes sdat n tewwurt, ittxemmim amek ara ixdem, indeh inna : - Rwaê ad nekcem s axxam ! azekka, tikti igerrzen ad tt-id-ifek Rebbi. Dehbiya tekcem s axxam d win ur tessin, seg wakken i tt-iêettem wakud, maca te$li-d deg umdan ittqadaren timsal, ittban deg wudem-is, yenna: - Qqim ad ruêe$ $er tenwalt ma ad afe$ ayen ara teççev, d yiceîîiven ara tbeddlev, widen-nni ççumxen d aman. Argaz iwwi-yas-d ayen ilaqen, yella lxir deg wul-is. Mi tt-id yu$al rruê, iqqim-d urgaz $ur-s isteqsay $ef sebba n trewla. Dehbiya tewhem amek ara texdem, amek ad as-d-teêku $ef tedyant-is s tin n tidet ne$ ad d-teskiddeb taqsiî-niven ; maca tuffa-t d amdan êninen ur ilaq fell-as tikerkas. Tenna s ûûut rqiqen: - Maççi d ayen ara d-êku$, wissen te$zi n yiv-a ma ad iyi-ikfu. - Anef i wayen iâeddan, tuzzma deg-s d aîîan, akka i d tudert n umdan, ass ifreê ; ass ittru, yal yiwen amek i s-tefka ddunit udem, ala ssber i d ddwa n lmeênat. Ihi, amek i tga taluft-im? Dehbiya têekku-d tettru, tebda-d seg tayri n Racid, alarmi i d-tekcem axxam-nni, argaz iîîef deg lêenk-is ismuzgut ittmekti-d avu

Page 100: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 99 -

n tlufa i t-iréan am ufurek icelxen. Asteqsi i t-irzan, amek i tezmer ad n-teoo memmi-s aleqqaq win i$ef tseddeq teméi-s ! maca aêlil ala nettat i iéran tiyita i tt-irzan. - Mml-iyi dacu ixdem memmi-m, wis anwi ifassen ideg ara d-i$li, ad yim$ur war leênana n yemma-s ne$ lhiba n baba-s, anef. wis ma tesâiv sani ara truêev ? - Ur éri$, ur ufi$ tabburt n twaff$a, deg yal tikkelt ara b$u$ ad ge$ tilas i tudert-iw, maca ttmekti$-d lxuf n Rebbi akken ad irtiêe$ deg wayen ideg lli$. - Ur tesâiv ad tugadev, axxam-iw d axxam-im, ma d leb$i ad teqqimev, arraw-iw êwaoen amwanes. Uqbel ad ikcem taxxamt ad iîîes, imla-yas anda ara teîîes ula d nettat. Teqqim-d weêd-s tesferfuc deg wayen iâeddan fell-as amzun d yir targit iseg d-teffe$ ; tin igezmen tasa-s d memmi-s i n-teooa war amwanes, deg wul-is tessaram ad d-i$li deg yifassen zeddigen, tefhem d akken i kersent i fessin-tt. Tekker tvegger loessa-s ééayen $ef wussu, i$req yis-s yives seg âeggu alarmi i d-tuki yuli-d wass, tekker tezwi iman-is terra teccucef, tekcem tanwalt teseww lqahwa. Yelli-s n bab n uxxam-nni ters-d deg ddruo ideg twala tameîîut tqeddec deg uxxam-nsen tewhem truê s tazzla $er gma-s teqqar-s : - Tameîîut ! tameîîut deg uxxam ! Yesla-d bab-as yerra-d $ur-s, imla-yasen-d taluft amek tella, ferêen yis-s warrac, qerben-d $ur-s. tenna teqcict tamecîuêt i bab-as : - A baba ad teqqim $ur-ne$ ? - A yelli tiririt s $ur-s, steqsi-tt nettat. Tekker teqcict terra $ur-s têennez-itt. Dehbiya terra-yas-d s wawal êninen : Aha tura d lawan n rrwaê $er u$erbaz-im. Swan lqahwa warrac-nni d baba-tsen. Ff$en, yal wa d abrid-is, deg wulawen-nsen d asirem n t$imit n Dehbiya.

Page 101: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

- 100 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Aẓar aneggaru

Fatima AIT HAMLAT

Tukkist seg wungal : Aẓar aneggaru Aḥric wis kuẓ

ekwaɣeḍ ! tzewreḍ tzewreḍ a Meqran ah, akka neɣala, ur-iyi tefkiḍ ara taflest (confiance ) tugadeḍ a k-xedɛeɣ ah .

- Haca, haca a xali, ur smuzgut ara kan i wass-a, muqel azekka - I wazekka ! acu ara yeḍrun ? Tugadeḍ ad mmteɣ ! - S teɣzi n tudert-ik a xali, maca yelha leqrar. Iḥuza-t deg umeslay, iqerḥ-it yesmekta-yas-d lmut d uẓekka ɣas akken yecmumeḥ-as deg wudem akken yuɣ tannumi yenna-yas : - Tebra ar d amcum keččini ! Yewwet ɣef tuyat-is ikemmel-as : - Tezriḍ melmi a k-d xedmeɣ lekwaɣeḍ ? asmi ara d-tawit ɣer da xarṣum sin watmaten-ik as-d yexdem lekwaɣeḍ ! a yessefraḥ ul-is umeɣbun n rebbi ur yrẓa ra d akken : “leɛmer yefka wemcic talexlayt”. Meqran ! yeɛweq; yeḥṣel ger sin wamraren : amek ara iqabel babas ? d wamek ara d-yejbed ayetmas. Akken wen d-bdiɣ awal, yeger-d iman-is di tkarrust, yuker-d aḍar-is iruḥ-d .tenguga tɣerɣert, yekker uhetwir di lḥara, mi d-yekka deg mi n tebburt, mbawlen ula d iceqduren mi jelben watmaten-is seg wendiz.iṣeffer Mezyan s lqed ugarjum-is, yezzi-d am zebg ɣef

L

Page 102: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 101 -

Meqran, ičča-t s tmuɣli ula d acemma ur t-yeǧǧi, seg qarru almi t-tifednan. - D acu-t ukustim nni ? D acu-t tekrabaṭ nni ? D acu-ten isebbaḍen nni, yewwet-d yiwet n lḥeṭṭa ur yelsi yiwen. Yuɣal Meqran t-tisri ! ladɣa mi d-yeččur ṭumubil almi d imi, tekker Sekkura, tebda zzux ger tǧiratin, nniɣ-d kan akka zzux meḥsub mi tefreḥ unag Sekkura mačči si tidak yetzuxxun yeṭfuxxun ger medden, mačč assa icebba-yi rebbi d zuxx i la tetzuxxu.Tebda afraq n tunṭicin, yal yiwet s tbeqsit-is. - Ahwuh ! yehwa-yas kan .ila s-qqarent. - Awi-d kan a-tarwu neṭṭat d warraw-is a ten-in ala uččawen n lexlawi yeččaten. - Ihwa-yasent kan, yewwet-itent rebbi aɛni lxir n lexlawi mačči d učči ! ḥeqqa ! nitni a yebɣant t-tigatutin tbananin d ṭmer ma d ayen yellan ɣursent ur s-gint ara azal . Siwas isers iḍarren-is, kkiɣ-d deg mi n tebburt, d affug ! d aṭukki ! id-ṭukkiɣ si tala n jeḥḥa akken a t-ẓreɣ . - Alɛeslama-k a baba. - Alɛeslama-k keč d keč id-yusan.is-nniɣ. - Amek telliḍ a Meqran niɣ ur-k yuɣ wara ? - Bxir ad fellk isteqsi lxir, i kenwi yak da amek tellam - Aqlaɣ nedder akken ibɣa rebbi, ur smuzgit ur ṭxemmim fellaneɣ lḥemdu lillah ɣas aṣurdi qlil maca a ɣ-d-ṭɛawanen lexlawi yagi nesɛa, wa d irden, wa d tazart, wa d ḥebbeṭ lemluk, načča lḥemdu lillah ; nekni ammi akken kan tella teswiɛt neksaṭ, muqel kan keč i leqraya-k ? - Ula d nek yesteqsayen ɣef leqraya selbaɣ, zaɛma ; staɛmlaɣ ur ẓriɣ ara, nek yuɣ lḥal kulci ẓriɣ-t ẓun akken a y-d-ɣellin isallen seg genni - Mm…! leqraya-w ! xezreɣ-t walaɣ-t ibeddel wudem-is mačči d Meqran nni nexrent wallen-is, tehtuta teɣri-s sikin yessaɛweq awal : - I Blad ! anida-tur-walaɣ ara ? - Blayd a tan ur xalti, iruḥ ad yelmeḍ kra n lhirfa i d-yenṭeq Hemmu.

Page 103: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 102 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Kra yaɛreḍ ad yarwel ɣef lehḍur n leqraya maca yeɣli-d di tfexxeṭ mi-d yenna : - Ayɣer ?aɛni yettaxer segw ɣerbaz? . Ih yak tezriḍ Meẓyan, Hemmu d Blayd ur ḥricen ara deg ɣarbaz mačča am’keč d Urezqi d Wussad, ma d Akli teswiɛt a ur iban ara . Qseɣ-t-iddeg wawal tick’is-nniɣ “am keč”, awal agi yeṭṭenṭen deg meẓẓuɣen-is . - Am nek ! Ɛni nekk ḥarceɣ ? Nemyesmuqal geraneɣ, yal yiwen amek yebren allen-is - Asmi telliḍ dagi tḥarceḍ, tezgiḍ d amezwaru, tur’aɛni ulac mačči kifkif . Yeggugem am yesɣi, yeɣli-d fellas werwer (lxuf) yeguma a d-yessali lmenṭeq ɣileɣ Iɛeggwen din . Yečča-aɣ-d s tmuɣli, ɣileɣ nniɣ-s bqa ala xir i tmeẓriwt-is d lmenṭeq-is, uɣaleɣ neṭqeɣ-d s rzana, d leɛqel. - Amek !amek ameqran a mmi, mmel-aɣ-d acu yeḍran yidek ? Hḍer ur ṭṭagad, d nekni I d imawlan-ik ehḍer ur ṭṭagad aha giwel fellak, dɣa ! Meqran ikcem-it werwer, tidecrar-isterkeb-itent targayayt yebda-t-id usttewtew d usqqewqew : - Suref-iyi, suref-iyi ababa ṭxilek, achal aya I la iteṭṭel yiles-iw ɣef tideṭ, itɣammu-t yudad a ṭ-id-yessufeɣ. - Acu…? ɣurek kan ayi-d-tiniḍ tgiḍ tilas i leqraya-k. Neṭṭa ḥulfeɣ-as yefreh, zwareɣ-as-d deg wawal ɣer temsalt, ssafsseɣ fellas taɛkemt. - A yemmat yemmak ! tebrid I ymeẓẓuɣen-ik zdat lḥuṭez nni n xali-k, ikellex fellak, yurar ɣef tqecrurt-ik. - Ala a baba arsen lliɣ meẓẓiyeɣ ur zmireɣ ara iman-iw, ma t-tura ur yezmir ur qrib ad yezmir ad yurar yessi, dɣa selliḍelli kan I yi-fka taḥanut, xali iḥeml-iyi yerna sella zekka a d-awḍen lqwaɣeḍ afus-iw - Yuli-yi-d ubegenniw, ulint-iyid dayen !ur zmireɣ ara. - A nnegr-ik, a tawaɣit-ik !tagi t-taguni tamaynut, t-tiḥila nniḍen ik-d- yebbi akken a k-yenher akken is-yehwa.

Page 104: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 103 -

Ǧǧiɣ kan akken tamsalt tɛeleq, refdeɣ igufar-iw kkiɣ deg mi n tewwurt n wefrag akin . - Uk ! yerra-d nnehtat, yeger-d tinexsas meqren, iḍegger-d taɛkemt ẓẓayen Iɛebba acḥal aya .Yezzi ɣer watmaten-is : - I tura amek tellam, mlet-iyi ? - Aqlaɣ kan llah llah, nekkat lhem yekkat-aɣ, yuqa degneɣ baba is yenna Meẓyan. - A acuɣer ? - Wa-d idlisen, wa d imru, wa d asebbaḍ wayeḍ d aserwal, ulac...! ulac meskin nečča aqarruy-is.Ddaɛwa n wučči lhemdu lillah, ma d aṣurdi s wayes a d-naɣ yakw wigi d lxir kan .Yerna yigis-yas uli yemma a t-id ɛiwenen cwiṭ xwali yuggul yeqḍeɛ ur d-tekki tceṭṭit. Ih, ur skadbeɣ ara mi wen-nniɣ mačči d ṭmeɛ iyi-yewwin ɣer ɣursen, nnif-iw t-tirugza-w gedlen-iyi ad qebleɣ cci nnsen ulukan ad awḍeɣ tagniṭ .Awer yaru ncalleh ! - Xarsum, lemmer ḥriceɣ degw ɣarbaz yakw cwi am Bussad akk d Urezqi zgan ssferḥent, ma d nek suɣ a yul tekked tabburt, ula t-tizyiwin n tmessaṭ-iw leḥqent-iyi-d id yenna Hemmu . - I kečč a Mezyan amek ? Tekcem-d Sekkura s ubarrad lqahwa d uyefki. - Hatah !d wagi I d amahil n win ur neɣr’ara, snat testan tqeḍɛit izamaren d ayagi s-tefka twenza-s .Dayen ur yeɣri ara ! - Ih d acu n leqraya ula d kemmini, muqel-d kan ɣuri amek lliɣ, aqli am igelliden, d urar I ṭṭurareɣ s yeḍrimen ! am wurar n xalis kan I ṭṭurar, d aṭṭemaɛ nni izaden, d amecḥaḥ n duru ad yemmet fellas, mačči. - Ih ! lemmer mačči d gma talla aqlak d ulac. Dulac ! d ulac is yenna Ureẓqi : - Lemmer mačči d gmam tall’atan yeɣra yekfa neɣ qrib ad yekfu. Iḍfer-it-id Bussad deg wawal : - Ih ! lemmer mačči d gmam tall’atan d amejjay akken yessaram mačči… - Ubdir ma tḍelmeḍ d aɣen, maca meɛlic, ɣret-tura kenwi arnut ɣer ɣursen Akli, ma d wigi anfet-asen akken sen-yura ad ilin.

Page 105: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 104 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

A rebb’ad ak-ibarek; xarsum d sin agi, fehmen timsal n dunnit, fehmen azal n leqraya yakw tmusni . - I tura, id yenṭeq Meqran : ad tedduḍ yidi a Meẓyan, ad tedduḍ ad a-nexdem di tḥanuṭ-iw, ak-ssarwuɣ aṣurdi yerna argu a-twaliḍ. - Itkessawt-iw, amek as-xedmeɣ ? - A ! yeshel rray; a tent-eǧǧeḍ i Hemmu siwis as-d-naf ula d neṭṭa t-tawit a t-nernu ɣerneɣ. Si ṭlam n taddart tesulles, yal wa yaɛna taxnact-is, kecmeɣ d deg mi n tewwurt, walaɣtarbaɛt tettraǧu-yi, qqimeɣ ɣef ugertil, zzin-iyi-d am waggur umi zzin yetran. Awwah ! asusem agi a d-yarew leɛǧeb, skunebren akken ma llan, awal ur ten-id-yuli, wa inebbec wa : - Aha bdu-d. Ala bdu-d keccini.Ulint-iyi-d si malmi-d sbecbucen kken, ahaqel d ayen illa umaynut ɣer Meqran. Iban d neṭṭ i ten-inebcen. - Illa wacu yellan ? I sen-nniɣ. - Wa ba.id yenṭeq Mezyan ; niɣ nek tura d ayen fɣeɣ-d segw ɣerbaz, ur tufiḍ acu xedmeɣ, ala lmal inna, efk-iten i Hemmu teǧǧeḍ-iyi ad dduɣ d Meqran. Ibda-yi-d uragget a ttfurruɣ, yuli-d ujajiḥ ɣef wuḍem-iw bɣiɣ ad suɣeɣ ad meǧdeɣ, bɣiɣ... ad xedmeɣ ayen ur yexdim yiwen, maca ṭfeɣ iɣsan-iw. - I kečč a Hemmu acu ara tiniḍ ? - Akken tebɣiḍ a baba, maca tezriḍ-iyi nek ur ḥmileɣ ara takessawt. - Aɛni yella win iḥemlen takessawt ? ula d nek ur ṭ-ḥmileɣ ara.id yenṭeq Mezyan; ṭɛawaneɣ kann baba d aya . yiwen si tama wayeḍ si tayeḍ.tekker caqlala deg wexxam xarṣum kann, ur sɛiɣ ara lǧiran n wexxam talli ad arwun taḍsa - D lmal iken-iceɣben d aya ? fkiɣ-asen-t, kseɣ assen aɣbel nnsen, ruḥet ɣef yiman-nnwen. Ḥulfaɣ i Meqran ulint-d tedmarin-is, icuf-itent. Iger-d tinexsas yenna deg wul-is : - Uk ! xarṣum ad iyi-d yefk xali leqwaɣeḍ.

Page 106: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 105 -

- Ur ttagaḍ a baba, a-nruḥ ad nexḍem ɣef Wussad akked Urezqi d Wakli akken ad ɣren akken ilaq id-neṭqen ɣef yiwen webrid Ad id-fken aṣurdi, ad sṣeɣren atmaten-nnsen s uṣurdi n leḥram, tura a hat nitni wisma ad xedmen di leḥram ma t-tigejda n tḥanut nnin i deg a xedmen zriɣ-ṭ tebna ɣef leḥram. Duru n leḥram, a t-ig rebbi ur d-yekcim axxam-iw.sneɣ, zriɣ aɣbalu n uṣurdi n Ḥuḥu tebra ala leḥram fi leḥram. - Ḥram-iyi-t uṣurdi-nnwen, ulukan ad mecḥeɣ tagwniṭ duru n leḥram a t-ibɛeḍ rebbi akken ibɛeḍ igenni ɣef tmurt .i sen-nniɣ. - Ɣurwat ! ɣurwat a tarwa ha ! ha ! a ken iɣur ccitan, a ken yesleb uṣurdi a ɣ-teṭṭum .isen-tenna Sekkura. Fessuset taɛkumt felli, krad warrac, ad ččen, ad lsen ad ilin am igelliden, ɣas fessuset taɛkumt akken i wen d-nniɣ maca ur zmǧreɣ ad steɛfuɣ, wwiɣ-d ccetla seg mezwura sers Ali rfed Fatima si cɣel ɣer wayeḍ, si tenzit ɣer tmuddit. Mačči t-tasa-w i yeǧǧan i warraw-iw ad ruḥen,, mačči d lebɣi-w, maca allah ɣaleb, bɣiɣ ad lemden tilufa n dunnit bɣiɣ ad walinn, ad arwun leɛtabn, lḥif bɣiɣ aten-tewwet cwit lmiziriya akken ad jerben.D-aymi-qqaren : T-tilufa id-yeṣrebbin irgazen, d lḥif i ten-id-yesɣarayen d irgazen n tuks’uɣilif.Macaur bɣiɣ ara a sen-ssaɣeɣ tannumi d ucenfur lkanun t-telqimt taẓeqqalt. Asseni, ur zriɣ tigert, mazal dgi nniya, ɣileɣ t-tideṭ mi qarren : Nniya teɣleb tiḥila.A tebra ala lehdur, akken yeqqel uqelmun s iḍarren i teqel tḥila teɣleb nniya . Yewwet-iyi calwaw s allen, yeɣli-d felli bu tellis ɣef tideṭ.Nek ɣileɣ ad ruḥen, ad jerben, ad walin azal nnsen d wazal n tmurt d imawlan nnsen, nek ɣileɣ ad ruḥen akken a d-jemɛen cwit uṣurdi; swayes a sbedden tahanuṭ . Allah llah ɣimeɣ, ṭleɣ mačči d yiwet i ɣileɣ.ziɣ, unagen inig n tudert nnsen akken ma tella.Ur ssineɣ ara tisuqqas n ddaw tmurt, ur ssineɣ ara nniya nni n tubya t-teḍṣa, ula t-tisidas ur tent-ssineɣ ara, fuḥeɣ d abuhluf !icebba-yi rebbi ula d aqcic amecṭuḥ yezmer ad ikellex felli. Asmi d-rriɣ s lexbar, asmi ẓriɣ d ṭṭar-is i d-yerra Lhusin ndekkeɣ ɣer daxel, ḥulfeɣ i tyita.asseǧas, sin qrad arrac d-banen ara, krent

Page 107: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 106 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

tijjin (urɣu) deg wul-iw .Dacu ! dacu ara xedmeɣ ? imi t-tuḥsift iyi-yeṭṭef Lhusin. Mden azal n ukuẓ iseggasen, nitni ur d-rzin, ur d-steqsan, ṭṭun iman nnsen d ayen ! Mačči d ayen i ɣef a ssusmeɣ, t-tawaɣit ! i yiḍran yidi arǧut ad kren d nadiɣ fellasen. I sen-nniɣ i Busad yakw d Ureẓqi. - Ubdiɣ ara ɣas-id-tenṭeq Sekkura; ɣas ulamma zuɣ ur tesɛiḍ i ten-yuɣen maca yelha kan ma yella tbeddeḍ. Asenɣer tebburt terẓa ur tesɛiḍ i ten-yuɣen testeqsay fellasen d iyal tikelt mara truh ɣer imawlan-is .Mi yesla babas tamsalt, yewwet ger ifassen-is : - Ixdem-iṭ, ixdem-iṭ umcum nni ? - D acu yexdem a baba ? is-tenna. - Ufiɣ-ken ula kenwi tselbem, mi s-tefkam arraw nnwen aɛni teṭṭum acu yeḍran ? - Ala a baba ur ṭṭuɣ ur teṭṭuɣ, maca akken tezriḍ nek ur ḥmileɣ ara cwal. Iruḥ-d ɣuri s tizeṭ, ula d nekk ruḥeɣ-as s tizeṭ, ɣileɣ d gma mačči d aɛdaw-iw. Mačči d aɛdaw-is, ih ! a tebre ar ɣas ad yili d aɛdaw nneɣ a d-iruḥ s tizeṭ n yiles ar nessu iman neɣ, ad xedmen ayen sen-yehwan deg-neɣ ur neṭṭakwi.Allah ɣaleb, nxus tiḥḥerci neṭṭamen taḍṣa n wuglan - Werwer (lɣuf) ulac ɣef warraw-im, maca ibeddel-asen taglint, akken t-beddel i yiman-is, yerra-ten d inegeẓriyen am neṭṭa, ahat ula d crab yessenteḍ-asent .At-yeṭṭef rebbi kann d acu ara nini. - Awi-d mur ten-yuɣ wara ad uɣalen. Meskint ! ur teẓri ara d akken mayella uɣalen akken s-d-yenna babas, lukan ad teẓẓala sbaḥ tameddit ur d-ṭṭuɣalen . Awen d-tedduɣ deg wawal, kreɣ ɣef wudem n ṣbeḥ, lsiɣ leḥwayeǧ-iw, ṣubbeɣ si taddart nek akk d warraw-iw, nṣuk akken a-neṭṭef amsiweḍ (le bus) a ɣ-yessiwḍen ɣer tideṭ yefren .yufa-yi-d lḥal uḍneɣ arniɣ zhir nni n weṭruli, ḥelfeg i uqarru-wqrib ad yeṭṭerḍeq a itezzi i tenneḍ ala zhir nni umi sseleɣ, ur iban acuɣar? Ahat imi acḥal aya ur rkibeɣ degs, t-tidet ṭṭuɣ melmi d rziɣ ɣer temdint i tikelt tameggarut.Izmer lḥal uqbel a d-arbuɣ ula d arraw inu, Ala mačči d aya duxeɣ, acku uɣeɣ tanummi, rekbeɣ kan ɣef waɣyul-iw

Page 108: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 107 -

ur rekbeɣ deg wacemma nnḍen.Wḍeɣ, nejba srid ɣer tḥanut n Lhusin , xarṣum t-tinna sneɣ-ṭ ahat ad staɛfuɣ cwit ɣer ɣures imiren a-nruh anarzu ɣef Meqran .Mazal d-kfiɣ awal walaɣ Meqran di tḥanuṭ n xali-s . Alɛeslama-k a ba, alɛeslama-k a Bussad ay Arezqi; welleh ar deg wul-iw i tellam, ṣbeḥ agi kann i kenid-fzeɣ deg meslay; mender amek tellam ? i yemma i Wakli niɣ bxir ? - Cwi ! atan temmektid-d belli tesɛiḍ yemmak ! -Ah a ba ! aɛni illa wi teṭṭun yemmas ?

Page 109: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

- 108 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Leɛzib n yiɣersiwen

George ORWELL

La ferme des animaux Tasuqelt : Habib-Allah MANSOURI

Tukkist seg wungal : Leɛzib n yiɣersiwen Aḥric wis kraḍ

sekcem n usaɣur yenɣa-ten, xedmen seg wul-nsen ! Maca leɛtab yeffeɣ ɣer tafat, acku lɣella tif ayen ttrajun.

Kra n lweqt umbaɛd axeddim yuɣal-asen d ukmir. Allalen n tfellaḥt ttwaxedmen i yimdanen mačči i yiɣersiwen. Deg taggara xelṣen-tt akken ilaq. Ulac yiwen seg yiɣersiwen i yesxedmen yiwen seg wallalen n tfellaḥt mebla ma yufa iman-is yettuḥetem ad ibedd ɣef yiqejjaren-is n deffir. Maca ilfan d uḥricen, yal ugur ttafen-as-d tifrat. Ayen yeɛnan iɛudiwen, ssnen yal tardast n tferka, am wakken ssnen ad d-ḥuccen xir n « Jones » d yimeddukal-is. Deg tilawt, ilfan ur xeddmen ara, beṭṭun kan axeddim, ttbaddan ɣef yiqerra n yiɣersiwen nniḍen akken ad ɛassen axeddim-nsen. S tmusni-nsen, d nitni i yeṭṭfen tanbaṭ, wagi d ayen ibanen seg tazwara. «Malabar» d «Douce » tteqqnen tura iman-nsen ɣer tmacint n uḥuccu, ttawin ttaran deg tferka, ulac tardast ur tt-nalen ara, yiwen seg yilfan ibedd ɣer uqerru-nsen. Wagini la yettɛeyyiḍ : «Hue dia, ay ameddakel! » neɣ «Hula, hu, ay imeddukal! » ɛla ḥsab n tegnit. Yal aɣersiw, ula d

A

Page 110: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 109 -

imecṭaḥ-nni maḍi xeddmen ayen mi zemren, ula d nitni jemmɛen asaɣur. Ula d ibrak d tyuzaḍ ur ḥebbsen ara seg uxeddim, seddaw n yiṭij ttruḥun ttuɣalen, deg yiqubab-nsen aqeccaḍ n walim. Akkagi i yekfa uḥuccu n usaɣur sin n wussan uqbel ɣef lweqt i iteṭṭef deg tallit n «Jones». Nnig n waya, lɣella n useggas-a tif yakk lɣellat n yiseggasen yezrin. Yernu aḍegger ulac, acku tiyuzaḍ d yibrak ḥawcen yal aqeclaw yellan deg lqaɛa. Am wakken ula yiwen seg yiɣersiwen ur yukir ula d aqeclaw. S ṭul n unebdu, axeddim ileḥḥu am ssaɛa. Iɣersiwen ferḥen s lehna d talwit anda ttidiren. Yal talqimt ara sbelɛen tesɛa lbenna, imi tura s tidi-nsen id-ḥellan lqut-nsen. Dayen tekfa tallit n ssadaqa i sen-yettak, nnig wul-is Mass «Jones» amecḥaḥ. Segwasmi ffɣen afus n yimdanen –- d iḥesrufen-, yal yiwen deg-sen yewwi tiremt tameqqrant. Ɣas akken mazal ur ssinen ara ad d-selḥun lumur akken ilaq, txuṣ-iten tirmit, maca ɣas akken sɛeddan kra n wussan n usgunfu. Ufan iman-nsen zdat waṭas n wuguren iwumi ilaq ad asen-d-afen tifrat. Kra n wagguren sinakin, asmi i d-yewweḍ lweqt n tmegra, ufan iman-nsen ttwaḥetmen ad sxedmen tarrayt i yesexdem umdan zik. Imi ulac tamacint n userwet deg leɛzib, iɣersiwen-agi uɣalen tṣuḍun ɣef lɣella akken ad tt-ssuzren. Maca tiḥerci n yilfan d ljehd n «Malabar» ssuffuɣen-ten dima seg lmerta. Wehmen irkelli deg «Malabar». Deg tallit n «Jones» yakan ixeddem seg wul-is, deg lweqt-nni ixeddem amur n kraḍ n yiɛudiwen. Deg kra n wussan yettbin-d am wakken axeddim irkelli yeɣli-d fell-as. Segmi d-yali wass alamma yeɣli-d yiḍ netta la yedeggir, la ijebbed, yernu anda yella uxeddim iweɛren ad d-tafeḍ din. Yemtafaq d yiwen n uyaziḍ amecṭuḥ akken ad t-id-yesker azgen n ssaɛa uqbel wiyaḍ, akkagi yettaf-d iman-is yezwar dima aɣawas n wass, yernu mebla ma ssutren deg-s lḥaǧa d netta i izewwiren ɣer lxedma. Ma imager-d ugur, yeqqar-asen dima : «Ad xedmeɣ kter.» D tagi i d tanfalit-ines. Maca yal yiwen ixeddem ayen iwumi yezmer. Tiyuzaḍ d yibrak jemɛen mraw n lgelbat n yirden ileqḍen sya u sya. Ulac tikerḍa, ulac win i yetcektayen ɣef tiremt ad as-fken, ula d

Page 111: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 110 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

amennuɣ, i iḍerrun zik yal ass, yeḥbes. «Lubie», ilaq ad t-id-nini, ur tettenkar ara zik, am wakken tettaǧǧa axeddim-ines uqbel wiyaḍ. Tettaf-d ssebba s uẓru i ikecmen deg lḥafer-ines. Tikli n temcict daɣen temgarad ɣef wiyaḍ. Walan belli deg lawan n uxeddim ad d-terwel. Ad d-teffer acḥal n sswayeɛ i wakken ad d-tbin kan deg lawan n wučči neɣ tameddit asmi ara yekfu uxeddim amzun ulac acu yeḍran. Tettaf-d dima tisebbiwin i ilaqen, yernu i wakken ad teffer tikerkas-ines ad tebdu asḥerḥer. Ayen yeɛnan «Benjamin», aɣyul awessar, yeqqim am wakken yella zik, d netta kan, ulac acu i ibedlen deg-s segwasmi tekker tegrawla. Axeddim-is ixeddem-it am zik, s leɛqel d taɣart n uqerru, mebla ma yecetka, maca ulac acu ara yernu sɣur-s. Werǧin yefka-d rray-is ɣef tnekra d yinelkamen-is. Mi ad tesseqsin ma yella d tudert n tura i yifen tin n tallit n «Jones», yeqqar-asen-d kan : «Tudert n yiɣyal tewɛer. Ulac yiwen deg-wen i iwalan aɣyul yemmut», mi ad slen i tririt am tagi, ulac win ara yernun aseqsi nniḍen. Acer d ass n usteɛfu, lfaḍur n ṣṣbeḥ tetten-t ssaɛa umbaɛd ɣef lɛada. Sinakin d nnuba n tfugla i yettuɣalen yal ddurt. Ad zwiren s usali n usenǧaq. «Takuret n Udfel» idebber-d yiwet n tẓerbit tadalt i tekseb zik Massa «Jones». Ɣef tẓerbit-agi yessuneɣ s yini acebḥan iccew d lḥafer. Akkagi ihi, yal acer ṣṣbeḥ yettwarfed usenǧaq deg tebḥirt n leɛzib. Akken i sen-yessefhem «Takuret n Udfel», ini adal n usenǧaq yettgensis tizzegzewt n tkessawin n tmurt n Lengliz. Ayen yeɛnan iccew d lḥafer, d tigduda n uzekka, tin ara sbedden asmi ara d-sseɣlin iri n yimdanen. Sinakin n urfad n usenǧaq, iɣersiwen ad kecmen ɣer umesṭbel. Din i iḍerru ugraw, agraw amatu iwumi ssawalen Agraw. Deg ugraw-agi i ttarun aɣawas n umahil n ddurt i d-iteddun, am wakken deg Ugraw-agi i ttmeslayen ɣef kra n temsal icudden ɣer leɛzib. D ilfan i isummuren dima tiktiwin ɣef wayen ara mmeslayen. Acku ɣas akken iɣersiwen nniḍen ssnen tura ad ɣren, maca ula d yiwen deg-sen ur yeṣṣaweḍ ara ad d-yefk asumer amaynut. Ayen yeɛnan iskusa, aḥric ameqqran yettili ger « Takuret n Udfel » d «Napoléon». Werǧin ṣṣawḍen ad mtafaqen ɣef yiwet n tɣawsa : ma yefka-d yiwen rray, ḥṣu d akken

Page 112: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 111 -

wayeḍ ad d-ibedd deg wudem-is. Yiwen n ubrid mtafaqen -ulac win i izemren ad ibedd mgal waya- akken ad bnun taxxamt n usteɛfu i yiɣersiwen yelḥan deg leɛmer. Axxam-agi ad yili zdat n tejnant. Maca kra n lweqt umbaɛd ata yekker-d yiwen uskasi ameqqran : Acḥal i ilaq ad yesɛu deg leɛmer yal ṣṣenf n yiɣersiwen i wakken ad yesɛu azref ad yawi testaɣt? Agraw ikeffu dima s ccna n A zzaylat n tmurt n Lengliz, tameddit ttaǧǧan-tt i usteɛfu. Ilfan rran taɣerfet n tberdiwin d amkan n temlilit-nsen. Deg umkan-agi, yal tameddit qqaren deg yidlisen i d-wwin seg leɛzib, tiẓuriyin d ṣṣenɛat, amedya : titwilin n uṣemmar neɣ tidak n unejjar. «Takuret n Udfel» yeltha daɣen s beṭṭu n yiɣersiwen ɣef Tesmilin, deg unnar-agi yugi ad yeɛyu. i tyuzaṭ yesnulfa-d Tasmilt n usartu, i tfunasin Tiddukla n tṣeṭwa n tfunasin tizedganin, i wid yeffɣen i ubrid Tasmilt n uɛawed n ttrebga i yimeddukal yettidiren deg tlelli deg lexla (iswi-ines d ttarebga n yiɣerdayen d yiwtal), i wakraren Amussu n taḍut tazedgant d wallalen nniḍen ara ibedden deg wudem n waṭṭanen n tmetti. Wagi irkelli mebla ma nemmeslay-d ɣef tneɣriyin n tɣuri d tira. Isenfaren-agi s umata ur ṣṣawḍen ara ɣer yiswi-nsen. Aneɛruḍ n ttrebga n yiɣersiwen n lexla iffuneg imiren kan. Acku ulac acu i ibeddlen deg leɛwyed-nsen. Tamcict tettekka deg tazwara deg Tesmilt n uɛawed n ttrebga, tessebgen-d deg kra n wussan ul deg uxeddim-agi. Yiwen n ubrid walan-tt teqqim ɣef ssqef tettemcawar d yiẓiwciwen i jebden iman-nsen fell-as. Iɣersiwen uɣalen tura d imeddukal. Akka tura yal iẓiwci yezmer ad d-yers ɣef tfekka-ines, yezmer ad yeqqim ula ɣef waccaren-is. Maca iẓiwciwen qqimen deg umkan-nsen, werǧin qerben ɣer temcict-nni. Maca ayen yeɛnan temsirin n tɣuri d tira lḥant akken ilaq, smursent. Mi d-yekcem ḥertadem, nezmer ad d-nini belli iɣersiwen irkelli ṣṣawḍen ad ɣren, ad arun. Ilfan nitni, ssnen yakan ad ɣren, ad arun akken iwata. Iqjan lemden ad ɣren ɣas akken mazal ttmagaren kra n wuguren, maca deg tilawt ḥala ṣat n tenbaṭin i ten-iceɣben. «Edmée» taɣaṭ tsellek aqerruy-is deg uḥric-agi. Tikwal deg tmeddiyin, teqqar i wiyaḍ

Page 113: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 112 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

tiwreqtin n uɣmis i ttafen ttemṭeggaren deg yiḍumman. «Benjamin» aɣyul, asmi ara s-yehwu, yezmer ad iɣer am yilfan, maca ur iḥemmel ara ad irreẓ aqerruy-is. «Ayen ẓriɣ nekkini, i d-yeqqar, ulac taɣawsa i yuklalen ad tt-nɣer.» «Douce» telmed yakk isekkilen, maca ur teṣṣaweḍ ara ad tegzi tussna n wawalen. «Malabar» ur yeṣṣaweḍ ara ad d-iɛeddi akin i usekkil «D». S lḥafer-ines ameqqran yura-d deg uɣebbar isekkilen A B C D, sinakin ibedd la ten-yettmuqul, yebra i yimeẓẓaɣ-is deg lqaɛa. Seg ssaɛa ɣer tayeḍ yettaɛraḍ ad isewxer taceččuyt-is i iɣummen anyir-is. Ixeddem iwumi yezmer akken ad yecfu ɣef yisekkilen ara d-yasen umbaɛd, maca ur yeṣṣaweḍ ara. Tikwal iceffu ɣef E F G H, maca ma yecfa ɣef yisekkilen-agi, ad yettu isekkilen imezwura. Deg taggara yegzem-itt deg rray ad yecfu kan ɣef ukkuẓ n yisekkilen imezwura. I wakken ad d-yecfu fell-asen, yal ass yettaru-ten yiwen neɣ sin n yiberdan. «Lubie» tugi ad telmed agemmay, ḥala semmus n yisekkilen n yisem-is. Tettaru-ten akken ilaq s tqeccaṭ, dɣa ad ten-treqqem s tjeǧǧigt neɣ snat, sinakin ad tebdu adewwer fell-asen. Ayen yeɛnan iɣersiwen nniḍen n leɛzib, ula d-yiwen deg-sen ur yeṣṣaweḍ ad iɛeddi akin i usekkil A. Iɣersiwen ungifen am wakraren, tiyuzaṭ d yibriken, ur ṣṣawḍen ara ad ḥefḍen akken ilaq ṣat n tenbaṭin. Umbaɛd axemmem, «Takuret n Udfel» yenna-asen nezmer ad nesegzel ṣat n tenbaṭin-agi deg yiwet n tefyirt : At ukkuẓ n yiḍarren, ih! At sin n yiḍarren, ala! Deg twinest-agi, i d-yenna, ara d-naf amenzay agejdan n Tɣersiwẓri. Win ara ifehmen anamek lqayen n tefyirt-agi ad yemneɛ i tezririn n yimdanen. Deg tazwara igṭaṭ ngeẓwren, nnan-as ula d nitni d At sin n yiḍarren, maca «Takuret n Udfel» isebgen-asen-d belli ɣelṭen, yenna-asen : «Afriwen n yigṭaṭ, ay imeddukal, d igmanen n wafug mačči n usendudi, ɣef waya ilaq ad ten-neḥseb am yiḍarren. Wagi d ayen ibanen. Yernu d afus i ixeddemen amgared ger umdan d uɣersiw : d afus i isendudiyen, d afus n teḥraymit. » Igṭaṭ ur ufin ara acu ara d-inin zdat n wawalen yemyicabbaken n « Tkuret n Udfel », maca mtafaqen irkelli ɣef tegrayt-ines, yernu iɣersiwen n leɛzib irkelli, yiwen yiwen, bdan

Page 114: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 113 -

lemden tafyirt tamaynut : At ukkuẓ n yiḍarren, ih ! At sin n yiḍarren, ala ! D tawinest-agi i d-uran s yisekkilen imeqqranen ɣef lḥiḍ nnig n Ṣat n Tenbaṭin. Segwasmi i tt-ḥefḍen akken ilaq, mebla iɛerriqen, teɛǧeb-asen i wakraren. Acḥal n tikkal, mi ad ilin ẓẓlen deg tferkiwin, ad bdun asbeɛbeɛ lwaḥid : At ukkuẓ n yiḍarren, ih! At sin n yiḍarren, ala! acḥal n sswayeɛ mebla ma ɛyan. «Napoléon» ur yefki ara azal i Temsilin n «Tkuret n Udfel». Ɣef tutlayt-is, aselmed n yimeẓyanen i yesɛan azal ameqqran ɣef wayen xeddmen i yiɣersiwen imeqqranen deg leɛmer. Deg lweqt-agi, tiqjatin deg snat yid-sent, «Constance» d «Fleur», sɛant-d, kra n lweqt mi yekfa unejruḍ n usaɣur, tẓa n yiqjan ṣṣeḥan. Akken kan ḥebsen tuṭṭḍa, yekkes-iten «Napoléon» i tyemmatin-nsen, yenna-asent d netta ara yeɛnun s uselmed-nsen. Yerra-ten deg teɛrict anda ur zmiren ad d-kecmen ḥala ma ulin ɣef usellum yellan deg tɣerfet n tberdiwin. Iḥbes-iten deg umkan-agi armi i ten-ttun iɣersiwen irkelli. Ayen yeɛnan adrig n uneɛruq n uyefki, ufan-as-d ixef-is. Yal ass, sexlaḍen ayefki ɣer wučči n yilfan. Ussan-nni d tallit n usendi n ttefaḥ, kra n lweqt umbaɛd asmi ara wwent ad tent-tafeḍ ɣlint ɣer lqaɛa. Iɣersiwen rjan ad bḍun ger-asen lɣella s beṭṭu uɣdim. Yiwen n wass tusa-asen-d tasunḍa ad leqḍen tteffaḥ akken ad ten-id-awin ɣer tɣerfet n tberdiwin i lfayda n yilfan. Kra n yiɣersiwen bdan la tcektayen, maca mebla lfayda, teqqim d awal kan. Ilfan irkelli, ula d «Napoléon» d «Tkuret n Udfel», mtafaqen ɣef temsalt-agi. D «Brille-Babil» i iruḥen ad yefk isegziyen iwatan i yiɣersiwen nniḍen : «Deg leɛnaya-twen ay imeddukal, ur iyi-d-qqaret ara tumnem belli, nukni s yilfan nexdem akka acku nettxemmim kan ɣef yiman-nneɣ! Nexdem akka acku nebɣa ad d-nefk iglamen i yiman-nneɣ! Deg tilawt, aṭas deg-neɣ kerhen ayefki d tteffaḥ. Am nekk. Ma yella nejmeɛ-iten i yiman-nneɣ, wagi i wakken ad nḥader tazmert-nneɣ. Ayefki d tteffaḥ (wagi d ayen i tesebgen tussna) laqen i yilfan akken ad qqimen ṣeḥḥan. Ur tettut ara daɣen belli d nukni i d ixeddamen aggagen. Tamehla d tuddsa n leɛzib-agi fell-aneɣ i rsent. Ṣṣbeḥ neɣ yiḍ nukni d axemmem ɣef lehna d liser-

Page 115: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 114 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

nwen. D wagi i aɣ-yeǧǧan ad nsew ayefki-nni, ad nečč titefaḥin-nni. Teẓram acu ara yeḍrun ma yella, nukni s yilfan ur nexdim ara lwajeb-nneɣ? «Jones» ad d-yuɣal! Ih, «Jones»! Ulac ccek deg waya ay imeddukal -i iɛeggeḍ «Brille-Babil», ad as-tiniḍ d aḥellel i ten-yettḥellil, yernu ur yeḥbis ara aḥerrek seg tama ɣer tayeḍ, teṣeṭṭa-ines deg yigenni tettergagi-, ur ccukeɣ ara yella yiwen deg-wen yessaramen tuɣalin n «Jones»?» Ma tella yiwet n tɣawsa ur bɣin ara yiɣersiwen ad teḍru d tuɣalin n «Jones». Ma yella sfehmen-asen-d lumur s tmuɣli-agi, ulac acu ara d-inin. Tiɣimit n yilfan ṣeḥḥan tuɣal i yal aɣersiw d tammunt. Akkagi, iɣersiwen irkelli qeblen tikti, mebla yiskusa, belli ayefki d tteffaḥ d-yeɣlin ɣer lqaɛa (akked d tidak, aḥric ameqqran, ur yewwin ara) d ayla n yilfan.

Page 116: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 115 -

Arranku

Paulo COELHO

L’Alchimiste Tasuqelt : Inelmaden n tmaziɣt – Tizi Wezzu

Tukkist seg wungal : Arranku Aḥric wis kraḍ

zekka-nni i d-imlen, ameksa imlal akk d umɣar-nni di ttnaṣfa n wass, iwwi yid-s setta n wulli, inna-as i wemɣar: “D ayen issewhamen, amddakel-iw yuɣ

fell-i merra ulli-nni, inna-yid belli aṭas aya, netta issaram ad yuɣal d ameksa, s wakka ẓriɣ belli tagi d limara n lɛali.” Amɣar : “Akka i t-tteddu, wagi qqaren-as, amenzay anaraf . Lamer ad t-urareḍ lkarṭa i tikelt tamenzut, ad t-rebḥeḍ mebla ccek, d zher n uḥeffaḍ.” Ilemẓi : “Ayen akka-gi?” Amɣar: “Acku ddunit, tebɣa ad t-idireḍ tamacahut n wul-ik.” Syinna izzi ɣer wulli ittmuqul-itent, dɣa yufa yiwet tesḥiḍil. Ma d ilemẓi iqenneɛ-it belli ulac fell-as kra, imi d nettat i d-ittaken aṭas n taduṭ, yerna tefhem. Ilemẓi : “I tura andat ugerruj? ” Amɣar : Atan di Maṣer, ɣer tama n tzumag.” Ilemẓi irfa, imi d ayen i s-d-nna temɣart i as d-iɛawed wagi, maɛna nettat meqqar ur tt-ixelles ara.

A

Page 117: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 116 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Amɣar : “I wakken ad tawḍeḍ ɣer ugerruj, ilaq-ak ad tedduḍ s leḥder, ad terreḍ lwelha-k ɣer limarat, acku sidi Rebbi yura i yal amdan di ddunit abrid ara iḍfer, igra-d kkan ad d-teɣereḍ ayen i k-d-yura i keččini.” Uqbel ad d-yini kra yilemẓi-nni, yuffeg-d ger-asen uferṭeṭṭu. Aya-gi d ayen i s-d-ismektin jedd-is i s-innan belli iferṭeṭṭa-agi, d lfal n rrbeḥ, am tanṭawin, ibẓaẓ izegzawen, imulaben izegzawen akk d tikeffist isɛan rebɛa n tferriwin. Amɣar, izmer ad iẓer d acu i yettxemmim yilemẓi dɣa inna-as : “D anect-agi, am wakken i k-imla jeddi-k, d tigi i d limarat.” Dɣa illi-d acluḥ-is, aya-gi, d ayen iswehmen ilemẓi-nni. Imekti-d yakan illa kra i t-id-istulsen iḍelli-nni seg yidmaren n ugellid; d tasedmert n urraɣ sari tin iččuren d iẓra ɣlayen i iɛelleq umɣar-nni ɣef umgarḍ-is. S tidet d agellid, ilsa kan icelliqen akken ur ittwakar ara. Ikkes-d sin n yeẓra si tsedmert-nni, yiwen d aberkan wayeḍ d amellal. Dɣa inṭeq ɣer yilemẓi inna-as: “Axxen sin-agi n yeẓra, isem nsen; “Urim” akk d “Tumim”. Aberkan-agi, lmaɛna-s « ih », amellal-agi, lmaɛna-s « ala ». Mi ara k-iɛreq wamek ara txedmeḍ, akken ad t-fehmeḍ limarat, ad tent-ḥwiǧeḍ, maɛna ilaq-ak ad d-tefkeḍ asteqsi iwulmen. S umata, ilaq-ak ad t-issineḍ ad teṭefeḍ rray n yiman-ik, agerruj atan di tzumag, aya-gi d ayen i teẓriḍ, txelleseḍ-t s wazal n setta n wulli, maɛna d nekk i k-iɛawnen akken ad teṭfeḍ rray n rrwaḥ. Ilemẓi igar iẓra-nni daxel n uqrab-is. Sya d asawen d rray n uqerruy-is kan ara ittaɣ. Amɣar : “ḥader ad tettuḍ, kulci di ddunit d yiwet n tɣawsa, ḥader aṭas aṭas ad tettuḍ tameslayt n limarat, ilaq-ak ad tleḥḥuḍ alamma tewḍeḍ tamacahut n wul-ik. Uqbel ad truḥeḍ ad ak-d-ḥkuɣ yiwet n teqsiṭ. “Yiwen n ttaǧǧer, icegɛa mmi-s ɣer umɣar azemni, i yeẓran merra tifrat n tlufa, i wakken ad yissin d acu i d liser. Ilemẓi, ilḥa rebɛin n wussan deg uneẓruf, uqbel ad yawweḍ ɣer yiwet n teɣremt i d-izgan di tqacuct n wedrar, dinna i yettidir umɣar azemni win ɣef ittnadi.

Page 118: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 117 -

Deg umkan anda ara n-yaff amɣar n lbaraka, mi yekcem deg yiwet n texxamt d tameqrant, yufan teǧǧar wa ikeččem wa i teffeɣ, imdanen wiyiḍ di tama la ttmeslayen, yiwet akken n lmusiqa d taxfifant la tetturar, akk d yiwet n ṭabla tɛemmer d leṣnaf yemgaraden n tuččit taẓidant n tmurt-nni. Amɣar azemni ittmeslay, tikelt akk d wa, tikelt akk d wadi; ma d ilemẓi ittraǧu nnuba-s ugar n snat n tsaɛatin. Dɣa Azemni iḥess-as akken ilaq i yilemẓi-nni mi akken i s-d-iḥekku sebba n rrwaḥ-is ɣer dinna. Amɣar azemni inna-as belli urɛad d lawan ad as d-immel sser n liser. Maɛna inna-as ad iruḥ ad icali azal n snat n tsaɛatin daxel n teɣremt-is. Irna-as uzemni daɣen : “ Ad ssutereɣ deg-k yiwet n tɣawsa, baɛd mi i s-ifka tijɣelt daxel-is snat n tqudirin n zzit, dɣa yini-as, mi ara d-tḥewseḍ daxel n uxxam-iw ḥader ad k-tenɣel zzit-agi.” Ilemẓi, ibda alluy d uṣubbu di tseddarin n teɣremt, ma d allen-is cuddent kan ɣer tejɣelt-nni, almi fakkent snat n tsaɛatin, dɣa yuɣal-d s azemni. Inṭeq uzemni inna-as : “ Ihi, twalaḍ tiẓerbiyin n tmurt n Lfurs i yellan di tzeqqa n wučči ? twalaḍ tibḥirt-nni ileqqem lemxeyyer deg yifellaḥen deg azal n ɛecra n yiseggasen ? i temkerḍit inu, twalaḍ-tt ?” Ilemẓi, inneḥcam, acku ur iwala ara merra ayen i d-ibder uzemni, imi iqurɛa kan tijɣelt-nni n zzit ur tettenɣal ara. Dɣa inna-as umɣar azemni : “ Ruḥ uɣal ad t-waliḍ ttaɛǧubat n ddunit, acku ur nezmir ara ad n-effk laman i wergaz ma illa ur nessin ara axxam anda izdeɣ.” Dɣa ilemẓi s kra n laman deg yiman-is, yuɣal ad iwali ccbaḥa i yellan di teɣremt n wemɣar azemni. Iwala lluḥat n teklut iɛelqen di leḥyuḍ, iwala tibḥirin i wumi i d-zzin yidurar, akk d izeǧǧigen nsent akk d wamek i msawant tɣawsiwin s lqis. Mi i d-yuɣal s amɣar azemni, iɛawed-as-d merra ayen i d-iẓra. Azemni: “I zzit-nni i k-nniɣ ḥader fell-as?” Mi yezzi ɣer tejɣelt-nni n zzit, yufa-tt tenɣel.

Page 119: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 118 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Dɣa inna-as umɣar azemni: “D tagi i d nnasiḥa ara k-ffkeɣ; sser n liser, d asikked di ttaɛǧubat n ddunit, mebla ma tettuḍ tiqudirin n zzit i yellan di tejɣelt”. Ameksa, issusem ur d-inni awal, maɛna ifhem taqsiṭ i s-d-iḥka ugellid: Ɣas ameksa iḥemmel assikel, maɛna ur itettu ara ulli ines. Amɣar, immuqel ilemẓi, irfed ifassen-is nnig n uqerruy-is s kra n yimussuyen ur nettwafhem ara sɣur yilemẓi-nni; dɣa inher lmal-nni iruḥ.

* * *

Si tizi anda tella yiwet n tzeqqa d taqdimt, tin i bnan imuriṭaniyen, irra-d akk tamdint n Tarifa d akessar. Win ara iqqimen ɣef yiwen n ṣṣur dinna, ad d-iwali tajmaɛit, ttaǧer n wekbal, akk d cwituḥ si Tefriqt. Malekssadeq, agellid n Salem, iqqim ɣef ṣṣur n lberj-nni, yuki i waḍu n usammar islufu i wudem-is. Ulli ɣer tama-s mhewwalent, ur rkident ara, sebba imi i beddelent bab, akk d liḥala i yeneqlaben fell-asent. Anagar leḥcic akk d waman i ttnadint. Malekssadeq, issikid aɣarrabu-nni ameẓyan mi akken ittɣab cwiṭ cwiṭ ɣef usagen. Dayen ma ad izzi ad iẓer ameksa-nni ameẓyan, am wakken ur iɛawed ara ad iẓer Ibrahim, seg wass mi i s-ixelleṣ laɛcur. Irebbiten ur ssaramen ara, acku ur sɛin ara tamacahut n wul nsen. maɛna agellid n Salen issaram deg wul-is yakan ilemẓi-nni ad ismares. Inna deg wul-is Malekssadeq: “Dayen! ur ittɛeṭṭil ara ad ittu isem-iw, lamer am tura ad as-t-id-ɛiwedeɣ aṭas n tikal akken ad icfu fell-as, s wakka yal mi ara d-imeslay fell-i ad d-yini : “Malekssadeq agellid n Salem”. Dɣa irfed allen-is ɣer yigenni s tmara, inna: “Ẓriɣ d ayen ur nesɛi lmeɛna, am wakken i t-id nniḍ keččini s timad-ik a sidi. Maɛna tikwal, agellid amɣar iḥwaǧ ad izux s yiman-is.”

* * *

Page 120: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 119 -

Inna yilemẓi deg wul-is: “ A yir tamurt-agi n Tefriqt!”. Iqqim daxel n yiwet n lqahwa, i yettmcabin ɣer merra leqhawi i d- yufa deg aṭas n tzenqatin n temdint. Irgazen tessen yiwen akken n usebsi d ameqran, ttmittaken-t seg yimi ɣer wayeḍ s nnuba. Di kra n tsaɛatin, iwala irgazen myuṭṭafen ifassen la ttḥewwiṣen, iwala tilawin s leɛǧer ɣef wudemawen nsent, iwala lecyax ulin ɣer laɛli n kra akken n lebruj cennun-d si sufella nsen; ma d imdanen merra i yellan dinna, qqimen ɣef tgecrar nsen, la kkaten inyiren nsen ɣer lqaɛa. Inna deg wul-is: “D lexdami n lkeffar”. Ass-mi i yella d amejṭuḥ yuɣ tannumi, ittwali di tmezgida n taddart-is, taɛencurt n “Saint Jacques ameqran”, sufella n uɛewdiw-is amellal, isekki-is iffeɣ-d si tiṭṭar, netta irekkeḍ imdanen icban wigi. Ur yufi ara iman-is, bezzaf d awḥid i yella. Ikafriwen-agi, muhabet tmuɣli nsen. Yerna imi s lḥir i d iruḥ, ittu yiwen n lamer; di tmurt-agi, d taɛrabt akk i ttmeslayen. Aya-gi d ayen ara t-isɛeṭlen aṭas akken ad yaweḍ ɣer ugerruj-is. S uḍad-is isweɛd-as i uqehwaǧǧi ɣer yiwet n ṭabla anda i d-issers latay, latay tarẓagant. Lamer yufi, axir-as ccrab. Mačči d lawan n uxemmem ɣer tigad icban tigi. Ilaq-as ad ixemmem amek ara yaweḍ ɣer ugerruj, d wamek ara t-id yawi. Lbiɛ n wulli ines, ččiččur-as-d lǧib-is d idrimen, iẓra belli idrimen d taɣawsa issewhamen aṭas; win i ten-isɛan ur ittuneḥsab ara d awḥid. Ger-aɣ d kra n wussan, ahat, izmer ad yaweḍ ɣer tzumag. Amɣar isɛan anect-nni n urraɣ ɣef yedmaren-is ur terri ara tmara ad d-isnulfu timucuha akken ad d-iḥelli setta n wakraren. Amɣar imeslay-as-d ɣef limarat. Mi akken i d-izger i wedrar n Tariq, ixemmem ɣer limarat. Ih, iẓra d acu i s-d-iqsed; tallit-nni merra i yesɛdda di tmizar n Andalus, yuɣ tanummi iqqar-d di lqaɛa naɣ deg yigenni limara icudden ɣer iberdan ara yaɣ. Ilmed yakan llan yefrax, mi ara ten-iwali, iẓra d azrem i d-sraḥen di tama-nni, daɣen tejra-ina teqqar-d belli llan waman di tama-nni. D ulli i s-islemden merra aya-gi.

Page 121: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 120 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Inna deg wul-is: “Ma illa sidi Rebbi inehher akken ilaq ulli, s wakka izmer ad inher ula d amdan akken ilaq.” Aya-gi d ayen i s-iksen tugdi, d ayen daɣen i s-isneqsen i latay-nni terẓeg. Cwiṭṭuḥ akka isla i usteqsi s tesbenyulit iqqar-as: “D anwa-k keččini?” Aya-gi d ayen i t-isferḥen, ittxemmim ɣer limarat, almi i d-ḍra yiwet. Irra-as s tuttra: “Amek almi tettmeslayeḍ tasbenyulit?” Winna i d-ibedden ɣur-s, lebsa-s d tin n yiɣerbiyen, maɛna deg wudem-is iban n temdint-nni. Di lqedd akk d laɛmer, ad ilin kifkif nsen. “Dagi imdanen merra ttmeslayen tasbenyulit. Anager snat n tsaɛatin i ɣ-iferqen akk d tmurt n Sbenyul. Ilemẓi: “Qqim ad tesweḍ kra s ɣuri. Ma d nekk suter-iyi ccrab, tewwet-iyi laqya n latay-agi.” Irra-as-d winna: “Di tmurt-agi ulac ccrab, iḥermit ddin.” Ihi, ilemẓi-nni inna-as belli i teddu ɣer tzumag n Maser. Ikker ad s-immeslay ɣef ugerruj, maɛna, ixtar tasusmi. Acku yugad ad s-d-issuter azgen n ugerruj i wakken ad as-immel abrid ɣer dinna. Imekta-d amɣar-nni, d acu i s-inna ɣef isumar. “Bɣiɣ ad i tawiḍ ɣer dinna, nek ad k-xelleseɣ. Tezriḍ amek ara n-aweḍ alamma d dinna?” Iwala belli aqehwaǧǧi i d-iqqimen ɣer tama nsen, la d-ittḥessis d acu i ttmeslayen, aya-gi d ayen i t-iqelqen ciṭṭuḥ. Maɛna, ur ibɣi ara ad isruḥ tagnit am tagi, imi i d-yufa win ara s-imlen abrid. Inna-as waɛrab-nni: “Ilaq ad d-t-kkeḍ merra aneẓruf, aya-gi iḥwaǧ aṭas n yedrimen. Ilaq di tazwara ad ẓereɣ ma tesɛiḍ anect ilaqen.” Ilemzi ikukra asteqsi-agi. Maɛna yumen s yimeslayen n wemɣar-nni mi i s-inna belli mi ara tebɣuḍ taɣawsa, ddunit merra ad k-t-ɛiwen. Ijbed-d idrimen-is si lǧǧib, isnaɛt-iten i wemdakel-is ajdid. Aqehwaǧǧi yuẓa-d ula d netta ad iwali. Isla i wemdakel-is imbadal kra n yimeslayen s tutlayt n taɛrabt netta akk d uqehwaǧǧi win ɣeff i d-iban zɛaf.

Page 122: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 121 -

“Ekker ad n-ruḥ, i s-inna waɛrab-nni. Ur ibɣi ara ad n-rnu iɣimi dagi.” Ilemẓi, ithenna. Iruḥ ad ixelleṣ tissit nsen, maɛna aqehwaǧi iṭṭef-it seg ufus, ibda la s-d-ittmeslay mebla tilas. ilemẓi-nni iǧhed, maɛna d aberrani i yella di tmurt-nni. D ameddakel-is i idehmen aqehwaǧǧi-nni di tama, d netta i yewwin ilemzi-nni ɣer berra. Inna-as: “D idrimen-ik i yebɣa ad ten-yawi. Tanǧǧa, mačči am temnaḍin nniḍen n Tefriqt. dagi deg usagen i k-yuɣ lḥal, isugan merra ttacaren d imakaren.” S wakka, izmer ad ittkel ɣef umeddakel-is ajdid, win i d-yusan d sellak-is di tegnitt n lḥers. Iddem-d idrimen-is iḥsebiten. Inna-as waɛrab-nni mi yejmeɛ idremen-nni ɣur-s: “Nezmer ad n-aweḍ azekka ɣer tzumag, maɛna, ilaq ad d-n-aɣ sin n yileɣman.” Dɣa dduklen di tzenqatin n Tanǧa. Di yal taḥnact, di yal tiɣmert teǧǧar ḍelqen-d selɛat nsen ad nnzent. Wwḍen ɣer yiwet n rreḥba d tameqrant, dinna i ttaɛmaren ssuq. Ufanen d imelyan n yemdanen i yellan dinna, wid ittmeslayen, wid isnuzuyen, wid ittaɣen, temlal lxeḍra, lfakya n yal tamnaḍt n ddunit akk d ijenwiyen, tiẓerbyay, akk d isebsiyen si yal ṣṣifa. Ma d ilemẓi irsa allen-is deg umeddakel-is imi d netta uɣur i llan idrimen-is. Ibɣa ad as ten-issuter, maɛna ikukra, acku ur issin ara tamurt. Inna deg wul-is: “Ilaq kan ad t-ɛusseɣ”. Ilemẓi, iɣelb-it di lǧehd. Taswiɛt akka, ɣlint-d wallen-is deg yiwen n yisekki, laɛmer i yeẓri am netta; tiṭṭar-is n lfeṭṭa, afus-is d aberkan, iččččur d iẓra ɣlayen. Iggul belli, mi ara d-yuɣal si Maṣer, ad t-id-aɣ. Inna-as i wemdakel-is : “Ini-as kan acḥal ssuma-s.” Maɛna, mi i d-idla ɣur-s yufat-id ulac-it.” Ul-is iqber, amzun d idmaren-is i la iɣelqen. Ikukra ad imuqel ɣer tama-s, iẓra d acu i t-irǧan. Icud allen-is ɣer yisekki-nni kra n tallit, u s kra n tebɣest, izzi-d. Maɛna, yufa-d iman-is di tlemmast n ssuq, imdanen ttruḥun ttuɣalen, ttɛeggiḍen, ttaɣen tiẓerbyay, lǧuz n urumi; cclaḍa ɣer tama n sniwat n nḥas, irgazen afus deg ufus, tilawin s laɛǧer ɣef

Page 123: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 122 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

wudmawen nsent, rriḥa n tuččit yemgaraden… Maɛna ulac, ulac ula d yiwen n umkkan anda i d-iban lexyal n umeddakel-is. Ibɣa ad s-yeg amzun akken d amsaɛraq kan i msaɛraqen. Dɣa iqqim kan dina, amar ad d-yuɣal. Cwiṭṭuḥ aka, yuli yiwen ɣer laɛli n lberj, ibda ad d-icennu. Sekra n wid illan dinna, qqimen ɣef tgecrar nsen, kkaten inyiren nsen ɣer lqaɛa yerna ula d nitni cennun. Mi akken fakken, uɣalen amzun d tamdint n uweṭṭuf, ffsin-d merra tixxamin nsen ruḥen.

* * *

Ula d iṭij iruḥ. Ilemẓi iḍfer-it s wallen-is almi iɣab deffir n yexxamen imellalen i d-izzin i rreḥba-nni. Imekti-d belli iṭij-agi, mi i d-yuli sbeḥ, yufat-id deg wakal nniḍen, anda i yella d ameksa, isɛa settin n waxfiwen n wulli, isɛa asihar netta akk d yiwet n tlemẓit. Iẓra merra d acu ara d-imlil deg ubrid-is mi ara iteddu di lexlawi. Maca, mi akka iɣli yiṭij, yufa-d iman-is di tmurt n medden, d aberrani di tmurt taberranit, anda ur izmir ara ad ifhem ula d tameslayt i ttmeslayen. Tura, ur illa ara d ameksa, ur isɛi acemma ɣur-s, ulac ula d ayen s wacu ara yuɣal ɣer wansi i d-ikka akken ad d-iɛiwed kulci si lsas. Inna deg wul-is: “Aya-gi akk iḍra-d ger walluy d uɣelluy n yiṭij.” Dɣa, itezzem deg yiman-is, yufa belli, tikwal, ttbeddilen lecɣal di rrmec n tiṭ, ur aɣ-ttaken ara tagnit ad n-aɣ ula d tanummi yidsen. Isetḥa ad iru. Di laɛmer-is mačči iru sdat n wulli ines. Maɛna tajmaɛit-nni texla, yerna ibɛed ɣef tmurt-is. Iru. Iru acku iḥqer-it Rebbi, imi akka-gi i yettxelliṣ wid ittamenen s tirga. “ Mi akken i lliɣ akk d wulli inu, lliɣ ferḥeɣ, yerna zerrɛeɣ lferḥ-iw ger wid iyi d-izzin. Mi ara ad d-aseɣ, imdanen ttqabalen-iyi-d akken iwata. Tura, aqliyi ḥezneɣ, nḥafeɣ. Amek ara xedmeɣ? Tura, ad irẓigeɣ, ur ttuɣaleɣ ara ad ameneɣ ula d yiwen, acku, ttwaxedɛeɣ. Ad ineɛel Rebbi sekra n win i yufan agerruj, imi, nekkini ur ufiɣ ara agerruj-iw. U sya d asawen, ad nadiɣ amek ara

Page 124: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 123 -

ḥarzeɣ cwiṭuḥ-nni i sɛiɣ, imi mazal meẓẓiyeɣ akken ad fehmeɣ ddunit.” Illi aqrab-is akken ad iẓer d acu i yellan daxel-is, amar igrad kra si lqut-nni i yečča deg uɣerrabu, maɛna, yufa anager adlis d ameqran, acluḥ-is akk sin-nni n yeẓra i s-d-ifka ugellid. Mi akken iwala iẓra-nni, i twennes cwiṭṭuḥ. Ibeddel setta n wulli s sin n yeẓra ɣlayen i d-ittwaksen si tsedmert n urraɣ. Izmer ad ten-isenz. S ssuma nsen ad d-yaɣ tabyiḍt n tuɣalin ɣer tmurt-is. Dɣa inna: “Sya d asawen ad ḥerceɣ”, ikkes-iten-id seg uqrab, irra-ten di lǧib-is. Dagi d asagen, ma illa wawal n tidet i s-d-inna waɛrab-nni, anager mi i s-inna belli isugan ččuren d imakaren. Almi d tura i yefhem d acu i yebɣa uqehwaǧi-nni: ibɣa ad as d-yini, ur ttamen ara amdan-nni. “Ula d nekkini am medden merra, ttwaliɣ ddunit amek i bɣiɣ ad ḍrun lecɣal deg-s, mačči amek i ḍerrunt di tilawt. Iqqim la isskid deg yeẓra-nni. Iself-asen yiwen yiwen, d nitni i d agerruj-is tura. Mi i ten-innul ad iḥulfu i wul-is d afessas. Smektayen-as-d amɣar-nni i s-innan: “Mi ara tebɣuḍ taɣawsa, ddunit merra ad t-ili s idis-ik akken ad t-aweḍeḍ ɣer lebɣi-k.” Ibɣa ad iẓer ma d tidet waya-gi. Yuɣ-it lḥal di tlemmast n ssuq yexlan, taryalt ur telli di lǧib-is, ulac ula d tixsiwin ara iɛus deg yiḍ-nni. Maɛna, iẓra-nni qqaren-as-d belli, d tidet imlal-d akk d ugellid -agellid-nni i yeẓran taqsiḍt n ddunit-is, win iẓran d acu i yexdem s tmegḥelt n bab-as, akk d tarmit ines tazfant tamenzut. “Iẓra-agi n zeyyara. Isem nsen: Urim akk d Tumim.” Irra-ten ɣer daxel n uqrab-is, ibɣa ad ixdem tarmit. Inna-as umɣar: “ilaq ad d-teffkeḍ isteqsiyen isehlen, acku iẓra ur zmiren ara ad xedmen acemma ma yella ur teẓriḍ ara d acu i tebɣiḍ.” S wakka, ilemẓi ibɣa ad iẓer ma mazal lbaraka n wemɣar-nni t-tteddu yides. Iɛawed iddem-d yiwen deg-sen. Dɣa d win i d-iqqaren “ih” i d-iddan. Irna-d asteqsi wis sin inna: “i ugerruj-iw, ad t-affeɣ?”

Page 125: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 124 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Iger afus-is daxel n usegres ad d-iddem yiwen, maɛna, ɣlin-d seg yiwet n teflit i yellan di lqaɛa n usegres. Ur iẓri ara belli asegres-is ifla. Dɣa, ikna ad d-ijemɛa Urim akk d Tumim akken ad ten-yerr ɣer usegres. Mi akken i ten-iwala di lqaɛa, immekti-d awal niḍen inna-as-t-id ugellid: “lmed amek ara t-qader-ḍ limarat, d wamek ara tent-tabaɛeḍ ”. Limarat! Iḍsatt-id yilemẓi-nni, dɣa, ijemɛa-d iẓra-nni irraten s aqrab-is mebla ma illa di tdemmi-s belli ilaq ad t-ixiḍ; akka-gi, zemren ad ɣlin melmi i sen-ihwa. Iẓra belli, llant kra n taɣwsiwin ur ilaq ara ad tent-nessuter akken ur n reggel ara ɣef lmektub nneɣ. Inna deg wul-is: “Yak gguleɣ ar d rray-iw kann ara xeddemeɣ.” Iẓra-nni nnan-as-d belli agellid atan dima ɣer tama-s, aya-gi d ayen i s-d-rran laman. Imuqqel tikelt nniḍen ssuq ixlan, maɛna ur isḥassef ara am tazwara-nni. Dayen, mačči d tamurt taberranit, maɛna d ddunit tajḍit. Aniɣ d anect-agi i yettnadi; ittnadi ad yissin timura tijdidin. Ɣas ur ittaweḍ ara ɣer tzumag, maɛna, yugar merra imeksawen i yessen anect i yelḥa. “Ah! Lamer ẓrin belli deg wazal n snat n tsaɛatin n ussikel s uɣarrabu, zemren ad ẓren ddeqs n tɣawsiwin warǧin i tent-ssinen…” Ddunit tajḍit, tettbin-d sdat n wallen-is s wudem n ssuq ixlan, maɛna, iẓra-t yakan mi yaɛmer s tudert, d lmuḥal ad ittu aya-gi. Icfa ɣef isekki-nni, s leɣla i ixelles tallit-nni tameẓyant anda i t-isakked. Maɛna ariḍa ur iẓri taɣawsa it icban. Deg yiwet n teswiɛt, iḥulfa belli, izmer ad iwali ddunit am win ɣef iɛedda lbaṭel, neɣ am yiwen n umssikel i yettnadin ɣef ugerruj. Uqbel ad igen inna : “Nek d amssikel i yettnadin ɣef ugerruj.”

* * *

Innul-it-id yiwen di tayet, dɣa idduqes-d si tnafa; yufa-d iman-is di tlemmast n ssuq akken kan ibda la ittaɛmar.

Page 126: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 125 -

Ibda la itezzi akin aka, ittnadi anda ara iwali akraren-is, maɛna yuɣal irra-d s lexbar belli di tmurt nniḍen i yella. Deg umkan anda ara iḥulfu s leḥzen, netta d lferḥ i yefreḥ. Acku ur ittruḥu ara ad inadi ɣef waman akk d leḥcic, maca izmer ad ikker ad ibdu anadi ɣef ugerruj. Ulac ula d taryalt di lǧib-is, maɛna isɛa laman deg ddunit. Imi iḍ-nni iɛeddan ixtar ad yili d amssikel am wid ittaf deg yedlisen-nni i yeqqar. Ikker la ittḥewwis s laɛqel-is di rreḥba. Imsewqen bdan la salayen tixxamin nsen. Iɛawen-d yiwen wergaz isnuzuyen tiẓidanin, mi yessalay taxxamt-is. Deg wudem n urgaz-nni, ittbin-d uzmumeg mačči am wiyiḍ; iččur d lferḥ, icreh, iqsed ad ixdem ass-is akken igerrez. Azmumeg-agi ismektay-as-d amɣar-nni i d-imlal yiwet n tikelt. Inna belli: “ttaǧer-agi, ur ixeddem ara tiẓidanin, acku ibɣa ad issikel, neɣ akken ad yaɣ yelli-s n ttaǧer, maca ixeddem-itent acku iḥemmel lxedma-agi”. Iwala belli ula d netta izmer ad ixdem am ugellid-nni; meḥsub, ad iẓer ma illa amdan iqreb neɣ ala ɣer tmacahut n wul-is, aya-gi ifehm-it anager imi immuqel argaz-nni i yellan sdat-s. “d ayen isehlen, yerna ur d-wwiɣ ara s lexbar.” Mi akken ssulin texxamt-nni s userkeb, taḥelwat tamezwarut i d-isseww, ifka-as-tt i yilemẓi-nni. Ičča-tt s lferḥ, dɣa iruḥ ikemmel abrid-is. Mi akken ibeɛd cwiṭṭuḥ, ixemmem yufa belli taxxamt-nni ssulin-tt sin n yemdanen, yiwen ittmeslay s taɛrabt, wayeḍ s tesbenyulit; yerna msefhamen akken iwata. Inna deg wul-is: “tella tutlayt i iɛeddan akin i lehdur. Aya-gi d ayen i jerrebeɣ aṭas aya, nek akk d wulli-iw, tura yuɣal ger-i akk d yemdanen. S wakka, ibda la ittissin leḥwayeǧ timaynutin, tid-ak i ijerreb di zik-is, maɛna uɣalent-d d timaynutin imi i tent-id-imlal deg ubrid-is mebla ma ibna fell-asent. Neɣ ahat d tannumi-nni i yuɣ yid-sent i t-iǧǧan ur sent-iḥulfa ara. “Imi i zmereɣ ad fehemeɣ tameslayt-agi i iɛeddan akin i lehdur, ihi, zmereɣ ad fehemeɣ merra ddunit.” “Kulci, d yiwet n tɣawsa i d-inna umɣar.

Page 127: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 126 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

S wakka irra-tt i tteḥwwis mebla uguren di temdint n Tanǧa: Anager akka-gi i yezmer ad d-ittemlili akk d limarat. Aya-gi iḥwaǧ cwiṭuḥ n sber, maɛna, sber d leqraya tamenzut n umeksa. S wakka daɣen, yufa-d iman-is isseqdac merra timsirin i d-ilmed ɣar wulli ines i tikelt nniḍen di tmurt-agi taberranit. “Kulci, d yiwet n tɣawsa.” i d-inna umɣar.

Page 128: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

TAMEDYAZT

Page 129: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010
Page 130: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 129 -

Lemmer ur telliḍ, d acu-yi ?

Louis ARAGON

Que serai-je sans toi Ccna n Jean ferrat

Tasuqelt : Hacène Halouane

Lemmer ur telliḍ d acu-yi A win i yi-d-yemmugren Talla akka nekk d iɣisi Dug albaḍ igecmucen Iɣaz ufus n temẓi S tayri d imeṭṭawen Talla akka nekk d iḍelli Iɣef ur cfin medden Lemmer ur telliḍ d acu-yi D asexartem ger wawalen Ayen ssneɣ ɣur-k i t-lemdeɣ Seg wayen i ttaɣen medden Armi s wallen-ik i ẓerreɣ S ɣur-k ugmeɣ Am win yeswan si tala Am win yeɣran iwala Yessen ayen ur iwala Am win d-ismektan ccna I wemsebrid yid-s inna

Page 131: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 130 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Yid-k lemdeɣ Dacu i d afriwes n tasa Lemmer ur telliḍ d acu-yi A win iyi-d-immugren Talla akka nekk d iɣisi Dug albaḍ igecmucen Iɣaz ufus n temẓi S tayri d imeṭṭawen Talla akka nekk d iḍelli Iɣef ur cfin medden Lemmer ur telliḍ d acu-yi D asexartem ger wawalen Ayen ssneɣ yur-k i t-ugmeɣ Tafat n wass d-ilulen Igenni win zegzawen Iṭij… Mačči d zalellu d-icewqen Temliḍ-iyi abrid di teẓgi n tura Teṭṭfeḍ-iyi afus llint tewwura Tikli d tayuga ttun-tt tura Lemmer ur telliḍ d acu-yi A win iyi-d-immugren Talla akka nekk d iɣisi Dug albaḍ igecmucen Iɣaz ufus n temẓi S tayri d imeṭṭawen Talla akka nekk d iḍelli Iɣef ur cfin medden Lemmer ur telliḍ d acu-yi D asexartem ger wawalen

Page 132: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 131 -

Wi slalen imi-s s uẓidan Nadi tarẓeg dug aneɣ-is Win irun d win d-fnan Win umi rẓan iferr-is Xas akken ẓid-it wusan Iw-n-nniɣ a yatmaten-is Ur ttnadit deg genwan Lemmer ur telliḍ d acu-yi A win iyi-d-immugren Talla akka nekk d iɣisi Dug albaḍ igecmucen Iɣaz ufus n temẓi S tayri d imeṭṭawen Talla akka nekk d iḍelli Iɣef ur cfin medden Lemmer ur telliḍ d acu-yi D asexartem ger wawalen Ḥsiɣ, ẓriɣ Mazal ur nexdim wara Ass n wass-a lmut teẓẓel di tesga Ruḥ ad tnadiḍ di tegnawt Nadi-d talwit Texsi da tuɣ-d s yadi Wisen amek akka Yemɣi-d yiɣes di tasa Ad yefk nnuba i tlafsa Win akken ikkersen tiyita Seddaw tecḍaḍt

Page 133: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

- 132 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Ur d-yeggri wara

Alfred DE MUSSET

Tristesse Tasuqelt : Hamid IBRI

Teǧǧa-yi tudert d ifadden, Tumert d wid akk ḥemmleɣ, Ur d-yeggri yiwzi seg yiseɣ I yi-yerran azal gar medden. Tidet asmi akken i tt-ssneɣ, Ɣileɣ ad nezdi am yiwen, Mi kksent tirtaw ɣef wallen, Imir kan deg-s mɛuǧǧteɣ. Tidet ur tt-urzen wussan. Imdanen iɣef teffer Ddren ur yelli kra iwalan. Rebbi ihedder, ilaq ad as-nerr. D acu i d-yeggran deg umaḍal ? D imeṭṭawen ttruɣ tikwal.

Page 134: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 133 -

I wumi imeṭṭi ?

Si les larmes… Johakim DU BELLAY Tasuqelt : Hamid IBRI

Lemmer win yettrun ad yeḥlu, Lemmer yelha imeṭṭi i tlufa, Di leswaq ad yettnuzu Ur yettwagar di ssuma. Di tilawt ur yesɛi azal : Wid yeṭṭfen imeṭṭawen, Wid yettrun deg yiḍ deg uzal, Ur rẓin tawla deg yifadden. Ul yettak-itt i wallaɣ, Seg wallen ad tt-id-yessuffeɣ ; Tawla seg wallen ur tneggi ! Ma nru, d acu i d-nessuli ? Ma nerna zzit i tmess, Ad nesruḥ taqimt iḍes !

Page 135: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

- 134 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Maca, d acu, d acu i d tudert

Jules ANTOINE

Tasuqelt : Ahcene MARICHE

D acu i d ɛecra snin ? D lweqt deg i nebɣa Meqqrit ad nettbin Yal ass ad nelmed kra Tikwal nettru-ten aḥlil S kra ur nefhim ara Nesteqsay ayen din Tiririt ur ɣ-d-tella Tteldint-aɣ taṭṭucin Numen ad nɛic i lebda D acu i d ɛecrin ? D lweqt kan swaswa Deg nettfaka anerni Nbeddu nettḥassa Numen neḥya kulci Deg yimawlan ur ɣ-d-tewqiɛ ara Nebɣa ad nfaz di ṣṣifa Ur nefhim iman-nneɣ Nlemmed ad nḥemmel dɣa Layas dayen neqḍeɛ

Page 136: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 135 -

D acu d acu i d tlatin ? D lawan ad nesɛu dderya Ad nili d ababat d tayemmat Laxṣaṣ ad aɣ-d-ittban dima Tudert-nneɣ nezgel-itt Ad nemḥemmal tamara Neɣ ḥala berru ma yefra-tt Ccɣel nettarra-t i uzekka Liḥala-nneɣ ma nwala-tt Ass-a diri-t ahat ? D acu i d rebɛin yiseggasen ? D lweqt yakan Ideg ttimɣuren igerdan Ideg ttiwsiren imawlan Ideg nettkal ɣef yiman-nneɣ Ideg nessexdam ddraɛ-nneɣ Ideg tudert nettaf ixef-is Ideg nettḥewwis D iseggasen ifazen Ma tazmert tezwar-asen D acu i d xemsin nesna ? D lweqt ad ncukk di rrezg Lxuf deg-s i d-yettlala D jeddi d jida ad tiliḍ Asali n leḥsab iwata I leɛmer yettenqasen Cciîan deg-neɣ yezga Nettmenni-d ayen nniḍen I wiyaḍ ad naɛǧeb ladɣa D acu i d settin nesna ?

Page 137: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 136 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Ata yewweḍ-d lawan Deg tettaṭṭaf nndama Tikwal nettcetkay Nettxemmim ɣer wi iɛeddan Ula d lesnin n temẓi D wakud ɣlayen n ḍeyyeɛ Dayen ur nessin ad nêemmel Nezga nemmuɣben Yiwen kan i d-mazal Ɣef sebɛin nesna Xas ini mazal am zik Acu netɛeqqel nerẓen Nêekku-d timucuha S lmektub nettamen Akud s tɣawalt yedda Azekka ur t-id-nettadder dayen Ad nuɣal d ulac neẓra Mi tḍalleḍ i tmanyin akin Mačči am wayen iɛeddan Nezga nêemmel ad neqqim Tameddit d wid tt-yerǧan Ulac amkan i ɣ-yewwin Di ccfawat ur yelli i d-yeggran Tikwal nɣelleḍ ayen din Nrennu nettimɣur a zzman M lḥeqq udem-is la d-yettbin.

Page 138: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 137 -

I Lyès

Youcef MERAHI

Le Chemin de ma route Tasuqelt : Abdenour ABDESSELAM

Tegge$-as ticeââaf i lweqt s tira Ur ggare$ iman-iw êala deg uêulfu n tiyita

ur pmagare$ S wazal n wawal D acu-ten akken ? Teééu$ laman s tira Paru$ a yi-d-slen Paru$ ad amne$, laman d tira d tsusmi Paru$ ad semâirriqe$ i lweqt s usebdi a n-aée$

$ur-k Paru$-as $ef wayev s leb$i n wudem Yeréa uxiqi Paru$ $as lferê ur yelli deg-s laman Paru$, paru$ imellek-iyi weêd-i Paru$ asefru i$ef ur yepawev wass Paru$ di tlemmas n unayas Paru$ yerna iv d ajeggeê Paru$ ssedhuye$ tugdi-w Paru$ i yal abrir d-iteddun Praru$ $ef taggayin d wayen yepwazeglen iâemmed

Page 139: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 138 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Paru$ tisuregt Paru$ akken ad ge$ Paru$ ssawale$ i taâéeg agemmav yerwa deg-i

tavsa Paru$ ur ksane$ i tlalit Paru$ ahat ad yekkes we$bel-nni n zik Paru$ ur ye$li layas Paru$ i wakken ccfaya ad terr avar ad tecfu Paru$ s yiwen ufus Paru$ d aslufu i kra n tikli akkenni Paru$ $ef tiddukla yerûan akin i tnafa Paru$ keççfe$-d i iâeddan yepâawad Paru$ $ef ti$it n uêesses Paru$ $ef lmuêal $ef wawal $ef tmetti Paru$ a d-ggri$ d nekkini Paru$ la pmepate$ Paru$ i teûmev n yiv s acu-p tagayin Paru$ uyse$ Paru$ sseêrase$ ccfaya imecêen pbernat Paru$ $ef yiri umteddu $ef wayen yufa usekran Paru$ $ef weêd-i n wass-a Paru$ $ef wussan n teméi-w Paru$ yemma d anhewwel-iw Paru$ ssawale$ i tmepant a d-t$iwel Paru$ i iâeddan i i verrun $ef taffa n ccêani Paru$ ccuq-iw Paru$ ur yefrié wara Paru$ ad ibedd buberrak Paru$ i iqerben tasraft Paru$ yir perbegga d kra akken n tlaba

Page 140: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 139 -

Paru$ ddunit di ddunit-is Paru$ ursel agaraw d uje$lal Paru$ leb$i-w yeqden $ef tizi d tasayin Paru$ atihi fell-i rrif d tisselbi Paru$ ssawle$ azal n wawal Paru$ teqreê l$iba-k Paru$ ssawale$-am-n a tamedyazt Paru$ ssawale$ i mmi, a mmi awi-d afus-ik

Page 141: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

- 140 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Muḥend Saɛid Amlikec

Malek HOUD

Tamurt-a d taɣewwaɣt Seg zik akka i tella Ɣur-s acḥal d taddart

Deg (yi)durar neɣ deg luḍa Irgazen-is d at n tinzert

Ttkukrun-ten aṭas yicenga Tefka-d Saɛid isefrawen D Amlikec i s-ssawalen

Muḥend Saɛid Amlikec N At Sidi Ɛli UƐebdella

Deg tebḥirt n wawal yenqec Yemger acḥal di lɣella

Tudert-is merra tberqec Ṭṭrad d usefru sufella Lḥeǧǧaǧ ,ideɛɛu-asen

Bxir s axxam ad d-uɣalen

Inaw yenna deg Tewrirt Yesddukel agdud am yiwen

D argaz izemren i tsertit Amennuɣ-is d yirumyen

Ulac anda ur yewwit

Page 142: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 141 -

Dagi neɣ anda-nniḍen Bubeɣla mi d-as-yesla S At Mlikec i d-yerra Yeɣra,yessen,yessefra

Gar tudrin yezga iferru Isem-is akkin iɛedda Tudert-is tga d asaru Awal-is mačči s tuffra

Yeqqar-it mebla akukru D amjahed n yiwen n wawal

Anda yedda ɣur-s azal

« Ageldun n yimedyazen » Akkagi i d isem-is wis sin Agerdas d netta i t-ittaken Win d-inan si meyya akkin

Si Muḥend d win i t-yettqadaren Yeɛdel d Ccix Muḥend U Lḥusin

S wawal d lbarud yennuɣ Zeddiget neyya-s ur tluɣ .

Deg tṣefṣaft ttɣimin d agraw Deg taddart n Iɛeggacen

Snernayen akk awal azwaw Imi d agraw n yimussnawen Awal deg ugerjum d acraw

Yis-s kan i ttmesčawen Ttnawalen awal s usefru

Tawant tewweḍ s aqerru.

Page 143: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 142 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Amahil n umeẓyan

A yemma tizzya-w teqqar Yal ass d rrwaḥ ɣer uɣerbaz

Deg yifergan tetturar Tettaffeg deg (yi)genni am lbaz

(De)g lqaɛa lhiɣ i ukraz Nekk mačči d amdan d azger

Xeddmeɣ i ixeddem urgaz Deg-i mazal geɛɛu (de)g tinzer

Mazal-iyi d aqcic Ssexdamen-iyi am urgaz

Megreɣ tuga d leḥcic Ttunehreɣ s uɛekkaz

Turart ttwaliɣ-tt deg targit Ma deg tudert-iw tenger

Amecṭuḥ gren-t (de)g twaɣit Zher-is deg temda yezder Deg tmetti meskin yugar

Aberhuc ahat yif-it Tudert-is terwa ademmer Lbext-is yezdi d tkelwit

Tnac urɛad i tent-wwḍeɣ Tuyat-iw ɛekfent aṭas Ɣef tafrara i ttnekkareɣ

Ad mmagreɣ lhemm amessas.

Page 144: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 143 -

D taqcict i iyi-d-ttwalin Medden ddreɣlen ɣef tidet

Ur uksaneɣ tiɛleǧtin Ttɛebga terẓa-iyi tayet

Lxedma tundi am texfet Teṭṭef acḥal d tiqcicin

Teqqur tekkaw twerdet Rekḍen-tt wwint-tt tḥemmalin

Ma d isegmi-nni ireẓ Ẓriɣ ur ttidireɣ ara aṭas Ẓriɣ aẓekka-inu yebrez Dayen qeḍɛeɣ llayas.

Page 145: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

- 144 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Akerfi

Kania RABDI

Ass n ṭam deg Meɣres yecba ifeṭṭiwej n tmes Aseggas s lekmal d aserkes tameṭṭut azal-is yettwakkes Mi d-yewweḍ wass-a ax tazeǧǧigt a Lala ! Amzun kra ur d-yeḍra ddel-nni akk tesɛedda yeḥfa Anagar tayri d leḥnana ; ideg tettidir seg wacḥal-aya Wissen ma teẓram lqima n tafat ?! lqima-s, send ad tegrim i tallast Wissen ma teḥsam s ccan n umdan ?! ccan-is, qbel ad yemmet Ay ayetma ! ttxilwet ur d-qqaret ass-a d lɛid Ass i d-yessmektayen lejruḥ win mačči d lɛid Lɛid n yiwen wass d amessas, nebra-as Lɛid n tmeṭṭut yal ass mačči anagar yiwen wass Wi m-yerran azal

Page 146: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 145 -

mačči s wawal Wi kemm-iqadren ad kemm-yettu ṭul Imi, ma lɛid d lferḥ llsas-is yebna ɣef lqerḥ Mi d izerfan-im a tameṭṭut d ayen Ziɣ ttkellixen fell-am s izerfan Deg tidet, yiwen ur m-igi amkan izerfan-im akk d awalen kan Wi ikkren yini-am d ayur ccbaḥa-m ulac-itt deg leqsur Deg lḥenna, tifeḍ asif n ucerur tettirriq tidfi deg-m d nnur Wi yebɣan ad d-irebbi lǧil ad imɣur fell-am a tameṭṭut i ittkel, d agrur Ziɣ d tteklax kan, fell-am uma tidet, rwel kan ! Ḥed ur m-ixdim ccan egg-it i leɛmer-im axir kan Yak kemm, tumneḍ belli kemm d amdan ma d weyyiḍ, ur kemm-d-yecqi ma rḍan Rfed iri-m a tameṭṭut ayen yeḍran ttu-t S yiɣil-im, cerreg tagut am wass-a ad tafeḍ ttbut Γas akken teɣleq tewwurt azekka ad tt-id-iẓur tafukt Bedd i uɛdaw d asennan Ad yerr aḍar ɣer wayen yelhan Bnu kan ɣef wayen yesfan ad suben yir iberdan

Page 147: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 146 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Ad ttiliḍ d agur gar yetran ɣas zemren ad t-ḥejben izilan A tameṭṭut, ur tettu lasel-im ilaq ad yenǧer deg wallaɣ-im Skud qessiḥ leɛwam am idmim d isiɣ i d amenzay-im Yes-s bnu ayen yellan d rrmim ad d-yufrar deg isem-im Acḥal d tameṭṭut irefden ssif tqubel acengu s nnif Tura yegra-d yisem-is d rrdif nettader-it-id kan mi ara neshitrif Aɣbel, yezga d win meqqren ussan ttɛeddin ttazzalen Nkenti neṭṭef deg wayen yerẓẓen mazal nettnaɣ ɣef uzref-nneɣ iruḥen Kker, a tameṭṭut n sin n yigiman aki-d seg tnafa iɣemqen S wayen yelhan bnu tamurt-im ɣer tama n urgaz rfed ixef-im Nnif d lḥerma d imdukkal-im tussna d tterbeyya d ssenǧaq-im Rfed tamusni d leɛlam-im yes-s ad d-ḥerreḍ lersam Kra ur d-yettas s naddam tili, yuɣal umcic d sselṭan Γas ur m-d-rrin ccan kemm sskfel-it-id gar yefran Ger ɣer tlelli asurif lxuf n yimal eǧǧ-it deg usqif

Page 148: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 147 -

I nekk tilelli

Lynda KOUDACHE

Ɣef iddra-m I bdiɣ tira Uriɣ aḍris ur tekfiɣ ara Ɣef iddra-m Ḍelqeɣ-as i wawal-iw Ǧǧiɣ-t ad imured, ad yelḥu Ɛemmdeɣ-as ad yeɣli ad yekker Ur yettmettat ara Ɣef iddra-m Ɣunfaɣ tala yekkawen Sswiɣ si tala yeccercuren Ɣas ur rwiɣ ara Ɣef iddra-m Qedceɣ ur ɛegguɣ ara Fetleɣ tudert akken d-tusa Tudert asragen-is neɣden Iɣeblan-is ɛewjen Ussan-is d ilejjamen Asirem-is yeččur d ibrariyen

Page 149: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 148 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Ɣef iddra-m Yal iḍ ttakreɣ taqejjirt ɣer targit Targit d nekk itt-yebnan akken i bɣiɣ Maca deg-s ur ttalaseɣ ara Targit yess-i i tella Maca deg-s ur lliɣ ara Ɣef iddra-m Ferqeɣ cwiṭ n tduli i kesbeɣ Ɣef iddra-m Ferqeɣ cwiṭ n tduli i kesbeɣ Ɣef igellilen ad ddarin Ad miḥnacen Ad sseḥmun Mi ara yekkat laẓ s uzayaḍ Ɣef iddra-m Ferqeɣ cwiṭ n weɣrum i giɣ Ɣef igellilen Ad ččen Ad rwun Ad ilin Mi ara yekkat fad ur izerri ara Ɣef iddra-m Ssdukleɣ tiɣri-w D wid yettwaḥeqren Ad d-inin Ad kkren Ad ddren Mi ara yekkat lbaṭel s iɣsan

Page 150: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 149 -

Ɣef iddra-m Ɛeggḍeɣ s tsusmi Susmeɣ s leɛyaḍ Zuzuneɣ-kemm Akken ur tettfafaḍ ara Ɣef iddra-m Ccniɣ taɣect wezzilet ur tzad ara Maca tzad deg-s leḥnana Tenɣel-d seg-s leḥmala Ɣef iddra-m Leḥḥuɣ i leḥfa, kecmeɣ timura Neṭqeɣ-d tutlayin ur ssineɣ ara Akken ad d-aǧweɣ tamusni Yersen Yeteqlen Yessnen Tamusni i ttazun talwit Talwit yeswayen tudert Tudert i ttneffisen tafsut s izeǧǧigen Yess-m i lliɣ, yess-i i tettiliḍ I cerkeɣ ayen ur nelli ara D wayen i nebɣa ad nili Bɣiɣ ad kemm samiɣ d tilawt di lemri Ad ddreɣ di ṣṣura-m, ad teddreḍ deg-i Ɣef iddra-m Tsuḍ-d takti-m d takti-w deg umeslay-iw Refdeɣ aɛewwuḍ

Page 151: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 150 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Ssɛiɣ rruḥ mebla tafekka Melba talɣa S kemm, yellan S Nekk ur nelli ara S nekk yellan, ulac-ikem S kemm, yess-i Ɣas ur nelli ara Nettili …nekk d kemm a Tilelli…

Page 152: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 151 -

Bu tismin

Kaci SADI

Acḥal ttasmeɣ seg wallen I kem-yeẓran mi d-tɛeddaḍ Acḥal ttasmeɣ seg ifassen I kem-iḥuzan s leɣlaḍ Acḥal ttasmeɣ seg yimawen I kem-iheddren wer leɛyaḍ Ttasmeɣ, acḥal i ttasmeɣ ! Nekk ttquddureɣ d tismin ! Acḥal ttasmeɣ si ccwal I izedɣen deg wallaɣ-im Acḥal ttasmeɣ si temsal I tferruḍ s yimeṭṭawen-im Acḥal ttasmeɣ si lexyal I tesganeḍ s idis-im Ttsasmeɣ, aṭas i ttasmeɣ ! Nekk ttudumeɣ d tismin ! Acḥal ttasmeɣ si tidi I kem-idehnen ur telliɣ Acḥal ttasmeɣ si tmuɣli I kem-yeẓran ur temmiɣ Acḥal ttasmeɣ si tili

Page 153: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 152 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Yeddan yid-m ur ddiɣ Ttasmeɣ, bezzaf i ttasmeɣ ! Nekk ttčerčureɣ d tismin ! Ay ttasmeɣ ɣef lhawa I am-ikecmen ɣer turin Ttasmeɣ daɣen si nnehta I d-tettarraḍ si tismin Ttasmeɣ ula si lhedra I am-yeldin ticenfirin Ttasmeɣ a tumliḥt, ttasmeɣ ! Yak nekk rɣiɣ si tismin ! Ttasmeɣ si yal acettiḍ Ay telsiḍ fell-am yeffeɣ D lḥamu neɣ d asemmiḍ Seg-sen i sin ttasmeɣ Ladɣa m ara d-yeɣli yiḍ Si tismin i ttmettateɣ Ttasmeɣ a tuzyint, ttasmeɣ ! Yal nekk kenfeɣ si tismin ! Ttasmeɣ seg wusu d ẓẓwer I kem-iẓerren timeddiyin Ttasmeɣ si zzhu n lxaṭer I am-yesmeɣren tidmarin Ttasmeɣ ula si ttqacer I am-yeslufun si tfednin Ttasmeɣ a taɛzizt, ttasmeɣ ! Yak nekk zziɣ si tismin ! Ttasmeɣ seg ubrid n tala I tettaɣeḍ si zik n zik Ttasmeɣ seg ubrid n lexla

Page 154: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 153 -

Asmi kem-ttɛassan s ẓmik Ttasmeɣ seg « Ih » d « Ala » Yerran zzher-im d ubrik Ttasmeɣ a Tinnat, ttasmeɣ ! Yak nekk qqureɣ si tismin ! Ay ttasmeɣ seg yidlisen I teṭṭfeḍ nitni d yimru Ay ttasmeɣ seg yiḍrisen Imi ur lliɣ d asefru Ttasmeɣ akk seg yijerriḍen Ay teqqareḍ a deɛwessu Ttasmeɣ a Lalla ttasmeɣ ! Nekk ftutseɣ si tismin ! Acḥal ttasmeɣ si yemma-m I kem-yeslemden yal tayri Usmeɣ daɣ seg wat uxxam I iruḥen uɣen-am-d lemri Usmeɣ ula si Qessam La kem-ijemɛen s igenni Ttasmeɣ a Ṛebbi, ttasmeɣ ! Qrib kefreɣ si tismin ! Usmeɣ seg wid yettdekkiren Asmi kem-id-yiweḍ lmijal Usmeɣ seg yiɣallen n lekfen I yeddan yid-m s akal Usmeɣ seg yibeɛɛac a kem-yeččen Ad iyi-ǧǧen ḥunjreɣ seg uzɣal ! Usmeɣ a Tajenniwt, ttasmeɣ Cwiṭ hebleɣ si tismin !

Page 155: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 154 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Usmeɣ si Ɛeẓrayen a kem-yedzen Ma tzeɛfeḍ-t ; mebla rreḥma ! Usmeɣ si Nnbi ara icefɛen Fell-am ass n lqiyyama ! Usmeɣ si lǧennet a kem-ikesben Wama nekk, d Ǧahennama ! Ttasmeɣ a Nnger-im, ttasmeɣ ! Nekk ma mmuteɣ, d tismin ! Ttasmeɣ, a Tumliḥt, a Tuzyint a Taɛzizt, a Tinnat, a Lalla a Taqriḥt, a Tajenniwt, a Nnger-im Nekk … Ttquddureɣ, ttudumeɣ, ttčerčureɣ, Rɣiɣ, zziɣ, kenfeɣ, Qqureɣ, ftutseɣ, mmuteɣ Si tismin, a sut-tismin !

Page 156: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

TAMACAHUT

Page 157: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010
Page 158: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 157 -

Tameɣra n Zeus

Djaafar MESSAOUDI

eus d Rebbi n irebbiyen, d amɛellem n yigennwan d tmura. Ɣur-s imeddaḥen ufṣiḥen umi isserwa tisigert n tmečča-ines. Nitni, am uzal am yiḍ, deg yiberdan

akked yinurar cennun ɣef yisem-is s yisefra iḥlawanen iccelwicen yal win illan d-ungif. Ibat bu tiṭṭ taqeṭṭɛant seg wayen la ittwali : tagti n medden amzun uḍnen butellis ; ulamma laẓ izwi-ten, nitni deg Zeus mazal ṭṭfen, umnen-t, ɛebbden-t u ɣur-s uglen asirem-nsen. Yiwen deg-sen ur ifaq belli ittressi iman-is skud nitni ttraben, ittmerkantay skud nitni ttazfen. Maca, wid-a umi ldint wallen, ur ten-ittaǧǧa Zeus ad d-banen ammar ad d-teflali yid-sen tafat ara issedreɣlen ineḍfar-is imekḍiyen. Yal wa d acu d-as-iga : wa iqqen-as imi-s u yeǧǧa-t ad immet s werrif iččuren ul-is, wa iɣḍel-it s yifassen n waytma-s u deg umalus issaker-it, ɣunfan-t medden ur yuklal, wa iddem-it seg uxxam deg yiḍ, imḍel-t deg uɣzu wer ittwassnen ar-d yiwsir ad immet neɣ ar-d ttun medden udem-is, wa itlef-it ɣer umkan ibeɛden akken ur d-ittaweḍ wawal-is ɣer ugdud izdeɣ yiḍes. Yiwen wass, am wakk-nni yuɣ tanamit itteg yal aggur, iɣtes Zeus ad isker tameɣra. Dɣa yuder-d seg yigenni ɣer yiwet n tmurt ay d-izgan deg unẓul n yilel amellal, anida tuɣ ɣur-s azedduɣ aɣezzfan, ahrawan, aɛlayan, iṭṭfen ayendin n yegṭaren imekkuẓen n wakal. Ur illi deg-s wayen ur ittačaren tiṭṭ ; d-aferdus n Ɛaden. Netta izzi-as-d s yigadiren iɛlayanen ɣef issers agim n yimagaẓen imekḍiyen am

Z

Page 159: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 158 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

yiḍan. Ɣer tsegdelt-a innubga-d akk medden ; bɣiɣ ad d-iniɣ iqriben-is, iwziren-is akked yimeddukal-is. Amkan ittuheggan i tmeɣra tuɣ ibḍa ɣef kraḍ n wamuren. Deg umraḥ agelldan, ad naf Zeus ifesren am tedkent ɣef tissi-ines. Ɣef tissiwin ay d-izgan acemma ddaw tuyat-is, iqqim gma-s Poseidon, Rebbi n urmimez, Hera, tameṭṭut-is, Hercule, Bacchus d Dionysos illan d arrac-is akked yessi-s Terpsichore, taRebbit n ccḍeḥ, d Melpomene, taRebbit n trajidya. Ma ɣef tid illan ddaw yifadden-is, ad naf Mercure, Rebbi n txidas d tukerḍa, Thanatos, Rebbi n tmettant, Shiva, Rebbi n wexrab d uheddum, Moloch, Rebbi imidim, Pluton , Rebbi n temsi, d tmeṭṭut-is Proserpine; Hunraken, Rebbi n yizuyaḍ, Vulcain, Rebbi n yibukanen, Thor, Rebbi n umgeru, Eole, Rebbi n yigenfer, Janus, Rebbi bu-sin wudmawen, Satyre, Rebbi n teḍfiwin, Venus, tarebbit n tihuski, akked Eros, Rebbi n tikra d tiqquḥbent. Deg umraḥ d-izgan ddaw umraḥ agelldan, msemlalen-d wabaḍen imcumen am Belzebuth, amenukal n ccwaṭen, Yeblis, amɣar n yijenniwen ucmiten, Ugulin, ṭṭaɣut n Pise, Neron, abaḍ war aqili, Rhadamenthe, anzarfu n temsi, Caiphe, araheb ameqqran iḥekmen ɣef Ɛisa amasiḥ s tmettant, Ferɛun, ṭṭaɣut aqebṭi yerran medden d aklan-is, Hitler, aneḍlab n imelyunen n medden, Kadhafi, ameɛcaq n tɛerbawit tucmilt, Ben Laden, amray n yimesrebraben, Pinochet, abeṭṭaw n twaculin, akked S eddam Ḥusin, aqettal n yikurdiyen, aḥeqqar n waǧaren. Ma deg umraḥ anedday akk, nnegrawen-d at Sodom iqeḥbunen, at Sybaryte ineḍfiyen, at Atree deg argaz iggan d weltma-s, ababat ireccel yell-is, at Gnome, imeɛcaq n yihwah, Judas Iscariote, ameɣdar n Ɛisa amasiḥ, Cain, aneḍlab amenzu n tegmat, Don Juan, akafriw ubxiṣ, Yahoo, axxut bu tfekka n umdan, Machiavel, bab n “iswi iḥettem allal”, Tawfiq Buyetran, uccen iɛussen ɣef tejlibt n yizamaren, M. Q. Nayt Belqezzum, aggag d-issusfen ayefki n yemma-s, ucmit iqeddcen ɣef wucmiten, Ḥmed Uḥiḥa, awzir igezmen aẓar-is, uḍrig isseqdacen wuḍrigen. Wamma Minerva, taRebbit n tesnagt, Athena, taRebbit n tedmi, tussna d tẓuri,

Page 160: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 159 -

Themis, tarebbit n teɣdemt, Spartacus, aɣella n waklan issegrawlen, Massinsen, amesdukal n ugdud iftutsen, Don Quichotte, amastan n yimeɣban, Maɛtub d Ait Menguellet, icennayen isfawen allen imtullsen akked Mammeri d Chaker, iqeddacen ɣef tnaṣlit, ur illi d takerḍa n tinnubga ay d-asen-yuzen, maca d imnayen iglan s yimurar. Ah, amer a-ten-afen ! A-ten-id-ssikren d asiker seg’ḍarren d wa-ten-xenqen deg temḍiqt tazayezt akken ad ilin d tamsirt i ugdud: ɛni mačči d nitni ay issefraɣen medden d-ittuxelqen i uqdac ɣef Rebbi ameqqran ? Mi d-wwḍen akk yinebgawen, iwwet Zeus deg’fassen-is yini s uɣecɣuc-is: “Bdut tameɣra !” Dɣa tebda ddunit la tzehher s uẓawan, taḍsa, ačenčen n wakusen d wayen ur iqebbel wallaɣ n umdan udwis. Ɣef yiwen udekkan ittwaṣken s urxam umi zzin yiniren ittfeǧǧiǧen s yal ini n tafat, tebded Venus tebdu la d-teskan tihuski-ines deg iɣebbes Satyre. Deg yiwet n txeddit ay teɣmer acemma talest, Eros idha d umcaḥ, akrac d wuqqu n tmeṭṭut n Pluton. Ɣer Zeus, umi reṣṣant wallen ɣef teglulin n yell-is Melpomene yuli ya Mercure, tuẓ-d Hera, umi iggelgel wallaɣ s unziz n waḍil n Mtiǧa, tazen afus-is ɣer ddaw tmiḍt-is akken ad as-tewwet adakum sdat n wid ibɣan ad walin. Wamma Thor, ittwamer ad yeǧǧ allaɣ-is iṣfa am waman n tliwa n Ğerǧer, ammar ad d-ẓedmen yicenga daɣ ad d-fflen ɣer ugensu n tsegdelt ddaw tiṭṭawin iqqnen n yiserdasen iɛyan, illuẓen, iddren tudert n yiḍan, ittwaddsen ɣef leswar akken a-ten-tečč tmettant, ad rwu dɣa ad tuɣal sinna, ur d-tettaẓ ɣer Zeus, Rebbi n iRebbiyen. Ɣer tnaṣfa-n-wass, mseḍfaren-d yiqeddacen s yiḍebsiyen, heggin lmaydat i yimekli. Mi fuken yiqeddacen iqeddicen-nsen, uẓen-d yinebgawen ṭṭfen imukan-nsen. Zeus iqqim ɣer yixef n lmayda. Ɣer yidis-is azelmaḍ tella Melpomene, Terpsichore d Hercule; ɣer yidi-is ayeffus tella Hera, Dionysos d Bacchus. Lmendad n Zeus iqqim-d Poseidon. Ma d-idisan ilemmasen, ṭṭfen-ten iRebbiyen nniḍen. Wamma deg yimerḥan ineddayen, yal wa iqqim anida ibɣa.

Page 161: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 160 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Sdeffir n yinaw n usnimmer d-ɣran d tejmilt rran yinebgawen i ugdud ay asen-d-ifkan, s rrḍa d wul iṣfan am waman, akk ayen ḥwaǧen deg tmeɣra-ya, iwwet Zeus deg yifassen-is i beddu n wučči. Lmayda tuɣ teččur s yal ini n tmečča d tissit. Nitni la jerrmen deg yikesman, la sekkfen deg yicerban am iɣersiwen. Mi yugi yimi ad issebleɛ ayen iffeẓ, ad as-sḍefren s wakus neɣ sin n unziz. Ɣef waya, simmal tettzid tesmekta n yiɣisem deg wallaɣen armi wa wer yeɛqil wayeḍ. Dɣa ɣef waya ay yeẓẓel Dionysos afus-is, yebdu islaf i uḥeččun n yemma-s ay t-id-yurewen u nettat la tettezmumug kan seg teḍfi. Deg wakud nnedhan yinebgawen d wayen d-irsen ɣef lmayda, teffeɣ-d tariḥt talessast n tmečča seg tsegdelt n Zeus, taweḍ armi d-tinzarin n at Tantale ay tuɣ kerfen seg laẓ d fad. Bɣan ad suɣen: “Ah nelluẓ a-Mass-nneɣ !” maca amzun ttwaqqnen yimawen-nsen, ggugmen deg yimukan-nsen am yedɣaɣen war iman. Armi d-yiwet n tikelt, ikker Zeus, afus irfed akus n unziz, yini s yiles ittel yiɣisem, deg yiwet n tsusmi n umettin : “Vox populi, vox Dei ! ”. Din-din iwweḍ usall ɣer yal amkan, dɣa imred ugdud deg yiberdan, irfed ifassen-is d yeẓri-s ismiṭṭiwen ɣer yigenni ibdu asnemmer deg Zeus, Rebbi ukrim. Akken-kan iqqim Zeus ɣef useqqamu-ines, ibded-d Sylph ɣef umnar n umraḥ agelldan yini i Rebbi n iRebbiyen s usirem n ugdud ay d-iwwi deg wallen-is : “A-Mass-nneɣ, atan agdud-ik ifreḥ aṭas s yinaw-ik n wass-a, u mi akk-a, akken ay d-tenniḍ kečč s timmad-ik, tazmert-is tegda taynek, atan ihi iɣtes ad isɛu gar-awen seg wass-a d-asawen amur-is n uɣrum d unziz ay terwam deg tsegdelt-nwen”. Inbeddal wudem n Zeus seg wayen isla; simmal la t-tɣemmer tebrek, la ikerres wenyir-is, la berrnent wallen-is, la ttmeẓmaḍen yiɣesmaren-is, la ttcuffun yiẓuran n umgerḍ-is, la ismezhur, armi d-yiwet n tseddart sakin iffungeḍ-d am uburkan n Etna. Srebken ifassen-is am tegnewt ɣef lmayda irgagin, deg nneḍranen yiḍebsiyen d wakusen, yini i yimagaẓen-is ifrawsen seg tegdi : “Amek ! Ɣiwlet ṭṭfet-d akebbul-ihin tefkem-as tamsirt n tiḥedqi wer ittettu !”. Mmɣen yimagaẓen n Zeus ɣef Sylphe, ṭṭfen-t-id, selsen-as tajellabt

Page 162: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 161 -

n tmettant “san-benito”, deggren-t-id ɣer tlemmast n unnar usayes. Tekker Terpsichore tebdu la trekkes, ddaw wanya n lɛud la itturar s tegrezt yiwen uselṭan n usamar, tarkest n zapateado, ɣef uzagur n Sylphe ittinẓin si teqreḥ. Mi bdan yidammen la d-tteffɣen seg tinzarin d yimi n umeɣbun, teḥbes tceṭṭaḥt-nni sakin indeh Zeus ɣef Thanatos i ufaki n wayen ay d-iggran. Dɣa ikker Rebbi n tmettant, iṭṭef isekkin-is bu-sin yixfawen s sin ifassen ibdu la igezzem ameɛdum-nni d-iftaten. Inebgawen merra tteddun yimawen-nsen d-aman seg wayen la ttwalin, acku nitni akk uɣen-d aẓar seg yegḍaḍ ittetten imurḍusen. I lmend n waya, indeh Rebbi ameqqran ɣef yiqeddacen-is, d-yusan s tɣawla, yini-asen ad jemɛen iftaten-nni d wa-ten-awin ɣer tsenwit. Mti tesmeṭ tmeɣra, imi akk-n ɛyan yinebgawen, iwwet Zeus deg yifassen-is i usuqa-ines. Dɣa ikker yal yiwen yaɣ abrid-is ɣer uxxam-is s tumert d urkad n tefrit. Ad d-nini kan tidett, imir deg ruḥen iwata-ten nezzeh: d-iḍ; iḍ deg ara sgunfunt tfekkiwin-nsen d wallaɣen-nsen iɛyan seg uxeddim d uxemmem ɣef wamek ara gerrzen tudert n yal ass i ugdud ay ḥekmen. Akin i yigadiren n tsegdelt n Zeus, deg temnaḍin ibeɛden ur issinen la taɣerma wala taneflit, agdud irwan laẓ mazal ittraǧu awwaḍ n lmayda n tmečča seg Rebbi-ines, Rebbi umi ikennu, Rebbi ay yumen, Rebbi ukrim ɣer wumi ittɛelliq asirem-is yal targent tamaynutt isettuyen taqdimt.

Page 163: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010
Page 164: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

AMEZGUN

Page 165: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010
Page 166: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 165 -

Tayri si lbeɛd

Amine MAALOUF

L’amour de loin Tasuqelt : Said CHEMAKH

Aḥric win sin (Aneggaru)

i tebḥirt n tqesrit anda zedɣen ikumtiyen n Ṭrablus . Reḥma tbedd di kra n tiɣilt i d-yekkan nnig yillel, tettnadi ad tefrez kra, ɣer lbeεd, si

tama nyillel, twala Amẓur iεedda-d s yin, tessawel-as.

KLIMANS Ay argaz lεali, ini-yi-d…

AMẒUR, yettnadi ad yeffer, maca, yezzi-d ɣur-s s leεqel Kan. D Nekk i wumi ara d-tessawaleḍ a takumtit?

KLIMANS Walaɣ yewweḍ-d lbabur zgellina, ur teẓriḍ ara ansi i d-yekka?

AMẒUR A Massa, lliɣ ɣef lbabur-inna Ad d-ntteddu ɣer tqesrit Akken ad as-iniɣ i gma-m ad yesesɣzef Rebbi di leεmer-is

D

Page 167: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 166 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Kemm daɣen ad yesesɣzef Rebbi di leεmer-im, Nekkni nerkeb-d si Marsay

KLIMANS I uqbel Marsay, ay amẓur Ansi i d-tekkam?

AMẒUR Si Blay, di l’Akitanya, d yiwet n taddert d tameẓyant, ur tt-tettissineḍ ara.

KLIMANS, mebla ma temmuqel-it. Tamurt nwen tuklal ad tt-teǧǧem akka ? Teslaẓ-iken εni? Tḥeccem-iken ? Tenfa-ken-id?

AMẒUR Xaṭi, xaṭi, a Takumtit. Ǧǧiɣ-n din wid akk εzizen fell-i, Ilaq-iyi ad d-zegreɣ i yillel Akken ad waliɣ s wallen-iw Kra yessewhamen di ccerq Kusṭuntinya, Babilun, Anṭakya Illelen n wejdin, Isaffen n tergin, Iseklan yettrun imeṭṭi d lǧawi Izmawen n yidurar n Anaṭulya Timezduɣin n yiwaɣzeniwen (Yessusem cwiṭ) Yerna ilaq-iyi ad issineɣ Tamurt timqeddest.

Page 168: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 167 -

KLIMANS, thedder-as, thedder i yigenni, thedder i yiman-is. Acḥal d amdan i yettargun ad d-yas ɣer ccerq, Nekk ttarguɣ ad ruḥeɣ Asmi i yesεiɣ xemsa n yiseggasen i yeǧǧiɣ Tuluz Seg yimiren, ur yelli kra iyi-isebbren, Yal lbabur ara d-yawḍen yesmektay-iyi-d lɣerba-w Yal mi ara waliɣ lbabur iruḥ-d ttḥulfuɣ amzun ttwaḍegreɣ-d

AMẒUR Ṭrabels nwen, xuḍi d ayla n twacult-im? Tamurt-agi tura nwen, dagi imeḍlen ibabaten nwen?

KLIMANS Tamurt-agi inu ? Ahat, maca Nekk maci d ayla-s. D tidet, iḍarren-iw la teddun ɣef leḥcic-is maca, axemmem-iw yewweḍ timura ibeεden. Yal yiwen deg-neɣ yettargu ad yezger i yillel. Keččtzegreḍ-d i yillel ɣer da, ma d Nekk ttarguɣ ad zegreɣ ɣer dihin agemmaḍ-in. Nekk «akin i lebḥer-inu » yezga-d di Tuluz anda mazzal tiɣri n taɣect n yemma d tḍeswa n wasmi lliɣ d tacawrart. Cfiɣ asmi ttazzaleɣ i leḥfa ɣer ubrid n uẓru, ad ṭṭafareɣ amcic, Amcic d amecṭuḥ, ahat ma mazzal-it yedder, ad yecfu fell-i, Xaṭi, ahat yemmut, yettu-yi akken iyi-ttun yeẓra n ubrid? Cfiɣ ɣefwasmi lliɣ meẓẓiyeɣ maca, temẓi ur tecfi ara fell-i, Tamurt i deg i d-luleɣ mazal-itt deg yiman-iw. Maca ɣer-s Nettat mmuteɣ, Awway ara ferḥeɣ limer ciṭ n ufrag n yiwen usekli as yecfu fell-i.

AMẒUR, mbeεd tasusmi d lḥir. Yella yiwen urgaz yettxemmim fell-am.

KLIMANS, tella thedder i yiman-is, true tettu tilin n umẓur, tuɣal-d ɣer tilawt.

Acu i d-tenniḍ?

Page 169: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 168 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

AMẒUR Yella yiwen urgaz yettxemmim fell-am, tikwal.

KLIMANS D anwa-t urgaz-agi?

AMẒUR D amedyaz.

KLIMANS D amedyaz? Isem-is?

AMẒUR Isem-is Ǧeεfer Rudel. D ageldun n Blay.

KLIMANS Ǧeεfer… Rudel…Ahat yeẓra-yi asmi lliɣ meẓẓiyeɣ...

AMẒUR Xaṭi, ur kemm-yeẓri ara… waqila.

KLIMANS Amek ihi, amek iyi-yessen?

AMẒUR Yenna-as, yiwen n wass, yiwen n yiminig tehhuskiḍ, seg wassen ḥala fell-am i yettxemmim… waqila.

KLIMANS Di ccnawi-yis, ihedder siwa fell-i?

AMẒUR Jami yecna ɣef tayeḍ nniḍen.

Page 170: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 169 -

KLIMANS Ibedder-d isem-iw di ccnawi-s?

AMẒUR Xaṭi, maca wid i as-isellen ẓran belli d Kemm i ɣef i d-yettmeslay.

KLIMANS, tuɣal terfa. Fell-i i d-ihedder? Meεna, acu n uzref yesεa akken ad yexdem aya?

AMẒUR D Kemm i wumi i d-yefka Rebbi ccbaḥa, a Massa, maca i tmuɣli n wiyaḍ.

KLIMANS Acu i d-yenna umedyaz?

AMẒUR Ayen akk i d-qqaren yimedyazen, tcebḥeḍ yerna iḥemmel-ikem.

KLIMANS Maca, anwa i as-yefkan azref-agi, a Rebbi?

AMẒUR Ulac kra i kemm-iḥettmen akken ad t-tḥemmleḍ a Massa, maca ur tezmireḍ ara ad as-tekkseḍ ur kemm-yettḥemmil ara s lbeεd, aladɣa di tuɣac-is yeqqar-as: Kemm d itri ibeεden Yedderwec fell-am Ɣas yeẓra ur d-yegra usirem.

KLIMANS Acu nniḍen i d-yeqqar?

Page 171: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 170 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

AMẒUR Ur cfiɣ ara mliḥ … maca tella yiwet taɣect deg i d-yeqqar apipri: «D awezɣi ad leεbeɣ s tayri Ma ur friḥeɣ ara s tayri-agi ibeεden Acku ulac i izeddigen am Nettat, Neɣ tin yelhan deg wayen ssneɣ Ama yeqreb neɣ yebεed Azal-is meqqer s tidet Armi bɣiɣ ad qqleɣ fell-as d ameḥbus Di tgelda n Isarazen ».

KLIMANS, allen-is ččurent-d d imeṭṭawen. A Rebbi, d Nekk i d ssebba n yisefra-agi.

AMẒUR, yettkemmil yettcewwiq. «Yis-k a Rebbi Ara waliɣ tayri ibeεden Ɣas iṣaḥ-iyi-d wayen yelhan, Yegla-d s sin waṭṭanen Acku tebεed ɣef wallen Bɣiɣ ad dduɣ d Amẓur Akken ad iyi-d-tẓer Mi ara awḍeɣ s uεekkaz-iw».

KLIMANS, terra iman-is ur teεwiq ara maca, taɣect-is tettergigi.

Tecfiḍ ɣef yefyar nniḍen?

AMẒUR « D tidet ayen iyi-d-yenna winna Nekk d ṭṭameε imi bɣiɣ tayri ibeεden, Ɣas akken ulac lferḥ i d-yekkan Win n tayri si lbeεd,

Page 172: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 171 -

Maca ayen bɣiɣ ur iyi-d-iṣaḥ ara, Akka iyi-yura, Ad ḥemmleɣ, ur ttwaḥemmleɣ...» Llant daɣen aṭas n tɣawsiwin ur cfiɣ ara fell-asent.

KLIMANS, tebɣa ad d-ban ur tt-yuɣ wara. Ma yella kra n wass deg ara teẓreḍ argaz-agi, ini-as… ini-as…

AMẒUR Acu ara as-iniɣ?

KLIMANS Xaṭi, ulac, ur as-qqar acemma. (Tezzi akken, Amẓur yenser s leεqel, Nettat tegra-d weḥdes tebda ala tcennu kra n yefyar seg wid id as-d-yecna umẓur meεnatcennu-ten s Teksiṭanit).

KLIMANS « Ja mais d’amour no.m gauzirai Si n m gau d’est’amor de loing Que gensor ni meillor non sai vas nuilla part, ni pres ni loing… » Amẓur tuɣ yeffer deffir tgejdit, ad tt-id-yettmuqul ad as-d-isell mebla ma teẓra. Membeεd ad iruḥ, Nettat ad tbeddel awal.

KLIMANS Limer iyi-yessin umedyaz-agi, dɣa ad yecnu fell-i akka? Amek i yezmer ad yecnu fell-i ma ur iyi-yessin ara? D tahuskayt mebla asimɣer n yiman n thuski i as-nnan D tahuskayt? Kra yekka wass ssikideɣ di tlawin ma tella tin i icebḥen nnig-iw. D taheggart mebla asimɣer n yiman n tihhugra?

Page 173: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 172 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Nekk yerɣan ɣef wakal n lɣerb d wakal n ccerq, amzun ttalaseɣ-as i ẓẓher. D tamaksaṭ mebla asimɣer n yiman n tuksaḍin? Nekk ttmenṭareɣ deg yiceiṭṭiḍen-iw i icebḥen mi ara ruḥeɣ ɣer tẓallit, Ṭṭinnizeɣ s allaɣ ilem, Ay amedyaz, cebḥeɣ kan di lemri n wawalen-ik.

Page 174: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 173 -

Amezgun d ahanay

Ramdane ABDENBI

Tazwart

mezgun d yiwet tẓuri n wawal yesseqdac umeskar i wakken ad d-yini s umeslay ayen iwala akked wamek iwala imdanen akked tmetti ideg netta d

yiwen seg yiɛeggalen-is. Amezgun daɣen, d taẓuri n umbiwel n tfekka ideg ameskar yettak azal meqqren i yigmamen, ifassen, akked yiḍarren... yugaren azal yettak i wawal. Yezmer ad yaweḍ alamma yekkes akk imeslayen si tmezgunt, ad tuɣal d tamezgunt tagugamt ḥala tafekka n uzeffan ara ttwalin yimeshanayen ɣef usayes, d ayen i umi qqaren s tefransist “mime”. Amezgun s tutlayt tamaziɣt, lemmer nufa, ad yili d win yesseqdacen taẓuri n wawal i wakken ad d-inin yimeskaren s yimeslayen, tayri, tugdi, lferḥ, lqerḥ, taḍṣa... akked yimeṭṭi, ad mmeslayen i yimeshanayen deg yiḍ ɣef wayen iḍerrun deg wass, ad asen-d-inin deg unebdu ayen iḍerrun di ccetwa. S wawal, ad yaggad umdan deg uzal. Imi tutlayt tamaziɣt, imira, teḥwaǧ aseqdec n wawal, ihi yessefk ɣef yimeskaren n umezgun ad d-inin ayen akk bɣan s wawal ɣas zemren ad t-id-inin s tfekka.

A

Page 175: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 174 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

Imi llsas n tutlayt-nneɣ d awal, ihi yessefk ad t-nerr s amkan i yuklal, ad t-nesseqdec akken iwata lḥal, ad as-nefk azal, i wakken ad nernu kra ɣef wayen i ɣ-d-ǧǧan widen iɛeddan. Ayagi ur yelli ara d zzerb ɣef yimeskaren i wakken ad fernen gar wawal akked tfekka, imi yal yiwen yezmer ad ten-yesseqdec di sin deg yiwet tmezgunt.

Amezgun d ahanay Ɣas nezmer ad d-neddem tamezgunt ad tt-nɣer, ɣas ad aɣ-teɛǧeb tɣuri-s, ɣas nezmer ad nessugen iwadamen s yiceṭṭiḍen-nsen, tadlegt s yijeqduren-is, tafat s yiniten-is, amsiwel s ucewwiq-is maca amezgun mačči i tɣuri. Amezgun d tidet d aḍris di tazwara maca di taggara d ahanay i ilaqen ad t-nwali ad as-nsel. Ilaq-as usayes iɣef ara ddun yizeffanen yal yiwen deg-sen acu uwadam i t-id-iṣaḥen. Ilaq ad nwali ijeqduren n tedlegt, tafat mi ara tecɛel neɣ ṭṭlam mi ara teɣsi (tafat). Ilaq ad nsel i umeslay, i taḍsa, i yimeṭṭi… akked usuɣu.

Tameslayt deg umezgun Amezgun d yiwet seg wallen iss nettwali timetti. Mačči d tamuɣli-nni yesslufun i kra n wayen tettwali maca d tin lqayen, d tin yeɣɣazen i wakken ad d-tesseḍher ayen yeffren. Yal yiwen akken tella tmuɣli-s, yal yiwen amek i yefka azal i wayen iḍerrun yal ass. Amezgun yesslalay-d axemmem akked tektiwin, yessawaḍ imeshanayen i wakken ad nadin ad fehmen ayen i la iḍerrun ɣef usayes. Amezgun mačči yiwen uferdis kan iɣef yebna. Yal yiwen deg-sen yettak-d izen, “yettmeslay” i yimeshanayen. Yella wayen i nettwali am tafat, ambiwel, tadlegt, asayes, llebsa, iwadamen, akken yella wayen umi nsel am tmeslayt neɣ timenna, lmusiqa, lḥess, asferfec... Gar yiferdisen-agi merra, anwa deg-sen i ilaqen i wakken ad nessiweḍ izen i yimeshanayen ? Laqen merra. D izen n yal yiwen deg-sen i yessawaḍen imeshanayen i wakken ad fehmen tamezgunt.

Page 176: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010 - 175 -

Win ur nefhim izen n tedlegt ahat ad yefhem win n llebsa, maca izen n wawal d netta i yessefk, di teswiɛt-agi kan, ad d-nelhi yid-s.

Ayen i umi nsel Ayen i umi nsel di tmezgunt icudd s ayen yebɣa umeskar ad t-id-yini. Ayen i d-yekkan sɣur yiwadamen d taḍsa, zzɛaf, imeṭṭi, nnhati, asuɣu... akked wawal. Ayen i d-yekkan sɣur yimɛawnen si deffir usayes d rrɛud, lebraq, taruẓi n tɣawsa, aḍu... akked teɣri n yiɣersiwen. Tella daɣen lmusiqa, di kra n tikkal azal-is yugar azal n wawal, tikwal ulac-itt maḍi.

Arrac ɣef usayes n Umezgun n Wehran (TRO)

Ayen i nettwali Ula d ayen i nettwali icudd s ayen yebɣa umeskar ad t-id-yini. Amezwaru d asayes iɣef ara yili uhanay, ulamma tikwal izeffanen keccmen gar yimeshanayen alamma ttekkan ula d nitni di

Page 177: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 176 - Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010

tmezgunt. Ad ternu tedlegt akked kra yellan d ajeqdur, d tafelwit n uxxam neɣ n ugama... neɣ d tugniwin. Tella tafat, tettiɣ tettnus. Tikwal tili s wazal-is. Yal taswiɛt s tafat-is, awadam agejdan daɣen. Iḍ akked wass, tugdi... lḥal ixeṣren, wigi merra s tafat i sen-iwulmen. Izeffanen mi ara d-kecmen s asayes, yal yiwen akken yelsa, d amarkanti, d alemmetru, d tamɣart, d tilemẓit... s ukustim neɣ s ubernus, yal yiwen acu uwadam ideg yekcem, yal yiwen amek yettembiwil ɣef usayes.

Taggrayt Iferdisen-agi merra llan di tmezgunt. Azal-nsen yettemgarad si tmezgunt ɣer tayeḍ, seg umeskar ɣer wayeḍ. Yal yiwen deg-sen yezmer ad yefk tawsit i tmezgunt am lmusiqa i tt-yettarran d l’opéra mi ara yimɣur uḥric-is. Ɣas akka iban-d belli tugget n yiferdisen i yedduklen i wakken ad yili uhanay igerrzen, maca amezgun s tmaziɣt ilaq-as uferdis “agejdan” : awal. D awal ara yeggen tutlayt, ara tt-inejren i wakken ad nizmir ad “nini”.

Page 178: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

 

Tiẓrigin n Usqamu Unnig n Timmuzɣa Editions du Haut Commissariat à l'Amazighité

-o-O-o- Collection “Idlisen-nneɣ” 01- Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003 (Tasuqelt Abdenour HADJ-SAID d Youcef MERAHI ) 02- Slimane ZAMOUCHE, Uḍan n tegrest, 2003. 03- Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003. 04- Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003. 05- Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004. 06- Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004. 07- S. HACID et K. FERHOUH, Laṣel ittabaɛ laṣel akk d : Tafunast igujilen, 2004. 08- Y. AHMED ZAYED et R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et lexique animal, 2004. 09- Lhadi BELLA, Lunǧa, 2004. 10- Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004 (Tasuqelt Habib Allah MANSOURI, Ageldun amecṭuḥ ) 11- Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004. 12- Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004. 13- Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmaziɣt tatrart, édition revue et augmentée, 2004. 14- Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004. 15- Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i ɣ-d-nnan gar yetran, 2004. 16- Moussa OULD TALEB, Mmi-s n igellil, 2004 (Tazwart : Youcef MERAHI) 17- Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prénoms amazighs, 2004. 18- Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basɣar, 2004. 19- Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004. 20- Abdelhafidh KERROUCHE, Teɣzi n yiles, 2004. 21- Ahmed HAMADOUCHE, Tiɣri n umsedrar, 2004. 22- Slimane BELHARET, Awal ɣef wawal, 2005. 23- Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg-m, 2005. 24- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij - aḥric I, 2005. 25- Collectif, Tibḥirt n yimedyazen, 2005. 26- Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nniḍen, 2005. 27- Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaḍal, 2005. 28- Yahia AIT YAHIATENE, Faḍma n Summer, 2006. 29- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij - aḥric II, 2006. 30- Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006. 31- Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006. 32- Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006. 33- Ali MAKOUR, Ḥmed n ugellid, 2006. 34- Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeǧǧigin, 2006. 35- Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006. 36- O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecṭuḥ n ugama, 2006. 37- Ali EL-HADJEN, Tudert d usirem, 2006. 38- Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007. 39- Djamel BENAOUF, Di tmurt uɛekki, 2007. 40- Said IAMRACHE, Timenna n Saɛid Iɛemrac, 2007. 41- Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007.

Page 179: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

42- Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007. 43- Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007. 44- Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007. 45- Naima HADJOU, Amennuɣ n tudert-iw, 2007. 46- Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007. 47- Omar KHAYAM, Rubaɛiyyat, 2007 (Tasuqelt Abdellah HAMANE) 48- Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt Habib Allah MANSOURI) 49- Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007. 50- Djamel HAMRI, Anadi di tmedyazt, 2007. 51- Khaled FERHOUH, Ḥku-yaɣ-d tamacahut, 2007. 52- Lhadi BELLA, Awal d usefru, 2007. 53- Omar DAHMOUNE, Agu, 2007. 54- SOPHOCLE, Untigun, 2007 (Tasuqelt Yahia AIT YAHIATENE). 55- Ahmed HAMADOUCHE, Inzan tiqsiḍin, 2007. 56- Ouiza GRAINE, Isefra n tmaziɣt, 2007. 57- Lounès BENREJDAL, Inzan n teqbaylit, 2007. 58- Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2008. 59- Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2008. 60- Ramdane ABDENBI, Anagi, 2008. 61- Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ɣef ṭṭrad 54/62, 2008. 62- Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2008. 63- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muḥend U Mḥend, Tafaska n tmedyazt_1, 2008. 64- Sadi DOURMANE, Abrid n tudert-iw, 2008. 65- Dahbia AMOUR, Tudert s tmedyazt, 2009. 66- TANASLIT, Akli n tayri, 2009. 67- Djaffar CHIBANI, Ddeqs-nneɣ, 2009. 68- Belkacem IHIDJATEN, Iṭij asemmaḍ, 2009. 69- Abdellah HAMANE, Tisri n tayri, 2009. 70- Said ABDELLI, Tidwirin, 2009. 71- Said ZANOUN, Bururu yeḥya-d, 2009. 72- U LAMARA, Tullianum, taggara n Yugurten, 2009. 73- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muḥend U Mḥend, Tafaska n tmedyazt_2, 2009. 74- Chabane OULAMARA, Azamul n tmusni, 2010. 75- Mehenna SEHRANE, Awal ɣef yiɣersiwen, 2010. 76- Mohand Ouali KEZZAR, Tibratin, 2010. Actes de colloques 01- Actes des journées d'étude sur La connaissance de l'histoire de l'Algérie, mars 1998.

- Actes des journées d'étude sur L'enseignement de Tamazight, mai 1998. - Actes des journées d'étude sur Tamazight dans le système de la

communication, juin 1998. 02- Actes des journées d'étude sur Approche et étude sur l'amazighité, 2000/2001. 03- Actes du colloque sur Le mouvement national et la revendication amazighe, 2002. 04- Actes du colloque international sur Tamazight face aux défis de la modernité, 2002.

Page 180: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

 

05- Actes des séminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003. 06- Actes des colloques : Identité, langue et Etat -/- La permanence de l'architecture amazighe et l'évolution des cités en Algérie, 2003. 07- Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars 2004. 08- Actes du stage de perfectionnement des enseignants de la langue amazighe,

30/31 mars 2004. 09- Actes du Colloque : Le passage à l'écrit des langues et cultures de tradition orale, le cas de Tamazight, 2004. (Voir Timmuzgha N°13) 10- Actes du Colloque : La littérature amazighe : de l'oralité à l'écrit, 2005 (Voir Timmuzgha N°14) 11- Actes du Colloque : Tamazight dans les médias et à l'école : hypofonctionnalité et usages du lexique, 2006 (Voir Timmuzgha N°15) 12- Actes du colloque sur Le patrimoine culturel immatériel amazigh, 2006. 13- Actes du colloque sur Le libyco-berbère ou le Tifinagh ; de l'authenticité à l'usage pratique, 2007. 14- Actes du colloque : L’apport des amazighs à la civilisation universelle, 2009. 15- Actes des Journées d'étude sur l’enseignement de Tamazight, Région Est, 2009.

- Actes de la Genèse de l’enseignement de Tamazight depuis le XIXème siècle, 2009.

- Actes du Stage de perfectionnement pour les enseignants du primaire, 2009.

Revue « Timmuzgha » Revue d'études amazighes du Haut Commissariat à l'Amazighité : N° 1, avril 1999, ----- N° 20, juillet 2009. - N°10, octobre 2004, Spécial Mohya, Entretien. - N°12, décembre 2006, Tajmilt i Si Muḥend U Mḥend. - N° spécial en Tamazight : . N°16, janvier 2008. . N°17, avril 2008. . N°19, août 2008. Revue « Tamazight tura » Revue en Tamazight du Haut Commissariat à l'Amazighité : N° 1, janvier 2009----- N°4, janvier 2010. Autres publications 01- Chafik MOHAMED, Aperçu sur trente trois siècles de l'histoire des imazighènes, 1997. 02- Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000. 03- Idir El-Watani, L'Algérie libre vivra, 2001. 04- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome1, Histoire et fondements d'un débat argumentaire, 2007. 05- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome2, Analyse et représentation phonologique, 2007.

Page 181: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

06- Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008. 07- Catalogue des publications du HCA, 2008. 08- Catalogue des publications du HCA, 2009. 09- Boudjema AZIRI, Néologismes et calques dans les médias amazighs, 2009. Consultings 01- Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyiḍ, 1998. 02- Mouloud FERAOUN, Ussan di tmurt, 1999 (Tasuqelt Kamel BOUAMARA) 03- Nora TIGZIRI - Amar NABTI, Etude sur « L'enseignement de la langue amazighe: bilan et perspectives », 2004. 04- Iddir AMARA, Les inscriptions alphabétiques amazighes d'Algérie, 2006. 05- Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques gravées et peintes de la grande Kabylie, 2006. 06- Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbères communes, 2006/2007. 07- Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite, 2006/2007. 08- Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamaziɣt, 2007. 09- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007. 10- Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuɣin n tesnukyest, 2007. 11- Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbère, 2007. 12- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007. 13- Moussa IMARAZENE, Timɛayin n leqbayel, 2007. 14- Nora BELGASMIA, L'expression écrite en tamazight, 2007. 15- Mouloud LOUNAOUCI, Projet de création d’un Centre de terminologie amazighe, TERAMA, 2007. 16- Zahir MEKSEM, Isuraz n usezdi d tenmeẓla taḍrisant n tmaziɣt : Asnekwu d

tesleḍt, 2008. 17- Mohammed Brahim SALHI, La tariqa Rahmaniya : De l’avènement à l’insurrection de 1871, 2008. 18- Fakihani TIBERMACINE, Tanast u kajjuf, 2009. 19- Mohand Akli HADDADOU, Introduction à la littérature berbère, 2009. 20- M'hammed DJELLAOUI, تطور الشعر القبائلي و خصائصه, Tome1, 2009. 21- M'hammed DJELLAOUI, تطور الشعر القبائلي و خصائصه, Tome2, 2010.

Page 182: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

 

Conception et PAO Ramdane Abdenbi

© Tous droits réservés

Widen yebɣan ad ɣ-d-arun TAMAZIƔT TURA, Tasɣunt s Tmaziɣt

[email protected]

[email protected] www.tamazight-tura.com

Page 183: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010

Achevé d'imprimer sur les presses de Imprimerie Brise-marine

Villa N°18, Brise-marine, Bordj El-Bahri,Alger Tel : 0771-11-10-18 Fax : 021-86-50-05

Page 184: Tamazight Tura U5 Yebrir 2010