tamazight tura u4 yennayer 2010

192

Upload: idlisen

Post on 30-Oct-2014

224 views

Category:

Documents


7 download

TRANSCRIPT

Page 1: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010
Page 2: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010
Page 3: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

TAMAZIƔT TURA Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

IMḌEBBER N TESƔUNT Youcef MERAHI

AGRAW N TIRA

Hamid BILEK Abdenour HADJ-SAID

Said CHEMAKH Samir ARKAM

Ramdane ABDENBI

URAN DEG WUṬṬUN-AGI :

Said ZANOUN, Ferhat BALOULI, Hocine AMAZIGH, Ramdane LASHEB, TANAṢLIT, Kania RABDI,

Cherifa BILEK-BENLAMARA, Djaafar MESSAOUDI, Inelmaden n tmaziɣt (Bgayet), Youcef ACHOURI,

Koussaila ALIK, Ramdane ABDENBI, Mohamed Arab AIT KACI, Djamel HAMRI, Fatima AIT HAMLAT, Habib-Allah MANSOURI, Inelmaden n tmaziɣt (TO), Ahcene MARICHE, Boudjema AZIRI, Djamel BENAOUF, Hacene HALOUANE,

Malek HOUD, Mohamed Zakaria BENRAMDANE, Youcef MERAHI, Said CHEMAKH

19, avenue Mustapha El Ouali (ex Debussy) Alger

Tél : 021-64-29-10/11 - Fax : 021-63-59-16 B.P. 400, 16070, El Mouradia - Alger

Page 4: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

TAGDUDA TAZZAYRIT TAMAGDAYT TAƔERFANT TASELWIT N TEGDUDA

ASQAMU UNNIG N TIMMUZƔA

TAMAZIƔT

TURA

tamazi$t tura

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa Tamaziɣt tura Un 4 / yennayer 2010

ISSN : 1112-9417 Déprt légal : 4832-2008

Page 5: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt, imira, teḥwaǧ kan

ad tt-naru ad tt-nɣer.

I kenwi akked wayla-nwen, ay anda tebɣum tilim,

d aseggas ara d-ibibben ayen ur d-wwin wid i t-yezwaren, n wayen ẓiden,

d wayen icebḥen, d wayen iɣef ara cfun medden.

Wigi d kra n yibuddan

sɣur Mass Halouane i yimeɣriyen akken ma llan 

Page 6: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

AGBUR

TAJMILT

I unaẓur Lounès Matoub Said ZANOUN 11

AḌRIS Tamuɣli deg udlis : Idurar Ireqmanen (Sophonisbe) Ferhat BALOULI 17 Tissulya n tmara Hocine AMAZIGH 23 Tudert n umdan Ramdane LASHEB 27 Tamda n ṭṭmeɛ TANAṢLIT 30

TAZRAWT Tasekka n uglam Kania RABDI 35

TULLIST Tafeggact Cherifa BILEK-BENLAMARA 49 Yir taggara Djaafar MESSAOUDI 54 Taqbaylit Inelmaden n lmajister n tmaziɣt - Bgayet 65 Taccuyt n yemma Daɛda Jean-Pierre CHABOL - Tasuqelt : Youcef ACHOURI 77 Ugadeɣ ay imru Koussaila ALIK 81 ...Ḥadret ccfaya Ramdane ABDENBI 88

Page 7: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tislit Mohamed Arab AIT KACI 95

TUKKIST Aḍu n tirga - 2 Djamel HAMRI 107 Aẓar aneggaru - 3 Fatima AIT HAMLAT 117 Leɛzib n yiɣersiwen - 2 George ORWELL - Tasuqelt : Habib-Allah MANSOURI 121 Arranku - 2 Paulo COELHO - Tasuqelt : Inelmaden n tmaziɣt - (T O) 128

TAMEDYAZT Skud Ahcene MARICHE 141 Nizar Qabbani s teqbaylit Boudjemaa AZIRI 147 Lbaṭel war tilas Djamel BENAOUF 150 Tamettant n umedyaz Louis ARAGON - Tasuqelt : Hacene HALOUANE 162 Asmekti Alphonse DE LAMARTINE - Tasuqelt : Malek HOUD 166 Lekdeb yebna ɣef ddel Mohamed Zakaria BENRAMDANE 171 Abrid n ubrid-iw Youcef MERAHI – Tasuqelt : Abdennour ABDESSELAM 173

TAMEZGUNT Tayri si lbeɛd - 1 Amine MAALOUF - Tasuqelt : Said CHEMAKH 179

Page 8: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

TIGEJDIT

Yezzi-d useggas ɣef Tesɣunt Tamaziɣt tura. Di Yennayer yezrin i d-yeffeɣ wuṭṭun amezwaru n tesɣunt-nwen, imira aql-aɣ newweḍ ɣer wuṭṭun wis 4. Aseggas di tudert n tesɣunt mačči aṭas, maca mi ara tmuqleḍ ɣer wuguren yellan deg uḥric-agi n usiẓreg s tmaziɣt, ama d tasɣunt neɣ d adlis, ad tafeḍ d akken yewɛer ad tessiwḍeḍ aseggas. Nwala acḥal d tasɣunt i d-yeffɣen maca ur ddirent ara nnig n sin neɣ kraḍ wuṭṭunen, tikwal ad d-yeffeɣ wuṭṭun amezwaru dɣa teqqunneẓ !

Ihi, ma ifat Tamaziɣt tura tessaweḍ aseggas,

ayagi ɣur-neɣ d aṭas imi asmi nebda, ur numin ara ad nessiweḍ s uṭṭun wis 4. Annect-a mačči kan d ugur n uṣurdi, maca d ugur n wid la yettarun s tmaziɣt, imi yewɛer ad d-tleqḍeḍ wid ara d-yarun akken ad tidir tesɣunt. Nekni, ma tkemmel akka, ɣas akken ad yili ciṭuḥ n lexṣaṣ, d acu llan yimeddukal i ɣ-d-yettaken afud imi ddan-d yid-neɣ di yal uṭṭun. Tajmilt tameqqrant i yal win i d-yefkan kra n uḍris i Tamaziɣt Tura seg wasmi tebda ar ass-a. Lxir-nsen d ameqqran !

Page 9: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Deg wuṭṭun-agi wis 4, am yal tikkelt, llant tejmilin, tullisin, isefra, tizrawin… atg. Nessaram d ayen ara wen-iɛeǧben.

Imi d Yennayer, ad nfares tagnit i wakken ad

d-nini aseggas ameggaz i yal amaziɣ yellan di ddunit, nessaram aseggas-agi amaynut ad yili d aseggas n tmaziɣt.

Agraw n tira

Page 10: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

TAJMILT

Page 11: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010
Page 12: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 11 -

I unaẓur Lounès Matoub

Said ZANOUN

iwen unaẓur gar yinaẓuren imeqqranen i d-teǧǧa tarwa n teqbaylit, Dda Lmulud, yeǧǧa-d awal yellan d ttbut aqdim n leǧyal iɛeddan n at zik yessnen ayen

ara d-yeggrin d timektit n ttjarib n usduqqes n leǧyal i d-iteddun. Dda Lmulud yenna-d : “Yella yiwen yella ulac-it, yella yiwen ulac-it yella”.

Lmeɛna n lemtel-agi d wagi : tirṣaṣin tijehliyin i yewwten acennay : Lounès Matoub ass n 9 tuber 1988 jerḥent xemsa tikkal, zeglent, ur yemmut ara. Ass n 25 ctember 1994, yettwalqec di Taxuxt, s lḥerṣ n ugdud amaziɣ n tmurt n Leqbayel ibedden ɣef yiwen-is cerḍen ad as-d-brun neɣ ma ulac ad d-yeḍru kra ! Tadukli i ibedden ɣef lḥeqq tewwi-d leḥqq-is, imi ass n 10 tuber, wid i t-yecleqfen bran-as-d di lqahwa umi qaren “Roi de Coeur” n Tewrirt Mimoun deg At Yanni.

Ass n lexmis 25 yunyu 1998, deg usawen n Tala Bunan, lmut, tikkelt nniḍen terna tegzem-as-d abrid, tella tettraǧu-t. Lexbar aqesḥan yendeh : Yemmut Lounès Matoub, ddunit akk tenxerwaḍ.

Ass-nni ideg ara t-meḍlen, lɣaci ihubb-d si yal amḍiq, si yal taddart, si yal tamdint, si yal tamurt ! ass-nni ma yewwet-d ugeffur, lqaɛa ur tellexs ara seg uṭuqqet n yimdanen i tt-iɣummen.

Akken ur ten-iteffeɣ ara leɛqel seg wurfan, Malika Matoub, ultma-s, tenṭeq tenna : Ass-agi mačči d ass n leḥzen ! ass-agi d ass usirem, ad nemɛawan lwaḥid i wakken ad naweḍ ɣer wayen imenna Lwennas ! Ass-agi d ass n tlalit-is, mačči d ass n lmut-is ! Fket-as i yemma abeckiḍ ad tewwet lbarud fell-as ! Nna Ɛelǧiya, yemma-s tewwet lbarud berdayen. Lounès Matoub ilul-d ! Lounès yella yella.

Y

Page 13: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 12 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Ma yella Matoub iruḥ d yiwen, yuɣal yeqqel-d ɣef wacḥal d wacḥal i d-yefruri, lmut tezgel-it ! Lmut tettwakellex !

Lounès Matoub d amǧahed n tidet, n tjaddit, n tnaṣlit, n tmaziɣt, leslaḥ-is d isefra, isuɣan-is d snitra, lfenn-is d leqraya.

Lounès Matoub

Akka s zzer u ferr, ad d-nesmekti cwiṭ seg usriḍ n

tmeddurt-is. Temẓi-ines seg useggas 1971 ar 1977, yesɛedda-tt deg Yesser, iḥemmel ad iɛaned acennay n Cceɛbi Dahmane El

Page 14: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 13 -

Harrachi, d amek i d-isenned ɣur-s, yerna-d El Hasnaoui akked Slimane Azem. Di 1978, iruḥ ɣer Fransa, ɣur warraw n leɛmum-is yellan di La Haute Savoie, s uɛiwen n Idir, yessufeɣ-d di Studio n Paris ccna-ines amezwaru umi yeqqar Ya lferḥ-iw s wayes tecḍeḥ yemma-s. Seg wass-nni, simmal lweqt ileḥḥu, taẓuri n Matoub tettnerni. Akk imusnawen n tẓuri ḥṣan, ẓran, fehmen belli anaẓur-agi i d-iṣubben seg udrar n tmurt n Leqbayel yewwi-d yid-s ayen yesduqqusen ddhen n wid yellan d iḥruren yettnadin ad d-banen d acu-ten. Lfenn n Matoub yecceɛceɛ ! yebrareḥ ! Yefka taftilt-is akin n tlisa ! Iruḥ yettmecberriq amzun d anejmuɛ n teslit n unẓar, i ikesben acḥal d wacḥal d ini yemxallafen di zzin mefquden, ḥemmlent wallen, irennun lɛezza deg wulawen.

Isefra-s, lmusiqa-s, ccna-s, taɣect-is taweḥdanit qqlen d tiddukla yecban iṭij n tussna i d-yessakayen kra n wid teɣder tnafa n tatut taɣrurt.

Ass n temḍelt-ines yesban-d temɣer-is akked uḥemmel-is ɣer wid ifehmen, yessnen lmeɛna n lfenn ! Ggumman ad amnen belli yeɣli ireqraq usalas n tẓuri n tmaziɣt. Argaz tameṭṭut, amecṭuḥ ameqqran, d luluf n yilulufen yeddan ad rren tajmilt i umerḥum, ḥeznen akk, ttrun akk !

Ussan leḥḥun, ttnejmaɛen d agguren, ttnernin d iseggasen, tijmilin ttefrurint di yal amḍiq n tmurt n Leqbayel, Leqbayel ssyin d kra imeḍqan n tmurt n Lezzayer, llan wid yefkan isem n Lounès i dderya-nsen, inaẓuren, wa s isefra, wa s tira, wa s taɣect-is, cennun akk mmi-s n Tewrirt Musa. S tussna n tṣawer, s telwiḥin n lmeɣri, s uẓeṭṭa n yal lḥirfa ttusqedcent ilmend n tlalit tis snat n Lounès Matoub. Ula d anqac deg uẓru, sbedden lqedd-is di tuddar n lejdud.

Deg unebdu n useggas 1998, aṭas n tuddsiwin tigraɣlanin i s-yerran tajmilt s ddqiqa n tsusmi, tajmilt n wid irefden ssenǧaq n tmaziɣt. Aṭas n tmura di ddunit, abaɛda Fransa, anda isem-is yura s unqac s ufella n telwiḥin n rrxem, i ssentan ɣef leḥyuḍ n kra n yizenqan umi fkan isem n Lounès Matoub. Di temdint n Lyon, yiwen ugni semman-as Esplanade Lounès Matoub 1956-1998, poète Algérien d’expression berbère, victime de l’intolérance.

Ilmend n usmekti n useggas wis 10 n lmut n unaẓur azzayri, ass n 3 juillet 2008, Mass Bertrand Delanoë, lmir n Paris, yefka i yiwen ubrid di le 19ème arrondissement, isem n Lounès Matoub.

Page 15: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 14 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Am akka la nettwali, Lounès Matoub ur yemmut ara, mazal-it yella, i lebda ad yili, amkan-is yeɛmer, ṣṣaba, ixulaf i t-yecban la d-rennun si lǧil ɣer lǧil, ulac win ara yettun amǧahed n lḥeqq, n tidet, iḥurben ɣef tnaṣlit akked tjaddit s leslaḥ n lfenn akked tẓuri. Taẓuri yesdukulen, mačči d taẓuri iferqen.

Lounès Matoub

Page 16: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

AVRIS

Page 17: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010
Page 18: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 17 -

Tamuɣli deg udlis :

Idurar ireqmanen (Sophonisbe)

Ferhat BALOULI

d d-nemmeslay deg uḍris-agi ɣef yiwen seg yidlisen i d-yesseẓreg Usqamu Unnig n Timmuzɣa deg useggas n 2004, wagi d tamedyazt i yura mass

Hocine Arbaoui, dɣa ad d-nesqerdec deg-s amek tga tmedyazt n umedyaz-agi, maca daɣen ahat ad d-nemmeslay ssya u ssya ɣef tmedyazt tamaziɣt tatrart.

Mass Hocine Arbaoui d yiwen seg yimedyazen i yegren aṭas isurifen di ccɣel-is, imi deg umezruy-is ad d-naf d akken yewwi yiwen warraz aseggas 1989 deg Tfaska taɣelnawt si Muḥ U Mḥend i d-yeḍran di Micli (Ɛin lḥemmam) di Tizi Wezzu, ssyin akin yettuɛreḍ-d d inebgi ɣer Tfaska n tmedyazt di Bgayet, yettuɛreḍ daɣen ɣer rradyu taɣelnawt (tis snat), ad d-nernu ɣer waya d akken mass Hocine Arbaoui d yiwen yellan i waṭas yiseggasen di leqdic n imusuten akked tdukliwin, dɣa yella d aselway n yiwen ugraw adelsan umi qqaren «Tajaddit»… d amezruy-agi yeččuren d tazzla ɣef yidles akked tsekla tamaziɣt i ɣ-yeǧǧan nefren-d tikkelt-a adlis-agi i wakken ad d-nemmeslay fell-as. Гef Sophonisbe : Am akka d-yettban deg uzwel n udlis, ameslay deg yisefra yella-d ɣef Sophonisbe, tagi d yiwet gar temɛayin i d-yeggran deg yiles d yidles amaziɣ, ɣas akken yeǧǧa-tt cwiṭ wakud

A

Page 19: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 18 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

almi tuɣal ur tettwassen ara mliḥ ɣur yilemẓiyen-nneɣ, maca tira-agi ahat ad as-d-terr cwiṭ n tudert.

Sophonisbe akken la d-ḥekkun1 d yiwet gar tlawin yelhan u yeɣran nezzeh, tedder gar yiseggasen 235 (Send Sidna Ɛisa) d 203 (S.S.Ɛ.), di tudert-is ad d-qqaren d akken d yelli-s n ugellid aqerṭaji «Hasdrubal» win yedduklen akked Sifaks (agellid n yinumidiyen di tallit-nni) mgal irumaniyen akked Masnsen, dɣa di tdukli-nni yellan gar yigelliden, yuɣ Sifaks Sophonisbe, maca amezruy yefka rrbeḥ i Masnsen akked yirumaniyen, ma d Sifaks akked yiqerṭajiyen rrẓen, deg uzfuf-nni Sophonisbe teggra-d gar yifassen n Masnsen, i tt-yuɣen i kra n wakud kan2 acku Sipion l’Africain imqeddem n yirumaniyen yessuter-as-tt-id i wakken ad tt-yawi ɣer Rome d taklit, din lḥerma n Sophonisbe tekker-d, dɣa tugi ayenni, ssyin tenɣa iman-is s rraj wala ad tt-awin ɣer Rome akken d taklit*.

Ayen akka yezrin d ayen d-nufa deg umezruy, ma di tira n Hocine Arbaoui tamacahut tebda s Masnsen, di lberj weḥd-s yewwi-d yiwen usefru ɣef terẓeg n tudert imi yella weḥd-s, ulac ɣer tama-s tin iḥemmel, si tama nniḍen, yessken-d umedyaz (s usefru nniḍen i d-tenna Sophonisbe) d akken ula d Sophosnisbe tella di lxiq-nni, abeɛda imi d tameḥbust ɣur Sipion*, ssyin akin yebda Masnsen akked Sophonisbe ttawin ttarran ameslay (yal mi ara yeṭṭef yiwen nnuba umeslay yettawi-tt-id umedyaz d asefru), dɣa din i d-mmeslayen (yal yiwen s nnuba-s) ɣef yisental-nni imecṭaḥ i d-nebder dagi, mmeslayen ɣef tɣelneẓri, lḥif di tudert, tuggdi akked lqella n yizerfan, ɣef rrwaḥ, ɣef usmekti, ɣer taggara, tessuter Sophonisbe deg Masnsen ad tt-yenɣ neɣ ad tt-yaɣ awi-d kan ur tt-yettawi ara Sipion ɣer Rome, maca Masnsen yugi ad tt-yaɣ acku iwala d akken lḥerma-s ur s-tesmiḥ ara segmi Sophonisbe tuɣ yakan sifaks aɛdaw-is yerẓa ussan-nni, dayenni i yeǧǧan Sophonisbe ad tneɣ iman-is s tissit n rraj… mi la tettmettat yeṭṭef-itt Masnsen deg yirebbi-s tɛedda testaqsa-t-id ma iḥemmel-itt, netta ur as-d-yerri ara                                                             1 www. wekipidia.fr (sophonisbe). 2 La d-qqaren daɣen am akken Masensen yella (send ad yaɣ Sifaks Sophonisbe) yesɛa kra n wasaɣen n tayri akked Sophonisbe, .(wali Wekipidia).

Page 20: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 19 -

srid ɣef usteqsi-ines, maca yewi-d asefru ɣezzif amek i t-sgugem degmi d-tban di tudert-is, ssyin yestaqsa-tt ula d netta ma tḥemmel-it, dɣa tenna-as-d «ẓer kečč», din temmut Sophonisbe, yeggra-d Masnsen weḥd-s maca amedyaz-nneɣ Hocine Arbaoui yerra-t-id s aẓekka n Sophonisbe kra n yiseggasen segmi temmut, yenna-d ɣef uẓekka n tin iḥemmel yiwen usefru n tayri. Isental : Di tazwara umeslay, isefra yellan deg udlis-agi iɣef d-nettmeslay mačči d ammud n yisefra ur yesɛin kra gar-asen, maca d yiwet tmacahut anda d-yemlal umezruy n yimaziɣen akked tugniwin n Hocine Arbaoui, dɣa nezmer ad nger adlis-a di ṣṣenf n tmedyazt i wumi qqaren yifransisen «l’épopée»3 ɣef waya tamuɣli ɣer yisental-is d wamek cudden d ayen ara d-yawin kra i tɣuri-ines.

Isental iɣef d-yemmeslay udlis-a d “Tayri gar Masnsen akked Sophonisbe”, dɣa taqsiḍt n udlis irkel tḥekku-d d acu imeslayen yellan akked wayen yeḍran di teswiɛin tineggura n tudert n Sophonisbe (send ad tenɣ iman-is) d wayen d-yeǧǧa wayenni deg wul n Masnsen, sin ɣef yidisan n usentel-agi agejdan llan aṭas n yisental imecṭaḥ, nezmer ad d-nini neṭḍen-d ɣer teqsiḍt tagejdant, isental-agi imecṭaḥ yella wayen iɣef d-yemeslay Masensen, yella wayen i d-tenna Sophonisbe, maca llan yimdanen nniḍen i d-ineṭqen deg udlis-a, amezwaru deg-sen, d win i wumi isemma umedyaz «Amɣar azemni», ma d wis sin, d tarbaɛt n yimdanen, wid i wumi isemma umedyaz Hocine Arbaoui «ihellalen». Ayen yerzan lebni n yisefra wa zdat wayeḍ di tmacahut-agi, dɣa tebda s umeslay n umɣar azemni ɣef wazal n tmedyazt asmi s-yenna :

Macahu ! Tellem cahu ! Irgazen yekkaten awal Yetturaren tamedyazt

                                                            3 Ṣṣenf-agi n tmedyazt yella seg wakud aqbur ɣur yirumaniyen... Di taɛrabt qqaren-as «Al malḥama» ur ufiɣ ara isem-is yakan di tmaziɣt, si tama nniḍen ur bɣiɣ ara ad s-semmiɣ acku yezmer yella ur tufiɣ ara kan, maca ad d-ssutreɣ deg wigad d-yelhan d waya ad d-rren tamuɣli-nsen ɣer-s.

Page 21: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 20 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

At tmedyazt d amawal N ddunit tebɣiḍ snat…

Ula d taggara n tmacahut tella-d s usefru n umɣar azemni i

d-yemmeslayen daɣen ɣef wazal i yesɛa wawal akked tmedyazt, yenna-as :

Macahu ! Tellem cahu ! Taqbaylit ayen i k-nnan Iwaɣezniwen usefru Lmeɛna anda ur tt-walan Lɛebd yettas-d yettruḥu Ar awal yettas-d kan

Ma yella ɣer daxel n tmacahut, ameslay yettruḥu yettuɣal

gar Masnsen akked Sophonisbe, maca kan akka ini gren-d ihellallen s kra n yisefra (04 iberdan i d-banen s yisefra-nsen) am usefru send aneggaru anda d-ssefran ɣef wayen d-iteddun ɣer yimaziɣen, dɣa nnan-d :

Ataya ataya waḍu Ataya yekka-d tizi La yetteffir icennu Wexret-as ad iɛeddi Ataya ataya waḍu Ixaḍ tamurt irkelli

Ma d anṭag seg usefru ɣer wayeḍ yella-d tikwal s usefru

akken daɣen i d-yella s yiḍrisen n tira kan, ahat, aya d ayen ara yeǧǧen win yeɣɣaren tamedyazt-a ur iɛeyyu ara deg uḍris s umata. Tugniwin : tugna d yiwet seg tgejda timeqqranin n tmedyazt yelhan, dɣa di tmedyazt n Hocine Arbaoui ad d-naf aṭas n leṣnaf n tugniwin, nefren-d snat ahat ad d-nbeggen yis-sent amek tga tugna ɣur umedyaz-agi, tamezwarut deg-sent d tin ideg d-yenna Masnsen:

Page 22: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 21 -

Tusiḍ-d kan Issenṭi lferḥ-iw Ufiɣ iman-iw Kkren iḍudan D tir’ay bdan Truḥ-ḍ kan Uɣalen la ḥettben ussan

Deg umedya-agi n usefru i d-nefren yettmeslay-d Masnsen

amek i yella send ad d-tekcem Sophonisbe ɣer tudert-is, d wamek i yuɣal seg wasmi truḥ, dɣa tugna-agi tebna ɣef wahil n yiḍudan, mi tella Sophonisbe iḍudan ttarun (d ahil yelhan imi tira tettawi-d tamusni) mi truḥ uɣalen iḍudan ɣer leḥsab n wussan ayen d-yessebganen acḥal yuɛer rrwaḥ n Sophonisbe ɣef Masnsen.

Deg umedya-agi wis sin ad nẓer yiwen ṣṣenf nniḍen n tugniwin, dɣa walit d acu d-yenna Masnsen :

Tiwwura begḥent axxam Asemmiḍ la yettcali Ccer yetturar ɣef yideknan Asirem yeddaddac tikli Mi akken yettnerni yettimɣur Yettazzal yeɣli yuggas Mi yeɣli yerreẓ deg uzagur Nuɣal nettazzal fell-as

Deg umedya-agi, Masensen (di tidet d amedyaz i d-yennan

awal) ur aɣ-d-yeskin ara snat tugniwin yemgaraden yiwet gal tayeḍ am umedya yezrin, maca yettmeslay-d ɣef tudert mebla asirem, tin ideg d-yeggra, dɣa deg-s yessekcem ayen yettidir deg yiman-is di tugna n yiwen uxxam yenḥafen aṭas anda tiwwura ldint, anda asemmiḍ yettcali, anda asirem yerreẓ deg uzagur kan akken meẓẓi, dɣa s tugna n usirem-agi yerrẓen deg uzagur i ɣ-d-yessaweḍ Hocine Arbaoui tigawt n Masensen.

Page 23: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 22 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Awal n taggara : Гer taggara n umeslay-nneɣ ad d-nini d akken tasleḍt-agi merra tesskan-aɣ-d anda tewweḍ tmedyazt tamaziɣt tartart, ur teqqim ara kan di timawit ass-a tekcem di tira, ur teqqim ara deg usefru-nni kan amecṭuḥ tekcem deg usefru aɣezfan, ass-a tamedyazt-nneɣ tessekfel-d tilufa umezruy s tmuɣli tamaynut, ɣef waya ad d-sseggriɣ s teɣri i wid d-yelhan s tmeslayt-agi-nneɣ akken ad d-zin ɣer tmedyazt akked tira tartart acku aṭas i d-yeffɣen tura, asqerdec mazal itezzi di tmedyazt taqburt (ɣas akken ula d tinna s wazal-is maca ur ilaq ara ad neqqim kan deg umezruy), tiɣri-agi nerfed-itt-id acku numen d akken tasekla s umata tettidir s usqerdec ma d tutlayt tettidir s useqdec, aseqdec atan yella, i d-yeggran kan d asqerdec (a win yufan daɣen ad yili s tmaziɣt mačči s tefransist neɣ s taɛrabt…).

Page 24: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 23 -

Tissulya n tmara

Hocine AMAZIGH

amaskalt, aqili wis sin i yeârev ad d-yaf yis-s ahat tifrat bab n uxxam, d allal n tsujjayt tatrart ideg s-d-yeggra usirem ameqqran.

Amejjay n tlawin amezwaru i s-yezzakknen wid i$ef kkant tlufa irewsen $er ta ideg yella, yessuter-as ad as-d-yawi tama$ant tummidt akked usadrar, ssyin akin, yerǧa kra n wussan, amejjay yefka-as-d igmav ur ngerrez ara mavi, yewwi-d $ef tmuvint ad tevfer ifuras i s-d-yefka $ef te$zi n krav wayyuren sakin ad iwali ayen ilaqen, mi yu$al tikkelt tis snat, yenna-as-d umejjay : Ur telli ula d tamhazt $ef wakken ssne$ deg ta$ult-a, maca wali amejjay nniven ma triv, ur gezzem ara asirem, ahat yeéwer, yugar-iyi, wi yezran ?

Akka ihi, ali tadrev, awi terrev seg umazzag $er wayev ur yelli win d-yellan d amaynut, $as akka ur yuyis ara yerna tikli $er zdat, aneggaru deg-sen yenna-as-d : - Addad ideg tella tmercult-ik ass-a ur tezmir ad ak-d-tefk tarwa maca, ssya $er wakka ntedu, yezmer lêal war asurdu, ad d-yili wayen yesmendayen deg tussna-ya tasujjayt ad tizmir ad tili d tayemmat am tiyav, acu kan, ssya s assen, ma terǧiv alamma tesâiv 70 d aseggas deg utemmun-ik akken ara tiliv d ababat, ma tu$ev awal-iw anef akin i waya.

T

Page 25: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 24 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Ayen yeǧǧan, i yessawven argaz-a ad yeîîef iman-is akk annect-a, d allu$ ameqqran ur nettwattu i yexdem baba-s i twacult n umercul n yelli-s. Atan wayen i t-yurzen, ma nezmer ad d-nini akka, yugi ad yefk afus, ad yili d anabal deg udem n uveggal i yullen tawacult-is deg wussan iberkanen, yesmenyaf ad yesîaser ur iweîîu d win i ten-irefden asmi teémek fell-asen tegnit n laé d usemmiv.

D ta i d tirrugza akked yise$ n wid iceffun $ef wid i asen-yellan d axxam n tullu$t (bienfaisance). Asmi ikad ubrid belli tameîîut, dayen d takubit, temâiqqert, yeéwa, iruê yid-s s axxam n tedhelt tamettit anda tewcan, ttmuddun imuîîuven s u$rud i wid iran ad sinnen igurdan ur nla imawlan.

Wwin-d ssyinna yiwet tegrudt akken wayes ara tetwannes lalt n uxxam ad s-tekkes a$ilif u ad s-teswattu kra timanest, d acu kan i$tel-as, iâeggen-as urgaz-is : - £ur-m ad am-tekcem ul, ad trebbiv fell-as tasa, yezmer lêal yiwen wass ahat ad d-iflilen, ad d-êewsen fell-as yimawlan-is, êûu-kem-id belli aql-akem d tamvift kan i telliv ur yelli d tayemmat i tt-id yurwen seg tadist-is !

Yezri wakud a$ezfan, yiwen ur d-yesteqsa fell-as, yiwen wass mi d-yusa bab n uxxam seg umahil-is yaf-d zwaren-t-id yinebgawen werǧin yessin s axxam-is, yessenûef yis-sen akken yella di temyart, tannumi-nne$, d imawlan n tmeîîut-nni ayen. Usan-d ad awin yelli-tsen, d azref-nsen. Sakin mi d-msukkasen tamusni, yessumer-asen ad asen-ǧǧen taqcict-a ad tt-issinen, nitni tawwurt-nsen teldi, zemren ad d-rnun wiyav n tarwa ma d netni tu$al tadimt i ukufi-nsen, yelli-twen-a zik tla yiwet twacult tura $ur-s snat, nekni d imâazzan kan, d lwens ara netwennes yis-s kan daya, wamma d yelli-twen.

Temmeslay-d yemma-s n tidet, tegzem-itt-id s tewzel, tenna-d : - Skud ddre$ ur ttanfe$ i yiwen ad d-yelhu s yelli nekk di tmeddurt, ad rehne$ fell-as anéaden ucebbub, ucekkuê-iw ma ilaq ! Dayen, teddez tebrez, akken neqqar, d aûavuf n ugama, akka i tella tmeddurt, yal ta$awsa mi ara d-nadin begsen-d $ur-s wat-is d

Page 26: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 25 -

tammunt ayen, yiwen wass ad asen-tu$al, ad awven $ur-s d acu kan, s ucemmer n yi$allen meâlum, ur yelli s tlemmiêt-nni qqaren akken.

Ma d tamessinent-nni tame$bunt, yeqqim yimi-s yeldi, yebren umenxas gar wallen-is, teggugem, azekka-nni ur tufi amek ara teg i yiman-is, tekcem-as ul tmeîîut-nni, tewwev armi d-tenna i urgaz-is : - Ma teffe$ teqcict-a ad rnu$ deffir-nnes ! Yemlami, yeârev urgaz-is ad tt-yesserked, ad tt-id-yerr $er tilawt ur yessawev ara, iwala-d baba-s ahat ad tt-id-yerr s abrid, ad tt-yesseb$es… maca terra aqerru-s i tqabact, argaz-is $as akken yettwages deg userhu d nnif-is ur yelli s $ur-s i d-yekka wayenni, iêulfa belli zi$ akk annect-n n tzivert (patience) i yesker $ef wudem n baba-s, taggara yeggra-d am usaber n tewwurt !

Ihi, imi akka i yura di twenza-nne$, ur yelli d kemm ara yeff$en, d nekk, ad awi$ kan ayen yellan $ef uglim-iw ma d tamezdu$t ideg nessezra tudert-nne$ akken 14 yiseggasen-aya attan, ǧǧi$-am-tt d tarzeft, d tamuli n tnaga (signe de reconnaissance) s $ur-i.

D akacaf, aêcam $ef urgaz ad yeîîef axxam tameîîut ad tettmelwaê deg yiberdan akked yizenqan, ad yili kan usnuruf gar-ane$. Ad a$-yebvu Yakuc war abekkav u ad yeldi fell-a$ tiwwura n wallu$ yal wa deg-ne$ ad yaf iman-is akken yessarem.

Seg tama n urgaz, lewhi n useggas akin mi msebvan akked temyeqqent-is, yules tissulya tikkelt-a yewwi-d tamsedrart am netta. Da i qqaren akken : «Msel si tallext-ik ma ur d-wwiv taqdirt ad d-tawiv aseksut».

Yerna-d $ur-sen llufan amezwaru, sakin yal aseggas s ugrud, yu$al yeggar izilaten : sin, krav yiseggasen gar tlalit akked tayev alarmi yessawev 7 warraw-is d imudduren merra, yerra-d akk agellel-nni yessezra. Ssyin di$, yekker ad yeg talast i tlaliyin-a yeggten $ur-s netta i yellan yectaq-iten.

Page 27: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 26 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Yeddem imedles-is n twacult, yeéwa, iruê $er umeélu adeblan anda gezzmen tilaliyin yeggten, yesteqsa-t umejjay n wezday-nni : - Ma yella armi d tura i d-tukiv a mass, annect-a merra n warraw-ik ad ak-ten-yeêreé Yakuc ? - Tamayt i Yakuc imi aql-i meqqar ndekwale$-d tura wanag acêal msakit, i yezgan ar ass-a d uzekka deg tedremt n yives-nsen !

Timetti-nne$ d taqburt nezzeh, tegma, tedder kan deg timawit, ur neqqar ur nettaru tameslayt-nne$ acêal n tevmiwin aya tura, armi d-nufa iman-nne$ imira anda akken anzi yeqqar : «Wa yuder (iûunn) wa yuli, wa yeîîes wa yuki, wa yebri wayev yewwi-t ubeêri».

Page 28: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 27 -

Tudert n umdan

Ramdane LASHEB

smi bab ixelqen lerwaḥ, yexleq-d amdan iḥudd-as-d kan ɛecrin n yiseggasen. Yesseɛdel-it netta akked uzgar, d uqjun, d uɣyul akked yibki. Akken ruḥent

ad fakkent ɛecrin-nni n yiseggasen n tudert-is, amdan yufa-d iman-is ur yerwi ara ddunit. Alarmi d imiren i yufa iman-is, i as-teɛǧeb ddunit.Yessuter i bab n txelqit, ad as-yesseɣzef ddunit-is. Yenna-as : - Anɛam a bab ixelqen lerwaḥ, nekk tesɛedleḍ-iyi akked uzger, uqjun… nutni segmi ara d-kkren d lmerta di ddunit, tudert-nsen d taberkant, ssuturen lmut ur tt-ufin. Ma d nekk alarmi d tura i as-ufiɣ lbenna, alarmi d tura i wwḍeɣ ad xedmeɣ ! Bab n txelqit yerra-as-d : - Nekk ḥekmeɣ s lḥeqq, sɛedleɣ-ken akken ma tellam, fkiɣ-awen akk ɛecrin n yiseggasen, wagi ur ttuɣaleɣ ara deg-s. Tura teggra-d kan yiwet, ma yella yiwen i iqublen ad ak-yefk cwiṭ si tudert-is nekkini ur d-qqareɣ ara ala. Amdan yerra srid ɣer uzgar, yufa-t akken kan i d-yennejmeɛ seg uzaɣar si tkerza. Yenna-as : - Amek tettiliḍ ay azger ? Waqila tufiḍ iman-ik ! - Berka-k askeɛrer fell-i, ttif lmut wala tudert yecban tagi. - D tidet ɣur-k lḥeqq ! Si ṣṣbeḥ d takerza deg yizuɣar, akken yal ass, yerna ɣer taggara ulac lxir. Ad k-zlun, ad ččen aksum-ik yerna ad

A

Page 29: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 28 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

rnun aglim-ik d icifaḍ. Yak tesneḍ awal-a : lemmer yettuɣal lxir ad yuɣal i uzger. Akka ara tettwaliḍ ay azger bezzaf fell-ak ɛecrin yiseggasen n lmerta. D acu tenniḍ lemmer ad nessuter bab n txelqit ad ak-d-yessenqes ɛecra yiseggasen si tudert-ik, ad ten-rnuɣ i yiman-iw ! Azgar yeqbel. Akka amdan yessaweḍ tlatin yiseggasen di tudert-is. Amdan iṣeḥḥa, ixeddem deg yiḍ deg uzal i wakken ad yesbedd axxam. Wwḍen tlatin-nni yiseggasen, amdan mazal ur yerwi ara ddunit, alarmi d imiren i s-d-banen lecɣal. Iruḥ yessuter i tikkelt nniḍen bab n txelqit ad as-yesseɣzef tudert. Am tikkelt tamezwarut, yenna-as-d wali ma yella win ara k-yefken cwiṭ n yiseggasen si tudert-is. Amdan ileḥḥu yemlal-d aqjun yenna-as : - Kečč ay aqjun Rebbi ur k-yezgil ara, tudert-agi-inek axir fiḥel. Segmi d-tekkreḍ kečč d aseglef iḍ d wass, d tazzla akin akka ad tettnadiḍ ma yella win ara ak-d-iḍeggren talqimt ad tekkseḍ laẓ-ik neɣ ad tettnadiḍ deg yiguduyen ma yella kra iḍeggren ad t-id-tjemɛeḍ ad t-teččeḍ. Akka ɛecrin n yiseggasen bezzaf ! D acu tenniḍ lemmer ad tesneqseḍ azgen si tudert-ik ad iyi-t-ternuɣ i wakken ad ssaliɣ lecɣal-iw ? Aqjun am uzgar yettwaqenneɛ, yeqbel rray n umdan. Amdan yessaweḍ rebɛin yiseggasen di tudert-is. Lecɣal wa deffir wa, lweqt yettazzal ur ifaq ara amek i d-yufa iman-is taggara n tudert-is. Lecɣal mazal ur kfin ara, yeččur d amenni, d asirem. Iruḥ daɣen yettnadi win ara s-d-yefken cwiṭ n yiseggasen si tudert-is. Ileḥḥu yemlal-d aɣyul deg ubrid n teẓgi yuɣal-d iɛebba-d isɣaren, yeḥbes-it dɣa yenna-as : - Lɛeslama ay aɣyul ula d kečč ddunit-a ur ak-teǧǧi ara, ur k-tcuḥḥ ara. Segmi d-tekkreḍ d lmeḥna, rekkben fell-ak, ttɛebbin fell-ak, xas ur tezmireḍ ara ad telḥuḍ, teɛyiḍ, ẓehḍen deg-k mebla cceḥa s umehtaf akken ad telḥuḍ. Neɛlen deg-k, ttawin-k d awal : ay aɣyul. Ula d lmakla-k d tisigar n uɛejmi akked yikerri. Bezzaf akka fell-ak ɛecrin n yiseggasen ! Ma tebɣiḍ ad ḍebbreɣ fell-ak, akken ad tesneqseḍ cwiṭ si lmeḥna efk-iyi ɛecra yiseggasen, kečč ad tafeḍ iman-ik, ad yenqes fell-ak leɛtab akked ccedda nekk diɣen kifkif, ad kemmleɣ ayen nwiɣ ad t-xedmeɣ di ddunit.

Page 30: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 29 -

Aɣyul yefreḥ am win i t-id-yekksen si tesraft, yefka-as i umdan ɛecra yiseggasen si tudert-is. Akka, amdan yezmer ad yessiweḍ xemsin yiseggasen di tudert-is. Wwḍen-d xemsin, amdan mazal ur yesteqneɛ ara, mazal ur yerwi ara nnɛayem n ddunit, iruḥ yettnadi win ara s-d-yernun xerṣum ɛecra yiseggasen. Ass-nni yeffeɣ ɣer teẓgi ad d-yezdem isɣaren yufa-n ibki yesteɛfa s ufella n useklu. Yettban-d am win yeɛyan, am win terẓa lmeḥna, am win yettrajun kan deg wussan-is. Yenṭeq ɣer-s umdan yenna-as : - Aql-ak-id tettbaneḍ-d am win i tewwet ddunit, d acu i k-yuɣen ay ibki ? - Susem kan ur iyi-tezgil ara, lmeḥna deffir tayeḍ… - D tidet ! Tudert-ik ur teshil ara di teẓgi. Seg wasmi d-tekkreḍ d anṭag seg useklu ɣer wayeḍ, ad tettnadiḍ kra ara terreḍ ddaw tuɣmest. Adfel fell-ak, asemmiḍ iḥuza-k. Aql-ak-id tekniḍ udem-ik yezwi akk si lemḥani, aṭas fell-ak n leɛtab akka ɛecrin yiseggasen. Yya ad ak-iniɣ ! Efk-iyi ɛecra yiseggasen si tudert-ik, kečč ad yenqes fell-ak leɛtab nekk ad ssaliɣ akk lecɣal-iw. Ibki iḥeznen acḥal-aya, iɛuhden taḍsa, yecmumeḥ-d, yeqbel ayen i as-yessuter umdan. S wakka tudert n umdan tɛedda si ɛecrin n yiseggasen alammi d settin. Ɛecrin yiseggasen i as-d-iḥudd bab ixelqen lerwaḥ, amdan ad d-yekker d llufan ad yettimɣur ad yuɣal d aqcic, d anubi. Di ɛecrin-a imezwura amdan ad yečč ad isew, ad yurar, ad iḥemmel ad yettu iman-is, ad yedder di lehna. Tudert-is tgerrez imi ulac fell-as uguren. Seg ɛecrin ɣer tlatin amdan ad ixeddem am uzgar akken ad d-iḥelli ayen iss ara yessbedd axxam. Si Tlatin ɣer rebɛin, amdan yessbedd axxam ɣur-s dderya ad ggten fell-as wuguren. Ad yettazzal ɣef uɣrum, ad yettɛeggiḍ ɣef dderya-s ɣur-k wa, hemma wa, xdem wa… Lḥaṣun ad yesseglaf am uqjun. Si rebɛin ɣer xemsin amdan ad t-id-yebdu ɛeggu, ur yettnamer ḥedd, ad iberru kan i yimeẓẓuɣen-is am uɣyul, ayen i as-nnan ad yini ih. Si Xemsin ɣer settin, amdan ad t-id-tebdu tewser, tuyat-is ad knunt, udem-is ad yezwi am yibki. Akka ihi i d tudert n umdan ara yeddren settin n yiseggasen.

Page 31: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

- 30 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Tamda n ṭṭmeɛ

TANAṢLIT

ella yiwen umɣar akked tmeṭṭut-is, deg tallit tamezwarut, lan yiwet teqcict. Nettat tezweǧ. Tella ɣur urgaz-is. Ar deqqal, truḥ yemma-s ɣur-s.

Teqqim sin wussan neɣ kraḍ, ar deqqal tuɣal-d armi d axxam-is. Teqqim. Yekker-d umɣar-nni yenna-as : - Ula d nekk ad ruḥeɣ ɣur yelli. Iruḥ ɣur-s, yeqqim ɣur-s azal n mraw d semmus (15) wussan. Tusa-d tmeṭṭut-is tceyyeɛ-as, tenna-as : - Ad d-taseḍ. - Ur n-ttaseɣ ara. Amek ! Armi d-lliɣ deg wexxam-iw, tetteɣ taga. Tura, ur n-ttruḥuɣ ara. Am din, am da, tura nekkini ufiɣ-d anda tetten sekksu, aksum akked wudi. Tura, qim, kemmini, dinna. Dɣa imir-nni tekker temɣart-nni, truḥ ula d nettat. Truḥ ɣur yelli-s. Qqimen dinna i sin. Qqimen ugar n snat tmerwin n wussan. Yekker-d uḍeggal-nsen, yessers allen-is deg-sen. Tamɣart-nni tuki s uḍeggal-nsen yessetḥa seg-sen, ur yebɣi ara ad sen-yini : kkret ad truḥem ssya. Tenna-as temɣart-nni i ugaz-is kker ad nruḥ. Ṛuḥen-d. Armi d-wwḍen s axxam-nsen, qqimen acu qqimen. Tekker-d temɣart-nni, tenna-as nekkini ad uɣaleɣ ɣur yelli. Tuɣal ɣur yelli-s, teqqim ɣur-s. Amɣar-nni yeqqim deg uxxam-is iman-is. Yelli-s, yeggul deg-s urgaz-is, yenna-as : - S Rebbi ! Ammer ad tuɣaleḍ ad d-tezziḍ akked yimawlan-im, ad gezmeɣ aqerru-m !

Y

Page 32: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 31 -

Tekker-d nettat teɛweq, tameɣbunt, amek ara texdem ad tebru deg yimawlan-is neɣ ad tebru i urgaz-is. Tekker-d ɣur yemma-s, tenna : - A yemma, kker ad truḥeḍ. Argaz-iw ur yebɣi ara imi teqqimeḍ da. Tekker-d temɣart-nni, truḥ-d. Armi d-tzeggen abrid, temugger yiwen urgaz. Yenna-as urgaz-nni a tamɣart, ur tezwiǧeḍ ara ? - Nekkini s urgaz-iw, la yi-d-teqqareḍ ad tzewǧeḍ ! - Yerza-kem urgaz-im ! Yya ad tzewǧeḍ yid-i, ad iyi-taɣeḍ. Truḥ temɣart-nni, tedda akked urgaz-nni. Argaz-is la yettqellib fell-as, yuyes-itt umeɣbun n Rebbi - Ad ruḥeɣ ṭra s axxam n yelli. Ahat ad tt-afeɣ dinna. Yewweḍ, ur tt-yufi ara, yesteqsa yelli-s, yenna-as : - A yelli, yemma-m ur-d-tewwiḍ ara ɣer da ? - A baba, tella dagi. Armi deqqal, truḥ-n. Ahat ur n-tewwiḍ ara s axxam ? - A yelli, ur d-tewwiḍ ara. Teṭṭerḍeq teqcict-nni d imeṭṭawen. - A yelli, ur ttru ara. Ad ruḥeɣ, ad qellbeɣ fell-as alamma ufiɣ-tt. Iruḥ, yetthummu di tmura armi yewweḍ ɣer yiwet taddart. Yesteqsa, yenna-as-d yiwen uqcic : - A baba amɣar, yella yiwen dagi yella ur yesɛi ara tameṭṭut, tura ẓriɣ ɣur-s tameṭṭut. Ahat d tinna. - Ihi, a mmi, ad tedduḍ yid-i, ad iyi-tessekneḍ axxam-is. Ad ẓreɣ s wallen-iw. Ahat, ihi, d tinna. Yedda yid-s uqcic-nni. Armi t-yessaweḍ yessken-as axxam n winna. Uɣalen-d. Armi d tameddit, yeǧǧa winna armi yeffeɣ ɣer twuri-s. Yekcem s axxam, yufa-n tameṭṭut-is. - Acu i k-id-yewwin ɣer da, ay amɣar-agi ? - Akka ay telliḍ a ddunit ! Telliḍ d tameṭṭut-iw; tura tnekreḍ-iyi ! - Ur k-ssineɣ, ur iyi-tessineḍ. Iruḥ-d umɣar-nni. Iruḥ yeccetka s winna i s-yewwin tameṭṭut-is ar unezzarfu. - Ay anezzarfu, argaz-agi yewwi-yi tameṭṭut-iw. Iceyyeɛ-as unezzarfu i urgaz-nni, yusa-d. Yenna-as unezzarfu : - Acu n taluft yellan akked urgaz-agi ?

Page 33: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 32 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

- A mass inu, ur t-ssineɣ ara. - A mass anezzarfu, argaz-agi yewwi-yi tameṭṭut-iw. - Acu la yettmeslay urgaz-agi ? Yak, la tselleḍ. La k-yeqqar urgaz-agi tameṭṭut-iw i yewwi. Tura, ma d tidet neɣ uhu ? - Nekkini, a mass anezzarfu, ur as-wwiɣ ara. - Ihi, kenwi akk imeslayen-nwen ur asen-smuzguteɣ ara. Ssiwlet i tmeṭṭut ad d-tas. D tin akk ara yessiwlen tidet, akken ad d-iban uzref wi t-ilan. Ssawlen-as. Tusa-d, tenna-as : - Acu tebɣiḍ, ay ameqqran inezzurfa ? - Anwa i d argaz-im seg wi ? - A mass inu, nekkini, d wagi akked i d-usiɣ i d argaz-iw. Yekker-d unezzarfu, yenna-as i wemɣar-nni : - Ula i k-geɣ. Ur zmireɣ ara ad as-tt-kkseɣ imi nettat tebɣa, la yi-teqqar d wagi i d argaz-iw. Yekker-d wemɣar-nni, iruḥ, umeɣbun, yetthummu deg yimudaɣ. Armi d-yewweḍ ɣer yiwen yideg, yufa tamda teḥbes, ur tettazzal ara, yenna nekkini, tura, anida ara ruḥeɣ? Ad uɣaleɣ ɣur yelli ? Ad iy-yezlu urgaz-is. Ad uɣaleɣ s axxam-iw ? Ad qqimeɣ iman-iw ? Ur zmireɣ ara ad qqimeɣ am userdun. Tura sɛiɣ anida ara ruḥeɣ. Ad bruɣ iman-iw deg temda-agi; ad sgunfuɣ i yinezgumen n tudert ! Yebra iman-is deg temda-nni. Tuɣal tmeṭṭut-is, yenker-itt urgaz-nni. Tenna-as : - Nekkini ɣileɣ ad iyi-tsellkeḍ. Armi tugiḍ, tura nekkini ad ruḥeɣ. Rebbi inu yella, ur iyi yettaǧǧa ara. - Nekkini ur bɣiɣ ara win ara yi-yessiwḍen ɣur unezzarfu. Tura, ruḥ ɣef yiman-im ! Truḥ, ar tetteddu deg ubrid iman-is. Tenna amek ara geɣ i rray-iw, imi skelliɣ argaz-iw ? Tura, ad ruḥeɣ ɣur yelli ? Ad tendeh i urgaz-is fell-i, ad iyi-yezlu. Truḥ ar zdat. Armi tewweḍ ɣer temda-nni ideg yeɣli urgaz-is amezwaru, tenna tamda-agi ad iyi-tečč, yif-itt akka wala ma ẓran medden ɣef tin i yi-iga yixf-iw.Tebra iman-is, ula d nettat, ɣer temda-nni ideg yeɣli urgaz-is. Γlin dinna deg sin. Tamda-nni ar ass-a qqaren-as : Tamda n ṭṭmeɛ.

Page 34: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

TAZRAWT

Page 35: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010
Page 36: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 35 -

Tasekka n uglam

Kania RABDI

eg umahil-a, neɛreḍ ad d-nesnekwu taɣessa d yiferdisen utlayanen wid yezgan deg uḍris aglaman n tmaziɣt, wid n tjerrumt akked wid n tesnekyest.

Tasleḍt-a i nga tbedd ɣef tesnilest taḍrisant. Deg wayen yerzan tasleḍt n tɣessa neḍfer tarrayt n J.M Adam anda i d-yefka kuẓ yiberdan i usnekwu n tɣessa n uglam. Ma yella d iferdisen utlayanen yerzan tajerrumt akked tesnekyest ur bedden ara ɣef tarrayt ibanen, d ayen i nwala kan deg uḍris aglaman. D ayen ara nwali tura deg umagrad-a, ihi : Asnekwu n uḍris n uglam, taɣessa-ines akked yiferdisen utlayanen yettilin deg-s. Azal n uglam Aglam yettili deg waṭas n tegnatin, yerna yesɛa tixutert d tameqqrant ama deg tudert-nneɣ n yal ass amma deg wayen yerzan aselmed n tutlayt neɣ n tussna s umata. Amdan yessemras aglam deg tudert-is mi ara yettmeslay yesseqdac-it i wakken ad d-yessegzi kra neɣ ad d-yefk ittewlen i tesɛa tɣawsa-nni. Dɣa yesseqdac tasekka-ya deg wassaɣen n tmetti, mi ara d-yales i kra neɣ mi ara yebɣu ad d-yefk udem yelhan i wayen iɣef i d-yettmeslay ama d taɣawsa ama d amdan neɣ d adeg.

Deg taɣult tusnalmedant, aglam d yiwet gar tsekkiwin yettwasselmaden s waṭas, yis-s anelmad yezmer ad yegzu ad yissin, ad yelmed yerna ad yesnerni tutlayt-is. Aglam daɣen d yiwen wallal

D

Page 37: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 36 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

ussnan yis-s i d-nessegzay tiɣawsiwin tussnanin yuɛɛren i tegzi. Ma deg wullis, aglam yesɛa tawuri nniḍen imi yessenqas tikli n tedyanin n wullis, yettili-d usteɛfu ara yeǧǧen imeɣri ad yeɛqel d akken yella-d ubeddel deg tɣuri yerna imeɣri-nni ad yettwazrer neɣ ad yettwasteqneɛ s tektiwin ara ɣ-d-yawi uneglam-nni. Tagnit-a n usteɛfu tesɛa tawuri tasfuklant.

Ilmend n tixutert i yesɛa uglam deg tudert-nneɣ n yal ass neɣ deg tusnalmedt, yessefk ad tili tesleḍt tussnant i tsekka-ya i wakken ad nessiweḍ ad d-nesnekwu aḍris aglaman. Gar tussniwin i d-yelhan s waya ad naf tasnilest taḍrisant yerzan ayen akk icudden ɣer udris imi tzerrew aḍris d akemmeli s talɣa-s d unamek-is i d-yettawi. Akken i d-yenna D. Maingueneau deg wawal-is4: «Tasnilest taḍrisant (deg yiseggasen n 1960/1970, llan semman-as tajerrumt n uḍris, d tanga yesɛan aḍris d asentel-is, yeɛni d tanga yettarran tamawt ɣer tdukli d tenmeẓla5i yettaǧǧan aḍris ur d-yettili ara d asemyiger kan n tefyar ».

S wudem nniḍen, tasnilest taḍrisant tzerrew akk iferdisen utlayanen sdaxel n uḍris, d wayen akk icudden ɣer ufares n uḍris aglaman n tmaziɣt. D acu d aglam ? D acu d aḍris aglaman ? taɣessa-ines ? Iferdisen utlayanen yettilin deg-s ? Tabadut n uglam Aglam ur yesɛi ara yiwet tbadut ibanen am tsekkiwin nniḍen, ɣef waya i d-yenna Hamon6 belli aglam d agisem kan n teswiɛt, d taɣawsa n tezrawt yeḥwaǧen tabadut. Aglam ihi, d aglam n tilawt i d-yettakken akk iferdisen tesɛa tɣawsa neɣ n wudem s wawalen, ma yella deg tsekka, aglam d aḥric deg uḍris i d-yesskanayen zziga d tɣara n tɣawsa.

                                                            4 Maingueneau (D.). 1996. Les termes clés de l’analyse du discours. Paris. Seuil. p 82. 5 Cohésion et cohérence. 6 Hamon (PH.) ; 1993. Du descriptif. Hachette supérieur. 06.

Page 38: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 37 -

Aḍris aglaman Aḍris n uglam ɣur Pimprenelle7 : «Yerza ayen i d-yettwagelmen, yettmeslay-d ɣef useqnunec, ɣef wudem (tarudemt) akked yiḥulfan i yezmren ad yilin ɣer yimsiwel. Гef waya i tettili tixutert n useqdec n wawalen i d-yemmalen iḥulfan am : timeẓriwt, lbenna, timesliwt, asriḥi, iles ». Asnekwu n uḍris aglaman Taɣessa-ines Taɣessa, d allal iss nezmer ad d-nesnekwu aḍris, ad t-nessemgired ɣef wayeḍ, yal tasekka n uḍris s tɣessa-s, d aglam, d ullis neɣ d ayen nniḍen. Yal aḍris yesɛa iɣef ibedd. Tadukli d tenmeẓla n uḍris ttbinent-d s tillin n kuẓ yiberdan-a : S uressi d tiɣin8 : Aressi d tiɣin d asissen n usentel unnig deg uḍris n uglam yettili-d s kraḍ n talɣiwin : - Asissen n tazwara9 : d tiririt ɣef usteqsi ANWA ? neɣ D ACU ? Yettas-d deg tazwara n uḍris. - Asissen n taggara10 : asentel unnig yettas-d ɣer taggara n udris. - Allus n usentel unnig11 : d yiwet talɣa n tiksrert anda asentel unnig ad d-yettwaksrer s wawal nniḍen yesɛan assaɣ yid-s ayen ara yeǧǧen imeɣri ad yeɛreḍ ad d-yefk turdiwin i wakken ad d-yaf d acu neɣ anwa iɣef d-yella uglam. GM : D acu kan talɣa yugten s waṭas d tin anda ara naf asentel unnig deg tazwara “asissen n tazwara”.

                                                            7 Pimprenelle : le texte descriptif. Document web : http//chez imprenelle.com/ctexte-descriptif. Htm. 8 La procédure d’ancrage. 9 L’ancrage. 10 L’affectation. 11 La reformulation.

Page 39: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 38 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Akken i yella lḥal deg uḍris-a iwkser anda asentel unnig yusa-d s talɣa-ya.

Axxam Axxam yebḍa ɣef sin n yiḥricen. Ameqqran d tiɣerɣert,

amectuḥ d addaynin. Addaynin ixendeq cwiṭ ɣef tɣerɣert (…). Deffir n tewwurt yuẓan takwayt srusuyen deg-s icmax ar

tama-s, yella ṣṣur zdat lkanun d yinyen. Tama n ufella n lkanun yella udekkan.

Amaru, G Laonest – Chanteraux Aɣbalu : EDB N° 12, 1994

Asentel unnig deg uḍris-a d axxam, d isem amsiher yusa-d

d azwel i uḍris yerna yella deg tazwara n uḍris. Aressi n usentel yusa-d s talɣa tamezwarut anda asentel yettwassisen-d seg tazwara. Ihi, d assisen n tazwara. S ubrid n tmeẓri12 : Timeẓri, d llsas n uglam imi aglam n kra yellan d taɣawsa neɣ d amdan ibedd ɣef beṭṭu n yiḥricen d yittewlen i ɣ-d-yettakken ɣer taggara «asentel unnig». Γef wakken i d-yenna J.M. Adam deg udlis-is (1992) : «Γef Littré, d akken aglam d askan, yettili-d s waṭas n tmeẓra s ways I nezmer ad d-nessken taɣawsa, xerṣum s yiwen uḥric »13.

Aglam ibedd ɣef uḥric-a n tmeẓri acku, yal taɣessa i d-

yettwaglamen ilaq ad tesɛu iḥricen. Iḥricen-a daɣen seɛɛun ittewlen d aya i wumi neqqar timeẓri neɣ asmiwer n yiḥricen d yittewelen. Amedya :                                                             12 L’aspectualisation. 13 Adam J.M. 1992. Les textes types et prototypes. Nathan. Paris. p. 89.

Page 40: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 39 -

Deg uḍris-nni yakan yezrin “Axxam”, asentel unnig neɣ ayen yezdin d “axxam”. Aglam n uxxam-a yella-d s uglam n yiḥricen yesɛan daɣen ittewlen s ttawil n yisummar n uglam neɣ s tefyar tiglamanin amedya : «Aglam yebḍa ɣef sin yiḥricen. Ameqqran d tiɣerɣert, amectuḥ d addaynin. Addaynin ixendeq cwiṭ ɣef tɣerɣert (…), atg.».

Seg tefyar-a, ad naf “Axxam” yebḍa ɣef sin yiḥricen “Tiɣerɣert” akked “Waddaynin. Ittewlen d wid i d-yusan s talɣa n yirbiben, amezwaru d : “ameqqran” , wis sin d : “amectuḥ”.

Axxam (Ayen yezdin)

Isummar n uglam Sin n yiḥricen

Tiɣerɣert Addaynin

Ittewlen

1- Ameqqran 2- Amecṭuḥ

S ubrid n ugassaɣ14 : Agassaɣ yettili-d s wallus n usentel unnig (ayen i d-yettwagelmen) ad yettwaserwes ɣer tɣawsa nniḍen tettak anzi ɣur-s. Yeɛni asentel unnig ad yesɛu assaɣ d tɣawsa-nni ɣer wacu yettwaserwes s ttawil n teyḍisemt neɣ n userwes. Amedya :

Lxuni Lxuni d yiwen n bu leḥnak, ur ikeččem ara deg tewwurt,

aɛebbuḍ-is ad as-tiniḍ s tadist. Mi ara icennu yettuɣal d azeggaɣ

                                                            14 La mise en relation.

Page 41: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 40 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

amzun d aǧiḥbuḍ. Tidi ad d-tettcercur, allen-is ad as-tiniḍ ad d-neṭgent seg twenza-s, ma d acebbub-is yettembiwil amzun d izerman. Yeɛdel yakk d yizufriyen akken ma llan ulac win ur t-nessin. Hemmlent yakk. ɣas yefqeɛ ur as-ttaṭṭafen ara tuḥsift. Yernu axir win i t-yesɛan d aḥbib. Ad yili Rebbi d uɛdaw-is : Di lkantina d netta i asen-iferrqen tagella. Aṭas i wumi yenna : ad teččeḍ ma yugar-d. Win i t-yesserfan, ass-nni ilaq-as ad yuẓum. Aɣenǧa d abeḥri i d-yettagem, ma yehwa-as i Lxuni.

Ungal : Iḍ d wass. Aɛmer Mezdad Edt Asalu /Aẓar, 1990 Alger. Sbt. 38

Deg uḍris-a n “Lxuni”, agassaɣ yusa-d s temsertit n

userwes. Acku yebder-d asentel unnig “Lxuni” , ssyin yeksrer-it-id s userwes :

«…yettuɣal d azeggaɣ amzun d ajiḥbuḍ ».

Yeserwes “Lxuni” i yellan d asentel unnig ɣer “ujiḥbuḍ”, s tenzeɣt n userwes : “amzun”; imi yettak anzi ɣer-s, d azeggaɣ i yettuɣal mi ara yecennu, d ini n yimɣi-ya (ajiḥbuḍ).

Lxuni Allus n usentel unnig

(yettuɣal)

D aserwes (amzun d aǧiḥbuḍ)

S ubrid n usfari astalan15 : Asfari yeskanay-d tanmeẓla yellan deg uḍris. Amek i d-yettili lebni d usfari n usentel deg uḍris ? Deg uḍris n uglam nezmer ad naf kraḍ talɣiwin n usfari aḍrisen :                                                             15 Procédure de progression thématique.

Page 42: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 41 -

A- Asfari s usentel imezgi16 : Deg uḍris ad naf yiwen kan n usentel unnig, ad as-d-yettales umeskar yal tikkelt, amma s ttawil n ugdawal, neɣ s yimeqqimen udmawanen neɣ s yiwsilen n yisem.

Asentel unnig

Allus-ines s :

Yimeqqimen Yiwsilen Ugdawal

B-sfari s usentel imzireg neɣ amhazan17 : Aḍris yebḍa d tifyar akked yisummar, deg-s ad naf : Asentel : d ayen i d-yettwagelmen, ayen iɣef d-yella wawal. Isalli : d ayen i d-nenna ɣef usentel, d talɣut.

Asfari s usentel imzireg yettili-d s talɣa-ya : mi ara yuɣal yisalli n usummer neɣ n tefyirt tamezwarut d asentel n usammer neɣ n tugzimt tis snat. Ssyin isalli n usammer neɣ n tugzimt tis snat ad yuɣal d asentel n tugzimt neɣ n usummir wis kraḍ, ar taggara.

Asummer Asentel Isalli Asumm.1 : Asentel 1 + Isalli 1 Asumm.2 : Asentel 2 + Isalli 2 Asumm.3 : Asentel 3 + Isalli 3 Asumm.4 : Asentel 4 + Isalli 4

C- Asfari s usentel asuddim 18:

Neqqar-as asfari s usentel asuddim acku, yesɛa yiwen n usentel unnig, deg-s nessudem-d wiyiḍ. Deg uḍris n uglam ad naf asentel unnig yefruri ɣef yiḥricen. Yal aḥric yezmer ad yili d asummir neɣ d                                                             16 Progression en thème constant. 17 Progression en thème évolutif. 18 Progression en thème dérivé.

Page 43: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 42 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

tugezimt ilaq ad tili d aḥric n usentel unnig, mačči am usentel imzireg anda yal asentel amaynut ilaq ad tili d aḥric n usentel amaynut ilaq ad yili yettwabder-d deg tugzimt yellan send-is. Talɣa s ways i d-yettili usfari n usentel asuddim :

Asentel unnig

Isuddimen-is

Asentel 1 Asentel 2 Asentel 3 Asentel 4 Asentel x atg.

Talɣa-ya taneggarut i yeggten s waṭas deg uḍris n uglam. Yerna nezmer daɣen ad naf sin yisfariyin deg yiwen n uḍris. Amedya, deg uḍris n “Lxuni” safari asentalan yella-d s snat n talɣneiwin :

a- Asfari s usentel asuddim :

Deg tugzimt-a : “Lxuni d yiwen n bu leḥnak….amzun d izerman ”. Asentel unnig d “Lxuni”, yefruri ɣef kraḍ n yisuddimen-a : aɛebuḍ-is, allen-is, acebub-is. Kraḍ n yisuddimen-a sɛan assaɣ srid ɣer usentel unnig, acku d iḥricen n tfekka n Lxuni.

Lxuni (d asentel unnig)

Isuddimen

Aɛebuḍ-is Allen-is Acebbub-is

b- Asfari s usentel imezgi : Deg tugzimt-a : “Yeɛdel yakk d yizufriyen akken ma llan ulac win ur t-nessin……………ma yehwa-as i Lxuni”. D asentel imezgi acku asentel unnig d Lxuni, yezga deg tugzimt-a, yettbin-d ama : - S umatar udmawan : …….…….icennu……….yeɛdel…..……i t-isserfan….

Page 44: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 43 -

- Neɣ s umeqqim udmawan : Netta. D aya ara naf deg uzenziɣ-a :

Lxuni (d Asentel unnig)

S yimataren udmawanen

Icennu Yeɛdel i T—iserfan S umeqqim

Netta 4-2- Iferdisen utlayanen

A- Iferdisen n tjerrumt19 : Asnekwu n uḍris aglaman ur ibedd ara kan ɣef tɣessa iman-is, yesra i wallalen nniḍen utlayanen. Gar wallalen-a utlayanen ad naf wid yerzan iferdisen n tjerrumt (arbib, amgucel, amyag n tɣara, isuraz ama d inemlen n wadeg neɣ d wid n tenmeẓla). Sɛan tawuri d taxatart sdaxel n uḍris n uglam, ssegzayen-d ugar anamek i d-yettak uḍris, yerna ssifsusen tigzi-ines.

B- Iferdisen n tesnekyest20 : Γer tama n yiferdisen utlayanen n tjerrumt ad naf daɣen iferdisen n tesnekyest i yezmren ad d-snekwun aḍris n uglam. Iferdisen-a n tesnekyest d wid yecban : aserwes, tayeḍisemt21, tanɣumnayt22. Yis-sen, imeɣri neɣ amesflid ad yessiweḍ ad yegzu s telqi aḍris ad yegzu akk inumak i yezmer ad yesɛu wawal deg uḍris. Yerna ad iḥulfu i thuski n uɣanib s ways i d-yusa uglam. Ma nuɣal-d ɣer yimedyaten, ad ten-id-nefk seg uḍris-nni yezrin n “Uxxam”:

                                                            19 Les éléments grammaticaux. 20 Les éléments rhétoriques. 21 Métonymie. 22 Métaphore.

Page 45: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 44 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Irbiben : ameqqran, amecṭuḥ, Amyag n tɣara: ixendeq; Inemlen n wadeg : deffir, tama-s, zdat, tama n ufella… Isuraz nniḍen : ɣef sin, ɣef, etc.

Nezmer ad d-nekkes imedyaten nniḍen seg uḍris n “Lxuni”:

Irbiben : azaggaɣ; Imgucal : bu-leḥnak; Isuraz : mi ara, ɣas, ass-nni, ma, akken, yernu, amzun…

Ma d ayen yerzan imedyaten ɣef yiferdisen n tesnekyest, ad d-nesken wid i d-yettwakksen seg uḍris n Lxuni.

Aserwes : “Mi ara icennu yettuɣal d azeggaɣ amzun d aǧiḥbuḍ ”. D aserwes acku, yesserwes Lxuni ɣer yimɣi imi ttemcabin deg yini. Mi ara icennu yettuɣal d azeggaɣ, tezweɣ-nni tettak anzi ɣer tezweɣ n uǧiḥbuḍ. Yurez-iten s tzelɣa n userwes “amzun”.

Tanɣumnayt : “Aɣenǧa d abeḥri i d-yettagem ”. D tanɣumnayt acku yesserwes ulac-nni yettagem d-t-yettagem uɣenǧa n Lxuni ɣer ubeḥri, imi abeḥri ur yezmir ara ad t-id-nɛemmer i wakken ad d-yini d akken ur d-yettɛemmir kra deg uɣenǧa-nni , yettawi-d ilem.

Tayeḍisemt : “Tidi ad d-tettcercur ”. Ameskar yesserwes tidi-nni i d-yettmarayen seg Lxuni am wakken d asif n waman yettcercuren. Dɣa, yebder-d kan amyag “tettcercur” i wakken ad d-yessken d akken aṭas n tidi i t-id-yeccfen.

Page 46: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 45 -

Taggrayt Γer taggara, ayen i yettwaxdmen ɣef tsekka-ya n uglam s wudem ussnan mačči d ayen yellan s waṭas ama s tutlayin nniḍen ama s tutlayt n tmaziɣt. Seg wayen yettwaxedmen s tutlayin nniḍen ad naf ayen yuran s tefransist : - ADAM J.-M. & PETITJEAN A. ; 1989. Le texte descriptif. Paris, Nathan. - ADAM J.M. 1992. Cadre théorique d’une typologie séquentielle. In E.L.A. n 83. - ADAM J.M. 1992. Les textes : types et prototypes. Récit. Description. Argumentation. Explication et dialogue. Paris. Nathan. - ADAM. J-M.; 1992. La description. Paris, PUF. - HAMON PH. 1993. Du descriptif. Paris. Hachette. - REUTER Y. 2000. L’importance de la description. Enjeux. N 47/48. Juin 2000. - REUTER Y. 2000. La description : des théories à l’enseignement-apprentissage. ESF, Paris. Points / seuil. - REVAZ Fr. 1997. Lire et écrire la description, survol historique des pratiques descriptives et analyse critique de quelques manuels. Pp.70/75. Université de Lausanne. SR. Ma yella d imahilen yettwaxedmen ɣef uḍris aglaman n tmaziɣt ad naf, akken i d-newwi lexbar- ḥala yiwen umahil n taggara n turagt : - RABDI Kania & RABHI Naima. 20004/2005. Le texte descriptif amazigh : description et analyse de quelques éléments linguistiques. Mémoire de licence. Université de Bejaïa.

Page 47: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 46 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Inumak n wawalen Aserwes d aserwes n tɣawsa ɣer tayeḍ, i yellan tettak anzi ɣer-s. Tayedisemt mi ara yebɣu uneglam ad d-yesken attwel n wayen i d-yettwagelmen, maca ad t-id-yini s wawal nniḍen yesɛa assaɣ d wayen i d-yettwagelmen, d tikesrert n wawalen. Tanɣumnayt d aglam n uttwel n tɣawsa neɣ n umdan maca s wudem uffir. Ad d-yeglem ayen yellan d akmam neɣ d tanmegla n waya.

Page 48: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

TULLIST

Page 49: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010
Page 50: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 49 -

Tafeggact

Cherifa BILEK-BENLAMARA

Arraz amezwaru Concours de la meilleure nouvelle en tamazight

Etablissement Art et Culture Alger - 2009

semmid la igezzem. Igenni terkeb-it tawla. Lɣaci la ttɣawalen i wakken ad d-uɣalen si lexlawi-nsen; ur tettɛeṭṭil ara ad terɛed, aseɛdi d win yeqqimen

yedduri. Mira akked yemma-s Lǧuher, kecment-d si Tactiwin anda llant leqqḍent azemmur. Mazal rrint tawwurt, armi yetterḍeq yigenni, tewwet rraɛda, tetbeɛ-itt-id lehwa. Di teswiɛin yecban tigi, timɣarin qqarent : Ad tt-yeg Rebbi d taseɛdit, d tin ara d-yawin lehna akked lxir. Nna Lǧuher, am temɣarin nniḍen, tettaggad ayen ur tefhim akked wayen yugaren tamusni-ines. Mira, s lemɣawla terra imensi ad yeḥmu teǧǧa yemma-s la testemtum, ur s-d-iban ara d acu i la d-teqqar. Cwit akka, truḥ trisiti. Imi nnument annect-a, Lǧuher truḥ s asenduq-nni ideg teffer leqrar. Tesferfed, temmeɣ yef lmesbaḥ teddem-it-id, tessaɣ-it. Tafat-is tedhen leḥyud n texxamt-nni ideg tella. Lǧuher tenzeɣ. Allen-is berrant ur walant, imi-s yeldi, tafekka-s tesbek. Leɛqel-is iɣerreq si leḥyuḍ yeḍlan s ssbiɣa ɣer widen yeḍlan s tumlilt. Tuɣal ɣer tallit n lgirra. Tallit-nni n lqifar, laẓ akked lehlak i d-yeɣlin ɣef tudrin asmi kecmen yiserdasen n Fransa ɣer-sent, rẓan lḥerma-

A

Page 51: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 50 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

nsent. Amecwar tedduqqes-d Lǧuher, yerra-tt-id usiwel n Mira ɣer tilawt. Tuki-d s nnhati. Ccfawat-nni i tɣil neṭlent i lebda, ufrarent-d. Tuki-d deg yir liḥala. Asiwel-nni n Mira yeggten s imensi iheggan, yesserfa-tt. Mira tewhem deg wayen yesserfan yemma-s. Ur tefhim ara d acu i tt-yuɣen : - Acu-t akka a yemma ? D acu i kem-yuɣen ? - Anef-iyi a yelli. . . Ubdir ma cciɣ-t. . . Yuli-d wabbaɣ-iw. . . Ɣas akken Mira la tettḥawat yemma-s, Lǧuher teggul, tugi ad teḥnet dɣa tɛedda s usu. Mira tessebleɛ talqimt-nni s tmara dɣa tɛedda ula d nettat s usu. Azekka-nni, teṣfa tegnawt, ɣas akal yewwa seg waman, Mira akked yemma-s uɣalent ɣer Tactiwin. Deg ubrid-nsent ɣer lexla, walant ayen i d-tessekfel lehwa yewwten iḍ-nni yezrin. Ticitwin akked kra n yifurkan yerkan uzzaren di lqaɛa, akin, keflen-d kra n yiẓekwan iqdimen, agadir yellan nnig umdun iseyyex-d. Lexla yuɣal d aluḍ... macci d ass n ulqaḍ n uzemmur. Ɣas akken, Lǧuher ur tezmir ara ad d-tuyal s axxam, terra-tt tmara ad tesseqɛed ayen yessexreb ugeffur. Mi tebda ccɣel-is, Mira tettnadi-d icuḍaḍ n Tactiwin ma yella wayen iɣer ara teswelleh yemma-s. Yewwi-tt uḍar-is armi d amdun, tufat-in deg yir ḥala, aman-is luɣen, lerfuf-is hudden. Tekker ad d-tuyal s anda tella yemma-s i wakken ad tt-txebber, dɣa tezga-d tiṭ-is ɣef yiwet teslent annect-ilatt. Lǧedra-s ur zmiren ara ad tt-ḥebbin yiɣallen n tlata yirgazen. Izuran-is yuɣen ddaw tmurt ǧǧan-tt tebded ɣas yeɛra-ten usyax. Mira, i tikkelt tamezwarut, tɛedda talast n umdun i wakken ad tḥekker leɛǧeb-nni i twala. Simmal tettqerrib, simmal tettban-as-d tesraft yettimɣuren skud tettaẓ. Din din teḥbes mi tesla i teɣri n yemma-s mi d-tendeh s yisem-is. - Aql-i dagi a yi !... D tama n teslent. . . ddaw umdun.. . Mi tesla Lǧuher i wawal-agi, terfa ɣef yelli-s, ur tuki d yiman-is armi temqabal nettat akked Mira. - D acu i kem-id-yewwin ɣer da ? D acu i kem-id-yewwin ? Ur kem-iqadd ara wannect-a alamma tennesreḍ akin i talast n umdun ! D acu i m-nniɣ ? Ur la tettaɣeḍ ara awal... Ayen ikecmen seg

Page 52: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 51 -

umeẓẓuɣ yeffeɣ-d seg wayed... Akka d dderya n tura... Ayya, jmeɛ-d iman-im ssyinna... Dɣa ma nɛawed-as-tt dagi... Axxam.. . Zwir zdat-i. . . Mira, di tsusmi, tedda di lebɣi i yemma-s tezwar s axxam ur ɛad ineṣṣef wass. Deg ubrid, mɛebbaren yisteqsiyen deg wallaɣ-is, ur tefhim ara d acu i yessawḍen yemma-s ɣer liḥala-nni. D tidet, geddac n tikkal i s-d-tenna ur zegger ara talast n umdun, d tidet, di leɛmer it tt-tezgir imi ur tecliɛ ara seg-s, d rrif n umdun kan ideg tḥemmel ad teqqim. Imi yemma-s tcewwel iman-is, tessers-d igenni ɣer lqaɛa, yuki-d lebɣi n Mira i wakken ad tẓer ugar ɣef umkan-nni, si talast akin. Mi d-wwḍent s axxam, yal yiwet deg-sent teṭṭef tiɣmert teqqim. Ters-d tsusmi. Mira teḥweṣ iman-is ɣer tkuzint tessew-d lqahwa, tezra belli yemma-s tḥemmel atas ad tsew afenǧal mi ara d-tuɣal si lexla. Teččur-as afenǧal, tewwi-as-t. - Ax afenǧal n lqahwa a yi. . . ad am-d-yerr rruḥ...

Lǧuher tjeɣɣem lqahwa-nni cwiṭ cwiṭ. Leɛqel-is iɣas, iruḥ s ayen akken merra i twala iḍelli-nni mi truḥ trisiti. Fsint-d tyemmusin n ccfawat fell-as, snedfent leǧruḥ-is i tɣil ḥlan seg wassen s ass-a. Ayen tebɣud tekked-t a bnadem... - Aẓ-d ɣer-i a yelli !... Amkan-nni a yelli muhab, yella deg-s wanza, uggadeɣ-t . . . dayen iɣef yerwi leɛqel-iw sgelli. Taqsidt-is a yelli qerriḥet... mazal lǧerḥ-is yettenfufud deg-i. . . - D acu-tt teqsidt-agi, d acu-t lǧerḥ-agi ? Ḥku-yi-d a yi . . . ini-yi-d ! - Ass-nni i ẓriɣ Meẓyan i tikkelt taneggarut...

Lǧuher tbeddel tallit, tuɣal ɣer deffïr, armi d ass-nni aneggaru... Meẓyan, amǧahed-agi ilemzi ikcem-d yer lḥara netta akked sin yimeddukal-is mi walan lɛesker la d-iteddu ɣer taddart. Di lḥara n ɛemmi-s, yufa-tt-id la tessewway taḥbult n uɣrum ɣef lkanun di tezqaqt. Dɣa yessuter deg-s tafeggact akked ṭṭercaq imi la ten-ttehwiǧin deg udrar. Tekker tewwi-as-d ayen yessuter terna tekmes-as-d taḥbult n uɣrum yeḥman akked sin wurawen n yiniɣman n ujenjar. Tuɣal-d seg uxxam, tqerreb ɣer-s s leḥya, ul-is iḥebbek, udem-is yuɣal d azeggaɣ, tessader i wallen-is, teẓẓel afus-is tefka-as tayemmust-nni, tesseggra-as-d awal : Ruḥ a gma di laman...

Page 53: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 52 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

ttḥadar iman-ik... uɣal-aɣ-d kan bxir. Meẓyan akked yimeddukal-is knan di txerraǧit ṭṭfen abrid n umdun. Cwit akka atan yennɣel-d lɛesker ɣer lḥara, yebda la yettnadi tiɣemmar. Nudan isendyaq, ulin ɣer teɛrict, subben s addaynin, ḍallen s ikufan dlan ula ɣef dduḥ n mmi-s n gma-s, d Rebbi akked lmalaykat i ten-yessren assen imi llan kra n lekwaɣed n yimǧuhad ffren daxel n tattalt-is. Ur ɛeṭṭlen ara, ṭṭfen abrid n txerragit deffïr Mezyan akked yimeddukal-is. - Nnaɣ a yelli... uḥeqq assen d wass-a ar yella win i ten-yezzenzen... Simi i uliɣ yer teɛrict, ḍalleɣ-d si teḍwiqt, teṭṭerḍeq lbumba, dɣa walaɣ abbu akked ujajiḥ n tmess yettali-d si tama n umdun...

Imir-nni, leɛqel n Lǧuher yunag, ibeddel amkan, yeffeɣ tallit yekcem tayed, yeǧǧa merra ayen i s-d-yezzin, yeggra-d di teɛrict... - Ur t-walaɣ ara si tedwiqt n teɛrict... Ur zriɣ ara ma tḥuza-t neɣ ala... Ẓriɣ belli seg wassen i iruḥ usirem-iw... Dɣa ɛuhdey amkan-nni...

Yeɣli-as ufenǧal n lqahwa seg ufus, yerreẓ. Lǧuher terra-d nnehta, temdekwal-d, twala lqahwa tennɣel, Mira yembaddal wudem-is, tewhem : - D acu i yellan a yelli ? D acu i kem-yuɣen ? Anwa i ineɣlen lqahwa-agi ? - Nnaɣ a yi... Ur yelli kra... aha kan... ur yelli wayen yellan. . . - Amek akka ur yelli kra ? D acu i teffreḍ fell-i ? Ini-yi-d ! I lqahwa anwa it t-ineɣlen ? Amek armi i tennɣel ?

Mira tugi ad as-tini i yemma-s ayen i tesla seg yimi-s. Ifettiwej-nni n tayri iḥuzan ul-is ur t-teẓri seg wassen. Maca Mira tbeddel awal. - D kemm a yi i yeffren fell-i... tugid ad iyi-d-tiniḍ... tekkseḍ-iyi abrid n teslent n umdun... la tettɛahadeḍ trennud... la tettgallaḍ fell-i. . .

Imeslayen n Mira ssenquqlen Lǧuher. Tufa belli ayen i s-d-tenna yelli-s d tidet ; tekkes-as abrid, teffer fell-as, tugi ad as-tmel ayen i tt-iceɣben. Lǧuher tḥulfa belli yessefk ad d-terr ɣef yisteqsiyen n yelli-s ɣas teggul, ɣas tɛuhed... ɣas ad teḥnet axaṭer d lwaǧeb fell-as ad as-tmel ayen yeḍran.

Page 54: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 53 -

- Nnaɣ a yelli, i yuɣen irgazen ur ttrun. Yal yiwen amek i s-teḍra, wa yenna-as nekk xedmeɣ kan lwaǧeb-iw, wa yerreẓ lxater-is mi yettwali liḥala n tmurt ass-a, wayeḍ yelha-d kan d yiman-is akked warraw-is, akken yella win yebɣan ad yettu tawaɣit texdem Fransa am wasmi i sterḍqen yiserdasen ifransiyen labri-nni yellan di lexla-nneɣ. . . Ihi yezmer lḥal ad yili dinna i yella labri n yimǧuhad... Mira tenṭew seg umkan-is : - Kker ihi a yi ad naweḍ Tactiwin... dɣa ad nẓer tasraft-nni i walaɣ ma d winna i d labri-nni n yimǧuhad iɣef i d-tenniḍ. Tekker Lǧuher teddem-d taqabact, Mira tegla-d s teftilt n ufus, wwint abrid ɣer lexla ɣas akken d tameddit. Zdat teslent, Lǧuher teḥbes. Tkukra. Mira teṭṭef afus n yemma-s, terra-t ddaw teɣrudt-is, ṣubbent ddac ddac ammer ad ccḍent ɣef wannect-n n waluḍ iss d-yegla usyax. Beddent amecwar s imi n tesraft ttmesmuqalent. Tɛedda Mira tebda tekkat s tqabact, tessekfal-d iẓra armi tessehrew abrid ɣer daxel. Tezzi-d ɣer deffîr, twala udem n yemma-s yessawreɣ. Temmeɣ yef ufus n yemma-s, tḥulfa-as yettergigi, teẓmed-it. Tecɛel tafat, tejbed yemma-s ɣer daxel. Kecment, lḥant cwit tban-asent-d texxamt. Knant, udfent. Mira tettwellih taftilt n ufus yer tɣemmar n texxamt-nni armi ters tiṭ-is ɣef taffa n yiɣsan... tlata iqerra n tlata yimdanen. Feqɛent, suɣent, myiẓmaḍent, qqiment akken armi sent-tekkes tugdi, dɣa uɣalent rrant lwelha-nsent ɣer taffa-nni n yiɣsan armi teɛqel Lǧuher tafeggact-nni n talaɣt i s-tefka i Meẓyan... ass-nni. Dɣa ɣlin-as-d imeṭṭawen... - D acu i kem-yuɣen a yi ? - Wigi d Meẓyan akked yimeddukal-is...

Page 55: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

- 54 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Yir taggara

Djaafar MESSAOUDI

ekcem Menɛula ɣer texxamt-is taf argaz-is ibded ɣer yidis n usfaylu. Netta tuɣ la yettmuqul deffir n yegdilen d akessar mettwal axxam n unarag-is,

Blannif. Blannif d yiwen urgaz i d-yusan seg tmurt n waɛraben i wakken ad yexdem deg tebḥirin i ssekren kra n yinesbaɣuren iqbayliyen teɣzi n yidisan n wasif n Summam. Dɣa ayla amezwaru ideg yessuter axeddim d win n At Nekkyan i d-yezgan deg temnaḍt n Uqbu, ddaw ubrid aɣelnaw yettawin ɣer Bgayet. Blannif yettwaqbel ass-nni ilmend n tezmert-is iwatan aṭas tafellaḥt. Kra n wussan kan, yewwi-d tawacult-is ɣer ugerbi i yessebded deffir uzedduɣ n umɛellem-is. Гas ulamma d tawacult meẓẓiyen, nettat la d-tettban d taɛkemt ɣef uzagur n Blannif ur d-yufin deg ddunit wa iɣef ara yewret ula d kra. Laẓ, ijerbuben d wammus d tunet-nsen n yal ass.

Tuẓ Menɛula ɣer yidis n Nekcaf taf-it iɣebbes deg wayen la yeskad; ur d-yesli ula i tewwurt mi d-teldi. Tḍusa-t ɣef tayet dɣa yuki-d s ufriwes u imuqel-d ɣer tama ideg tella Menɛula. Mlalent wallen-nsen dɣa twala tneggarut-a snat tregwa n yimeṭṭawen la d-ṭṭarent seg yiẓri n urgaz-is. “Acimi akka tettruḍ ?” I s-tenna s uɣbel. Yesked deg-s Nekcaf kra n wakud, sakin yeǧǧa-tt u yeffeɣ-d s tɣawla seg texxamt.

T

Page 56: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 55 -

Kra yekka wass Nekcaf la yettxemmim ɣef tmexluqt-nni i iwala seg usfaylu n texxamt-is ɣer tefragt n ugerbi n Blannif. Гer uɣelluy n yiṭij, ad yali s axxam ad yečč imensi, netta yerra ɣer ttberna-nsen i d-yezgan deg uzdir. Dinna, yeṭṭef yiwet ṭṭabla deg tesga, yessuter kra n teqreɛtin n lbirra yebda la yettnaɣ akked tedmiwin-is : - Amek akka a ddin rreb, yiwen wačrab bu telkin am wa ɣur-s tameṭṭut am tjeǧǧigt u nekk gganeɣ akked tčawraɣt-nni n Menɛula ! Maca ccah deg-i, d nekk i yefkan rray i yimawlan-iw deg wayen iceɣben tameddurt-iw”.

Yemmekta-d Nekcaf ass-nni ideg s-d-yebder baba-s taluft n zzwaǧ i tikjelt tamezwarut. Qqimen-d deg kraḍ yid-sen, netta, yemma-s akked baba-s, akken ad ččen imensi, dɣa yenṭeq umɣar yenna-as : - Teẓriḍ a mmi, aql-ak tura tessexdameḍ deg 33 yiseggasen u nekk d yemma-k werɛad nesɛi win ara ɣ-yeqqaren jeddi akked setti. Гef waya, ɣetseɣ ad ak-d-zewǧeɣ aseggas-a.

Ass-nni, Nekcaf yebɣa ad isuɣ s tezmert n tgerjumt-is Ala ! ɣer wudem n yimawlan-is; yebɣa ad yewwet ifassen-is ɣef ṭṭabla d wad ad ten-ixebber belli ɣur-s yiwet tmidiwt i d-iger gar wallen-is i zzwaǧ, maca yessusem ɣer taggara, acku yeẓra azayeḍ ara d-yekkren ma ur yeqbil rray n baba-s. Ikemmel umɣar-nni : - Taqcict i bɣiɣ ad ak-tt-aɣeɣ d yelli-s n yiwen umidiw-iw i ssneɣ asmi lliɣ deg Paris. D netta i yi-iɛawnen deg unadi n umahil usssan imezwura ideg wwḍeɣ. Netta ilindi kan i d-yuɣal ɣer tmurt. Atan tura yettidir deg Burǧ-Buɛrireǧ, anida yeldi mennawt n tḥuna. Maca tcennef-as twenza deg tama nniḍen, imi ɣur-s seddis teqcicin ɣer wumi ur d-yeṭṭif yiwen seg yebrayǧiyen, segmi akken ttasmen seg-s u ɣuccen-t. Ilmend n waya a mmi, yessefk fell-aɣ ad as-nessifsus taɛkemt xerṣum ulamma s yiwet tfesna. Mi yessuli ubabat ameslay-is, ikemmel Nekcaf učči-ines s tsusmi armi ifuk, sakin yekker yerra ɣer texxamt-is s wul iqebren s wurrif.

Zrin kra n wussan bdan At Nekkyan la ttheggin i tmeɣra i bɣan ad tili d tameqqrant u d tanesbaɣurt am temɣer d tbaɣert n

Page 57: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 56 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

twacult-nsen. Asmi d-yettuhegga akk wayen iwatan, ssensen At Nekkyan ɣer Burǧ-Buɛrireǧ wwin-d tislit. Гer yiḍ, yekcem Nekcaf ɣur tmeṭṭut-is yufa-tt-in deg tugna-nni iseg yuggad ad tt-in-yaf : ur yelli deg-s wayen yesferqiqisen ul n umdan.

Гer ttnaṣfa n yiḍ, yusa-d uqeddac n ttberna ɣer Nekcaf yenna-as s ukukru : - Atan d asrag n tririt a mass Nekcaf. Yuki-d unefḍam ameɣbun seg tedmiwin-is, yexẓer-d anexdam-is s wallen yettmecruruqen, sakin yekker yessuɣel s uleɣwi mettwal tawwurt n tuffɣa. Mi yewweḍ ɣer ukunṭwar anida tqeddec yiwet twehranit -acku ttberna-a am waṭas n ttbernat n tmurt n Leqbayel ssexdament tullas i d-yettasen seg utaram azzayri- yesseqreb s yiḍudan-is ilemmasen yenna-as s yiles uttil : - Xaṭi deg yiḍ-a, eh.

Mti yewweḍ ɣer texxamt-is n yiḍes, yufa tameṭṭut-is teẓẓel am umettin ɣef wusu; ḥala ajexxer-is yecban ɣer win n yilef i d-yessebganen belli d tamuddirt. Ibded Nekcaf kra n wakud di tlemmast n texxamt, lmendad n wusu, yettmuqul tin i s-d-yuzen warezg-is, sakin yuẓ ɣer-s yebra i yiman-is ɣef yissaw. Yellezlez wayi, dɣa tenneḍran Menɛula, issuqan ajexxer, tezzi-as-d azagur-is. Ṭṭsen akkenni yal wa di tama-s, ur mḍusan, amzun ireṣṣa uɣrab gar-asen.

Azekka-nni, yuki-d Nekcaf ɣef lewhi n 10 n tṣebḥit. Tugna tamezwarut i d-yezrin zdat wallen-is d tinna n Melɛar, tameṭṭut n Blannif, i iwala iḍelli-nni tfesser iceṭṭiḍen ɣef ẓẓerb i d-yezzin i ugerbi-nsen. Гas ulamma d taqendurt timcerregt yellufḍen i telsa, nettat tettban-d s talɣa timgerrezt nezzeh : d tačurant, d taɣezzfant, d timizwiɣt n wudem u d tawraɣt n umzur, d tangellust.

Yenneḍran yixef n Nekcaf lewhi n usfaylu, dɣa yekker yuẓ ɣer-s. Ur igir ula d tamawt belli tuɣ yeṭṭes s yiselsa d warkasen. Iwexxer acemma asaber s ufus-is azelmaḍ yebda yettgani tuffɣa n Melɛar. Deg yimir la yettraǧu, tlul-d deg wallaɣ-is yiwet tekti taciṭanit i d-yesseflalin tumert deg wudem-is.

Page 58: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 57 -

Uqbel ad as-tettunefk tegnit ad iwali tinna izedɣen allaɣ-is, teldi-d Menɛula tawwurt tenna-as-d s taɣect tarawsant : - Ad ak-yeqqar baba-k ader-d ɣer uṣalun, ḥwaǧeɣ-k. Yenneqlab-d Nekcaf ɣer deffir yerra-as-d s taɣect yeḍlan s zzɛaf : - Ini-as aql-iyi-n !

Kra n wakud deffir mi truḥ Menɛula, yeḍfer-d Nekcaf itteddun yesxertim. Mi yewweḍ ɣer uṣalun, yufa baba-s yeqqim ɣer ṭṭabla iɣef yessers akus n tẓemmit n čina.

Si-Heffaf, baba-s n Nekcaf, tura d argaz n 66 yiseggasen deg leɛmer. Yunag ɣer Fransa deg 1968, yiwen umadlas kan deffir n zzwaǧ-is wis ukuẓ, acku netta tuɣ yezweǧ yakan, yal ta iman-is, akked kraḍ tlawin umi yebra, imi ur ttarwent ara ɣur-s. Ass-nni ur yelli wa iɣef yettkel ad t-id-yemmager, allalen ukriden iɣef yettkel d idrimen-is yewret seg baba-s amaɣras yennuɣen ɣer tama n Fransa deg umgaru amaḍlan wis sin, d tutlayt tafransist ilmed asmi meẓẓi deg uɣerbaz arumi. S wiyi, yessaweḍ ad yeṭṭef taxxamt deg yiwen usensu bu yiwen yitri deg wass amezwaru, u deg wass wis sin yekka akkass yettnadi amahil. Гer tmeddit, yekka-d si yiwet tama ideg ggten yigafa-friqiyen s usirem ad d-yemlil krayan yessen. Imi ur iwala ula d yiwen imir-nni, dɣa yessuɣel ɣer tesga, yeṭṭef yiwet tdabut u yettraǧu. Kra n wakud kan, ataya yiwen yilemẓi lewhi-ines. “Ssalam ɛlikum !”I s-d-yenna, sakin yeqqim udem ɣer wudem yid-s. Yerra-as Heffaf asuzel u yetteddu ad t-yesteqsi d acu yebɣa, maca winna yezwar-it ɣer umeslay : “Ana ǧazayri. Wenta, ma rakc ǧazayri, par hasard ?” Yezmumeg-d Heffaf si tumert yenna-as ih s umussu n yixef-is. “Rak nouveau hnaya ntaya, rak bark ɛageb menna wala ǧit tḥewwes xedma ?” I t-id-yessesten uɛrab-nni. “Ǧit nḥewes lxedma” I as-yerra Heffaf s uɣdebbu aqbayli. “Σla ḥsab l’accent ttaɛek nta qbayli ” I d-yessegmeḍ uɛrab-nni. Yessenguga Heffaf aqerru-s belli d tidet. Dɣa yuẓ-d uɛrab armi d udem-is yenna-as s taɣect tarxayant : “Neqder nɛawnek telga xedma, beccerṭ trandi li service”. Heffaf iɣil d idrimen iɣef yettnadi, dɣa yefka afus-is ɣer lǧib-is yesteqsa-t : “Cḥal tḥeb neɛṭi lek ?” Yecmumeḥ uɛrab yerra-as : “Lala, maci drahem”. Imuqel-it-id

Page 59: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 58 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Heffaf s wallen d-yessebganen abati ameqqran. Uqbel ad d-yini ameslay, ikemmel uɛrab awal-is : “Allah ɣaleb, blani Rebbi u redd li nnefḥa lellur ”. Yebda Heffaf la yettergigi, la yettuɣal d azeggaɣ. Dɣa yekker uɛrab-nni, yejbed-d iccer n lkaɣeḍ yuran s tefransist, yessers-it-id ɣef tdabut yenna-as : “Haw l’adresse ttaɛi fih, ki telḥeg temma, seqsi ɛla Si-Yaṭeɛ. Laɛreb ttaɛ lkartyi hadak gaɛ yeɛɛerfuni bhada lism ”.

Yeqqim Nekcaf ɣer tdabut, udem s udem netta d baba-s. Uqbel ad yebdu umɣar awal-is, yeddem-d akus-nni n tẓemmit yeswa seg-s tajeɣɣimt, sakin yessers-it yerẓem tasiwelt : “Atan ɣetseɣ ad nebnu aseggas-a kra n tnezduɣin iwulmen i yixeddamen-neɣ, acku aṭas i ɛetben fell-aɣ ”. Yengetwi wul n Nekcaf seg wayen yesla yenna deg yiman-is s tumert tameqqrant : “D tayi i d tagnit iɣef ttnadiɣ, a ddin rreb ! ”.

Yejɣem Si-Heffaf kra si tẓemmit-is, sakin ikemmel tasiwelt-is : “Гef waya, yessefk ad asen-tiniḍ i yixeddamen n tɣerɣert ad d-ssiwḍen angaten ilaqen ɣer tama ideg yezdeɣ Blannif, acku seg-s ara nebdu ”. Yeflali wudem n Nekcaf seg wayen la isell, yeẓra ta d tagnit ideg ara ifares akken ad yessufeɣ tirga-s. “Maca anida ara rren s imir ara sen-nebnu axxam amaynut deg umkan n ugerbi-ihin? ” I yessesten Nekcaf baba-s s yiwet timmuɣbent tameqqrant, zun d tawaɣit i d-yeɣlin ɣef Blannif d twacult-is. Di tilawt, netta yebɣa kan ad d-yesmil baba-s ɣer tinnubga n at ugerbi-nni ɣer uzedduɣ-is, akken ad d-yesseqreb tinna d-iger deg nnican. Ubeṣṣaḥ, amɣar yerrekten tidmi-a aṭas deg wallaɣ-is u yufa-tt teččur d ilulɣan, yenṭeq yerra-as :“Ad asen-nefk kra n wussan n tɣimit ideg zemren ad rzun ɣer yimidisen-nsen deg Burǧ-Buɛrireǧ ”. Yexsef wudem n Nekcaf. “Nɛel ddin ǧeddek !” I yenna deg wul-is i baba-s i s-yerwin targit-nni tamelḥant. Sakin yekker yenna-as s taɣect tamerẓut :“ Aql-i ihi ad rreɣ tura ɣur-sen akken ad ten-xebbreɣ”.

Deffir n kra n yimadlasen, ifuk uxxam n Blannif s tiṣki d uslaɣ : deg-s kraḍ texxamin d tefragt ideg tezmer Melɛar ad tessummer iṭij neɣ ad tessired icettiḍen, d ayen yeclewcen allen n yimeɣban-a asmi d-uɣalen. Dɣa aɣilif-nsen amezwaru iɣef

Page 60: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 59 -

mmeslayen deg yiḍ-nni d anadi ɣef wamek ara rren tajmilt i wat Nekkyan i sen-igan lxir ameqqran.

Deg tṣebḥit n wass n tfaska n yiɣras, deg wakud yella Nekcaf yebded deffir usaber n usfaylu n texxamt-is, yendeh Si-Heffaf, d-yuɣalen si tmesgida, ɣef temɣart-is :“Awi-d akraren-nni ziɣ !” Tezzuɣer-d temɣart kraḍ waxfiwen-nni d-yuɣ urgaz-is deg umadlas yezrin, teqqen-iten merra ɣer yiwet tagest, zdat tewwurt tameqqrant, teqqim ɣef tdekkant ad tesgunfu. Yefren-d seg-sen Si-Heffaf yiwen wufrik ameẓyan yezla-t i wat uxxam-is, yuzen alemmas i yixeddamen-is imburen izedɣen d agraw deg uxxam amaynut i sen-yeṣka deg wussan-a ineggura deg tama n wadda n wayla-s, sakin yeṭṭef ameqqran seg wacciwen yewwi-t netta s timmad-is ɣer uxxam n Blannif.

Yesqerbeb Heffaf ɣef tewwurt, dɣa tusa-d Melɛar teldi-as-tt-id. Akken kan i mlalent taṭṭiwin-nsen, yebda wul n umɣar amcum yedderdik deg yidmaren-is am tallunt. “Blannif rahu fe ddar ?” I tt-yessesten amzun ur yelli maḍi d netta i s-yennan iḍelli zeryen belli yezmer ad d-yekkes ass n tfaska ayen yeḥwaǧ n yigumma seg tebḥirt-is. “Lala, hada win raḥ iǧib cwiyya lxeḍra fel’bḥira ltaḥtaniya”. I s-d-terra Melɛar s yiwen uzmumeg yeskakḍen Si-Heffaf ddaw timiḍt. “Haw ǧebt lkum bac tferrḥu lewlad” I s-yenna d wallen-is reṣṣant am tgusa deg yidmaren n Melɛar. “Iketter xirek, a ɛemmi lḥaǧ ! Iketter xirek !” I s-d-tenna s tumert tameqqrant, sakin tekna-d tessuden aqerru-s, neɣ ɛad anyir-is. S wakkenni dɣa, tettunefk-as tegnit ad iwali s leqreb iffan n Melɛar, ad yesriḥ tariḥt n tfekka-s u ad iḥulfu s telweɣ n tcenfurin-is timizwiɣin.

Tuzzel Melɛar ad d-tesker arraw-is i mazal ṭṭsen taṣebḥit-nni n tfaska, dɣa yekcem Si-Heffaf s wufrik armi d talemmast n tefragt. Dinna, yekbel aɣersiw-nni, yeɣḍel-it ɣer tmurt, sakin yejbed-d ajenwi seg wammas-is. Imir-nni kan dɣa, ffɣen-d s tazzla si texxamt warraw n Melɛar i d-iḍefren s tumert yettmecruruqen ɣef wudem-is ideg tzad thuski. “Cufu kifac neddebḥuh yawlad,

Page 61: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 60 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

cufu ! ” I sen-yenna i sin warrac-nni imeẓyanen ibedden lmendad-is, zdat yemmat-sen yetturaren s yiḍudan-is s ucebbub-nsen yerwin.

Yekna Si-Heffaf ɣer wufrik, iwelleh ixef-is lewhi n usammar, ikebber tikkelt, sakin yezla-t u yekker iwexxer akken ur yettames s yidammen. “Xelliweh imut bɛeqlu, ki iǧi Blannif yesselxu.” I iweṣṣa wid-nni mazal caxen deg wayen i sen-d-yuzen Rebbi ass-nni n tfaska, sakin yessuɣel mettwal tewwurt n tuffɣa.

Imir-nni, Nekcaf yella la d-yettmuqul sdeffir n usaber. Maca, ur d-igir maḍi deg wallaɣ-is tikti belli baba-s amɣar, ameẓẓallu, amḥaǧǧu, yettnadi ɣef teḍfiwin timagdalin n ddaw timiḍt. Iɣil d awway n wufrik-nni kan i t-iḥettmen ad yekcem. Awway n wufrik ! Dɣa wa d awal i d-yessasen ɣur wallaɣ-is yiwet tekti taǧahennamit swayes yezmer ad yaweḍ ɣer Melɛar : Akka d asawen ad yuɣal d ukrim u yal tikkelt ara d-tezri tugna n tgellust-a zdat wallen-is, ad d-yeddem asefk d wad as-t-yawi. Isefkan-a zemren ad ilin s talɣa n tmečča neɣ n yiselsa i warrac d yemmat-sen, neɣ ula d baba-tsen. Yezmer ad yekcem yal tikkelt i s-yehwan ula mi yella Blannif deg uxxam. Dɣa s wakkenni ara yizmir ad yessefles medden nwis yenwa kan ad iɛiwen tawacult-a taẓawalit.

Zerrin wussan rennun d Nekcaf irezzu ɣer Melɛar yal tikkelt ara tt-id-icihwi wul-is. Mti yufa dinna s ugacul argaz-is, ad yerr iman-is yusa-d ɣur-s akken ad as-yendeh ɣef kra n tɣawsiwin yeqqnen ɣer tebḥirt, mi yufa Melɛar iman-is neɣ d warraw-is imecṭaḥ, ad yessedhu wiyi s kra n yilellucen u ad yezzuɣer yemmat-sen seg ufus ɣer texxamt ideg yella yissaw-nni d-yuzen yiwen wass Si-Heffaf d-asefk.

Akka ihi, ababat d mmi-s keccmen i sin ɣer yiwet tmeṭṭut. Maca, wa s tuffra n wayeḍ, u yal wa iɣil d netta kan i d-ittellɣen tiḍfiwin si teɣrast-nni n Melɛar.

Meccan, yiwet tmeddit n unebdu, mti yebda yeslaf i Melɛar yeẓẓlen ɣef wusu yettwaǧǧen yerwi, yennul-d Nekcaf s teɣmert-is akemmus n tsura. Yemmeɣ yeddem-itent-id, dɣa yenmeskal wudem n Melɛar mi d-yezzi ɣur-s s ubati. “Acu i d-yiwwin tida ɣer da ?” I tt-id-yesteqsa s teqbaylit i tfehhem ur tettutlay. Nettat

Page 62: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 61 -

tettmuqul-it-id kan. “Hada win xreǧ menna, eh ?” Yerna yesteqsa-tt ɣas ulamma ur d-yeggri ucukku, acku yemmekta-d belli mi d-yuder ɣer ubrid yettawin ɣer tebḥirin, winna d-yezrin ɣef uxxam n Blannif, yemlal-d baba-s amcum itteddu-d d asawen. Imir-nni, Nekcaf iɣil seg usefqed i d-yekka baba-s u wayi iɣil ɣer usefqed i itteddu mmi-s.

Yekker Nekcaf, umi tuɣal teḍfi d tarẓagant, yuzzel-d ɣer uzaɣar am win i d-yesxerra kra. Yessuɣel srid ɣer uxxam-nsen s yisuraf iɣezzfanen, amzun yebɣa ad yegdel timlilit n yimsebriden merra, wi bɣun ilin. Yuli tisunan ɣer wanneg ideg yezdeɣ. Mi yewweḍ ɣer texxamt-is, yeldi tawwurt s tɣawla temmuger-it-id tugna ur yuḥtam : iwala tameṭṭut-is Menɛula tefser am tedkent ddaw n yiwen yilemẓi inehhten am uydi yessreɣ yiṭij.

Dduqqsen-d am yiwtal n umadaɣ mi akken i teldi tewwurt fell-asen, maca werɛad myewexxaren yejbed-itt-id Nekcaf yeṭṭfen s sin yifassen aqerru-s deg simmal irekkem wallaɣ-is. “Ccah deg-i ! Ccah ! ” I yeqqar irennu deg yiman-is d yiḍarren-is la ttalin tisunan mettwal aṭiras.

D tidet, yeɣza-as Rebbi ! Acku dayem ittqiri-d deg yiman-is nwis deg ur ilaq la yesserwat, maca werǧin iɣtis ad yeg asadel i tnefsit-is tuzligt. Aṭas n yibekkiḍen umi iger irebbi : tissit n yiɣisem, aḍfar n tullas, akeyyef n lkif d wayen nniḍen ittcemmiten irgazen, issenkaẓen deg wazal-nsen ɣas ulamma d inesbaɣuren.

Mti yewweḍ ɣer uṭiras, yerfed Nekcaf ixef-is u yesked srid ɣer yifula n ufta afellay d-izrin s kra n yiɣallen kan nnig uzedduɣ-nni icuban deg tehri, teɣzi d tiddi ɣer tɣermin-nni n unebdu deg zeddɣen yemrayen imeqqranen n tmurt. D ifula-a deg treqq tmess n ǧahennama ara isserɣen tafekka-s i tjegger tnefsit-is d-itturebban deg tlemmast yumsen deg tuqa tidet d tigdi n Ugellid Ameqqran.

Yuẓ Nekcaf armi d iri n uṭiras istwalan ɣer uxxam n Blannif, sakin yebded dinna, ddaw n yifula iẓruranen. Mmecrurqent wallen-is kra n wakud, sakin uragent-d am tliwa ɣef wudem-is. Tekcem-it tugdi. Isk ad isemmet tamettant-is ? D

Page 63: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 62 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

awezɣi! Yessefk ad yeg taggara i tmeddurt-is tucmit ass-a. S wakka daɣen, zun yenɣa akk wid yekkin deg ucemmet n tmeddurt-is.

Ikukra Nekcaf kra n yimiren, sakin yerfed asuɣu issewḥacen u ineggez akin i yiri n uṭiras, d asawen ɣer yiwen ufilu aẓruran i d-iger ddaw tɣerdin-is. Yuzzel uḍru di tfekka n Nekcaf seg d-ffɣen yifeṭṭiwjen, sakin seg taẓeyt-is yeqqrem-d ufilu-nni yedda-d d Nekcaf d akessar. Dɣa imir-nni i d-teffeɣ Melɛar d-yeslan i tuẓẓafin seg texxamt-is. Akken kan i tsuɣ, mti akken twala amdan yeɣli-d ɣer tama tafellayt n ufrag, yeɣli-d ɣef tayet-is ufilu-nni i tuɣ yezger-d ula nnig uxxam n Blannif. Tergagi tfekka taleqqaqt n Melɛar kra n yimiren, sakin trab am tɛelǧet n uceṭṭiḍ ɣer tmurt. Uzzlen-d warraw-is ɣur-s wa s yimeṭṭawen wa s yisuɣan, bran i yiman-nsen ɣef tfekka n yemmat-sen yettfurrun, mi akken teẓẓel ɣef ufilu n ǧahennama, dɣa yekcem uḍru tifekkiwin-nsen u icwi-ten yir acway.

Seg usfaylu n texxamt-is, temmuqel-d Menɛula, d-islan daɣen i yisuɣan, twala tugna werǧin twala, tugna n tmettant yesserkaben tawliwin. Teckenṭeḍ deg usaber akken ur tɣelli, dɣa ur tuḥtam armi d-yeɣli gar yiḍarren-is warat-nni icuban ɣer uftat n uksum d-ittwakksen imir-nni kan seg tasilt. Amek ara tsellek ixef-is tura ? Ad t-tejmeɛ s yifassen-is u ad t-tawi ad as-tebru ɣer uɣzu n tarda ? Ur ɣur-s tabɣest ad t-tḍasi ula s uḍad-is. Ad terǧu ar d-awḍen medden ? Yax ẓran akk belli Nekcaf d iɛiqer. Xaṭi, ur as-d-teggri ara yiwet tefrat d yir tifrat, maca d tinna i tuklal, acku ula d nettat d tucmitt.

Kan akken tneggi d idammen, teldi-d Menɛula asfaylu iɣef twexxer asaber-nni ideg teckenṭeḍ llina, tuli ɣef yiri-s, sakin tneggez akin, nnig n uɣrab, ɣer tefragt n uxxam n Blannif. Teɣli ged-ged ɣef tfekka n urgaz-is i mazal yettfurru seg uḍru-nni la yettazzalen deg-s segmi d-yegla s ufilu aẓruran ittlen i yiɣil-is. Mi mḍusant tfekkiwin-nsen, setɣen deg-sent wusman, rgagint kra n wakud, sakin rekdent zun akken ad ǧǧent timess i tent-izedɣen ad tnadi yiwen yiwen iɣsan-nsent ixnunsen u iglalzen deg yal ini n yihwah. Kra n dqiqat deqqal, ataya s tazzla Blannif i d-yeslan i tirrakin d yisuɣan si tebḥirin ideg tuɣ la yettmahal. Mti d-iwweḍ ɣer tewwurt

Page 64: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 63 -

n ufrag-is ɛerḍen kra n medden, inurag d yimsebriden, ad t-id-rren akken ur yettwali tugna-nni isxerrayen, amalah ! Issenser seg yifassen-nsen yuzzel mentekref mettwal tarcilt-is d warraw-is iwala d tirect deg tmurt, kra n yisurifen zdat n texxamt n yiḍes. Ur yesteqsa yiwen, ula d iman-is, amek mmuten, ur igir tamawt i ufilu aẓruran iɣef llan. Yewweḍ kan iger-asen irebbi, dɣa illezlez kra n tesnatin, sakin inteḍ fell-asen am yidil n plastic i tsumm tmess.

Imir-nni, Zeddiga, yemma-s n Nekcaf, tuɣ tedha deg tẓallit n lɛaṣer. Yerna daɣen tasella-ines ẓẓayet. Гef waya, ur d-tesli maḍi i teɣwisin d yihiten ikkren deg uzɣar. Tessuli kan taẓallit dɣa yeldi-d yiwen waǧar tawwurt s tɣawla yenna-as s yiwet taɣect terkeb telwawaḍt : “Anida-t Dda Heffaf ?” Terra-as-d temɣart belli argaz-is llina kan i iruḥ ɣer Tezmalt, maca uqbel ad as-tettunefk tegnit ad t-testeqsi acimi, ijbed-d urgaz-nni tawwurt yuɣal-d ɣer terbaɛt i t-id-yuznen. Si terbaɛt-a, yella yiwen unarag yessnen amḍan n tilifun n tḥanut icrek Si-Heffaf d yiwen di Tezmalt. Dɣa yuzzel urgaz-a ɣer tberna n At-Nekkyan u yessawel. Mi as-d-yerra awal Si-Heffaf s timmad-is, ixebber-it srid s wayen yeḍran. Yebra umɣar amcum i tilifun, yerkeb-d takerrust-is mettwal axxam-is.

Nezmer ad d-nini asal-nni yeɣli-d am tegnawt ɣef uqerru n Si-Heffaf, acku yuɣal am win umi iceqqeq wallaɣ, ur iḥulfa s kra i ttḍasin yiḍarren-is d yifassen-is, ur iskid s yiẓri-s wi illan zdat-s wala wi illan deffir-s. Zun d aradi n Rebbi i d inehren.

Kra n 500 lmitrat akin i yeɣrem n Tezmalt, abrid ukerrus tuɣ tezri fell-as rraya n tmacint. Si-Heffaf i tuɣ iṭṭeglelli segmi yesla s twaɣit i d-yerzan fell-as, yezerzef-d am teldunt lewhi n umkan-nni ideg yemlal ubrid n ukerrus d win n tmacint. Ur yesli i uklakṣuni la d-ittaẓen, ur yeskid tafaragt iqqnen, deffir wanita tuɣ ttraǧunt tkerrsin d yikamyunen. Izri ɣef yidis n uzerrarug n wi merra s uzerzef, iwwet tafaragt-nni iqeccem-itt, sakin imseqsaq u Mercedes amcum d uqerru n tmacint d-ikkan seg Bgayet. Ceɛlen-d yifeṭṭiwjen gar-asen, sakin teṭṭerḍeq tkerrust am tbumbiḍt u tekker deg-s tmess.

Page 65: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 64 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Mti teḥbes tmacint kra n 20 lmitrat akin i umkan n tyita, uzzlen-d medden seg yal tama ufan-n amɣar yexnunes seg yidammen-is ireqq gar yiḥedren n wuzzal n u Mercedes-is. S imir i uzzlen kra n yimeskerrusen wwin-d tisexsayin si tkerrsin-nsen, teṭṭef tmess ugar deg u Mercedes-nni deg tella tfekka tar iman n Si-Heffaf. Skud la ttbexxiren i tkerrust tamcunt s yikufften isemmaḍen n tsexsayin-nni, skud la tzehher deg-s tmess, zun d asiwel i d-tessawal i medden i wumi teqqar : “Ğǧet-iyi ad skenfeɣ idisan-is, ǧǧet-iyi ! Yax dulaqrar d timess ara yeččen tafekka-s”.

Гer taggara, mi tekfa tmess tawuri-ines, texsa iman-is, dɣa uẓen medden, maca ur ufin ara ad d-kksen akken ad as-semmin xerṣum amettin.

Deg uxxam, Zeddiga tuɣ tella gar medden i d-yusan ad tt-wansen deg twaɣit i d-yerzan ɣer wid ukud tettidir. Ssnen-tt merra deg temnaḍt-nni d tameṭṭut zeddigen, d tin ur nessawal tikerkas, ur nteg tixidas. D tin yeẓẓlen afus-is yeččuren ɣer umattar. D tin igan aɣbel i kra yellan d amaṣṣar. Nezmer ad d-nini belli Zeddiga d tajeǧǧigt i d-yemɣin deg wammas n ugudi. Teǧǧuǧeg teččur azwu i d-yezzin s tariḥt yelhan i d-ijebden medden ass-a.

Mti d-yewweḍ usal n tmettant n urgaz-is, tcehhed Zeddiga, terfed allen-is yesmiṭṭiwen mettwal igenni i d-yettbanen seg usfaylu n uṣalun, tini : “A Rebbi a wer iyi-d-tqisseḍ ɣef wayen ur giɣ !” sakin tebra i taṭṭiwin-is tessusem.

Page 66: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 65 -

Taqbaylit

Inelmaden n lmajister n tmaziɣt - Bgayet

Tamawt Tullizt-a Taqbaylit, deg tazwara yura-tt Said Chemakh s uzwel Ɛecrin duru, tedda-d deg wammud n tullizin Gar zik d tura, i d-yessufeɣ Usqamu Unnig n Timmuzɣa, 2007. Inelmaden23 n lmajister n tmaziɣt n Bgayet, gan-as tazrawt deg ulemmud n tenfalit i d-yellan s lmendad n Mass Meksem Z. Deg tazrawt-a i d-yewwin s umata ɣef wullis, tlul-d tikti n ubeddel n wudem i kra n waddaden-is, am taggara d tmerniwt n kra n yiḥricen-nniḍen. Mi yekfa umahil-a nesseɛlem Mass Said Chemakh ɣef ubeddel i nga i wayen yura yerna nessuter seg-s turagt akken ad tt-nazen ɣer tesɣunt Tamaziɣt tura. Dɣa, segmi ncawer amaru-s amezwaru nuzen-itt ɣer tesɣunt n Useqqamu Unig n timuzɣa. Nessaram ad telhu, ad teḍbeɛ am usaru, i yimeɣriyen ad tehwu.

                                                            23 Ismawen-nsen: Amarouche Khelfia, Bellal Nourdine, Benallaoua Anissa, Boudia A.Rezzak, Ighit Md Ouremtane, Mehdi Nacer, Mehdioui Nabil, Meziani Yassine, Moulai Zoulikha, Sadou Smail, Said Miria. 

Page 67: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 66 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

h ! saḥḥa deg yemma-s saḥḥa . . D wi i d imeslayen i wumi d-yebra Urezqi mi yeqqim ɣer ṭṭabla di ttberna... Yettkemmil ihedder uḥd-s.

- Ruḥ tura kečč amen-iten !... Am win yettrebbin azrem s iri-s !.. Arezqi ur nennum ara ttbernat, d tikkelt taxeṭṭayt mi ara yerr ad d-isew tabyirt neɣ snat netta akked yimeddukal-is, ɣas ad bɣun ad qqimen, netta yettaf-d amek ara yenser mebla ma yella win ara inadin ad t-yeṭṭef din, s uḥiwet neɣ s wawal. Netta d tissit mlalen deg tesdawit anda i d-yewwi agerdas n uzref yuɣal d abugaṭu. Deg tesdawit yedder aṭas n termitin, zzhu, tayri, tasertit. D tudert-a n tasdawant d wudem i d-fkant kra n tnelmadin i t-yeǧǧan ad yesɛu yir tamuɣli ɣef tid yeɣran. Γas akken tasdwit d annar n tmusni d tlelli d unadi d umgired n tektiwin, ɣer Urezqi tleddi-d tawwurt i wayen-nniḍen. Maca, d acu i t-id-yewwin ass-a, hatan yekcem-d am uzger ihajen. Yerra-d nnehta, yessawel-as i ucqcic-nni yesserbayen, yessuter-as taqrɛet n ccrab. Dɣa akken i s-d-yenna uqcic-nni : - Ur nesserbay ara ccrab mebla lmakla... Arezqi iruḥ am win izeɛfen yenna-as : - Awi-d, ma yella ad sweɣ s wučči neɣ mebla učči, mačči di ceṭṭneɣ... Simi yettraǧu, simi yettayes, iḥar. Qqlent ddqayeq d sswayeɛ... Iruḥ di ttexmam… Yettmektay-d asmi yella d ameẓyan, akken tekfa lgirra, laẓ iḥuza akk imdanen… yal yiwen amek i d-yessasay aɣrum-is. Arezqi ɣas akken meẓẓi, leɛqel yefka-as-t Rebbi. Leɛmer iger afus-is ɣer wayla n medden. Yemmekta-d amedakkel-is Meẓyan, yemmekta-d asmi yemmut gar yifassen-is mi xedmen laksida s ṭumubil… d netta i yessutren deg win i ten-id-yewten ad yerwel ɣer yimsulta, acku axxam n Meẓyan ur yebɛid ara, yugad atmaten-is ad t-nɣen. Seg wass-nni, uɣalen netta d winna d imdukal. - Uuk !... Hatan yewweḍ-d uqcic s teqrɛet n uzeggaɣ, yekkes-as-d aɣummu-nni uqeccuc, yerra ad d-yesmir, yemmeɣ Urezqi ɣef tqerɛet-nni yekkes-as-tt-id seg ufus yenna-as : - Hhe ! D nekk ara d-yesmiren iman-iw, awi-yi-d acu ara ččeɣ, ternuḍ-d taqerɛet- nniḍen...

A

Page 68: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 67 -

Aqcic yezzi s tɣawalt, Arezqi la yesmaray, itess... Yebda yettmekti-d, yettwali kra yedder, udmawen i d-yettaḍsan, isell i imeslayen n wid yettwali... Arezqi mačči akka i yettwassen ɣur medden d acu i t-yewwin ad yuɣal akka ? Ad ibeddel deg cwiṭ n lweqt? Amek i yuyal d asekran netta yellan d amedya n yirgazen ? Hata wakken teḍra yid-s... D ayen yettwali deg temdint n Lezzayer i yewwin Arezqi ad iruḥ ad d-yesli (ney ad d-yezweǧ) si taddart-nni iseg d-rewlen yimawlan-is deg lgirra-nni ɣer da, ɣer La Kasba.

Feṭṭa, akka i d isem n teqcict-nni i yuɣ. Akken qqaren d isem-is i d awal-is. Taglimt-is d tacebḥant am lfeṭṭa, tekkat deg-s ticci. Taqeddiwt-is d asaru, udem-is yessefraḥ, tiṭ d aɛeqqa n uzemmur, tanzarin d tirqaqin d timeẓyanin, rnant tihuski i wudem-is. Taqemmuct d taxatemt, taɛenqiqt tbedd am lkis, tidmert trebbeɛ am tin n teɣzalt, tammast d tameqyas , amzur yettrus-d fell-as, tablult d taččurant d tagrurzant. Feṭṭa ur teɣri ara, ur tessin ara d acu i d lakul. Imawlan-is ur tt-fkin ara ad tɣer acku deg tallit-nni urɛad fhimen medden acu i teswa leqraya n tullas. D arrac kan i yeqqaren, ma d tullas messakit ttɣimint deg uxxam qeddcent, ttxiḍint... Ulamma d cɣel n berra ur tent-yezgil ara, takessawt, azdam n yisɣaren, tibḥirin… maca ayen smenyifent akk d tugmin seg tala acku sensarent-d iman-nsent seg cɣel n uxxam, ttafent lebɣi-nsent, smarayent-d ulawen-nsent, ttekksent fad ur ttekksen waman, ttawint izlan, yal ta tḥekku i tayeḍ ɣef win i izedɣen ul-is.

Ula d ilmeẓyen ad ten-tafeḍ ttrajun deg ubrid n tala melmi ara d- leḥqent teɣzalin-nsen, ttarran iman-nsen d abrid kan i ten-id yewwin. Yal yiwen d acu yettargu, wa yeqqar :

A wi yuɣalen d attriku Gar yifassen n ɛzuzzu Ad irideɣ Wayeḍ ad as-yerr : A wi yeqqlen d asagem Yal ass ad tedduɣ yid-m A tin ɛzizen fell-i.

Page 69: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 68 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Ma d tid ur nesɛi ara wid i izedɣen ulawen-nsent ttɣimint, akken qqarent "...Ttrajunt lmektub-nsent !". Lmektub- a d albaɛḍ n yilmeẓyen neɣ ahat d albaɛḍ n yimɣaren i wumi ara tt-fken yimawlan-is. Lmektub n Feṭṭa d Arezqi. Arezqi yenna-as deg wul-is : "ad aɣeɣ tin ur neɣri ara, tin ur nessin ticmatin-a i ssnent temserrḥin yeɣran...". Iyil umeɣbun d leqraya i d-yeslalen kra n leɛyub yellan deg tmetti tazzayrit. Mbaɛd anadi d tifin n Feṭṭa, tella-d tnefkit di taddart, tedda-d teslit. Sakin, usan-d yislan ɣer Lezzayer anda ara zedɣen. Axxam ideg llan yezga-d di lbaṭimat yebnan d timaynutin, deg wannag wis ukuz. Arezqi ixeddem deg lbiru, segmi ara yeffeɣ tifawt ɣef ssebɛa d uzgen armi d lxemsa n tmeddit i d-itezzi. Itett imekli anda ixeddem. Si laman yellan gar-as d tin yellan d tacrikt n ddunit-is, Arezqi iḥulfa i yiman-is seg wid uɣur i d-yerza lferḥ. Ussan ideg ur ixeddem ara, Arezqi yesɛedday-iten d Fetta deg ttemriḥ, d tirza ɣer yimeddukal neɣ ɣer yiḍulan. Tameṭṭut ur yelli kra i txuss ad tlum fell-as : - Kra tebɣa yella ma ur yelli ad d-yili ! Maca tettxiqi deg tɣimit iman-is deg uxxam kra yekka wass. Tessedhuy iman-is s lecɣal, kkes-d acu ur d-tesnulfuy akken kan ad tesɛeddi lweqt. Maca cɣel ad yekfu, akud ur ikeffu, tameddit ur d-tettaweḍ, amwanes-is urɛad d-yekcim. Tḍerru yid-s am tfirellest neɣ am tin yettawin takurt, ur tesseḥmuy amkan-is; i tt-yattawin ɣer ubalku, i tt-yettarran ɣer uxxam; itett-itt wadif-is am ugrud yebdan tikli. Tettḥir deg yiman-is, tekcem s axxam ttqabalen-tt-id leḥyuḍ isemmaḍen, tettḥulfu s yiman-is am ufrux yettwaḥebsen. Ma tbedd deg ubalku, tesmegliz s wallen. Tikwal tsell i medden ttmeslayen, maca kra ur t-tfehhem, d tameslayt yemgaraden ɣef teqbaylit-is. Terɣa ad tsell i wawal n teqbaylit, ulac. Yettawi-as-d Rebbi am wakken deg tmurt taberranit i tella, Iḍaq wul! Yiwen n wass mi teffeɣ d urgaz-is yesken-as-d taḥanut iqerben ɣer uxxam-nsen, tikelt tikelt tetteffeɣ tqeṭṭu dina. Yiwet n tikelt tsubb-d Feṭṭa ɣer tḥanut, i yellan ddaw n lbaṭima i d-iqublen tin ideg tezdeɣ, ad teqḍu : - Ṣbaḥ lxir ɛlikum, i tenna Feṭṭa s taɛrabt n ‘‘teqbaylit’’. - Ṣbaḥ lxir xti, i as-d-yerra bab n tḥanut.

Page 70: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 69 -

- Ɛṭili sker rnu-yi-d lqahwa, lemqeṭfa … - Wacnu wacnu, ? semḥi li ya xti, ma fhemtc wacnu « lemqeṭfa ». Netta ur nefhim d acu i as-d-teqqar Feṭṭa iḥar, nettat ur nezmir ad t-id-tessefhem. Tewḥel amek ara as-tini. Seg wakken ur msefhamen, iger-d iman-is yiwen n yilemẓi, i yellan deffir n Feṭṭa yettraju ad teffeɣ akken ad yeqḍu, yessefhem bab n tḥanut. Syin yezzi ɣer Feṭṭa, yenna-as : - D acu daɣen i tebɣiḍ ad ternuḍ ? Feṭta teddem-d idrimen tezzi ɣer bab n tḥanut txelles ayen tewwi, ssyin tezzi ɣer yilemẓi-nni tenna-as : - Tanemmirt a gma ad k-isellek Rebbi deg yir tiswiɛin. Azekka-nni Feṭṭa teffeɣ ɣer ubalku ad tefser iceṭṭiḍen, twala ilemẓi-nni am win i tt-yettrajun ad d-teffeɣ, dɣa terfed afus-is twehha-as, netta yerra-as-d s ucmumeḥ. Yuɣal yal tasebḥit yettgani Feṭṭa ad d-teffeɣ, nettat daɣen am wakken tuɣ tanumi yid-s, meɛna tikwal testeqsay iman-is ayɣer i t-tettaf din yal ass. Tḥulfa am wakken yella kra i itezzin deg wallaɣ n uqcic-nni, nettat daɣen seg wasmi tt-iɛawen mačči tikelt neɣ snat i d-yekcem gar wallen-is, yerna thulfa am wakken ixus-itt umwanes deg uxxam imi Arezqi segmi ara yeffeɣ tafejrit alma yeɣli-d ṭlam ara d-yekcem, tḥuss i yiman-is am wakken simmal yettzad deg-s lxiq. Yiwen n wass tezzi ɣer ubalku tufa ilemẓi-nni mazal-it din kan deg ubalku, terfed afus-is twehha-as am win ara yinin i wayeḍ as-d s axxam. Kra kan ilemẓi-nni yekkat-d ɣef tewwurt, nettat tuzzel teldi-tt, ammer wi t-id-yettafen zdat n tewwurt. Ilemẓi yekcem am win yessetḥan yeqqim deg tmesrit nettat truḥ tewwi-d lgazuz d lgaṭu terna teqqim zdat-s bdan ttmeslayen awal yettawi-wayeḍ ur iḥulfa almi tt-id-yufa gar yifassen-is. Tameddit-nni n wass, yekcem-d urgaz si lxedma, aqrab ddaw ufus, yesla i Čučan, aɛessas n tewwurt n lbaṭima yessawel-as-d. Yenna-as : - Mselxir ay Arezqi, ass-a yusa-d ɣur-k yiwen n uqcic s axxam, ur t-ssiney ara iqder d gma-s n tmettut-ik. Yenna-as Urezqi : - Ṣaḥḥa a Dda Čučan !

Page 71: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 70 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Arezqi yettali tirekkabin yettxemim ɣef teswiɛt amek tella : limmer i d-yusa mmi-s n uḍeggal-is,hatan ad yerr yur-s ɣer lxedma akken i iwulef seg zik... Amek ur t-yessin ara uɛessas n tewwurt mi yi-d-yenna "iqder d gma-s"...? Mi yewweḍ s axxam, Arezqi yerra s lferḥ yessuden tameṭṭut-is, ssyin akin yečča imensi. Maca ur yesteqsa ara Feṭṭa ɣef win d-yusan. Nettat ur s-d-tenni acemma, amek ara tt-yesteqsi ? Azekka-nni, iruḥ ɣer lxedma, yekkes akk kra yesɛa d ccek, iɣil ahat d aɛraq kan i yeɛreq uɛessas-nni n tewwurt. Ulac uɣilif ɛerrqen akk medden, tikwal. Maca, tameddit mi d-yekcem, yenna-as-d uɛessas-nni : - Mselxir ay Arezqi ! Ula ass-a yusa-d uqcic-nni iɣef ik-d-mmeslayeɣ iḍelli... Arezqi yerra am win iwehmen, yeqqel am win ffɣen yidammen, maca yugad yella kra yettɛikki ukunsyirj-nni dya yenna-as : - Ah! ttuɣ ur ak-d-nniɣ ara, d mmi-s n uḍeggal-iw maca ur t-tessineḍ ara acku urǧin d-yusi ɣer da armi d tallit-a... Yenna-as ukunsyirj : - Semmeh-iyi ay Arezqi di leɛnaya n tɛebbut-nni i k-id-yefkan, ur t-ssineɣ uqcic-nni d mmi-s uḍeggal-ik acku yennezruref yekcem ula d awal ulac-it, ula d udem-is yeffer-it fell-i amzun d amakar. maca ttwaliɣ yettarra ɣer wannag wis rebɛa, uggadeɣ ad yili d albaɛd ur tessinem ara, ad yili kra ideg ara ken-iḍur...

Yeqqim din ɣer Uɛessas qessren cwiṭ, awal yettawi-d wayeḍ armi yessaweḍ yeẓra amek iga uqcic-a i d-yettasen, d acu yelsa, amek ileḥḥu... ayagi mebla ma icukk ukunsyirj yella kra yellan. Imir Arezqi yuli s axxam. Temmugger-it-id Feṭṭa s teḍsa maca, mi qqimen akken ur tufiḍ acu i s-d-tenna. Aqcic-nni iɣef s-d-yemmesslay ukunsyirj sin yiberdan ur t-id-yewwi ara akk wawal. Ur tufiḍ acu i d-tesban n lɣiḍ neɣ n wayen-nniḍen iɣef ara tt-yesteqsi. Yerra iman-is amzun ur yesli kra s yimezzuɣen-is, yečča-t wul-is ad iẓer ma yeskiddib uɛessas neɣ d tameṭṭut-is i yeffren kra fell-as. Yeṭṭes deg lḥir... Azekka-nni, akken yuɣ tannumi, yeffeɣ iruḥ... maca mačči ɣer lxedma i yerra, yerra ɣer yiwen n umkan iqubel lbatima-nni ideg

Page 72: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 71 -

yezdeɣ. D kra ubedaḥdaḥ ideg rsen yiqudas n waman. Amkan-nni iweɛɛa s axxam-is. Yeqqim din yessikid deg wid ikeččmen teffyen, deg warrac yetturaren ; yettaḍsa imi netta yezmer ad d-iwali medden nutni ur t--ttwalin ara acku yedduri deffir n yiqudas. Tikkelt-nni, iwala Feṭṭa teffeɣ-d s abalku, iwala-tt tesweɛday ɣer yiwen n uxxam di lbaṭima-nniḍen anda i d-yettban yiwen n yilemẓi i s-d-yettarran... Cwiṭ akka iwala ilemzi-nni yerra ɣer lbaṭima-nni anda yezdeɣ, yekcem... Arezqi yerǧa azal n mraw n ddqayeq, yekker yeḍfer-it. Yuli tirekkabin, yewweḍ zdat tewwurt yesmeḥsis dɣa yesla i taḍsa tekka-d si daxel n uxxam-is. Yemmeɣ ɣer lǧib n lbista yeddem-d tasarut tis snat n tewwurt, tin akken i d-iheyya iḍ-nni yezrin. Yeldi tawwurt, yekcem, yesla i taḍsa tekka-d seg texxamt n tguni, yerra ɣer din. Yekcem, yeqqur s yibeddi mi iwala tameṭṭut-is ɛeryan gar yifassen n uqcic-nni i d-yeḍfer… Aqcic akken i d-iwala Arezqi iserreḥ i Feṭṭa ɣef umetreḥ, yebda la yettergigi. Ttmesmuqalen, amzun mraw n yiseggasen i iɛeddan deg ddunit-nsen... Allen n Urezqi urwent-d aldun yerɣan mi d-mlalent d tmuyli n Feṭṭa, dya akken i t-twala la tt-yettxeẓẓir tserreḥ d imetti acku tɣil ad tt-ineɣ ad yernu aqcic-nni. Arezqi yezzi s ilemzi-nni yenna-as : - Els iceṭṭiḍen-ik ! Aqcic am win ara d-tekksed seg yimi n lmut, iḥuref yelsa aserwal, yerna atriku mbaɛd yekkes-it-id acku yetti-t, ad as-iɛawed timelsiwt... Arezqi yenna-as : - Awi-d ɛecrin duru... Yemmeɣ uqcic ɣer lǧib-is yeddem-d ɛecrin duru, yefka-as-tent-id. Arezqi yenna-as : - Tura, nnejli, acu tettraǧud ? Geffel ! Yeffey uqcic-nni seg texxamt ; ddeqs-zzalla, teṭṭerdeq tewwurt n berra hala tiɣri n warkasen ɣef trekkabin i wumi ara tesleḍ tama n usmicrew n Feṭṭa. Ahat teḍra yid-s am win ara d-tessuksed seg tizi n lmut, ahat ad ibeddel tanezduɣt werǧin ad d- yezzi s akartyi-ya. Arezqi yettmuqul deg tmettut-is, yesteqsay ma d nettat i d nettat

Page 73: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 72 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

neɣ mačči d nettat i d nettat. Ma d Fetta tettru tugi ad tesusem. Yenna-as: - Aha ! tura dayen ! Susem ! Yya-d ɣur-i !... Terra ɣur-s s urgagi, yenna-as : - Serreḥ tura i tmelḥeft-nni swayes tɣummeḍ tafekka-m ! Aha bru-as ! neɣ tessetḥaḍ-iyi ? Tebra i tmelḥeft ɣer tmurt, allen-is ttazzalent d imeṭṭi. Arezqi la tt-yettmuqul, yettxemmim : ayen akk i yella yid-s seg wasmi zewǧen, d tikkelt tamezwarut i as-d-tban tecmet. Amzun akken sser-nni i tt-yedlen yenser, yerwel, yennejla, yenfa deg yiwet n tikkelt. Yenna-as : - Els iceṭṭiḍen-im ! ad iyi-d-tafed deg usalu. Yeffeɣ seg texxamt n tguni. Ciṭ akka tekcem-d ɣer tmesrit, targagit ur tekkis ara. Iwehha-as-d akersi yenna-as : - Qqim ! rfed-d allen-im, muqel-iyi-d, tiniḍ-iyi-d d acu i kem-ixussen ? Γur-m ad truḍ... Terra ad tsuɣ, ad tru, tuɣal tessusem, tenna-as : - Ulac ! Semmeḥ-iyi ay Arezqi ! deg leɛnaya-k... - Xaṭi ! ini-yi-d acu i kem-ixussen ? Limer ur kem-ixuss wacemma, yili ur txeddmeḍ ara akka. - Ulac acu i xussey, di leɛnaya-k, semmeḥ-iyi... Yenna-as : - Anaɣ seg wasmi i kem-uɣeɣ, kra ur kem-ixuss... Tferḥeḍ mačči d kra ahat di leɛmer-im ur tefriḥeḍ am wasmi i telliḍ yid-i, ur telluẓeḍ, ur kem-yenɣi usemmiḍ ; ayen akk i tebɣiḍ s tawant i kem-id-yettaweḍ ; kra i d-tesutreḍ xedmeɣ-am-t-id. Ur am-kkiseɣ ara imawlan-im, yal tikkelt i tebɣiḍ ttawiɣ-kem ɣer tmurt. Yal ass ɣur-m i gganeɣ, ur ṭṭafareɣ ara sut iberdan, ur am-d-sekkreɣ ara s axxam, ur kem-ttaǧǧaɣ ara iman-im ad txiqeḍ : anda i rriy ad kem-awiɣ... Ayen i yi-txedɛeḍ ?... Tebbejneq d imetti, teɣli ɣer yiḍarren-is, teqqar-as s usnexfet “Semmeḥ-iyi...”. Netta yekker amzun mačči d netta i wumi tettmeslay neɣ uɣur teckenṭeḍ. Yeldi leqjer n texzant, yeddem-d lesqa “Scotch”, yebbi-d yiwen umur s lemqes, yenneḍ-it i ɛecrin duru-nni, yenna-as :

Page 74: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 73 -

- Nekk hatan semmḥeɣ-am maca wissen kan allaɣ-im d wul-im ma ad am-semmḥen, kem ixedmen tagi acemma ur t-tectaqeḍ... Azal n ssmana i iɛeddan, Arezqi ur yeggan ara ɣer tmeṭṭut-is, ur itett ara imensi wala tiremt n tifawt deg uxxam. Yal ass d ssekran, si ttberna ɣer tayeḍ, hala tissit. Itess am win ifuden aman deg unezruf. Maca fad yeggumma ad yekkes, yezga yettnerni... Ass-nni yenna-as Urezqi i Feṭṭa : - Heyyi-d imekli i uzekka, ad d-asen imawlan-im... Awal ur t-id-yerni ara, yeffeɣ, iruḥ ɣer ttberna. Azekka-nni mi d-ussan yimawlan n Feṭṭa, yefreḥ yes-sen mačči d kra, am zik neɣ ugar. Tuɣ d netta i iceyɛen yiwen uqcic ɣur-sen ɣer taddart yenna-as: Ini-yasen ad d-asen, ɛerḍeɣ-ten-id s imekli... Iḍulan n Urezqi usan-d s axxam, ur yelli kra i cukken yella-d gar yelli-tsen d urgaz-is. Qqimen mmeslayen ɣef tmurt, ɣef lxedma, ɣef at uxxam... Uɣalen ččan imekli s taḍsa d uqesser. Mi fukken, qqimen deg usalu, yemmeɣ Urezqi ɣer lǧib-is yeddem-d ɛecrin duru-nni i wumi yenneḍ llesqa yenna-yasen i inebgawen-is : - Anwa seg-wen ara yi-d-yinin ansi iyi-d-kkant ɛecrin duru-ya ad as-fkeɣ ayen i das-yehwan ? Tekker Feṭṭa tenna-yasen : - Ad ruḥey ad awen-d-ssewwey llatay... Teffeɣ seg usalu, terra ɣer tenwalt (takuzint), yiwen ur d-yelhi yid-s imi caxen akk di tteqsir akked Urezqi. Maca teqqim tesmeḥsis-d i wawal d-yellan gar-asen. Yezwar-d umɣar (baba-s n Feṭṭa) yenna-as i Urezqi : - Ɛecrin duru-nni, iban d tid i k-d-iqqimen seg wayen i k-yefka baba-k, ad yettwarḥem, asmi yedder... Arezqi yenna-as : - Xaṭi. Dɣa yenṭeq-d gma-s ameqqran n Feṭṭa yenna-as : - Ihi iban tufiḍ-tent asmi telliḍ mezziyeḍ, teffreḍ-tent almi d tura... Arezqi yenna-as : - Xaṭi. Dɣa tenṭeq-d yemma-s n Feṭṭa tenna-as :

Page 75: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 74 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

- A mmi ɛzizen, ihi, ɛecrin duru-nni d tid i k-d-yeqqimen seg wayen i k-d-teǧǧa yemma-k ɛzizen uqbel ad tsahel s anda akken ara naweḍ, ad tettwarḥem... Yenna-as Urezqi : - Xaṭi ! Dɣa yenṭeq-d gma-s wis sin n Feṭṭa yenna-as: - Dayen isehlen ihi, ɛecrin duru-nni d tid i k-d-yeqqimen seg lexlas amezwaru i d-teṭṭfed, teffreḍ-tent acku d ayen i d-tḥellaḍ s tidi n yiɣallen-ik... Yenna-as Urezqi : Xaṭi. Dɣa slan i usṭebṭeb deg tewwurt, ṭṭubbnen yimeẓẓuɣen-nsen akken ma llan deg uxxam. Akken d-yeldi gma-s n Feṭṭa tawwurt, kecmen-d sin n warrac ttcercuren d tidi, lehhten, zzin ɣer Urezqi nnan-as : - Azzel ! azzel ! ɣiwel ! a Dda Arezqi ! tameṭṭut-ik teɣli-d seg ubalku, temmut... Dɣa kkren-d s tɣawla, d tazzla ɣer ubrid anda yuɣ lḥal at ukarti nnejmaɛen-d… Mi wwḍen, afen tameṭṭut teẓẓel ɣef uṭritwar deg tlemmast n ubellaɛ n yidammen. Allen ldint am win ara yettɛennin ɣer bab igenwan; udem-is yessenfalay-d ndama. Taqendurt-is d tin s wayes d-tban asmi iruḥ Urezqi d yimawlan-is ad ssersen fell-as. Annect-a d izen, anagar Arezqi i t-yegzan. Idammen uɣen-d akk leḥyuḍ n tḥanut-nni n wureɣ... Asuɣu n yemma-s n Feṭṭa, rnu ɣer-s tananayt n yimsulta d lambilans i d-yewwḍen. ɛecrin n dqayeq-aya mi sen-yessawl win akken yesɛan ṭabla n ddexxan din. Wahruḥu akk yekkren, Arezqi isell-as-d seg tiɣilt ɣer tayeḍ; yettmuqqul deg tegnit ideg tella tin akken yellan d anamek n tudert-is, am win yettmuqqulen asebter deg ungal n ddunit-is… Ma d allen n Baba-s n Feṭṭa ččurent-d d imeṭṭi, serrin-d ɣef leḥnak-is, war ma yerra-d tamawt. Awḍen-d yimsulta-nni, wexxren wid i d-yezzin i tfekka teǧǧa tudert. Cef-nsen yuẓ-d ɣer Urezqi yenna-as: - D kečč i d argaz-is ? - D nekk. i as-yenna Urezqi.

Page 76: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 75 -

- Ad yi-tessurfeḍ, maca ilaq ad-d-terreḍ ɣef kra n yisteqsiyen, i as-yenna umsaltu-nni. Yenna-as Urezqi: d rrbeḥ. Arezqi leɛqel-is yunag, yettmektay-d asmi sulyen netta d Feṭṭa. Yewwi-as-d Rebbi am wakken hattan din gar n lɣaci-nni; tettmuqqul-d deg-s. Dɣa yettnadi fell-as s wallen-is. - Isem-is? i as-yenna umsaltu-nni. - Oudert Feṭṭa. i as-yerra Urezqi. Mi d-yebder isem-is, iḥulfa i ujenwi yewwet deg wul-is… dɣa yerna yemmekti-d aqcic-nni i d-yufa deg uxxam-is… lemmer ttarwent-d wallen times tili yesserɣ-it. Amsaltu-nni yessuter deg Urezqi ad yennejmaɛ, s axxam akken ad mmeslayen di talwit… ulin. Zrin wussan, Arezqi si ttberna ɣer tayeḍ, imsulta yal taswit ad as-d-ssiwlen, ad as-rẓen aqerru-s s yisteqsiyen iwimi yesla mya tikkal. Allaɣ-is i t-iceɣben anagar yiwet n temsalt: ttar, ttar, ad ineɣ win akken i yellan d sebba n lexla n uxxam-is. Yiwen wass, mi d-yuɣal Urezqi s axxam, yeḥbes-it-id Čučan : - Ay Arezqi, riɣ ad mmeslayeɣ yid-k cwiṭ ma tesɛiḍ kra n lweqt. - D win akk, i as -yerra Urezqi. Mmeslayen ɣef teqdimin d tmaynutin, ɣef wayen i ten-yerzan d wayen ur ten-nerzi… armi d-wwḍen ɣer twaɣit iḥuzan Arezqi. yenna-as Čučan : - Ay Arezqi, nekk mačči d aɛessas kan n lbaṭima. Maççi s rebɛa duru-ya i ddreɣ. Asmi i k-d-mmeslayeɣ ɣef uqcic-nni i d-yettasen s axxam-ik, ur ak-d-nniɣ ara armi ẓriɣ acu yellan. Nnig n sdis n wayyuren d netta yettas-d yall ass… ur tuklaleḍ ayen. Ma yella kra i tebɣiḍ, ɣas ma nekk ur zmireɣ, yeǧǧa-yi ugecrir, sneɣ medden. - Nekk d aqbayli a Čučan, Leqbayel deg tegnatin-a yiwet n tɣawsa kan i yellan. Maca, seg tama-nniḍen, ur quḍɛeɣ ara rray-iw, ma ad kemmleɣ ussan-iw deg tallast ɣef wucmit. - Ha, ha, ha ! ur ak-d-ssawleɣ armi meyzeɣ annect-a. Ad tzemreḍ ad txelseḍ ɛecra imelyan i wakken ad yirid dell ɣef yiri-k ? - Ɛecra imelyan d Ɛecrin duru. I as-yerra Urezqi.

Page 77: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 76 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Kemmlen tameslayt deg texxamt-nni n Čučan armi d ttnasfa n yiḍ… Tezzi-d ddurt, hatna yimsulṭa zzin-d ɣer ukarti, Arezqi imir kan i d-isub seg uxxam akken ad isew lqahwa, ad tili d lɛacra d uzgen n tsebḥit. Yenwa ɣur-s ay d-teddun; ma yella kra i d-ufan ad kemmlen i wayen d-yeqqimen deg wallaɣ-is… Rran ɣer lbaṭima i d-iqublen tin ideg yezdeɣ. Yekcem ɣer lqahwa, yeqqim ɣef ukersi, afus isenned ɣef tgida; yessuter lqahwa. Cwiṭ akka agarsun yessaweḍ-d tafenǧalt-nni tamcumt. Hata bu ṭabla-nni n ddexxan yeqqim-d ɣer Urezqi melba ma yessuter-it. Yesres-as-d aɣmis i Urezqi yerna yenna-as “lqahwa-k texles ay argaz”, yekker iruḥ. Yeddem-d Urezqi aɣmis-nni, afus-nniḍen ireggi tacrift-nni. Yemmuqqel asebter amezwaru yufa seddan-d tugna n win i as-yerwin ddunit-is, yemzel deg yiɣzer ɣef twenza-s Ɛecrin duru.

Page 78: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 77 -

Taccuyt n yemma Daɛda

Jean-Pierre CHABOL

La soupe de la Mamée. �Tasuqelt :Youcef ACHOURI

emma Daɛda d yiwet temɣart tedda deg wesmud, di lqedd d tawezzlant annect n tdebbuzt udem-is merra wwten-t yiḍerfan, seg wakken tekmec,

acekkuḥ-ines am yilis n taduḍt, ccib ur yezgil anẓad seg uqqeru-ines. Tettcuddu-t s yiwen umendil annect ilat annect ugertil, Ma yella d tazmert-ines Llah ibarek werǧin tessin amejjay. D nettat i yettlawin iman-is s yiman-is s kra n yimɣan i d tettekkes nettat seg lexla, yecban marnuyet, amagraman, mejjir rnu-as ɣer zzit uzemmur. Ɣur-s zzit i tuččit d wedhan, xas ulamma tura aql-aɣ di tallit tatrat anda ggten ttawilat yessishilen tudert ɣef umdan, lameɛna nettat ur d-teclig deg wacemma teṭṭef kan di tidak n zik-nni. Arraw-ines di geddac yid-sen, labas akk fell-asen ɣran, sɛan akk imeḍqan n lxedma. Akken ma llan zedɣen di temdint, ma yella d nettat tesmenyaf taddart ɣef temdint. Arraw-is werǧin semmḥen di yemma-tsen. Deg wussan n yimuras d wussan n westaɛfu n ddurt, di tsekmutin, d leɛwacer rezzun-d fell-as merra kra tt-ixuṣṣen ad as-t-id-heggin. Yal mi ara d-arzun fell-as, nettat ɣur-s d tameɣra, tettuqqim-asen-d imensi, imensi d seksu tikwal s uyaziḍ tikwal s uwtul tikwal tzellu-asen izimer amectuḥ, wicqa temlal tasa

Y

Page 79: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 78 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

d wayen turew. Nnwal n yemma Daɛda d aziḍan yesɛa lbenna, win i t-iɛerḍen ad yecfu fell-as am wakken qqaren ad tɣeẓẓeḍ iḍudan-ik. Deffir yimensi d tamɛayt. Timucuha n yemma Daɛda ḥemmleɣ ad asent-sleɣ. Nekni s warrac imecṭaḥ arraw n warraw-is, nettraǧu-tent s ccuq. Tikwal llant tmucuha ur d-tettfakk ara deg yiwen yiḍ mi ɣ-twala s warrac nennuddem teqqar-aɣ-d ruḥet ad teṭṭsem ad awen-tt-id-kemmleɣ azekka. Baba d yemma tessewhem-iten tgella n yemma Daɛda. - Anda bɣuɣ ččiɣ seksu werǧin ẓid am wagi d-tettnawal yemma. - Wissen ahat d aksum d tiyuẓad n trisiti nekni nettaɣ-it-id ɣur ugezzar, ma d nettat d ayla-s d nettat i ten-yettrebbin. Mi nekker ad d-nuɣal ɣer temdint fukken wussan n yimuras, yemma Daɛda ad temmeɣ ad aɣ-d-tefk tayaziḍt ad d-neglu yis-s. Sellazekka-nni tekker yemma ad d-tniwel seksu s uyaziḍ-nni i ɣ-d-tefka yemma Daɛda. Iraggen-is ssefraḥen si lbaɛd win i ten-id-yesraḥen ad yesqeḍ. Mi d-yewweḍ lawan n yimensi ters-d teccuyt-nni. Yeɛreḍ-itt baba. - Mm waqila, waqila, yeḍher-iyi ihuzz aqerru-ines zelmeḍ yeffus, yelha lameɛna mačči am win d-nawel yemma Daɛda. - Ahat d lxeḍra n yemma Daɛda, nekni nettaɣ-itt-id si ssuq tesswen-tt s yiɛeqqaren n tekrura, ma d lxeḍra n yemma Daɛda tettekkes-itt-id si tebḥirt-ines. Yezzi-d umalas wayeḍ nuɣal nezzi ɣur yemma Daɛda. Daɣen tesseww-aɣ-d seksu d aẓidan ack-it. - Amek i d-yeffeɣ seksu-nni ? - Yelha igerrez lameɛna mačči am win i d-tnawleḍ kemm a yemma Daɛda. Ahat d lxeḍra-nneɣ i diri ! Qbel ad d-nuɣal temmeɣ teččur-aɣ-d aḍellaɛ n lxeḍra i d-tekkes si tebḥirt-ines. Sellazekka-nni tekker yemma tnawel-d seksu s lxeḍra n tebḥirt n yemma Daɛda iraggen-is ssefraḥen si lbaɛd win iten-id- yesraḥen ad yesqeḍ mi d-yewweḍ lawan n yimensi ters-d teccuyt-nni. Yekker baba yeɛreḍ-itt. - Mm waqila, waqila, yeḍher-iyi ihuzz aqerru-ines zelmeḍ yeffus, yelha lameɛna mačči am win i d-tnawel yemma Daɛda.

Page 80: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 79 -

- Ahat d aman nekni d aman n usariǧ ur neẓri ansi i ten-id-wwin, ma yella d aman n yemma Daɛda d aman n tala zeddigen yeṣfan. Yezzi-d umalas wayeḍ nuɣal ɣur yemma Daɛda. - Amek i d-yeffeɣ seksu-nni ? - Yelha lameɛna mačči am win i d-tettnawaleḍ kemm a yemma Daɛda. - Ahat d aman, aman n tala ur ɛdilen ara akked waman usariǧ. Qbel ad d-nruḥ negla-d s ugdur n waman. Sellazekka-nni tekker yemma tnawel-d seksu s waman-nni i d-newwi ɣur yemma Daɛda. Iraggen-is ssefraḥen si lbaɛd win i ten-id-yesraḥen ad yesqeḍ, mi d-yewweḍ lawan n yimensi ters-d teccuyt-nni. Yeɛreḍ-itt baba. - Mm waqila, waqil, yeḍher-iyi ihuzz aqerru-ines zelmeḍ yeffus, yelha, lameɛna mačči am win i d-tettnawal yemma Daɛda. Yezzi-d umalas wayeḍ nuɣal s axxam n yemma Daɛda di taddart. Amek i d- yeffeɣ seksu-nni ? - Yelha lameɛna mačči am win i d-tnawleḍ kemmini. - Aha d seksu, kemm tfetleḍ seksu s yiffasen-im, ma d nekni nettaɣ-it-id si tḥanut. Ur yeɛdil ara seksu n uftal d seksu n tmacint. Mi nekker ad as-nbeqqi sslam temmeɣ teččur-aɣ-d aḍellaɛ n seksu teftel s ufus-is. Sellazekka-nni tekker yemma tnawel-d seksu, s seksu-nni i ɣ-d-tefka yemma Daɛda. Iragen-is lhan ssefraḥen, si lbaɛd win i ten-yesraḥen ad yesqeḍ. Ters-d teccuyt-nni yeɛreḍ-itt baba. - Mm waqila, waqila, yeḍher-iyi ihuzz aqerru-ines zelmeḍ yeffus, yelha, lameɛna mačči am winna i d-tettnawal yemma Daɛda. Yezzi-d umalas wayeḍ nuɣal s axxam n yemma Daɛda. - Amek i d-yeffeɣ seksu-nni ? - Yelha lameɛna mačči am win i d-tettnawaleḍ kemm. - Ahat d times, kemm tessewwayeḍ s yisɣaren deg lkanun ma d nekni nessewway s lgaz ur d-teɛdil ara lbenna n tgella ara yewwen s yisɣaren d tin ara yewwen s lgaz. Mi nekker ad d-nruḥ negla-d s tquciḍt n yisɣaren. Sellazekka-nni tekker yemma tnawel-d seksu s yisɣaren i d-newwi ɣur yemma Daɛda, iraggen-is lhan ssefraḥen, si lbaɛd win i ten-id-

Page 81: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 80 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

yesraḥen ad yesqeḍ. Yiwweḍ-d lawan n yimensi ters-d teccuyt-nni, yekker baba yeɛreḍ-itt. - Mm waqila, waqila, yeḍher-iyi ihuzz aqarru-ines zelmeḍ yeffus, yelha, lameɛna mačči am win i d-tettnawal yemma Daɛda. Yezzi-d umalas wayeḍ nuɣal ɣer taddart s axxam n yemma Daɛda. - Yelha kra seksu-nni ? - Yelha lameɛna mačči am winna i d-tettnawaleḍ kemm. Nɣil d aksum tewwim aksum, nɣil d lxeḍra tewwim lxeḍra, nɣil d aman tewwim aman, nɣil d isɣaren tewwim isɣaren anda-t wugur tura ? Teẓriḍ a yemma Daɛda tura ihi d kemm ara nawi yid-neɣ ad aɣ-d-tniwleḍ seksu. Teqbel mi nekker ad d-nruḥ tegla-d akk s wayen i s-ilaqen aksum, abiṣar, lxeḍra, seksu, aman isɣaren...atg. Tameddit-nni kan tekker s timmad-is tnawel-aɣ-d seksu s yisufar nni i d-tewwi yid-s. Mi d-yewweḍ lawan n yimensi, ters-d teccuyt-nni, iraggen-is ssefraḥen si lbaɛd win i ten-id yesraḥen ad yesqeḍ. Yekker baba yeɛreḍ-itt. - Mm waqila, waqila, yeḍher-iyi ihuzz aqerru-ines yeffus zelmeḍ, yelha lameɛna mačči am winna i d-tettnawaleḍ deg uxxam n taddart a yemma Daɛda. Tenṭeq-d yemma Daɛda : - Win yebɣan seksu ẓiden, bninen ad n-yali s axxam ɣur-i di taddart.

Page 82: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 81 -

Ugadeɣ ay imru

Koussaila ALIK

agrest simmal tettiqsiê, asemmiv yeîîeggir-d ssem-is seg udrar. Deg yiwen yiv, adfel yu$-d akk tamurt, isudd ti$altin, yerra-tent d ticebêanin. L$aci d ayen

kan i ttafen ad kksen lxiq, ad walin ne$ ad weûûfen agama. Ssa$ayen timess deg yixxamen iqdimen, ttâawazen $er yiri n lkanun, sellen i tmucuha n zik. Ileméiyen, deg-sen wid yett$imin di tejmaât, ttemlilin-d $er yiwet te$mert, ad nedêen asafu. Akken ma llan s yibernyas, qqimen-d i teqsivin yessevûayen akken ad d-awin lweqt, ur ttfiqen ara i yiv d usemmiv. Arrac teff$en-d ad uraren tikurin deg yisurag. Ttruêun $er Tefga ttandin tixeftin d tqellaâin, ttaîîafen-d yis-sent imerga d yiéeréar. Iberdan yessufu$en $er Tizi-Uzzu regglen akken ma llan. Ifurguten, iîaksiyen yettawin l$aci êebsen ur xdimen ara. Ur yelli wansi ara tekkev, êala ma yella tecrekvev lexlawi d téegwa. Anelmad, yeggra weêd-s di texxamt n tesdawit. Imeddukal-is, ttwaêebsen di taddart. Inelmaden yeqqimen ur u$alen ara s axxam di taggara n ddurt, ufan-d iman-nsen weêlen ur zmiren ara ad alin ula i tin i d-iteddun. Taxxamt texla êala netta i yellan. Tafat ulac, lêamu ur ssa$en ara iseêmuyen-nsen, ad as-tiniv d ifrijidiren, d tasmuvi i d-rennun. Imekli ne$ imensi iban d acu i yellan; tabaîaîat deg waman, wissen teqcer ne$ ala, wissen tewwa ne$ werâad. Ayaziv-nni i d-ttaken abrid i ddurt, winna ur nriyyec ara, i mazal ineqqed $ef

T

Page 83: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 82 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

îîabla, ula d netta ass-nni ulac-it. A$rum ur d-wwin ara da$en. Anelmad ur as-yeâoib wara, yeçça s lem$awla, yeîîef abrid-is ad d-ya$ tisi$et. Yeffe$ $er berra, ageffur akken kan i d-iserreê. Mi d-yu$al $er texxamt, yessa$ tisi$et, yeqqim yettxemmim acu ara yexdem. - Ad kecme$ s iceîîiven, ad dle$, asemmiv d asemmiv. Yu$al yufa-d tikti nniven. Yekcem s usu, yessers-d kra n yi$misen iqdimen ad ten-i$er. Yebda la yeqqar, akken kan yusa-as-d usefru, ilaq-as ad t-yaru. Yu$al yeddem-d imru d tezmamt-nni i$ef yettaru isefra. Acu i d-yemmekta ? D tinna i iêemmel. Lemmer d tin, ad as-yaf ixef-is ahat. Akken yeb$u yili ur as-yufi ara lweqt ad iêemmel, ne$ ad yeâceq. Maççi d yiwet tikkelt i yebîel tamugelt. Leqraya ddu ma ad tedduv. Tagnit di tesdawit, yal ass d amennu$ d yimvebbren $ef yimekli d yimensi, $ef tje$lin d tfercivin. Lhan kan d yiman-nsen, ur d-cligen ara deg unelmad ma yeçça ne$ ala, ma yeîîes i ugris d usemmiv, ula ma ye$ra ne$ yeqqim. £ezzif-it yifassen-nsen. Äussen kan ansi ara d-rnun tadrimt ad âemmren icekkaren. Acu i d-yemmekta ? D axxam-is, d taddart-is ne$ d imawlan-is. Yemma-s d baba-s kkren-d d igujilen, ibabaten-nsen $lin di îîrad n Lezzayer, ooan-ten-id akken meééiyit. Yettxemmim kan acu n tunvict ara sen-yerr, imi t-id-ssekren, s cwiî-nni i sâan, ssawven sse$ren-t alarmi yekcem $er tesdawit. Anebdu ur t-id-iûaê ara i usgunfu, ilaq fell-as ad yexdem akken ad yerr ti$rit i ddunit tamcumt. Acu i d-yemmekta ? D yiwen wass deg wussan n unebdu. Yekker-d tanzit yufa-d ayen i$ef ur yebni. Tessawel-as weltma-s tamecîuêt $er texxamt, netta yu$-it lêal mazal-it yeîîes, tessaki-t-id ad yekker s lem$awla. - Acu akka i yellan a yemma ? - Temmut Dihya di temdint n Lezzayer. Gma-s ivelli deg yiv iruê yewwev alarmi d din. - Acu i d ssebba-s ?

Page 84: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 83 -

- Nnan-d maççi weêd-s. D afurgu i yegrarben mmuten wid yeddan deg-s. Yasin i$awel yessared udem-is. Yeffe$ akken ur yeswi lqahwa, iruê srid s axxam n Dihya. Yufa at taddart qqimen din, ttemsawalen l$aci anwa ara yeddun ad tt-id-awin. Deg uqerru-s maççi d yiwet tirebt i d-ye$lin, lad$a mi ten-yufa akk ttmesteqsayen, ttmeslayen, wa yeqqar d afurgu, wa yeqqar ten$a iman-is anda akken tettili. Yeqqim akken, ivac si ttexmam, yu$al yenîeq $er-sen : - Ur heddret ara kan. Tagi te$ra deg usuddu n umezruy. Mi tfukk leqraya-s, tu$al txeddem deg wayen yeânan tiftarin n umezruy. Yezmer ahat d ayen nniven. Yasin s akken kan i d-yemmekta awal-agi i sen-yenna, yebda asefru-s :

Ugade$ ay imru ! Deg yirebbi-k u$e$-d isegmi I wala$ temliv lêif Di dduê-ik wulfe$ taguni Tettawi lewhi si rrif U$ale$ êûi$ d acu I d-yeqqar umacahu Ugade$ ay imru. Uri$ lka$ev s yidammen N widak-nni ye$lin Wwi$-d $ef wayen éerren D kra b$an ad t-inin Yal wa akken t-ifettu Azal-is fkan-t i wavu Ugade$ ay imru.

U$alen-d wid iruêen ur sen-tt-id-fkin ara. Laqen lekwa$ev nniven ad ten-id-xedmen. Alarmi d azekka-nni i asen-tt-id-fkan, wwin-tt-id tameddit n wass. Di taddart yu$ d tame$ra n yiwen yezweo, drus kan i yellan. Ula d isli-nni deg unezgum i tt-yesâedda.

Page 85: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 84 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Taddart akk tembawel, tâawez deg uxxam n tleméit alarmi d azekka-nni. Si tuddar nniven, aîas i d-yusan. Inelmaden, ama d wid ukud te$ra di tesnawit, ama d wid i tt-yessnen di tesdawit, aîas deg-sen i d-iwujhen. Yasin tameddit-nni yeqqim netta d yiwen meqqer. Winna yejbed-as-d awal $ef wayen i asen-d-yenna uqbel. Argaz d ayen i yeb$a ula d netta ad t-yini i yimdanen-nni i iheddren. - Akka ula d nekk i wala$ tamsalt a Yasin. - Ulac i yeffren a Dda Salem. Neb$a ad nerr di ccekk ayen nettidir d wayen i d-iverrun, i nettkellix d iman-nne$. Akka nugi ad neêûu timsal. - D acu ara ak-ini$ a mmi $ef wid ye$ran. Gar-asen win yettnadin amek ara yali d asawen, ad yekcem deg unnar, zemren ad t-awin, ad yurar tiddas. Gar-asen win yettnadin $ef kra n taluft, ur as-yettserriê ara, ur t-yettqaraâ udrim, ur t-id-tettwexxir tugdi. Wagi seg wid yettbeddilen tilufa. Yumen s wayen ye$ra, yeb$a ad yaf ayen yettnadi, akken yeb$u yili, ama di teglel, ama fkan-as amkan, netta axemmem-is ur yettbeddil ara. Yeêbes Yasin asefru s tira, amzun akken ur yufi acu ara d-yernu. Yu$al yettmektay-d sin wussan-nni, yebda yettarra-d tugniwin $er deffir, alarmi i d-yemmekta awal-nni i as-yenna Dda Salem $ef wid ye$ran. Din kan ikemmel asefru, la s-yeqqar :

Acêal d iles t$urr Ula d lhedra n tsusmi-s Afus mi yenveq, yeqqur Asif gersen waman-is Yufa-d ttar d agu Mi ggulen yis-s ad teglu Ugade$ ay imru. Iîij yewwven s amalu I ccetwa ur yekkis amkan £ef usammer d anebdu Reglen-as s adekkan !

Page 86: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 85 -

Aclim d amezwaru Yezwar taffa s aqerru Amek ay imru ?

Yeqqim kan amzun yettraou tiririt seg yimru, am wakken d netta ara s-tt-id-yefrun. Ula akken di tqerrabt mi dayen temvel, rran akal i uéekka. L$aci seg wakken qebren $er daxel; ttraoun anwa ara d-yinin ayen b$an ad t-éren, anwa ara sen-d-yessefrun tadyant. Hata yekker-d yiwen um$ar yenna-asen : - Akka i tverru yal tikkelt. Mi d-iban kra n yiwen iqefzen, ad yenser gar wallen-nne$, yal wa amek. Ma d daâwessu ta ne$ ala ? Akken kan, yenîeq yiwen uselmad-is, belli tileméit-a d netta i tt-iâawnen tewwi agur $er tesdawit n Fransa. Teqfez, tumen s wayen i txeddem. Thegga iman-is ad tu$al $er din ad tkemmel leqraya-s. D wa i d asirem-is. £er tama-s yeqqim-d yiwen, ula d netta yewwev-it wawal. Yenna-d kra n wawalen, yu$al yettru, ur yezmir ara ad ikemmel. Acu i asen-yenna : - D wa i d amezruy, kkert ad teddum deg ubrid n tira. Maççi d kra ara-d-yemmekti Yasin, yecfa fell-as asmi tella di tesnawit. Têemmel ad temmeslay $ef yizerfan, têemmel idles, yal mi yella kra n urmud d nettat ara naf tettikki deg-s. Tezga d anecreê, ula yiwwas ur d-tban terfa ne$ tennu$na. Deg yimi-s êala awal éiden i tmesliwt, têemmel ad tlaâi akk medden. Udem-is d amellal, allen-is d tiwinna$in. Ma d tikli ad as-tiniv d tad$a$at deg wakken i xfifet, fessuset. Yemmekta-d mi kkren ad d-ff$en si tmeqbert, timeddukal-is bdant cennunt, ttawint-d icewwiqen. Ad teccirwev, d tab$est kan i ilaqen din. Mi ara t-waliv imawlan-is amek i tûar yid-sen ! Yemma-s tu$al amzun tehrec, weltma-s seg tedyant-nni, teffe$-d anda akken ttilint nniqal. Ma d gma-s ameqqran d a$rib di Fransa, d iseggasen ur yesâi lekwa$ev, ur yezmir ara ad d-yekcem ad tt-iwali. Yeb$a ad d-yas, maca d imeddukal-is i t-yeîîfen dihin, êelyen-t, wansen-t, ugin-as ad d-iruê.

Page 87: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 86 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Yasin am yileméiyen n taddart, t$av-it ula d netta. Acêal d iv ur igin ara, yeâreq-as naddam. Yeb$a ad tt-iwali ula di targit ur yufi. D ccama ara yeqqimen i lebda, acku i tikkelt tis snat i yedder taluft-a. Asmi iruê ad yesâeddi akayad n lbak, ur yeéri d acu ara yexdem, akken ula d inelmaden d tnelmadin n taddart-is; mi slan temmut Louhar. Ula d nettat yal wa amek i d-yeqqar. Teqqim akken taluft. Tikkelt-a d Dihya ! Ageffur mazal yekkat, tafat ur d-tu$al ara, tacemmaât tebda tfessi, iv yelêa, qrib tadawcact. Yasin mazal ur yeîîis ara, tugi ad teffe$ gar wallen-is Dihya, yugi ad yekfu usefru, yesteqsay imru acu n tifrat. Yu$al yenna-as di taggara :

Tugdi-w b$i$-tt d asirem I win ijerrben ur yecfi Akken tura ad tweqqem Tlaq-a$ taéult n yidwi Ula ma deg-ne$ tettsummu D nettat kan i d êellu Tecqiv-a$ ay imru.

Ad yemdel Yasin tura allen mi ara i$er avris yura, ad igen

cwiî amzun akken d acewwiq umi yesla. Tafat tu$al-d tafejrit, imir ad d-yaki da$en. Ad isel i yeqjan yettmenvaren mi skiâiwen am wuccanen. D ass amezwaru n ssmana, yekker zik ad yeffe$. Werâad ifuoo $er berra iwala iâeskriwen $er zdat n lkazirna. Yu$al yenna-as deg wul-is : «I nesla mazal ad nsel, i neéra mazal ad néer !». Akken kan yewwev $er temdint n Tizi-Wezzu, yessawel-as-d yiwen yileméi n taddart-is. Yeqleb $ur-s. - Acu akka ? Waqila ur tuliv ara s axxam. - Uli$, maca ûubbe$-d uqbel ad yessa$ udfel. Kki$-d s wadda, lêi$-d aîas $ef uvar. - Keçç d wumi ? - Nekk d Meqqran. Keçç dagi ay telliv.

Page 88: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 87 -

- Dagi. Amek taddart ? - Sli$ tameîîut n Farid wwin-tt deg utraktur $er sbiîar. Yerna deg yiv. - Amek akka ? - D taddart i iruêen tettekkes adfel, akken ad tt-awin ad d-terbu. D atraktur s wayes i ldin abrid. Ileméiyen d yirgazen ff$en-d akk deg yiv, wwin-d iqubac d lemsaêi, bdan la ttruéun asalu. Azekka-nni wwin da$en tameîîtut n Dda Muêend. Yak tuven. - Ula dagi kifkif. Ad as-tiniv d nnger n ddunit i d-ye$lin ; trisiti tekkes, imensi teériv amek. Ëûi$ i usawen ad texnez, ur whime$ ara. Rran-a$ di rrif, acemma ur t-nesâi. Wigi-nne$, ssnen kan ayen i yeff$en fell-asen. - Twalav ! Ula d laburs-nni kksen-a$-tt, aseggas-aya ur d-tekcim ara. - Maççi d yiwet i yellan ad tt-id-neêku. Ur nettfakka ara awal lukan ad tent-id-nebdu. Acêal d anelmad i êuzan s lmus $er tama n tesdawit. £ur-sen acemma ur yevri, cetki ne$ qqim yiwen ubrid-is. - Anda akka tettedduv ? - £er zdat-ina kan. Ttraou$ tameddakelt-iw, ur neqqar ara i sin alamma d tameddit. - Amek keçç yid-s ? - Aql-a$ akken am zik. D$a la d-teddu. Ihi ar tufat a Yidir.

Page 89: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

- 88 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

... Ḥadret ccfaya

Ramdane ABDENBI

Arraz wis sin Concours de la meilleure nouvelle en tamazight

Etablissement Art et Culture Alger - 2009

faraqen di tsusmi. Allen-nsen nudant-d merra ayen i sent-d-yezzin. Asekkud n yal yiwen deg-sen yers ɣef tfekka yeknan n wayeḍ. La

ttmesmuqalen. Tamuɣli n leḥzen akked wurfan. Am akken yal yiwen yettraǧu kra seg wiyaḍ, seg yimeddukal, seg watmaten. Kra seg wayen i ten-yeccerken, seg wayen i ten-yessemlalen acḥal aya… di tallit-nni… asmi llan d ilemẓiyen s tezmert-nsen akked wawal-nsen. Di teswiɛin am tigi, tteḥwiǧin yimdanen imeslayen iziḍanen ara sen-yernun kra n tebɣest, ttnadin afus n tegmat ara d-yersen ɣef tayet… maca di taggara, tamuɣli s wallen yeččuren d imeṭṭawen temla i yal yiwen deg-sen ayen yebɣa ad t-id-yini wayeḍ… ur d-yeqqim umeslay aziḍan ur d-teqqim tegmat… Udmawen-nsen kksen nnuba i wawal. Ur yelli wayen ara d-yerren tabɣest akked usirem s ulawen-nsen yettwajerḥen yakan, yeččan tiɣrit seg wayen yeḍran ass-nni. Ass-nni, wwin ameddakel-nsen sanda akken ur d-yettuɣal. Wwin-t sanda akken ara ten-awin yiwwas ula d nitni. Ssawḍen-t sanda ara n-yaf widen i t-yezwaren, imeddukal nniḍen, atmaten nniḍen ukud

M

Page 90: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 89 -

yewwet akarṭuc asmi la ttmettaten yizzayriyen di tẓegwa akked yiɣeẓran n tmurt n Lezzayer, asmi ttwanɣan warrac akked tlawin deg yixxamen-nsen imi ssutren tudert akked telwit di tmurt-nsen… asmi i d-sersen yiserdasen ifransiyen ṭṭlam deg uzal… Cwiṭ n lɣaci-nni i d-iruḥen ad ḥedren, ur bdiden s aẓekka-s ad t-walin i tikkelt taneggarut. Yal yiwen deg-sen yennser ɣer tili i wakken ad yerwel i uḥaruq-nni n yiṭij yessewwen ddunit, ad yessenser aqerru-s seg ujajiḥ n uzal qayli. Am akken mačči d amǧahed i yemmuten. Am akken mačči d win yefkan sin warraw-is i timmunent n Lezzayer. Iruḥ d menwala, ssawḍen-t yimeddukal akked watmaten, widen akken yellan yid-s… am akken kra ur yeḍri… Di teswiɛt-nni, Mennac yuggad. Ikukra ayen i la d-iteddun. La tezzint deg uqerru-s. Akken iru ɣef umeddakel-is i iru ɣef yiman-is. Akken yeḥzen fell-as i yeḥzen ɣef yimal-is. Amzun akken iwala ayen i la t-yettraǧun netta s timmad-is, iwala ayen ara yeḍrun yid-s. Anwa ara d-yelhin yid-s asmi ara d-taweḍ nnuba-s ? D tidet, yuggad… tatut… lehlak n ccfaya… lehlak yessganen lehdur i lebda. Ifadden kkawen, tafekka teɛya, tidiwin ccercurent, fad yesskew tiyersi-s, Mennac yuɣal-d si tenṭelt d aceṭṭiḍ, teffeɣ-it tezmert. Yerra srid ɣer lqahwa n sidi Muḥ, yeqqim amecwar, yuɣal yeffeɣ-d war ma yeswa kra. Yezzi yenneḍ s wayen i s-d-yeggran n tezmert yuɣal isenned ɣef yiwen useklu i tili. Ur iɛeṭṭel ara dinna, yuɣal-d armi d lqahwa-nni n sidi Muḥ, yessuter lkas n waman. Qbel ad t-id-yaweḍ wayen yessuter, yeǧǧa lqahwa deffir-s, yeṭṭef-d abrid s axxam. Taɛekkazt deg ufus, iteddu yettxemmim, tikwal yettmeslay i yiman-is. Ɛerqent-as tektiwin akken i s-yeɛreq ubrid n uxxam, lemmer mačči d mmi-s n lǧar-nsen i t-iɛeqlen, yessaweḍ-it-id s amkan, yili wissen anda ara d-yeggri tameddit n wass. Yiwet yiwet i d-yuli tiseddarin armi d axxam. Yebded zdat tewwurt, yewwet ɣer lǧib-is yeddem-d tasarut, imuqel-itt, yerra-d nnehta, amecwar, yezzi yuɣal yeqqim ɣef tseddart, yeṭṭef taɛekkazt s yiwen ufus, ɣef wayeḍ yessers aqerru-s. Ikukra ad yekcem s axxam... maca di taggara, yekker-d, yeldi tawwurt, yekcem. Yuɣ lḥal ṭṭiqan n uxxam ldin merra, yella ubeḥri, yeǧhed, yettṣuḍu. Simi i d-yekkes tasarut si

Page 91: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 90 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

tewwurt, abeḥri-nni ihubb-d am waḍu, yerra tawwurt-nni qrib i tt-id-yeqleɛ, lḥess-is yesduqqes-d Mennac. Amzun si tnafa i d-yuki, yerfed-d aqerru-s dɣa teɣli tiṭ-is ɣef yiwet tfelwit iɛelqen ɣef lḥiḍ ideg yella netta akked umeddakel-nni-ines yessaweḍ s aẓekka tasaɛet uqbel. Tafekka n Mennac tesbek, allen berrant, imi yeldi, leɛqel-is iruḥ sanda akken i t-tewwi tfelwit iɛelqen ɣef lḥiḍ… Ṣṣut n rrṣaṣ icerreg tasusmi i d-yersen ɣef uxxam, teṭṭerḍeq lbumba, dɣa isuɣ : - Aaaaay ! Aḍar-iw… idammen… cuddet aḍar-iw… yegzem… ifelleq… ɣiwlet… aḍar-iw... Aaaaay ! Mennac yeɣli, yeṭṭef aḍar-is la yettmeɣlulud di lqaɛa. Gar waqraḥen-nni akked yisuɣan-nni, yesla i ṣṣut yeqqar : - A jeddi ! A jeddi ! D acu i k-yuɣen ? Kker ! Kker a jeddi ! Aqcic yetthuccu tafekka n jeddi-s yuɣalen d aceṭṭiḍ. Ur iwala idammen di lqaɛa, ur yegzim uḍar n jeddi-s. Ur yefhim ara d acu i t-yuɣen, yeffeɣ-it leɛqel, ulac win ara iciwer, ulac win ara s-d-yefken afus n lemɛawna, imawlan-is ulac-iten, yerǧa amecwar ahat ad tennefsusi fell-as liḥala-nni ideg yella, dɣa yenna : - Tura ara d-uɣaleɣ a jeddi… ad siwleɣ i lǧiran a jeddi !… ad k-nawi ɣur ṭṭbib… Ur ɛad yembawel uqcic seg umkan-is, yeṭṭef-it-id Mennac seg ufus : - Arǧu a Yuba a mmi… anef i lǧiran di ccɣel-nsen… awi-yi-d a mmi cwiṭ n waman ad sweɣ… tekkaw tyersi… ɛiwen-iyi ad qqimeɣ… Yeffeɣ-d Mennac seg yifri-nni ideg yekcem, yuɣal-d si ṭṭrad ɣer talwit, leɛqel-is yettnefsusi cwiṭ cwiṭ. Yeṭṭef-as afus Yuba, yessaweḍ-it ɣer texxamt-is, yeẓẓel-it ɣef usu dɣa yuzzel ad as-d-yawi aman isemmaḍen. Mi d-yuɣal s tqerɛet n waman yufa-d jeddi-s yeqqim ɣef wusu, yeṭṭef aqerru-s gar yifassen-is la yettru. Yeččur lkas n waman yefka-as-t. Yerfed-d Mennac aqerru-s, iwala mmi-s n mmi-s, s tnexsas akked yimeṭṭawen, yecmumeḥ dɣa yemmeɣ fell-as iḥebba-t. Yezmeḍ-it akken amecwar s idmaren-is dɣa iserreḥ-as. - Di leɛmer ur k-walaɣ tettruḍ a jeddi ! Acuɣer i la tettuɣuḍ sgelli ? Idammen… aḍar-iw… ifelleq… atan ur k-yuɣ wara ! Ahat d iṭij ?

Page 92: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 91 -

- Nnaɣ a mmi !... A wi k-yeḥkan… ad teẓreḍ ayen yettmeẓran… - Ur yelli wayen i k-yuɣen a jeddi, ayagi la iḍerru i medden merra, d imdanen i nella mačči d timacinin... ttlejlijen akk medden, shetrifen merra, maca d tilawt i d ṣṣeḥ, deg-s i telliḍ imira, ur ttaggad ara a jeddi, aql-i da s idis-ik. Uma nekk, teẓriḍ-iyi, ilaq ad ẓreɣ ayen yettmeẓran akked wayen ur nettmeẓra ara, ad ten-ẓreɣ di sin yid-sen a jeddi, ini-yi-ten-id ! Aha kan. Dduklent-d aṭas n tɣawsiwin ɣef yiwen ubrid, maca Mennac ur sent-yezmir ara. D yiwet liḥala i t-yerran kra n yiseggasen ɣer deffir, asmi tessenger Fransa taddart ideg ttidiren, tenɣa-as tameṭṭut-is, tenɣa-as mmi-s amecṭuḥ, ma d netta qrib i s-gzimen aḍar. Maca di taggara, ters-d talwit. Mennac yerra-d nnehta, imuqel Yuba, yecmumeḥ. Teɛǧeb-it tiḥḥerci n mmi-s n mmi-s imi la yettnadi ad iẓer, yebɣa ad yefhem, ad yessin. Ifureṣ tagnit i wakken ad d-yerr ɣef kra n yisteqsiyen n Yuba uḥric. Yules-as-d tadyant yeḍran segmi yeffeɣ ṣṣbeḥ i wakken ad iɛezzi tawacult n umeddakel-is armi d rrṣaṣ akked lbumba-nni umi yesla mi d-yekcem s axxam. - Lliɣ tturareɣ deg uselkim-iw a jeddi… D lgirra… D Half Life… Wwet ad wwteɣ ! Licarat, ṭiyyarat akked lbumbat… D wagi i d urar n tura a jeddi ! Mel-iyi-d, amek akka ur tfaqeḍ ara belli deg uselkim i tella lgirra ? Uma teẓriḍ ayagi ! Nnaɣ a jeddi ! Mennac ur s-d-yerri ara. Qqimen akken amecwar di tsusmi, Yuba yeṭṭef amag-is ma d jeddi-s yeṭṭef aqerru-s. Yuba yesteqsa, yettraǧu tiririt, jeddi-s ikukra awal… yuggad-it. Yuba ilemẓi yeḥreṣ Mennac amɣar, yebɣa ad iẓer ayen yessawḍen jeddi-s ɣer yir liḥala-nni ideg werǧin t-yeẓri. - Ur ṣbireɣ ara a Yuba a mmi… ur ṣbireɣ ara… tafelwit inna iɛelqen ɣef lḥiḍ tsumm-iyi am tnifift… tewwi-iyi si tallit-agi ideg nella ɣer tin n tmettant i d-sersen yiserdasen n Fransa ɣef yizzayriyen... d yir taswiɛt… - Tamettant akked yidammen ddreɣ-ten ula d nekk a jeddi, niɣ teẓriḍ ! Maca ur ttlejlijeɣ ara deg uzal qayli ! Yella wayen nniḍen… Ini-yi-d a jeddi… Ini-yi-d... Ur ttaggad ara !

Page 93: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 92 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Yessers Mennac tidikal n yifassen-is ɣef wallen-is am win yebɣan ad tent-id-yeẓmi i wakken ad kfun yimeṭṭawen fell-as ɣef yiwet tikkelt. Yidir yessers afus-is ɣef tuyat n jeddi-s, yesself i ucebbub-is, yellef-as azagur-is, amecwar, Mennac yerfed-d aqerru-s, yerra-d nnehta : - Ur zmireɣ ara ad as-t-iniɣ... d iseggasen aya, ur ufiɣ amek ara s-t-iniɣ neɣ melmi ara s-t-iniɣ... d ameddakel-iw... am gma... leɛmer i t-ǧǧiɣ, leɛmer i yi-yeǧǧa... maca tura mi yemmut… ahat zemreɣ ad t-id-iniɣ… i kečč… mmi-s n mmi… d ayen, ur zmireɣ ara... - Aql-i la k-ttḥessiseɣ a jeddi... kfu-d ul-ik… ini-d... Snefsusi taɛkemt ɣef yiman-ik… - Ass-nni neqqim nettɛassa iserdasen yennumen alluy ɣer taddart seg ubrid n Usammer... Tarbaɛt nniḍen, ideg yella umeddakel-iw, teqqim deg Ugni i wakken ad tefru kra n temsal akked kra n twaculin n udrum-nneɣ… maca ass-nni ur nessuli ara leḥsab i ṭeyyarat… ssenzen-aɣ… ɛeddant-d nnig-neɣ, dɣa bdant la d-ṭṭelliqent i tfeqlujin n tmettant ɣef yijufar n taddart… Simi nesfezwi, simi nḥeṣṣen ayen i la iḍerrun, tamettant tekcem taddart… Win irewlen yerwel, win yemmuten yemmut, win yettwajerḥen yeqqim yettraǧu nnuba-s mi ara d-tɛeddi tmettant ad t-teglu yis-s… Ǧǧiɣ imeddukal-iw, uzzleɣ s axxam… Mi wwḍeɣ, sawleɣ seg uḥanu i yaya-k, sawleɣ i baba-k, sawleɣ i ɛemmi-k… Ulac win i yi-d-yerran awal. Nniɣ-as ahat rewlen, ssarmeɣ ad yili tezgel-iten tin yettawin d tirni... dɣa kkreɣ ad d-ffɣeɣ... dɣa teṭṭerḍeq lbumba zdat tewwurt... Ihubb-d fell-i ujajiḥ n tmess… iṣuḍ-d fell-i... iḍegger-iyi ɣer deffir... Zgiɣ-d di tlemmast n lḥara... Seg yimir-nni ur ẓriɣ d acu i yeḍran... ẓẓleɣ dina armi i yi-d-yessaki baba-k akked waqraḥen n leǧruḥ yuzzaren ɣef tfekka-w yessebraqen, yettneẓẓifen... ladɣa arekkal n tewwurt yentan deg uḍar-iw... wali, attan ccama... mazal-itt ar ass-a. Yessuli Mennac aḍar n userwal-is armi d nnig tgecrirt, yezzaken i Yuba aglim-is yeččuren d ccwami, ijedder merra ad s-tiniḍ yella win i s-yeṭṭfen lmus. Yesslef-as, iḥukk-it, yuɣal yeẓmeḍ-it gar yifassen-is... Anyir yekres, allen qemcent, imi izemmem... yuɣal-d uqraḥ-

Page 94: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 93 -

nni... tuɣal-d ccfaya. Imir-nni Yuba yeṭṭef-as ifassen-is di sin, yenna: - Ur cukkeɣ ara ad yili wayen yugaren ayagi a jeddi ! Lǧerḥ n tfekka, ur yeshil ara... - Mačči ḥala baba-k i yellan deg uxxam ass-nni... Yaya-k akked ɛemmi-k, am akken teẓriḍ, ass-nni i mmuten, nettat di tebḥirt ddaw lḥara ma d ɛemmi-k yella netta akked baba-k di texxamt... - D tidet a jeddi, maca di leɛmer i teḍri yid-k am wass-agi... Yaya akked ɛemmi zgan deg wulawen-nneɣ merra... Maca tikkelt-agi... - Mmi-s n umeddakel-nni i nenṭel ass-agi yella dinna di texxamt... D tizya n baba-k, ahat akken i llan tturaren mi teṭṭerḍeq lbumba-nni tamcucmt ! Ur ẓriɣ ara... - I netta d acu i t-yuɣen ? D acu i yeḍran yid-s ? Yemmut ula d netta am ɛemmi ? - Wehmeɣ di baba-k mi yi-d-yessaki... tafekka-s tesbek, udem-is werraɣ ad s-tiniḍ iwala aɛefrit... ala... d tifekkiwin n gma-s akked umeddakel-is i iwala ẓẓlent di texxamt... wehmeɣ amek yedder !... uɣaleɣ babbeɣ-d baba-k... s uḍar-nni ameqqerṣu... srejdileɣ... ttnadiɣ yaya-k... Nudaɣ-d merra tixxamin ur tt-ufiɣ ara. Imi tawwurt n ufrag akked uḥanu hudden, skerkreɣ iman-iw i wakken ad d-ffɣeɣ si txerraǧit ɣer tebḥirt. Dinna i d-ufiɣ yaya-k teẓẓel... Mennac yesxenfer, tinexsas akked uxlul geznem-as awal. Am win yessusmen i wakken ad d-yebbeɛzaq ɣef yiwet tikkelt. Yuba iḥulfa i wayagi, ifaq belli mačči d lmut n yaya-s akked ɛemmi-s i d aɣbel, yella wayen nniḍen... - D acu i tebɣiḍ ad iyi-t-id-tiniḍ i nekk ur s-t-tenniḍ ara i umeddakel-ik a jeddi ? Ini-yi-d d acu-t ? - Ǧǧiɣ-n mmi-s dinna... - Teǧǧiḍ-n yaya, teǧǧiḍ-n ɛemmi... mmuten di sin... s uḍar-nni-inek yettwaɣen, baba ɣef uzagur-ik... ur cukkeɣ ara yella wayen ilaqen ad as-t-txedmeḍ i mmi-s n umeddakel-ik ! Yemmut akken mmuten wiyaḍ... mačči d kečč i ten-yenɣan i wakken ad d-tesserseḍ lehmum texdem Fransa ɣef tuyat-ik... Akka i yella lḥal a jeddi !

Page 95: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 94 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

- D tidet a mmi... d tidet... llhem d Fransa, d nettat i t-ixedmen... maca... mmi-s n umeddakel-iw d nekk i t-in-yeǧǧan dinna... - Tsellkeḍ-d iman-ik, terniḍ-d mmi-k, leǧruḥ deg uḍar-ik... - Sliɣ-as la yettnazaɛ... ur yemmut ara... lemmer i t-id-babbeɣ... yili ahat... ula d baba-s ur s-nniɣ ara... - Ur tezmireḍ ara a jeddi, ur tezmireḍ ara... ulac win izemren ad yexdem tagi ! - D tidet a mmi ur zmireɣ ara !... Ur uɣaleɣ ara ɣur-s... ur zmireɣ ara... aqcic ɣef tuyat-iw, aḍar yettujedder, qqleɣ d anaybu... ur uɣaleɣ ara, ur zmireɣ ara... ǧǧiɣ-t-in weḥd-s ur s-nniɣ i baba-s... Yuba iwala jeddi-s am win yeshetrifen, yettɛawad-d i wayen i d-yenna yakan, yettlummu iman-is ɣef wayen ur yexdim. Yuɣal ula d netta yesberber-d fell-as ccek, yesteqsay deg yiman-is, ahat anazeɛ-nni n ɛemmi-s, ahat d albaɛḍ nniḍen, ahat jeddi-s ur yesli ara maḍi i unazeɛ. Maca anwa i izemren ad d-yini ayen yeḍran ? Ḥala jeddi-s akked baba-s, lemmer i llin di teswiɛt-nni s tezmert-nsen akked leɛqel-nsen. Yiwen yella s uzgen n tfekka, yettwaɣ seg wayen i s-d-tessegra lbumba, wayeḍ, d aqcic, yeffeɣ-it leɛqel, kfan seg-s yidammen, tafekka-s tesbek, tekkaw, werraɣet seg wayen yedder akked wayen iwala. Ccek akked yisteqsiyen tezzin tennḍen deg wallaɣ n Yuba, maca di taggara yesfezwi, yugi ad yuɣal am jeddi-s, yuggad ad yeshetref, dɣa yemmeɣ ɣef tuyat n jeddi-s : - A jeddi ! Di liḥala-nni akked teswiɛt-nni, ur tezmireḍ ara ad tesleḍ i kra n unazeɛ di tlemmast n lḥess n lbumbat... d awezɣi... - D tidet a mmi… d amdan i lliɣ... tazmert-iw tesɛa tilas... Akken i s-yehwu yili lḥal, mmi-s n umeddakel-iw yemmut deg uxxam-iw. Tura netta yemmut, ma d nekk... waqila yethedden wul-iw, yennefsusi, yebra i teɛkemt i ibubb d iseggasen-aya, tanemmirt a mmi ! Ihi tura attan ɣur-wen, keččini akked tezyiwin-ik… ḥadret ccfaya !...

Page 96: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 95 -

Tislit

Mohamed Arab AIT KACI

iɣri umendayer, ttarrant-tt-id tɣemmar n uxxam. Tekker tmeɣra di sin yixxamen yemqaraben aṭas ; d lǧiran. Yeggul Awmer n Awmer ar d nettat ara yaɣ u

lemmer ad tenger tejmaɛt u ad ternu yides ddunit. Sebɛa yiseggasen i la yettraǧu ad teqbel Feṛṛuǧa. Ulac ansi ur as-yekki yara, ulac tamɛayt ur yessexdem ara . Nnan-as medden txuṣṣ di leɛqel ; netta mazal-it yeṭṭef deg-s am yiweṭṭ. Yugi ad as-iserreḥ ; yedda deffir-s s wawal aẓidan akked trezzaf i s-yessawaḍ s axxam yal mi ara d-teɣli ssebba. Uɣalen armi i la s-ssawalen s tuffra yimezdaɣ n taddart, akken ad tmesxren fell-as, Awmer n Ferruǧa. Taddart merra testeqsay-itt ayɣer tugi Awmer n Awmer. Ula d imawlan-is ṭḥeyren amek ara s-xedmen. Teqqar-asen-d : Ulac acu i t-ixuṣṣen, zemreɣ ad t-ḥemmleɣ, acu kan… Ehh. Werǧin i d-tenna d acu-t… ehh. Yiwwas tenna-d ih. Awmer n Awmer ineggez s igenni, yessuden-d itran. Yecmumeḥ i yiderɣalen, yefka lwaɛda i yimarkantiyen, ur yumin ara ! Yesḥerḥer deg yimawlan n teqcict ɣer tmeɣra. Yefka-asen ula d adrim i wakken ur ttɛeṭṭilen ara deg uheggi n lecɣal. Tewweḍ-d tmeɣra. Tuɣ tmess n yifurnuyen di sin yixxamen yemqaraben aṭas. Taddart tettwaɛreḍ irkelli ad tefreḥ yid-sen. Ɣas akken meẓẓiyet taddart, gar sin yixxamen, zlan 10 wakraren mebla azgen uqenṭar n uksum i d-uɣen. Yečča win yebɣan ad yečč. Tilawin ṭṭefent tasga n uxxam. Gant annar i wurar, lsant-d merra tiqendyar tijdidin yeẓdan s zagzag n yal nnul. Yekker gar-asent umyezwar ɣer ccḍeḥ, ta teqqar-as wwtemt afus ad ceḍḥeɣ. Llant kra seg-sent ttbehhirent yessi-tsent ɣer tqaɛet i wakken ad ceḍḥent. Yernu ad as-rnunt acekker-nsent. Ad as-tiniḍ din ara neɣlent tirint

T

Page 97: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 96 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

n lemḥayen akked leḥzen i d-babbent seg wasmi llant d tiqrar. Ttcabint ɣer yimeslab yettruḥun ɣer zzawiya ad d-dawin tarwiḥt-nsen. Tidi tesselxes idmaren-nsent, ulac nnefs deg uxxam merra. Tameɣra mačči kan n tlawin, imi ula d ilemẓiyen d ayla-nsen. Kra ṭṭefen ccukat akked tɣemmar, kra nniḍen ḥenncen ɣer tyemmatin-nsen akken ad walin tullas, u ad ɛerḍen ad qeṣṣren yid-sent ɣas s unecraḥ kan, lebɣi-nsen iban amek-it, bɣan ad tent-issinen. Tislit teqqim ɣer lemri. zzint-as-d yessi-s n xalti-s akked yessi-s n nanna-s; yal yiwet d acu i s-txeddem, ta d aberkan i wallen, tayeḍ d azeggaɣ i tqemmuct, tayeḍ nniḍen d ssbiɣa i wudem, yal yiwet amek. Ulac rriḥa ur nemmir ara di texxamt-nni. Tekker Ferruǧa ɣer ṭṭaq, telli-t-id, iḍudan-is yerɣan kecmen daxel ucebbub-is, tenna-d s laɛqel : dayen. Wehment tullas-nni deg-s. Ldint allen-nsent mi tt-walant la tessenṣal di leḥwayeǧ-is ticebḥanin. Teqqim gar-asent i usemmiḍ-nni n tmeɣra am wasmi i tt-id-tesɛa yemma-s. Uzzlent s lefqaɛ ɣer yemma-s n teslit ad as-inint acu i yuɣen yelli-s. Tuzzel-d temɣart tageswaḥt ɣer texxamt. Teṭṭerḍeq ɣef yimi n tewwurt d imeṭṭawen mi twala yelli-s d taɛeryant ɣer ṭṭaq, aqerru-s ur iban s anda isewweq. Ssyin temdel tawwurt, tsenned ɣur-s, teldi allen-is, tebda asbecbec s iciwi-s. Tullas la d-ttmuqulent deg-s, teṭṭef-itent tergagit. Tugget seg-sent ad fkent azgen n tudert-nsent i wakken ur ttilint ara din di teswiɛt-nni. Tekker temɣart-nni ɣer yelli-s tɣumm-itt s umendil-is, ssyin tenna-yas : - A yelli acu i kem-yuɣen ? Ahat d tawla i kem-yeṭṭfen, mulac ad nceyyeɛ ɣer ṭṭbib ad d-yas. Aha ini-yi-d ma yella kra ur kem-neɛǧib ara ? Ahat d llebsa i m-iqemmḍen nnefs. Mulac beddel-itent. A yelli taḥnint ma ur iyi-d-temliḍ d acu i kem-yerwin ? Ahat d ssut n umendayer akked tiyita n ufus. Mulac ad asent-iniɣ ad ḥebsent. Tkemmel temɣart aḥettet akked usteqsi, tettaɛraḍ ma yella kra ara d-tefhem deg wayen i izedɣen yelli-s. Dɣa tenṭeq-d s ucmumeḥ Ferruǧa : dayen ur tedduɣ ara.Kemm a yemma, ẓriɣ ur tezmireḍ ara. Xfifet tasa-m. Ini-as i baba ad d-iruḥ ad as-sfehmeɣ. Tessawel-as tmeṭṭut i urgaz-is ɣer tejmaɛt. Teṭṭef-it di ccuka teḥka-as acu yeḍran. Netta, segmi i tettaẓ deg umeslay, yettuɣal d azeggaɣ am tṭumaṭict, lemmer ad d-isuḍ ubeḥri ad yeɣli. Yessers afus ɣef yimi-s, teccef-it-id tidi di ddqiqa. Yekcem ɣur yelli-s. Yufa-tt-in mazal-itt deg umendil, teqqim ɣer ṭṭaq la tettmuqul ɣer yifrax yellan tturaren di tneqlin-nni n lḥara.

Page 98: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 97 -

Yenṭeq-d : ur teẓra ara acḥal weɛren warraw n Awmer !? Ad aɣ-nɣen ! Akken i t-id-twala tecmumeḥ-as-d, tɣumm iman-is s umenddil akken iwulem. Tesseḍḥa mi tt-id-yufa baba-s akkenni. Tenna-asent imiren i tullas-nni ad as-d-awint leḥwayeǧ-nni i tuɣ tannumi tettlusu deg uxxam. Wwint-as-d taqendurt-is tacenneltaḥt s wacu tqeddec deg uxxam. Yessers baba-s aqerru-s ɣer tqaɛet mi la tt-tettlusu. Yeẓra yelli-s d yiwet si tidak i yerwin allaɣen n yilemẓiyen n taddart, Lemmer mačči d Awmer n Awmer i la iheddren fell-as belli d ayla-s, tili acḥal d aterras ara d-ibedden ɣur-sen. Ixemmem gar-as d yiman-is ɣef tagin n yelli-s, acu n twaɣit ara d-tawi. Mačči d idrimen n At Awmer ara yettwasxesren, sɛan ayen ara ten-yeččen, d yelli-s kan ara ɛellqen seg yicekkaben-is am taɣadt. Yemmuqel ɣur-s s leḥnana : - A Ferruǧa, teẓriḍ acḥal i ṣerrfen di tmeɣra-agi !? Mraw wakraren i zlan, sfurren iqenṭyar n seksu, ɛerḍen-d lɣaci si yal taddart, amek tebɣiḍ ad xedmeɣ nekk tura !? Terra-as-d yelli-s : - A baba ɛzizen, teṭṭef aqerru n baba-s gar yifassen-is, ur t-bɣiɣ ara, ur t-yehwa ara wul-iw. Yerra-as-d : - Niɣ d kemm i d-yennan ih, ulac win i m-iẓeyyren afus ! Terra-as-d : - D kenwi akked lɣaci i yi-d-yeqqaren acu i ixuṣṣen Awmer n Awmer, a yelli tzemreḍ ad t-tḥemmleḍ… Tkellxem-iyi. Yemmuqel ɣer-s baba-s s ddɣel. Yeṭṭef-d taqerruct-is gar yifassen-is ččant tẓegwa. Yezzuɣer-itt ɣur-s am yizem mi ara yemmeɣ ɣef lefrisa, yessuden-itt seg unyir, iḥennec-itt ɣer yidmaren-is dɣa yebda-as lehdur s ameẓẓuɣ : a yelli uggadeɣ ad aɣ-nɣen, ad nruḥ am yiqjan. Teẓriḍ lḥukuma yakk nsen. Zemren ad aɣ-nɣen deg yiḍ am yiɣerdayen, ur nettaf ula d yiwen unagi di taddart-agi n ccum. Awmer n Awmer d aqcic n lɛali. Ẓid yiles-is, iserreḥ ufus-is, aṭas n tullas i t-yessaramen. Yernu, netta, ḥala kemm i yebɣa. Tekkes-ed iman-is seg-s. Tenna-yas : - Ini-as ad d-iruḥ ad as-sfehmeɣ. Yemma-s, yessi-s n xwali-s d yessi-s n nanna-s qqiment la ttmuqulent deg-s am akken d leɛǧeb. Wehment amek i tezmer ad texdem akken, acu i izemren ad yessiweḍ Ferruǧa ɣer tisselbi-agi

Page 99: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 98 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

ɣas ma si zik i tban ur ters ara deg wallaɣ-is, si zik tḥemmel itran akked umuqel s igenni. Yejbed-d baba-s n teslit isli si tejmaɛt. Iruḥ-d ɣur-s s lferḥ. Yewwi-t ɣer yiwet teɣmert, yeḥka-as d acu yeḍran. Yeḥka-as belli Ferruǧa tugi ad teddu. Ibehher-it ɣer deffir, yuzzel-d imiren Awmer n Awmer qbala s axxam. Awmer n Awmer yegzem s zzɛaf igelfan n lɣaci yellan ččuren axxam. Idegger s kra yakk yufa zdat-s. Baba-s n teslit yellan yuggad ɣef yelli-s lemmer kra i s-ixeddem, yedda-d deffir-s s tazzla, la yettḥellil deg-s am uɛeṭṭar. Mi yewweḍ ɣer texxamt, yewwet tawwurt s rrkel. Yettsuɣu anida-tt Ferruǧa. Tullas-nni yellan din uzzlent ɣer Ferruǧa ammar kra i s-ixeddem. Qqiment ɣur-s. Akken i tt-iwala yessusem, yebded-d am ujebbad, ṣṣut ulac-it deg-s. Tenṭeq-d Ferruǧa : - Awmer n Awmer ur k-ttaɣeɣ ara. Mačči d tidirin i diri-k, ḥemmleɣ yiwen nniḍen. Skud mazal ur iyi-yeǧǧa ara, ur zmireɣ ara ad k-aɣeɣ. Ḥemmleɣ-t aṭas. Yemdekwal ɣer deffir am win ara iruḥen ad yexsef. Yesxertem-d sin wawalen : - Anwa wagi ? - Amiruc. - Anwa Amiruc ? - Amiruc n Muḥdarab n Ḥmed - Amiruc… ehh ! - Ah, d netta.

* * * Yuzzel-d Muḥdarab n Ḥmed s axxam s targagit. Yufa-d tameṭṭut-is di tɛecciwt yellan di lḥara la tettak lqeḍ i tyuzaḍ. Yenna-yas s yiles izelgen : A tamɣart anida-t Amiṛuc ! Terra-as-d belli hatan deg uxxam la yettnezzih i tilibizyu. Ikcem s axxam yufa-t-in yeẓẓel deg usu, yettnezzih i yimikiyen, imi yetti si taḍsa, iṭṭef ibeṛdiyen-is. Iwwet-it s uqeddam s aɛebbuḍ, yewwi-t-id di tqaɛett. Yenna-yas : D tigi ara txeddmeḍ a yarruḍ, ur tettseḍḥiḍ ara ad tawdeḍ tilawin n yergazen. Muqel tura acu i ɣ-d-wwint lexddayem-ik. Imuqel-it-id Amiruc si tqaɛet s wallen yebrarḥen, ur yeẓri d acu i d-yeqsed baba-s. Iwhem deg-s. D tinna i d tikkelt tamezwarut ara t-iwali yettergigi akkenni.

Page 100: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 99 -

Inna-as-d Muḥḍarab, s waleddayen deg imi-s : - Acu ara k-yawin ɣer Ferruǧa ? Yerra-as-d weqcic : - Anta Ferruǧa !? - Ferruǧa. Tameṭṭut n Awmer. - Anwa Awmer ? - Awmer n Awmer, ay aɣyul. Win ara ɣ-yezlun tameddit-a. - Acu i t-yuɣen cekka ? Yerna-as tiyta s arkel. Iglalez Amiruc di tqaɛet ɣef yiman-is dɣa iwala ɣer tilibizyu amcic iṭṭafar aɣerda, icmumeḥ. Yenna-as-d baba-s : mazal-ik d aɣyul. Nutni at Awmer ḥelsen, beggsen. Ggulen ass-agi ad d-awin lqeḍ-ik. A kečč i yekkren i wezrem bu meyya iqerra”. Ikker-ed weqcic, afus-is ɣef ibeṛdi-s i yuɣen tiyta. Iqqim ɣef usu inna-yas: “bon, ini-yi-d d acu akka yeḍran ?” Iddem-ed baba-s taqejmuṛt. Iqqim s iḍaren n mmi-s : - Teẓriḍ Feṛṛuǧa, tin akken yebɣa Awmer n Awmer. Ass-agi d tameɣra-nsen, yak teẓriḍ !? - Ah! Tin akken i yettmuqulen am bururu di lɣaci. Acu-tt yuɣen daɣen ? - Ihi, tinna ass-agi tugi ad teddu d tislit. Ulac amek ur as-xdimen ara, ḥellelen-tt, ssaggden-tt, tugi ad teddu. Mi tt-steqsan tenna-yasen-d tḥemmel yiwen nniḍen, d wimi i tleḥḥu yid-s acḥal-aya. - I nekk “wac dexli”, d acu i d i-ṛuḥen !? - Win akken ukkud tleḥḥu, akken i d-tenna, d keččini ! Ineggez Amiṛuc, inṭew seg usu am ubẓiẓ, inna-d am win ara i iberrin: - Ayɣer d nek, illa kra i s-xedmaɣ ? Ulac anwa ɣef ara teskiddeb ḥala ma d nekkini. Teẓra ḥala nek i wumi zemren, wiyaḍ ad as-d-seffin allen-is, ad as-gezmen iles-nni-ines n tddarwict. Inal ddin n tullas-agi, ugint ad iyi-hennint. “tant qu’il y’aura des femmes il y’aura des problèmes’’. - Qim tura. Acemma ur t-tefhimeḍ ara. Mači d “les pṛublimes”, At Awmer haten-in ddmen-ed timeggḥal-nsen. Lemmer mači d ccix n lǧamaɛ i ten-in-yeṭṭfen tili, a ten-in da. Ufan-iyi-d di tejmayt mi d-ɛeddan, qeccuc meccuc, nnan-iyi-d ɣas aɣ-ed lekfen. Ass-a d aɛwaz ɣur-wen. Wellah teṭṭef-iyi tcallawt lemmer mači d ccix i d-yegran ar deffir, yenna-iyi-d: “ ɣiwel sserwel mmi-k, lewḥuc-in-a ggullen ar t-nɣen”. Nniɣ-as tura ad truḥeḍ ɣer nanna-k ad tefreḍ dinna. Ẓran

Page 101: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 100 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

yark medden belli nekkni yid-es ur nettemlaɛi yara. Mi tɛedda tezfuft n wussan-agi ad truḥeḍ ɣer xwal-ek di Lezayer. Amiṛuc, makken i s-d-ittmeslay baba-s, tkecmit tagdi. Ifaq imiren d acu i yeḍran. Dɣa, yeddem-ed ilsa asebbaḍ-is mezleg. Qbel ad iccud tinelwa-s, ikker ad iffeɣ seg uxxam almi i yesla i dderz n meyya iterrasen di lḥara akked umeṛmaɣ n yiwen si twacult n Awmer n Awmer: “Ass-a d lmut-ik Amiṛuc a bu tfextin”. Yezzi-d Amiṛuc udem-is tikkelt taneggarut ɣer zdaxel n wexxam, snat tmeqwa ibecan ɣlint-ed deg userwal-is. Yuzzel qbala ɣer texxamt-nni yettakken s agudu ineggez-ed si ṭṭaq, iffer ger leznug d yesɣaren usiɣi teffer yemma-s i tegrest. Yexmet din am tyaziṭ, iḥess-ed yark i ssuɣat d reggmat n At Awmer mi la ttnadin fell-as; ttgalan din ar da t-yaweḍ ufus-nsen u lukkan ad irwel ɣer tɛabbuṭ n yemma-s. Inser Amiṛuc syin s lexmata ger txaṛuǧay yellan ger yexxamen. Idda lḥiḍ lḥiḍ armi d axxam n nanna-s i d-yezgan di tama ufella n taddart. Ihemmel-as ɣer zdaxel n tesga am yilef, iqqar-as : ffer-iyi, effer-iyi, a nanna”. Tmuqel-it-id temɣart s ddaw tiṭ am tin i wimi yenta usennan, tenna-yas-ed: - Kenwi s warraw n gma, makken kan a ken-id-terr tmara, tettruḥum-ed ɣer nannat-nwen. Ḥader, ɣur-ek seksu-nni fesraɣ ɣef dekkan ! Cwiṭ ur ikcim di cci n Ṛebbi. Tagdi tzemm-as allen. - A nanna ilaq ad iyi-tefreḍ. A ten-in At Awmer ad ttnadin fell-i ad iyi-nnɣen. Ttxilem muqel ma yella kra ucbayli d ilem ad kecmeɣ ɣur-es. - Daɣen, acu akka i d-tukreḍ!? Terna-d, ur sɛiɣ ara lqut ara k-fkaɣ ad teččeḍ, aqli ussan-agi am tɛeṭṭart, d tisigert n lǧiran i da tettaɣ. - Ur ttximem ara a nanna. Ma yella ulac ur tetteɣ ara. - Ma yehwa-yak, hatt-an taɛrict. Ali ɣur-es, teffreḍ ger ucbayli n zzit d win iniɣman yeččuren d lqec. illa daɣen uxican ma tebɣiḍ ad tɣummeḍ yess. Ikker Amiṛuc ad yali ɣer taɛrict, mi d-tsuɣ fellas : “ ɣur-ek seksu n At Awmer, i nitni i t-fetlaɣ. Lemmer ad yames ad iyi-zzuɣren deg iberdan n taddart seg iḍaren.” Axxam n nanna-s n Amiṛuc d axxam nat zik, ibna s wakal d tumlilt. Isɛa aḥanu ameqran akked snat n taɛricin anda ur yezmir ad yebdded wargaz, imi aqerru-yis ad yaweḍ ɣer isulas. Iɛedda ger yecbayliyen, issers azagur-is ɣer lḥiḍ. Iddem-ed axican iɛelleq-it ger-asen akken ad yeffer.

Page 102: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 101 -

Kraḍ n wussan ur d-yeffiɣ! Yettxemim ɣef acu i s-yexdem i Feṛṛuǧa-nni taddarwict akken ad tebɣu ad d-terr ttar seg-s. Yaɛreḍ ad d-yemkti ma yella kra n wawal i s-yessexsaṛ netta ur ifaq, neɣ d ssebba kan i t-id-tufa akken ur tettaɣ ara Awmer n Awmer. Imiren yemekta-d belli yettwaɛreḍ ad d-yečč si tmeɣra-nsen. Inna ger-as d yiman-is: “acu i yuɣen Awmer, ulac i t-ixuṣen, lemmer ad t-taɣ tezmer ad t-tḥemmel. Nanna-s n Amiṛuc, deg-i yexleḍ cwiṭ n nniya d cwiṭ n timmuhbelt, tebda la tettfaq i wacu i iḍarrun imiren di taddart, dɣa tefka tameẓẓuɣt i wayen ttawin imezdaɣ-is deg ilsawen-nsen am akken anect-en ur tt-yeɛni yara. Twala medden di lehduṛ-nsen mxallafen. Llan kra i s-yefkan lḥaq i Awmer n Awmer; Qqaren-as: “neɣ-it ad d-neched ulac-ik di taddart”. Ma d kra nniḍen, ɣas ma drus-iten, yernu s tufra, ttmeslayen ɣef Feṛṛuǧa am akken tettuɣaḍ. Tɣaḍ-iten imi ɣur-sen d aḥettem i tettuḥettem deg uxxam sɣur imawlan-is akken ad t-teqbel. Acu kan taddart merra myufan deg tiyta di Amiṛuc n Muḥdarab n Ḥmed; Ur as-ǧǧin acemma. Ɣur-sen d netta i d ssebba n twaɣit akked zhir-agi yeṭṭfen taddart. Iban mebla ccek d netta I s-yerwin allaɣ-is i teqcict. Llan widak i s-yeqqaren ad t-newwet alamma da yettfuḥu umbaɛd ad t-nessufeɣ si taddart akken xeddmen At zik-nni. Llan wiyaḍ ad s-yeqqaren ad t-nezzuɣer si tfednin alamma d tawwurt n kumiṣar, din ad as-nini ad t-iḍeggeṛ ɣer ssillul am uqjun. Kraḍ n wussan ur d-yers si taɛrict. Yettagad ad d-iffeɣ ula s agudu. Mkul ma isel i lḥess ad iǧɛel d nutni i d-yewweḍen, syin ad yebdu asbecbec s snat-nni n tṣurtin yessen d azgen kan, iqqar-as “xerṣum ad tent-nawi yid-nneɣ, ad aɣ-kksent lwaḥc”. Mi iɛedda ṣṣut n dderz-nni ad d-isḍil taqerruct-is si tewwurt n taɛrict, u ad isiwel i nanna-s s ṣṣut arqaq am tmeṭṭut tafermact, ad tt-isteqsi ma yella tuɣal Feṛṛuǧa-nni deg wawal-is; ma yella dayen teqbel ad teddu. Dɣa as-ed-terr nana-s : - D kečč i ɣ-yeǧǧan mebla aksum, lemmer teqbil tili aqlaɣ d iftaten i la nteffeẓ tura mači d seksu aḥarfi s tebṣelt. Ruḥ a mmi ad ak-d-yefk Ṛebbi lfal-ik. Ula d seksu-inu tekfiḍ-iyi-t s wučči. Lemmer mači d tasa i yugadeɣ ad teqdaḥ, tili d nek ara k-yessiwḍen ɣer-sen; Ad iyi-d-fken xerṣum tameṣṣaṭ ikerri s wacu ara henniɣ tafaṭ-agi-inu yeqquren.

Page 103: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 102 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Dɣa ad d-imuqel ɣers s leḥnana, imi yeẓra-tt s neṣṣaḥ-is i la theddeṛ akkenni, imi nniya-s tessaweḍ-itt tettmeslay ɣef lebɣi-ines ɣas d lɛib ad t-id-yini yiwen. Kraḍ n wussan ur d-yeffiɣ si teɛrict. Yuɣal a iḥetteb acḥal n lenwal i s-ttwasebɣen leḥyuḍ n taɛrict, yettmeyyiz ɣef tmuɣli n at zik yettakken azal ameqqran i cbaḥa, amek i iṛeqmen ixxamen-nni n wakal akken ad ḥalfun s tizeṭ n tudert, ad izmiren i laẓ di sser d liser. Inuda anda ara yaf iccer n lkaɣeḍ akked ukaryun. Ur yufa yara. Ikkes-ed yiwen uqeccaḍ si sqef-nni n yesɣaren. Syin yebda yessefruy ɣef lejdud-is yekkaten uzzal deg wakal. Yeččur leḥyuḍ-nni n taɛrict d ijerriḍen ur nettwafahem-ara; Ad as-t-iniḍ d tira imaṣriyen ɣef uẓru n ferɛun. Amiṛuc, s laɛqel-is, imettel deg isekkilen am tmeṭṭut ma tezzer deg uzeṭṭa-s. Acu kan si teswiɛt ar tayeḍ ad d-yessiwel i nanna-s s ṣṣut-nni rqiqen ma yella mači d ṭbel i yekkren di taddart. Issaram s wayen yark yezmer wul-is ad teqbel Feṛṛuǧa ad teddu ass-a d tislit. Isutur di Ṛebbi amaɛzuz ad as-ed-yazen laɛqel i teqcict akken ad truḥ s axxam-is amaynut. Kraḍ n wussan ur d-yeffiɣ ara si taɛrict-nni igan am tbbewaṭ n ssardin, ur nesɛi la ṭṭaq la cqayeq. Dɣa ass wis kuz (4), tafejrit isla i dderz akk d usṭebṭeb ɣef tewwurt, ixeṛṛa am lmal mara walin uccen. Tekker-ed nanna-s s lḥir, tefka tameẓẓuɣt ɣer tewwurt, testeqsa anwa. Telli-d imiren tawwurt s uɣiwel mi teɛqel belli d tawacult n At Awmer i tt-id-iqesden. Akken kan i d-telli tawwurt, ẓedmen-d deg yiwen ubrid ɣer tlemmast n tesga. Rekkḍen yark seksu-nni-nsen. Bdan rregmat d ulaqeb di temɣart taggeswaḥt. Qqaren-as, ad tt-seddun d mmi-s n leḥram n gma-s. Yal yiwen deg- sen sani yerra. Sin seg-sen, ulin ɣer taɛrict-nni i deg-i yella Amiṛuc. Akken kecmen di tewwurt tewet-iten-id yiwet n lfuḥa tazefrant s allen d wanzaren. Sersen ifasen-nsen ɣef imawen-nsen, neggzen-d si taɛrict-nni armi qrib arẓen. Mi ten-id-walan wiyaḍ ṛuḥen-d s ddaw taɛrict, muqlen ɣer daxel. Walan axican-nni yellan ittuɛelleq ger sin yecbayliyen la yettembbiwil. Nnan i sin seg-sen : “Allit”. Syin umbaɛd, mi ɣummen imawen-nsen s tmacwaṛin, gan lkuṛaǧ i yiman-nsen, ulin iwsawen. Akken sersen iḍaren-nsen ɣef tqaɛett n taɛrict walan ɣer ger yecbayliyen, kksen-ed axican yellan ger-asen. Ufan-en Amiṛuc ikbel iman-is am ufṛux, tigecrar ɣer yedmaren, aqerru ger ifassen. Jebden-t-id ar beṛṛa am ixinčew. Issareḥ imiren i ibeccan deg userwal-is. Makken i iqeṛben ɣur-es slan-as la yesbecbic tisurtin n leqran. Faqen-as d win yugaden aṭas.

Page 104: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 103 -

Mi d-yewweḍ ɣer tqaɛett, iẓẓel ɣef seksu i ifesren ɣef ddekkan. Nutni bedden fell-as am tɣunam, wehmen acu i t-yuɣen. Dɣa yeṭṭerḍeq Awmer n Awmer d taḍsa. Ɛendent wiyaḍ. Inṭeq ɣur-es Awmer: - D kečč tura i d ssebba. Ǧaɛlaɣ acu-t yizem-agi, ziɣ d aɣerda kan yettfuḥun. Yelli-d Amiṛuc allen-is, u s tergagit d usqewqew akked imeṭṭawen yenna-yas-ed: - Ddin yemma-s n tullas, « je ne l’ai jamais remarqué. » Teskaddeb nekkini ḥeṣlaɣ «et puis » tinna d taddarwict. - Dayen fehmaɣ ! I s-yenna Awmer Ǧǧan-t-in, uɣalen-d s axxam.

* * * Axxam n teslit, teɣli-d deg-s yiwet n tsusmi yettcabin ar tin n weɛwaz ɣef llufan. Kecmen-d At Awmer ɣur-es s ẓgga deg-i temlal taḍsa d unecraḥ; yal yiwen amek i d-ittɛawad ayen i iwala. Ɣas ma yella tadyant yiwet, yal yiwen d acu i issenqed deg-s s wallan-is. Wa iḥekku-d ɣef lfuḥa-nni i iqebbṛen, wayeḍ ɣef seksu i illexsen d ibeccan, wayeḍ nniḍen ɣef umaṛmaɣ n Amiṛuc nat Ḥmed makken la yettggala s wayen i t-id-ixelqen belli ur yeẓri yara d acu-tt tbaɛuct yeqsen tislit. Akken i ten-iwala baba-s n teslit, yuzzel-ed ɣer-sen ad ten-yesteqsi ɣef amek i sen-d-yerra weqcic n At Ḥmed. Ḍṣan-as s udem. Syin ḥkan-as tamacahutt yecban tin n Ǧeḥa. Ssawlen-as i Feṛṛuǧa. Teffeɣ-ed s umenddil n yemma-s ɣef tuyat-is, ifeṭṭiwjen yerɣan deg taṭṭucin-is. Mi tt-walan akken, ḥebsen lehduṛ ger-asen. Qemḍen taḍsa-nni i ssekkren. Dɣa, s laɛqel, ḥkan-as yark acu yeḍran. Taggara kkren selmen ɣef bab n wexxam. At Awmer fɣen-d qeccuc meccuc ḥala Awmer i n-yeqqimen la yettmuqul di texḍibt-is s ukukru. Ixdem cwiṭ n wafud i yiman-is inṭeq-ed: - Ẓriɣ kem, si zik ur d iyi-tebɣiḍ ara. Imuqel ɣer baba-s n Feṛṛuǧa, syin ikkemel: - Acu kan ḍemɛaɣ umbaɛd zwaǧ-nneɣ, xerṣum ad d-ters cwiya n leḥnana deg ul-im. Isusem cwiya : - Izmer daɣen ahat d tagdi-nni n teslatin makken ad d-yaweḍ wass n tufɣa seg uxxam imawlan-nsent i kem-ikecmen. D ayen tura fehmeɣ belli Amiṛuc nat Ḥmed illa d ssebba kan i trewla-m fell-i.

Page 105: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 104 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Isusem daɣen cwiṭ. Ikkemel lehduṛ is: - Ad am-arnuɣ ma yehwa-yam alamma d asseggas, ma yella mazal-ikem tqebleḍ-iyi, ula d nek si tura i kem-qebleɣ. Imuqel ɣer-sen, inna-yasen: - Ǧǧiɣ-awen lehna. Yeffeɣ Awmer n Awmer, yeqqim baba-s d yelli-s ad ttmesmuqalen. Inṭeq baba-s: - A yelli ayen yark n lbaṭel i xedmaɣ di yemma-m, kem tessufeɣeḍ-t-id deg-i. Ttxilem ad k-em-steqsiɣ, ayɣer tqebleḍ, ayɣer tugiḍ. Acu i d-trebḥeḍ s uskiddeb ɣef wiyaḍ? Tuẓa ɣer baba-s, yellan yeqqim ɣef umeṭraḥ, tessers taqerruct-is ɣef yedmaren-is. Tenna-yas s imeṭṭi di taɣect-is: - A baba aɛzizen, lemmer ur ttaɣeɣ ara Amiṛuc at Ḥmed ur qqebleɣ ara ula d yiwen nniḍen ad t-aɣeɣ. Iẓmeḍ-itt imiren baba-s ɣur-es s imeṭṭawen deg wallen.

Page 106: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

TUKKIST

Page 107: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010
Page 108: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 107 -

Aḍu n tirga

Djamel HAMRI

Tukkist seg wungal : Aḍu n tirga Aḥric wis sin

acid yerfed tabrat-nni yeffe$ yerra $er lewhi n uxxam n Dehbiya, anida i tt-iger ddaw lejqaq n tewwurt, $as îîlam yers-d $ef tmurt, imdanen

kecmen tirga mazal yezzuzun-iten yives, yu$al-d $er uxxam anida i d-yettarra $er deffir asaru n teméi-s ur nerkid, seg lweqt $er wayev yettâawad tamu$li deg leêyuv n uxxam, amzun ad sen-yeqqar ur mazal ara ad yi-teérem $as gar-awen i d-kkre$. Ihedder i yiman-is am umeslub yettâeggiv yettu$u : - A baba ! A yemma ! Ass-agi aql-iyi-n $er yidisan-nwen, ur telli tewwurt yeldin fell-i, d ayen tewwev $er ujmam.

Lefjer yebda la d-yessalay deg yineédan n tafat-is, Racid iâewwel êala lmut ara yen$ iman-is, ur yufi tifrat i wayen i d-ye$lin fell-as, siwa avegger ara ivegger iman-is $er lebêer, d ayen ara yerren talast i twa$it i d-ye$lin fell-as, yekfa usirem yerra lêedd i layas, yufa tafat teffe$ allen-is, tesmundel-it tcalwawt n îîlam, yeldi tawwurt yettu ur tt-yerri, yebda yettektili deg ubrid, deg wul-is ur yelli kra nniven êala timernit $er yidisan n yimawlan-is i t-id yeooan i lmeêna d wavu aqessêan. Deg berra tasusmi teooa amviq i ûûut n yivan, maca netta ur d-yecliâ deg-sen yessekna aqerru-s, iteddu alarmi yesla i kra n ûûut amzun seg ddaw tmurt i la d-ineîîeq seg

R

Page 109: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 108 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

wakken yeêmeq ûûut-is. Yebda yettaé, simmal yettzad unazeâ mi yewwev $er umviq-nni ideg d-yeffe$ ûûut, imuqel deg lxelq yennev deg ule$le$ ddaw terga, deg loetta n umdan, yewhem amek ara yexdem ad ikemmel i ubrid-is $ef wayen yeggul ad t-yexdem, ne$ ad iâiwen lxelq-nni, maca seg wakken ênin wul-is yerfed-d lxelq-nni yufa-tt d tam$art yuéan aîas deg leâmer. Te$req deg yidammen, yeffe$-d $er ubrid, anwa ara d-iâeddin, iban-as-d yiwen uîaksi, yekcem-as $er tlemmast n ubrid, aîaksi ujjaqent rrwavi-is, yers-d bab n uîaksi. iluâa-t s tin n zzâaf : - D acu i teb$iv deg lweqt am wagi ? Wexxer seg ubrid ! - Uh ! S tin n ttawil, b$i$ kan ma tella rreêma deg-k ad iyi-tawiv tam$art-agi $er ssbiîar.

Bab n uîaksi, seg yimeslayen êninen yennu$nan i d-yeff$en imi n Racid, iqerreb-d, iâawen-it deg tuddma n tem$art-nni, wwin-tt. Dehbiya akken tu$ tannumi, ad d-tekker ad tekcem $er texxamt n ucucef, ad tbeddel llebsa n wass, ad d-tkeêêel, maca seg wasmi i tt-yefka baba-s beddlen fell-as wussan, xerben-as akk lec$al, tettxemmim $ef Racid amek i s-gan wussan, amek yefhem taluft, ma ad tt-yessevlem d nettat i yefkan afus deg-s, ne$ wis d acu-tt tmu$li iss ara d-iwali, têar deg yisteqsiyen-is icebblen alla$-is, tu$al maççi d nettat. Attaya tqeddact yeffe$-itt-id leâqel tettsu$u deg lêara : - Tamsiwt ! Tamsiwt ! - D acu ! D acu yevran ? - Tabrat $ef yisem-im i d-tura. - D acu-tt tebrat i d-yewwven deg lweqt am wagi ?

Dehbiya teîîef tabrat-nni s tazzla $er texxamt-is, teldi-tt, tewwet-itt lefqeâ imi teéra isem n Racid yettwaru deg-s, têar ad tt-teldi, ad téer isalen fell-as. Tebda la d-te$$ar, imeîîawen serrêen-d am wasif seg wallen-is, te$li tefsex deg t$er$ert n texxamt, taqeddact seg wakken tâeîîel deg texxamt-is, tefhem yella kra, truê ad tessefqed $ef kra yellan, alarmi i d-temmuger loetta teééel deg t$er$ert n uxxam terfed ti$wist, s wayen yellan deg ugerjum-is. Yemma-s n Dehbiya tella tessucuf deg lêemmam, seg usu$u-nni,

Page 110: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 109 -

teffe$-d tettu ur d-telsi ula d iceîîiven, terfed asawal tessawel $er sbiîar, usan-d wwin-tt.

Dehbiya tuki-d deg umeîreê di sbiîar, imeîîawen $ellin-d seg wallen-is, tebda la tettezzem deg yiman-is teqqar-as : Ayen ur mmute$ ara ? Ayen i d-lule$ ? D ayen kerhe$ iman-iw, kerhe$ tilin-iw $ef tmurt, maca ayen ur fhime$ ara amek zure$-d akk wid yemmuten, êala keçç a Racid, ulac-ik gar-asen ! Tettru tettnaji nettat deg yirebbi n yemma-s, yemma-s tettêawat deg-s i wakken ad teêbes imeîîawen, teqqar : - Ayen a yelli ulac kra deg ufus-iw, d baba-m i yeb$an annect-a. - Ala a yemma, ula d kemm ur teb$iv ara zzwao-iw si Racid, annect-a seg wasmi i m-d-nni$. - Ur ttlummu yiwen a yelli d wa i d lmektub-im. - Lmektub d ayen i tmeyyzev, maca d tamêeqranit iss tettwalim, degmi d aéawali. Tameddit mi d-yusa baba-s, ifaq s kra yevra deg uxxam-is, isu$ s tin n wurrif $ef tqeddact. - D acu yevran, anida-tt Dehbiya ? - Attan deg texxamt-is a mass, tuven cwiî. - Amek tuven ! Teéra-d amejjay ? Yekcem taxxamt n Dehbiya, yebda yettêawat deg-s s ûûut êninen yeqqar-as : - Tejjiv kra ? D acu i kem-iqerêen a yelli ? Dehbiya tdewwer aqerru-s am wakken ur teéri, thedder deg ul-is : Ah ! lemmer yeksib ifeîîiwej n leênana ma ad yeqbel ad yefk yelli-s i um$ar am winna. Terra-as i baba-s : - D âeggu kan i âyi$. - Ayen a yelli, atan ibeddel akk wudem-im ! Ibda yettaé $ur-s, yeqqim $er yidis-is, yekcem-as deg wawal n zzwao-is : ahat d zzwao-im i d sebba ? - Ih a baba ! D netta i d ssebba n waya, ur yelli d lmetl-iw, ama deg leâmer ne$ deg tmu$li $er ddunit, akken teériv ur zmire$ ara ad idire$ yid-s. - Annect-a akk éri$-t a yelli, maca d amdan i umi ççuren leoyub,

Page 111: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 110 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

ayen teb$iv ad kem-id-yawev, d akken teériv nekni d imawalen-im ayen i m-neb$a êala tudert yelhan. - èri$ yekseb adrim maca ur yezmir ara ad d-ya$ tayri, ur yezmir ad ya$ leênana, idrimen zemren ad a$en aklan, ur zmiren ad a$en aêbib, zemren ad a$en tavsa ur d-tta$en lferê, zemren ad a$en ddwawi ur d-tta$en ara tazmert, zemren ad d-a$en tasusmi ur d-tta$en ara talwit. - Ur d-qqar ara annect-a i baba-m ! èri$ kullci zware$-kem-id $er ddunit. Idewwer aqerru-s yeffe$. Teqqim-d Dehbiya weêd-s tettru xerûum widen sehlen $ur-s, tefhem baba-s ur yesâi ul $er yell-is, ul-is yeqqur am uéru seg wakken yessexdam idrimen s wul-is maççi s yifassen-is, ma d yemma-s teqqur amzun yewwet fell-as ugris, ayen akk iâeddan ur d-tenîiq, tettlummu deg yiman-is $ef wayen texdem, yal asteqsi ur s-tufi tiririt, ayen ur s-teddi deg leb$i êala nettat i sâan akked Rebbi.

Dehbiya ayen i tt-ice$ben aîas, d akken Racid ad yefhem d nettat i yefkan afus di tayri-s, tâemmed i wayen yevran, maca nettat tekka-d nnig leb$i-s, degmi amdan iteddu akken yufa maççi akken yeb$a. Tam$art tkessel $ef umeîreê deg sbiîar, tebda tafat la tt-id-tettu$al s allen, tuki-d testeqsay anida tella ? Anwa i tt-id-yewwin ? Melmi i d-tekcem amkan-nni ? Amzun assen i d-tlul. - Yewwi-kem-id yiwen yileméi, deg udem-is iban-d wurrif, ahat d mmi-m ne$... I s-d-terra tmejjayt. - Ur sâi$ la yelli la mmi, wagi ad yili d bab n lxir, yella kra i d-yeooa, tansa-s ne$ isem-is ? - Ala a yemma ur d-yeooi kra, ula d udem-is yettu-t walla$-iw. - Ilaq ad iyi-d-tnadim $ef yisem-is. (nettat s tin n wurrif). - S tin n talwit, ahat ad d-yu$al ad kem-iéer. Tessusem tmejjayt-nni teffe$, teqqim-d tem$art testewtiw weêd-s, âellqen yimeslayen deg yiles-is, seg wayen i s-yevran. Racid yu$al s axxam, deg udem-is tban-d îîeyya n nndama, yebda itezzem deg yiman-is $ef wayen yeb$a ad t-yexdem, seg wakken iwala lmut zdat-s, maca seg tama nniven iêulfa amzun imiren i d-ilul i tikkelt tis snat, alarmi i d-yufa iman-is zdat n tewwurt n uxxam-is, tinna

Page 112: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 111 -

yeooa teldi, amzun tettraou deg-s ad d-yu$al, yettavsa am win iselben, yekker yesferfud d acu ara yeçç, segmi i d-yerra leâqel-is $ur-s, iêulfa i uâebbuv-is yexwa, yeddem-d kra n tremt deg ufus-is yué $er îîaq yettmuqul yettweêêid deg ddunit amek tettbeddil, itett ideââu $er Rebbi ad as-isemmeê $ef wayen yexdem, yendem d ayen kan ! Yefhem nndama tettas-d d taneggarut. Yerra-d nnehta yeffe$-d, tikkelt-agi ur yettu ara tawwurt yerra-tt-id, yerfed aqerru-s s igenni yeééa-d yiîij allen-is, imdanen deg berra wa yettruê wa yettu$al, netta yewhem deg-sen, iban-as-d amzun seg tkurt nniven i d-yusa, fell-as ibeddel kullci deg rremca n tiî, iteddu yettarra-d aktayen akked tlufa i t-yegren deg tirga yessan d asennan, i ixeddem Rebbi deg ccan-is ! Üûbeê iâewwel $er tmegra yufa-d iman-is deg userwet, din din yesla i ûûut la s-d-yessawal, idewwer yeéra yiwen yileméi amzun deg tudert-is ur t-iwala, winna s tin n leâyav : - Racid ! Racid ! - D nekk i umi i d-tessawalev ? - Ihuh a Racid, d acu i k-yu$en ? Nekk d Yidir d acu yevran yid-k, âni deg l$erba i telliv ? - Ah ! Yidir d keçç, ur tesâiv i yi-yu$en. Yidir iruê yeooa-t, Racid ikemmel abrid-is iteddu yettmal yeffus zelmev amzun yesker, iban-as-d yiwen uîaksi $er lebâid yettâeggiv : - Ïaksi ! Ïaksi ! Aîaksi yeêbes-d. - Siwev-iyi $er sbiîar. - Maççi d keçç… ? Mazal i d-yessuli awal, Racid iyegzem-as-t : - D nekk a gma. - Maca tettuv ur yi-txellsev ara ass-nni. - Ulac a$ilif, ad k-xellûe$ akken teb$iv, semmeê fell-i ! Ass-nni lli$ deg yir liêala. Racid allen-is $er berra yettmuqul deg ddunit, fell-as tbeddel ne$ aîas aya ur yeéri ayen iéerr imir-nni, tbeddel fell-as ddunit. - Atan newwev-d. - Ih ! Newwev-d. acêal i d azal n rrekba ? S tagi s tinna iâeddan. - Azal-nsent miyya n yidinaren.

Page 113: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 112 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Ixelleû Racid bab n uîaksi, yekcem sbiîar akken ad yesteqsi $ef tem$art-nni. Yendeh yettnadi deg texxamin n yimuvan, ur yufi leqrar-is, yettu ula d udem-is ur yecfi fell-as, tbedd-d zdat-s yiwet tnaragt allen-is ééant deg Racid, testeqsa-t : - Yella kra i$ef tettnadiv ur t-tufiv ara ? Racid weêd-s (D acu i yi-yewwin ad nadi$ $ef tem$art am tinna ur yi-icudd yid-s yinéed n tmusni), yenîeq : - Ttnadi$ $ef yiwet tem$art tekcem-d $er umkan-agi. - Anta tam$art-a ? Isem-is ? - Ur tt-ssine$ ur yi-tettili, ula d udem-is yeâreq-iyi, yeffe$ alla$-iw, êala lxir i yellan gar-ane$. - Amek testeqsayev $ef wavu, ne$ keçç d ameslub ! Ad teff$ev ne$ ad ssiwle$ i yiâessasen. - Ttraou$ seg-m ad iyi-tâiwnev, ur lli$ d ameslub-agi i d-teqqarev. - Ruê $er texxamt-ina ad tafev taqeddact steqsi-tt. - Ayen ur d-tenniv ara seg tazwara ? Yaxi lqum !

Racid ikemmel anadi mi yekcem $er tqeddact-nni yufan atafttar anda ttwarun akk yismawen n wid i d-ikecmen akked wid yeff$en, yesteqsa terra-as-d : - Tin i$ef tettnadiv teffe$ ivelli, teooa-ak-d tansa-agi. - Ugade$ ad d-tiniv temmut. - Nekk ur fhime$ ara taluft-nwen, keçç tettnadiv fell-as, ur tessinev isem-is nettat ur k-tessin. - Axir imi ur tefhimev. Maca sel-d ad am-êku$ taluft amek tella. Racid yeêka-d tadyant-is segmi i tebda alarmi i d-yekcem axxam-nni. Taqeddact tewhem deg wayen umi tesla. Amzun d asru i twala, ul-is iêerrek-d seg wakken ênin. Racid yeîîef-d tansa iwehha $er uxxam n tem$art-nni. Dehbiya, mi teffe$ yemma-s teddem-d tasumta tettêennic deg-s $er yidmaren-is, i d-tettara leêrara i tu$alin n yismektiyen akked ccwami ideg yezde$ usirem n tafat akked tudert zeddigen, ussan i tt-yesduklen akked uêbib-is Racid, win i terra seg wid yemmuten. Fell-as êala ûûber deg wayen i s-d-yeqqimen deg tudert, s tidet, ur tezmir ara ad tkellex i yiman-is, degmi i tella d ssebba n tlufa i d-yevran $ef wayen i tezga tettezzem

Page 114: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 113 -

deg rruê-is. D netta i d aîîan ameqqran. £as imeîîawen ugin ad êebsen seg wallen segmi teêzen $ef Racid, d zzher ur tesâi, tennu$na ta$ect-is, ibeddel wudem-is yellan ifeooeo am waggur. Zi$ seg wudem i tzemrev ad te$rev tilufa n wul !

Dehbiya tesla i usqerbeb $ef tewwurt, tekker teldi-tt-id, tufa d tameddakelt-is Üafiya i d-yerzan $ur-s. Mi akken i tt-teéra, têennec-itt s tezmert yellan deg-s, tettru. Üafiya tettêawat deg-s ad tessusem tenna : - A nna$ a Üafiya ultma ! Yexdeâ-iyi baba d win êemmle$. Cbi$ tameslubt, ur éri$ d acu ara xedme$. - Susem tura ! Ulac kra ur neksib tifrat, ur tesâiv d acu ara m-yexdem yimeîîi. - Amek ur ttru$ ara, lemmer ad te$rev tabrat i yi-d-yuzen, d netta i yi-i$aven. D nekk i d-ssebba n lmut-is. Dehbiya tefka-as-d tabrat i s-d-yura Racid, Üafiya te$$ar-itt tettru ula d netta. Tessen-it d taqcict ixulfen tiyiv deg leênana akked tezdeg. Tusa-d ad tûebber tameddakelt-is, tu$al tejreê ul-is ula d nettat. Tsellem fell-as truê teffe$, tegla s yimeîîawen deg wallen-is. Tessawel-as-d yemma-s n Dehbiya terra iman-is ur as-tesli, teffe$. Dehbiya weêd-s deg texxamt, tunez i wavu i d-ihubben fell-as, ur yelli kra i tezmer ad texdem, siwa ma teqbel ayen yuran. Cwiî. tesla i usiwel n yemma-s : - Dehbiya ! Dehbiya ! Mazal-ikem tettruv ? Aha fell-am argaz yewwev-d ad kem-yexveb. - Amek ara t-qeble$ nekk deg yir liêala am tagi ! - Aha tura ! Ula d tame$ra deg ussan-agi i d-iteddun. Ur tesâiv ayen ara t-iêebsen, yekseb ttrika ur yeksib yiwen. - Ini-yi-d d acu ara yexdem yis-i deg lweqt am wagi, ne$ teb$am ad iyi-tessenzem am yir tixsi, Axxi imawlan am kunwi ur neksib ul akked tasa $ef warraw-nsen ! Yemma-s teffe$, $ur-s amzun d lâid, tcebbeê-as am teslit amzun d nettat ara yeddun. Ma d Dehbiya, tejmeâ-d akk loehd-is, truê tessared, tbedd zdat n lemri tettmuqul iban-as-d acêal d asteqsi, temmekta-d tizlit-nni n Si Muê mi s yenna :

Page 115: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 114 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

I wakken ad iyi-teérev Assen ideg yi-tkecmev £urem ccnu-d tayri £er lemri i temmuqlev £ef wallen-im ad iyi-tafev Qqle$ d imeîîi Ddem-d aqbuc sfev-it-id Teççarev-t-id d imeîîi ara truv Mi yi-tjemâev jbed-it-id Ma temmuqlev-t-id ad iyi-tewâuv

Teffe$ seg texxamt mazal imeîîawen deg wallen-is, tesfev-iten tekcem $ef yinebgawen, tsellem fell-asen, yiwen ur s-d-yerri, axvib-is yeldi imi-s yedhec deg zzin yeéra, aggur deg yigenni nettat deg lqaâa yenna : - Llah ! Llah ! Yerra $er umeééu$ n baba-s n Dehbiya yenna-as : Atan wayen akk i k-ttalase$ n yidrimen $as ttu-ten, fsin am waman n udfel, ssya d asawen ayen teêwaoev tawwurt teldi. Baba-s n Dehbiya icuff uqendur-is, yerfed leâyav $ef yelli-s : - Aé-d $er urgaz-im ! Ma d nettat, ruê ssenîeq-d aéru, tettmuqul êala s wallen, ula d acmumeê i$ab seg wudem-is.

Racid yerfed-d tansa-nni iruê ad d-inadi $ef uxxam n tem$art. Iteddu yesteqsay. Deg ubrid-is, yeéra agraw n yimdanen dewwren $ef kra. Kra nniven s tazzla $er umkan, yerra ula d netta $er din, amzun maççi d amdan ula d netta, yeb$a ad iéer lemmer d lmut i snuzun, yekcem gar yimdanen, wexxer wa ternuv wa, mi tejba tiî-is yeéra imejjayen s tqendyar mellulen, deg tazwara yefhem d acu n tedyant n rrebrab, maca yufa d itbir wissen ansi i d-yekka ye$li-d din yemmut. Imejjayen uggaden ammer yehlek s waîîan-nni ineqqen iyuzav, yeffe$-d ssyin ad yevs ne$ ad yewhem deg tussna yerran amdan ad yedder yal ass deg lxuf. Iteddu alarmi ibedd zdat n yiwen uxxam, icuba deg lbero yebna Maryus deg Rum. Yesteqsay

Page 116: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 115 -

deg yiman-is, amek tezde$ akk axxam am wagi tem$art am tin nettat ufi$-tt texnunes deg terga ? Yeffe$-d uâessas yesteqsa-t : - Anwa i d keçç, d acu i teb$iv, d acu i teb$iv deg lweqt am wagi ? - Muqel tansa-agi, ma d axxam agi.

Aâessas yeîîef iccer n lka$ev-nni, yekcem yis-s $er daxel. Cwiî aka atan yu$al-d, yevsa yenna-as : - Kcem-d ! Tettraou deg-k. Yewhem amek tettraou deg-s, d acu i teb$a, ne$ yella sser gar-ane$. Netta yevfer aâessas, yesteqsay ur yufi tiririt, alarmi i bedden zdat n yiwet tewwurt yesqerbeb, teldi-d teffe$-d yiwet tleméit d tafruxt deg ccbaêa. Deg tudert-iw ur éri$ ccbaêa am tinna, tebded deg tlemmast n t$er$ert n tmesrit yeççuren d allalen ikesben azal meqqren. Amzun aql-ak deg usalay, deg yal i$mer s wallalen-is. Ad naf deg yiwet te$mert leêwal n ufexxar ireqmen s wudmawen yemxallafen d wunu$en yeîîfen amviq meqqren deg lêiv. Deg tlemmast tella yiwet tgida tewseâ am lebêer, texdem s us$ar azegga$ ifennen win i tt-ixedmen, dewwren-as-d wattagen yettwaxedmen s uglim legga$en akked leêrir n yal nnul. Deg leêyuv msevfarent telwiêin n ssbi$a Picasso i ikesben azal meqqren. Racid iâawed asteqsi deg yiman-is, amek ttrika am tagi ufi$-tt deg targa texnunes, maca akken i tettzad ttrika i yettzad lhemm deg tudert ideg nella, yefhem di$en yella sser deg wa. Yesla i ûûut $er ddruo ad yettrus. Netta yeqqim ur idewwer, seg wakken yettsetêi aîas. Deg kra n wakud tbedd-d tem$art-nni zdat-s tsellem fell-as. Yerfed-d aqerru-s yerra-as sslam, tefreê s tisin-is tbeggen-as-t-id s wudem yecmumêen, testeqsa : - Wis ma wwin-ak-d kra ara teswev. - Ala ur yi-d-wwin ara maca... Tegzem-as awal, terfa $ef tqeddact-nni, tendeh-as ad d-tawi kra ad t-isew. Taqeddact teffe$ $ef wayen i s-tenna. Tam$art tué-d $er Racid teqqim $er yidis-is, testeqsay deg-s ma d netta i tt-id yessukksen seg waccaren n lmut ass-nni amcum. Tettnehhit tesêissif. Racid yewhem amek ara s-d-yerr, yu$al yenna : - Ala maççi d nekk, maca...

Page 117: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 116 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Tam$art yuli-tt-id wurrif, tegzem-as awal. - Anwa i d-keçç ? Amek i d-tkecmev ? - Ala ! Ur iyi-d-tefhimev ara, d kemm i yi-d-yessukksen seg lmut ass-nni amcum. Tam$art tewhem deg temsalt, teîîef deg uqerru-s, teqqar-as deg wul-is : waqila d ameslub i yi-d-ikecmen s axxam : - Amek d nekk ! Keçç tufiv-iyi-n deg ule$le$ ddaw n terga mazal êala rruê ad yeffe$, ne$ waqila tselbev ? - Ur lli$ d ameslub, maca qbel ad kem-id-ssukkse$, d kemm i d tamezwarut tsefvev seg walla$-iw tikti n lmut. - Ur fhime$ ara d acu i teb$iv ! Tekcem-d tqeddact s ssniwa gar yifassen-is, tessers-itt zdat n Racid teffe$, yerra unfus ad as-d-iêekku i tem$art $ef wass-nni amcum ideg yeççur abrid ad iruê ad ivegger iman-is $er lebêer seg tlufa i t-idemmren ad yeg talast i wussan-is, maca Rebbi ur yeb$i ara, degmi yesla i ûûut n tem$art-nni yettnajin ddaw tmurt, d nettat i d tasarut n twaff$a seg tmuêniqt-nni, ihi lxir yu$al $er tem$art. Tam$art teîîef lêenk-is tewhem deg wayen i tesla, tefhem taluft, tenna : - S tidet a mmi yella leûlaê deg twa$it, maca ula d keçç d ssebba deg wayen ara rnu$ n tudert $ef tmurt. Ih ! d acu n ssebba i k-yerran ad tgev talast i tudert-ik ? Racid yerfed lkas deg ufus-is yebda yettergigi, yessers-it, ad as-d-yeêku tudert-is yessan acêal d asennan, seg wasmi i d-ilul alarmi i d-yewwev ibedd zdat wallen n tem$art-ni, s kra n taluft iâeddan teooa-d deg-s ccwami, ula d lmut teêsed-it yis-s ddunit, asmi i tewwev $er ujmam i tzad ad ten$el. - Akka i d ddunit a mmi, ur yuksan êedd i t-yu$en, seg wakken nteddu akken nufa maççi akken neb$a, maca ur k-sli$-ara deg ssebba i k- idemmren $er yir tikti

Page 118: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 117 -

Aẓar aneggaru

Fatima AIT HAMLAT

Tukkist seg wungal : Aẓar aneggaru Aḥric wis kraḍ

f$en watmaten am yiwen, ul yejreê tasa tuven, yal yiwen yeâna taxnact-is. Sefven asekkud-nsen, beddlen tikli-nsen ggullen ur âawden ad kken taddart-nsen. Yu$al ufus d tafust, tbeddel teswiât,

armi qqaren, “yeqqel uqelmun s ivarren”. La nettkellix i yiman-nne$ tikellax ur nesâi sser, ur nesâi anamek, tbeddel ddunit ! amek ? Äeddi keçç ssefhem-iyi-d, la neskerkis netturar $ef yiman-nne$ tebra ma d dunnit i ibeddlen ar d imdanen s timmad-nsen i ixeûren, ibeddel-iten uûurdi ur ukin d yiman-nsen, veggren laûel-nsen rnan ula d imawlan-nsen. Anwa ara s-yinin ad yawev mmi-s ad yekker mgal baba-s ? Anwa ara s-yinin aqcic ad yenkerg yemma-s !… Waqil d awez$i ! D awez$i-nni umi neqqar awez$i i d-yewwven, tebra ar d tidet ufi$-t-id. Xelven lexyuv deg uqerru-w dayen ur zmire$ ara tewwev tfidi s i$es, iv n wass-nni s te$zi-s ur sent-nni$ medlent ay allen, am nekk am Sekkura “ma îîsen waman akked yis$aren” nekni ccfer ur iris $ef gma-s, neqqim, nru, nes$umben, ula d tavsa nevsa-d ad d-ini$ kan tidet, nemmekta-d irkelli ayen iâeddan ama d tirmilin n wendiz ama d tirmilin n lqerê, sked ayen ur d-nusi s aqerru almi d-newwev $er taluft n warraw-nne$ amek ruêen wa deffir wa. Amek i d-yusa wawal fell-asen ticki d-

F

Page 119: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 118 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

nemmekta tame$ra n zzwao-nne$, taluft n gma-s Lêusin d wayen yexdem deg-ne$ d$a mi s-nni$ : - Tecfiv a tam$art, asmi, asmi d-yerza fell-ane$ Lêusin d gma-m ? - Ih cfi$ asmi i $-d-yeççur avelleâ almi yekka-d deg mi n tewwurt. Sekkura ! d avlleâ i t-yecqan, d winna kan umi tecfa, aêlil ! d ayen i s-tefka tmusni-s, tefreê s uvelleâ-nni acku teb$a ad iyi-d-tbeggen ama i nekk ama i loiran-is belli tesâa gma-s ur tengir ara maççi d uççi i nxuû, yakk ayen d-yettak wakal ntett-it, ulac ayen i yi-xuûûen, ma d ayen nniven ur t-ssinne$ ara ni$ balak ttarra$ iman-iw ur ssine$ ara, tiferkiwin ur xuûûent ara, ma d lluzinat akked tkeryas mazal ur d-tusi nnuba yeqqim lebda tisutwin deffir tiyav. - Tecfiv mi-d-yenna : Suref-iyi a Yidir a gma, nekk $ile$ yal ta$awsa s yidrimen, ula d lehna nekk $ile$-t d idrimen, almi d tura i faqe$ i éri$ belli lehna te$leb le$na. Ma yella ad iyi-tammen, welleh ar s kra sâi$ ikamyunen, îumubilat, tiêuna di yal tamdint sâi$, ulac tamdint i zegle$ maca leâmer êulfa$ i lehna, yerna ugade$ akka ara qqime$ skud i yi-mazal m$unza$ nekk akked baba, surfet-iyi akken ad iyi-yessuref baba. £eééi$ akka icenfiren-iw, sani i la yesseksay umexluq-a, d zzux i yeb$a ad d-izux fell-anne$ d acu ? Yezmer lêal d zzux wicqa ! Ala yezmer lêal d ayen d ssmaê n tidet i yeb$a ad asen-isemmeê, ad s-semmêe$, cwiî i yexdem deg-i, d$a mi yesâa tiêuna i$il iman-is d igenni, la yessem$ar iman-is, maççi êala fell-i, tugget n l$aci akka, maca yeîîebîeb ni$ d acu i t-yu$en. Iêeqqa waqila ur yeéri ara belli êala agudu i yettim$uren, yal ass d avegger $ur-s mi t-walan iâennec ad s-mekknen timess aha kan ! Aha kan ula d tetta akken ara tevru yid-s. Lêusin gma-s n Sekkura d ingeréri (materialiste) yerna d agenfaw (profiteur) ad yemmet $ef uûurdi. Ma nu$al cwiî $er wazal n caret ne$ caret sin iseggasen asmi lli$ d ileméi, asmi iruê baba ad iyi-d-yexveb Sekkura-agi ultma-s. Ad néer çaqlala yevran, baba-s yeqbel netta yugi ! Ay$er yugi ? Yugi acku i$il akk l$aci d inegezriyen d idanfafen am netta, imeyyez akken ur ilaq, yexdem leêsab i yiman-is yufa d îîmeâ i yi-yewwin $ur-s.

Page 120: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 119 -

D îîmeâ ad t-yexzu Rebbi ! D nekk ara yawi îîmeâ $ur-sen ! A wer iyi-yerr Rebbi $er temâict uveggal. Lemmer iwala d igellilen si lqaâa, yezmer ad d-yini, imi nekni ur tufiv i $-ixuûûen, d imarkantiyen n tirrugza d wawal, ma d lluzinat d têuna ad iyi-yesselben akkahi ula i sen-nra, nefka-ten i wubdir ! Nefka-ten i win i ten-yeb$an. Lukan maççi d leryuy n yirgazen, tebra ma tekka-d axxam-iw $as teâoeb-iyi, $as ters tiî-iw fell-as, yezwar nnif-iw d lêerma-w. Dda Lêeq baba-s n Sekkura, d argaz d wawal, yella d amarkanti n cci, d amarkanti n tmusni d tirrugza, maca ayen umi yesêassef d akken yesâa Lêusin d mmi-s. Daymi qqaren «argaz bu lhiba d tissas yezmer ad d-yesâu ccmata», d tidet Dda Lêeq bab n cci d tmusni yesâa Lêusin a$asam (alcolique), Lêusin acercuc. Ye$li-d u$anim n rbaâtac gar-asen, yevra leâoeb, ma yemlal igenni d tmurt nitni ur ttemlilin ara. Lemmer i yi-yu$ awal baba, âni uqant teqcicin ? Alamma ruêe$ ad d-awi$ yiwet s ccwal d u$unzu, alamma kan $li$ d timentellit (cause) n ccwal gar ubabat d mmi-s, Ay$er âni ? Maççi d deâwessu tagi ! Seg wass-nni lexvubegga almi d talalit n sa warraw-iw meqren. Meéyan, Ëemmu, Belâid, Bussaâd, Arezqi d Wakli, ikcem-d deg yimi n tewwurt yefka-a$-d tavsa, nekk s nniya-w $ile$ d tavsa n wul, zi$ d tavsa n wuglan, zi$ d tiêila n wuccen i yi-yexdem. Lêaûul, asmi d-iruê, iru-d am llufan-nni amecîuê yeêlaoen ad yeîîev $ur yemma-s, iru-d am tmeîîut, la yettru am lehwa, i$av-iyi, nedhe$-as : - Susem, susem a Lêusin, ula d Rebbi yellan deg yigenni yettemmiê i lâibav-is i ivelmen. Ëulfa$ i wul-is yeoouooeg-d, yefreê imi ad nessuref, yerfed-d allen-is deg wallen-iw : - Tura ma yella d tidet tessurfem-iyi, akken ad amne$, fket-iyi xerûum yiwen seg warrrac inna, ad yeçç, ad isew, ad i$er ur t-yetxaû, ad yeqqim $ur-i almma yu$al-d d argaz. S nniya-w, d tikellax n Lêusin, iruê Meéyan d asfel, yefka leqraya-s d asfel $ef loal n tibbuhleft-inu. Iruê Meéyan ad i$er ! Llah, llah...! Di teméi d leqraya di tmeddit d taêanut, ur yesâi ara mavi cwiî n wakkud i ustaâfu, akkenni yal ass leqraya d uxeddim almi yeâya

Page 121: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 120 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

yebra i u$erbaz yeggra-d di têanut d ayen umi qqaren “a bu snat yiwet ad k-truê”. Yeqqim di thanut am tenzit am tmeddit yelmed takkerva n lmizan, d tavsa n wuglan, yeqqel am xali-s ula d netta, d ingeéri ad yemmet $ef uûurdi. Anwa ara s-yinin di ddunit, Meqran ad yeoo leqraya, anwa ara s-yinin ad i$unzu idlisen d yimawlan, Meqran ! Meqran yellan iêemmel leqraya-s am tiî-is ne$ ugar, Meqran yellan ijemmeâ-d lka$ev, ma yufa-t deg ubrid, ula deg ugudu ijemmeâ-d i$misen akken ad ten-i$er maca, maca… akken qqaren : aûurdi yettbeddil udmawen, ineq ula d ulawen. Meskin ! Meskin i$il ur éri$ ara, di yal tikkelt mi ara d-yas yettawi-d tikerkas, leâmer i yi-d yejbid awal akken yeooa ne$ i$unza a$erbaz, ur âad i d-ye$li deg wawal, ikukra acku yeéra ye$lev, yerna yeéra refde$ aqerruy-iw Ad zuxe$ gar medden, ad zuxe$ he ?! Ulac zzux s tarwa ne$ s yimedukkal, win yeb$an ad izux ad izux kan s yiman-is, mulac ad yeqqim. Asmi i d-yeqqel, yu$al-d d argaz, yaf-d akk atmaten-is d inubiyen (wa deffir wa, aseggas, aseggas kan gar-asen), yusa-d, iger-d iman-is di tkerrust n xali-s, yeççur-itt-id almi teggumma ad teqfel si yal lxir iger-it-id deg-s yuker-d avar-is yewwev-d. Maççi d tujjma ne$ d ccuq i t-id-yewwin a yusu-d, akken ad yeskerker atmaten-is. Amek ? amek (yenna-t-id s te$zi), tella tmentellit i t-id-yewwin, yella xali-s deffir-s. Uqbel ad d-yas, zeâma yefka-as xali-s yiwet têanut yenna-as : aa ɛ z - Hattah têanut-agi fki$-a$-tt maca senyafe$ lemmer ad d-ternuv yiwen ne$ sin watmaten-ik ad temyallem gar-awen. - Yerbeê a xali, ad âerve$ ad jebde$ Meéyan d Ëemmu $ur-i, meâna b$i$ ad ére$, d tideî d$a taêanut-agi d yla-w dayen. Yevsa-d wudm-is : - Ah a Meqran âni ur tuminev ara xali-k, yella wasmi i k-skerse$ yella wasmi i k-skaddbe$ atent-in tsura, debber aqerru-k, selwit akken i k-yehwa. - Ahe ? a xali maççi tisura i d anza b$i$ lekwa$ev. Attan a baba tyita ! Ur iâudd ara ad s-d-yessuter lekwa$ev.d ayen ur yerggi s$ur-s, netta yewhem, yefjeâ, ula d taâalt êulfa$-as yeqqur.

Page 122: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 121 -

Leɛzib n yiɣersiwen

George ORWELL

La ferme des animaux Tasuqelt : Habib-Allah MANSOURI

Tukkist seg wungal : Leɛzib n yiɣersiwen Aḥric wis sin

rav n wuvan umbaâd, yemmut «Um$ar azemni» deg yives-ines. Yettwamvel ddaw tejnant. Aql-a$ deg tazwara n waggur n me$res. S lemîul n krav n wagguren i d-yusan umbaâd, i$ersiwen rran-tt kan i

uxeddim s tuffra. Inaw n «Um$ar azemni» yessaki-d deg walla$en n wid iéewren kra n tektiwin d yiwet n tmu$li weroin xemmen fell-asent. I$ersiwen ur érin ara melmi ad tevru tanekra i s-d-ibeccer umazan, yernu ula d yiwen deg-sen ur yumin belli ad d-tevru deg tudert-nsen, maca $as akken ttwalin d akken yessefk fell-asen ad as-bnun lsas. Win yeânan aselmed d usuddes ttunefken i yilfan i ttwalin akk i$ersiwen am wakken d ûûenf i iêeddqen mliê. Gar yilfan, llan sin ufraren-d : «Takuret n Udfel» d «Napoléon», sin n yilfan i yettrebbi Mass «Jones» akken ad ten-yezenz s ssuma $layen. «Napoléon» d yiwen n «Berkshire» ameqqran, êala netta i yellan deg leâzib. Ur yettmeslay ara aîas, yettwassen d akken yeéra mliê acu i yeb$a, yessen mliê nnfeâ-is. «Takuret n Udfel» yif-it deg têerci, yettaf-d lebda tifrat i wuguren, $as akken yettbin-d am wakken ur yesâi ara lhiba am umeddakel-is. Ilfan n leâzib nniven segman-ten s lâelf. Win yettwassnen gar-asen, «Brille-Babil», d

K

Page 123: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 122 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

azuran, d amecîuê deg lqedd, yettwassen s t$uct-ines taqesêant d tmu$li-ines tamcumt. £ur-s kra n leênak d imdewren, mi ara ileêêu, tikli-ines fessuset. «Brille-Babil» da$en d aêeddad n wawal. Deg yiskusa iweâren ad d-tettwaliv yettjellib deg umkan-is, taûeîîa-ines deg yigenni. Taéuri-agi tesebgen-d lfayda-ines lad$a deg uwenni. Qqaren-d irkelli belli «Brille-Babil» yezmer ad ak-iqenneâ s wayen yeb$a. Seg uselmed n «Um$ar Azemni», deg krav yid-sen «Napoléon», «Takuret n Udfel» d «Brille-Babil» suff$en-d yiwen unagraw afiluéufi ijehden iwumi semman Ta$ersiwéri. Acêal n wuvan deg ddurt, akken kan ad yeîîes Mass «Jones», ad d-mlilen s tufra deg leâzib i wakken ad sfehmen i wiyav imenzayen n T$ersiwéri. Deg tazwara mmugren-d aîas n wuguren akken ad sen-sfehmen. Kra n yi$ersiwen nnan-asen-d yessefk fell-asen ad qqimen d imekdiyen i Mass «Jones» i ttwalin d bab-nsen, ne$ tikwal xeddmen kra n tmiwa yeççuren d nniya, amedya mi ad d-inin : «D Mass «Jones» i a$-yesseççayen, asmi ara iruê ad nemmet seg laé», ne$ : «Ay$er ad nerreé iqerra-nne$ $ef yiwet n t$awsa ara yevrun asmi ur nettili ara ?», ne$ da$en : «Imi tanekra-agi ad tevru, nella ne$ ulac-a$ ulac amgared». Ilfan ufan uguren annect ila-ten akken ad asen-seknen belli tamu$li-agi-nsen temgarad mliê $ef yiman n T$ersiwéri. Iseqsiyen ungifen d wid i d-tettak «Lubie», tagmert tamellalt. Teseqsa-d «Takuret n Udfel», tenna-as-d : - Asmi ara tâeddi tnekra-agi, ad yili ssuker ? - Ala, i-s-d-yerra «Takuret n Udfel». Deg leâzib-agi ur nesâi ara allalen akken ad nexdem ssuker. Yernuu ssuker d zziyada ur nesâi ara azal meqqren. Maca ad tesâuv yakk asa$ur d téekkunt i teb$iv. - Ayen yeânan tasfift ara ccude$ $ef tqerruyt-iw, zemre$ ad tt-rre$ ? -A tamdakkelt, i d-yenna «Takuret n Udfel», tisfifin-agi i têemmlev aîas d azamul n tallit asmi telliv d taklit. Ur tezmirev ara ad teskecmev deg walla$-inem belli tilelli i ye$layen $ef t$awsiwin-agi mebla lqima ?» «Lubie» thuzz aqerru-s, maca iban belli ur tettwaqneâ ara s tririt n «Tkuret n Udfel». Ilfan mmugren-d uguren imeqqranen akken ad d-sêebsen tikerkas i d-yettawi «Musa», agerfiw imrebbi, imfeccec n Mass «Jones». «Musa» d yiwen ugerfiw d alemmas, nezmer ad d-nini d a$ali, ur yezmir ara ad yeîîef imi-s. Yeqqar-asen tella yiwet n tmurt tudrigt, ssawalen-as-d «Adrar n «Sucrecandi» anda ttidiren i$ersiwen

Page 124: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 123 -

umbaâd tamettant-nsen. £ef tutlayt n «Musa», «Adrar n «Sucrecandi» yezga-d deg yigenni, akin i usigna. Deg umkan-agi yal ass d acer. Iffis imeqqi-d s îul aseggas, tiêjurin n ssuker ttemîeggarent deg tferkiwin. I$ersiwen kerhen «Musa» $ef lehdur-ines ur yesâin lmeâna, am wakken kerhen-t acku ur ixeddem ara. Maca $as akken kra yi$ersiwen umnen s tilin n «Udrar n «Sucrecandi», ilfan ufan aîas n wuguren akken ad d-ksen tikti-agi seg yiqerra-nsen. Ilfan-agi ufan-d deg sin yiεudiwen «Malabar» d «Douce» d imekdiyen iêeqqaniyen. Deg sin yid-sen ufan deg tazwara aîas n wuguren akken ad gzin tiktiwin-agi timaynutin, maca segwasmi i d-u$alen yilfan d nitni i d iselmaden-nsen, bdan la fehmen. Seg tama-nsen, sin yiâudiwen-agi, bdan la sselmaden i$ersiwen nniven tiktiwin-agi. Ulac anejmuâ ara yevrun s tuffra ur têeddren ara, deg temlilin-agi selmaden wiyav ad ccnun Azzaylat n tmurt n Lengliz. S yimse$ret-agi i keffunt lebda timliliyin-agi. Maca yebda yettbin-d d akken tanekra-agi ad tevru uqbel lawan, yernu s sshala $ef wayen $ilen deg tazwara. S lemîul n yiseggasen, Mass «Jones», $as akken yewâer d yi$ersiwen, ibedd akken ilaq d lxedma-ines, maca seg kra n lweqt yekcem deg yiwet n tallit taberkant. Aîas i yexûer segwasmi i s-ssuff$en lkarva, sâeddan-t deg ccraâ. Seg wass-nni truê-as leêrara n lxedma, yerra-tt kan i tissit. Yesâedday ussan-is d ti$imit deg uttag n tenwalt yeqqar a$mis, taqbuct n lbira zdat-s, deg teswiât $er tayev itebbe$ deg-s aftat n u$rum i ugerfiw «Musa». Am yifellaêen, am ixeddamen-ines, d imeâdazen, tiferkiwin yemme$ fell-asent leêcic, lesquf n yixxamen qrib ad $lin, ula d i$ersiwen yen$es uççi-nsen. Ikcem-d waggur n yunyu, yewwev-d lweqt n unejruv n usa$ur. Ass uqbel n «Saint-Jean» ara d-ye$lin d ass n sed, Mass «Jones» iruê $er «Willingdon». Din yerra-tt kan i tisit deg tberna n «Yizem azegga$» armi yesker. Ur d-yu$al ara s axxam-is armi d seldazekka-nni acer, tameddit mavi. Ifellaêen-ines égen tifunasin ûûbeê zik, sinakin ruêen ad ûeggden iwtal, mebla ma celâen ma ççan yi$ersiwen ne$ xaîi. Mi d-yu$al Mass «Jones» iîegger iman-is $ef wattag n texxamt n uççi, i$umm udem-is s yiwet n tes$unt, sinakin yeîîes, tewwi-t tnafa. Mi d-ye$li yiv i$ersiwen qqimen akken i laé, yen$a-ten ccer. Maca deg taggara yen$a-ten mliê laé, ur zmiren ad ûûebren nnig waya. Tekker yiwet seg tfunasin tewwet tawwurt n umeûîbel s wacciwen-is, ciîuê umbaâd zzaylat irkelli bdant la tettent ivuman

Page 125: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 124 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

ufant deg uâfir. Imiren kan yuk-id Mass «Jones». Sinakin iruê d wukkué n yifellaêen-is $er umeûîbel, yal yiwen s ujelkav-ines. Wwven kan, bdan tiyita d tirni. Tewwev tifidi s i$es, dayen i$ersiwen imelluéa ur zmiren ara ad ûûebren. Mebla ma msefhamen, imelluéa mm$en $ef yigezzaren-nsen. Irgazen-nni, deg semmus yid-sen, ufan iman-nsen ger yi$ersiwen tta$en tiyita seg yal tama. Weroin walan deg tudert-nsen i$ersiwen deg liêala am tagi. Wigini yu$en tannumi kkaten i$ersiwen, ufan iman-nsen deg yir tagnit, mmuten seg lxuf. Zdat n tnekra-agi, teâreq-asen i yimdanen cedd n uyeddid, ur érin ara acu ara xedmen, îîfen abrid n trewla. Tarewla temneâ bab-is. Ïîfen abrid n lexla, i$ersiwen deffir-nsen. Imi twala Massa «Jones» seg îîaq ayen yevran, tejmeâ kra seg leêwal-is deg yiwet n tmuéit, teffe$ s tuffra seg leâzib. «Musa» ijelleb seg umkan-is, yebda la yekkat deg yifriwen-is uqbel ad tt-yevfer. Deg tewiεt-nni, i$ersiwen i yuzlen deffir n yimdanen mi ten-walan qrib ad d-awven $er ubrid, rran tise$lit n zzerb. Akka uqbel ad faqen s wayen yevran, tanekra tevra : «Jones» yettwaqceâ, Leâzib n Umanwar yu$al d ayla-nsen. I$ersiwen qqimen deg yimukan-nsen qquren, ur uminen ara s zzher-nsen aseâdi. Tigawt tamenzut i xedmen ruêen la ttazzalen, ttezzin $ef leâzib amzun ttqelliben $ef kra n yimdanen yeffren deg kra n t$emmar. Sinakin bdan anadi deg yal amkan i wakken ad ûefven igulaz ineggura n yiwen n unhil i kerhen mliê. I$ersiwen réen tawwurt n t$erfet anda ttaran tiberdiwin i d-yezgan deg îîerf n udaynin, sinakin îîegren $er trest tiberdiwin d yijenwiyen i yesexdam Mass «Jones» d yimeddukal-is akken ad ddzen ne$ ad zlun yes-sen ilfan d izamaren. Üûrimat d yisgersen ismektayen ussan n ddel ttwaîegren $er yivuman iwumi fkan times deg umraê. Akka i tevra da$en d yijelkaven. Imi walan ijelkaven tu$ deg-sen tmess, i$ersiwen bdan ajelleb seg lferê. «Takuret n Udfel» iîegger $er tmess tisfifin swayes tcebbiêen iεudiwen ussan n ssuq. «Tisfifin, kif-kif-itent am yiselsa, i d-yenna. Wigini d limara n umdan. Yessefk $ef yi$ersiwen irkelli ad lêun εeryan». Mi yesla «Malabar» i wawalen-agi, iruê yewwi-d amvelliw amecîuê i yettlus deg unebdu akken ad yesser iman-is seg yizan, iîegger-it $er tmess d t$ewsiwin nniven. Sinakin i$ersiwen bdan la sru$uyen akk ti$ewswin ara ten-id-yesmektin s Mass «Jones». «Napoléon» yefka-d umbaâd i yal yiwen snat n lgelbat n yirden d snat n teêbulin n u$rum i yal aqjun.

Page 126: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 125 -

Sinakin bdan i$ersiwen la cennun A zzaylat n tmurt n Lengliz seg tazwara armi d taggara, ûat n tikkal. Umbaâd yal yiwen yu$ amkan-is, tewwi-ten tnafa, weroin îîsen am yiv-nni. Am lâada, kkren-d deg tefrara. Mi d-mmektan tarennawt uzlen irkelli d aqlaqal $er tkessawin, ssyin ulin yiwet n ti$ilt anda zemren ad walin leâzib. Imi wwven $er tqacuct, walan ayla-nsen ddaw n tafat n ûûbeê. Ih d ayla-nsen tura yakk acu ttwalin wallen-nsen yu$al d ayla-nsen. I tekti-agi, bdan ajelleb seg lferê, aglilez deg lqaâa, am wakken bdan kessen leêcic aleqqaq n unebdu. S leêwafer-nsen qelâen i$udar akken ad sraêen rriêa lâali n wakal. Sinakin bdan tasweî n leâzib. Bedden qquren, ggugmen seg lferê mi walan zdat-nsen akal yettwakrez, asa$ur, tajnant, tamda d uêriq. Amzun d tikkelt tamezwarut ara walin leâzib-agi, $as akken mazal ur uminen ara belli akk acu i ttwalin yu$al d ayla-nsen. Syin u$alen leêêun wa deffir wa $er leâzib, mi d-wwven zdat n umnar n uxxam, bedden, ssusmen. D tidet ula d axxam-agi yu$al d ayla-nsen, maca uggaden ad kecmen $er-s. Kra n lweqt umbaâd, «Napoléon» d «Tkuret n Udfel» wwten tawwurt s tuyat-nsen akken ad kecmen, i$ersiwen nniven veffren-ten, wa deffir wa, leêêun kan s leâqel i wakken ur ttqelliqen ara wid ized$en din. Tura la leêêun seg texxamt $er tayev $ef tfenza, ttmeslayen kan s leâqel, imi walan alame$ anda yettidir Mass «Jones» d tmeîîut-is bedden, wehmen : ssrir ameqqran, imîerêen ççuren s rric, lemri deg yal texxamt, attag yettwaxedmen s yinéaden n yiâudiwen, lqaâa tessa s téerbiyin $layen, d yiwet n tugna n tgellidt «Victoria» tâelleq $ef lêiv. Mi d-ûubben îîruj, ur ufin ara «Lubie». U$alen-d ad qelban fell-as, ufan-tt mazal-itt deg texxamt n yives. Teddem tasfift tazegzawt i d-tufa $er tgida n Mass «Jones», tebda tettmuqul iman-is deg lemri. Äeggven fell-as, ruêen ooan-tt. Kksen yakk ikesman n yilef ittwaâelqen deg tenwalt, s yiwet n tyita yerreé «Malabar» tabettit n lbira yellan zdat n tenwalt. Lbaqi ooan-t akken i t-ufan. Msefhamen akken ad rren axxam-agi d asalay. I$ersiwen mtafaqen umbaâd i wakken ulac win ara yidiren deg-s. àçan lfavur n tûebêit, sinakin «Takuret n Udfel» d «Napoléon» ssawlen-asen-d akken ad nejmaâen. «Ha-tt-an d setta d uzgen ay imeddukal, i d-yenna «Takuret n Udfel», yernu d ass $ezzifen i a$-yettrajun. Ad nezwir uqbel deg usa$ur, maca tella yiwet n temsalt i$ef ilaq ad d-nemeslay».

Page 127: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 126 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Ilfan mlan-asen-d belli deg krav n wagguren ineggura lemden ta$uri d tira deg yiwen n udlis n uselmed n tira i kesben warraw n Mass «Jones» (ineggura-agi îîegren-t $er uεfir, din i t-ufan ilfan). Sinakin, yessuter «Napoléon» akken ad as-d-awin yibidunen n teklut tacebêant d tberkant, ssyin yewwi i$ersiwen armi d zzerb. Din, «Takuret n Udfel» (acku d netta i iéewren deg tira) yeûfev s teklut awalen : Leâzib n Umanwar. Deg umkan-is yura-d : Leâzib n Yi$ersiwen. Acku, sya $er zdat, d wagi i d isem amaynut n leâzib. Imi kfan axeddim-agi, yal yiwen yu$al $er umkan-is. «Napoléon» d «Tkuret n Udfel» wwin-d yiwen n usellum i sersen zdat n lêiv. Sfehmen-asen belli deg krav n wagguren n leqraya d unadi, wwven ilfan ad sgezlen imenzayen n T$ersiwéri $er ûat n tenbavin. Yewwev-d lawan akken ad d-arun ûat n tenbavin-agi $ef lêiv. Tanbavin-agi d aûavuf ama$la ara yeselêun tudert daxel n tlisa n Leâzib n yi$ersiwen. «Takuret n Udfel» yufa-d kra n wuguren akken ad d-yali $ef usellum (akken ad d-yeûûawev ilef ad d-yali $ef usellum, maççi d lêaoa isehlen). Mi yewwev d asawen, yebda axeddim-is, «Brille-Babil» yeqqim ukessar, yeîîef-as abidun n teklut. Akkagi i ttwarunt ûat n tenbavin s yisekkilen icebêanen imeqqranen $ef lêiv. Seg lbeâd n kravet n tmerwin n lmitrat nezmer ad ten-n$er. Ha-t-a acu i d-qqarent :

At sin n yivarren d icenga. At ukkué n yivarren ne$ afrux d imeddukal. Ulac a$ersiw ara yelsen iselsa. Ulac a$ersiw ara yeîîsen $ef ssrir. Ulac a$ersiw ara yeswen i$isem. Ulac a$ersiw ara yen$en wayev. Yakk i$ersiwen εedlen, kif-kif-iten deg uzref.

Tira tgerrez, $as akken afrux yu$al af-rrux, d tira n usekkil «S » s lmeqlub. «Takuret n Udfel» ye$ra i yi$ersiwen ur ssinen ad $ren ûat n tenbavin. Huzzen akk iqerra-nsen i wakken ad sbeggnen belli qeblen-tent. Wid iéewren ger yi$ersiwen bdan yakan êeffven ûat n tenbavin-agi. «I tura $er usa$ur ! i d-iâeggev «Takuret n Udfel». Aserhu-nne$ icudd $er lem$awla swayes ara nesekcem yes-s l$ella-agi. Ilaq ad ne$leb Mass «Jones» d yimeddukal-is deg uxeddim-agi.» Maca imiren kan bdant tifunasin, deg kravet yid-sent, anazeâ. Snat n tmerwin d ukkuéet n sswayeâ ulac win i tent-yeégen, timaééagin-nsent cufent armi qrib ad îîervqent. Ilfan xemmemen ciîuê, sinakin

Page 128: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 127 -

wwin-d ibidunen, bdan tuéga. Xedmen cc$el-agi akken ilaq, acku ivarren n yilfan watan i cc$el am wagi. àçuren semmus n yibidunen s uyefki, kra n yi$ersiwen bdan la ten-ttmuqulen s îîerf n tiî. Yenîeq yiwen deg-sen yenna-d : - Acu ara nexdem s uyefki-agi irkelli ? Yiwet seg tyuéav tenna-d : - Tikwal Mass «Jones» irennu-t i uççi n yi$ersiwen. «Napoléon» ibedd zdat n yibidunen, iâeggev : - Ayen yeânan ayefki-agi kkset a$bel ay imeddakel ! Wagi d ugur-nne$. D l$ella kan i yesâan azal tura. «Takuret n Udfel» ad awen-imel abrid. Nekk, ad aken-d-laêqe$ umbaâd. Ar zdat ay imeddukal ! Asa$ur la ken-yettraju». I$ersiwen ruêen srid $er tferkiwin, bdan aêuccu n usa$ur, maca mi d-u$alen tameddit-nni ur d-ufin ara ayefki deg umkan anda i t-ooan, ulac later-is.

Page 129: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

- 128 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Arranku

Paulo COELHO

L’alchimiste Tasuqelt : Inelmaden n tmaziɣt – Tizi Wezzu

Tukkist seg wungal : Arranku Aḥric wis sin

ebla ma isteqneâ, ameksa ikker iruê, iîîef rray-is, dayen ma ad izzi ad yamen s tirga. Imekta-d yakan isâa aîas n lec$al i t-ittraoun, d$a, iruê iqva-d ayen ara yeçç, ibeddel-d adlis-is s win isâan

ddeqs n tewriqin, syinna iqqim $ef u$alad di tejmaâit. Si tallit $er tayev ije$$em ccrab ajdid i d-yu$. Ass-nni iêma lêal maççi d kra, d crab-nni i ites i s-d-ittaken kra n tasmuvi di ûûura-s. akraren-is iooaten di lkuri $er yiwen deg yimeddukal-is. Issen ddeqs n yimdanen di tama-nni d ayagi i t-iooan ad iêemmel assikel si tama $er tayev, s wakka izmer ad ikseb aîas n imdukal $as ma yella ur itt$imi ara yidsen yal ass. Mi ara nettwali yal ass yiwen n urbaâ n yimdanen, am wakken i yella lêal deg u$erbaz n ddin, ad uqlen amzun cudden $er tudert nne$, yerna ma yella ttekkan $er tudert nne$ nitni ad nadin amek ara tt-bedlen, ma yella ur nu$al ara akken i b$an, ad fell-a$ ççêen, yerna ur steqniâen ara, acku nitni ad $ilen éran amek ilaq ad n-idir ne$ ad n-ili. Maâna, ula d yiwen ur iéri

M

Page 130: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 129 -

amek ara tili tudert-is ne$ tudert n wiyiv; am tem$art-nni ifehmen tirga maâna ur tezmir ara ad tent-ssufe$. Iqim la ittraou melmi ara irreé yiîij, akken ad yu$al netta d wulli ines $er teksawt. Gara$ d tlata n wussan, ad iéer yellis n ttaoer. Ibda la iqqar adlis-nni i d-iwwi $er yiwen n temdint n Tarifa, adlis-agi, d açaran. Di tewriqin-is timenza, ittmeslay-d $ef temvelt. Yerna, ismawen n wudmawen i d-ittu$alen deg-s waâren i usenîeq. Lamer yiwen n wass ad ib$u ad issekles adlis, illa di tdemmi-s ad issexdem ismawen-agi yiwen yiwen akken widak ara t-i$ren, ad sâun ugur akken ad cfun fell-asen di tazwara. Mi akken ye$req di leqraya n udlis-nni, âimi i d-ittmeslay $ef temvelt di tegnit n udffel, irna-as-d tasmuvi $as akken iddeqdeq yiîij. Ataya yiwen n um$ar iqqim-d $er tama-s ibda la-s-d-ittmeslay, inna-as : - Acu-t akka i xedmen yemdanen-inna ? Netta iswaâd s uvad-is $er widak iteddun di tlemmast n tejmaâit. Mebla ma izzi-d $ur-s irra-as-d : “xeddmen” d$a issusem, ikemmel leqraya n udlis-is akken ur as-d-irennu ara awal. Di tidett-is illa ittxemmim $er mi ara itelles ulli zdat n yellis n ttaoer, yerna tezmer ad t-aâqel belli issen ad ixdem aîas n lec$al i yesâan azal. Yu$ lêal asayes-agi, yuzzel aîas n yiberdan deg walla$-is, di yal tikelt ittwali taqcict tettwehhim mi ara s-isselmad belli ulli ilaq ad tent-id-bduv s tulsa si deffir $er zdat. Arnu ibda la d-ismektay timucuha ara s-d-yales mi ara itelles ulli. Ugar n tmucuha i s-d-iêekku, d tidak i$ra deg yedlisen, maâna iêekkuten-t-id amzun aken d netta iten-t-iâacen. Taqcict d lmuêal ad téer tidet, imi ur tessin ara ad t$er idlisen. Ma d am$ar-nni, i ttsemmiî fell-as s wawal, tikelt ad as-yini aâyi$, tikelt, fude$, yu$al issuter-as cwittuê n ccrab. Ifka-as akk taxcact-nni ad isew amar ad as-ittixer. Maâna am$ar, ib$a aîas ad iqeûûer. D$a isteqsat $ef udlis-nni i yella iqqar-it. Ileméi ib$a ad iker ad ibeddel amkan , maâna imekti-d baba-s i t-iwûûan $ef lemqadra n wid i t-yugaren. S wakka ifka-as adlis-nni, sebbat llant snat; tamezwarut, akken ad yaff ugur deg

Page 131: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 130 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

usenîeq n uzwel ines, tis snat akken mi ara yaff ur izmir ara ad d-i$er, d netta ara iruêen ad ibeddel amkan, akken ur ittaff ara iman-is ittwaêqer zdat n yileméi-nni. Inna-as um$ar, mi yemmuqel adlis akken ilaq : - Hem ! adlis-agi s wazal-is , maâna issaâyuy aîas. Ameksa, iwhem, inna deg wul-is : - Zi$ issen ad i$er; imi yeéra adlis-agi issaâyuy, almi i t-i$ra, yerna ccwi urâad ifat lêal, meqqar ad t-id beddele$ s wayev skud akka iyi mazal dagi. Irna-as um$ar inna-as : - D adlis, ur imgarad ara akk d wid-ak i d-ittawin $ef yemdanen ur izmiren ara ad xtiren abrid anda yella lmektub nsen, di tagara ttkellixen i yiman nsen. Ileméi s lwehma, isteqsa-t : - Amek igga ukellex-agi ? Am$ar : - D yiwet n tallit n tudert nne$, anda i $-ittaâraq wamek ara n-seddu tudert nne$, d$a, d lmektub ara $-inehren. Irna-as yileméi inna : - Nekkini, maççi akka iyi-tevra; imawlan-iw b$an ad u$ale$ d ccix n tmezgida, ma d nekkini ffe$e$-d d ameksa. Am$ar : - Ttif-xir ameksa, acku têemlev assikel. Deg wul-is, inna Santyagu : - Wagi ikcem-d $er daxel n wul-iw. Di dqiqa-nni, am$ar, illa itetti tiwriqin n udlis mebla ma iruê-d di tdemmi-s ad as t-yerr. Ameksa, iâqel-it di lebsa belli d aberrani, iban d aârab. Aya-gi maççi d ayen issewhamen imi Tafriqt, tebâed kan s kra n tsaâatin $ef temdint n Tarifa; anagar adrar n Ïariq ara t-zegrev s u$errabu. Acêal d abrid tteffe$en-d waâraben-agi $er temdint akken ad qvun ti$awsiwin i êwaoen, yerna, sâan krakken n téallit d ttaâoub; maççi tikelt, maççi snat deg wass. Isteqsat yileméi inna-as : - Ansi-k ?

Page 132: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 131 -

Irra-as-d : - N kra n yimukan. Ileméi : - Ula d yiwen ur izmir ad yili n waîas n yimukan $ef yiwet n tikelt. Nekkini d ameksa, teddu$ $ef tmura, ma�na yiwet kan i d tamurt-iw, d tamdint i d-izgan $er tama n yiwet n te$remt d taqdimt, dinna i lule$.$ Am$ar : - Ihi, nekkini lule$ di tmurt n Salem. Ameksa ur issin ara anda i d-tusa Salem, maâna ur ib$i ara ad isteqsi, akken ur d-ittbin ara d amexsus di tmusni. Irra tamu$li-s $er tejmaâit tallit. Imdanen ttruêun, ttu$alen, yal wa ilha-d d lec$al-is. Ameksa : - Amek i teddun lec$al di Salem ? Di tdemmi-s ib$a amar ad as d-yini kra s wacu ara yeâqel d anta-tt temdint-agi. Maâna am$ar irra-as-d inna-as : - Am akken i tella i tt-mazal. S wakka ur izmir ara ad iéer d anta-t, yerna, lamer di Andalus i tella, ad tt-yissin. Yerna isteqsa-t inna-as : - Acu i d axeddim-ik di Salem ? Am$ar iterveq d tavsa, inna-as : - Ack asteqsi ! D acu i xeddeme$ di Salem ? D nekkini i d agellid-is. Qqaren-d kra n lehdur yemdanen, sevsayen maççi d kra. Tikwal, axir ad teqqimev keçç akk d wulli aggugam, nitenti meqqar steqniâent kan s unadi $ef leêcic akk d waman, ne$ ad te$rev idlisen anda i llant tmucuha, mi ara teb$uv ad teslev i kra, wala ad t-êessev i yemdanen i d-iqqaren kra n lehdur s wacu ara k-sâarqen ula d awal. Am$ar : - Isem-iw Malekssadeq. Ikemmel-as: acêal n wulli i tesâi-v ? Irra-as umeksa : - Anect ilaqen. Maâna am$ar, ib$a ad yissin aîas tudert n umeksa-nni.

Page 133: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 132 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Am$ar : - Ihi illa wugur gar-ana$, s wakka ur zmire$ ara ad k-âiwene$ imi t$illev tesâiv anect i teêwaoev n wulli. Ileméi ibda la ittmilli, ni$ ur issuter ara deg-s ad t-iâiwen di kra n t$awsa, yak d netta i yessutren deg-s akken ad as yeffek cwiîîuê n ccrab, yerna d netta i yeb$an ad iqesser yid-s, d netta da$en i yeb$an adlis-is. D$a inna-as : - Awi-d adlis-iw, d lawan ad ruêe$ ad awi$ ulli inu ad n-kemmel abrid nne$. Inîeq um$ar inna-as : - Effk-iyi amur wis âecra seg wulli inek, nekk ad ak mmel-$ abrid ittawin $er ugerruj i yefren. Ileméi ismekti-d targit-is, maâna, deg yiwet n teswiât, kulci ibrez, di tdemmi-s inna : - £as tam$art ur tt-xelleûe$ ara, maâna wagi, izmer ad yili d argaz-is, yusa-d ad yawi s $uri ayen akken ur tewwi ara tmeîîut-is mi akken iyi d-t-zur, yerna, izmer ad yili d akellex kan. Ula d netta akken ara ini$, d ajitani i yella. Uqbel ad d-ibdu awal, am$ar, iddem-d aqeccav si lqaâa, ibda la ittaru s yis. Mi akken i yekna, wissen d acu i d-imcaâlen seg yidmaren-is, aya-gi, d ayen i yestulsen allen n yileméi. Maâna, s lem$awla, am$ar iûûer iman-is s ucluê-is. s wakka, ileméi yu$alit-id yiéri-s, d$a irra tamu$li-s $er wayen i d-yura um$ar-nni di rrmel. Di rrmel n temdint-nni tameéyant, ileméi i$ra-d isem n baba-s, isem n yemma-s, akk d umezruy n tudert-is, seg imi i tebda almi d mi akka i yella netta akk d um$ar-agi; ama d uraren n teméi-s, ama d uvan n wegris i yesâedda deg u$erbaz n ddin. I$ra-d da$en tidyanin ur imli i yiwen, am wass-mi i d-yuker tamegêelt n baba-s akken ad iûegged ti$zalin, akk d tarmit ines tazfant tamenzut. Inna-as um$ar : - Nekk d agellid n Salem. Ileméi s leêya akk d lwehma inna-as : - Amek almi keçç d agellid yerna tettmeslayev akk umeksa ?! Irra-as um$ar inna-as :

Page 134: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 133 -

- Llant aîas n sebbat, maâna tin i tent-i$elben merra, d tazmart inek yakan ad t-idirev tamacahut n wul-ik. Ileméi, ur iéri ara d acu i d-iqsed s tmacahut n wul. Inna-as um$ar : - D ayen akken i tessaramev yal ass ad t-awvev $ur-s. Yal yiwen deg-ne$, si teméi-s iéra d acu i d tamacahut n wul-is. Ikemmel um$ar deg wawal-is inna-as : - Di tallit-nni n teméi nne$, kulci ibrez ulac ayen illan d lmuêal, kulci ishel, yerna, ur nettugad ara ad n-argu, ne$ ad n-sirem merra ayen i neb$a ad t-nexdem di tudert nne$, maâna, mi iâedda zzman, tella yiwet n tezmert d tabavnit, tettâeggir ad a$ d-sebgen belli d lmuêal ad n-idir tamacahut n wul nne$. Ayen akk i d-ittmeslay um$ar-nni, $er yileméi, ur isâi ara anamek, maâna, ib$a ad iéer d acutent tezmarin-agi tibavniyin; imi aya-gi, d ayen ara iswehmen aîas yellis n ttaoer. Inîeq um$ar inna-as : - Aya-gi, d kra n tezmarin, $as ma nenna-d ur lhint ara, maâna, d nitenti i $-issewjaden akken ad n-ssiwev ad nevfer abrid n tmacahut n wul nne$, d nitenti da$en i yessewjaden alla$en nne$ d leb$i nne$, acku, tella tidet tameqrant di ddunit; ay anwa ik ihwan tiliv, ay akken i k-ihwa t-xedemev, mi ara teb$uv ta$awsa, asirem-ik d win i d-ilulen deg yiman n ume$rad. D netta i d cce$l-ik di ddunit. Ileméi : - £as ma illa d assikel kkan i neb$a ? ne$ d zzwao akk d yelli-s n ttaoer n lkettan ? Am$ar : - Ne$ d anadi $ef ugerruj. Iman n ddunt i ttidir s lferê n yemdanen ne$ s rrzaê nsen, d leb$i, akk d tismin nsen. Awwav $er leb$i n wul, d ayen ittuêetmen $er yirgazen. kul-ci d yiwet n t$awsa. Irna-as da$en : - Mi ara teb$uv ta$awsa, ame$rad merra ad yili yidek akken ad t-awvev $er wayen i teb$iv.

Page 135: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 134 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Qqimen ulac awal kra n tallit u ssikiden imdanen ittâeddayen di tejmaâit, d$a yu$al-d um$ar $er wawal u isteqsa ileméi : - Acimi i t-kessev ulli ? Irra-as yileméi : - Acku, êemle$ assikel. Am$ar, isweâd s uvad-is $er yiwen la ittjaren deg ukbal di t$emrit n tejmaâit, inna-as : - Ula d argaz-inna issarem ad issikel di teméi-s. Maâna ixtar ad d-ya$ cwiîîuê n tcaryunt akken ad isenz akbal, akken ad ijmeâ adrim d iseggasen aya. Ass-mi ara yu$al d am$ar, ad iruê ad iqqim ayyur di Tefriqt. Deg laâmer-is ur ixemmem belli nezmer ad n-xdem ayen i nessaram. Ileméi, i ttmeslay weêd-s s sut aâlayen : - Lamer ixtar ad yili d ameksa axir. Inna-as um$ar : - Ilha lamer akken i yexdem, maâna, teooar n wekbal, sâan azal ugar n yimeksawen. Nutni, sâan axxam, maççi am imeksawen gganen i yetran. S wakka imdanen ttaken tullas nsen i teooar n wekbal xir n ma illa fkantent i yimeksawen. Ileméi, yuki i tuqsa deg wul-is, imekta-d yellis n ttaoer. Ahat illa win i yesnuzuyen akbal di temdint anda tezde$ ? - Akken ad n-fak, u$alen ttmeslayen $ef imeksawen akk d teooar n ukbal, ma d tamacahut-nni n wul, ttun akk. Am$ar, itetti tiwriqin n wedlis, izha di leqraya n yiwet n tewriqt. Ma d ileméi iroa cwiîîuê d$a iêebsit am wakken i t-id-iêbes um$ar-nni di tazwara, d$a isteqsa-t : - Acu i d sebba mi iyi d-nniv akk aya-gi ? Am$ar : - Acku teb$iv ad t-idirev tamacahut n wul-ik, maâna, wala$-k teb$id ad teooev seg-s. Isteqsa-t yileméi-nni da$en inna-as : - Ayadra, tettasev-d di yal tikelt i yecban tagi ? Am$ar :

Page 136: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 135 -

- Maççi s wudem-agi di yal tikelt, maâna, ur $effle$ ara. Tikwal ttruêu$-d d ccufa n lâali, akken ad teffru temsalt, tikwal niven, mi ara teêres tegnit, xeddeme$ tazmart-iw akken yal ta$awsa ad t-ass teshel…atg. Maâna, taqqa n yemdanen, ur d-wwin ara s lexbar. Iêka-as-d yakan di ddurt iâeddan, ittwaêetem fell-as ad as d-iban i yiwen, s wudem n weéru. Argaz-nni, iooa akk lec$al-is, iruê ad inadi $ef yiwen n ûenf n yeéra $layen i wumi qqaren limrud. Xemsa n yiseggasen âeddan, netta ittnadi $ef uéru-agi $er rrif n yiwen n wassif. Iréa tesâa meyya u tesâa u tesâin alef u tesâa miyya u tesâa u tesâin n yeéra, maççi yufa limrud. S wakka, iîîef rray-is dayen ad yeoo si cc$el-agi. Netta yu$ lêal, anagar yiwen n weéru i mazal akken ad yaf ayen ittnadi. Imi argaz-nni d yiwen iqemren lweqt-is akken ad yidir tamacahut n wul-is, am$ar isekcem-d iman-is, s wakka, yu$al-d d aéru, igrareb $er gar n yivarren n urgaz-nni. Si zâaf deg illa iddemit-id iwwet-it s loehd-is $er lqaâa d$a iêuza s yis aéru nniven irreéat, aéru-nni i yeréen, d netta i yefferen limrud icebêen s waîas di ddunit. Inna-as um$ar da$en s kra n lxiq i d-ibanen deg wallen-is : - Imdanen, éarren zik $ef wacu i ttidiren, ahat d tagi i d sebba n facal nsen si tazwara, maâna akka i tberren ddunit. Ileméi, imekti-d yakan di tazwara, awal nsen illa-d $ef ugerruj. D$a inna-as um$ar : - Igerwaj i sekfaliten-id uêemmal, d netta da$en i ten-ittamvalen s walluy n waman-is. Irna-as : - Ma teb$iv ad teéerev ayen nniven $ef ugerruj-ik, ilaq-ak ad iyi-d-tefkev amur wis âecra si tqeviât-ik n wulli. Ileméi : - I tis âecra seg ugerruj ? D$a am$ar s usêissef : - Ma illa ara teqqenev ad iyi d-tefkev seg wayen akken mazal urâad teksibev, ad ak iruê leb$i n unadi fell-as. Yu$al inna-as belli iweââed tajiîanit s umur wis âecra seg ugerruj ma yella yufa-t. S nnehta, inna-as um$ar :

Page 137: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 136 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

- Ijiîaniyen, êarcen aîas; maâna ilha-yak, s wakka ad teêsuv belli yal ta$awsa tesâa azal-is; d anect-agi i ttnadin yemnayen n tafat ad t-slemden. Irra adlis i yileméi-nni, inna-as : - Azekka lawan-agi, awi-id tis âecra si tqeviât-ik, nekk ad ak mmele$ amek ara tawvev $er ugerruj. D$a i$ab di yiwet n t$emrit si ger t$emmar n tejmaâit.

* * *

Ilemzi iârev ad yu$al $er leqraya n wedlis-is, maâna ur izmir

ara ad iressi alla$-is deg-s. Iwhem, izleq seg lferê, acku iéra belli, ayen merra i d-inna ugellid-nni d tidet. Iruê $er ttaoer n ukbal, yu$-d $ur-s taculliî n wekbal, d$a ibda isteqsay iman-is ma ad s-iêku ayen i d-inna um$ar-nni, yu$al inna deg wul-is : - Tikwal ttif xir ad n-anef i t$awsiwin deg yimukan nsent d$a ur d-inni kra. Lammer i s-inni, tlata n wussan ara yettna$ netta akk d rray-is; ma ad yeoo tacaryunt-is ne$ ala, maâna yu$ tannumi yid-s. S wakka, imeneâ-it si taluft-agi tafuêant. Yerra-tt i tikli di temdint, iûub almi d asagen, yufan dina yiwet n texxamt, tesâa yiwen n îîaq ansi i d-jebbeden tibyivin n ussikel. Maûer attan di Tefriqt. Iluâat-id uxeddam n usagen-nni inna-as : - Illa kra i teêwaoev ? Iwexxer $er deffir, irra-as : - Izmer azekka. Ma isenz yiwet seg tixsiwin-is, izmer ad izger akin i wedrar n Ïariq, tikti-agi d tin i t-issageden. Ienîeq uxeddam-nni inna-as i yiwen deg yemeddukal-is illan dinna : - Atan da$en yiwen n bu tirga. Ur isâi ara s wacu ara ixelles assikel ines. Ma d ileméi iruê. Mi akken i yella zdat n îîaq-nni, illa ittxemmim $er wulli ines, yugad ad yu$al $ursent. Di sin n yiseggasen i d-isâedda yid-sent, ilmed akk ayen i d-icudden $er teksawt, issen amek ara tent-illes, amek ara

Page 138: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 137 -

iêader $ef tixsiwin ara yarwen, iéra amek ara iâus taqevâit-is $ef wuccanen, issen merra ula d lexlawi akk d leêcawec n lâali n tmurt n Andalus, almi ula d ssuma n ti$in ne$ n lbiâ n yal yiwet deg-sent icfa fell-as. Yu$al iruê $er lkuri n umeddakel-is, maâna abrid seg wanda iâedda innev aîas. Tamdint-nni tesâa ti$remt, ib$a ad yali tiseddarin-is akken ad iqqim $ef ûûur ines. Si laâli-s izmer ad iwali Tafriqt. Yiwet n tikelt imla-as-d yiwen belli, syinna i d-zegren yimuriîaniyen akken ad îeffen tagelda n Sbenyul aîas n yiseggasen. Ikreh imuritaniyen, acku d nutni i d-iwwin ijiîaniyen. Si ti$ilt, izmer ad d-iwali amur ameqran n temdint, iwala-d ula d tajmaâit anda i yemeslay netta akk d ugellid. Inna deg wul-is : - Ad inaâel Rebbi saâa-nni anda i d-mlal-$ am$ar am wagi. Iruê kann $er temzurt akken ad as d-ssefru targit. “Am tmeîîut-nni, am um$ar-agi, ula d yiwen deg-sen ur ixemmem belli d ameksa i lli$.” Nitni d iwêiden, ur ttamenen s yiqiê yerna ur érin ara belli tudert n yimeksawen tcudd $er wulli nsen, netta issen s telqay yal yiwet deg-sent, iéra ma tella tin isêivilen, anta ara yarwen di sin wayyuren i d-iteddun, anti i d timaâguza, issen ula d amek ara tent-illes. Maâna ma iqsed ad iruê, nitenti ad rrwunt lêif. Ibda ad d-ittsuvu wavu, avu-agi issen-it, qqaren-as “Asammar”, d netta ukud i d-ddan wasraten ixeddaâen. Mi akken urâad issin Tarifa, ur iéri ara belli Tafriqt d tuqribt nsen. D amihi ameqran, acku, imuriîaniyen zmeren ad d-u$alen ad a$en akk tamurt. Avu ibda la ittzid, ma d ileméi inna deg wul-is : - Tura aqliyi ger wulli inu akk d ugerrj. Ilaq-as ad ixtir gar t$awsa ukud i yu$ tannumi akk d t$awsa i yessarem ad tt-yawev, t-tteka ula d yelli-s n taoer, maâna nettat ur tesâi ara azal akken i tesâant wulli ines, acku ur d-qqin ara $ur-s. Yumen belli ma illa ur tt-iéri ara azekka-nni i d-iteddun, tilemzit-agi ur d-ttawi ara s lexbar imi $ur-s ur mgaraden ara wussan, arnu imdanen ur rrin ara tamu$li nsen $er wayen i ten-id-ittasen ilhan di yal ass n tudert nsen skud iîij mzal-it i ttacraq-d ûbeê.

Page 139: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 138 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Inna deg wul-is da$en : - Eooi$ baba, yemma akk d ti$remt n taddart anda lule$, tura nummen, nekk da$en numme$, tura ula d ulli inu ad numment iba inu. Si ti$ilt n ufella issikid-d $er tejmaâit; ttaoer n wekbal mazal-it isnuzu, yiwen n wergaz akk d tmeîîut-is qqimen deg u$alad la tt-meslayen. Inna mebla ma i fakkit-id weêd-s : - Ttaoer n ukbal…” acku avu i ttsuvu-d da$en s loehd, yuki-as deg wudem-is. Iwwi-d imuriîaniyen mebla ccek, maâna iwwi-d da$en rriêa n uneéruf akk d rriêa n tlawin iêeoben udmawen nsent, iwwi-d da$en tidi akk d tirga n yergazen i yef$en yiwen n wass ad nadin $ef warisem, $ef urra$ akk d ussikel… akk d tzumag. Ileméi ib$a ad icbu avu ad yizmir ad ilêu mebla ma i tt-waêbes. Ulli, yelli-s n ttaoer, akk d tmizar n Andalus, llant kan d taliyin si gar tid-ak n tmacahut n wul-is.

Page 140: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

TAMEDYAZT

Page 141: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010
Page 142: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 141 -

Skud

Ahcene MARICHE

Skud ur ak-d-yevri kra Skud ur k-ixuûû wara Ur qqar sâi$ leêbab Skud ur terbiêev ara Skud ur d-tesnulfav kra Ur iyi-d-ttarra leowab Skud am wiyiv telliv Yid-sen di lêif teddiv Ur yelli kra yellan Skud am nutni tettwaliv Skud ur d teflaliv Ur yelli i d-yevran Skud itri ur t-tettwaliv Tafsut ur tt-tettêibbiv Ulac-ik xas ma telliv Skud iswi ur d-giv Ul-ik ur t-id-lliv £er wulac i terniv Skud izerfan ur teâniv Cc$el-ik akken ila i t-teooiv Yevmen umkan di teclibt

Page 143: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 142 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Skud akken ttwalin i tettwaliv Dayen b$an i teb$iv Lewqat yid-sen âzizit Ma txegglev-d yiwwas s kra Xas ma ur yeswi ara Assen i yebda lêif-ik Ad regglen kra kra Ad d-lhun yis-k i merra Ass-nni i d ccum-ik Lâibad-nni tessnev Ur ten-tessinev t$elîev Beddlen wudmawen-nsen Ur ten-tettaâqalev Deg yiman-ik ad teskiddibev Ad ttemzennadent wallen-ik Ulac acu ur d-beddâen Ad d-glun s yimxixen Ur iqebbel leâqel Tismin l$ell ad d-dduklen S leâyub ad k-jeggren Ad as-qqaren yemxel

* * *

D acu ?

D acu ara d-teg ssâaya I win tazmert ur yesâi Xas ma di ûûraya yella

Page 144: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 143 -

Rrezg ur t-yettwali Tudert $ur-s d tamara Cci-s ur as-d-igi D acu i d lqima n tezmert Mi k-teooa dayen D acu i d azal n taâfert £ur uvar i tt-iâefsen D acu i d azal n tûeffart £ur win yettazzalen D acu i d loamaâ £er win ur nettéalla D acu i d nnfeâ £ur win ur t-nuoiw ara D acu i yezreâ Win d a$ebbar yufa D acu i d tayri £ur win ur nêemmel D acu i d tikli £ur win ur nehmel D acu i d tikti £ur win ur nxemmem D acu i d tafat £ur win ur neéri îîlam D acu i d nnehtat £ur win ur nesâi i$eblan D acu i d tarbaât £er win weêd-s yezgan

Page 145: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 144 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

D acu ay d lbenna £er win yiss i-sellen D acu ay d lehna £er win di ccwal ikeblen D acu ay d leênana £er win i tt-yectaqen D acu d acu d acu D acu ay d tilleli £er win yeîîef uzaglu D acu d acu ay d iswi £er win yezgan yettraou Almi d iyettu imensi D acu ay d tudert

£er win ur s nesɛi sser D acu ay d timeqbert £er win ur nedder I d teooa tegmart Mmis mi itt-yesêerêer Yal lêaoa azal-is Ama tella ama drus Yettbeddil wudem-is Ma nezha ne$ nêuss Ur nevmin lkil-is Da izad da ixuûû

* * *

Page 146: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 145 -

Ur nettwaffar Acêal âerve$ ad ffre$ Ffre$-ten ssawve$ Meb$ir kra iâekkir £er tayri ur wwive$ D ssekran wehme$ Sserwan-iyi ssmir Urfan lferê d i$eblan Ula d nutni dayen kan Ur ufi$ ad ten-sderge$ Deg wudem-iw amkan i d-ufan Yecreh ne$ d win yennu$nan Si mebâid i ten-mmalle$ Ssked amek ur âarve$ Akken ad ten-sderge$ Yettili win i ten-id-yemmalen Abrid-is nni$ vemne$ Zi$ s wayev ur âelme$ Ssyinna i yi-d-ttbanen Tiî yak temmal iten-id Tiyita n wul tettbini-d Ad yeâqel ula d ungif Awal s lkil yetteffi-d Izen i yal liêala yettawi-d Ma d udem ur sêissif Stamne$ ur ttwalint wallen I ttêalfi$ d wi iffren Dayen vemâe$ ad âeddi$

Page 147: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 146 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Zi$ ula d ûûut da$en D win i d-yemmalen Ayen akk i ttêalfi$ Acêal tweârev ay amdan Acêal deg-k yellan Tussna ur k-id-tkeffu Nekni yehwa-a$ kan Neoâel neêrec d ayen kan A zi$ mazal ad d-yennulfu

Page 148: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 147 -

Nizar Qabbani s teqbaylit

Boudjemaa AZIRI

izar Qabbani d amedyaz yettwassnen aṭas, yettaru s tutlayt taɛrabt. Ilul deg Dimecq ass n 21 meɣres 1923, yemmut ass n 30 yebrir 1998 di Lundun. Mi

yekfa leqraya n lḥuquq di 1945, yexdem d adiplumat almi d aseggas n 1966. Yebda tamedyazt mi yella di leɛmer-is 16 yiseggassen. Yessufeɣ-d 41 wammuden, amezwaru yeqqar-as Tenna-yi-d tarast (1944). Nezar yettuneḥsab d aɣerbaz n tmedyazt tatrart s yiles n taɛrabt. Yettwassen Nizar Qabbani s tmedyazt n tayri, yewwi-d aṭas n yisefra ɣef tmeṭṭut. Lmut n snat tlawin di twacult-is teǧǧa-d ccama talqayant deg umedyaz-agi : ultma-s Wissal tenɣa iman-is ɣef zzwaǧ ur as-nehwi, Belqis tameṭṭut-is tis snat i d-yemlal di Baɣdad aseggas 1969 tenɣa-tt lbumba yeṭṭreḍqen di Bayrut deg 1982. Asefru-agi i d-nerra ɣer teqbaylit, nekkes-it-id seg udlis umi isemma Isefra. Ma yezga-awen-d deg wul, ad awen-d-nernu wiyaḍ deg wuṭṭun i d-iteddun.

N

Page 149: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 148 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Kemm d nniya Telḥiḍ ur din ccekk Teččureḍ d nniya Ḥnineḍ d lmalayek Am yimecṭaḥ mi ara tturaren Allen-im d timedwin igellen Maca nekkini I ttnadiɣ deg-m ur yelli Am wallen timeqqranin Am wallen tilmawin Ttnadiɣ ɣef tin Ara yi-sɛetben Ɣef tcenfirin Yeswan si tala iluɣen Kemmini a taḥbibt Teṣfiḍ am twizet Semmḍeḍ am twizet Kemmini a Massa Ur telliḍ d tameṭṭut Ur tesɛiḍ leḥrara Kemmi mačči d tameṭṭut Hata wacu i yi-sḥeznen Acku nekkini Ayen bɣiɣ deg-m ur yelli Am tcenfirin menwala Am tcenfirin teǧǧa nnehta Nekkini ttnadiɣ Ɣef tcenfirin ara yi-iɣeẓẓen Tid ara yi-ifeẓẓen Akken kan ara tent-samiɣ Ttnadiɣ ɣef wallen Ur iyi-nettaǧǧa ad rrtiḥeɣ

Page 150: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 149 -

S ssem-nsent aberkan Ad qlilḥeɣ Wamma kemm Am wallen yexsin D tawizet di zzin D ccbaḥa n tcemmaɛt Bnineḍ am tefsut Semmḍeḍ am lmut Am ugris qeṭṭiɛen D ayagi i yi-yessefcalen Acku nekkini Facal yesqujjur-iyi Tafsut tesseɛtab-iyi Kerheɣ tikli ɣef ugris Lemmer zemreɣ I tayri-m Tili kem-ḥemmleɣ

Page 151: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

- 150 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Lbaṭel war tilas

Djamel BENAOUF

Amedyaz ad yemlil akked yiwet terbaɛt, ad t-id-steqsin ɣef lḥerfa-ines, ad sen-d-yerr :

Awal yellan d afessas Dlent-t tuɣmas Yessummet ixef n yiles Mi d-isuḍ waḍu n tissas Iga-as tisuqqas Yessaki-t-id seg yiḍes Yerna isuɣ-d yuɣwas Allaɣ yesla-as Bab n wul yedda yid-s Yeggull ad yeẓẓeɛ qawsas Ad s-yegzem tara-s I ẓẓur yeftin di yal lǧens

Ad s-yegzem awal yiwen urgaz, ad s-yini s wurfan : - Ṭixxer-aɣ akin seg usbehtet-inek, ɣas ini-aɣ-d ayen teẓriḍ, ma ulac susem. Amedyaz-nni ad as-d-yerr s rrẓana :

Lḥeqq yesburr aqelmun Yessetḥa yebra i tmuɣli Yettɣaḍ meskin d ameɣbun Gar medden d awerdani Yuggad lemmer ad t-ttun

Page 152: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 151 -

Ad yeɣbu ulac asmekti Yegguni wid yettargun Ma ad t-walin di lemri

Ad s-yegzem awal yiwen ugugam, ad as-yini s uwehhi kan : - Ur fhimeɣ ara ! Amedyaz ad ikemmel asefru-ines :

Ẓẓur yeqqel d ageldun Aɛnac-is la yettnerni Yessekna Aṭlas d Amaẓun Lḥif-is yewweḍ igenni Yefla ticlemt n uẓun Yeɣḍel-d ɣef talsa ccḥani ṢṢARS d IDS d ṭṭaɛun D aɛwin i medden d tirni Laṭumik d Laniṭrun Rrebrab, ccwal imenɣi

Tarbaɛt-nni ad s-inin s uwham : - Ur nefhim acemma seg yimeslayen-inek ! Ad sen-d-yerr umedyaz-nni : - Baba d ameddaḥ, yella yettberriḥ di leswaq, mgal lḥif d lbaṭel yefrurxen di tuddar. Ad t-id-testeqsi yiwet tmeṭṭut : - Imi baba-k d ameddaḥ, d acu i sen-yeqqar i lɣaci ?! Amedyaz-nni : Atan wayen i sen-yeqqar :

Am uḥeddad n Lqalus Yiwwas yid-wen ad teḍru S ttar ad yemsed lmus Ad iḥaz yal d aqerru Ad texnunsem deg umalus A lqum yeddren deg uɣurru Ay ibawen yečča ssus Ay at leḥkem n bururu Isem-nwen ad yimsus Ad t-iɣunfu uneggaru

Page 153: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 152 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Ad s-yegzem awal yiwen uɣrib ad s-yini : - Baba-k ad yili nɣan-t imi i ixulef llem n tuddar, maca, ɣas ini-aɣ-d d acu i tufiḍ akk di ddunit ? Amedyaz-nni s usemḥissef : - Lemmer ad wen-d-iniɣ ayen i ufiɣ di ddunit, ad tarew tserdunt mmi-s. Ad s-yegzem awal uɣrib-nni ad s-yini s usqecmeɛ : - Turew-it-id yakan, ɛni ur tesliḍ ara s tedyant-nni n Klunaj...?!! Amedyaz-nni : - Ayagi d awezwaz zdat n wayen ẓriɣ. Ad t-iḥawet yiwen ugrud, ad s-yini : - Ttxilek ini-aɣ-d xerṣum cwiṭ seg wayen teẓriḍ. Amedyaz-nni :

Ufiɣ wid iteddun ur ẓrin sani Ufiɣ wid yettzuxxun s cci n lfani Ufiɣ imdanen mmuten-asen iḥulfan Ufiɣ lmeyytin sseblaɛen imetman Ufiɣ imawen ctaqen tagella Neṭqen-d yilsawen : deg wul i tella Ufiɣ igerdan ttnadin alelluc Skud ttimɣuren ttuɣalen d lewḥuc Ufiɣ imulal ččan-ten leḥbas Ufiɣ ccmayet ttzuxxun s tissas Ufiɣ at wakal ṭṭfen di laṣel Yekkes-asen awal yiɣil n lbaṭel Sin myeḥmalen s tayri d usirem Axxam i ten-yesduklen yeqqel-asen d azrem Ufiɣ at ddin ttlen ticuḍaḍ S yisem n weḥnin neqqen timegraḍ Ufiɣ agellid mebla tagelda Ufiɣ amusnaw ibubb tabarda Ufiɣ iɣerman qqlen d ixerban Ufiɣ iɣerfan negren akken llan

Argaz-nni ad s-yini s ukeɛɛeẓ :

Page 154: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 153 -

- Ɣas fareṣ tagnit, skud awal baṭel. Ad s-d-yerr umedyaz s nnhati :

Walaɣ tidet yekbel-itt lekdeb Walaɣ tamusni tedderwec tesleb Walaɣ ṣṣwab iɣab yezzerdeb Walaɣ lḥeqq yuggad yeddebdeb

Ad t-yesteqsi uɣrib-nni : - Imi i twalaḍ akk annect-a, ihi aṭas i teddiḍ ? Amedyaz-nni : - Bdiɣ-tt si tmurt uzemmur, dehmeɣ-d tmurt n lkafur, almi d-wwḍeɣ ɣer tmurt ugeffur. Tarbaɛt-nni ad wehmen, ssyin ad t-id-steqsin. Agrud-nni : - Tamurt uzemmur !!? Amedyaz-nni : D Lafrik-du-nur (du nord). Argaz-nni : - Tamurt n lkafur !!? Amedyaz-nni : - D Sengapur Tameṭṭut-nni : - Tamurt ugeffur !!? Amedyaz-nni : - D Likwaṭur Aɣrib-nni : - I tura anda i nella !? Amedyaz-nni : - Aql-aɣ di tmurt ugejdur. A d-yenṭeq ugugam : - Amarezg-iw i iɣunfan lehdur !

I yiman n Dda Lmulud At Mɛemmer.

Page 155: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 154 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Innan n yal ass si kraḍ tudrin n At Ɛebbas -Tiniri, Belɛeggal d Lqelɛa-

Si timawit ɣer tira

Aḥric wis-sin

Timseɛraq D acu-tt, d acu-tt ?

Awal i d-yewwin awal ɣef wawal Zik-nni asmi i ulac rradyu d tilibizyu akked tmacinin-agi n ccna, amek i llan lɣaci sɛeddayen akud-nsen ? Tameddit n wass mi ara d-uɣalen si lexla, neɣ si lecɣal-nsen, ad d-awḍen s axxam ad ččen imensi. Deg unebdu, teffɣen-d ɣer ufrag ttɣimin i ubeḥri, ma yella di tegrest, tezzin-d ɣef yiri n lkanun ttɣimin ttqeṣṣiren gar-asen, ttawin-d timucuha, mmalen-d timɛayin akked yisefra, artigra (d wayen nniḍen)… Gar wannect-a ttawin-d timseɛraq. D acu-tent temseɛraq-agi ? D kra n yisteqsiyen anda i d-ttweṣṣifen deg-sen tiɣawsiwin s lemɛun. Amedya, d acu-tt, d acu-tt : Tamduct idammen iɣef d-zzin yizmawen. Tamduct idammen d lkanun akked tergin yellan deg-s, ma d izmawen d lɣaci-nni i s-d-yezzin i lkanun. Ɣas ma yella mgaradent cwiṭ gar taddart akked tayeḍ, neɣ gar udrum akked wayeḍ, iswi-nsent d yiwen : d asɛeddi n wakud akked usemsed n wallaɣ. Annect-agi irkell d agerruj, di tmura nniḍen ttaken-as azal, tggen-as leqrar. Amedya, akka am Lalman, s kra n tmucuha i sɛan, leqḍen-tent-id, uran-tent deg yiwen udlis i umi semman Die Märchen i uran watmaten GRIMM. I nekni i umi d-yeqqim yidles d imawi, amek ara s-nexdem, ad t-naru neɣ ad t-neǧǧ ad yernu ɣer wayen yeɣban ? Ihi yessefk fell-aɣ ad t-naru, ad s-neg leqrar i wakken ad t-id-afen ineggura.

Page 156: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 155 -

1- Akli aberkan yettwaɛelleq seg timiḍt ? Tifrat : Aɛeqqa uzemmur.

2- Aksum-is ččan-t, iɣsan-is rkan, netta mazal-it ixeddem fell-aɣ ?

Tifrat : Abernus. 3- Akraren imellalen, ttwaqqnen s teqlaḍin tizeggaɣin ?

Tifrat : Uglan akked yineɣ-nni ideg ntan. 4- Azger-iw i ma yehda, qqneɣ-t s ttelqa (lxiḍ) uzegza ?

Tifrat : Aburyul/amulab/aḥerbebbu. 5- Atentad, atentaya ?

Tifrat : Allen. 6- Annect-is annect n lbunya, arraw-is ɛeddan miyya ?

Tifrat : Taremmant. 7- Aɛeqqa n yirden, yeččur axxam ?

Tifrat : Taftilt. 8- Ccɛer-is d aḥuli, awal-is d arumi ?

Tifrat : Tifirellest. 9- Ččenčuna, henhuna, yelli-s ugellid d Faṭima ?

Tifrat : Taserdunt d ṣṣrima. 10- D iḥlalaḍen, d iblalaḍen anta tamurt ur wwiḍen ?

Tifrat : Idrimen. 11- D amellal am lfeṭṭa, iferr-is am tseṭṭa ?

Tifrat : Ccedda n lleft.

Page 157: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 156 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

12- D amellal am udfel, itess aman am uzger ? Tifrat : Arekti.

13- D aɛeẓẓug ur isell ara, d aderɣal ur iẓerr ara; d aɛiban ur iteddu ara, lḥeqq-is ur s-yettruḥ ara ?

Tifrat : Lmizan. 14- Ḥemmleɣ-t am Rebbi, xenqeɣ-t am yebki ?

Tifrat : Arekti. 15- Ibedd ɣef ṣṣur, yeɣɣar a Menṣur ?

Tifrat : Ayaziḍ mi ara itedden. 16- Ilef seddaw rref ?

Tifrat : Ayeddid. 17- Iḥezzem, irezzem yezga-d deg tiɣilt am yizem ?

Tifrat : Ṭṭbel. 18- Iḍ bla ṣṣbeḥ, aɣrum bla lemleḥ, ttajer bla rrbeḥ ?

Tifrat : Aderɣal, aɣrum n tamment akked win yettawin yettarra lehdur.

19- Izehher bla idmaren, yettɣizi bla accaren ?

Tifrat : Asif. 20- Iteddu ur yesɛi tili ?

Tifrat : Asif. 21- Itbir deg lbir, ad t-id-nekkes ur nezmir, ad t-neǧǧ yuli-aɣ lḥir ?

Tifrat : Lmeyyet deg uẓekka. 22- Ilul-d s wacciwen, yedder mebla acciwen, yemmut s wacciwen ?

Tifrat : Aggur n tziri.

Page 158: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 157 -

23- Ibedd ɣef yegmir, iserreḥ-d i učamar-is ? Tifrat : Adles (d imɣi/leḥcic).

24- Ijebbu-d ur d-ikeccem ?

Tifrat : Tili. 25- Iselluqba akked tsellaqbut, ruḥen s axxam usellaqbu ?

Tifrat : 5 yiḍudan akked teflut (taɣenǧawt/tijɣelt). 26- Jebdeɣ amrar, yenhezz udrar ?

Tifrat : Tamekḥelt. 27- Jida tbubb jida ?

Tifrat : Tasirt. 28- Jida m teɛrurt i d-yeṭṭfen tasekkurt ?

Tifrat : Taqellaɛt. 29- Jeddi bu uɛeddis yeflan deg yidis, daxel yeččur d ifrax, yal yiwen s yisem-is ?

Tifrat : Axxam akked yimezdaɣ-is. 30- Jeddi yeḍreḥ, jida tceṭṭeḥ ?

Tifrat : Alemsir akked tɣerbalt. 32- Jeddi bu rbeɛeṭac wallen, bu sin iqemmucen ?

Tifrat : Afeggag uẓeṭṭa. 33- Kemmil, kemmil (ɣezzif) ur yesɛi tili ?

Tifrat : Abrid. 34- Lqedd-is annect n teẓḍut, tamart-is tuɣ-d akk axxam ?

Tifrat : Taftilt/llamba.

Page 159: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 158 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

35- Ledwak ččuren, leswaq ɛemren, lmut tella, timeqbert ulac ? Tifrat : Aweṭṭuf/tiweḍfin.

36- Ma igen ur d-itekker ara, ma yeffeɣ ur d-yettuɣal ara ?

Tifrat : Ddexxan. 37- Rebɛa bedden, yiwen itedden, yiwen yeqqar : abaden ?

Tifrat : Aydi. 38- Sin yitran mqaranen, talafsa tezzi-asen, lbaz yettṣeffir-asen ?

Tifrat : Izgaren, tagersa akked ufellaḥ. 39- Sin yizmawen mqawasen, talafsa gar-asen, lbaz yettṣeffir-asen ?

Tifrat : Izgaren, tagersa akked ufellaḥ. 40- Sin yixxamen seqqfen s yiwen ujgu ?

Tifrat : Snat tḥuna n wanzaren. 41- Sin bedden, sin cedden, sin qqaren : ṭṭax, ṭṭax ?

Tifrat : Aẓeṭṭa akked yifeggagen. 42- S ufella d talwiḥt, s wadda d talwiḥt, di tlemmast d tarwiḥt ?

Tifrat :Ifker. 43- S ufella teqbeḥ, s daxel terbeḥ ?

Tifrat : Takermust. 44- Snat taklatin zedɣent tikwatin ?

Tifrat : Allen. 45- Tamduct idammen iɣef d-zzin yizmawen ? Tifrat: Lkanun d yemdanen-nni yeẓẓiẓin ɣur-s.

Page 160: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 159 -

46- Tewḥel ččakka deg ččakka, yusa-d Musa yefra-tent ? Tifrat : Tasarut akked snat ddeffat n tewwurt.

47- Tayaziḍt-iw taderdact i d-yettawin lexbarat ?

Tifrat : Tabrat. 48- Tiɣidedt-iw (taḥulit)-iw tamellalt, ttett deg uksum-is ?

Tifrat : Tacemmaɛt. 49- Tbedd deg ṭṭaq, tettserriḥ-d ifelfel aḥerraq ?

Tifrat : Tiɣirdemt. 50- Taɛekkazt-iw n wulmu, tettɣimi deg wakal ur trekku ?

Tifrat : Azrem. 51- Tarbuyt n nnḥas, ur tettruẓu, ur tettneḥwas ?

Tifrat : Igenni. 52- Tifeclin ibawen deg udrar igawawen ?

Tifrat : Uglan. 53- Taydit taberkant, tɛuss-iyi taxxamt ?

Tifrat : Taqeflet n tewwurt. 54- Taseḍlet n lfeṭṭa, a tin iɛellqen ɣer ttejra ?

Tifrat : Taremmant. 55- Tamemmust(takemmust) ibawen tnuda-d igawawen ?

Tifrat : Tifednin. 56- Tamemmus (takemmust )-iw n ẓẓɛefran, tnuda-d akk iɣeẓran ?

Tifrat : Tiziri.

Page 161: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 160 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

57- Tecrurreq, tebrurreq tekcem ɣer temda teɣreq ? Tifrat : Tagersa (swayes kerrzen).

58- Timeqbert n wudayen, wa d akessar, wa d asawen ?

Tifrat : Lqermud s ufella n uxxam. 59- Tecḍeḥ, terdeḥ tekcem adaynin ?

Tifrat : Timeṣleḥt/Asekreḍ/amezzir. 60- Tekkerbebbi, teqqen lḥenni, tusa-d seg Yiɣil-Ɛli ?

Tifrat : Taɛeqqayt n ččina. 61- Ṭṭbeq n lmerǧan iɣef ur tezzin yizan ?

Tifrat : Lkanun. 62- Ṭṭbeq imṭebbeq la zzerriɛa, la lwerq ?

Tifrat : Lemleḥ (tisent). 63- Ur tt-ttɣizin igelziyam, ur tt-ttɛebbin iserdiyal ?

Tifrat : Tili. 64- Wwḍent s asif ssetḥant ?

Tifrat : Lbelɣat (tiṣebbaḍin). 65- Wwḍen s asif sxenfren ?

Tifrat : Arkasen (icifaḍ). 66- Yeḥdenden, yemdenden, iɣaz amdun igen ?

Tifrat : Acbayli. 67- Yeḥṭeṭṭi, yebṭeṭṭi, yekcem Tizi Uɛeṭṭi ?

Tifrat : Ibelḍt(aɛeqqa ubelluḍ).

Page 162: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 161 -

68- Yebna-yi baba sebɛa ṣṣrayat, yiwet ur ḥḍireɣ i lbenyan-is, ad ḥesbeɣ itran deg yigenni, wala imezdaɣ-is (neɣ nutenti) ?

Tifrat : Taḥbult n tamment d tzizwa. 69- Yeḥmel-d wasif aɛebbas, yewwi-d azrem bu tuɣmas, s ufella d rrṣaṣ, daxel d nnḥas ?

Tifrat : Lbabur. 70- Zegreɣ i tiɣilt, rniɣ i tiɣilt ufiɣ sut Rebbi ceṭṭḥent ?

Tifrat t : Tileggwit(tileggwa) mi ara tent-yetthuzzu waḍu. 71- Ɛeddan-d At Weɛban, lǧerra ur tban ?

Tifrat : Tizizwa.

Page 163: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

- 162 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Tamettant n umedyaz

Louis ARAGON

Mort du poète Tasuqelt : Hacene HALOUANE

Ihi akka ! Asmi ara u$ale$ Ihi ur t-in-ttafe$ ara Ul-is leqqaq ni$ teéram Ma ur teêdirem ad iceqqeq Ye$li, am lkas seg ufus, yeîîerveq… D win, d wa, d netta, d wayevnin Imedyazen-nni yexsin Mazal deg yigenni ad zzin…

Itran-nsen ! Tarûaût ur tezmir i ccna, nni$-awent Timguêlin ssusufent, d amedyaz i umi zemrent

A tamurt jma rreéq-im Awi aksum, rnu i$es, Awal… xaîi !

Page 164: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 163 -

Lqern-a tura wesser Nelmed tiyita d udegger Mi d-nejma ayen nwala,

N$il nurga Ssument temdinin, yewwet udfel Tafejrit ad $-d-sakki lemmer ad fel Iruê win, yerna wayev, zi$ d asfel Yeqqen allen-is am ugellid Netta iruê yeldi abrid £urwat wi ttrun $ef ass-a

Ula iwumi.

* * *

Amedyaz

Nnan d acu i d asefru ? Ilul-d ad yeév awalen,

Iggar aéeîîa deg yimi-s Yal aêurif d ccnawi, Ayen isuma isers ixef-is D ifrax yemmuten, inecwan legga$it, Tamgervt teêma ! Ddu s leêder ! £urek ad tsamiv loerê ! Ad t-id-tessakiv ! Asefru d taxnanast i s-yenna Win yeffren di tili Am ugrud i d-irejmen Yerwel mulac ad t-walin

Page 165: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 164 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Asefru ad awen-ini$ D ul-is kan i yekkaten Berrik, mellul, d tiniri Avu-s ur s-issin yiwen Acu$er ur iruê ara ad yexdem di lbiru ? - Am netta am tezzyiwin-is Yessen i waîîas n lec$al Ivudan-is d atmaten Ma d tamedyazt, xaîi, ur as-yessin ara. Yeb$a ad t-id-walin medden Ur s-nnin bedd $ef uqerru Maççi d aâoab i imeânen Ilaq-ak ad tifrirev Ilaq ad tiliv d aggur Tafat-ik ad tejreê allen Di tazwara amedyaz d tikli Ssyin akin ad nwali Tamedyazt d tirrugza Am win iwalan tili-s Tezde$-it ur tt-itettu Iwala tili-s meqqret Maci d aâoab i imeânen Ay aêbib ! Ad tnadiv tamda s telqey Ad twaliv ayen ur walan Ad tiniv ayen ur nnin Mulac u$al s axxam-ik Äelleq akk i ak-d-fkan d tijmilin Muqel-iten, eçç imensi-k, teîîsev.

Page 166: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 165 -

Asefru i as-yenna wis sin D ideflawen $ef us$ersif £as ma medden merra nnan Arra wa yinin aya La kkatent tirga, d tifessasin, nettu-tent… Asefru i as-yenna wis sin Yeggugem, yella wi éran ? Tasusmi-s traê d tizzegzewt. Asefru wissen d acu-t Ikeççem-d ûûbeê s axxam Ma ad d-awi$ asif di tdikelt ufus-iw. Tajlibt n wulli, rriêa n taduvt Am$ar ikerrzen, d uvan $ezzifen D allen ulufan yetabaâen zalellu…

Page 167: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

- 166 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Asmekti

Alphonse DE LAMARTINE

Souvenir Tasuqelt : Malek HOUD

Akka, ass irennu ɣef wayeḍ, Ttɛeddayen mebla ma nuki, Deg rruḥ-iw yiwen ur kem-iseffeḍ, A targit taneggarut n tayri ! Ttwaliɣ iseggasen-iw yuysen Ttrusun d tirac deffir-i, Am tasaft iwimi yezzi Yifer-is yeɣlin yeftutsen. Tawenza-w iceyyeb-itt zzman, Idim, deg-s semmeḍ yettquddur, Anzi, yefka-t ɣer ugeffur I d-yewwi s lḥerǧ ubuciḍan. Maca tugna-m takuskayt, I terra nndama tfaz, Ɣur-i tewser ur tt-tettḥaz : Tezga am rruḥ, d tameẓẓyant.

Page 168: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 167 -

Xaṭi, allen-iw ur tent-teǧǧiḍ ; Asmi lxezra-w tabuhyut Ur kem-tettwali ɣef tmurt, Kemm deg yigenni i d-teṭṭilliḍ. La kem-ttwaliɣ akken telliḍ Am wass-im aneggaru, S igenni, rruḥ-im mi ijebbu Tafrara, yid-m i tt-tewwiḍ. Ccbaḥa-m tazeddgant Tedda yid-m s igenni ; Deg wallen-im tensa tmuɣli, Tettirriq-d tudert taɣezzfant ! Aḍu-nni n tayri aleggɣan Ar tura, ireffed-am amzur ; Tabbuct-im, ad tt-id-iẓur Idel-itt s wanẓad aberkan. Tili n udrag ma yella Terra tugna-m d taleṭfant, Am tafrara tacebḥant I d-yebra yiḍ mi yejba. Seg yiṭij tafat n yigenni D wussan, tettas-d tettuɣal ; Maca, aḥemmel-iw d amellal, Tafat-im fell-i ur txessi. D kemm i ttraǧuɣ, i ttwaliɣ Deg tneẓruft deg yigenwan ; Tugna-m tettirriq deg waman : Taɣect-im s aḍu i s-sliɣ.

Page 169: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 168 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Mi akken yettnuddum wakal, Mi sliɣ i nnhati n waḍu, Lhedra-m ɣur-i i d-teddu D tuɣrist, deg umeẓẓuɣ-iw tessawal. D afus-im i yi-isefḍen imeṭṭawen, Ma lliɣ iman-iw d uḥzin, Zerɛeɣ s tuffra timenniyin Deg lemqamat yettsebbiren. Mi ara gneɣ, ur tɣeffleḍ fell-i ; Teddaleḍ-iyi s tfekka-m ; Targit-iw tettezzi fell-am, Fessuset am tmuɣli n tili. Ma yella s ufus-im, nekk ṭṭseɣ Tfessiḍ aẓeṭṭa n wussan-iw, A tagnewt tazgent n rruḥ-iw, Aqlih ad n-aseɣ deg-m ad zedɣeɣ. Am sin waqqaren n tafrara, Am snat nnhati yedduklen, Lerwaḥ-nneɣ la ttuɣalen D yiwen, nekk nehteɣ ar tura !

* * *

Page 170: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 169 -

Tikellax

Imal idel-it uɣilif Igli yergel ɣef wallen Yestufa-d ɣur-neɣ lḥif Tudert amzun d lmendif Teṭṭef-aɣ, qebren wulawen I d-nettmagar d ilmawen D asawen i ɣ-yewwi wasif Deg yiɣes ifukk wadif Lebɣi, rekḍen-t yilfawen (de)G teɣmert yettru yettiẓẓif. Ur tufiḍ anda ara nerr Teḍyeq ddunit Asirem, tedri-t Nettraǧu, neɛya (de)g ṣṣber. Yiwen ubrid i d-yeggran Ur nuksan abrid wis sin Win yerran ɣer tẓidanin I ɣ-d-iṣaḥen d arẓagan Neẓṭel ussan d wuḍan Acḥal nesgerger n teqreɛtin Deg-neɣ ttnezzihen-d yimawlan Yeɣlin, yerẓa-ten zzman Amzun deg ddunit ur kkin. Nerfed rray d amehbul Nuɣal d lḥerraga Neẓra-tt d lfinga Nɛemmed-as, neɛfes ɣef wul.

Page 171: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 170 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Necba lṭufan mi yeɣfel D ddabex i d alelluc Lhemm, nettbibbi-t ɛirquc S lekteb nefreḥ, nedderɣel Tsus tudert s ccluc Werǧin tennul aqacuc Ɣef tmurt meskint tenṣel Wa yemmut wayeḍ yehbel Wayeḍ yeznuzu aɛeqquc. Berkat tikellac nfaq Nerẓa alelluc Semmḍit d aẓebluc Mi neḥṣa nesɛa lḥeqq.

Page 172: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 171 -

Lekdeb yebna ɣef ddel

Mohamed Zakaria BENRAMDANE

Lekdeb yebna $ef ddel Tirrugza tezdel Amalah a lqum n tura Udem n tidet ibeddel Tawwurt n lêeqq temdel War-ise$ yeîîef tisura Pre$-k a Llah lâadel Efk-a$-d ûûwab a $-idel Yis-s ara ldint tewwura

Yevmeâ umdan deg udrim

Yevmeâ umdan deg udrim Ccuq-is si zik d aqdim Yepawi-d lebla i yixf-is Di tuddar yessker lehdim £er taggara i yepqeddim S lfani yenza ccerf-is

Page 173: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 172 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Pre$ Llah Lâavim D Axellaq leâmer yexdim Kulwa iêrez-as nnif-is

Bâed-as i lâebd bu tmenqas

Bâed-as i lâebd bu tmenqas Tiyita la p-id-yessas Ma zeddigev ar d ak-yevlu Abrid $ur Rebbi iqas Win yeccven ad t-id-iqas Fell-as akk ur d-idellu Pre$-k a Llah d Aâessas Tmenâev-a$ si bu tsuqqas Kra n win yuvnen yeêlu

Ma imudd-ak ur ak-kkisen

Ma imudd-ak ur ak-kkisen Ma ikkessa-k ur k-kmisen D Rebbi i d Bab n ddunit Bges xemmel ifassen Vleb di Lêanin yessen Si lfevl-is ar k-id-i$it Bâed-as i lâebd messusen Di tmussa i d-yessasen Ad ak-yesserwu pemrit

Page 174: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 173 -

Abrid n ubrid-iw

Youcef MERAHI

Le chemin de ma route Tasuqelt : Abdennour ABDESSELAM

Abrid n ubrid-iw Pawi$-t abrid abrid Si lewhi amezwaru Aql-iyi-n $ef yiri n wulac D aggav ar rrwaê Gar tifin d uraou Aql-iyi-n si tfejrit n teméi Deg ubrid n ubrid-iw Ar tizi n leâmur Tamu$li deffir ijiqdan Asteâfu itessu-d i ccfaya S udegger akin Ar tizi Anda s-te$li tewre$ i wuzzu D tama n yimeddukal mi yu$al wawal

Page 175: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 174 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

D agrireb si tnafa $er tayev - Gar wass s ubeêri yenfel

D yiv ijaêen i tebrek- Wellhe$ tiî ansi d-yekka ûûut - Seg usevsu ar wayev

D tsusmi n yirgazen war a$ilif- Ssukkse$-d afus-iw deg usullef - Gar te$ri d tmeîîut iâeddan

D ccfawa yepemdudduyen si mayu- Srekce$ ijiqdan i later-nsen - Gar tirga n lexdeâ

D ugni i ssâaya- D agrireb si tnafa ar tayev - Gar wass imsetêi

D yiv yesjaêen tebrek-is- Mli$-as i wul lqerr-is - Gar temru$ma n lecfur

D tatut n uêbib ara pu$-

Page 176: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 175 -

Wi izemren ad yesbedd akk ambiwel Deg gguber d tsusmi yessawalen ccek

Ni$ ur yelli win i tent-yesduklen £ef yi$ef n wawal

Pu$ ur $man wussan Ad d-ggri$ am nekk am wiyav

Pawi$ lewhi n l$aci Pu$ iman-iw

Lule$-d di ccek Seg usevsu ar leb$i Mmlale$ ala tazgert Yeâyan deg uraou

Ssarme$ ass-a Deg ubabder ar wayev

Ad zegre$ akin Ooi$ ccna

Sennde$ s awal n wuzzal Yewwin leb$i deg uneqlab

Ar tirga ineggin s tirga Ur ssidire$ taqelmunt Deg wayen iâeddan

Akin lebêer yerwa aqbar Ur iyi-d-teqqim ssâaya Ama d anexzur-im yecban tiégi yu$en Wala afus-im acrurad

Page 177: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 176 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

Zzu$ure$ ti$ri Yewwin ûûut deg wennar imekrazen Anda akken tamu$li tesfexsay asedhu Mi akken lefhama Yu$al deg-s wawal Äeggne$-as i ccfaya Di magu (bu isurgan d yem$an) Wwi$-d leb$i deg werway Ëettme$ tuffra n rray Rekve$ lijara-w Zzu$ure$ asirem Ssiméiye$ amteddu Deg wuraw yezzin Akkin i îîlam imezeggi

D$a s tidep ajeggeê yesâa tama ?

Seg iéuran ufus Ar wesmekti itepun

Laâtab yu$ aéar

Sizig wer yelli d kra / D nnger bu tuzzya !

Page 178: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

TAMEZGUNT

Page 179: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010
Page 180: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 179 -

Tayri si lbeɛd

Amine MAALOUF

L’amour de loin Tasuqelt : Said CHEMAKH

Aḥric amezwaru

eg yiwen leqûer n tama n utaram n Fransa (di Akitan). Oeâfer Rudel yeîîef deg ufus-is lâud, yebda la yesbedday kra n ta$ect. Yettûeggim

imeslayen, yesseqâad lêen.

OEÄFER Lemde$ amek ara d-ttmeslaye$ $ef talwit maca, weroin lemde$ amek ara ferêe$. (Ihuzz aqerru-s am win i yennan «xaîi» ) £ef lferê lemde$ amek ara t-id-bedre$ maca weroin lemde$ amek ara ferêe$. (Ihuzz aqerru-s am win i yennan «ih» ) Lemde$ ad hedre$ $ef lferê, maca ur lmide$ ara amek ara ferêe$, Wala$ aqqer $ef tciîa, awalen-is d asiwel i tmeddakelt-is ; awalen-iw ssawalen kan i wawalen nniven ; ifyar-iw ssawalen kan i yifyar nniven ; acu ara d-tiniv ay aqqer ? (Yessusem) Ini-yi-d ay aqqer, ini-yi-d (Ihuz aqerru-s am win yennan «Ih» ) Ay aqqer ma ad iyi-d-tiniv ay aqqer.

IMEDDUKAL, d tirni. Aqqer ur ak-d-yeqqar kra.

D

Page 181: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 180 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

OEÄFER Ay imeddukal-iw, ooet-iyi ad d-fakke$ awal-iw.

IMEDDUKAL Xaîi a Oeâfer, ur k-nettaooa ara, sel-a$-d; ad ak-nini i neb$a ad ak-nini ; ssyin ad nruê ; ur tettâawadev ad a$-teérev-

OEÄFER Ay imeddukal, ur awen-nni$ ara «ruêet !», ooet-iyi kan ad d-fakke$ afyir-iw, la ttnadi$ awal…

IMEDDUKAL Ma yella la tettnadiv awal, ad d-tafev gar wid ara k-id-nini tura, sel-a$-d ! Oeâfer ihuzz tuyat-is, icennef, yebda la yettreyyic $ef tgiîart-is ta$ect-nni i yella icennu maca, mebla imeslayen, yettâawad-itt-id amzun s leâqel mi bdan yimeddukal la t-ttlummun, yeddem imeslayen-nsen yecna-ten. Tikwal izeggir imi yezra sani ara yawev. A Oeâfer, tbeddlev, tamendit-ik true, ticenfirin-ik ttnadint kan imi n teqraâtin, teooiv tilawin…

OEÄFER, yettâanad-iten. A Oeâfer, tbeddlev A Oeâfer, teooa-k tmendit Xuvi ttbernat n Akitanya Cfant $ef tveswa-inek S lmus i yura yisem-ik £ef us$ar n îîwabel-nsent (Yeêbes areyyec ) Yella kra ttu$ ? Ah ! Ih ! (Yu$al yetturar ) Oeâfer Rudel, mmekti-d Tilawin ssikident-k s tugdi Ma d irgazen s tismin… (Yeêbes urar ) Ne$ mgal waya i d-qqaren ? (Iâuned)

Page 182: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 181 -

Irgazen ssikiden-k s tugdi Ma d tulawin s tismin

IMEDDUKAL Evs a Oeâfer, evs akken teb$iv, tzehhuv yal iv segmi ara d-takiv ne$ tettuv.

OEÄFER Ahat ferêe$ zhi$ ay imeddukal, ih, ahat. Maca seg wuvan n teméi-w ur tufiv i yi-d-yeqqimen seg wayen akk i swi$. I d-yeqqimen êala ccyav d amqennin, seg wayen akk i d-êemée$ s idmaren-iw ggran-d kan d ilmawen yifassen-iw. Oeâfer-nni i umi tsellem yettsu$u di ttbaren ur as-tsellem ara, dayen. Oeâfer-nni iwezznen iman-is $ef ubaskun n tfekka n tmeîîut, yuli-t, ur t-téerrem ara…

IMEDDUKAL Akka ihi, ur nettâawad ara ad k-néer teîîfev tameîîut gar yifassen-ik ?!

OEÄFER Tameîîut i b$i$ tebâed aîas, awer tt-id-îîfe$ gar yifassen-iw.

IMEDDUKAL, s tevsa. Anda-tt tmeîîut-agi ?

OEÄFER, yettxemmim amzun ulac-it. Tebâed aîas, aîas, aîas.

IMEDDUKAL D anta-tt akka tmeîîut-agi ? Amek tga ?

OEÄFER D tamelêant, d timsetêit, d tanifit, êninet, tesâa tissas, d tasusamt,

Page 183: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 182 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

tûebber yerna leqqaqet. D tageldunt yesâan ul n tfellaêt, d tafellaêt yesâan ul n tgeldunt. D ta$ect fessugen ad tecnu tu$ac-iw. (Mi yella Oeâfer la yessivin imerkiden i tesâa zun tameîîut-agi ibeâden, yekcem-d yiwen umdan meqqer d tidet, aâekkaz n yiméuren deg ufus. Yelsa-d kra uqendur mebla ifassen. Oeâfer ad t-yessikid s tmu$li n umedyaz, winna ur iyi-d-iwala ara, Oeâfer yettkemmil awal-is ) Tecbeê mebla avhar n thuski, d taheggart mebla avhar n thuggert ; d tamaksavt mebla avhar n tuksavin.

IMEDDUKAL Tameîîut-agi weroin telli, ini-as-t-id ay améur ; keçç i yekkan yal tamurt, ini-as-d tameîîut-agi weroin telli.

AMèUR, mebla ma iêar. Ahat ur telli ara, maca ahat tella. Yiwen wass, akin i yillel, wala$ tâedda yiwet tmeîîut… (Oeâfer akked yimeddukal zzin $er-s ttraoun acu ara d-yini. Netta, s leâqel, yebda-d tamacahut ) Yiwen wass di Ïrables, tama n tqesrit, tâedda akken ad teddu $er ligliz. Deg yiwet tikkelt amzun êala nettat kan i yellan… Wid yellan heddren ssusmen, allen akk $er-s i zzint, ufgent $er-s am yiqacqacen $er tafat. Tetteddu ur tessaked ula yiwen, allen brant $er tmurt, tetteddu $er zdat, teskerkir taqendurt-is deffir. Tecbeê mebla avhar n thuski-s, d taheggart mebla avhar n theggart-is, d tamaksavt mebla avhar n tuksavin…

OEÄFER, yebbehba. Rnu mmeslay-iyi-d fell-as, ay ameddakel, hder, awi-d awal fell-s…

AMèUR Acu teb$iv ad ak-d-ini$ ? Nni$-ak-d akk kra yellan, nella tama n tqesrit, ass n lêedd n tfaska, isem-is…

OEÄFER Xaîi, rou, ur d-qqar ara isem-is. Mazal ! Ini-yi-d qbel amek i iga yini

Page 184: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010 - 183 -

n wallen-is ?

AMèUR, yeêûel. Allen-is…Allen-is… Ur tent-muqle$ ara aîas si lqerb…

OEÄFER, yemmuqel mbeâid. Allen-is sâant ini n yillel mi ara d-ye$li yiîij, ne$ mi i nettmuqul $er l$erba $er tillas ireglen.

AMèUR, yettnadi amek ara t-id-yerr $er tilawt/tmurt. Oeâfer, ameddakel-iw…

IMEDDUKAL Oeâfer, a Oeâfer Rudel, taflukt-ik twexxer $er uftis, alla$-ik ivac… Maca, amedyaz iruê di targit-is, yeggumma ad asen-isel.

OEÄFER I Uméur ? (Abrid-a, Améur yerra ad yagi maca, Oeâfer ikemmel awal-is mebla ma Yeêbes) Amzur-is d aberkan, d alegga$ deg yiv ur t-tettwaliv ara, ad as-tsellev kan am yinziz n yiferrawen n yiseklan…

AMèUR, mebla ma inuda ad yefhem. Ahat…

OEÄFER Ifassen-is, ifassen-is d ilegga$en, ddan am waman yeddren. Ad ten-id-îîfe$ deg yifassen-iw, ad knu$ nnig-sen amzun $er tala i kni$ i wakken ad d-swe$, allen-iw qqnent. Mi la ihedder akka Oeâfer i yiman-is, ad d- yeslalay deg walla$-is tameddakelt tamsugent, win i d-yerzan fell-as iêar, yeffe$ s leâqel, imeddukal da$en nnesren, ruêen. Weêd-s yekkat laud ). Ticenfirin-is am teâwint tasemmavt, mi ara tettecmumuê,

Page 185: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 184 - Tamaziɣt tura – Un 4 – H.C.A / yennayer 2010

temmeckukev (murmure) awalen yessefraêen i tettmuddu i umeddakel yeffuden. Iselsa-ines… Ini-yi-d ay ameddakel, amek i telsa ? (Mi i iwala Améur yeffe$, yessusem, ssyin akin iâedda seg usnag (exaltation) $er leêzen, yu$al yeqqel $er urmu-is. (monologue) Acu akka i yi-txedmev ay Améur ? Tesseknev-iyi-d taâwint iseg ur tesse$. D awez$i tameîîut ibeâden am ta ad tili inu $as akken nekk dayen yid-s i lebda. Dayen maççi ad issine$ yiwet nniven. Ay Améur, d acu i yi-txedmev ? Tefkiv-iyi aram n teâwint ibeâden, tin ideg ur rewwu$ aman, d awez$i, d awez$i.

Page 186: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Tiẓrigin n Usqamu Unnig n Timmuzɣa Editions du Haut Commissariat à l'Amazighité

-o-O-o- Collection “Idlisen-nneɣ” 01- Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003 (Tasuqelt Abdenour HADJ-SAID d Youcef MERAHI ) 02- Slimane ZAMOUCHE, Uḍan n tegrest, 2003. 03- Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003. 04- Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003. 05- Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004. 06- Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004. 07- S. HACID et K. FERHOUH, Laṣel ittabaɛ laṣel akk d : Tafunast igujilen, 2004. 08- Y. AHMED ZAYED et R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et lexique animal, 2004. 09- Lhadi BELLA, Lunǧa, 2004. 10- Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004 (Tasuqelt Habib Allah MANSOURI, Ageldun amecṭuḥ ) 11- Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004. 12- Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004. 13- Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmaziɣt tatrart, édition revue et augmentée, 2004. 14- Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004. 15- Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i ɣ-d-nnan gar yetran, 2004. 16- Moussa OULD TALEB, Mmi-s n igellil, 2004 (Tazwart : Youcef MERAHI) 17- Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prénoms amazighs, 2004. 18- Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basɣar, 2004. 19- Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004. 20- Abdelhafidh KERROUCHE, Teɣzi n yiles, 2004. 21- Ahmed HAMADOUCHE, Tiɣri n umsedrar, 2004. 22- Slimane BELHARET, Awal ɣef wawal, 2005. 23- Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg-m, 2005. 24- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij - aḥric I, 2005. 25- Collectif, Tibḥirt n yimedyazen, 2005. 26- Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nniḍen, 2005. 27- Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaḍal, 2005. 28- Yahia AIT YAHIATENE, Faḍma n Summer, 2006. 29- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij - aḥric II, 2006. 30- Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006. 31- Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006. 32- Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006. 33- Ali MAKOUR, Ḥmed n ugellid, 2006. 34- Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeǧǧigin, 2006. 35- Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006. 36- O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecṭuḥ n ugama, 2006.

Page 187: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

37- Ali EL-HADJEN, Tudert d usirem, 2006. 38- Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007. 39- Djamel BENAOUF, Di tmurt uɛekki, 2007. 40- Said IAMRACHE, Timenna n Saɛid Iɛemrac, 2007. 41- Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007. 42- Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007. 43- Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007. 44- Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007. 45- Naima HADJOU, Amennuɣ n tudert-iw, 2007. 46- Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007. 47- Omar KHAYAM, Rubaɛiyyat, 2007 (Tasuqelt Abdellah HAMANE) 48- Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt Habib Allah MANSOURI) 49- Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007. 50- Djamel HAMRI, Anadi di tmedyazt, 2007. 51- Khaled FERHOUH, Ḥku-yaɣ-d tamacahut, 2007. 52- Lhadi BELLA, Awal d usefru, 2007. 53- Omar DAHMOUNE, Agu, 2007. 54- SOPHOCLE, Untigun, 2007 (Tasuqelt Yahia AIT YAHIATENE). 55- Ahmed HAMADOUCHE, Inzan tiqsiḍin, 2007. 56- Ouiza GRAINE, Isefra n tmaziɣt, 2007. 57- Lounès BENREJDAL, Inzan n teqbaylit, 2007. 58- Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2008. 59- Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2008. 60- Ramdane ABDENBI, Anagi, 2008. 61- Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ɣef ṭṭrad 54/62, 2008. 62- Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2008. 63- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muḥend U Mḥend, Tafaska n tmedyazt_1, 2008. 64- Sadi DOURMANE, Abrid n tudert-iw, 2008. 65- Dahbia AMOUR, Tudert s tmedyazt, 2009. 66- TANASLIT, Akli n tayri, 2009. 67- Djaffar CHIBANI, Ddeqs-nneɣ, 2009. 68- Belkacem IHIDJATEN, Iṭij asemmaḍ, 2009. 69- Abdellah HAMANE, Tisri n tayri, 2009. 70- Said ABDELLI, Tidwirin, 2009. 71- Said ZANOUN, Bururu yeḥya-d, 2009. 72- U LAMARA, Tullianum, taggara n Yugurten, 2009. 73- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muḥend U Mḥend, Tafaska n tmedyazt_2, 2009. 74- Chabane OULAMARA, Azamul n tmusni, 2010. 75- Mehenna SEHRANE, Awal ɣef yiɣersiwen, 2010. 76- Mohand Ouali KEZZAR, Tibratin, 2010. Actes de colloques 01- Actes des journées d'étude sur La connaissance de l'histoire de l'Algérie, mars 1998.

- Actes des journées d'étude sur L'enseignement de Tamazight, mai 1998.

Page 188: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

- Actes des journées d'étude sur Tamazight dans le système de la communication, juin 1998.

02- Actes des journées d'étude sur Approche et étude sur l'amazighité, 2000/2001. 03- Actes du colloque sur Le mouvement national et la revendication amazighe, 2002. 04- Actes du colloque international sur Tamazight face aux défis de la modernité, 2002. 05- Actes des séminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003. 06- Actes des colloques : Identité, langue et Etat -/- La permanence de l'architecture amazighe et l'évolution des cités en Algérie, 2003. 07- Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars 2004. 08- Actes du stage de perfectionnement des enseignants de la langue amazighe,

30/31 mars 2004. 09- Actes du Colloque : Le passage à l'écrit des langues et cultures de tradition orale, le cas de Tamazight, 2004. (Voir Timmuzgha N°13) 10- Actes du Colloque : La littérature amazighe : de l'oralité à l'écrit, 2005 (Voir Timmuzgha N°14) 11- Actes du Colloque : Tamazight dans les médias et à l'école : hypofonctionnalité et usages du lexique, 2006 (Voir Timmuzgha N°15) 12- Actes du colloque sur Le patrimoine culturel immatériel amazigh, 2006. 13- Actes du colloque sur Le libyco-berbère ou le Tifinagh ; de l'authenticité à l'usage pratique, 2007. 14- Actes du colloque : L’apport des amazighs à la civilisation universelle, 2009. 15- Actes des Journées d'étude sur l’enseignement de Tamazight, Région Est, 2009.

- Actes de la Genèse de l’enseignement de Tamazight depuis le XIXème siècle, 2009.

- Actes du Stage de perfectionnement pour les enseignants du primaire, 2009.

Revue « Timmuzgha » Revue d'études amazighes du Haut Commissariat à l'Amazighité : N° 1, avril 1999, ----- N° 20, juillet 2009. - N°10, octobre 2004, Spécial Mohya, Entretien. - N°12, décembre 2006, Tajmilt i Si Muḥend U Mḥend. - N° spécial en Tamazight : . N°16, janvier 2008. . N°17, avril 2008. . N°19, août 2008. Revue « Tamazight tura » Revue en Tamazight du Haut Commissariat à l'Amazighité : N° 1, janvier 2009----- N°3, août 2009.

Page 189: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Autres publications 01- Chafik MOHAMED, Aperçu sur trente trois siècles de l'histoire des imazighènes, 1997. 02- Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000. 03- Idir El-Watani, L'Algérie libre vivra, 2001. 04- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome1, Histoire et fondements d'un débat argumentaire, 2007. 05- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome2, Analyse et représentation phonologique, 2007. 06- Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008. 07- Catalogue des publications du HCA, 2008. 08- Catalogue des publications du HCA, 2009. 09- Boudjema AZIRI, Néologismes et calques dans les médias amazighs, 2009. Consultings 01- Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyiḍ, 1998. 02- Mouloud FERAOUN, Ussan di tmurt, 1999 (Tasuqelt Kamel BOUAMARA) 03- Nora TIGZIRI - Amar NABTI, Etude sur « L'enseignement de la langue amazighe: bilan et perspectives », 2004. 04- Iddir AMARA, Les inscriptions alphabétiques amazighes d'Algérie, 2006. 05- Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques gravées et peintes de la grande Kabylie, 2006. 06- Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbères communes, 2006/2007. 07- Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite, 2006/2007. 08- Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamaziɣt, 2007. 09- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007. 10- Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuɣin n tesnukyest, 2007. 11- Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbère, 2007. 12- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007. 13- Moussa IMARAZENE, Timɛayin n Leqbayel, 2007. 14- Nora BELGASMIA, L'expression écrite en tamazight, 2007. 15- Mouloud LOUNAOUCI, Projet de création d’un Centre de terminologie amazighe, TERAMA, 2007. 16- Zahir MEKSEM, Isuraz n usezdi d tenmeẓla taḍrisant n tmaziɣt : Asnekwu d

tesleḍt, 2008. 17- Mohammed Brahim SALHI, La tariqa Rahmaniya : De l’avènement à l’insurrection de 1871, 2008. 18- Fakihani TIBERMACINE, Tanast u kajjuf, 2009. 19- Mohand Akli HADDADOU, Introduction à la littérature berbère, 2009. 20- M'hammed DJELLAOUI, 2009 ,تطور الشعر القبائلي و خصائصه.

Page 190: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Conception et PAO Ramdane Abdenbi

© Tous droits réservés

Widen yebɣan ad ɣ-d-arun TAMAZIƔT TURA, Tasɣunt s Tmaziɣt

www.tamazight-tura.com [email protected]

[email protected]

Page 191: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010

Achevé d'imprimer sur les presses de Imprimerie Brise-marine

Villa N°18, Brise-marine, Bordj El-Bahri,Alger Tel : 0771-11-10-18 Fax : 021-86-50-05

Page 192: Tamazight Tura U4 Yennayer 2010