tamazight tura u2 yebrir 2009

187
TAGDUDA TAZZAYRIT TAMAGDAYT TAƔERFANT TASELWIT N TEGDUDA ASQAMU UNNIG N TIMMUZƔA TAMAZIƔT TURA tamazi$t tura Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa Tamaziɣt tura U n 1 / yennayer 2009 ISSN : 1112-9417 Dépôt légal : 4832-2008

Upload: idlisen

Post on 30-Oct-2014

309 views

Category:

Documents


2 download

TRANSCRIPT

Page 1: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

TAGDUDA TAZZAYRIT TAMAGDAYT TAƔERFANT TASELWIT N TEGDUDA

ASQAMU UNNIG N TIMMUZƔA

TAMAZIƔT

TURA

tamazi$t tura

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa Tamaziɣt tura Un 1 / yennayer 2009

ISSN : 1112-9417 Dépôt légal : 4832-2008

Page 2: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

TAMAZIƔT TURA Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

IMḌEBBER N TESƔUNT Youcef MERAHI

AGRAW N TIRA Hamid BILEK

Abdenour HADJ-SAID Said CHEMAKH Samir ARKAM

Ramdane ABDENBI

URAN DEG WUṬṬUN-AGI :

Boudjema AZIRI, Djamel HAMRI, Said ZANOUN, Ramdane ABDENBI, Youcef MERAHI, Abdelhafid CHENANE,

Ahcene MARICHE, Djamel BENAOUF, Youcef ACHOURI, Mourad ZIMU, Nora MAHI, Djaafar MESSAOUDI,

Malek HOUD, Meziane BOULARIAH, Abdenour HADJ-SAID, Cherifa BILEK, Fatima AIT HAMLAT, Hacene HALOUANE,

Hamid BILEK, Hocine AMAZIGH, Ramdane LASHEB, Salah SAIDI, Djamila MIMECHE, Tanaṣlit, Hafida DERMECHE,

Lynda KOUDACHE, Mohamed Zakaria BENRAMDANE, Said CHEMAKH, Nacera KEDDACHE, Lydia GUERCHOUH.

19, avenue Mustapha El Ouali (ex Debussy) Alger

Tél : 021-64-29-10/11 - Fax : 021-63-59-16 B.P. 400, 16070, El Mouradia - Alger

Page 3: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt, imira, teḥwaǧ kan ad tt-naru ad tt-nɣer.

Page 4: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

AGBUR

TAJMILT Xdiǧa... yecnan ɣef yir zzwaǧ d lɣerba Boudjema AZIRI 11 Acennay, agrawliw, aneɣmas, Salah Sadaoui Djamel HAMRI 15 Dda Lmulud amusnaw Said ZANOUN 17 Tajmilt i warrac Ramdane ABDENBI 20

TAMEDYAZT Abrin n ubrid-iw Youcef MERAHI 25 Innan n Cennan Abdelhafid CHENANE 27 Tawennaṭ Ahcene MARICHE 31 Innan n yal ass si kraḍ tudrin n At Ɛebbas Djamel BENAOUF 36 Taqsiṭ n Sidna Musa Youcef ACHOURI 40 Tewweḍ tfidi s iɣes Med Zakaria BENRAMDANE 42

TAMACAHUT Azal n tmacahut di tmetti Hamid BILEK 47 Agrud bu snat tyemmatin Anne DE GRAFF – Tasuqelt : Djaafar MESSAOUDI 51 Agḍiḍ azeggaɣ Malek HOUD 53 Ɛli U Lɛarwa Meziane BOULARIAH 56

Page 5: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

IḌRISEN Tadiwennit n Lynda Koudache Abdenour HADJ-SAID 67 21 di furar, ass agraɣlan n tmeslayt tayemmat Cherifa BILEK 72 Aẓar aneggaru Fatima AIT HAMLAT 76 Asegmi n tament Hacene HALOUANE 81 Amerḍal d umerḍil Hocine AMAZIGH 87 Taddart yexla waḍu Ramdane LASHEB 89 Azref n ucafeɛ Salah SAIDI 94

TULLIST Gar tudert d lmut Djamila MIMECHE 99 Tudert Hafida DERMECHE 108 Anagi n tudert Lynda KOUDACHE 117 Zwina Mourad ZIMU 122 Tettezzi ddunit Nora MAHI 134 Tuɣalin TANAṢLIT 138 Tewɛer deɛwessu Said CHEMAKH 144 Tiɣri n wul Nacera KEDDACHE 157 S yisem n tdukli Lynda GUERCHOUH 172

Page 6: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

TIGEJDIT

Amecwar $ezzif, amecwar ad ivul, afud d teb$est ilaq ad illin ad îîuqten i wakken ad neddu $er zdat, ad nessiwev. Ad nessiwev s ucemmer n yi$allen, s trusi $er rreêba ; rreêba n leqdic, rreêba n tikta, rreêba n tira. Tamazi$t teêwao akk arraw-is, teêwao ad tidir yis-sen, teêwao ad idiren i wakken ad tidir, teêwao ad d-lhun yid-s, ad ssallin di ccan-is, ad s-îîfen afus ad tim$ur ad tif tizyiwin-is ad tif timital-is. Aya d asirem, d asirem nne$ nekni s iqeddacen, s ugraw n tira n tes$unt Tamazi$t tura. Neb$a s ubrid-agi n tira s tmazi$t $ef tmazi$t ad nesseddu, ulamma $ef tfednin akken i s-yeqqar Matub Lwennas, tamazi$t $er zdat.

Tas$unt Tamazi$t tura, tettezzi s umata deg unnar n tsekla tamazi$t, s tewsatin-is yemxallafen, yeîîuqqten. Ttilint deg-s tezrawin, tijmilin, tullisin, ivrissen, tamedyazt, timucuha, timâayin, tasuqelt… atg. Ur nesmenyaf tawsit $ef tayev, yal yiwet tesâa amviq-is, azal-is di tmetti, deg usnerni n tmusni, deg uêareb $ef tgemmi d yidles, yal tawsit tessedduy tikta, tetteldi allen i wid yeb$an ad walin $er zdat, wid yettnadin tafat, tkeccem s alla$en n wid irewwlen i tinnuz$a, yettnadin tamusni.

Page 7: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tas$unt Tamazi$t tura, teldi tiwwura-s i yal yiwet, i yal yiwen yeb$an ad yeddu deg ubrid-agi n leqdic d tira s tmazi$t, imi anzi yeqqar :

Tamazi$t, teêwao kan ad tt-naru ad tt-n$er.

Ti$ri i yime$riyen, i wid yessenqaden i wakken

ad $-d-fken rray nsen, ad $-d-ssiwven ise$tas nsen, ad $-d-wellhen ma yella wayen ur nelhi ma yella wayen ixuûûen i wakken ssya $er zdat ad neârev at nûeggem.

Tamazi$t tura attan gar yifassen nwen, ilit yid-s, ad tdum gar-awen.

Asqamu Unnig n Timmuz$a

Page 8: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

TAJMILT

Page 9: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009
Page 10: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 11 -

Xdiǧa... yecnan ɣef yir zzwaǧ d lɣerba

Boudjema AZIRI

dioa, d isem i tsers $ef yivebsiyen-is di Fransa, Xedduoa, d isem-is di rradyu n Lezzayer, Xlioa : akka i s-ssawalen wid i tt-iqerben di snat l$erbat

i yuran di twenza-s ne$ i textar s leb$i-s. Isem-is aêeqqani Kriss Yamina, tlul-d di 2 dujember 1920 deg Bushel yellan di lâerc n Yimceddalen n Tizi-Rached. Inig-is amezwaru si taddart-is $er Lezzayer yevra-d aseggas 1935, di leâmer-is 15 yiseggasen kan, tella d yiwet tnubit yesâan tab$est meqqren aîas. Ur neéri ma d imawlan-is i tt-yesfeqâen ne$ d tudert n taddart ur as-yehwin ara ne$ d ayen nniven, tekker tcudd lqecc-is teîîef abrid n Lezzayer weed-s. Ur neêûi d acu i$ef terkeb ma d îumubil ne$ d lkar ne$ d ayen nniven, imi lawan-nni pawil n wesni ixuûû nezzeh. Ënifa ixedmen taéuri n ccna s wul-is, tudert-is tunza tin n Xdioa, teqqar $ef ttawil usiwev di tallit nni

a îamubil n tmergest mi tâedda tu$was

d ta$ect lbaz ne$ akter

hevre$ mi yedfeâ lekra-s yezga-d s ufella-s

yendeh a Sidi Oaâfer...   Tewwev teqcict $er Lezzayer, tufa-d iman-is weêd-s, ur tessin ula d yiwen ad terr $ur-s… yewwi-tt lweâd $er Salumbi,

X

Page 11: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 12 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

tufa zed$ent dinna tcennayin Crifa d Ënifa, teqqim $ur-sent almi d asmi tezweo. Nettat d Ënifa llant akken ula di Lparis. Inig wis sin di tudert n Xdioa, yewwi-tt $er Fransa, di lawan unebdu aseggas 1955. D$a di tâecret-nni n yiseggasen n xemsin i yessawev ccna n teqbaylit di Fransa $er yiwen uswir meqqren, yu$ lêal Lêesnawi d Sliman Äazem d wiyav nejren abrid, réan asalu.

Di rradyu n Lezzayer tella tcennu s lurkistr n Ccix Nurdin, mi tewwev $er Lparis tcennu s lurkistr n Äamrawi Misum ideg llan yiéawanen mechuren di lawan-nni am Muris El Medyuni, Teppaz, El Xalwi Tunsi akk d wiyav -lweqt-nni (1957) i yella Farid Äli d imvebber aéuri n rradyu AKA di Lparis. Xdioa da$en tesâa yiwet n tesgilt ideg d-tesâedday tu$ac, tepmeslay-d $ef uniwel d usewwi. Tella musnawet deg unnar n ccna acku aîas n tme$riwin i texdem akk d Sliman Äzem, d Äellawa Zerruqi ad ten-yerêem Rebbi. Tecennu da$en di lfuruê, aîas i s-d-yessawalen i wakken ad tecnu.

£as akken tettâadday-d di rradyu, tesseklas ivebsiyen n ccna, tettili di tme$riwin maca mazal-ip tessedrag iman-is akken ur êeûûun ara watmaten-is d warraw n tmurt-is akken Xdioa d nettat i d Xriss Yamina; tettagi ad tsers pewûifa-s (ne$ tugna-s) $ef te$laft n yivebsiyen-is. Maca axxam n usekles Dunia iseyyef-ip ad terr ttewûifa-s $ef te$laft n uvebsi. Têar amek ara texdem… tekker teddem-d tugna n yemma-s tessedda-p-id $ef uvebsi i d-tessufe$ $ur Dunia.

Di tazwara tefreê, t$il tekkes ugur n ttewûifa-s yerna terra tajmilt i yemma-s i têemmel aîas aîas ! Maççi yekker uhetwir… tu$al d pelbib ! Iminigen âellqen ta$laft n uvebsi-nni $ef lêiv n lqahwa ideg p$imin warraw n tmurt-is ! tame$bunt, ur tufi anda ara terr iman-is…

Aîas n lmeêna i tesâedda Xdioa, ama di tmurt ama di l$erba, am nettat am terfiqt-is Ënifa, isentalen i$ef cennunt meêsub kifkif : yir zzwao d l$erba îîfen taqacuct deg yisefra nsent. Xdioa tesêassef aîas $ef tmeîîut ara ya$en yir argaz. Teqqar-d di tezlit “Aql-i ttxemmime$ amek ara xedme$”

Page 12: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 13 -

A yemma yemma a nekk ijaêen u$e$ yir argaz ôwi$ lemêayen

A yemma yemma mxelle$ selle$ u$e$ yir argaz a Rebbi a k-$ive$ A yemma yemma mxelle$ teddu$ u$e$ yir argaz ggumma$ ad zhu$ A yemma yemma i yevran yid-i

êerrcen-t loiran yusa-d yewwet-iyi Ggulle$ ad ruêe$ ass-agi leâca

sli$ ixeîîeb ad yernu takna

Di tezlit “Cfu kan acu txedmev”, tepweûûi tiqcicin ad xtirent argaz yelhan.

aêeûra âeddant fell-i swi$ qevran d ilili

a tzewoemt a tiqcicin a$emt argaz n lâali yessetma i yir argaz

yif-it ma qqime$ weêd-i

Aêeûra âeddant fell-i swi$ qevran am tamment

yessetma a tiqcicin a kent-weûûi$ ad tfehmemt

yessetma i yir argaz ad t-ta$emt ad tendemmemt

Aêeûra âeddant fell-i swi$ qevran di lqahwa ad tzewoemt a tiqcicin

xtiremt i taggara yessetma i yir argaz i d-irennu d l$emma

£as ma yella yevra-d yir zzwao, yessefk i tmeîîut ur

tep$imi ara $ur yir argaz. Ahat teb$a ad tâaned tirumyin n lawan-nni, mi d-tenna :

Page 13: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 14 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

a yelli ammer ur ssetêa$ ad $enni$ le$na n trumit ad a$e$ aqcic d amelêan

am ccrur tegni tcacit wammag a$eddu n ucnaf a s-bru$ wi b$an ya$-it

Tecna da$en $ef liêala n teqcict iûaâben aîas di tallit-nni

n yiseggasen n tlatin, tettidir am tmeêbust, ur tesâi ara tilelli ad texdem ayen teb$a, lad$a deg wayen icudden $er tayri. Teqqar Xdioa deg yiwwet di tezlatin-is :

tettru terqaqt ivudan $ef lbaîel yevran yid-s

deg uxxam tezga tâessast $er lexla teddun yid-s a Llah ya Sidi Rebbi ferse$ iberdan $ur-s

Asental wis sin yerêan Xdioa d l$erba, tessefra da$en

$ef usentel n lejnan, yeîîfen aîas lbal n si Muêend U Mêend d asental umi nezmer ad nsemi loennet ivaâen, ssefran fell-as aîas n yimedyazen mucaâen… Sin isentalen-agi ad nu$al $er-sen deg wuîîun nniven.

Ass-agi Xdioa tesâa 24 n tezlatin i tessekles di rradyu, kra deg-sent llant d ivebsiyen di Fransa $ur Uxxam Barkley, Pathé Marconi, d Dunia… kra nniven llant di rradyu, ur d-ffi$ent ara $er ssuq, yerna d tizlatin yesâan sser aîas, ççurent d iêulfan i d-itekken seg wul zeddigen. Tanemmirt i Xdioa, nessaram-as te$zi n leâmer.

Page 14: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 15 -

Acennay, agrawliw, aneɣmas Salah Sadaoui

Djamel HAMRI

cennay, agrawliw, ane$mas, yefkan teméi-s d tudert-is i wakken awal n tidet ad yawev leb$i-s, d truéi n lbaîel d urfad n uqerru n tmurt-is deg

umaval, yecna tayri, tagrawla, tamurt, l$erba i t-yerran ad icedhi axxam anida i d-ldint wallen-is.

Iberdan yettawin di tudert, yal yiwen d acu n tama i$er yerra, netta yewwi-t ubrid n l$erba, tessebâed-it i wallen d wudmawen n tannumi, maca abeêri n ucedhi n tmurt-is, yeldi-as tiwwura n tekta deg walla$-is i usefru, d wawal yebnan wayev, l$erba d aêulfu d usmekti n tudert n yal iminig ara t-yerren ad d-yessugen azal n tudert di dduê n lasel.

Di taddart n Tiqesray di temnavt n Yimceddalen, deg useggas n 1936 ilul yiwen unaéur agrawliw di twacult n At Saâdawi, i wumi semman Salaê, seg umured $er tikli tu$ daxel-is tmess n unekkcam arumi, i d-yesberbren am buberrak $ef tmurt n Lezzayer. Akken tebda teméi-s yerra lewhi-s $er Lezzayer tamana$t di (La Casbah), dinna yufa-n annar yewoed imi yella seg wid iêemmlen ccna d umezgun, anida yemlal anaéur ameqqran Äemrawi Missum yellan d aqerru $ef yiwet n Tiddukla i wumi semman L’espérance sportive netta yella d aâeggal n talilt (Chorale), ssyin iruê leb$i-s $er ccna.

Deg useggas n 1954 Salaê Saâdawi yeooa tamurt, yunag $er Fransa, anida i n-yufa aîas n tezyiwin-is d wid teîîef tawla n lêif i ized$en tamurt, seg uêaruq n umnekkcam d leêmala n tmurt-is, d l$erba i t-yesbeâden $ef twacult-is yerfed imru i wakken ad yaru imse$riten $ef tegrawla gar-asen : Ëizb

A

Page 15: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 16 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

n tewwar, Awwel nufamber, Ma nensac cci lli fat, Zzuâama lxemsa), Salaê ikemmel abrid-is di ccna imi aîas i d-yemmuger n yicennayen d$a kan wid i t-ihuzzen am Ccix Lêesnawi, Sliman Äazem, Äellawa Zerruqi.., yebda ccna-s deg leqhawi anida i d-yettmagar aîas n yiminigen, akken yebda tizlatin s tutlayt taârabt, ikemmel $er tin n lejdud-is s tezlatin am : Icreq-d yiîij yuli wass, Tt$enni$ Si Muêend U Mêend, d tajmilt i s-yerra netta d Sliman Äazem anida i s-yeqqar : A âemmi Sliman, imiren yeîîef yiwet n têanut n usekles di Paris deg ubrid n Stalingrad, anida i d-ttemlilin aîas n yicennayen n teqbaylit, yella seg wid i d-yessewoaden aîas n tme$riwin anida i d-iâerrev icennayen imeqqranen am Akli Yaêyaten, Ïaleb Rabaê.., akken yella yetturar amezgun akked Qasi n Tizi-Wezzu d Ëmed Ëammu..

Yella seg Wudmawen meqqren di ccna d umezgun, yella d agrawliw $ef tmurt-is, yella d argaz n yal tallit, tewwi-t tmettant ass n 09/05/2005 deg sbiîar di Paris yettwamvel deg tmeqbert n Äin Benyan di Lezzayer tamana$t, yeooa-d deffir-s ilem meqqren deg ccna azzayri deg wazal n 450 n tezlatin $ef tmurt, tayri, tutlayt, mgal lbaîel d temêeqranit i d-ye$lin $ef tmurt-is...

 

Page 16: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 17 -

Dda Lmulud amusnaw

Said ZANOUN

da Lmulud ilul ass n 28 duoember 1917. Sli$ la d-qqaren yemmut ass n 26 di furar 1989. Yeâni iâac kan 71 iseggasen d sin wagguren.

Nekk u rumine$ ara yemmut. Nekk umne$ s lemtel n at zik yettwassnen i d-yelqev netta yakan : «Yella yiwen yella ulac-it, yella yiwen ulac-it yella !». Dda Lmulud yella ! yella ! yella ! mazal irennu yettili, yettim$ur, yettnerni deg ifurkawen i d-yettaken tisevwa i d-yessefruruyen ûûaba n tmazi$t. Tussna n Dda Lmulud meqqret ! Lebêer lqayen, d igenni ur nesâi ssqef. Dda Lmulud yezreâ imusnawen, inaéuren d tnaéurin di yal amviq n tmurt n lejdud. Tamazi$t taêrurt i$ef Dda Lmulud yecrek deg umseççew fell-as, di leâmer tettwattu. Di lweqt anda tira ines tella tettwaêrem-as, tameslayt teggra-d ur tettaxxer ara seg yixxamen imazi$en.

Tajmilt tmeqqrant, uklalen-tt yimazi$en imenza, abaâda tilawin i s-d-yeîîfen iles s tmeslayt, surfen-d yis-s acêal d wacêal n lqern, acêal d wacêal n tutlayin n lberrani i d-ibegsen ad awin amkan-is.

Tutlayt n tmazi$t tettwassen : d tanaéurt, d tafennant, d tamusnawt, ssefrayen yis-s, cennun yis-s, ferrun yis-s, ttrebbin yis-s. Tutlayt n tmazi$t lfen-is mucaâ, d taftilt n ddehn, yes$ar, yessefham, yessakay, yessduqqus. Lfen yeooa-as-d sidi Rebbi lâezza-s meqqren, yettwaêemmel, âziz di ddunit merra, imusnawen wwin-d ttbut n wazal-is meqqren.

D

Page 17: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 18 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Amaval akken yella yeêûa belli êala lfen i ikesben tisura yetteldin tiwwura unekkcum n wulawen. Ëala lfen i yessnen tameslayt fehmen akk medden. Ëala lfen i izemren ad imerreê s ttexmam n txelqit di yal lberr n ddunit ! Izegger lebêur, yesuruf idurar, yetcerrig igenwan, ur yettaooa amviq, yal lbeâdan yewwev-it. Lfen yettnadi-d s leâqul am ccix yesselmaden i umecîuê yeffuden ad yissin ayen ilaqen d wayen ur nlaq ara i wakken ad isewweq yis-sen gar yimusnawen n tussna. Annect yessen umdan di téuri, dima yetteggray-d yellué, alla$-is ur irebbu ara. Llan kra n yimeâduren n walla$ yusmen ne$ yennuddmen, i d-yesfentiwen belli lfen yella d lâic uqemmuc ur nesâi tidi i$allen. Lameâna ilaq ad fehmen, ad êûun llant tidiwin timsetêiyin, llant tidiwin n walla$ i irennun di tem$er n tussna, anda di leâmer bab nsent yettwakcef. Anaéur ikesben adif n téuri, n lfen, yettmuddu leâtab i terwiêt, ixeddem ussan, yettâawaz uvan i wakken s tira ad d-yeoo l$ella i d-yessefra d wayen akk imeânen i iêuss deg wul-is, i d-irebba deg ddhen-is.

Anaéur yessnen d acu i d taéuri, yeêûa d acu i ilaqen ad t-yernu deg ukeddus anda ara $ellten yimusnawen. Anaéur i d-yettunefken d anaéur, yesâa tuqqsiwin n wul yessmendagen alla$ i s-d-yettnawalen isefra s wayes yessaram ad d-yeccekti s ta$ect yesâan telwe$ n lfen, n ccna $ef timmu$bent-is i wakken ad d-yaf wid ara d-yiêninen fell-as $as s yiles uêiwet, ne$ ahat i wakken ad ten-id-yeccrek di lferê-is, d ayen yettwassnen, ula di lferê ilaq-as tiddukla imi di leâmer yiwen yefreê u yecveê weêd-s.

Srid deg wawal n tejmilt, ad d-nesmekti s walluy n uqerru d uhuzzu n tuyat d lferê deg wul belli tameîîut tamezwarut yettwaqeblen $er Takadimit n tujjya n tmurt n Fransa deg useggas 1982 d taqbaylit, d tamazi$t, isem-is Aldjia Benalleg Norddine1, n taddart n Ugemmun, Larebâa n At

                                                            1 La première femme admise à l’Académie de Médecine de France en 1982 est une Algérienne Kabyle Amazigh, il s’agit du Professeure Aldjia BENALLEG née NORDEDDINE du village Aguemmoun de Larbaa Nath Yirathen (wilaya n Tizi-Ouzou), une cousine au célébre artiste Cheikh Noreddine.

Page 18: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 19 -

Yiraten, tettili-as i unaéur ameqqran Cheikh Norddine. Tameîîut tamezwarut n Tefriqt i d-yewwin agerdas n tussna n nucléaire n tseddart tis tlata (Diplôme en Sciences nucléaires du 3ème cycle) d tamazi$t di$en n Larbaa n At Yiraten, isem-is Malika Hallab-Yaker. Rrnu $er-s Massa Fatima-Zohra Imalayene umi qqaren Assia Djebbar, ula d nettat tewwi-d amkan-is di takadimit n Fransa (L’Académie Française), d tamazi$t n Cercal.

Tajmilt nniven uklalent-tt tlawin umi ur tettunefk ara teswiât ad $rent, lameâna kkrent-d fehment, ssnent, rebbant-d inaéuren d yimusnawen imeqqranen n yal aêric. Akka, s tinna n zzer u ffer, ad d-nesmekti kra deg-sen : Si Muê U Mêend, Muêend Saâid Bulifa, Yusef U Qasi, Äebban Remvan, Diduc Murad, Favma At Menûur, Favma n Summer, Faîima Zekkal Ben Äusman, Mulud Ferâun, Sliman Äazem, Mulud Mâemmri akked waîas nniven, samêet-iyi, ur ikeffu ara la lweqt, la lka$ev, la ccfawat i wakken ad d-bedre$ akk ismawen yiwen yiwen, ûûaba nsen meqqret $ezzifet.

Ad d-nernu tajmilt mefquden i yimawlan ur nesgujel ara tarwa nsen i tutlayt n lejdud. Dderya-agi n leêlal tuklal tiyita ufus n Bravo i yefkan leqder n yimawlan, ssme$ren tameslayt n tmazi$t ara ten-id-yesneâten meqqrit âlayit gar leonas.

Ma yella zik, terra tmara, tutlayt n tmazi$t telêa-d s wawal, s Dda Lmulud d wid akk yettekkin di tudert-is (n tutlayt), si zzman n zzman, tura yewwev-d lweqt n tu$alin n tira ines. Nevmeâ s usirem ameqqran, ssya $er zdat, imvebbren n tmurt teâna temsalt, ad ten-yerr lêir ad sferêen akk inaûliyen, ad d-rren tutlayt n tmazi$t d tunûibt di Lezzayer.

Tikkelt nniven, tagrayt n wawal d alef n tnemmirin d uqenîar n ccekkran d ufagu n les bravo, i yimecîaê d tmecîaê i d-icerken di tejmilt-agi n Dda Lmulud s tikci n laman tameqqrant di leâquba n tmazi$t i ten-yettraoun ad d-im$uren di tnezdu$t n lêamu n wul-is.

Page 19: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

- 20 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Tajmilt i warrac

Ramdane ABDENBI

Medden rran-d nnhati... run... ḍsan... wwten afus s ibeddi... Slalwent tlawin... ferḥen yimeshanayen s wayen umi slan d

wayen walan... Amina, Silya, Mulud d Lyas, rebɛa yixulaf ɣef usayes... ẓẓan asirem deg wulawen...

Ssaɣen asafu... tḍall-d tafat... iban-asen-d ubrid.

ettarra tajmilt i wakken ad d-nemmekti. Nettarra tajmilt i wakken ad netlef tatut itezzin ɣef wayen ur nuri. Nettarra tajmilt i wakken ad

yidir wayen yeḥrez yimi. Nettarra tajmilt imi ccfaya tḥemmel taguni.

Nekni, nennum nettarra tajmilt i widen i ɣ-d-yezwaren ɣer tudert : i lejdud nneɣ ɣef yidles d tgemmi i ɣ-d-ǧǧan di timawit, i yimenza nneɣ ɣef ubrid nejren iḍelli i wakken ad nelḥu deg-s nekkni ass-agi.

Tajmilt d taɛkemt. Akken i tt-refden imezwura ara tt-refden yineggura, tasuta i tt-isersen ad tt-terfed tayeḍ : akka i tt-id-nufa, akka ara tt-nkemmel. Ɣas ad taẓay tejmilt, maca alamma tuɣal-d tmagit-nneɣ s abrid iseg tettwakkes ara tennefsusi seg uḥric yerzan tilin nneɣ. Imiren, ad tezger tejmilt tilisa n taddart… n temnaḍt… n tmurt… ad d-teggri kan d ayen yefka umdan i talsa.

Maca, ass-agi iban-aɣ-d belli llan widen yeklalen tajmilt ɣas akka ur d-wwin kra la i talsa, la i tmurt, la i temnaḍt, la i taddart seg wakken meẓẓiyit, tudert nsen akken

N

Page 20: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 21 -

kan tebda ur ɛad ssawḍen ad sɛun kra usenfar neɣ kra ufares. MACA klalen tajmilt ɣef wayen i xedmen ɣef usayes n Umezgun n Wehran di yennayer n useggas-agi. Klalen tajmilt ɣef tebɣest iss qublen annect-n lɣaci, ɣef ccfaya iss d-nnan ayen i sen-yesselmed unaẓur, ɣef leɛtab i fkan i tfekkiwin nsen timecṭuḥin i wakken ad zzin ugar n ssaɛa ɣef usayes yecban winna.

Tabɣest iss qublen imeshanayen meqqret maḍi ma neẓra belli imeqqranen tikwal sqewqiwen neɣ iteffeɣ-iten leɛqel, ur d-keffun ara awal alamma nnan-d meyya. Ɣas akken iɛerreq-asen umeslay maca tuqqna n tiṭ ad t-id-afen, tikwal war ma nerra lwelha nneɣ. Ṣeggmen ccɣel nsen, nḥulfa-as, nwala-t iwenneɛ, iban-d belli ur bɣin ara ad snuɣnin lɣaci-nni igerrzen deg umkan-nni ifazen. Akken qublen di temẓi ara qablen di temɣer.

Ccfaya iss d-nnan aḍris-nni s wazal-is imi ugar n ssaɛa ur sen-iruḥ wacemma. Ccfan daɣen ɣef wayen yeddan akked yimeslayen : tikli d umbiwel ɣef usayes. D tidet meẓẓiyit, allaɣ nsen xfif, zemren i ccfaya, maca imeslayen-nni d-nnan ẓẓayit. Tatut ur tufi ara abrid ɣer ccfaya nsen, s allaɣen nsen d tefrit nsen.

Fkan leɛtab i terwiḥt i wakken ad ilin d izeffanen n tidet yetturaren amezgun ɣef usayes n tzeqqa yecban tinna (TRO). Nwala lebɣi n temẓi yufrar-d ɣef wudmawen nsen i wakken ad aɣ-d-zziknen ayen lemden ɣef usayes. Nḥulfa s lferḥ nsen s wayen xedmem. Ferḥen imi nefreḥ yis-sen. Ferḥen s usafu i refden ɣas ulamma imenza nsen ur ɛad s-ḍliqen…

D tidet imenza nsen ur ɛad serrḥen... i wayen d-ṭṭfen sɣur widen i ten-yezwaren. Ixulaf-agi, d imawlan i ten-id-yesmeɣren, d iselmaden d yimeddukal n Tiddukla Numidya i sen-yezzin, i yesseḥbabren fell-asen, i sen-yemlan abrid iɣef teddun imira… d win iɣef ara ddun azekka. D “imeqqranen-agi” daɣen i yeklalen tajmilt, si Kamal Buɛrab alamma d Ɛebḍella Ḥaman, imi zwaren nitni s annar : s yiman nsen, s yidrimen nsen, s warraw nsen... d tmusni nsen.

Tiyemmatin d yibabaten... imeddukal d tmeddukal ur cuḥḥen ara i terwiḥt i wakken ad “ten-heggin” i uzekka. Ma uɣalen-d lecɣalat s abrid, a rrbeḥ a tafat, ma qqimen ddaw

Page 21: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 22 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

ubrid atan llan widen ara yezziknen abrid i widen ur t-nwala ara.

Teɛreq nufa-tt. I wakken ad yelhu uzekka am akken yelha yennayer n useggas-a, yessefk ad nḥareb ɣef at ccfaya d tebɣest Amina, Silya, Lmulud d Lyas, ixulaf i nessaram ad ilin wiyaḍ i ten-yecban, widen ara d-yekkren deg yirebbi n Numidya d yiɛeggalen-is imi d nettat i d tagest iɣer cudden merra lexyuḍ. Akin i uhanay, mačči ḥala zzhu akked ccḍeḥ i ɣ-d-ibanen maca nwala tafrit tuki-d s ayen yellan d tidet, nḥulfa i lebɣi yettnerni i wakken ad yaweḍ s iswi, ad yaweḍ s anda wwḍen ixulaf-nni taggara n uhanay, ulin-d seg yiɣẓer ɣer luḍa, wwin-d asirem ara ten-yeǧǧen berra n yimennuɣen ur nesɛi tifrat, berra n tmeckukal d tkerkas i ttafen ɣur kra n “yimeqqranen”, berra n wayen akk yettruẓun tadukli.

Imir-nni, taggara n uhanay, mi bedden merra medden, mi sliliwent tlawin, mi la d-ɣellin yimeṭṭawen n lferḥ, tuqqna n tiṭ, nessers taɛkemt ur ɛad d lawan i wakken ad tt-refden imeẓyanen-nni yellan ɣef usayes... d nitni i d-yennan serset-tt ur ttaggadet ara... ma ur tt-rfiden ara s lekmal-is ahat ad refden cwiṭ seg-s i wakken ad tennefsusi fell-aɣ nekkni… Wissen ahat d tidet ẓẓayet fell-aɣ… nḥar ad tt-nsers !?

Di teswiɛin am tigi i d-nettadder wid nneɣ. Di teswiɛin yecban tigi i d-nettaf iman nneɣ deg umkan n yimenza-nneɣ. Ad d-nadder Lwennas mi d-yudder netta Dda Lmulud yenna :

… ayen i ɣ-d-yeǧǧa Dda Lmulud, di Wehran iban-d am rrɛud…

Ma d timeqwa ur sent-nḥulfa ara imi yufa-d lḥal nebzeg seg yimeṭṭi n lferḥ… Ɣas ma “nenbec” acemma tamedyazt n Lwennas i wakken ad d-nini belli asirem i ẓẓan deg-neɣ, nekkni s widen iḥedren ur yesɛi ara tilas ur s-nufi ara azal.

Nessaram-awen tudert igerrzen i yiman nwen, i yimawlan nwen... i Tiddukla nwen (nneɣ).

Page 22: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

TAMEDYAZT

Page 23: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009
Page 24: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 25 -

Abrid n ubrid-iw

Youcef MERAHI

Le chemin de ma route Tasuqelt : Abdenour ABDESSELEM

Aql-akem-id D taqribt $er tama-w Am win yeslufuyen i yiman-is Gar-i yid-m tezga tnafa D ilem itezzin $ef ulac D tayemmat ne$ d lebêer $ef tizi n rrwaê Ccetla-m d iceqqiqen

*

* *

Zzu$ure$ ti$ri Yewwin ûûut deg unnar imekrazen

Anda akken tamu$li tesfexsay asedhu Mi akken lefhama Yu$al deg-s wawal

Äeggne$-as i ccfaya Di magu (bu isurgan d yem$an)

Wwi$-d leb$i deg werway

Page 25: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 26 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Ëettme$ tuffra n rray Rekve$ lijara-w

Zzu$ure$ asirem

Ssiméiye$ amteddu Deg wuraw yezzin

Akin i îîlam imzeggi *

* *

Mti Iv Iberrek-d Terriv-p i tavsa eh ! Isem teb$uv tesâuv-t D tameîîut Ay t$abev Ay t$abev Ay t$abev

Ar wanida ?

Page 26: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 27 -

Innan n Cennan

Abdelhafid CHENANE

01- Ur ttraǧu ṣṣbeḥ, Anda akken ur yelli ṣṣeḥ.

02- Leqraya tenna-d kullci,

Lefhama teɣleb-iten irkelli. 03- Win i wumi tefka ddunit ass-a cwiṭ,

Azekka ad yaf aṭas. 04- Mazal ur tessineḍ ara,

Wid ur nessin ara. 05- Mačči kan deg uxxam,

Ay neḥwaǧ Qessam. 06- Yiwen yessen ad icudd aggus,

Yezga di lehna iɛus, Ma d wayeḍ zzher-is ixuṣṣ, Yezga yetbeɛ-it wammus.

07- Medden akk ṭṭsen,

Ḥala ameddaḥ bu yimeṭṭawen. 08- Xas akken nesɛa leɛqel,

Zzher yugi ad aɣ-d-yemmuqel. 09- Zwaren medden ɣer miḥlal,

D lɛib ɣer win ur nuklal.

Page 27: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 28 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

15- Win ur nesɛi ṣṣeḥ ass-a, Ulac lettkal fell-as azekka.

16- Ass-a, aql-iyi da,

Azekka, ur ẓriɣ anda. 17- Ma fell-ak kullec ara d-yeɣli,

Ad ak-tuɣal ddunit d ilili. 18- Ma s tḥila i d-uɣalen,

D zzit yerɣan kan ara ɣ-d-sneɣlen. 19- Mi ara yeqreb uglim s iɣes,

Ad as-teɛreq lhedra i yiles. 20- Zgan neɣlen waman,

Anda akken ulac laman. 21- A win yesmeɛgizen i tnekkkra,

Xas ḥebber-as i taggara. 22- Ttaruɣ ɣef zzman,

Zzman, ad yaru fell-i. 23- Anda akken yezga lexṣaṣ,

Ur cukteɣ ad yali wass. 24- Terniḍ tafat i tafat,

Ɣer taggara ulac tifrat. 25- Ma ifut-ik lḥal,

Ad ak-yeɛreq ula d awal. 26- Win i iheddren ɣef yir timsal,

Ad d-yeggri di temseḥṣal. 27- Kullec, ḥesben-t d lamana,

Lameɛna, ulac akk lmeɛna.

Page 28: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 29 -

28- D awal-iw I d amɛiwen-iw.

29- S kra n wayen ɛzizen,

Ixleq-it Rebbi yewzen. 30- Win yeqqaren kan dir-it wa akked wa,

Ad yuɣal d izem, ad d-iruḥ ad iḥezzem. 31- Yir tafenṭazit, d tikli n baṭel,

Ɣer taggara, tessuffuɣ leɛqel. 32- Zzhu n tmunqas,

Ur yeṣliḥ yal ass. 33- Win yeggullen yerna yeḥnet,

Di lbaṭel ad yesserwet. 34- Ḥader awal-ik lemmer ad yeffeɣ,

Ma ur t-id-idegger wallaɣ. 35- S kra n wayen nettmenni,

Yuɣal fell-aɣ d ilili. 36- Lhedra-k ma yella tewzen,

Ur d-ittemmeɣ fell-ak waɣzen. 37- Ur nezmir ad nḍeqqer aqeddim,

Ma yella ur nečči alqim. 38- Ur cukteɣ yelha zzher-im,

Ma yella ur tesɛiḍ mmi-m. 39- Ma icewwel wallaɣ,

Yettuɣal d aballaɣ. 40- Yir zzhir,

Yekka-d si tismin.

Page 29: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 30 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

41- Mačči d tisselbi i selbeɣ, Mačči d lmuḥal i d-ḍelbeɣ,

D lḥeqq-iw kan iɣef kkateɣ. 42- Leɛtab yettuɣal d tikellax,

Anda akken ulac ṣṣeḥ. 43- Tufiḍ-d akk amek i tt-tefriḍ,

Lameɛna, yiwet ur tt-tewwiḍ. 44- Rreḥma n lɛali,

Tella di lqaɛa n Sidi Rebbi. 45- Lemmer mačči kullci d awal,

Yili axxam n ccreɛ ur aɣ-d-yessawal. 46- Ma s lebɣi i yettaru ufus-iw,

Ula d iḍes ad d-yerzu ɣer wallaɣ-iw. 47- Ma neǧǧa-as i Warẓeẓ tament,

Leḥsab-is Tizizwa ɛumment. 48- Armi i ten-id-yeṭṭef uzal,

I ak-rran azal. 49- Armi i k-ččan,

I ak-rran ccan. 50- Ayen ur d-nban am lmut,

Mebla inigan, Yal lmut,

Teḥwaǧ inigan.

Page 30: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 31 -

Tawennaṭ

Ahcene MARICHE

Tawennaî deg nettidir Qlil win i tt-yettqadaren

Stehzan deg-s la êir Deg-s ur d cliâen

Yal wa d acu yeîîeggir Zdat nsen i t-zerrâen

Ur yelli wacu iselken

Seg yifassen nsen ay atma La tiéegwa, la isaffen La idurar la ti$ezza

La ssêari-nni wessiâen La lebêer-nni nesâa

Yal ti$mert d agudu Di yal tamaî dduxan

Ccbaêa ur d-tegri ad tt-newâu Dayen iccmet-itt umdan

Am kul mi d-yeêder unebdu Yer$a umada$ yellan

Isaffen lu$en merra S umejriw d izuli$en

Ur d yeqqim deg sen kra Ula d iselman hujren

Ma d id$a$en nsen ass-a Swakkren-asen wwin-ten

Page 31: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 32 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Üûyada zik nêemmel Yis-s nedha, nâac

Ass-a ur neîîamaâ fiêel Di tsennart iteddu-d wulac

Ne$ ma telliv d l$afel Vmaâ kra di tqerrac

Tîjur anda nettqeggil

Äemmden fkan-tent i tmess Tizzegzewt i$ef nettvil

Ass-a ur d-yeqqim seg-s Ïîerr ur t-nettektil

Alamma yis-s nebges

Nessizdig daxel n uxxam Neîîeggir zdat tewwurt

Mi d-êedrent tiram Nessen$al acêal d tarbut

A tawennaî nerna i le$bina-m Aqcic argaz tameîîut

Ggten $ur-ne$ wafrasen

Ilefvan ufan-d amkan Neêres tezdeg dayen

I tt-id-iûuêen ala axxam Teêjeb $ef yimdanen Wid yesluxuxen zgan

Ëemmle$ ma d-ihubb wavu Yemmal-d kra yellan

Tabucivant mi ara terfu S igenni tessawav-iten Ad jmaâ kra ad ternu Zdat-k tezzerwaâ-iten

Wama lebêer mi ara yehwel

Yettxebbil kra yellan Kullci ad t-icebbel

Ad t$ilev d llaâb i s-d-yehwan

Page 32: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 33 -

Mi yers ara k-d-imel A d lefâayel-ik yerkan

Tizit akked yizan

Zgan yid-ne$ d irfiqen Tazza$riwin dayen kan Aêlil wi yettemâuouten

Lfuêa di yal amkan Loifat akked yiwekkiwen

Win yestehzan di twennaî

Deg-ne$ akk i yestehza Ay amdan ma tâundev-t

D tasraft i yiman ne$ ne$za Yyaw ad nefress yal tamaî

U ad nilit d imenza

Ad nefres zdat tewwurt D wanda akk nettidir Ad neglu akk s tmurt

Asif d yal lbir A $-tiéid tmeddurt Gar tmura ad nifrir Tawa$it n weqbayli

Yefreê s mmi-s

La ihedder tarumit Yefreê s yelli-s

La thedder taglizit Ula d tameîîut-is Tarumit, tamaûrit

Netta yennev yiles-is Teâreq-as teqbaylit

Ur yelli i ten-yesduklen Ferqen am yirden f lluê

D tawa$it mi ara heddren D tavsa xas ur tcuê

Page 33: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 34 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

D açewçew i ççewçiwen D ameqqran ne$ d amecîuê

A ten-id-ijemâen ur yelli

Yal wa di texxamt weêd-s Yal wa i$ef yettvilli

D aêwas i t-id-yeêwes Teçça-ten akk tiliéri Yal wa anda i$ewes

Yal wa d acu i d-yuoew

Si tmetti ideg ye$req Yal wa lâib i d-yessew Netta yeqqar kan ilaq

Yemma-tsen teêfev-d aslilew I dderya yeâreq lmenîeq

Idles n leonas merra

£er twacult yella Ma testeqsav f kra Tiririt tezga tella

Mi s d-tuddrev tamaz$a A k-yini d acu-t waya

£ur-sen sâan “l’avance”

Tzad-asen lefhama Nekni di “retard” ne$ves

Ur nessin acemma Ay am$ar kker bges Ay k-iruêen ass-a

I yal idles gan azal Ayla nsen êeqren-t

Yiwen ur d-yendekwal Äemmden akk nekkren-t

Akud la yettazzal Yal later veyâen-t

Page 34: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 35 -

Ma twalav $er llebsa Yal wa s irabuben-is Wahin âeryan yedda

Wayev s ujellab-is D acu i ten-yesduklen da

Ala isem n twacult-is

Wa iteééel wa ikerref Wa iâebbed wa yekfer Wa yezga d imcennef Wayev yezga iûekker

Yal wa ddin deg yeîîef Deg ubrid-is icewwer

Anda i d-neggra ass-a

S tkemmict yettawi nnif Mkul mi neqdec $ef kra

Qqaren-a$ yewwi-ken wasif Nekni i nxeddem neéra

Asiffi nezga netsif Lxir $ur-ne$ i d-yeggra

Idles izde$-a$ adif

Page 35: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

- 36 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Innan n yal ass si kraḍ tudrin n At Ɛebbas

Djamel BENAOUF

I yiman n Dda Lmulud At Mɛemmer

Tiniri, Belɛeggal d Lqelɛa. Si timawit ɣer tira.

Inzan (lemtul)

wal i d-yewwin awal ɣef wawal. Agdud war idles, am urgaz war iles, d anzi (lemtel) amaziɣ yesɛan lmeɛna aṭas. Yal ales neɣ amdan yesɛa

isem, yesɛa imawlan. Akken daɣen aɣref (agdud). Yal aɣref yesɛa idles, yesɛa awal, tutlayt, taɣerma, yesɛa amezruy… artigra. Ula d aɣref amaziɣ am netta am wiyaḍ. D acu kan ur yesɛi ara zzher ur as-t-yefki ara wakud akken ad yesken i umaḍal d acu-t, d acu i yesɛa deg yidles ines. Acku yal tikkelt ad yebɣu ad yekker ad yezwi aɣebbar ɣef yiman-is, ad yekker ad yerẓ azaglu n ddel, n lbaṭel i t-yeggunin, ad d-yekker yiwen s yisem n tegmat, s yisem n tdukli, s yisem n ddin, am wakken aɣref amaziɣ ur yessin talsa neɣ asɣan (ddin) neɣ tadukli, neɣ ur iḥemmel ara tamurt… Ihi tura dayen yekfa yiḍes, yekfa ukellex, tekfa tsusmi. Yal yiwen ad yeɛqel iman-is. Amaziɣ ass-a yeɛqel iman-is, yesɛa awal, di tmurt-a i d-ilul, deg-s i d-yekker, deg-s ad yemmet, i wakken azekka ur yettuɣal d aẓekka.

A

Page 36: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 37 -

- At uxxam ṣebren, imɛezzan kefren. - Ansi i s-tekkiḍ i Lqelɛa d tasawent. - Argaz d llsas, tameṭṭut d ajgu alemmas. - Am tmess seddaw walim. - Ass d yir ddunit, iḍ d yir targit. - Aḥlil a wi yeẓran, aḥlil a wi ur neẓri. - Ay argaz ay ameɣbun, yeksan di lexla am userdun. - Awal ma wezzil yefra, ma kemmil a d-yini kra. - Awal ur nettwaqbal, am win yetseqqin deg uɣerbal. - Lemmer yettuɣal lxir, yili yuɣal i wezger. - Asif ad iruḥ a d-yuɣal ɣer lḥedd-is. - Argaz yettwaqqan seg yiles. - Akken qerrḥent i neffɛent. - Ansi i d-yezdem i d-squccḍeɣ. - Anta ttejra ur ihuzz waḍu. - Anta ttejra ur nesɛi aẓar. - Ad nerreẓ wala ad nekknu. - Ay acek uqeḍmir, lemmer i yeɛmir. - Am tyerza n welɣem. - Alamma ijuǧǧeg lemleḥ. - Am win yettargun lexrif di llyali. - A s-neṣber i Rebbi, ad nernu i lɛebd. - A bu snat yiwet a k-truḥ. - Bu yiles medden akk ines. - Ccreɛ igenni leɛmer yelli. - Cwiṭ i terwiḥt, cwiṭ i telwiḥt. - S yiɣil aberkan i ntett aɣrum azedgan. - D lḥuj i ɣ-yerran ɣer umezduɣ n Tniri. - Ddwa n lxir d ccer. - D lɛali-yi kan aqbab i wassen n waluḍ. - D axxam i d aẓekka n ddunit. - Gma-k a k-yeffeẓ ur k-yesseblaɛ ara. - Ḥanun zanun la tfareq lkanun. - I yeẓran ala win yewwten d win yettewten. - Iles uḥdiq, ul uḥriq. - I d-icebbun si baba-s siwa ṭikkuk di lexla. - Ifut-ik lefjer ay amɣar. - Ibeddel adrum s weɣrum.

Page 37: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 38 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

- Iteddu ɣef uɛebbuḍ-is am wezrem. - Iles yessawal-itent, aqerruy yettaɣ-itent. - Iḍarren-is deg ubellaɛ netta yettmami-d ddellaɛ. - I inekkren laṣel-is d aɣyul. - Meyya keccment, meyya teffɣent. - Ma rriɣ-am-d awal tezhiḍ, ma ǧǧiɣ-kemm terḥiḍ. - Qeḍran ur idehhen rrfis, aɛdaw ur itettu axṣim-is. - Rebbi yettayal-aɣ lmut, nekkkni nettayal-as lqut. - Rebbi am uḍebbax, ečč txellṣeḍ. - Ruḥ ay aɛrab ar tafsut. - Ruḥeɣ a s-ɣizeɣ i baba-s, yerwel-iyi mmi-s s ugelzim. - Ssbuɛ yettban deg wuftiyen. - Ssuq n lxalat ur iferru. - Timmuhbelt n leɛwacer, iḥemmlen seksu n yirden. - Tfuk lɛid ay arrac, uɣalet ɣer tarɣaṭ akk d uɣiɣac. - Ttif tameṭṭut iḥerrzen, wala tayuga ikerrzen. - Tisusaf s igenni ttuɣalent-d ɣer wudem. - Tenna-as lǧedra i tgelzimt tḍurreḍ-iyi, tenna-as afus-iw

seg-m i d-yekka. - Tuzzma gar leḥbab d ddwa. - Ttif tiyita s ugelzim, wala ɛecra s tqabact. - Tirga mxalfa. - Timɛayin uzal. - Tikli n yizem. - Temẓi txeddem ɣef temɣer, temɣer txeddem ɣef lmut. - Tiniri yezgel usaku. - Ṭṭes ar azal, a d-tafeḍ sseɛd-ik mazal. - Ur ttiẓid a k-ssbelɛen, ur ttirẓig a k-id-ssusfen. - Uccen i d-trebbaḍ a Welqaḍi i yiri-k. - Ur d-ǧǧin imezwura ara d-inin ineggura. - Urweɣ-t, ur d iyi-yuriw. - Ur jeggej di tmeɣra, ur ttaɣ aɣyul di rrbiɛ (tafsut) - Wa yufa, wa yestufa (yessekfa), wayeḍ yesmendag isufa. - Wi yebɣan ad yidir yemmet. - Win yebɣan ad yessgem yilqiq, win yebɣan ad yuzur yirqiq. - Wi yebɣan abɣer yesɛu-t, wi yebɣan lhemm yerwu-t. - Win iwehhan yewwet, win yewwten yenɣa.

Page 38: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 39 -

- Win yewwet laẓ s aɛebbuḍ itettu, win yewwet laẓ s aqerruy iceffu.

- Win izerɛen aḍu ad yemger aɣebbar. - Wi ur nesɛi yemma-s ifuk rrbeḥ fell-as. - Wi ur nesɛi tagmat meḥqur. - Win yeččan yečča, ma d wayeḍ tarbuyt tekkes. - Weqbel a kemm-issineɣ jaḥeɣ, Ma d tura rtaḥeɣ. - Win ideg ur sɛiɣ nnfeɛ, a t-fkeɣ g ddfeɛ. - Yeɛreḍ ad yecrured am tsekkurt, teɛreq-as tikli n tyaziḍt. - Yewwet-d igenni, irad wayenni. - Yiwen ur itettu aɛlaw aqdim, ala yir llqim. - Yečča lmal, yefreḥ bab-is. - Yenna-as a baba wwten-aɣ, yenna-as a baba ɛeqlen-aɣ. - Yeddem taɣadt yerḍ-d, yenna-as rnu-d yelli-s. - Yuker ḥeḍreɣ, yeggull umneɣ. - Yekkat ifessi. - Yiwen ur yeqqar ibawen-iw ur ttewwan ara. - Yeẓra Rebbi i yellan deg weɣyul, yekkes-as acciwen. - Yir lhica deqqem neɣ qqim, yir asɣar nǧer neɣ qqim, yir

lɛebd hder neɣ qqim. - Llum yellan ɣef wuccen, rran-t-id ɣef uyaziḍ. - Lemmer i tent-iḥesseb ufellaḥ, ur tent-izerreɛ. - Leɛmer n at zik, lqedd n at tura. - Leǧruḥ qqazen ḥellun, yir lehdur qqazen rennun. - Leɛlam icudden, wi yeqqimen yernu-d. - Ɣurwat wi iberrun i ṭṭbel deg waman. - Ɛni ad tewwteḍ igenni s rrkel. - Ɛeddi ɣef weɛdaw telsiḍ, ur k-yeẓri f wacu tensiḍ.

Page 39: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

- 40 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Taqsiṭ s Sidna Musa

Youcef ACHOURI

Wagi d asefru n yemma Taqsiṭ n Sidna Musa mi d-yuɣ abrid s uṣelli Yufa-ten-id qqazen aẓekka d acu txeddmem a wigi ? Yenna-as ad ɣizeɣ xarṣum d lewjur ṣaḥen-i Mi iɛedda Musa yeqqaz mi s-gren leblaḍ yuli Nnan-as ah ya Musa nettu lqis wer t-id-newwi Wagi yemmuten amzun akk d keččini Mi iɛedda Musa ad iqis yeɛdel teɣzi tehri Taxeddaɛ ay atma diri-tt ad nruḥ ad nwadeɛ lwali Mi d-yettqebbel ɣer yemma-s d acu k-iceɣben a memmi Ma d ay d ṭṭlaba lfani d-rebbaɣ mumi Yenna-as d ṭṭlaba n Rebbi i d-yerzan ɣur-i Tenna-as ah ya Musa ili-k d argaz n lɛali Yak ṣṣaḥaba mmuten ar kečč d nekkkini Mi d-yettqebbel ɣer zzwaǧ-is d acu k-iceɣben a xeḍri Ma d ay d ṭṭlaba sdaq-iw zenz-it mumi Yenna-as mačči d ṭṭlaba d Rebbi d-yuznen ɣur-i Tenna-as gedha Musa ili-k d argaz n lɛal Tenna-as akk ṣṣaḥaba mmuten ar kečč d nekkkini Ah ya memmi d agujil mebla lwali Yenna-as ah ya yemma baba tahh d ɣur-i Ah ya memmi d lexyal i d-ibedden akkenni Lmelk mi t-id-isuma s aḍar n lǧid a t-yencer

Page 40: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 41 -

Yenna-as baɛed ssyinna ma dinna i d-tbeddeḍ tixxer Musa d argaz n lɛali d lkaɛba i wumi d-idewwer Lmelk mi t-id-isuma s aɛebbuḍ n lǧid a t-yencer Yenna-as baɛed ssyinna ma dinna i d-tbeddeḍ tixxer Musa d argaz n lɛali kul yum yezag d asebbar Lmelk mi t-id-isuma s afus n lǧid a t-yencer Yenna-as baɛed ssyinna ma dinna i d-tbeddeḍ tixxer Musa d argaz n lɛali d leqlam ideg ineǧǧer Lmelk mi t-id-isuma aqemmuc n lǧid a t-yencer Yenna-as baɛed ssyinna ma dinna i d-tbeddeḍ tixxer Musa d argaz n lɛali d leṣlaḥ i ihedder Lmelk mi t-id-isuma ɣer tiṭ n lǧid a tt-yencer Yenna-as baɛed ssyinna ma dinna i d-tbeddeḍ tixxer Musa d argaz n lɛali i yeẓra di leɛyub yeṣṣer Yenna-as gedha Musa ass i s-d-nebda yeẓwer Ma d ay yerɣeb ad as-nernu cwiṭ di leɛmer Yenna-as ala Ruḥ-n ɣer lǧennet wwin-as-d tassefaḥt D tazeggaṭ bḥal leḥmer Fkan-as-tt i Musa yesraḥ-itt Mi yeɛḍes yedda leɛmer.

Page 41: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

- 42 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Tewweḍ tfidi s iɣes

Mohamed Zakaria BENRAMDANE

Tewwev tfidi s i$es Tewwev tfidi s i$es tazmert nne$ akk ten$es d ddnub i da$-p-id-yewwin Nwala lbaîel issuqqes d medden i la iteqqes d lhemm i d-yeooa d aâwin A Llah $as îîef-as lemqes s lfevl-ik ara yeqqers d ddin-ik ara t-yezwin

* * *

Simmal nepidir nsell Simmal nepidir nsell ddunit tmepel kul wa tefka-as leb$i-s Lêeqq yedda d imsensel lekdeb yu$al itepel i lâebd mu yekref yise$-is

Page 42: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 43 -

A nêell Llah bu ssnasel yarez ccer ur t-irepel i lxir a d-yekker yim$i-s

* * *

Rebbi laâmer yep$eggir Amdan yezgan yepdeggir yepawev ar yepveggir di cc$el-is ur t-ipfukku Rebbi laâmer yep$eggir di lexûara ur yepseggir i lmumen ur nrekku Pre$-k a win wer nemgir s iâdawen ur $-pjeggir iles fell-a$ iêekku

Page 43: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009
Page 44: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

TAMACAHUT

Page 45: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009
Page 46: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 47 -

Azal n tmacahut di tmetti

Hamid BILEK

uget n tenfaliyin di tudert n umdan d tgensas tizamulin n tmetti s umata ttbanent-d di tewsatin yemxallafen n tsekla. Skanayent-d iêulfan d

wayen i$er yessaram ugdud. Gar tewsatin yellan di tsekla ad naf tamedyazt, tullist, tamezgunt, tadyant, ungal, taneqqist, tamacahut…

Deg uvris-agi neb$a ad d-nezzi kra n wawal $ef yiwet si tewsatin-agi n tsekla, ahat d tin yeîîfen amviq meqqren di tsekla tamazi$t imi amkan-is icudd nezzeh $er timawit, imi neéra d akken idles d tsekla tamazi$t usan-d si zzman aqbur s wallel-agi n timawit. Tawsit nextar ad d-nawi awal fell-as d tamacahut, imi tamacahut d tajaddit, d tutlayt, d idles, tamacahut d tamsirt yeççuren d lmeâna, d lewûaya, d iêulfan d wayen nniven.

Ad nezzi awal $ef umkan teîîef tmacahut di tmetti s umata d lfayda tesâa deg unnar n usnerni d tulya n walla$ n umdan, lad$a ameéyan, ama deg uêareb $ef yidles ne$ $ef tutlayt d wawalen n tmeslayt tayemmat.

Tamacahut d yiwet n tewsit yemxallafen $ef tiyiv. D taêkayt tawezlant ur nezmir ad ncidd $er kra n tallit ne$ $er kra n umkan; ur d-tettawi ara $ef tedyanin yellan ne$ yevran. Deg-s ad naf : yella deg yiwet tallit, ne$ di zzman n zik, ne$ $ef wasmi yella yiwen… Ula d udmawen tessidir tmacahut ttilin s îîaqa d i$ersiwen, kra d i$ersiwen ur nelli, yettilin kan di lexyal, d i$ersiwen yettafgen yettaooan win yeqqaren ne$ win

T

Page 47: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 48 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

isellen i tmucuha ad yeldi alla$-is, ad yessexdem tugna ines i wakken ad d-ixeyyel akk ayen ittezin di tedyant n tmacahut. Aya d$a yettâawan amdan i wakken tamu$li ines, tussna ines, ttexmam ines ad ihriwen, ad im$uren, ad nnernin. S tewzel kan akka ad nini d akken tamacahut d yiwet teqsiî tawezlant yellan s umata deg yidles imawi, wa iêekku-p i wa, wa irennu-as kra, wa yesen$as-as, ne$ yettbeddil-as kra âla êsab wid i wumi i d-iêekku ne$ deg umkan ideg d-iêekku d uswir n tmusni i$er yessawev.

Akken neéra belli maççi yakk medden ssnen ad d-alsen timucuha, taéuri-agi am lefhama maççi i medden akk i wumi i tt-yefka, llan kra tugget nsen d tim$arin mi ara d-ttalsent timucuha ad tmenniv ur êebbsent ara seg wakken zzuzunent, ssedhuyent, ttawint alla$ ad yinig anida akken di leâmer-is ur yezmir ad yessiwev. £ef waya i qqaren tamacahut teshel ad ttnelmed ad ttnessekcem s alla$ di tikkelt tamezwarut ara s-nsel ma yella tettwales-d s$ur win yesâan taéuri-agi n wawal d wamek i tt-yessawal, i tt-yessawav.

Tamacahut d yiwet si tewsatin yellan si zzman n zzman, yiwen ur yezmir ad d-yini si melmi, imi qqaren d akken seg wasmi i d-yexleq umdan texleq-d yid-s tmacahut, imi d$a ula d tadyant n tlalit n umdan tella d tamacahut. I waya nezmer ad d-nini d akken tamacahut tella uqbel ad d-ilint akk tewsatin yemxallafen yettwassnen ar ass-a di tsekla. Anfal i tettenfal si tsuta $er tayev yella-d s loehd n timawit yessawaven ayen i irennun di tmusni, ayen ibennun, ayen yettrebin d wayen yemmalen iberdan yessufu$en.

Zik-nni, di tudrin llant tejmuyaâ ttaççarent d im$aren d yileméiyen, im$aren êekkun, ilmeéiyen ceffun, im$aren qqaren-d ayen yevran yid-sen ama dagi di tmurt ama di tmura nniven. Akken ttembaddalen tiktiwin, timusniwin armi teff$en medden ssnen $as akken ulac i$erbazen.

Di$enni zik di tudrin n leqbayel, tt$imin medden $er yiri n lkanun, ileméiyen sellen i tem$arin d yim$aren mi ara d-êekkun timucuha, tidak-nni iss ara leêêun di ddunit nsen.

Tura tu$al tiliéri d nettat i yeîîfen amkan n um$ar d tem$art, amkan n tussna, amkan n wawal i nesseblaâ melba ma nessexdem alla$ nne$ ne$ tugniwin nne$.

Page 48: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 49 -

Ma nezzi-d $er wazal n tmacahut deg usnerni d ttrebga n ugrud ad naf d akken yal wid iqeddcen deg unnar n usegmi d ttrebga mjamalen di rray i d-yeqqaren d akken timucuha d yiwen wallal u d yiwen ubrid yessedduyen u yesnernayen alla$ n ugrud deg yiêricen yemxallafen n tudert-is ; ama deg yimurnan ne$ leênana, ama di tiêerci, ama di tikli ines di tmetti d wayen i s-d-yezzin. Nnan-d d akken agrud yeslan ne$ ye$ran timucuha yettifsus walla$ ines, tettiwsiâ ccfawat ines, ayen i s-yessishilen abrid n t$uri d tira si teméi ines.

Timucuha d yiwet si tewsatin n téuri yettawven s agrud s ccuq mebla ma iêuss s teâkemt. Sâant aîas n lemâun d lemtul, d wayen merra ibennun tanefsit d tmagit n ugrud i wakken ad iqabel tem$er-is s tullya n wallen-is d useqdec n walla$-is.

Tamacahut tettrebbi, temmal abrid yessufu$en, tessegmuy tawnafit, tesselmad azal n ssmaê, azal n trugza, azal n leqder, n lem$ivat d uêulfu ; tesselmad idelsan d t$ermiwin yemxallafen ; tettserriê i walla$ ad yejbu ad inaveê, ad iêewwes, tettak-as tagnit i usugen i wakken ad d-yessis tugna yeb$a akken i tt-yeb$a.

Zzman ideg nettidir ass-a, d win ideg tasnafukest tewwev $er lêedd-is. Yal ta$awsa tettawev-as-d i ugrud s imi, ur yettak kra n leâtab i walla$ ne$ i terwiêt-is. Allalen n taywalt d tussna ur ooin aêric i usigen ne$ i truéi n uqerru, anida agrud ad yessexdem alla$-is i wakken ad d-yaf tifrat i wuguren ara d-yemmager. Ayagi yettarra-t yesseblaâ mebla ma iêuss i lbenna.

Iseggasen–agi ineggura yegget wawal $ef yimihiten yettidir ugrud ma yella teqqim teswiât akka. Imusnawen n tnefsit d wid n usegmi sbarayen-d i wakken ad nbedd mgal annect-a. Gar tsura i iteldin tiwwura, yessenqasen si ccedda ad naf ales d t$uri n tmucuha.

Yenna yiwen umejjay n yigerdan d akken imawlan iêekkun timucuha i dderya nsen ttekkan u qeddcen di tujjya n leêder d uêezzeb. Ihi a yimawlan alset timucuha i dderya nwen i wakken ad sent-tessishilem azekka nsen.

Yelha ma nedduqes-d, ma nêulfa d akken timucuha sâant aîas n llfayda ma yella nessawev-itent gar yiffasen n yimawlan d yigerdan i wakken agerruj i $-d-ooan lejdud d

Page 49: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 50 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

lamana ad yawev $er tsuta i d-iteddun. Aya d$a ad yernu di ccan nne$ imi agerruj-agi neb$a ad t-nessiwev di tmeslayt tayemat s tutlayt d tira n tmazi$t. S wakka ad nêareb $ef tgemmi d yidles rnu-as tira d tutlayt. Tasekkurt timellalin.

Imi neéra d akken tamacahut telêa s tugget s timawit, tella si zzman aqbur, u nekni si zik ar ass-a mazal neîîef di timawit-agi, nezmer ihi ad d-nini $ur-ne$ agerruj meqqren deg uêric-agi n tsekla i ilaq ad nêareb fell-as. Ass-a nezmer ad nêareb fell-as ula s wallalen imaynuten am yidlisen, les BD, issura… Aîas n tezrawin i d-yelhan s tmucuha, aîas n yismawen n tsekla i d-ibanen, i d-yufraren s leqdic nsen di ûûenf-agi. Ihi akken yeb$u ibeddel zzman, imi tamacahut tedda-d si zzman n zzman, ad d-nini kan ad tt-id-yaf yal zzman.

Di tagara, nessaram d akken mazal d imdanen i nella, nettêulfu nettêussu s wayen i $-iverrun d wayen iverrun i wiyav, d wayen akk i $-d-yezzin, nettwali, nettmeyyiz, nettaé, nettwexxir, nferreq gar wayen yelhan d wayen n dir. Akka i nezmer ad nidir d imdanen maççi d timacinin ne$ d i$ersiwen.

Page 50: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 51 -

Agrud bu snat tyemmatin

Anne DE GRAAF

The Baby with two Mothers Tasuqelt : Djaafar MESSAOUDI

nig n tneflit i as-d-ittunefken sɣur Axellaq, Sidna Sliman ittwabudd-d daɣen s twassna tameqqrant. S twassna-ya, yessawaḍ ad yefru

kra n tlufa umi wer yezmir umdan ad yaf tifrat. Yiwen wass, usant-d ɣer teɣremt n Sidna Sliman snat

tlawin, yiwet d timizwiɣt tayeḍ d timibrikt. Yal yiwet deg-sent teddem-d agerrud deg ufus-is. Igerruden-nni ttemcabin aṭas, maca yiwen deg-sen d amuddir wayeḍ d amettin. Sersent snat tlawin-nni igerruden-nsent sdat n uɛric n ugellid, qqumcent, bdant la d-ḥekkunt ayen tent-id-yewwin ɣer dinna. Agellid yesmuzgut-asent s uhannay ameqqran : - Ay Unnig-nsen, d-tebda tmeṭṭut timizwiɣt, nekkk ttidireɣ di yiwen uxxam akked tmeṭṭut-a, nettat d takna-inu. Azal n wagur aya, s kra n wussan kan gar-anteɣ, i snat yid-nteɣ nurew-d sin yigerruden yellan s tezmert igerrzen. Armi d iḍelli tameddit, agerrud n tmeṭṭut-a yebda yettiẓẓif. Netta ad yili yemmut kra n tsaɛtin deffir mi nessexsi tafat akken ad neṭṭes. Ur ifaq yiwen s wayen yeḍran i ugerrud-a siwa yemma-s. Dɣa imi nekkk tuɣ-iyi ɣebbseɣ deg yiḍes alqayan, tfures tagnit tekker-d di talest, teddem-d agerrud-iw terr waynes deg umkan-is. Mi d-ukiɣ taṣebḥit-a, faqeɣ agerrud yellan ɣer yidis-iw ur yesnuffus ara. Mi ḥekkreɣ nezzeh deg-s, ukzeɣ netta

N

Page 51: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 52 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

mačči d-waynu. Imir-n kan, tenṭeq-d tmeṭṭut timibrikt tini i Sidna Sliman s yimeṭṭawen deg wallen : - Uhu, ay Unnig-nsen ! Tameṭṭut-a la teskiddib. Agerrud amuddir d ayla-w”. Din-din, tegzem-as awal tmeṭṭut timizwiɣt twekked-as i Sidna Sliman belli d amuddir i d agerrud-is. Sakin la itteddu ad yekker umerẓi imawi gar snat tlawin-nni. Imiren dɣa, yenṭeq-d ugellid ɣur-sent : - Dayen ! Dayen ! Imi akka yal ta la teqqar d nekkk i d yemma-s n ugerrud amuddir, tura ihi ad nesseɛdel gar-akent d wad tellzemt i snat yid-kent. Akk wid yellan dinna baten u bdan la ttemseqsayen acu ara yeg ugellid amassan. Irfed Sidna Sliman afus-is yini i yiwen seg yiɛessasen-is : - Ay aɛessas, ddem-d agerrud-ihin amuddir, bḍu-t ɣef sin s tkuba-inekk tefkeḍ seg-s i yal yiwet amur-is. Din-din tebda tmeṭṭut timibrikt la tettiɣwis u la tessutur deg ugellid akken ad isemmet andah-is : - Annaɣ ay Unnig-nsen ! Ttxil-k ur t-neqq ara ! Wicqa, efk-as-t i nettat, awi-d kan ad yedder. Wamma tameṭṭut-nni nniḍen, s yiwet tɣara tameckukt i tessentag Sidna Sliman i wakken ad ireṣṣi andah-is : - D awal uṣwib ay Unnig-nsen ! Bḍu-t ɣef sin i wakken yal yiwet seg-nteɣ ad tuɣal s tumert ɣer uxxam-is s tunt-is. Mi yerfed uɛessas takuba-ines i wakken ad igzem agerrud-nni, isɣel-as Sidna Sliman i wakken ad yeḥbes. - Efk agerrud-nni i tmeṭṭut-a timibrikt, i s-yenna, nettat i d yemma-s, acku siwa tayemmat taḥeqqanit ara yessirmen i mmi-s tudert di tegnit am ta. Akka ihi, s tumert tameqqrant, tuɣal-d tmeṭṭut timibrikt s ugerrud-is ɣer uxxam. Ma d takeddabt-nni timizwiɣt, nettat tettwazen ɣer usaqqal, sakin asmi d-teffeɣ yebra-yas urgaz-is.

Page 52: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 53 -

Agḍiḍ azeggaɣ

Malek HOUD

Amacahu, ad telhu, ad teḍbeɛ am usaru ad tuɣal annect n ujga.

ik-nni tella yiwet n tyaziḍt deg yiwet n taddart tettidir nettat d warraw-is deg telwit. Ɣur-s mraw n yigdaḍ, tẓa deg-sen kif-kif-iten deg tiɣmi, d

imellalen akk, ma d wis mraw yemgarrad ɣef yimezwura, ur yelli d amellal am nutni : netta d azeggaɣ am tfelfelt . Ɣef waya i t-ɣunzan watmaten-is deg uxxam d tizziwin-is deg berra. Ur t-ttaǧǧan ara ad yurar yid-sen, yerna ttaḍsan fell-as. Akka i s-xeddmen seg mi ara d-yali wass alamma yeɣli yiṭij ttɛayaren-t : Tifelfelt tazeggaɣt… tifelfelt taqerḥant… Agdiḍ azeggazɣ meskin yettarra kan ɣer wul-is, seg mi ara d-yekker yekres unyir-is, yezga d uḥzin kra yekka wass, ur yessin la taḍsa la anecraḥ. Yiwen wass, tekker-d yemma-s tanezzayt am wakken tuɣ tannumi teḥseb tarwa-s, tufa tẓa n yifrax imellalen, wis mraw, azeggaɣ-nni ulac-it. Tessawel, tessawel, tuzzel yeffes, tuzzel zelmeḍ , amzun yeffeɣ-itt laɛqel, maca yiwen ur as-d-yerri awal. Teqqim ɣef umnar n tewwurt tettru, tkemmel aḥluli i tasa-s. Afrux azeggaɣ mi iwala yiwen ur t-iḥemmel dɣa yehmel yerra ɣef uqerruy-is.Yerwel ɣef uxxam-nsen, yeǧǧa ɣer deffir atmaten-is i s-yerran ddunit-is d taberkant. Iteddu, iteddu, ur yeẓri anda ara t-awin yisurifen-is armi d-yeɣli yiḍ.

Z

Page 53: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 54 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Dɣa yufa-d iman-is deg tlemmast n yiwet n teẓgi yebrebren. Isekla-ines, seg wakken ɣezzifit, ma teṭṭaleḍ taqacuct-nsen ad k-teɣli tcacict, yal afurek ɣef gma-s yeẓḍa, tafat n wass ur tettaf s wansi ara d-tɛeddi, ad s-tiniḍ d iḍ ama d tanezzayt ama d tameddit. Yuɣal ufrux azeggaɣ amecṭuḥ meskin yugad. Yugad ad d-yemmager uccen ad t-isebleɛ am yiwet n tleqqimt. Deffir n yiwet n tẓebbujt ibedd netta ittergigi am usaflaw, mačči seg usemmiḍ acku deg unebdu i yella maca seg tugdi. Yeqmec kra allen-is yuɣal yeldi-tent-id. Mi yeṭṭal s igenni iwala yewwet-d tikkelt yiwen uzenẓar n lberq. Tafat-is terra tiẓgi-nni merra amzun d ass. Sdat-s tbedd-d yiwet n tmeṭṭut yettiqin deg sser, telsa-d talaba tamellalt, imi-s i d-yesskanayen aseḍsu amellal yugi ad yeḥbes seg ucmumeḥ. Tenṭeq ɣer ufrux azeggaɣ tenna-as : - D acu i txeddmeḍ iman-ik deg tlemmast n teẓgi ɣef leṭnac n yiḍ ? Afrux amecṭuḥ ur nugid, yeffeɣ-d seg udhac-nni amezwaru mi i tt-iwala maca yeqqim yeggugem, awal ur t-id-yuli. - Ur ttagad, ur tufiḍ d acu ara k-xedmeɣ, ala ayen yelhan, ẓriɣ d acu i k-yuɣen, ẓriɣ acimi i d-trewleḍ ɣef twacult-ik, ẓriɣ d acu i k-xeddmen watmaten-ik. Tameṭṭut-a teḥṣa merra s wannect-a acku, ziɣen d tawkilt n teẓgi, issken-akk Rebbi Tenna-as : - Kkes aɣilif kra n wayen ḍsan fell-ak wayetma-k d wiyaḍ ad k-tekkseɣ tura kan, dɣa ma tebɣiḍ ad k-rreɣ tifeḍ akk igdaḍ yellan deg ddunit merra. Afrux ameɣbun yeldi kan deg warquqen-is, issenhezz kan aqerruy-is tikkelt d agessar tayeḍ d asawen akken ad s-yerr s : - Ih ! Teɛzem abrid, afrux-nni azeggaɣ yuɣal d amellal am udfel yerna yettdeggir-d yiwet n tafat tamellalt d taqessḥant yettḍurrun allen n win tt-iwalan. Tenna-as : - Qmec tura allen-ik ad k-ssiwḍeɣ alma d imawlan-ik. Teɛzem diɣen abrid wis sin yufa-d iman-is gar yemma-s d wayetma-s. Tazwara ur t-ɛqilen ara, tuɣal yemma-s tḥulfa i tasa-s n tyaziḍt tefrawes-d, tɛeggeḍ seg lferḥ : - Lɛeslama-k ay afrux-iw amecṭuḥ !

Page 54: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 55 -

Temlel-nni n wafriwen-is seg wakken d taqessḥant tesdderɣel merra atmaten-is yusmen seg-s, ma d yemma-s teqqim tẓerr acku tḥemmel mmi-s nezzeh, maca seg wass-nni tuɣal teḥzen am wakken yeḥzen netta ussan yezrin. Ula d igdaḍ-nni nniḍen d arraw-is, ɣaḍen-tt imi uɣalen ur ttwalin ara. Agdiḍ ameɣbun yeggra-d deg liqliq, yeɛweq d acu ara yexdem. Ixemmem, ixemmem, yuɣal yebren ɣer teẓgi-nni, yessawel i tewkilt-nni n teẓgi. Teffeɣ-d deffir n yiwet n tmadaɣt tameqqrant tenna-as : - D acu i k-id-yewwin diɣen ? Yenna-as : - Bɣiɣ ad iyi-d-terreḍ tiɣmi-inu tazeggaɣt, terreḍ-d diɣen timeẓriwt i watmaten-iw i tesdderɣel temlel-nni i iyi-d-tefkiḍ akken ad d-yezzi lferḥ s ul n yemma. D ayen i s-yenna i texdem melba ma txemmem acku teḥṣa s kullec. Dɣa netta yuɣal-d akken yella umayna, d afrux azeggaɣ, ma d atmaten-is uɣalen ttwalin am zik. Seg wass-nni ifrax-nni merra ččan tamsalt akken i ilaq, gzan tamsirt i sen-yefka ugdiḍ azeggaɣ, fehmen d akken mačči d tiɣmi i yettakken azal, mačči d tiɣmi i d tidet. Akken tebɣuḍ tiliḍ, d amellal, d azeggaɣ, d awraɣ neɣ d aberkan neɣ gar-asen, ala azal n lecɣal-ik i itekkin. Yelha ma ɣur-k ul yeččur d tayri, tayri ara tbeṭṭuḍ ɣef medden merra.

Tamacahut lwad lwad mliɣ-tt-id i warraw n lejwad.

Page 55: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

- 56 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Ɛli U Lɛarwa

Meziane BOULARIAH

Amacahu,

ss en deg wussan n Rebbi, yella urgaz d tmeîîut-is leêêun. Tamurt tettak-iten i tayev. Argaz d afellaê, tameîîut d taâebbajt, texdem axxam terna

lexla. Ihi, teddun $ef tmura, ttnadin win ara ten-yesxedmen. Leêêun steqsayen, wi icfan nitni d tikli. Yeîîef-iten yiv wala azal, iêuza-ten ama d iîij ama d ageffur, asemmiv wala aqecqac. Nsan nebla imensi u kkren-d ur ççin imekli. Lêaûul ulac tin ur ten-neîîif ara. Almi ruêen bdan qevâen layas, d$a mlalen-d d yiwet taddart. Kecmen deg yixxamen imezwura. Ur âad akk wwiven $er tlemmast n taddart, twehhmen ! Taddart la ne$ma, ulac la lêess la dderz ! Ur d-mmugren la amdan la abhim ! Amzun di ttelt n lxali i ten-yu$ lêal. Ttkemmilen leêêun, u yal axxam d-mlalen ad s-wwten $ef tewwurt. Ulac êedd i sen-d-yerran awal ne$ i d-yeff$en $er-sen. Akken almi taddart si rrif, kkes-d tawwurt i$ef ur sîebîben ara, yiwen maççi ivall-d $er-sen. Armi ruêen ad ff$en i taddart, yeggra-d kan uxxam aneggaru d wamek slan i unazeâ $er daxel mi wwten di tewwurt. Mi âawden sqerbben di tewwurt, slan da$en i ûûut n umdan $er daxel yettnazaâ-asen-d. Inîeq urgaz yessawel : - Ay at uxxam ! Üûut n umdan yerra-asen-d si daxel :

A

Page 56: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 57 -

- A kecmet-d ! Teldi tewwurt. Deggren tawwurt n yi$il kecmen. Mi wwven $er tlemmast n lêara, bell$ent wallen nsen, ufan-tt annect n leâoeb, xas ad d-ters deg-s rruplan ! Axxam da$en akken nniven, aggens-is d abeîîeêvaê, xas rûu deg-s rreêba ad tecveê taddart kamel. Bedden di tlemmast n uggens ssikiden akk akin akka, ur walan êedd. Yenîeq da$en urgaz : - Yella walbaâv deg uxxam-agi ne$ bdeh? Yerra-as-d um$ar si teârict : - Aql-i dagi di teârict ! Ur zmire$ ara ad n-ûubbe$ ! Qerrbet-d, ur tsetêit ara ! Argaz yuli $er-s $er teârict, tameîîut tbedd deg uggens tettraou. Akken idegger tawwurt n teârict urgaz, ivher-as um$ar yeééel deg wusu, taduli tu$al-as seg yidmaren d akessar. Mi t-id-iwala um$ar-nni, yessewâed-as-d s ufus-is i wakken ad yaé $er-s $er wusu. Tameîîut terfed dduzan nsen si tlemmast n uggens u terra-ten $er tesga. Ma d nettat truê $er t$imit tessers leâvam-is fell-as. Argaz yes$im iman-is $er tama n um$ar, ssyin yenîeq $er-s yenna-as : - I yiâeggalen n uxxam, anda llan ? Yenna-as um$ar : - Mmuten akk ! At taddart da$en akken nniven, yiwen ur d-yeqqim ! Tekfa-ten akk tterka ! Siwa nekk i iselken, aql-i ggra$-d weêd-i ! Aql-i seg wasmi ruêen ur ççi$ ur swi$ ! Ur zmire$ ad mbiwle$ seg wusu wala ad kkre$ ad ssebbe$ ! Laé yeqqed-iyi, tazmert teooa-yi ! Argaz ibedd-as wawal gar yiles d tyersi ! Yettewtew kan ur yeéri d acu ara d-yini. Udem-is ibeddel, yu$al d awra$ am tektunya ! Allen-is bell$ent ! Seg i t-iwala um$ar ibedd kan akken di taêeyyat yessusem, yeggugem am yes$i, yenna-as : - I kunwi, d acu ken-id-yecqan akka ? Yenna-as urgaz : - Acêal ayagi tura, nekni aql-a$ d tikli $ef tmura ! Nettnadi ma nufa win ara $-yesxedmen. Yenna-as um$ar : - Ihi, atan kullec $ur-wen, ma yella teb$am. Atan uxxam yettaâ zed$et, attan tyuga kerzet ! Xedmet ççet ! Nekk maççi d ara

Page 57: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 58 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

zed$e$ axxam-agi akk weêd-i ne$ d ay zemre$ ad ff$e$ ad ânu$ takerza ne$ lec$al akk n berra ! Tura ma teb$am ad teqqimem qimet u xedmet $ef yiman nwen. Nekk ur êwaoe$ acemma, maççi d ara t-awi$ yid-i s aéekka ! Si loiha nwen, yella kan yiwen n lamer ad wen-t-id-velbe$ ! Yenna-as urgaz : - D acu t ? Yenna-as um$ar : - Ad iyi-tessewwayem ciî n lqut ! Yenna-as urgaz : - Ad ruêe$ ad ciwre$ tameîîut ssyin ad k-d-rre$ s lexbar. Mi d-iûubb urgaz si teârict, yeêka-as akk i tmeîîut-is ayen i s-d-yenna um$ar-nni. Tenna-as tmeîîut : - Ay argaz, ur tt$imi$ da ! Amexluq-agi, ur yesâi ara laman ! Nekk uggade$ ! Yenna-as urgaz : - A tameîîut, xzu cciîan ! Meyyez cwiî ! Nella ur nesâi ula d tissegnit ! Nella d icriken, nettnadi anwa i$ef ara necrek ! Ass-a aql-a$ nemlal-d d sseâd nne$ ! Tettwaliv yettunefk-a$ kullec, axxam, tayuga d tferkiwin. Ayagi akk d ayla nne$ ! Ur $-yettalas êedd deg-s ! Tenna-as : - La k-qqare$ ur yesâi ara laman umexluq-agi ! Win ara yefken akk ayen yekseb i umdan ur yessin ara, almi yella kra yellan ! Argaz ara ikemnen iman-is di teârict, ara yeffren udem-is $ef medden, almi maççi d lâebd i yella ! A ttwulem d lweêc ne$ d Wa$zen mavi s timmad-is ! Yenna-as urgaz : - Sâu ciî n leâqel a tameîîut ! Argaz qqime$ $er tama-s, mmeslaye$ yid-s u kemm la teqqarev d lweêc ! Uma yugi ad d-iûubb, yeggumma ad d-ibeggen iman-is, aya $ef loal-im ! Tenna-as : - Amek $ef loal-iw ? Yenna-as urgaz : - Ih ! Imi d tameîîut kemmini, ur yeb$i ara ad temlilem ! Tenna-as :

Page 58: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 59 -

- Yuggad ne$ yessetêa-yi ? Yenna-as urgaz : - Yessetêa ! Yenna-k belli ayen akk ara neqqim dagi ur d-yetûubbu ara si teârict akken ur $-yettmerrit ara ! Ivleb-a$-d kan ad s-nettak ciî n lqut u yecrev-d nekk kan ara s-t-yessalayen ! Tenna-as : - Ur iyi-ççint ara tenzar-iw fell-as ay argaz ! Tura, ma d awal-iw ara ta$ev, kker ad nerfed iman nne$ ad nruê ad nbeddel taddart ! Nekk ur zmire$ ara ad qqime$ da ! Uggade$ amexluq-agi ad yezzi fell-a$ yiwass ! Yenna-as urgaz : - Kemm tu$ev tannumi d ccaruka ! Tekkrev-d d taxemmast u teb$iv ad teqqimev d taxemmast. Maççi d ay tu$ev tannumi d liêala yelhan akken ad tt-tqeblev ass-a ! Ihi, siwa rrwaê ur nettruêu ara ssya ! Maççi d ara veggre$ ne$ d ara aggi$ ssâaya yecban ta ! D Rebbi i yeb$an ad yekfu lêif fell-a$ a yelli-s n medden ! Tenna-as : - £urek kan acu ideg d-nettu$al ! Tameîîut tedda-as di leb$i i urgaz xas ur teb$i ! Teqqim lameâna nnig wul-is ! Tugdi tekcem-as $er yi$san ! Meâduret tmeîîut ma yella tugad, axaîer, am$ar-nni, d Wa$zen ! Yufa-tt wul-is ! Taddart-nni yexlan, maççi d tterka i tt-yekfan, d netta i yeççan akk imezda$en-is si rrif ! Wa$zen, am teryel, yettbeddil dayem ! Ad d-yu$al d ayen i s-yehwan : d lweêc ne$ d amdan uêdiq ! U leâqel-is ne$ lefhama-s, yiwen ur ten-yeksib ! D ayag i s wayes ur t-yeâqil ara urgaz, s wayes da$en ur yumin ara tameîîut-is, xas akken nettat tcumm-itt ! Ihi, seg argaz yeîîef deg wawal-is, igmen ad yeqqim, tameîîut terreé ! Teqqim xas ur s-yehwi ! Äacen imaren di tlata deg yiwen uxxam, nitni di sin deg uggens, Wa$zen di teârict. Mi ara tili tmeîîut deg uxxam d urgaz-is, Wa$zen weroin d-iûubb si teârict. Imensi dayem d argaz i s-t-yessalayen $er teârict, ma d imekli, ad s-teooen deg uggens, mi ff$en kan netta ad d-iûubb ad t-yeçç. Asmi ara tekker tmeîîut ad teddem iceîîiven ad ten-tawi $er yi$éer ad ten-id-tessired, ad as-tessiwel ad as-d-ivegger wid-is ad teglu yis-sen, ma d netta yettaggi ! Weroin i

Page 59: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 60 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

s-ten-id-yefki ! Am wakken yessetêa-tt ! Zaâma ur yeb$i ara tameîîut n wayev ad as-tessired iceîîiven-is ! Meâna netta, i wakken kan ad ten-yessimen ! Axaîer, isel-asen-d mi ara ttmeslayen deg yiv. Isel-as-d i tmeîîut mi ara tettêellil argaz-is akken ad kkren ad rewlen uqbel ad iûar yid-sen kra ! Ihi, ûûbeê zik, mazal itran deg yigenni mi ara kkren, tameîîut afus deg usewwi, afus di tarda wayev deg yivumman. Ihi, mi yewjed kullec, heggan aâwin ara awin yid-sen, xebblen-as-d i Wa$zen, ad brun i tyuga ad ruêen $er lexla. Argaz ad yettmeggil, tameîîut ad t-teîîafaô deffir ad tzerreâ ne$ a tetteééu. Ruê a zzman ruê, yerna uqcic $ur-sen! Anda ara k-rren a lferê! Ula d Wa$zen yefreê am wakken d mmi-s ! Ihi ussan-nni ideg tella tmeîîut d timennifrit, argaz ur iteffe$ ara seg uxxam, d netta i d-iqeddcen kullec i tmeîîut-is wala i Wa$zen ! Asmi tessared, mi d-tekker ûûbeê, ad teddem mmi-s ad t-tettel deg ubeênuq ad t-tawi yid-s $er lexla ! Kra n wussan umbaâd, mi d-u$alen si lexla skecmen tayuga $er waddaynin, Wa$zen yessawel-d i urgaz; win yuli $er-s $er teârict mmeslayen. Mi d-iûubb yenna-as i tmeîîut-is belli Wa$zen yeb$a ad s-d-ttaooan aqcic-nni deg uxxam mi ara ff$en a$e lexla. Yeb$a ad sen-t-yettâassa akken ur ten-yettmerrit ara di cc$el nsen u netta da$en ad yesâu amwanes deg uxxam. Mmeslayen gar-asen, ad s-t-id-ooen ne$ ad t-awin yid-sen $er lexla. Yella tkukra tmeîîut ad temfaraq d mmi-s ! Yu$al, mi s-tt-id-yewwi akk ssya u ssya urgaz-is, teqqbel ! Yesmaâreq-as belli d nettat i t-i$aven imi segmi ara tawev $er lexla aqcic ur yettrusu ara seg uârur-is. Meâna tidet, d cc$el i t-ice$ben netta ! Axaîer, mi ara awin yid-sen mmi-tsen, mi ara yettru, tameîîut têebbes cc$el ! Seg wassen d asawen, ttaooan-d aqcic i Wa$zen ! Uqbel ad ff$en, tameîîut ad s-tefk ad yeîîev, ad t-tettel, ad t-terr $er dduê ad yeîîes. Ssyin argaz ad as-yessali llxiv $er teârict i Wa$zen akken mi d-yuki uqcic ne$ yettru, netta ad t-ihuzz bla ma iûubb-d si teârict ! Meânan akken kan ara kken di tewwurt n yi$il, netta ad yers $er uggens ! Ad iûekker tawwurt si daxel ssyin ad d-iruê $er

Page 60: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 61 -

dduê ad d-yeddem ûûebyan-nni ! Ad s-yefsi tattalt, ad t-yesserqes deg yirebbi-s ! Ad t-imecceê akk seg uqerru almi d ivarren, taggara ad t-iger $er uâebbuv-is ad t-id-yerr ! Ad t-yessebleâ ad t-id-yerr ! Ad t-yessebleâ ad t-id-yerr ! Akken acêal d abrid, alamma d tameddit, qrib ad d-awven si lexla, tameîîut d urgaz d wamek ara t-yettel ad t-yerr $er dduê u netta ad yali $er teârict, llxiv deg ufus-is amzun kra ur yelli ! Tameîîut akken kan ara d-tawev si lexla, ad terr qbala $er dduê ad d-teddem mmi-s. Dayem tettaf tattalt-is tefsi u taksumt-is teççullex ! Meâna nettat, ur yelli wayen i$er iruê lbal-is ! Tenwa kan d tidi i t-id-yeccfen imi tellexs ûûura-s ! Tattalt da$en akken nniven, ûûebyanat akk fessin weêêed-sen mi ara ttmiééiden ne$ tettin rennun di dduê mi ara d-akkin seg yives. Ruê a zzman ruê, ussan ttâeddin, agguren akken nniven, ma d liêala n uqcic ur tbeddel ara ! Akken d-ilul i yeqqim ! Yeggumma ad yennerni ! Iqveâ-as Wa$zen ad yawi iri ad yim$ur seg wakken imecceê deg-s seg wass $er wass ! Tameîîut maççi tewwi-d s lexbar, argaz tura anef ! Almi iâedda useggas d wamek tebda tetcukku  belli yella kra yellan ! Meâna ur teéri ara d acu ! Ayen s wayes tebda tetcukku, d tilexsi-nni n ûûura n mmi-s ! Axaîer, ayen akken d-tettaf $ef teksumt-is, maççi d tidi ! Tettaf-d fell-as cc$el n waldayen ! Üûura-s akk tettmenîav ! Tekker tmeîîut temmeslay-as i urgaz-is $ef liêala n mmi-tsen, meâna netta yugi ad tt-yamen. Yeêseb-itt kan tettwazde$ am wakken i$il ttwazed$ent akk tlawin ! Kra n wussan da$en tâawed tenna-as u netta da$en yeggumma ad tt-yamen. Nettat, tettruéu aqerru-s s tmenna, netta yettruéu aqerru-s s isu$an ! Yiwwass, kkren ûûbeê zik, tameîîut mi tekfa cc$el akk n uxxam, thegga aâwin $er uqecwal, argaz yebra-d i tyuga ff$en $er lexla ruêen. Mi wwven $er din, netta iteqqen izgaren, nettat tesse$fel-it kan terreqîaq-d $er uxxam ! Mi d tewwev, tuli $ef tzeqqa. Tessenser-d sin iqqermyad akken ad tmuqel $er daxel d acu iverrun ! Akken kan tger tiî-is, twala Wa$zen yetsummu di mmi-s ! Mi t-iger $er âebbuv-is ad t-id-yerr ! Mi

Page 61: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 62 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

t-yessebleâ ad t-id-yerr ! Akken acêal d abrid ! Nettat bell$ent kan wallen-is deg wayen tettwali ! Qrib yedda leâmer-is ! Ccwi kan tqegged iman-is, ur tembawel ur tsu$ ! Tûubb-d s ttawil si ssqef, teffe$ $er ubrid. Tvegger tawwurt n yi$il s wayen akk yellan di loehd-is ! Tesîerveq-itt akken ad s-d-isel Wa$zen ! Tefka-as lweqt ad yerr aqcic $er dduê u ad yali $er teârict. Tekcem $er uxxam u tebda tqeddec amzun akken kra ur yelli ! Wa$zen yesteqsa-tt-id ay$er d-tu$al zik si lexla ass-nni ! Ma yella kra yevran ! Tenna-as belli tu$al-d kan i wakken ad tawi iceîîiven $er yi$éer ad ten-id-tessired imi ddeqs ayagi ur tessared ara iceîîiven akk umsen, ççuren d ilefvan d ddexxan. Teb$a ad tfares assen imi d iîij akken ur ttâeîîilen ara ad kkawen. Tenna-as ad s-d-ivegger iceîîiven-is, netta yugi. Mi d-tejmeâ iceîîiven, tger-d mmi-s daxel n treêêalit t$umm-it s ibeênaq. Teddem-d imaren azduz tennev-it di tattalt terra-t $er dduê  teffe$ ! Teîîef-itt-id d tazzla $er lexla ! Tewwev kan teêka-as i urgaz-is ayen akk walant wallen-is ! Tenna-as ma ur t-yewwit ara Rebbi ad yeddu yid-s ad rewlen ! Ad ruêen anda ara selken iqqerray nsen d wanda ara d ssekkren mmi-tsen, yugi ! Yenna-as : - Ruê a wer d-tezziv ! A wer d-tu$alev am kemm am ccetla-m ! Kemm tu$ev tannumi d tuttra, d tuâeîîra ! Awi mmi-m yid-m a taqjunt ben taqjunt ! Ruêet ad teccerkem ! Ruêet ad txemmsem $ef wiyav ! Liêala n dagi ur ken-id-tûaê ara ! Maççi n wudem nwen ! Tameîîut terra tareêêalit-nni ideg yella mmi-s $ef uârur is truê ! Ula d tuzzya ur d-tezzi ara $er deffir ! Wa$zen, deg uxxam, akken d-teffe$ kan tmeîîut, yers-d si teârict. Yerra qqbala $er dduê yeddem-d ûûebyan. Akken i t-iger $er yimi-s, yufa-t d azduz-nni s-terra ! Yessusef-it-id ! Yeçça-t zzâaf ! I$eééa tirget ! Yeêûa belli «tameîîut» tevûa fell-as ! Yefhem belli tfaq imi d-tu$al si lexla ! D aggay i tewwi mmi-s truê ! Yenwa da$en ula d argaz-is yedda yid-s !

Page 62: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 63 -

Ass kamel netta lêu telêuv deg uggens ! Wwan iéerman-is seg wurrif ! Yettayzag imi s-ruêen i tlata, ur yeççi yiwen deg-sen ! Almi d tameddit mavi, iîij naâd ye$li, yesla imaren i ûûut n urgaz ineddeh $ef lmal ! Yeâqel ta$ect-nni ! D tin n urgaz-nni. Zi$ ur yeddi ara d tmeîîut-is ! Akken da$en yesla i tewwurt tennejqaq mi tt-id-yeldi winna, netta ineggez $er teârict, yuzzel s usu yeééel ! Yerra iman-is amzun kra ur iûar ! Argaz yessekcem tayuga $er uddaynin yeqqen-itt, yeççur lemdawed d asa$ur i yizgaren ssyin yeddem-d is$aren yettruéu-ten $er lkanun ad yessi$ timess ! Yenîeq-d $er-s Wa$zen yenna-as-d : - Sêellab d ankum ! Ass-agi aql-aken tâeîîlem ur d-tekcimem ara zik ! Vunne$ yeîîuqqet fell-awen cc$el imi teqqimem almi d tura ! Ass-agi, ula d mmi-twen segmi teff$em yuki-d ne$ isu$-d ula d yiwet n tikkelt ! Yenna-as urgaz : - A tameîîut truê u tewwi mmi-s yid-s ! Tenna-k belli keçç d Wa$zen u tufa-k-id la t-tetsummuv ! Naqal, teb$a mavi ad teglu yis-i ! Tâeîîart ben taâeîîart, $er liêala n zik i teb$a ad tu$al ! Tcedha-tt ! Tufa-d ssebba s Wa$zen axaîer maççi d ay tu$ tannumi d wayen yelhan ! Maççi d ay d-tekker di lxir ne$ di ssâaya akken ad teqbel ass-a kullec ! A timital-is, maççi d ay ttarrant lxir ! Di tbaqit ideg tettent i teff$ent ! Yenna-as Wa$zen : - Yecqa-k ! Ihi, imi ass-agi ulac-itt, zemre$ ad n-ûubbe$ $er uggens, ad nqerrbe$ $er lkanun ad sseêmu$ ciî ! Ad nqeûûer, ad nemmeslay gar-ane$ kan s yirgazen ! Ssker-a$-d aêendadir n tmess ! Ger aîas igermyam $er lkanun ! Üekker da$en tawwurt nezzeh, err-as aîas iqqjemyar akken ur tetteffe$ ara lêamu ! Argaz iûekker tawwurt, yesser$-d aêendadir n tmess, yeggar-as agermum deffir wayev ! Wa$zen yers-d si teârict, yeêrured-d $er tewwurt n lkanun yesbercew ! Mqabalen imaren !

Page 63: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 64 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Ttmeslayen. Yenna wagu yenna wavu ! Iv ileêêu ! Timess tettenfufud trennu ! Simmal leêêun deg wawal, irrij i$elli ! Ssya $er da Wa$zen ad yessendeh argaz ad yeddem igermumen ad ten-iger $er tmess ! Iv ineûûef, iqejmuren kfan ma d irrij yewwev uâemmur annect ilat, almi yettfav lkanun ! Wa$zen iger tiî-is $er yirij, yessaked-it nezzeh ssyin yerfed-d allen-is ireûûa-tent deg urgaz yenna : - Ansi ara k-bdu$ ? Argaz yenna-as : - Bdu-yi seg uvar i$er-k d-yelêan ! Wa$zen yenna-as : - La k-qqare$ ansi ara k-bdu$ ? Argaz yenna-as : - Bdu-yi seg ufus i k-yesseççen ! Wa$zen yenna-as : - Ansi ara k-bdu$ i la k-n-qqare$ ? Argaz yenna-as : - Bdu-yi seg wallen ur nettwali ! Wa$zen yenna yas : - La k-qqare$ ansi ara k-bdu$ ? Argaz yenna-as : - Bdu-yi seg umeééu$ ur nsel i lêess ! Wa$zen yenna-as : - Ansi ara k-bdu$ ? Argaz yenna-as : - Bdu-yi seg wul yettaken laman d win ur nettamen ! Wa$zen yenna-as : - La k-qqare$ ansi ara k-bdu$ ? Argaz yenna-as : - Bdu-yi seg uqerru ur netta$ awal n lall n uxxam ! Wa$zen yemme$ fell-as yeâdel-it-id $ef lkanun ! Argaz yettwecwic uksum-is $ef tergin, Wa$zen iletteê deg-s !

Page 64: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

IVRISEN

Page 65: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009
Page 66: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 67 -

Tadiwennit n Lynda Koudache

Abdenour HADJ-SAID

Aâecciw n tmess n Lynda Koudache

âecciw n tmess d ungal n Lynda Koudache i d-yeff$en $ur Teérigin Tasekla. Lynda Koudache tura tullisin maca tettwassen d tamedyazt imi d-

tessuffe$ 3 wammuden n yisefra : sin s tefransist (Comme une forêt de mots dits, 2001 d L’Aube vierge, 2003) d yiwen s tmazi$t (Lli$ uqbel ad ili$, 2005). Tikkelt-agi Lynda tu$al-d s tewsit nniven n tira ur nelli d tamedyazt ur nelli d tullisin, i tikkelt tamezwarut teb$a ad teârev tira n wungal imi wagi d ungal-ines amezwaru, u nessaram maççi d aneggaru : si tmedyazt $er tullist $er wungal.

Win ur nessin tameskart, mi ara i$er ungal, ad iéer belli tin t-yuran d tamedyazt, imi tettban-d tira n wungal tecbeê, tewzen, tezzuzun am tmedyazt. D tagi i d tamawt tamezwarut i d-gre$ mi $ri$ isebtar imezwura n Aâecciw n tmess.

Aâecciw n tmess d taqsivt n Favma yettidiren di tlemmast n tmetti taqbaylit anda tameîîut ur tesâi ara amkan-is, anda tameîîut tettwaêqer, anda qqwant tkerkas d lexdeâ, timetti yettqadaren win yesâan, iêeqren win ur nesâi, timetti anda tameîîut d taâdawt n tmeîîut… Annect-agi n leâyub merra temla-a$-ten-id Lynda di te$zi n wungal d-iêekkun $ef tudert n Favma tagujilt d-yufan iman-is tettmengar deg yiberdan almi d asmi i tt-yejmeâ Dda Saâid $er uxxam-is.

A

Page 67: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 68 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Favma d xalti-s Cabêa llant leêêunt $ef tuddar ttmetrant lqut. Abrid yessawev-itent $er uxxam n Dda Saâid i tent-ijemâen, yefka-asent yiwen uâecciw ttidirent deg-s. Deg uâecciw-agi tecâel tmess, tesseêmuy $er-s Favma segmi d-teggra weêd-s. Tbennu tirga $ef tmess, tirga n tmess d usirem, sin wawalen ur nezmir ad dduklen : ma tella tmess, yella wur$u d uêaruq, maca ulac asirem ! Akka i tella tudert n Favma : tikwal teêzen, teêreq, tikwal nniven tettavsa-as-d ddunit, maca ugar ayen teêzen ayen tevsa. Akka di$en ara tili tudert n Wezna, yelli-s n Favma i yeîîfen amkan n yemma-s deg wungal n Lynda.

Favma d Lâerbi, mmi-s n Dda Saâid, mseâoaben, myezwaoen nnig leb$i n Louher d weltma-s Yamina. I wakken ad tessiwev ad teqceâ Favma seg uxxam, tetbeâ rray n weltma-s, tessuter di Lla Lkaysa, yiwet n tmeîîut ixeddmen iêeckulen ad as-d-texdem kra n usafar ara yebvun gar Favma d Lâerbi. Dagi tameskart tessawev ad d-mmeslay $ef kra n t$awsiwin n tmetti taqbaylit êala tameîîut i izemren ad d-temmeslay fell-asent. Tismin n tem$arin ne$ n tnuvin, tadduyin, iêeckulen… annect-a merra i wakken ad sseddunt tudert n yirgazen. Win ara ye$ren ungal-agi, ad ifiq d akken bab n rray di tmetti taqbaylit maççi d argaz akken s-neqqar, maca d tameîîut ; d nettat i yessedduyen timetti d tudert akken i s-yehwa, d nettat i yettrayen, $as akken, s ufella, yettbin-d urgaz d netta i d aqerru. Maca, akken qqaren, ixxamen daxel isel$en !

Louher ur tessawev ara ad teqceâ Favma seg uxxam maca tessawev ad tne$ mmi-s n Favma. Deg tmettant n Saâid, bdant twu$a la d-rezzunt $er tudert n Favma ta deffir ta : Lâerbi yettwan$a, Dda Saâid ur iâeîîel ara ivfer-it, Wezna tlul-d, Qasi yerra tameîîut n gma-s, Favma, nnig leb$i-s ; yesserwa-as lemrar, yessawev almi yetâedda $ef nnif n Wezna, yelli-s n gma-s, akken ad tt-yessenz i yiwen umarkanti, winna d$a i yen$an argaz n Favma, baba-s n Wezna !

Aâecciw n tmess d ungal amezwaru s tmazi$t i tura tmeîîut i d-yettwaéergen. Anya n wungal yesmektay-a$-d ungalen n Tahar Benjelloun, anda amsawal yessekcam-d iman-

Page 68: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 69 -

is ssya $er da akken ad yesseêder ime$ri am inigi $ef wayen iverrun akked uwadam agejdan.

Tutlayt n wungal d taqbaylit timserreêt, yerna zeddiget. Tameskart tessexdem kra n wawalen d tenfaliyin tiqburin : tafeggact, tadfert, a$rum ageswaê, yuyes yexmet, taxxamt n rray, teîîef-itt tekeckect, mav$abu, taêabakt, … Tessexdem tmeskart kra n tugniwin icebêen i wakken ad d-temmeslay $ef yir liêala ideg llant Favma d xalti-s Cabêa : … ttemzu$arent amzun akken ifeéé-itent lêif, yessusef-itent-id d yiwet n t$animt teâwej, teçça-tt tfiri, tuli-tt ta$ert… (Sb 29).

Ne$ anda i d-teglem ccbaêa n Favma : Favma segmi tessawev d tameîîut, ad as-tiniv d lmalayek i isuven deg-s tu$al d tileméit tecbeê aîas. Lqedd-is d alemmas, ûûura-s d taçurant, acebbub-is d leêrir, d aberkan almi d ammas, lermaê d iberkanen, timiwin âedlent, ccfer $ezzif, allen d timeqqranin d tiberkanin am uâeqqa n uzemmur, imi-s d axuxi, asevsu ines yeâdel d amellal, aksum-is d amellal am udfel, ireqq wudem-is amzun d asisnu. Win i tt-iwalan ad yewhem di zzin-is d leâqel-is ééayen d lehdur-is iweznen… (Sb. 47).

Akken yeb$u yili, Lynda Koudache, deg ungal-agi, tessawev ad tekcem $er unnar anda êala irgazen i yellan sserwaten deg-s. Tessawev ad teglem timetti taqbaylit s texnanasin iverrun deg-s ddaw u$ummu, imi timetti nne$ s ufella tecbeê terqem, $er daxel ula i d-nini. Sisyphe yessegririb aéru, nekkni s leqbayel nettâebbi-t !

Lynda Koudache, Aɛecciw n tmess, ungal. Tazwart sɣur

Saïd Chemakh. Tiẓrigin Tasekla, Tizi-Wezzu, 2009. 163 sb.

TADIWENNIT T.T. :Amek i d-yella uâeddi inem si tmedyazt $er wungal ? L. K. : Bdi$ tira s tmedyazt s tefransist d teqbaylit, imiren u$ale$ $er tullist tamezwarut i uri$ s teqbaylit «Anagi n tudert» yis-s wwi$-d arraz di temzizzelt n FFM, ayen i yi-yefkan tab$est i wakken ad aru$ ungal «Aâcciw n Tmess» Di ûûenf-agi n tira ufi$ iman-iw, ufi$ abrid ajdid i u$e$ nekk d yiwadamen akken

Page 69: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 70 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

ad neêku timetti s ccbaêa ines s ccmata ines, timetti tella ivelli, ass-a, ad tilli azekka. Yal ûûenf si tira-agi yeroa nnuba-s, yusa-d deffir wayev. Deg umeslay inem $ef wasmi i d-turew Favma ne$ asmi truê Louher d weltma-s $ur Lkaysa, tessawvev ad d-tweûfev akken ilaq tiswiâin-nni. Amek armi i d-teêkiv annect-a ? Ayadra yella wass ideg têedrev ne$ tella tin i m-d-yeêkan ?

Awûaf i d-weûfe$ rebbu n Favma, d yemma i steqsa$, teêka-iyi-d akk amek i d-rebbunt tlawin n leqbayel zik, yerna ulac tawil. Ma d awûaf i d-weûfe$ rrwaê n Nna Louher d waltma-s $er tderwict, d nekk i ruêen $ur-s, wala$ amek i tzurunt temzurin, amek i ttwekkilent taderwict ttamnent yis-s, wala$ amek taderwict tezga teqqar zemre$ i yal a$bel, i yal aîîan, tqeqar yella ddwa, d acu ddwa tura $lay ! Dinna steqsa$ iman-iw d$a d taderwict-agi yesâan i$eblan tezmer ad d-tawi ddwa i tmetti s lekmal-is ? «Nadit s leâqel gar lexyuv n uéeîîa ad tafem ticrav...», «Rrqem-agi, d avref mebla initen…», «Di rrqem-agi ad tafem...», «Maççi akken toeâlev îîfen lexyuv n uéeîîa n tudert ara qqimen » «Di rrqem-agi ad tafem tayaéilt teêfa... », «Di rrqem-agi êadret ad tettum... nadit lexyuv n uéeîîa... ». Aceîîiv ara d-yefk uéeîîa d win n tudert ne$ d win i d tudert ?

Aceîîiv ara d-yefk uéeîîa d tudert s yiman-is akken i s-yehwa tella, d tudert terqem s rrqem yecbeê ne$ yecmet, s rrqem yessefraê ne$ yesseqraê, s rrqem yuyes ne$ yessaram, d tudert n yivelli tella tâeda, d tudert n wass-a tettili nettidir deg-s, ne$ d tudert ad tili azekka i tsuta i d-itedun. D tudert ireqmen s lmeâna deg uéeîîa n ddunit. Ne$ra deg Uâecciw n tmess tudert n tmeîîut i tura tmeîîut. D acu ara d-yawi uglam-agi n tmetti taqbaylit taqburt i tilawt-agi ideg nettidir imir-a ?

Aglam-agi aqbur n tmetti ad d-yawi i tilawt n yimir-a tamusni, asirem, leêmala n medden gar-asen, izerfan, leqder, ad d-yawi tab$est n tmenna n tidet telha ne$ dir-itt, mebla

Page 70: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 71 -

tugdi, melba leêya, mebla lâib, imi lâib ameqqran mi ara neffer tidet, mi ara nesrusuy allen nne$ $er lqaâa s tkellax d userdal akken ur nreffed ara allen nne$ $er tidet d tmusni. Dda Saâid iqeblen snat tberraniyin deg uxxam-is, mmi-s izewoen akked tmecîuêt deg-sent, Meqqran aûekran, Dda Qasi yetâeddan $ef yelli-s n gma-s... D tamsalt n tmetti taqbaylit ne$ teâna merra talsa ?

Tamsalt n Dda Saâid iqeblen Favma…. Qasi yetâeddan $ef yelli-s n gma-s, d timsal yeânan akk talsa, imi llant di tmurt n Leqbayel, di Lezzayer, di ddunit merra. Wissen ma nezmer ad nsers timetti taqbaylit deg unnar agra$lan, deg talsa i wakken ad d-nini uguren n tudert yellan lad$a widen n tmeîîut.

Nezmar ad nsers timetti taqbaylit deg unnar agra$lan, deg talsa, imi timetti taqbaylit d timetti icuban $er tmettiyin nniven deg wuguren i d-ttemlilint tlawin. D acu tikwal ttemxallafen wuguren si tmetti $er tayev $ef wayen iccuden $er leâwayed d yidles, ttemxallafen gar win i ten-id-yeqqaren d win i ten- iteffren. Acu$er d timetti taqbaylit i d asentel n wungal-im maçç d timetti tazzayrit ?

Ulac lemxalfa yellan gar wuguren n tmeîîut taqbaylit d tezzayrit, imi uguren mcuban akken llan. Mcuban amek i m$uren deg userdel, di leêya, di tugdi deg ukukru, da$en mcuban di teb$est, di loehd i nesâa akken ad ten-nekkes, ur d-ttu$alen ara. Mazal abrid n yizerfan n tlawin yennev ivul, $as yella d acu i d-êellant si zik $er tura. Yella wayen i tettheggiv ssya $er zdat ?

La d-ttheggi$ ammud n yisefra d tullisin.

Page 71: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

- 72 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

21 si furar, ass agraɣlan n tmeslayt tayemmat

Cherifa BILEK

acu i d-yesmektay wass n 21 si furar deg walla$ n yal yiwen deg-ne$ ? 21 si furar n yal asseggas d ass agra$lan n

tmeslayt tayemmat i d-tessebded Tesqamut n l'Unesco seg useggas n 2000 i wakken ad terr lwelha $er wazal n tmeslayin tiyemmatin d tifrat i zemrent ad d-fkent i tôuzi n wuguren i d-ttmagaren yimdanen deg umaval anda tugget deg-sen kkan-d si war amqader gar-asen, d usem$er n kra $ef wiyav, d usem$er n tmeslayt $ef tayev lad$a, tameslayt n umnekcam $er tmurt ur nelli d ayla-s

Amsefhem gar yimdanen, gar yi$erfan n umaval s umata ur yezmir ad d-yili ma yella wa ur yeâqil wa, wa ur iquder wa di tmeslayt-is, deg wansayen-is, deg yidles-is, deg umezruy-is…atg. Talwit ur d-tettili di tegnatin yecban tigi. Tella da$en yiwet temsalt ilaq ad tt-id-nini, tameslayt tayemmat ur nesâi azal tettawi bab-is ad tt-yenker ne$ ad yessetêi yis-s.

D$a ma nruê akin di tmu$li, ad naf amdan yesmenyaf ad yelmed timeslayin nniven "yessawaven", yessem$aren di ccan, tid yessishilen abrid $er tedrimt. Dagi d a$bel n tmu$li n umdan ilmend n wayen "ara d-yawi" deg yinurar n lxedma, n tmetti…atg. I wacu ? imi aûeméi n tmeslayt yessawav ad teqqim kan deg uxxam, seg umnar n tewwurt $er daxel, di lweqt ideg tiyav yeîîfen amkan ines, sseqdacen-tent deg yiêricen yemxallafen n uselêu n lec$al n tmurt, deg tedbelt, di tedrimt, di tsertit, deg usegmi d uselmed, di ttawilat n

D

Page 72: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 73 -

taywalt…atg. Maca, ilaq ad néer d akken d luluf n tmeslayin i yettmepaten imi ur ttwaseqdacent ara, imi ur sâint azal, ur sâint amkan, kra kan seg-sent i d-yufraren, imi inurar ideg ttwasqdacent d wid yettawin $er zdat, ama di tmusni, di tdamsa, ne$ deg unnar atrar n tesnafukest. Ma yella nu$al-d $er tmeslayt tayemmat d wayen i d-tepawi i umdan s timmad-is, ad naf d akken tizrawin yepwaxedmen ilmend n waya, sseknent-d belli lfayda tettili-d ama $ef tnefsit, ama deg wayen yeânan tudert gar wiyav, di tmetti, ne$ deg unnar n usnedwel. Amedya, ma nehver $ef ugrud, qqaren almud n tmeslayt tayemmat di lakul seg yiseggasen imezwura n t$uri yepêarab $ef tnefsit-is, imi ur d-yepili ara yi$isi gar-as d lwacul ines, d tmepi ideg d-yekker, yerna yessishil-as tamusni n tmeslayin nniven tijenîavin.

Tamsalt-agi, teêwao tazrewt lqayen s$ur yimusnawen lad$a di tmurt nne$, imi, ma nwala $er tmazi$t kan, yellan d tameslayt n yiwen uêric n yizzayriyen ireûûan iéuran-is deg umezruy, d taqdimt gar tmital ines yemmuten ass-a, waroin ur tepwas$er deg u$erbaz azzayri si timunent n Lezzayer armi d 1995, armi d-yella aîas unaveê fella-s.

Amedya n tmazi$t, tameslayt tayemmat di tmurt n Lezzayer : sani i tewwev segmi i tekcem s a$erbaz ? D acu n yimukan nniven i tudef ? Ass n wass-a, nesâa ugar n 159.0002. yinelmaden i ye$$aren tamazi$t di 3 yiswiren n leqraya; $$aren di 11 n lwilayat n tmurt nne$, nesâa da$en imiyyaten n wid d-yeff$en s turagt seg usuddu n tmazi$t n tesdawit, ur d-nufi lxedma, nessaram da$en ad tepwas$er tmazi$t di yal tamnaî n tmurt anda pidiren yimazi$en. Nessaram ad tili tmazi$t deg yi$erbazen merra, xerûum di lwilayat anda tella tepwaselmed yerna, lemmer d leb$i, ilaq tameslayt tayemmat ad tepwas$er seg useggas amezwaru n unekcum n uqcic ne$ n teqcict $er u$erbaz ama deg uswir qbel amezwaru, ne$ deg uswir amezwaru.

Asummer l'Unesco deg wannect-a d win yeqqaren ; ilaq d akken timeslayin pmeslayen medden segmi ara d-lalen, ad ilint ttwase$rent di lakul xerûum ukué (4) yiseggasen

                                                            2 Leêsabat n Te$lift n Ttrebga d Usegmi.

Page 73: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 74 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

imezwura n t$uri. Mi yebna, yerna isemmed ugrud timanit-ines, ur yelli wayen n diri ad as d-yevôun di tnefsit-ines, ne$ $ef timmad-is ma yelmed timeslayin nniven.

Ma nmuqel s inurar nniven ad naf tamazi$t tepwaru, ulamma tura tebda tetteldi kra n tewwura. Asqamu Unnig n Timmuz$a yessufu$-d aîas n yidlisen, llant kra n teérigin nniven, da$en iqeddcen deg uêric-agi. Tamazi$t tekcem pawilat n taywalt, imi iseggasen-agi ineggura llan-d yisalen di tliéri n Lezzayer, terna-d ussan-agi kan iâeddan, tepwaxleq-d tliéri n tmazi$t i wumi semman tiliéri tis 4. Awi-d kan yella unnar amaynut, a$bel tura d ahilen i d-yepwaheggan ma ad mûaban d wayen neb$a d wayen nessaram.

Ad d-nesmekti kan, si timunent n Lezzayer $er me$res 2009, tiyemmatin d yibabaten nne$, d warrac nne$ imecîaê yettmeslayen êala tamazi$t, pwaverrfen, yiwen ur asen-yerri azal, yiwen ur ten-yeêsib ddren di tmurt nsen, ama deg wayen yeânan tiliéri, ne$ deg udawi, ne$ di ccraâ, êwaoen dima, amsuqel ma yella … ufan-t.

D$a arrac nne$, ur ten-id-iûaê ad uraren timezgunin deg yixxamen n umezgun s tmazi$t, ur ttwalin tisgilin n warrac imecîaê s tmazi$t. Ayen yexdem "Pucci" di temnavt n leqbayel !... Ferêen warrac d tullas maççi d kra, ufan iman nsen di tmeslayt nsen, n lejdud nsen, ay$er i sen-yepwakkes uêulfu yecban wagi ! D tawa$it.

Zik aîas n zzrubat i iêurben $ef tmazi$t, maççi dayen i nezmer ad nebder deg uvris-agi, imi yal tamnavt si temnavin n Timmuz$a (Qesde$-d tid n Lezzayer kan) tesâa amezruy i$ef d-tâedda.

Ihi, yettunefk ad afent tmeslayin tiyemmatin amkan nsent di tmetti, imi tiririt n wazal i tutlayt tayemmat d ayen yettarran azal i umdan imi timeslayin tiyemmatin d agerruj n talsa. Tura aql-a$ di lqern wis 21, zzrubat-nni yakk $lin imi i $-d-kecmen ttawilat nniven i $-d-yewwin timeslayin tijenîavin, kecment-a$-d $er lêara neb$a ne$ ur neb$i. Degmi i d-neqqar d akken yewâer i tmeslayt ur nesâi $er tama-s adabu d tdamsa d wallalen imaynuten i wakken ad tidir di ssuq-agi ur nesâi rreêma. D acu i d abrid ilaqen ad t-nevfer ihi, i wakken Tamazi$t ur tnegger ara ?

Page 74: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 75 -

Tamezwarut, n tmezwura, tamazi$t ilaq ad tedder deg yiles, lmeâna-s ilaq ad p-nhedder, aya ur yeêwao awal fell-as. Akken teb$u tili teswiât, tamazi$t teêwao leqdic asertan i lmendad ines ama d leqwanen ara d-yesbeggnen amkan-is d wid ara iwellhen $ef useddu ines s lmendad n tsuda ara tt-irefden, d useqdec ines di yal inurar yellan : di tmetti, deg u$erbaz, di tseddawit, deg yiêricen atraren n taywalt, di tujjya, di te$demt, di leqdicat idelsanen, deg yidlissen deg uéeîîa n l’Internet…atg.

Tamazi$t, tameslayt-agi tayemmat $layen, yettraou-tt waîas n leqdic, s ucemmer n yi$allen n tarwa-s, win ur nexdim ayla-s ulac win ara s-t-ixedmen, win ur nekmiz i yiman-is ulac win ara s-ikemzen.

Page 75: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

- 76 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Aẓar aneggaru

Fatima AIT HAMLAT

amurt s wagu tesulles, mazal cwiî n nniya deg oardan, mazal tayri n tmurt deg wulawen. Akken kan kfan seg wansay-nni umi qqaren “anéar”,

akken kan d-bernen i taddart ur âad yeftil seksu ye$li-d igenni $er tmurt, bdant-d tmeqwa la d-$ellint. Yebda-d ugeffur tiyita atan yuzzel-n Ëemmic mmi-s n Bussad loar nne$ $er waftis anda lli$ : - Rebbi ad k-yelli a Dda Yidir ! - Ad k-iûeêêi Rebbi, acu akka ? Aqcic la ilehhet, tekfa seg-s tezmert, tidiwin, ileddayen. Kullci la d-i$elli êala axlul i t-ixuûûen. D acu-t umexluq -gi ? D acu i t-yugen ? Muqle$ d asawen d akessar, yeffus zelmev, $ile$ yella win i t-id-itebâen ulac… - D acu k-yu$en a Ëemmic; ni$ d lxir i k-id-yecqan ? - D lxir kan, ncallah êala lxir ara yilin; uzzle$-d wwi$-ak-d isalan, ur éri$ ma ad k-sferêen ne$ ad k-sqerêen ! - Acu yevran âni ? Aha $iwel tcerrgev taâebbuvt-iw, t$evlev ifadden-iw. Ëemmic ikukra, yeggumma ad d-yini, zi$en d ileméi ! Meqqer, yefhem, ikukra ad yessali awal acku yessen-iyi, yeéra tagnit ideg lli$, yessen tadyant n warraw-iw iruêen wa deffir wa. Meskin ! yuggad fell-i. - Aha $iwel; ad k-d-yefk Rebbi tu$mest, tgezmev tasa-w. Ëemmic yessumeééa, yeggumma ad d-ye$li wawal seg yimi-s, $ave$-t âeggve$ kan fell-as ivegger-it-id.

T

Page 76: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 77 -

- D aqcic ! D aqcic i d-yernan $ur-k, ad t-yeg Rebbi d aseâdi. - Amek ! Amek ! Amek ! Bdi$ asqewqew ula d nekkini, $lin-iyi-d ula d ileddayen.maççi êala Ëemmic umi d-$lin. - Aqcic ! Tenniv-d aqcic ni$ ? - Ih a Dda Yidir d aqcic, âni tâuégev ? - A Rebbi ad ak-ibarek, tesouoogev-d ul-iw. Veggre$ kra yellan deg ufus-iw jbi$ d tazzla, ass-nni cfi$ tem$i-yi-d yiwet tezmert amzun d anaddal i lli$ maççi d Yidir aéayan akken i yi-qqaren l$aci, ad aîukki i îîukki$, nedhe$ $er Ëemmic nni$-as : - £urek , $urek dduzan-nni err-iten s aâecciw. D affug i ufge$ s axxam, yeffe$-iyi leâqel, ur éri$ acu xedme$. Mi wwve$ ssekre$ yiwet tiééift n tavsa d ayen ur d-nelli, valle$ $er wansi snu$re$ i Sekkura tamuîîut-iw. - Wa tam$art ! Wa tam$art ! Iêemmel-iyi Rebbi, tebra ar iyi-iêemmel Rebbi, ur umine$ ara ad awve$ ad d-rre$ isem-iw wellah ma umne$, refde$ ifassen-iw s igenni nni$ : A Rebbi ad ak-ibarek, a Rebbi ad ak-ibarek yu$al-d Yidir akken ad yidir asmi ara mmte$. Yekker uhetwir di lêara tewhem taddart. - Acu yevran ? I la ttmesteqsayen. - Aâni drewcen yim$aren inna ni$ d acu ? Yeffe$-d Ëmiduc, yiwen seg udrum nne$ yessawel-iyi-d : - Wa Yidir ! Wa Yidir, acu yevran ni$ d lxir ? - D lxir, ulac lxir yugaren wa. Veggre$-d avar-iw deg yimi n tewwurt cmumêe$-as-d : - A d isem-iw i d-yu$alen ma teb$iv ad tferêev. Jeooiga, tameîîut n Ëmiduc, akken kan tesla i lehdur tegzem-a$ awal s t$i$it n te$ratin. - D aseâdi ! D aseâdi uqcic ad t–yeg Rebbi d aseâdi la fell-awen la fell-a$. Ëmiduc d Jeooiga êemmlen ilufanen, êemmlen arrac, tullas ssarmen lemmer sâan xerûum yiwen, maca d dderya d tunîict n Rebbi nitni ur sen-yefki ara ayla. D iâiqren ! “Ameççim deg yigenni, timegzert di tuggi” d lfal s wayes d-yegla Yidir asmi d-ilul, yegla-d êala s lehwawi d yideflawen deffir u$urar yerzan tamurt acêal d aggur, ilul di taggara n lexrif ur d-nefki ula t duddimt n waman.

Page 77: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 78 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Asmi d-yeldi tiî-is, yeldi-tt-id $er lkanun icebbêen s uqejmur n tasaft d titgin tizegga$in yefkan an$i s iîij yettferzegwin, ye$li-d $er t$er$ert deg waddaynin tebra ar deg waddaynin akken ad s-ifsusen yimzikmaren akken ad s-yifsus warraw akken yettifsus $ef testan d yi$ersiwen akken ma llan. Teddem axican tessa-t, teqquddec fell-as tebda asnu$er : - A sidna Nuê ! Sufe$-d rruê si rruê ! Tesnu$er akken berdayen tlata almi d-ye$li uqcic amzun d azazu, d assekur ! Yidir amecîuê ilul-d deg yiwen uxxam gar yixxamen imensayen n tmurt n leqbayel icebêen s wallalen n tale$t am txubay d yecbula, yeldi-d tiî-is deg uxxam n téuri yecban tafelwit n taklut ireqqem unaéur s rrica-s, anaéur-agi d yemma-s Sekkura. Sekkura ! Am yal tameîîut taqbaylit, teéwer, $as tarwa n lêif, $as tarwa n lmerta $er yimawlan-iw maca ur tefti ara s ufus, teûber $as yeqber wul-is, tekna i tuyat-is i wakken ad teqqim $ur warraw-is, meskint tuggad ad tt-veggren. Tiyita akked tlufa ur kkint ara seg-i, ula d nekk am nettat ur zmire$ ad d-neîqe$ gar yimawlan-iw, ur zmire$ ad d-hedre$ lêeqq wala lbaîel, uggade$-ten, akka i $-ttrebbin zik. £as axxam nne$ yeôwa, $as baba ur ixuûû ara maca Sekkura tezga txuûû meskint, d tisigert nne$ i tettett, tikwal ttnekkare$ mebla ma ôwi$ akken ad yesker wayen ara d-yeggrin i Sekkura, tett$av-iyi, maca tamcumt d yemma tezga tella taluft-nni n tem$arin “ad kkatent ttrunt”, yal ass d acetki fell-as, ula asmi tesâa aîas n warrac, tezga meskint d tislit $as d tam$art deg uxxam-is. Tesâedda ayen ur yesâedda yiwen, tura teggra-as-d telwit ggran-as-d wussan yemmut um$ar, temmut tem$art. - Uk (Tesse$zef-it di lmenîeq) testeâfa akken i wen-d-bdi$ awal, Sekkura am yal tammeîîut taqbaylit teéwer, uqbel ad d-terbu ne$ ad teg adis ad tili thegga akk ayen ilaqen, aqeclaw ur d-yett$imi seg wasmi tella deg waggur wis sdis tella tettheggi tekkes akk abbu, a$ebbar, tissisin tebda-d i uxxam d tirni wa deffir wa. Tesseqcer i$urab yiwen wwet-asen deffir wayev, akur amezwaru t$err-it s wakal yufafen, trucc-it s tumlilt. Trucc akk iûrab, tezzi $er ssqef d tesga ufella, tebges-asen i yi$urab azgen ufella s tumlilt, azgen n wadda s loir d amellal.

Page 78: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 79 -

Yexlev uzegzaw d umellal, D ayen izaden si ccbaêa, d ayen ijebbden tiî. Twenneâ akk axxam-is s tallelt n kra tlawin téemziyin d-tervel, mzint i$urab almi qqlen d leêrir, zemre$ ad d-ini$ d lemri acku yettban-d wudem-iw deg-sen. Mi tekfa seg uxxam tezzi $er t$er$ert, tdel-itt akk s ssima terna-yas amzay, ula d nettat teqqel am leêyuv d lemri. “Sers Äli rfed Faîima” ulac asteâfu yal ass d acu n cc$el, tekfa seg uxxam tneggez $er berra d uzniq yellan zdat n tewwurt nne$, trucc-iten s waman, tûeddeê-iten tessa-asen le$bar n testan yeêlulin deg waman, mi yekkaw yeqqur iban-d amzun d ssima, ulac ula d acemma u$ebbar tzemrev ad tt-tmecêev ula s yiles-ik. lêaûun am berra tmadeft ula i d-ini$ d tafelwit unaéur yerna s tidet. Yidir ! £as ilul di twacult n yirgazen, maca yufa-d axxam d ilem, atman akk d yirgazen, wa yezweo wa deg ubrid, wa d anemhel wa d anelmad, yufa-ten-id merra srafgen, ooan axxam nsen. Axxam-nni ideg d-lulen ooan-iyi, ooan yemma-tsen yal yiwen deg-sen tamdint yekcem. S telqay n wawal, Yidir yufa–d axxam d aêefrur, ulac win ara t-id-yessevsen wala win ara yuraren yid-s, yufa-t-id am loamaâ zun akken d amenzu $er uxxam-agi daymi qquren”ula d iâessasen n lêara yefreê, tefreê tesga tecmumeê, ferêen ula d imnaren”. D tidet, ferêen ula d imnaren, ula d aseâdi icebba-yi Rebbi seâden-iyi-d. Tenhewwal taddart $ef mimmi Yidir, yekker udriz tendeê tme$ra, sked anwa ur d-neâriv am yirgazen am tlawin am warrac am teqcicin, ruêen-d merra meccuc qeccuc ula d imuvan usan-d. Maççi d zzux ara d-zuxe$ s yiman-iw d tidet ruêen-d l$aci, êemmlen-iyi akk akken ten-êemmle$, seâden-iyi-d akken sen-ttaâide$ ula d nekkini. Yebda udriz, ti$ratin r$ent bdant s agemmav, timezliwt n wadraren, azger, urar yendeh di lêara ccveê akked tbu$arin d ayen ur tettamenem. Leâmer éri$ tame$ra yecban tame$ra n Yidir, leâmer sli$ i wurar yecban urar-nni, $as âeddant fell-i ûa n tme$riwin maca êala tagi i la itezzin deg yimeééu$en-iw d walla$-iw, ur iban ma d ccuq i ctaqe$ ilufanen ne$ d urrif n warraw-iw i yi-yeooan ferêe$ annect-a.

Page 79: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 80 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Lukan d lferê kan maâlic ula d leâqel yeffe$-iyi ur éri$ acu i xedme$, yewwi-yi ucewwiq n wendiz (lferê) almi d-rse$ gar lxalat $er ccna akked ccveê lsi$ aserwal bu tcullivt, lqemja tamellalt akked ubernus n luber, velqe$ i ugerjum-iw s lqed :

A lxir-iw, a lxir-iw Ilul Muêend U Yidir A lxir-iw, a lxir-iw Axalaf aneggaru A lxir-iw, a lxiri-iw £as ooan-i imezwura A lxir-iw, a lxir-iw Tasa-w ur yi-tcuêê ara

Yeêvem umendayer-nni, acu n te$ratin-nni leâmer tent-éri$, cevêe$ almi fesre$ dayen âyi$, qqime$ ad steâfu$ almi sli$ : - Awwah ! Awwah argaz inna waqila yesleb, ur s-d-yeggri ula d abruy n leâqel. I s-nnan yinebgawen-iw. - In d tidet, ma yella yeffe$-it leâqel, aêlil ! Ur t-ixuûû wara s kra d-tefka tasa-s tennejla. I d-yenna wayev si te$mert. Ikemmel-as wayev si tama nniven : - Wellah ar wehme$ amek yeîîef iman-is s kra yevran yid-s ur yefki s ufus.

Page 80: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 81 -

Asegmi n tament

Hacene HALOUANE

eg wasmi i tezde$ di temdint xaîi mexîa mi ara d-terzu $er taddart. Da$enni ur teooi ara i$ef ara d-terzu. Asmi i truê, tejmeâ tagertilt-is, tuggi,

taseksut, tije$lin, ticeîîivin tamu$li $er deffir ulac. Wi$ef ara d-tezzi. Ur s teooi yemma-s gma-s, ur tesâi weltma-s, llant teêbibin $ef Rebbi, tidak-nni mi yeççur wul nsent ad ruêent $ur-s ad runt cwiî yid-s, $ef yi$eblan-is, i qqarent. D tid-nni i tt-yeooan, mi tekka tekka, mi ara tsel yiwet deg-sent tuven, ad as-d-tawi timellalin, ad d-terzu fell-as. Seg yidis ad telêu cwiî, yenna-as îîbib yelha-am, seg yidis nniven ad d-temmekti... xaîi maççi d amekti i$ef tettnadi, tettqissi ayen yekkan gar wass-nni d wass-agi. Anwa ad as-yinin ad teôwu. Tbeddel teswiât. Ass-agi aîas i tt-id-yettmagaren s abrid, ad as-inint lâeslama, mreêba “d wayen akk d-qqaren medden i win êemmlen mi ara d-yerzu $ur-sen.

Ass-agi d iîij, $as akken d ccetwa. Asemmiv iteqqes kra d$a d ayenni i yefkan azal i êamu deg yiîij. Di tuddar, tim$arin am yiberriqen akken ad yeêmu lêal berra, ur ttnejmaâen ara. Tfures tagnit, acêal aya akken tesla s ”weltma-s” tuven, terra tewser deg yidis, tettu aqraê n tgecrar-is tenna-as i mmi-s “ulay$er ad tedduv yid-i, anef-iyi ad ruêe$ weêd-i, ruê ad telhuv d cc$el ik”. Netta yu$ lêal ur teb$i ara ad tt-yawi di tkerrust, ur tettwali wid teb$a ad tent-wali, ur têebbes anda s-yehwa, ma iâemmed-as ad tt-yesêerêer. Ileméiyen n tura êaren. Teîîef-d afurgu, tuli-d. Akken i d-ters di ti$ilt yewwet-

S

Page 81: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 82 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

itt-id ubeêri s ubeqqa. Seg yimir-nni ur tessusem, tawwurt tawwurt, llan imecîaê ur tessin ara $as akken nitni win i tt-id-yemmuggren ad as-yini ”lâeslama a lla Tasadit” tetterra-asen s wawal éiden, la testeqsay $ef yimawlan nsen $as ur teéri anwa-ten. Ad tâeddi.

Mi ara qqimen medden aîas ur mmeéren ara, asmi ara myagaren, êala i$eblan i d lqut nsen “…Ur teériv ara d acu yevran yid-i…”. D$a ta $er ta, ta deffir ta, ad myaîîafent afus, tilufa ad snint am tâeqqacin n uzrar, d$a ula i tent-iêebsen. Segmi i d-tekcem lla Tasadit ar tura atan qrib ad ye$li yiîij ur d-yelli gar-asent wawal yessefraêen. Wahi yerreé, wayev yemmut, wihi nnu$en… tilufa n medden ur keffunt ara. Awal irennu $ef wayev, armi tekker ad teffe$, tenna-as-d tayev “Wis ma tesliv s Muqqran n At Ureéqi, la qqaren yenîer, ur yufi anwa ara t-irefden lumana d ayen i$ef inuda i yufa”. Muqqran n At Ureéqi d argaz n lla Tasadit uqbel ara tt-id-ivegger. Imi $ur-ne$ si zik yella berru yella uvegger, berru amzun d tameîîut tella teqqen ur tettvebbir êala ma yella s rray n urgaz, asmi ara s-yebru, ad truê, ur mazal ad as-yettalas. Ma d avegger, yewâer, d acifuv aqdim, d ayen ideg yeâya umdan i yettveggir. U lla Tasadit d avegger i tt-id-ivegger Muqqran n At Ureéqi.

Têulfa amek i s-t-id-tenna, têulfa-as ma tenna-t-id amek ma ur t-id-tenni amek. Amzun d acu iyenquqlen deg-s $as akken tenna-as “asif i s-yehwan yeçç-it”. Seg yimir-nni igenni ur tt-yewwi, tamurt ur tt-tewwi. Ur têulfa ara i ubrid am akken i s-têulfa mi tuli, iwerra-as-d Rebbi teffe$-d seg uxxam n “weltma-s”, tekcem s axxam-is. Ur tevsi, ur sent-temmeslay $ef wayen i s-d-nnan di taddart i warraw n mmi-s am akken tu$ tannumi. Teîîef tasga, tessusem. Deg walla$-is d amennu$.

Am ass-agi asmi i yunagen s aâraben, aman di lêiv trisiti di lxiv. Ass-nni sâan yiwet teqcict rebâa yiseggasen ur tleêu. Ulac lemqam ur téur, ulac îîaleb ur s-d-nuri. Di temdint llan îîebba yettdawin êala win yemmuten ur d-ttarran $er ddunit. Tewwev $er temdint aqqerru yeççur d asirem, «rrbeê d te$zi n leâmer» qqaren si zik, tikkelt-agi d nnuba-s nettat. Argaz-is $ur-s, yelli-s ara t-idawin, ur mazal lxir $er zdat.

Page 82: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 83 -

Tlul-d teqcict, ilul-d umennu$. Yal mi ara d-isew, d tame$ra deg uxxam. D rregmat, d tisusaf, d llqub : “d nettat i d-yesâan taqcict ur nleêu”, “d lluzin n tullas”, “d tin i$ef ur d-irezzu yiwen seg wayla-s“… Tarewla ula sani, ssu$at d zzahwan n loiran nebla idrimen. £as ma yella i wudem nsen, ad tessusmev, ad iâeddi, d tissit kan i d-yeswa, ne$ akken i d-teqqar nettat :”D ayen i d-yeswa i d-ineîqen seg-s”.

Sin iseggasen ilul-d Latamen. Argaz iberren ccla$em-is, yesserwa-as akanaf. Izux zdat medden. Nettat, yekfa Rebbi fell-as lêif tufa taâekkazt n tmeddit. Akken aggur, sin,… taraîîiwt n ugdi, qqaren sebâa yiseggasen i tt-cudden akken ad tûeggem, asmi i s-serrêen tu$al akken tella. Argaz yu$al $er tissit, d wayen akk yeddan yid-s. Mi tezzeâfen berra, a tame$bunt a lla Tasadit. Ur terbiê, ur t-ufint yessi-s, wala mmi-s. Yal yiwen yewwi aêric-is, ula d llufan di dduê “berrik, yecmet, ad yecbu yemma-s”.

Qqaren si zik l$erba tewâer. Mi teqqim weêd-s deg uxxam, mi ara yeffe$ Wa$zen, tettru, tettnadi wa irun yid-s. Yelli-s tameqqrant, yesnen tura $as akka d aênunef i tetteênunuf seg umviq $er wayev, ad taé $er yemma-s, ad tsers taqeruct-is deg yirebbi-s ad tettru. D$a yemma-s ad as-tini : “Ur ttaggad ara a yelli ad yim$ur gma-m ad a$-yeûfev imeîîawen”. Akken armi d asmi i d-yekcem ttnaûfa n wass. Yu$ tannumi, si ûûbeê $er lmeûbaê. Ass-nni akken i t-id-tefka tewwurt, tetti tasa-s. Teéra ayen i d-iteddun yugar ayen i d-iâeddan. Yenna-as “Jmeâ lqecc-im, tura ad uâle$” tawwurt tefk-it. Tejmeâ arraw-is, ticeîîivin nsen. Teqqim, yelli-s s idis-is, mmi-s deg yirebbi-s tettraou. Tamecwart yu$al-d :”Kker !” D aya i das-yenna.

Tewwi mmi-s gar yifasen-is, tessers-it deg ukamyu i iêebsen zdat n tewwurt, tu$al terfed yelli-s. Argaz yerkeb $er zdat netta d win i inehren. Iqelleâ ukamyu. Ur s-yenni sani, ur teéri acu$er wala amek. Ttnaûfa n yiv, alami i yeêbes, argaz yers-d, yeldi-d tawwurt n deffir, yenna-as : “Ers, ad yessers Rebbi dwaher-im”, ters-d nettat d warraw-is, d tceîîivin-is, netta yerkeb deg ukamyu iruê.

D iv, taddart-is teâqel-itt. Iqjan sseglafen. Dinna d tama n tneîlin, tessers arraw-is yeîîsen, t$umm-iten, teqqim $ur-sen,

Page 83: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 84 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

terra-tt i yimeîîi : “I tura sani, amek, ar melmi“. La tettezzi akken deg uqerruy-is armi tesla yenîeq-d $ur-s urgaz : “Acu i txeddmev dagi a tameîîut lawan-agi kemm d warrac-agiv?“. Yuli was, ruêen-d at laârav âawnen-tt armi d axxam n urgaz-is. Ldin tawwurt, tekcem, ruêen, kul wa yelha-d d cc$el-is. Mi ara ttlaâaben yimectaê aciri n ddubil qqaren “s wayen tedda temmeçç !”. Ula d nna Tasadit, s wayen tedda temmeçç ! Tessared tavuî i medden, teéda iceîîiven, telqev azemmur, tejrev asa$ur, teftel ula d seksu. Mi tekka tekka ad terr uraw deg yidis d imensi, Rebbi ad isemmeê, yeéra !” Tezzenz timellalin, trebba iwetlan.

Medden ur ten-id-tecbi ara, arraw-is ur mmuten ara si laé. Llan wussan maççi am wiyav. Aqcic iwala tizya-s s tarbeât n u$rum s wudi i la ihemmej bab-is, tamart-is tettuddum. Netta yesludduy. Yessuter cwiî. Arrac d iqersaniyen, am yimeqqranen, “Ruê $er yemma-k ad ak-d-tefk ad teççev”, i s-d-yenna gar tuffiét d tayev. Yekcem-d s axxam ifassen-is d izegzawen seg usemmiv, udem-is ye$$urres : imeîîawen, illeddayen, axlul.

Yemma-s tenna-as “ulac”. Aqcic yettrara. Weltma-s di tesga tezzuzun iman-is. Teéra yemma-s terfa. Têulfa i tucivant attaya. Tellué ula d nettat. Texmet. Tettraou. Aqcic yesneénué. Yemma-s tettezi armi ur tufi sani ara terr, temmerme$ : “Ruê $er baba-k ad ak-d-yawi udi, nekk ula i zzenze$, ur sâi$ tistan, ur ssine$ imeksawen, ur yeéri ansi i d-yekka ubeqqa, iêulfa i umayeg-is yer$a. Ye$li yessusem. Têewwat-id $ur-s yemma-s, tessers aqerruy-is deg yirebbi-s, tru, tettru temmal-as : “Ad tim$urev, ad txevmev fell-a$, am nekk am weltma-k, ad a$-d-tettawiv, tament, a$rum n ubulunji. Ad tesâuv arraw-ik ad ççen ad ôwun, ass-nni a mmi, mi d-tenniv b$i$ a$rum s wudi ad ak-t-id-awi$... Ne$ maççi d nekk ara k-t-id-yawin, d tameîîut-ik ara $-d-yefken i sin yid-ne$ a$rum s wuvi… Teffe$-as targit $er lxir. Yeggra-d liser. Tezweo-as-d i mmi-s, textar-as-d yelli-s n umarkanti. Ad éren medden azal n mmi-s, ad afen sani ara tekkin warraw-is.

D$a d arraw-nni n mmi-s i tu$ tannumi tettmeslay-asen $ef ayen i d-teéra di taddart, $ef wayen i s-d-nnan medden, wid i tt-iêemmlen d wid yettasmen seg-s.

Page 84: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 85 -

D acu ass-agi segmi i d-tu$al ur tt-id-yuli wawal attan di tesga, di teênact-is, tuéam awal. Äerven imecîaê ad tt-nebcen, tugi ad terr awal. Yusa-d mmi-s $ur-s ad iéer ma yella maççi d aîîan i tuven.

Tenna-yas “Qim ad ak-mle$” yeqqim-d mmi-s $ur-s $ef umeîreê-is, tenna-as : “Muqqran n At Ureéqi, baba-k“. “èri$ ula i yi-d-tenniv, yeooa-a$, yessers-a$-d deg ubrid, leâmer d-yesteqsa fell-a$... Sne$ tamacahut-agi, maççi n wass-agi !”. “èri$ tesnev-tt, maççi d annect-n… Yur-k tamacahut, nekk d tafuffut. Yal mi ara ken-wali$ ad d-mmekti$ ansi i d-tekkam, amek i ken-id-ssawve$ akka. D tirgit-nni i d-sersen di tdikelt n ufus-iw, mazal-itt la tre$$. Alamma d asmi ara yi-d-rren takurt tasemmavt ad tt-ttu$, ne$ wissen… Ahat yis-s ad neîqe$ mi ara d-aki$ deg uéekka. Maççi d ayen i d-lha$ ass-a.

Telliv meééiyev : vsan fell-i medden, nekk i d-ivegger urgaz, yeooa-yi-d weêd-i deg ubrid, vsan medden fell-as, netta yeooan arraw-is am yir îîir. Vsan fell-as mi yeswa $as akken vessen yid-s.

Ass-agi uggadeg ad vsen fell-ak keççini …”£ef wacu ara vsen fell-i nekkini, ad as-anze$ i Rebbi maççi d zzux, lameâna at taddart $ur-i i d-ttarran mi ara yili wayen êwaoen…”

Maççi $ef wannect-n, ekk-iyi deg wawal... yenîer Muqqran n At Ureéqi, baba-k, sli$ si taddart yuven, yenîer, tameîîut-nni i$ef i yi-yeooa, teooa-t. Ass-agi atan weêd-s di tmurt n medden. Ëess a mmi, ma ur teb$iv ara ad nkemmel akka nella, ad nekkkes deâwessu, baba-k ur t-mazal d argaz-iw, ma d keçç mazal-it d baba-k. I uzekka ma yemmut d a$rib, amender ma ad truêev ad t-id-tawiv ne$ ala. Ma tu$ev awal-iw, ruê awi-t-id, ad yemmet deg uxxam n mmi-s, ad nenîel deâwessu.

Yemmuqel-itt, yeîîerveq d imeîîi. Azekka-nni yekker iruê yewwi-d baba-s. Yerra-t $er texxamt-is netta, yessufe$ iceîîiven-is netta $er texxamt n yinebgawen, yeffe$ lexbar di taddart “Muqqran n At Ureéqi yejmeâ-it mmi-s“.

Muqqran n At Ureéqi, ula d netta, ur yufi ad yini, ur yezreâ ara yemger, yettmuqul di medden i d-irezzun fell-as ur

Page 85: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 86 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

ten-yessin, qqaren i mmi-s ur ttaggad, yettmekti-d ayen i iga, maççi d ayen ara d-yerr. Lemmer yettaf ad yemmet, imi yal ass mi ara iwali tislit-is la s-d-tqeddec, ad yekkat fell-as ddel.

Lla Tasadit $ef tewwurt n uxxam, a win i s-yennan “yelha wayen i txedmem” tini-as “ani$ yezmer ad yeoo baba-s ad yemmet weêd-s ?” teéra mazal-itt ad tzux yis-s, yettban $ef wudem-is.

Muqqran d uêdiq, ééayet fell-as t$imit $ur mmi-s, yal tiremt d rregmat, yal tarzeft d tisusaf. Ddurt kan, yiwet ddurt, sebâa wussan akken i d-yusa medlent wallen-is.

Wwin-t $er taddart, ssarden-t, cebbêen-t am yisli, sseççen ivulan n mmi-s gaggin-d mecuc qeccuc. Ayen yesâa d ameddakel n mmi-s yusa-d $ur-s. Maççi aîas n medden i d-tûaê tme$ra am tinna.

Têulfa nna Tasadit tarra-d ttar-is.

Page 86: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 87 -

Amerḍal d umerḍil

Hocine AMAZIGH

ik zik, asmi qqaren akken : teksa ta$avt d wuccen, imdanen n yimir-nni ççuren d tibukkect, nniya-nni neqqar akken. Taneggarut-a tebva $ef krav yiêricen :

Amezwaru yerwes $er zzit usizdeg, tinna akken ur kcimen ara waman. Wis sin, ad yerr iman-is d abekkuc netta yessextan i irin (cciîan). Wis krav yeççur d tisselbi ur izellem gar wayen yelhan d wayen xicen ne$ win akken d-yettawin inebgawen s axxam ur ten-yessin.

Imdanen n wakud-nni, ur yelli d tiyita ne$ d asefre$ fell-asen awer nawev, maca ur $ur-sen ara tiêerci rnu d ima$uten di$, win i sen-d yecnan kra deg umeééu$ ad t-vefren am wakraren n mezgu, di tallit-nni, yella yiwen um$ar $ur-s tamekkuyt ireîîel i wid iran ad gen tanezzut (as$a d uzenzi), iûurdiyen-nni yeggar-iten deg yiwet teênayt akken i yeldi deg yidis n u$rab n uxxam-is. Surfet-i ad ldi$ ticcewt ad d-jebbde$ tamu$li n ume$ri belli $ur-ne$ awalen (iwalen) iqburen n umawal n tutlayt nne$ ggran-d di tama, tatut, ur ten-nessemras ara acku nella ur tt-neqqar, ur tt-nettaru, tura yewwev-d yimi ilaq ad asen-d-nerr tudert ad ten-issinen medden. Am$ar-a ihi, ila (yesâa) taggazt (taxrivt) yettallel widen iran, yesran ad sferken timekkuyin nsen.

Z

Page 87: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 88 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Assen yusa-d $ur-s yiwen unubi, ileméi, yesâa iûurdiyen, yessuter-it ad as-yervel yiwet tmernit s wayes ara yettgadaz, ara yetsewiq akken neqqar.

Di tallit-nni ur llin ara wallalen atraren i la nessemras ass-a, am yisendyaq d yigrizen d tiênayin d tixjivin i fellun di tamiwin anda ttaooan, teffren ti$awsin nsen i yellan azal d tixxutert am yis$unen d tizzaf. Assen yu$al-d $ur um$ar-nni ad yawi ihri s wayes ara yesseddu amahil-is, yenna-as : ruê $er teênayt ihin, ddem ayen i k-ilaqen, yeqqim kra n wussan, yezzi-d $er umarval-is ad as-yernu kra ur t-qadden ara wid yewwi ass amezwaru. Yenna-yas bab n cci : - Aql-ak tessnev adeg rnu ddem ayen i teêwaoev. Yewwi di$ timernit nniven, sakin yu$al-d di$en ad as-yernu i tikkelt tis krav, am$ar iwelleh-it s adeg ad yeddem akken yu$ tannumi, akken iger afus-is am ussan-nni imezwura ad yawi kra ur t-yufi, fuken ur d-yeggri wara. Am$ar-nni yerra-as-d : - Ammer i d-terriv ad tafev ayen ara tawiv, imi ur-d terriv aql-ak twalav. Yeggra-d yinzi yeqqar :

Win yettawin yettarra D ameddakel deg wayla.

Page 88: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 89 -

Taddart yexla waḍu

Ramdane LASHEB

eg zik-is, Tala-Xlil d yiwet taddart ioehden nezzeh deg lâarc n At Dwala. Taddart deg-s aîas n yiderma d yirgazen n At Yi$il d at ufud :

rebâin yirgazen s tmira, rebâin nniven war timira. Qqaren-d êekmen s ééur $ef tudrin i ten-id-iqerben, tekksen-asen ula d timecrav. Mi ara ruêen ad d-kksen timecrevt i walbaâv n tudrin tceyyiâen kan rebâin n yirgazen. Ma ruêen rebâin n yirgazen s tmira, rebâin-nni war timira ad qqimen, ad qablen ma yella-d kra n cekk fell-asen, ad inin nekni ur nesâi ara di taddart annect-a n yirgarzen yesâan timira. Ma d rebâin-nni war timira i iruêen, wid-nni nniven, at tmira-nni ad qablen, ad inin akken am yimezwura.

Yiwet tikkelt mmsawalen imeqqranen n tudrin-nni i$ef iâedda ééur ad nnejmaâen, ad mcawaren acu d wamek ara xedmen akken ad êerzen $ef yiman nsen d nnif nsen. Yal taddart tuzen-d tlata n yirgazen, lamin d sin n îemman ad mlilen di Tala n At Dwala. Wwven s amkan, qqimen, zzin d agraw ttmeslayen yiwen yiwen, mi yekfa yiwen ad yu$al wayev. Iûella-d yiwen $ef sin yiberdan yenna : llah mûelli aâlik ya rasul llah ! llah mûelli aâlik ya rasul llah ! Agraw rran-as-d : ûelliâlih wa sellem ! Winna yebda awal-is yenna : Ay atmaten, ayen yevran yid-ne$ teéram-t, yevra ula yid-wen. Kksen lmal i yimeksawen nne$, kksen-a$ timecrevt, yettwakkes sser fell-a$. Tura ma nennejmeâ ass-agi dagi di Tala n At Dwala alarmi tewwev tyerza s aêdid, alarmi tewwev tfidi s i$es, ur a$-ooin

D

Page 89: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 90 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

tawwurt iseg ara neffe$, ifuk ûûber. Yessefk akken nella, akken i d-nennejmeâ ass-agi, ad nedukkel ur nett$imi ara nemferwazeâ am yibawen $ef lluê, yak teéram awal nnan-t imezwra : bvu-ten terniv-ten. Ihi ass-agi yewwi-d fell-a$ ad nedukkel, ad nemtawat $ef yiwen rray, ad nbedd $ef yiwen wawal akken ad nekfut ccedda i d-ye$lin fell-a$, nekk deg wawal kfi$, ma sxeûre$ âfut-iyi, ma uqme$ êemdullah. Wid i s-d-yezzin nnan-d akk d awal n lâali. Rnan-d di loerra-s wiyav, mtawan $ef yiwen n rray ad d-suddsen yiwet n tmecrevt ara yesduklen akk tudrin-nni akken ara d-sbedden da$en yiwet taggayt n yirgazen n At Yi$il ara iqamren wid ara d-iruêen ad asen-kksen timecrevt. Loemâa i d-ivefren anejmuâ sewwqen imeqqranen n tudrin-nni, u$en-d izgaren ara yemmezlen. Yal taddart txelleû ayen i s-d-tewwi n yidrimen alaêsab n wazal n yimdanen i tesâa. Lexbar n tmecrevt yeffe$ yewwev tudrin d leâruc, slan yis-s di yal tama n tmurt.

Mmlalen yirgazen n tudrin-nni di Tala n At Dwala, gan timecrevt am tid yezrin, qedcen akken u$en tannumi qeddcen. Mmezlen yizgaren, yegzem uksum, yebva d idura d tuna. Ssyin sbeddent yiwet taggayt n yirgazen n at ufud wa yewwi abeckiv, wa d acaqur, wa d ajenwi, yal wa d acu n leslaê i yeîîef gar yifassen-is. Ddurin isekla ttraoun wid ara d-yasen ad asen-kksen timecrevt akken ad d-éedmen fell-asen, ad d-rren ttar, ad tekfu cedda fell-asen.

Wwven-d wid itekksen timecrav, isegras $ef tuyat êaren-d amzun d imnayen. Yenîeq-d yiwen seg-sen yenna i wid d-yufa $er tmecrevt-nni : salamuâlikum ! Rran–as-d kra : salam ureêmatellah lâeslama ! Yenîeq-d wayev seg wid itekksen timecrav yenna : ah ! Timecrevt n tikkelt-a tzad tgerrez aksum-is llah ibarek igerrez d ayen kan ! Yerna-d wayev di loerra-s yenna : d tidet ! Aksum n tmecrevt-a d aleqqaq êala i nekni i wumi ilaq ! Refden awal imeddukal-is qqaren s utihi : aksum n tmecrevt-a d aleqqaq êala i nekni i wumi ilaq ! Aksum n tmecrevt-a d aleqqaq êala i nekni i wumi ilaq !

Neîqen $er-sen wid d-yesuddsen timecrevt nnan-asen : Ad ken-yehdu Rebbi ! Ruêet $er cc$el nwen ! Timecrevt ur ken-terza ara !

Page 90: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 91 -

Sâuégen, âeddan ânan tuna, knan, bdan jemmâen deg uksum, ttacaren isegras. Wid yeddurin isekla qersen-d fell-asen s yibeckav d yijenwiyen d tqubac, zzin-asen-d si yal tama êerren-ten di tlemmast. Wid-nni itekksen timecrav êaren deg yiman nsen, maççi d ayen ara qablen, yeffe$-iten leâqel, bran i yisegras yeççuren d aksum, tarewla temneâ bab-is. Qqaren-d, wid yemmuten mmuten, wid ijerêen kemmlen-asen n$an-ten ma d wid yeûûawven rewlen vefren-ten alarmi d taddart nsen. Kra n wakud mbaâd, deg yiwet seg tudrin-nni akked sâan taâdawt wat Tala-Xlil, yiwen uxxam yesuddes-d yiwet tme$ra n rcel : Yiwen yewwi-d tislit i mmi-s seg Yibevrunen. Imiren, ttaren medden urar deg umraê n taddart, ttasen-d yimeddaêen yettwasnen, znuzun lêenni. Mi ara tili tme$ra deg umraê, d tame$ra n taddart merra, ttasen-d ula d ileméiyen ad nezzhen si tudrin nniven i d-iqerben. Qqaren medden tame$ra n taddart am loanaza tessemlili imdanen n lâarc.

Iîij ival i tizi, îîlam yecrured-d yesberber $ef t$altin d lewviyat d yizu$ar, ass yefka nnuba i yiv. Amraê i d-yuzgan di ttnaûfa n taddart yebda la yettacar. Izrugen d-ittawin $er umraê ççuren d l$aci. Ttawven-d d tirebba, irgazen tilawin arrac, êemqen akk deg usurif, yal wa yeb$a ad yeîîef amkan yelhan win iseg ara d-iwali akk ayen ara yevrun di tqaâet. Ad iwali ameddaê, aceîîaê… ad iwali isli. Usan-d ileméiyen ad nezzhen ula seg tudrin tioiratin. Iv yelêa mi bdan imeddaêen ttmeddiêen, znuzun lêenni. Ttâeddin sin sin, mi kfan ad u$alen wiyav, akken ad ttemoadalen s yisefra, anwa ara i$elben wayev? Imeddaêen ttemsevfaren, ttemoadalen s yisefra alarmi d-tewwev nnuba n yiwen yettwassen aîas s yisefra uqriêen. Yebda icekker bab n tme$ra d taddart-is, icemmet At Tala-Xlil, yesmekta-d tadyant n tmecrevt. L$aci n taddart-nni wwten-as akk afus.

Yu$ lêal, llan din ileméiyen n Tala-Xlil, ruêen ad nezzhen. I$av-iten lêal aîas, nneêcamen, u$en-tent kan mkemmed. Mmyexéaren gar-asen, msefhamen $ef wayen d-yewwi ad t-xedmen. Qqimen alarmi teêma tme$ra, l$aci zhan akk, bdan ttensaren-d yiwen yiwen, ukren-d avar $er deffir ff$en-d, wexxren-d seg umraê.

Page 91: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 92 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Msefhamen kra ad ruêen ad d-kksen tislit, kra ad âessen. Ruêen kksen-d tislit-nni, wwin-tt $er taddart nsen. Wwven $er taddart, sbedden taâessast. Ugaden ma vefren-ten-id wat teslit ad ten-id-afen ur ukin ara.

Assen, sayqa seg yigenni tayev si lqaâa, igenni ye$li-d $ef tmurt seg wavu i d-yetsuvun, i d-yettzuffun s loehd. Ayen d-yufa sdat-s yeqleâ-it ne$ yerfed-it ne$ ivumm-it. Avu ajeffal yeréa-d ifurkawen n yisekla, ivumm iberdan d lexlawi, yeqleâ ifergan, yesîerveq tiwwura d îîwaqi. Tize$win n taddart yerra-tent akk d tiâeryanin. Iqremyad i tent-yedlen yesnefvas-iten-id akk $er tmurt, u$alen d iceqfan. Iferrawen n yisekla bernen deg yigenni am yefrax. Ddunit akk teshurru, tessawal.

Yiwen seg yiâessasen-nni yesla i uskerwec n uqecquc n tme$rust mi t-id-ivum wavu, i$il d imawlen n teslit i d-yewwven. Yuggad, yesuffe$ aberraê : rwalut, at teslit aten-in da ! Rwalut, at teslit aten-in da ! Imezda$ êaren deg yiman nsen, yeffe$-iten leâqel. Tarewla temneâ bab-is, d akessar s akal n yimrabven n At Lêao akken ad smenâen iman nsen. At Lêao sennden $er lâarc n At Meêmud maca $ur-sen tiferkiwin deg wakal n At Dwala. Imezda$ ttqadaren-ten aîas ula d akal nsen yesâa lêerma : ulac win ara ixedmen kra n diri $ef wakal nsen, ma yerwel walbaâv $er wakal nsen ulac win izemren ad t-yevfer $er din ad d-yerr ttar. Ttaggaden akk deâwessu nsen. Yeffe$ lexbar, yewwev akk tudrin. Slan yimrabven n At Lêao, ruêen-d wwin yid-sen ssif d senoaq. Wwin-d s tedyant amek tella, slan i yal yiwen, semsawin gar-asen. Nnan-asen : Kunwi ma tu$alem $er lexûara, ur treffdem ara aqerru nwen, ma d wigi ( At Tala-Xlil ) nezmer-asen.

S wakka, At Tala-Xlil, guooan d akessar $er wakal n At Lêao, ssyin sbedden taddart tamaynut. Znuzun tiferkiwin nsen yellan di taddart taqburt i Wat Yidir d Wat Buâli, tta$en ukessar $ef Wat Lêao d Wat Buâli. Seg yimiren llan seddaw leânaya n At Meêmud alarmi d asmi tt-id-rran Wat Dwala. Amrabev, Henri Genevois deg udlis-is $ef Tgemmunt Äezzuz yura : “At Meêmud, lâarc deg tella Tgemmunt Äezzuz d sselîan, ff$ent $ef ufus-is tudrin yellan akin am Tgemmunt Lejdid, Ti$ilt Meêmud d Tala-Xlil. Tagemmunt Lejdid, ooan-tt i Yiwaviyen, Ti$ilt Meêmud i wat Zmenzer, Tala-Xlil i wat

Page 92: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 93 -

Dwala imi ur zmiren ara ad tent-êudden”. Yeggra-d wawal, qqaren : ‘‘At Tala-Xlil s frank u nnefs i nzan’’ : Alarmi fkan Wat Dwala frank d nnefs i Wat Meêmud i d-tu$al $er-sen. Qqaren-d s yiûurdiyen-nni, At Meêmud u$en-d yis-sen timecrevt, bvan-tt $ef tudrin nsen.

Ilmend n lxir i asen-gan Wat Lêao, yeggra-d yiwen unsay : $er taggara n l$ella, jemmâen-asen cwiî si l$ella, yettusemma d leâcur, ttawin-t d lweâda $er Sidi Mêend Lêao. U$alen d iâeccaren nsen. Si lgirra $er da, yekkes unsay-a maca rezzun $er Sidi Mêend Lêao deg wass n tâacurt, ttzurun-t u ttakken lweâda.

 

Page 93: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

- 94 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Azref n ucafeɛ

Salah SAIDI

cafeɛ d azref i yettwafkan i yal win yesɛan azref i wakken ad yerr ayen yenzan i wayeḍ, neɣ ad yesseḥbes azenzi n kra n uḥermil. Azref-a,

yennulfa-d imi iwala umsengal amdan s umata ur yeḥmil ara ad yekcem uberrani ɣer tlemmast n tqaɛet (Di tferka, axxam… atg), ladɣa ma ur yettemsefham ara yid-s, imi yezmer ad t-iḍur.

Ihi amsengal iwala belli yella win yezwaren wiyaḍ di temsalt n tiɣin n uḥermil ma iger-it-id bab-is ɣer uzenzi (Yezmer ad yili d aɣrib, d anarag…atg). Imi taluft-a tesɛa azal d ameqqran di tmetti, yemmeslay-d fell-as umsengal deg usnagal aɣarim, aḥric wis semmus.

Yefka-d umagrad wis 794 n usnagal aɣarim Azzayri tabadut i ucafeɛ, yenna-d deg-s : «Acafeɣ d turagt, tettak tagnit i wakken ad yuɣal umcafeɛ deg umḍiq n umsaɣ deg uzenzi n uḥermil». D ayen i yebɣan ad yini belli : Acafeɛ, yetti-d kan deg uzenzi n uḥermil.

Am wakken i d-yemmal daɣen umagrad wis 795 n usnagal aɣarim, anwa i d imdanen i yesɛan azref n ucafeɛ, yebder-iten-id s yismawen-nsen : - Bab n uḥermil, ma yezzenz azref n usenyafa s lekmal-is neɣ d azgen kan n uzref n usenyafa i wulmen ayla. - Amdukel, deg twerẓunt ma yenza umur seg wayla. - Aberrani, (Ayen i yebɣan ad yini belli ma yella d yiwen seg yimeddukal i yuɣen, ur yelli din ucafeɛ).

A

Page 94: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 95 -

- Bab n usenyafa, ma yenza wayla s lekmal-is neɣ kra kan. Ma d amagrad wis 798 n usnagal aɣarim, yemmeslay-d ɣef waddaden i yeffɣen i yilugan n ucafeɛ, atan wamek i ten-id-yebder : - Azenzi s ubrid n westaden izuyaz. - Azenzi gar yimarawen d wayawen : Ababat, Amemmit, neɣ mmi-s n umemmit...atg. Neɣ gar urgaz d tmeṭṭut-is, gar yiqriben ɣer tseddart tis kuẓ, gar iḍewlan ɣer tseddart tis snat. - Ma yella uḥermel yenza i wakken ad yili d amḍiq n urumsu d usɣan neɣ ad yili d tusmaḍt i umḍiq n usɣan.

Am wakken i d-yesseshel umsengal tisekkirin n ucafeɛ deg umagrad wis 799 s wudem-agi : Ilaq i wemcafeɛ ad ibeggen lebɣi-s i umzenzi d wemsaɣ di teɣzi n (30) wussan. Ad yebdu leḥsab seg wass ideg ara iceyyeɛ alɣu i umzenzi d umsaɣ. Arnu, ɣas tawala umecwar, ma yelzem lḥal, ur qudren ara tisekkirin-agi, ini belli dayen azref n ucafeɛ ad yettwaqemmeḍ. Am wakken i yessullef ad yili usebgen n lebɣi i ucafeɛ s wudem unṣib. Dimi i ilaq ad iɛeddi ɣef ufus n llusi. Ma ulac, ad t-iḥaz usemmet, ad yettwasnes gar umzenzi d umsaɣ. Maca, ur yettwasmas ara ɣef uwayeḍ slid ma yella yettwazemmem.

Yemmeslay-d daɣen umsengal ɣef uzzucel n userassu n watug n uzenzi d tgasirin nniḍen gar yifassen n uzemmam di tallit n 30 wussan ara d-iḍefren azenz n usebgen n lebɣi n ucafeɛ. Am akken i yessulef ad yili ad yili userrasu n watug azer n wesruḍ. Di taggara yenna-d umsengal deg umagrad wis 803, azaraf ara d-yefɣen yettebbit acafeɛ ur yettwaḥsab ara d ayla n wemcafeɛ, dimi i yessullef ad t-yesezyez.

Amawal azerfan Acafeɛ : Préemption Azref : Droit Azenzi : Vente Aḥermil : Propriété foncière Amsengal : Législateur Tiɣin : Achat

Page 95: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 96 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Anarag : Voisin Tametti : Société Asnagal : Code Aɣarim : Civil Tabadut : Définition Turagt : Autorisation Amsaɣ : Acheteur Amagrad : Article Asenyafa : Usufruit (Droit d’...) Ayla : Propriete Amdukel : Associe Addad (Addaden) : Etat (Situation) Alug (Ilugan) : Regle Istagen (Izuyaz) : Encheres publiques Amaraw (Imarawen) : Parent Kuẓ : Quatre Asɣan : Religion Tusmaḍt : Annexe Tasekkirt (Tisekkirin) : Procedure Amzenzi : Vendeur Alɣu : Préavis Tawala : Période Unṣib : Officiel Llusi : Huissier de justice Asemmet : Nullité Asnas : Application Awayeḍ : Autrui Aremmem : Enregistrement Azzucel : Obligation Atug : Prix / Valeur Azemmam : Notaire Asruḍ : Citation en justice Azaraf : Jugement Asezyez : Publicité Semmus : Cinq Tawerẓunt : L’indivise

Page 96: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

TULLIST

Page 97: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009
Page 98: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 99 -

Gar tudert d lmut

Djamila MIMECHE

ezde$ deg yiwet n txebbut di tnac d aâeggal : yemma, baba d âecra yid-ne$ : nlul-d wa deffir wa, setta teêdayin d timezwura d rebâa warrac d ineggura, nettembibbi am iqermuden… «D

lêif n uqcic i $-iûûawven ar da ! » akka i teqqar yemma. Deg wass-mi yebda Rebbi leâyav weroin yensi deg uxxam nne$, ccwi kan weêd nne$ i nettili di Leâzib am uccanen! Tili yal ass ad a$-id-ttawven loiran… Tidet kan mi ara nettâeggiv d lxiq i nxaq, ur nesâi êedd ara $-iwansen, leqrib nne$ akk beâden ne$ sbeâden iman nsen… Rnu, baba yettagi ad neffe$. £as aîas yid-ne$, iêemmel ad $-d-yaf deg uxxam, yugad ad nezreâ lbavna-s di taddart! Ma yella win ixuûûen ad t-id-issekfel imir ad ye$li fell-as… Ulac win ara t-imenâen acku win d-yegren iman-is kra din ad yu$al $ef uârur-is … ur s-yettserriê alamma yerra-t d idim, rnu imeîîi ulac! Tafekka nne$ akk yesdegdeg-itt, yal yiwen deg ne$ yeooa-yas-d ccwami d cfawi… Iêunn Rebbi yella u$erbaz! Akken it-d-teooa yemma “ fket lweâda, yella anda trewwelem … tili tevra yid-wen am iderwicen…”. Neéra, $ef waya nêemmel a$erbaz… ula d wid yeqqaren yid-ne$ ttwehhimen kan deg-ne$... deg yimurs ulawen nne$ êebbsen… Iyi-cban, wellah ma ggane$ uvan… d nekk i d tameqqrant, $ef waya bedde$ d tiqenîert gar-asen… Ayen yellan d Tilelli i d xellaû. Umne$ d ayen i $-yuran maca tikkwal tettawev tfidi s i$es, yettawi layas amkan n usirem, ûûber icuba lmut s ttawil…

N

Page 99: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 100 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

acukan nnif yettager-iten akk! Yak nettidir s nnif, akka i d Leqbayel… Nettum$ur s rrehba d lxuf, baba yezde$ daxel n yal yiwen deg-ne$ am Wa$zen…. Nettagad ula d tili-s, anda nruê ibded d aâessas fell-a$ $as ulac-it, lad$a tiêdayin, yesreég-a$ ddunit nte$, ad as-tiniv ala netta i yesâan tullas!! Lêasun skud nella ddaw leânaya-s rray d rray-is, awal d awal-is….

Ala a$erbaz i $-issefraêen, neéwer di t$uri, ula d baba yettzuxxu yis-ne$ maca ar medden kan! Yettcuffu aqendur -is, yettara tajmilt i iman-is am akken d$a d ûûeê yes$er-aye$!! S udmawen nne$, ur i $-ittaooa acemma s lqub d uqejjem … iêeqer-a$, iêseb-a$ amzun d izan… $as yerka deg yidrimen, yessels-a$ talaba n lêif, yura fell-a$ tigellelt d lexûaû… Lferê n wass-nni yexlev d yimeîîi d uneggez: “wwi$-d lbak” ! Tame$ra yevran deg ul-iw tuger urar n taddart! (akka i s-neqqer deg uxxam nne$ acku weroin nekka din ala zhir-is i $-d-ittawven!)… Ukt! Ad ifakk fell-i udrar-agi n twa$it! Maca tin tent-yifen akk, ur ttwali$ “bururu” n baba $ef acêal!! Tikelt-agi iferreo fell-i s tehri!! Wwi$-d lbak rnu ad $re$ anda b$i$, d acu i b$i$!! D ayen icuban targit! Ad $re$ tadamsa rnu di Bgayet… D ûûeê weroin tt-yeâfis uvar-iw maca êefve$ akk imukan-is … Ayen jemâe$ di tkerviwin-is ar din!! Ttûebbire$ iman-iw yes-sent ar d-yas wass n tu$alin ar tseddawit, imir ad d-âewde$ talalit…

Äeddan imuras, tesqerbeb-d tu$alin ar tseddawit. Heggan-iyi-d ayen uêwaoe$ acku ad qqare$, ad ttnusu$ din… d baba i yewwin, isken-iyi abrid. Am leâwayed-is d aweûûi kan!! Ma d nekk la ttwali$ akka n wakka ad as-tiniv di lêebs i d-ff$e$... Mi d-nekkfa cc$el nne$, yenna-k : - Ddurt ad tâeddi am wavu, ass n lexmis ad d-ase$ ad kemm-awi$... ma yella kra i tuêwaoev ssiwel-n, akka? - Anâam a baba! Ur ttagad ara fell-i... Ëemde$ Rebbi cekre$-t imi d-$li$ d teêdayin lâali di texxamt , d ayen akk i d ûûeê $ur-i… Σedle$ akk yid-sent maca Wiza izad… akken i neqqar, akken i neddukul am ivudan n ufus… rnu ula d nettat d aâekkaz i yi-iwweten i tt-yewweten! Yemmut baba-s, yeooa-tt-id gar sin watmaten-is d lewêuc, ur tt-id yettali ara wawal zdat nsen…

Page 100: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 101 -

Baba am leâwayed-is, ur ttuêtame$ ara alamma ibded-d nnig uqerru-w… ula ar da yettawev-iyi-d akken ad iéer d acu i sserwate$ … ahat i yeîîef d welbâev! Ruê kan a baba ruê! Tesbeâdev aîas!! Σni yella kra n iêulfan i $-d-teooiv? Nekreh irgazen deg-k!! Argaz icuba tili-w, yeéra anda qqare$, yeéra anda ggane$, d wumi… yessen timeddukkal-iw n texxamt… ula d netta icekker-d Wiza… i tikelt tamezwarut i sâeoben leêbab nne$! S amek?!

Taggara-ya, u$ale$ ur ttwali$ ara aîas Wiza am zik, kcem ffe$, ula ar t$uri ur d-tettas ara. A Wiza! D acu i d-snulfav akka? Anda i tettarrav ? Σni teb$iv ad nven ivarren-im si tseddawit? Tevsa-tt-id seg ul, tenna-k: - mazal ur tfaqev ara! D acu ara d-tfek t$uri? Te$riv ne$ teqqime$ ur iban anda nteddu! Rnu teméi d afres, yak qqaren mi ara d-iruê lxir ilaq ad s- nefk afus, ne$ ala a Tilelli ?! Wehme$ d acu akka i d-innulfan maca vsi$-tt-id !! £as Wiza annect n tsebbalt atan tufa-d argaz! Maca, wellah ar tuklal acku d tafeêcuct, yelha wul-is… Wiza te$req di lebêer n tayri ! tegguma ad terr avar ar deffir! Telha-d kan di tlufa timeqqranin akken i s-neqqar! Maca terbeê tesserbeê-a$ ! Ad teqqim kan ad $-d-tbibb aâwin! Îîîabla-nni nte$ i $ef tezzin ikafaren zik, ttnadin $ef tleqqimt n u$rum ma tella! Tu$al tsettef d iyuéav, d tteffaê… atg. Newhem anwa-t ugellid-agi i tessen, nesteqsa-tt: Waqila d albâev n yim$aren-agi i yesâan “l’eurο” i d-tseggedev? Σni tusmemt? Ëaca a Wiz! Neb$a kan ma yesâa gma-s ad $-id-tawiv!! Neîîerveq d tavsa akken ma nella, i deg tella ula d Wiza! Maççi tikkelt, maççi snat i tt-nêell ad neddu yid-s akken ad t-id-néar, maca yal tikkelt tettaf-a$ tasebba… ur yektib ara.

Yiwen wass, wissen anwa i s-d-issawlen i Wiza, yu$-itt lêal tessirid… iban anwa, i wacu asteqsi?! Tâeîîel-n d$a ddme$-d tilifun-is ad as-ini$ akken ur yettqelliq ara…

Page 101: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 102 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Mi wala$ d anwa, qqure$ deg umkan-iw… ttwali$ uîîun-nni qqare$-as: “ala… d awez$i… d lekteb!! Ttwali$-t, ruêe$ deg-sent…. Am win iyi-d-ifkan abeqqa, b$i$ ad sle$ s umeééu$-iw: -Σeslama a tarwiêt… Din din ssexsi$-t! ff$e$-d ar berra am uûekran… ttnadi$ leâqel-iw ur t-ufi$ ara… - D baba winna?!! Ih, d netta ! D ûûut-is! D uîîun-is… d acu-t ugejdur-agi?! Neûber fell-as, $ef lêif-is i yura $ef twenziwin nne$... nenna-yas d ddunit i yuâren, rnu aîas yid-ne$ $as yezga yerfa meâdur… yuâer ad tiliv d aqerru! Maca deg wacu i nessexûer! Am yemma, am nekkni weroin d-nenna aêê ! nella s idisan-is $as yessusuf-a$-id … - Xzu cciîan a Tilelli! Ahat mzullagent wallen-im! Ula da twalav-t?! I yexdem deg-m a tawa$it-im!! Akken ad kkse$ ccek, u$ale$ ar texxam, ufi$ “lalla Wiza” la tettheggi ad teffe$! - Sani akka a Wiz?! - Ad ff$e$ s argaz-iw! i d-terra s ucmumeê… -£as ur tessine$ ara, ssiwev-as azul d ameqqran! i s-rri$ s lemâun… Teffe$ am tilift, svefra$-as yiwen uxezzur alukan tneqq tmu$li tili tebva cwiî cwiî! Drus i rni$, vefre$-tt… tameîîut la tetteddu s acercur n Kefrida… d acu i kemm ixuûûen a yelli?! d acu ara ternud nnig ubeêri, tili, tayri!! Deg ubrid, menne$ alukan kra da d lekteb, ne$ ahat d yir targit! Deââu$ Rebbi s wul iêerqen… ma ilaq ad d-zzi$ i ssadatt d ûûalêin n Bgayet ad t-xedme$, ur ttafe$ ara kan baba $ur-s… Mi wala$ baba issers leênak-is $ef widak-is am unubi, $unfe$ ula d iman-iw! Mâuqqe$-d! wamma imeîîi d uxlul ttazzalen am tregwa… Ttweêêide$ Rebbi deg wayen ttwali$... ma neqqar-as jaêen iseddawiyen d acu ara d-ini$ $ef baba? êeqqre$-ten di sin… maca êeqqre$ iman-iw ugar, ssevêe$ imi lli$ d yelli-s...

Page 102: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 103 -

U$ale$-d, ifadden kkawen, s amek i d-âeqle$ abrid?! Iqerê-iyi uqerru-w deg uxemmem… amek ara xedme$? Tameddakkelt-iw d baba mcawaren $ef uqerru-w!! Amer am Wiza ad snetve$ jeddi-s ar lêiv, ad as-ten-id-fake$ imir awer timlilit! Tameddakkelt am tihin yif-itt ulac! Tuqiî d baba… Amek tifrat ay ul? Ad asen-ini$ i wat uxxam ? Amek ara tevru yid-sen? Yemma ad tevru yid-s am Zahwa At Wadda assmi tesla ivegger-itt urgaz-is, yu$-d tamecîuêt, ad tleêêu $ef lexlawi… Atmaten-iw ur u$alen ad refden aqerru nsen… Wellah ma zemre$ i tigi… Ad susme$? Yak win isusmen $ef tidet am win yen$an tamgerî, akka i$-isseêfev baba, zaâma, zaâma!! Rnu ma akka ara tkemmel, Wellah ad $-awin wat taddart d lemtel, ad rwun tavsa ma mazal… Gezme$-tt dir rray-iw, gulle$ ad ibeddel kullec! Acêal-aya ttraju$ s wacu ara k-îîfe$ a yir ababat!! Atan yusa-d wass-ik! Ma ur d-suffe$e$ ara deg-k iseggasen berriken i turiv fell-i maççi d Tilelli! Ma ulac ini-as kra yâeddan $ef uqerru amzun ur iâedda ara… Sawle$-as ad d-yas i yi-yawi, yenna-k: - Aqli deg uxxam! Azekka ad kemm-id-awi$! Terniv lekteb $ef ccib-ik! S amek ur s-t-nni$ ara s udem-is!

Azekka-nni mi-d-yusa, isellem-d fell-i, yeqleb kan, sefve$ udem-iw! Tidet kan qrib d-rri$!! Deg ubrid n tu$alin, ttwali$-d kan di îîaq, udem-is iwerra-yi-t-id Rebbi d udem n uqettal… - D acu kemm-yu$en? Udem-im icuba lmerêum! - Iv kamel ur gine$ ara… - Tuvnev? - Maca aîîan-iw ur s-ufi$ ara ddwa, ur cukke$ ad as-t- afe$ acku ur iyi-iîîif ara weêdi… Isusem, yewhem! Weroin s-d-rri$ akka… D acu ara tiniv di Wiza a bab? D acu tt-yu$en? Ivelli wala$-tt akk d yiwen d tizya n jeddi-s… Yesseêbes takerrust s tuf$a n leâqel, yettmuqul-iyi-d imir yenna-k:

Page 103: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 104 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

- D acu i d-tqesdev? - D ayen i d-nni$! Eeeh… wala$-tt yid-k…. Iffe$-d icâel igirru…. Yu$al-d ar tkerrust: - Alukan ad kemm-id-yali wawal ad kemm-id-svixre$ si tseddawit… - Ur tesâiv ara azref iyi-terrev takmamt… Iîîef-iyi deg yi$allen, ihucc-iyi, yeggul deg-i: - Wellah, wellah, wellah, alukan ad kemm-id-yali wawal ma yâawed ad yali wass fell-am… - Ihi, ala tinint ara sen-ini$... zi$ ticki i k-yehwa êninev, di$... Mazal d-fuke$ awal iceggeâ-iyi-d yiwen n ubeqqa, bernent wallen-iw… qebre$ ar daxel, suseme$.

Deg uxxam ferêen mi d-usi$... baba kra yekka wass arquqen-is ceâlen-d $ur-i, yugad i d-qqare$... Ul-iw yekwa… b$i$ ad d-meoode$, ad d-fak$ awal-iw… b$i$ ad $li$ fell-as ad t-xebce$, ad as-ini$ acêal t-kerhe$... kerhe$-t amer ufi$ ad t-n$a$, ad ifak fell-a$ ccwal-is… Sêesbe$, qase$, ufi$-d yif-it ad susme$... ma nni$-d, ur d-yett$imi wara deg twacult nne$ ala isem-is d tmacahut-is… aîas ara yessefrun fell-a$ … Deg yiv, ttwali$ kan atmaten-iw… mazal-iten d ileqqaqen ayen ara sen-sreége$ ddunit nsen si tura? Neqqim akken, nevsa, newwi-d kra n teqdimin lad$a tid yexdem deg-ne$ baba… akken qqaren nettavsa di twa$yin… Ïîsen merra ala nekk, allen-iw ugint ad medlent… Imeîîi inu yettmiri d aêmayan… Iv kamel Tilelli d aêeddet d yiman-is armi tu$al di ccek “waqila d ayen ruêe$ deg-sent ! » Acêal qerriê mi ara twaliv lbaîel yerna ur tezmirev ara ad t-id-tiniv… Acêal qerriêet tsusmi… nâeddin n ddunt am tagi ! Imawlan n wass-a qqaren-as tarwa n tura d taferfert, ur tfehhem timsal, teçça terwa a taêaruqt!! Dagi t$elvem aîas! Walit i iverrun yid-ne$... Seg ass-mi d-nekker d amâebber d wurfan d yini$... Weroin nesâedda lâid ne$ lfeê am nekkni am medden, baba yu$al-a$ d âeérayen ! Yal tame$ra ad is-irucc aâeqqa n sser! Nekkenti s teêdayin , tikkwal neqqar-as i Rebbi acimi $-d-tefkiv d tullas!?

Page 104: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 105 -

Baba yesselmed-a$ akken tameîîut d lâar! Izga nnig nte$: balak akka! $ur-memt! Alukan ad sle$ lêaoa fell-akent ad temmezlemt deffir umgerv wamma zdat zlan akk medden… Teéramt: nnif, lêerma, allen nkent ar lqaâa… Neêseb-it d amrabev ne$ d axuni…. Ur i$ellev ur issexûer… £as nettagad-it, yesâa lhiba… Wehme$ aîas maççi ciîuê! Deg wacêal yid-ne$ deg uxxam leâmer s-d-nessenser asevsu! Lalla Wiza gar yiv d wass tesêer-it, terra-t-id d ileméi! Rnu, zi$en yessen ad ives, ad iqeûûer, ad yefk arazen… atg. Melmi i tlemdev tilufa-aya? Ar tura ur umine$ $as wala$-k s wallen-iw sli$-ak s umeééu$-iw… D acu-t zzman-agi i deg d-neggra? Teâreq teqbaylit… Yenza nnif s ulac! Ma yeccev baba (maççi d lêeqq i s-fki$) i Wiza yak d tameddakkelt-iw?! Amek tefka afus? Ttu$ akken aqla$ deg yiwet n tallit ma tumnev s tedukkli, d widak ara d-izwiren $ur-k, ad k-d-kken s deffir… Ad as-yeâfu Rebbi i wuccen i s-yennan: “a win yufan tadukkli ad tinziz ula gar watmaten”. Yuâer ad tsemêev deg umeddakkul-ik maca tzemrev ad tâefsev $ef wul-ik… init-iyi amek ara txedmev d yidammen-ik? Kullec ala lexdeâ… Acêal qerriê-it tyitwin-is… Ahat ad tsebrev $ef tdukkli, $ef tayri…atg acku yella usirem ad d-tafev wid tt-yuklalen $er zdat… I baba-k amek? Ur tezmirev ad t-têasbev, ur tezmirev ad t-tbeddelev…

Di tseddawit, taxennaqt i yi-yettaîafen weêd-s! Ulac amkan iyi-isrekden, anda ruêe$ maççi d amkan… Atan uli$... Atan ûubbe$... ur éri$ anda teddu$... tthummu$ weêd-i weêd-i… Anda ddi$ iyi-id –iban baba d Wiza… ttêussu$ i terwiêt-iw teb$a ad d-teffe$ seg-i… Kuffere$, amek ara kemle$ ussan i d-iteddun? Yiwet n tikelt, qqime$ deg yiwet n tesga deg ubraê n tseddawit, allen-iw $lint $ef yiwen n useddawi yettkeyyif… Ttwali$-t amek yesselâab igirru gar ivudan-is, amek t-yettawi s aqemmuc-is… Ttêulfu$ yal tikelt akken issifsus $ef ul-is… init-as tedderwec maca wellah ar yusa-yi-d yiwen leb$i d ameqqran akken ad keyfe$! èéri$ d lâib ad tkeyyef teqcict di tmetti nne$ $as akken uowa$-d cwiî n teb$est! Kkre$ ad t-id-a$e$.

Page 105: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 106 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Bu têanut-nni ur yexliâ ara akken s-nwi$, yenna-k kan: - êader ad kemm-intev, ala lexsara ara m-d-issegri… Awi-d kan!! Tella lexsara ne$ ndama i yugaren tag i ttidire$ (deg ul-iw kan). £awle$-d ar texxamt, kkese$-t-id, ttmuqule$-t…. Ur umine$ ara d nekk i tt-ixedmen, ttru$ ur éri$ ayen ! Ruêe$ ad t-veggre$ maca asmekti n baba icâel deg-i timest d$a ddme$-d yiwen ceâle$-t… Mi tessawve$ s aqemmuc-iw, qrib iruê deg-i nnefs… Ttusu$ ur éri$ acu ara xedme$?! Uzzele$, lli$ îîaq, swi$ aman, éle$ $ef umeîraê. Maca ur uyise$ ara, ceâle$-d wayev, tikkelt-a akken yeb$a wul-iw!!

Tu$al tem$i-d tmacahut n tayri gar-i d dduxan! Amer teêbist dagi ccah ay ul! Kra iêerrem baba fell-i, rri$-t d leêlal!! D acu-tt llebsa-nni… D acu-t umcav-nni… lêasun beddele$, win iyi-d-imaggren ur i-yetteâqal ara… Nekk ur nezmir ad d-terfed allen-is zik, u$ale$ câel ad ceâle$! Tavsa, iyi-d-teslev mbaâid… Ula d isem-iw yu$al “Lili”! £lin-d fell-i yirgazen d tirebbuâa! Yehwa-yasen kan! Ttwali$-ten akk am baba… Maca lhan i tukksa n lxiq… Yelha uwanes, yessettutuy i$eblan… Uvan-iw qqlen d icebêanen… Yal iv ad d-snulfu$ ajdid… U$ale$ maççi ala dduxan, rni$-d tissit, sîerveq lkisan, tesgergrev!… Tserêev-as i ddunit ad telêu… Bdi$-tt s dduxan, u$ale$ ar âawaz…. D acu i ixuûûen? Ala ur xelâet ara! D baba iyi-islemden! Ayen wala$ deg ass-nni amcum ur yemêi ar ass-a… Mazal-it la yeqqaz deg-i, irennu… Yekkes tiéet i tudert-iw alamma yusa-d wass-iw… Tikkelt tamezwarut mi d-ufi$ iman-iw akk d urgaz di texxamt weêd nne$, ur faqe$ amek d-wweve$ ar din… I$av-iyi lêal d ayen kan… Qqime$ acêal ur kkire$ deg wusu. Maca âeddan wussan yu$al waya am dduxan… Yal iv d wumi, ttbeddile$ irgazen akken ttbeddile$ llebsa-w, yal tikkelt qqare$-as di lxaîer-ik a baba!!

Page 106: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 107 -

Yal mi ara yali$ taûeddert, ad d-yas baba gar wallen-iw, ad issum$er karuh-iw… ad yendef udeddic-iw imir ad sme$re$ tilufa-w uger… Zi$ ahuddu yeshel mavi… Amek tettbeddil ddunit ne$ d nekk i ibeddlen!! Rnu, u$ale$ ur iyi-d-uqiâ deg yiwen, am win yeddubzen… A$bel-iw, amek ara iâeddi wass-a, iv-a, d wumi? Tettbini-yi-d ddunit-iw $ezzifet am usaru, réaget am ilili, tugi ad tfak … s amek ur n$i$ ara iman-iw ar ass-a?! Anda-t baba dagi?! Mazal-it d netta!! Maca kra sserwate$ akk deffir uârur-is… Mi ara d-iruê i yi—- yawi tteûre$ iman-iw, srusuye$ allen-iw… Mazal-iyi d Tilelli, tameqqrant n uxxam!!

Taggara-ya, ur ufi$ ara iman-iw, zgan kkawen ifadden-iw, werre$e$ rnu veâfe$ aîas… Mi d-yusa baba i yi-yawi – - d imuras n unebdu, d acu ad ten-id-isâeddin! -, yettwali-yi-d kan, icuba-yi s as$er, ih… mazal-it yettqejjim ayen yeb$u yevru!! Mi wweve$ s axxam, tettali-yi-d lêamu… Σefse$ taûeddart tamezwrut n usqif, mlelli$, ççi$-tt-id di lqaâa… Mi d-uki$ ufi$-d iman-iw di sbiîer, at uxxam akk zzin-d $ef uqerru-w… Yusa-d umejjay, yessufe$-iten akk ala baba - deg akken t-êemmele$! - - D lxir kan, ulac d acu tt-yu$en? Yessers umejjay allen-is, ur d-ifukk ara awal-is armi i isu$ baba fell-as, yenna-as: - Suref-iyi, maca yelli-k ur cukke$ ad tidir aîas… yelli-k teîîef aîîan n sida

Page 107: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

- 108 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Tudert

Hafida DERMECHE

ezdeɣ deg yiwen unezduɣ (immeuble) nettat yid-s. Ttemwalin tikwal nettat ma truḥ ad teqḍu tiɣawsiwin i uxxam ma d netta ma yṣubb ad iruḥ

ɣer lxedma ɣef leǧwayeh n mraw. Ma tt-id-yemlil di ddruǧ yessikid s udem-is, tikwal ma tmuqel anwi i d-yettûubbun nettat tuli s axxam s tɣawsiwin i d-teqḍa i uxxam, ad taf d netta ad yezmumeg as-yini : « ṣbaḥ lxir », as-d-terr : « alxir u lɛafya ». D lǧiran ayen i llan, ttemlilin kan di ddruǧ deg wakud-nni kan ma turḥ ad teqḍu yak netta ma d-iṣubb. Nettat tezga kan deg uxxam tettɛawan yemma-s, d tameẓyant gar snat yessetma-s, weltma-s tameqrant deg uxxam-is tesɛa tadfert3 sin warrac yiwet n teqcict, ma d weltma-s tis snat tettwaxḍeb. Nettat isem-is « Tiziri », imezran iwraɣen amzun d ifuladen n yiṭij, allen d tizegzawin am igenni, ma tleḥḥu tettecrurud am tsekkurt, tahuski-ines tzad tif akk tilmeẓyin, d tiziri d ṣṣeḥ ma d-tḍil s wudem-is win yemmuɣebnen ad yennecraḥ ad yezmumeg ur yeẓri iman-is imi d taneglust4, deg usemmud-is snat n tmerwin d kraḍ. Tesdukel ccbaḥa n tfekka5 d yiman6. Netta d « Karim » lqedd usalas, d uḍrif d uḥdiq d wis kraḍ di

                                                            3 Tadfert : dderga 4 Taneglust : lmalayek 5 Tfekka : le physique 6 Yiman : rruḥ

T

Page 108: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 109 -

twacult-ines. Mkul ma tt-iwali teɛjeb-it, ma d-yeffeɣ si lxedma yettɣimi d lǧiran ar tama n tkerrust-ines tutlayen7 ɣef ayen iḍerrun, tilufa yellan di ddunit-agi. Ma d-teffeɣ tameddit ad truḥ ad teqḍu taɣawsa, yessikid ɣer-s si mebɛid, ibeqqu acḥal n tikkal ad yili s idis-is lameɛna ur yezmir ara acku yella gar lǧiran-is. Yiwen wass mi tt-yemlal di ddruǧ netta yuli s axxam, nettat tṣub-d yenṭeq ɣer-s yenna-yas : « Mselxir » Terra-yas-d : « mselxir » tezmumeg tɛedda. Yelḥeq-itt uqbel ad teffeɣ seg unezduɣ yenna-yas: “Ma ulac uɣilif zemreɣ am-hedôeɣ?” “ Di leɛnaya-k baba tura a d-iruḥ, ugadeɣ aɣ-d-yaf”. “Ur suguteɣ ara awal fell-am, teɛǧbeḍ-iyi, walaɣ akk tilmeẓyin am kem ur ufiɣ”. Terra-yas-d: “ihi imi k-ɛeǧbeɣ tessneḍ tawwurt n uxxam. Melmi testufaḍ mreḥba yes-wen, ma tura ilaq ad ruḥeɣ suref-iyi”. Imiren i terna, tzad leḥmala deg wul n Karim, yenna-yas gar-as d yiman-is d akken d tagi d yelli-s n laṣel i ɣef la yettnadi d ṣṣeḥ, aẓar iṣeḥḥan d nnif. Ma d Tiziri mi la s-thedder teṭṭef iman-is, ul-is la yesserbak, mi tfuk tutla yid-s ur tumin ara imeẓẓuɣen-is tutla-nni i wumi i tesla, segmi tebda tikli a d-tettmekti ayen i s-yenna Karim, yefreḥ wul-is si tama, si tama nniḍen tugad ad tili lhedra-nni i s-terra ur t-yeɛǧib ara lḥal. La tetutla8 d yiman-is: “ahat ad iyi-yeḥseb ttxemmimeɣ am temɣarin, acku tullas n wakud-agi alama telḥa d win i tt-yebɣan a d-iqerreb i wakken a tt-yessuter sɣur imarrawen-is, drus widak ireclen9 am at zik, ad rǧuɣ kan lmektub”. Lameɛna Tiziri ur teẓri ara d akken Karim yefreḥ aṭas s lehḍur-nni is-d-tenna, acku d yelli-s n laṣel i ɣef la yettnadi. Karim segmi i yesla i tiririt-nni, yefreḥ yennecraḥ wudem-is ur yeẓri amek yuli ddruǧ s axxam, seg akken yefreḥ yufeg d affug.

                                                            7 Tutlayen : heddren 8 Tetutla: thedder 9 Ireclen: zewǧen

Page 109: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 110 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Yekcem s axxam la iceṭṭeḥ, inuda ɣef yemma-s anida tella yeṣṭebṭeb ɣer texxamt-is, yenna-yas: “A yemma dayen ufiɣ-tt”. Tenna-yas yemma-s: “tasarut i k-iruḥen ṣṣbeḥ-agi?” Karim: “ala tin wukud ad saliɣ ddunit-iw” Yemma-s: “anta ta yelli-s n xali-k” Karim: “ala, yelli-s n xali ad teqqim i lɛezz d lḥerma. Attan zdat n wallen-im ur teẓriḍ” Yemma-s: “greɣ-ak Yakuc-nni aɛzizen ma tettlabeḍ ɣef uqerruy-iw ini-yi-d anta” Karim: “yelli-s n lǧiran-nneɣ” Yemma-s: “iiih, ziɣemma zdat n wallen-iw ur tt-walaɣ d ṣṣeḥ a mmi ak-iɛuz Yakuc tessneḍ ad textireḍ” Karim: “ilaq a tt-id-xeḍbeɣ mer ad iyi-tenser si gar ifassen, ass n lexmis ad nruḥ”. Tiziri mi d-tuɣal s axxam temmuceh i yemma-s ayen akk is-yeḍran d tiririt i tefka i Karim, tenna-yas yemma-s: -“A yelli a d-iqerreb Rebbi ayen yelhan ma d ayen i m-yuran ula anwi i m-t-yeksen. Ma d tiririt-nni is-tenniḍ d ayen i wulmen, dagi a d-iban ma yella la yettnadi ɣef yelli-s n laṣel”. Yewweḍ-d lexmis, heggan iman-nsen Karim, yemma-s d baba-s ruḥen s axxam n Tiziri yerfed gar ifassen-is tagerṭuft10 ijeǧǧigen d wayen ẓiḍen. ṣṭebṭben s axxam baba-s n Tiziri yeldi-d tawwurt tessenṣef yes-sen. Kecmen, tutlan, msefhamen, ferḥen, tulawin sṭerḍqent s ttliliw. Iɛeggalen n twaculin i snat ferḥen s wemyuqen11 n Tiziri d Karim mačči d kra. Kraḍ n wagguren mbaɛd tedda-d Tiziri d tislit s axxam n urgaz-is, tezdeɣ d yemɣaren, snat n tlewsatin ḥemmlent-tt akk akken ma llan. Karim iḥemmel Tiziri, ma yili di lxedma yettḥiri melmi ara d-yuɣal s axxam. Ula d nettat tettḥiri melmi ara d-yekcem s axxam ad tqabel s wudem yezmumgen, ad yennecraḥ wul-is ma tt-iwali ad yettu leɛtab n lxedma. Mkul tameddit ma yesteɛfu, teffɣen. Yettawi-tt ad tḥewes, a tt-id-yewwet ubeḥri imi tezga deg uxxam.

                                                            10 Tagerṭuft: bouquet 11 Wemyuqen: lexḍubegga

Page 110: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 111 -

Iḥemmel-itt, d nettat kan i yettwali gar wallen-is. Ula di lxedma, yettxemmim fell-as amek ara tt-yessefreḥ. Nettat daɣen, ala netta i tettwali gar wallen-is, ma txeddem cɣel yezga wekti-s ɣur-s. Zrin sin iseggasen seg wass-mi d-tedda d tislit. Tayri i ten-yesgarwen12, ulaḥedd tin itt-icuban deg wakud-agi. Tamɣart-is na Tasaɛdit tebda tetutla yakan ɣef tedfert ur tesɛi teslit i yelli-s. -Na Tasaɛdit: “anaɣ a yelli, atan tura ɛeddan sin iseggasen ur ṭṭifeɣ mmi-s n mmi deg irebbi-w, aɛni yeɛǧeb-itt lḥal akahi, ma tḥemmel mmi d ṣṣeḥ ɣas ad truḥ s amejay ad twali tamsalt n tedfert. U yerna ur mecṭuḥet ara, nekkini mi lliɣ annect-is lliɣ ttrebbiɣ kraḍ n dderga” -Yelli-s: “a yemma di leɛnaya-m ur d-beddu ara tiḥkayin-nni n temɣart d teslit, anef-as, ayagi yeɛna-tt nettat d urgaz-iz” -Na Tasaɛdit: “bɣiɣ ad yeɛmer uxxam n mmi s warraw-is” -Yelli-s: “xzu akehrir13 a yemma, ayagi deg wufus n Yakuc14 mačči d nettat, u Tiziri akken i tt-walaɣ ad temmet ɣef urgaz-is, ula d netta myeḥmalen dayen kan. Tesɛa zzher yessemlal-itt Yakuc d gma” -Na Tasaɛdit: “iiiih, tesɛa zzher ɣas ini-d awal-agi ɛawed-it-id, lemmer mačči d nettat i yessugten tikli ɣer berra ur tt-yettwali ur ttemlilin” -Yelli-s: “ur tutla ara akken aqli-kemm tesɛiḍ tullas ula d kemm” -Na Tasaɛdit: “anef-iyi tura, anef-iyi mi d-yekcem ad as-mleɣ” -Yelli-s: “di leɛnaya-m s leɛqel kan, mebla leɛyaḍ, mer Tiziri a d-tsel” -Na Tasaɛdit: “anef-as a d-tsel” Tiziri tesla-d akk i tutla-nni yeḍran gar yelli-s d yemma-s imi llant tutlant s leɛyaḍ. Mi d-tekcem ɣer tkuzint, anida llant temɣart d telwest, Tiziri tenna-yasent alxir am akken ur yeḍri wacema, talwest-is terra-yas alxir d lɛafya ma d tamɣart na Tasaɛdit terra-yas alxir s ucennef, tekker tezḥel ɣer texxamt-is.

                                                            12 Yesgarwen: I ten-ijemɛen 13 Akehrir: cciṭan 14 Yakuc: Rebbi

Page 111: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 112 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Mi d-yekcem wemɣar lḥaǧ Awmer yekcem ɣer texxamt akken ad yesteɛfu. Tebda tmeṭṭut-is la tetutla ɣef Tiziri yak d tedfert ilaq ad yilin seg wacḥal aya ɣur-s. lḥaǧ Awmer yenna-yas: -“Mačči d ayen i ɣ-yeɛnan nekkkni, tamsalt-agi teɛna-ten nutni di sin” -Na Tasaɛdit: “d acu mačči d ayen i ɣ-yeɛnan, aɛni ur tebɣiḍ ara ad twaliḍ arraw n mmi-k ččuren axxam, ttemruruden di lqaɛa?” -Lḥaǧ Awmer: “ala, bɣiɣ mmi ad yesɛu tadfert, lamaɛna ur ilaq ara ad ngerr iman-nneɣ” -Na Tasaɛdit: “ubdir ar s wahi d wahi, ma yella ur tezmir ara ad tesɛu tadfert ar d as-d-awiɣ lala-s, ara yɛemren axxam n mmi, ma d nettat ma tebɣa a t-texlu ad teqqim ɣur lehl-is”. - Lḥaǧ Awmer: “a kemm-yehdu Yakuc, ṭṭixer i teqcict, eǧǧ-itt di telwit ad tɛic nettat d urgaz-is, uh d acu I kemm-yuɣen, aɛni bdant-kemm-id tissmin?” -Na Tasaɛdit: “a d-iniɣ lḥeqq, seg wass-mi d-tekcem ur qqimeɣ d mmi, akken wulfeɣ, yettɣimi yid-i yettqeṣṣir yid-i” - Lḥaǧ Awmer: “d acu am-iniɣ a kemm-yehdu Yakuc”. D akud n leftur, tennejmaɛ-d twacult akken ad ččen, Karim ifeṭṭer di lxedma. Tiziri, tilewsatin-is d yemɣaren-is, zin-d akk ɣer ṭṭabla la feṭṭren, tamɣart tenna-yas i yelli-s as-tefk lemleḥ. -Tamɣart: “awi-d, awi-d lemleḥ-nni ass-a lmakla d tamessast” D Tiziri is-d-imuden taqerɛet n lemleḥ, akken i tewweḍ s afus n temɣart-is, taneggarut-agi tejbed-as-tt, tekkes-as-tt d tuksa. Tiziri tewhem, tkemmel lmakla-s. Uraden leḥwal, nnejmaɛen, mi truḥ Tiziri ad tekcem ɣer texxamt-is, tesla i temɣart la thedder la teqqar: “ala taguni i ixuṣen deg uxxam-agi”. Tiziri yemqental wul-is mi tesla i tutla-agi. Tiziri d taneglust n tmala, tḥemmel akk medden, win t-twala yeḥzen as-tekkes lxiq ur teṭṭixir alama yuɣal-it-id wezmumeg. Tḥemmel tudert. Tḥar tneglust n tmala ad taweḍ tameddit akken ad temlil nettat d urgaz-is ad teɣli deg irebbi-s yeḥman, as-teḥku ayen yeḍran yid-s d temɣart-is. Ata Kariml, yekcem-d ɣer texxamt-is, yufa-tt-id la t-tettraǧu, akken t-twala tesfeḍ imeṭṭawen-is, netta yemreq-itt.

Page 112: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 113 -

Yenṭeq, yenna-yas: -“D acu i kemm-yuɣen, aɛni tḥusseḍ?” -Tiziri: “ala ur d iyi-yuɣ wara, lameɛna….”, tessusem -Karim : « kemmel awal-im, ma tuḍneḍ a kemm-awiɣ tura ɣur umejay » -Tiziri : « xaṭi ur d iyi-yuɣ wara, txuṣeḍ-iyi kan » ṭṭerḍeq d imeṭṭi, tella tebɣa as-teḥku ayen is-yeḍran, imi tḥemmel talwit d tamala, taneglust ur s-teḥki acemma terra ɣer wul-is. Tezmumeg ɣer-s, tesfeḍ imeṭṭawen tenna-yas : - « Aya-n tura ad nsew lqahwa ». Karim yeslef-as i Tziri yenna-yas: “awah imeṭṭi-yagi mačči kan akka, tella sseba” -Tiziri: “d lxaṭer-iw kan i iḍaqen d aya, aha kker tura” Acku, Karim yeɛqel Tiziri ur telli ara bxir, allen-is kan ffkant-as-d lexbar. Temlal twacult ɣer ṭṭabla la tessen lqahwa. Ters-d tsusmi la tessewḥac, yewhem Karim. Acḥal-aya wulfen ad tutlan gar-asen. Mi fuken tissit n lqahwa, na Tasaɛdit tenna-yas i Karim. -“Uqbel ad truḥeḍ ad temmenṭareḍ, bɣiɣ ad tutlaɣ yid-k yiwen wawal”. Karim yekcem ɣer taxxamt n yemma-s, tebda la s-tutla i mmi-s ɣef wercal-ines d tedfert werɛad yesɛi. Yerra-yas Karim: - “tadfert gar ifassen n Yakuc i tella, ma d Tiziri akk ur d-yeffiɣ ara lɛib seg yimi-s ar ass-a n wussan, tettureba d tuḥdiqt d tuḍrift, lukan i tt-walaɣ d yir tameṭṭut ur kemm-ttaǧoaɣ ara ad iyi-tenhuḍ, d nekk s timmad-iw a tt-yerren ur imarrawen-ines, imi ur tesɛi lɛib eǧǧ-itt di talwit” -Yemma-s: “ih, ayen i iyi-d-tenniḍ d ṣṣeḥ, lameɛna nekk, tutlaɣ ɣef tarrawt i ɣef tɛeṭṭel sin iseggasen aya. Nekkini, bɣiɣ ad waliɣ axxam yeččur d tedfert-inekk, ad ferḥeɣ yes-k, uqbel ad medlent wallen-nneɣ nekk d baba-k, ma tebɣiḍ attan tella yelli-s n xali-k ar ass-a ur tercil ara” -Karim: “ala takna ur d-n-keččem axxam-agi” -Yemma-s: “anwi k-yennan d takna, bru i Tiziri awi-d yelli-s n xali-k”

Page 113: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 114 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

-Karim: “am-qqareɣ Tiziri ur tt-sikniweɣ ara, ad teqqim yid-i ɣas ma ur tesɛi ara tadfert, anwi yeẓran ahat d nekkini ur nseɛu ara” -Yemma-s: “ihi, ruḥ ɣur umejay kkes-d ccek” -Karim: “ ṣaḥa a yemma, di leɛnaya-m effk-as talwit i Tiziri” -Yemma-s: “mi d-tekseḍ ccek, ad nwali d acu ad nexdem” Akken nnumen Karim d Tiziri mkul tameddit, ttruḥun ttḥewisen i wakken ad tekkes lxiq ɣef wul-is yak a tt-id-yewwet ubeḥri. Mi la leḥun, Tiziri tenna-yas i urgaz-is: -“Sliɣ-as i yemma ṣbeḥ-agi la thedder fell-i i weltma-k ɣef tedfert yak teẓriḍ ayagi mačči deg ufus-iw, lemmer d lebɣi-w atan la ileḥu neɣ la tleḥu mmi-tneɣ neɣ yelli-tneɣ gar-aneɣ tura” -Karim: “ẓriɣ ayagi azekka ad nruḥ ɣur umejay a d-nekkkes ccek” -Tiziri: “ma yella amejay yenna-yi ur zmireɣ ara ad sɛuɣ tadfert, bru-yi di leɛnaya-k, ur zmireɣ ara ad waliɣ tayeḍ deg irebbi-k” Bedden, yeṭṭef-as ifassen-is, yeẓmeḍ-itt ar ɣur-s, yeṣfeḍ-as imeṭṭawen d-iṣubben ɣef leḥnak-is, yenna-yas: - « A taɛzizt-inu, a tafukt n ddunit-iw, zri$ d acu i kem-yuɣen, d kem i xtareɣ yid-m ara kemmleɣ tudert-iw, akken yebɣu lhal tesɛiḍ tadfert niɣ ala ». Azekka nni ruêen ɣur umejay, sɛeddan, yenna-yasen ur ten-yuɣ wara. Yura-yas i Tiziri ddwa a t-tetbeɛ. Ferḥen, tecmumeḥ ɣer urgaz-is, tenna-yas ur ttɛeṭṭilen ara ad sɛun tadfert. Uɣalen-d s axxam, sferḥen tiwaculin-nsen s isali. Iɛedda useggas, attan Tiziri tettraǧu lufan. Gran-as-d kra n mraw n wussan. Teqqim deg wusu tẓeṭṭ titeqcirin tiwerdiyin. Nutni, werɛad, ẓrin d acu ara d-ilalen, ma d taqcict niɣ d aqcic. Yekcem-d Karim si lxedma, yufa-tt-id la tẓeṭṭ yesteqsa-tt: -« Dacu la tẓeṭṭeḍ? » -« D titeqcirin! » -« Ayɣer d tiwerdiyin ? » -« Ḥulfaɣ d taqcict ara d-ilalen », terra-yas Tiziri s wecmumeḥ.

Page 114: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 115 -

-« D taqcict niɣ d aqcic anṣuf-yes, ncalleh kan ad tekreḍ bxir, ma d taqcict as-geɣ isem Tudert ». Dɣa din teḥzen, truḥ deg-sent, tettxemmim. Yewhem Karim tura kan i tella tecmumeḥ, taswiɛt kan yembeddal wudem-is. -« Aɛni ur tebɣiḍ ara ? Ma yella ur kem-yeɛǧib ara egg-as isem kemmini ! » -« Ala yelha isem, ma yella d aqcic as-geɣ isem ‘Asirem’ », terra-yas Tziri s wezmumeg. -« Awi-d kan ad tekreḍ bxir, a taɛzizt-inu, ma yebɣa Yakuc ad nesɛu mraw n dderga, akka ad yeččar waxxam, ad selben yemma imi tebɣa-tt », yenna-yas Karim s usqecmeɛ. Teḍsa Tiziri tenna-yas : -« Aqel-i ttxayaleɣ yemma la tettazal si teɣmert ɣer tayeḍ, tettḥadar ɣef tɣawsiwin n texxamt uɣimi teqqar : ‘ur ttami ara, ha ɣur-m a tt-terzeḍ’… ». Igenni ass-ni yenneqlab, lwelha, lehwa tekkat s uẓayav, asigna iɣum igenni. As-tiniḍ d ass i deg ara tenger ddunit. Yewweḍ-d wass-nni i deg ad terbu Tiziri. Teẓẓel deg wusu, tettraǧu a d-ruḥen a tt-skecmen ɣer texxamt n ‘les opérations’. Tezzi-yas-d twacult-ines d tin n urgaz-is. Deg wakud-nni, la tettfaraṣ tagnit, thedder, tessukud tamuɣli ɣer Karim i s-yeṭṭfen afus-is, yugi as-iserreḥ, yedda akken yid-s alarmi tekcem ɣer ‘le bloc opératoire’. Yakk iɛeggalen n twaculin-ines ttraǧun s lferḥ lufan a d-ilalen. Iɛedda wakud, telli-d tewwurt n ‘le bloc’, tezwar-d tefremlit tenna-yasen : -“D tamerbuḥt, tlul-d teqcict am waggur”. Yerna-d deffir-s umejay, yenna-yasen: -“Ad wen-yaɛḍem Yakuc laǧer, taǧǧa-yawen-d lbaraka”. Yeɣli Karim di lqaɛa, iḍarren-is ttergigin, la yettru. Yenna-yas i wmejay ur yefhim ara ayɣer i temmut di tezmert-ines ur tt-yuɣ wara, teḥder iman-is. Yerra-yas umejay : -« Nexdem akk ayen i wumi nezmer i wakken a tt-nsellek, lmektub a mmi, ad ak-d-yazen Yakuc ṣṣber. Tecfiḍ ass amezwaru mi d-truḥem d isin, nettat tuɣal-d weḥd-s i tikkelt tis snat, imi fkiɣ-as ‘Rendez-Vous’. Ass-nni nniɣ-as ma terfed

Page 115: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 116 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

yezmer lḥal ad temmet. Tsebbel tudert-ines i wakken ad tferḥeḍ s lufan ik-d-teǧǧa, zriɣ d akken tḥemmel-ik, leḥmala am tagi ur tt-walaɣ di tudert-iw, ḥala ɣur-wen». Ɛeddan wussan, agguren, iseggasen… -“Ṣbaḥ lxir a baba” -“Ṣbaḥ lxir a yelli, teẓriḍ d acu-t wass-agi?” -“Ass-agi d ass i deg d-luleɣ, d ass i deg temmut yemma ur ssineɣ”. Terra-yas-d Tudert s unezgum. -“Tamella n Yakuc fell-as, niɣ heddreɣ-am fell-as, ɣas temmut, twenseɣ yes-m, ma yi-d-tecmumḥeḍ berka-yi, wissen amek ara xedmeɣ ass-mi ara d-yas lmektub-im”. -“Ekkes anezgum i wul-ik ma d-yas lmektub-iw ad cerḍeɣ fell-as d akken ad yezdeɣ yid-neɣ, niɣ ak-awiɣ ad tɛiceḍ yid-neɣ, ur k-ttaǧaɣ weḥd-k, aɛni tebɣiḍ ad thenniḍ seg-i. Ḥala ma tebɣiḍ ad trecleḍ, akken ur d-tgerriḍ ara weḥd-k”, terra-yas Tudert i baba-as s usqecmeɛ. -“Uh! A yelli, di laɛnaya-m ur yi-ttader ara arcal, ɛaceɣ d yemma-m ussan ur ttɛawadeɣ a ten-ɛiceɣ d tayeḍ, axxam-agi ḥemmleɣ-t, mkul amḍiq deg-s yesmekta-yi-d yes-s”, yenna-yas Karim i yelli-s. Tudert d tilemẓit n snat n tmerwin iseggasen deg usemmud-ines, teqqar di tesdawit n Tizi Wezzu. Karim, baba-s yeggul ur yettɛawad arcal alama yessemlal-it Yakuc d tin i iḥemmel di tudert-ines.

Page 116: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 117 -

Anagi n tudert

Lynda KOUDACHE

Akud d anagi n lebda Akken i ak-ihwa tesâeddavî

Ad as-tecfud diri-t ne$ yelha Ad k-iwanes ula s ddaw teblavt...

Akud d anagi n tudert nne$. Yal tikelt akken i yettili. Yettili d asirem, d targit u uzeka, dayen i nettidir tura, mi ara yettâeddi yettu$al d ccfawa, d$a din tatut ad tejmeâ ijufar-is akken asmekti ad iserreê am umezyab mi ara ttâedin waman-is bezgen ne$ kkawen. Taâzizt n yemma tjerreb aîas di tudert-is. Tekker-d d tagujilt, tenger twacult-is, terna d tamnefeqt. Tedder ussan réagit, tettferriî deg yiman-is, têeggef rruê-is iwakken ad nidir. Tesâa-ya$-d di sin, nekk d tamenzut, tsemma-yi Kahina d gma Äli. Babat-ne$ yessufe$-a$ seg uxxam asmi iâawed zwao. Azal n ddurt, nekkni nettmenvar deg yixxamen n medden armi d asmi tesla yis-ne$ Nna Werdiya, taêbibt n yemma, tjemâ-a$ deg uxxam-is i a$-d-ibanen wessiâ akken wessiâ wul-is $as akken d amecîuê. Nna Werdiya d tader$alt, d tigellilt, tettidir weêd-s seg wasmi i tt-id-suffyen warraw-is. Yemma, s leêya, teqqar-as : “a nna werdiya, di leânayam ma ur a$-tessurfed nerna-yam-d lêif nne$”. Terar-yas-d : “anna$ a yelli yexser-am-id wawal, melba lemziya, yak cerken-a$ idammen d tgella d lmelh”.

Page 117: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 118 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Baba, uqbel as-yebru i yemma, yezga iêeqqer-itt melba sseba, yettlaqab-itt yeqqar-as : “kerhe$-kem, tixeô gar wallen-iw a tuzligt, kellfe$-as Öebbi i yemma i kem-yeqqnen $er yiri-w, ala berru ara am-bru$”. Ma d yemma tettsusum, ur as-d- tetterra ara imi tezra ma terr-yas d amcum, ma teqqim d aqcay. Mi ara iwali akken ad tt-id-yejbed seg ucebbub-is, ad d–ibelleâ fell-as tawwurt. Nekk d gma nettru si tugdi, nettmihnac di tesga lad$a mi ara tt-yekkat s t$eggaî alamma tugi-tt lmut. Nettat ad tebdu leâyav : “abbuh a lmumnin sukkest-iyi, ur as-zmire$ ara!” Yiwen si loiran ur tt-yesukkus imi tawwurt tbelleâ, yerna wulfen maççi d lâib mi ara iôebbi urgaz tamettut-is s tyita. Mi d-yesuffe$ deg-s ajenniw-is, ad yelli tawwurt am urgaz ad d-yeffe$ $er berra. Nekk d gma ad nazzel $ur-s, ad tt-naémev, ad tt-nêebbi si lefqeâ ur nezmir acu ara d-nini, nessenîaq-d deg-ne$ imeîîi d nhati, nettaf-itt di tesga te$li am ufrux i d-yesse$vel uûeggad s lfuci, yejreh wul-is, yerreé yifer-is, neggren izerfan-is…, cfi$ yiwet n tikkelt, yekkat-itt alarmi i as-id-yesse$vel aâeddis, tettuhi d idammen, yeooa-tt-ur tt-idiwa ara. Lemmer maççi d Öebbi i tt-ijebren temmut, ggujlen warraw-is. Akken i as-yehwa i tefsut tecbeê mi ara fsun ijeooigen-is, tettruéu-tt-id ccetwa mi ara yiqsiê usemmiv-is, mi ara yeddu umdan i laé d leêfa. Akken yeb$u yili, akud yettazzal ur yattraou yiwen. Äecra n yiseggasen n ddel d tmuêqranit i tesâedda yemma tame$bunt s ddaw leâneya n baba, yiwen ur tt-yessukes ama d amdan ama d izerfan. Deg-ne$ ur d-yesteqsay nemmut ne$ nedder. Yemmut wul-is fell-ane$. Asmi i as-yebra i yemma, tufa-d iman-is wehd-s, tawacult-is tenger, ifassen d ilmawen, axxam d asemmav, laé d lêif zeggren amnaô n twwurt, seksu ihujer aseksut, anagar takkemmict n yini$man d rritla n zzit i yersen $ef tôeffit, ttaken-tt-id medden i Nna Werdiya $ef wudem n Öebbi. Yemma d Nna Werdiya ggujlent, âettbent, di tagara ttwaâezlent ad as-tiniv akud iâemmed, yefka afus fell-asent. Yemma tettwali tugna-s di Nna Werdiya amzun d lemri n tudert-is. Di snat yid-sent, ûûura nsent tezzegzew si cwami,

Page 118: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 119 -

tcuba tacriht tamer$ant n lâid mi ara tattuâelleq. Widak yestufan ttâassan-tt, zgan $ur-s d awehhi ! Wissen kan yiwen seg-sen ma yenwa ad tent-yesdari ? S tsusmi tekkes-d allen-is si Nna Werdiya, s leâqel tufa-d tiririt i nnhati-s, tufa ala nettat i terra tmara ad tesfev laé d fad i yu$en axxam-is. S teb$est n teqbaylit, têelles tebgges, tezwar nnif-is d yi$il-is iwakken ad tebdded i tegnit yecban ta. Teéra ula i as-yexdem yimeîîi d ucetki. Ooan-t-id yimezwura : yugar ccah tawa$it”. Seg wass-nni tâuhed Öebbi d yiman-is ad tessisen $as s leâteb d teréeg a$rum-is. Akud d tilelli n tudert-nne$, yis-s i nettâebir tikli-nne$ d yiman-nne$ akken mi ara d-te$li teswaât $ef ur nebni ad tt-tnektil s lxiv ara yellem ufus-nne$. Mi ara tekres tkurt ad yeqqers uvref. Ula d lweqt mi ara iâeddi ur d-itezzi ara. Taâzizt-iw yemma ad d-tekker tafejrit akken ad tfaôes cc$el, ad d-tagem, ad tefrev, ad tniwel imekli, ad a$-d-tesker ad nsew lqahwa. Nna Werdiya têemmel ad teqqim di lhara ad tefsu taduî $as ur tettwali-ara. Yal-ass uqbel ad ff$e$ s a$erbaz, yemma tezga tettweûûi-iyi : “Ërec a yelli, $err, ala leqraya-m ara tafev $er zdat, êader ammenu$, êerz nnif-im, ur ttamen êedd, ad kem-yesseô Öebbi”. Mi ara s-sle$ ttciriwe$, ttuqaâen-iyi imeîîawen di tyersi, tett$id-iyi imi teôhen teméi-s fell-ane$. Tamddakkelt-iw Ferruoa heddre$-as kan $ef leqraya. Yemma, leb$i-s ad $re$ iwakken lêif ad t-zegre$ ilaq ad $re$ ! gma Äli yezga $ef weârur n yemma, tetthuzz-t s ucewwiq d yisefra i d-tettawi $ef lêif-is. Mi tekfa cc$el n uxxam, ad tûubb $er tebêirt, ad tefres, ad-tekkes ayen yewwan, ad t-id-tettel di tmeêremt-is, aêric ad t-id-tawi s axxam, wayev ad tezenz. Rnu $er waya teggar izdan, tfettel seksu s lêeq, tleqqev azemmur d amnaûef. Nna Dehbiya, d tajaret-nne$. Iles-is $ezzif, tettasem aîas. Ulac win i tt-iêemlen. Tezga $ef îîaq, tettâassa medden. Yal ass tekkat yemma s lemâani akken ad tt-id tessenîeq, nettat ur tt-teêsib ara. Yiwen wass yellis tessameô akken ad tawwev gma Äli. Akken bdan amennu$, tefra-ten yemma s leâqel. Nna Dehbyia ur tt-yewwi yigenni, ur tt-tewwi lqaâa. Tusa-d $er yemma ad as-teccetki : “mmi-m ur yettuôebba ara, ur qebble$ ara ad yewwet yelli. Yelli tesâa imawlan”. Yemma teb$a ad tessens times, terra-as : “anna$ a weltma Dehbiya, ur ilaq ara

Page 119: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 120 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

ad ten-âaned meééiyit”. Nna Dehbiya tettâeyyiv alarmi i d-tessenzeh loiran : “hah buh d yiwet n temnafeqt i kem yecben ad iyi-ôebbin. Lukan d nekk ad âelqe$ iman-iw, ruê ad twaliv acu heddren medden fell-am”. Yemma tessusem, leâmer-is yenze$, allen-is llexsent seg yimeîîawen, b$ant ad d-inint : “d tidet, lemmer s leb$i-k ay ul aqel-i deg uxxam-iw”. Tessekcem-a$ s axxam, ma d Nna Dehbiya tufa-d iman–is weêd-s, terwel. Deg uxxam, yemma tettru te$li deg yirebbi n Nna Wardiya i as-isefven imeîîawen-is, tenna-yas : ur as-ttêessis ara d tismin i tt-id-yesneîqen, lhu d cc$el-im d laé-im, anef-as i win yestufan ad yehder, ulac lâib mi ara d-yawi yiwen a$rum s yi$il-s. Yemma tu$ aqerru Nna Wardiya, tezmev-a$ $ur-s, terra-d nnehta, tkemmel cc$el-is. Awal imeânen issen$as i$eblan. Yemma d Nna Wardiya mi ara ttmeslayent ne$ mi ara sellent i tedwilt d-yettâeddin deg umîîaf wis sin i iheddren $ef wuguren i d-ttemlilint tlawin d yizerfan-nsent tekksent cwiî $ef wul nsent. Mi ara d-kecme$ seg u$erbaz akken i ooi$ yemma te$req di cc$el i tt-id-ttafe$. Mi ara s-ini$: “Ëader iman-in, awi-d acu ara m-xedme$, teqqar-iyi : “£err kan ; ma d nekk cc$el-iw ma ur t-fuôse$-ara ad iyi-ifaôes”. Yal imensi txeddem seksu ad a$-id xebbel $er yiwen uvebsi iwumi ara nezzi, akken yettas-d bnin. Mi nekfa ad a$-d-tessu $ef tikelt, nettat ad tkemmel aéeîîa, nekk d gma ad as-nezzi i Nna Wardiya ad a$-d-teêku tamacahut : “ Macahu ! tellem cahu ! Uccanen ad ten-yexdeâ Öebbi ma d nekkni ad a$-yerêem Öebbi. Yiwen wass yiwen umdan yeb$a ad yegg akud, d$a …” Nna Werdiya ad têeku, yemma deffir uéeîîa, allen-iw âussent-tt. Leâmer-is da$en yenze$, sani i yenze$ ? Ahat tettxemim $ef lêif i tesâedda amek akken ara tevru lemmar maççi d Nna Werdiya i tt-ijemâen ? Ahat tettxemim $ef lehdur i as-d-tenna Nna Dehbiya ne$ $ef zzher-is uâwij i tt-yessawven alarmi tennebra ne$ tettxemim fell-ane$ acu a$-yettraoun azekka, ne$ $ef tmeqqunt n leêbeq i tewwi yiwet n tmeîîut ur tt-id-xelleû ara…

Page 120: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 121 -

Iruh-iyi lxiv n tmacahut n Nna Werdiya lameâna îîfe$ tamacahut n tudert n lêif n yemma, $lin-iyi-d imeîîawen $ef wayen i tesâedda, rri$ taduli $ef wallen-iw. Anwi yeéran ahat ad yelhu uzekka, imi lweqt akken i a$-yehwa nesâedda-t ne$ akken i as yehwa iâedda ad yeqqim d anagi n tudert-nne$.

Page 121: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

- 122 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Zwina

Mourad ZIMU

elli-d Zwina tawwurt s ukukru. Temmuqel ma ulac wi d-ittûubbun skalyi. Teffe$-d deg uxxam, terra-d tawwurt, tuli $er tjarett-is. Akken tewwev

ar tewwurt n tjarett-is Saεdiya tesîebîeb-as. « Axir a Zwina, kcem, kcem a yelli » Tekcem Zwina. Tedda d Saεdiya. Kecment ar tkuzint. Tenna-yas Saεdiya : « Tenniv-as i yemma-m dagi i telliv ne$ ala ? » Zwina tella tettmuqul $er îabla am waken ur tesli ara i wsteqsi, tenna-yas : « D tagi i d tabaqit-nni i d-tu$ev ar ukamyun-nni ass-en a nanna … tecfiv asmi tt-id-nu$ nekk yid-m ?» « D tinna ih, twalav, ur teîîif ara mavi fell-as ûbi$a » i tenna Saεdiya weqbel ad d-teffe$ si tkuzint. Tekcem ar texxamt, teddem-d tilifun : « Axir a nna Crifa … ddeqs-nne$ a nanna i kemmi cwi-kemm kra ? … B$i$ kan am d-ini$, ur ttayes ara Zwina ha-tt-an $ur-i …tura i d-kcem … Xaîîi ulac fell-as … Akka ihi ... Ur ste$bil ara … qim di lehna ». Tu$al-d Saεdiya ar tkuzint, tetteddu-d, thedder i Zwina : — «Zwina !! ad m-d-ffke$ ad teswev ayefki tura !? Ad s-ge$ cakula yak ? … » « … A nanna Saεdiya … » i tebda ameslay Zwina. « Acu a yelli … ? » i tenna Saεdiya.

T

Page 122: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 123 -

« Asmi ara truêev ar taddart-im ad ddu$. Akka i yi-d-nniv ? Ad ddu$ ah ? » i testeqsa Zwina. « Ad tedduv Ncallah a yelli » i tenna Saεdiya. « Ëare$ ad d-yas wass-en. Melmi ? azekka ? Azekka ara nruê ? » i testeqsa Zwina. Tettmuqul ar Saεdiya. Deg wallen-is ad d-te$rev lêir n teqcict-nni tamecîîuêt yessaramen kra. Temmuqel-itt-id Saεdiya tenna-yas : « Qrib a yelli, qrib. Ula d kemmi éri$ txaqev. Txaqev akka am nekkki. Amer zmire$ tura kan ad ruêe$ a yelli …». Akken am yal tikelt, Saεdiya fessus fell-as imeîîi. Ad s-id-$ellin ur tuêtam. Ul-is yeççur d lxiq. Tekker-d di taddart, tufa-d iman-is di Lezzayer, d ta$ribt. Qrib ad awven tura xemsa iseggasen-ayagi deg-i tezweo. D iseggasen n l$erba d lxiq. Ulac i wumi ara teêku. Tεebba anezgum weêd-s. Imawlan-is teééer-iten si lεid ar lεid. Deg unebdu da$en tikwal, ayagi ma yehda-d Rebbi argaz-is, Ëamid. Ma Yewwi kra wussan ar taddart. Ma tersel-it-id, am useggas-agi iεeddan, ula d anebdu sεeddayent di Lezzayer. Zwina, ula d nettat am wakken d ta$ribt, rbeεîac iseggasen di leεmer-is, deg walla$-is am wakken mazal-itt d taqcict n setta iseggasen. Akka i d-tlul. Yegumma leεqel-is ad yum$ur ne$ ahat yugi. Zik i d-teooa tgeswaêt lakul. Niqal tekcem ad t$er am nettat am tizyiwin-is, akken s-faqen iselmaden-is d imawlan-is maççi am tiyav ad tt-id-yefka Rebbi, smenyafen-as ad teqqim kan deg uxxam, akken ur as-ttkemmilen ara i lehlak-is wid ukud teqqar. Amer d wanag ad as-yili wemkan deg i$erbazen iqqeblen tiqcicin am nettat, maεna, ulac zher, ulac da$en wid ara yelêun fell-as. Di Lezzayer-agi da$en tlaq tmusni i tlufa am tiggini. Tamusni, ulac, baba-s d abulis kan $ef yiman-is ; awi-d ukan ad d-issis ayen ara ççen tmanya warraw-is. Ha-tt-an kan ihi deg uxxam, Zwina. Ajgu n wass. Ala tajarett-is Saεdiya i tufa d amwanes. Tidett kan, ad d-nini myufant axir.

Page 123: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 124 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

« Ayen aεni i tettruv a Nanna ? Mazal ur nettruê ara ar taddart ? $ef waya ? » i testeqsa Zwina. « Mazal a yelli. Yugi-ya$ wemcennef. Kelfe$-as Rebbi. Yugi-ya$ ad nruê … » « Imcennef ». Ur ttuneêsabent ara tikal deg-i d-yettu$al wawal-agi deg wemkan n yisem n urgaz n Saεdiya. Akka i s-tessawal deg wul-is. Ëamid-nni, sarament akk teêdayin n taddart, Ëamid-nni yettgallan akken ur yetta$ ara taqcict n taddart-is weqbel ad iwali Saεdiya. Ëamid-nni yeqqimen tlata waguren di taddart-is akken ad ittwali yal ass Saεdiya m’ara d-tεeddi zdat uxxam-nsen. Ëamid yessrun akk tiêdayin asmi d-iûaê i Saεdiya, yu$al ass-a d imcennef deg yimi-s. Mazal tettunebdar-d tame$ra n zwao-nsen di taddart. Ifareo win ixaqen. Ëamid d Saεdiya. Wi ara s-yinin akka ara d-ggrin. Tiêdayin akk n taddart ttmennint amkan n Saεdiya, qqarent-as : « tesεa zher, ad teddu $er Lezzayer ». Tiyav qqarent-as :  « Ad tezde$ weêd-s, Ëamid yu$-as axxam di Ëidra ». Llant tid i qqaren : « Taxatemt-is d am$ar-is i tt-id-yu$en deg uxxam Rebbi, d taxatemt n xemsîac imelyan i s’ara teddu ». Akken i tevra. Ur hdiren ara medden di rrayeε. Tedda Saεdiya s txatemt n xemsîac imelyan, tezde$ deg uxxam di Ëidra. D acu, ulamma nenna-d akka, ixxamen daxel i ssel$en. « Netta dagi melmi s-yehwa ad iéer yemma-s. Nekki akka i d-iyi-yura a yelli… aqli-yi di Lezzayer tamerkutt. Ger rebεa n leêyuv… di lbaîima» i tenna Saεdiya weqbel ad tkemmel. « Amer maççi d lehdur n medden ad nejli$ … argaz am wagi ur ilaq ara ad yeg axxam ». D asif imeslayen. Saεdiya tageswaêt. A tettmeslay d Zwina am wakken weêd-s i tella. £ef wayagi i têemmel m’ara tt-twali. Zwina d anzav-nni ifarqen akken gar umeslub yettmeslayen weêd-s d lεaqel i êekkun i wayev. Saεdiya m’ara tettmeslay i Zwina, ur tetteffer acemmek, ur tetteg ara éerb i tikti-s ; tetterra-d akk afewad-is akken ad tessifsses $ef wul-is. Amer

Page 124: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 125 -

ayen akk teqqar Saεdiya i Zwina i tjarett nniven i wumi t-tenna, ha-t-an slan akk medden ayen i vran, ulac wi yettaîîafen imi-s. Imi d zwina ukud têekku, ayen akk teqqar Saεdiya, in$es di tazayt n wul-is mebla ma ye$li di tmezzu$t n wid yettarran ifeé i wawal, wid ur nettaîîaf ara lbavna. « … Qqim kan a yelli, teériv amek ara nexdem !? Ad nruê nekk yid-m ar taddart, ulac w’ara yeéren … » i tenna Saεdiya. « … Amek ad nerkeb aîaksi, ad nruê … » i s-tegzem awal Zwina. « Ad d-nekkker ûbeê. Mi yeffe$ imcennef-nni seg uxxam. Kemm, ad d-asev ar $ur-i. Ad neffe$ seg uxxam i snat yidente$… » « Ad nessew lqahwa … » i s-tegzem da$en awal Zwina. « Ah ! Ad nessew lqahwa ih. Imir-en ad neffe$ seg uxxam. Ad nruê alamma d lagar. Dinna ad neîîef lkar, ad nruê ar Tizi-wezzu. Di Tizi-Wezzu da$en ad nruê ar iîaksiyen, ad neîîef yiwen deg-sen, ad $-yawi abrid abrid alarmi d taddart. Imir-en m’ara d-yu$al yemcennef-nni ar uxxam. M’ara d-yekcem s axxam, ad yi-d-yaf ulac-iyi… d$a ad iffe$ i leεqel-is … » « D$a ad yettru … ad s-ini$ ccah… Nekkni ad nili nebεed, ur izmir ara ad n-yas ad $-iwwet … ana$ akka a nanna !?» I tenna Zwina yettwalin iman-is yakan di taddart. « Akka a yelli tixer-as kan ad d-yas wass-is … » i tenna Saεdiya di nnehta. W’ara s-yinin ad yessiwev akk $er tigi Ëamid. Iffassen-nni-ines yettarun tibratin i Saεdiya u$alen ass-a qrib ad tewten. Ddurt-agi iεeddan yerfed afu-is i tikelt tamenzut, wissen kan d acu t-yeîîfen ar tagara, qrib yessers abeqqa $ef wudem n Saεdiya. Tilufa ad tent-iffer yiwen aseggas ne$ sin, maca, ayen akka yessefrurin tayri gar Ëamid d Saεdiya u$alen faqen-yes akk medden. Tura mi qrib ad awven xemsa iseggasen deg-i zewoen. « A Nanna … » i tebda awal Zwina weqbel ad tkemmel. « Asmi ara mmte$ ad tettruv fell-i ne$ ala ?... »

Page 125: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 126 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

« Xic… xic a yelli ur d-qqar ara akken … » i tenna Saεdiya weqbel ad temme$ ar Zwina ad tt-id émev ar $ur-s. «Yella wi m-yennan aεni akka? Aniwa ? wi kemm-yessagaden akka ? Ad mmten kan yemcumen ncallah, kemminni d tabaêant a leεmer-iw … » i tenna Saεdiya. Zwina meskint, maççi d yiwet i yce$ben taxecxuct-is. Tesεa kra n imeslayen d-itekksen imeîîawen deg wallen. Tikwal tberru-d i kra yesteqsiyen d-issenεaten tigdi-nni yeffren deg wul-is. Acêal d tikelt i s-tsel Saεdiya tettru ar Rebbi tt-id-ixelqen, ur iban ma d alebεav i tt-yekkaten ne$ d lxiq … tessevêa ad testeqsi ula d yemma-s Crifa $ef temsal-agi. « Ad yemmet kan wemcum nekkkni nebbaê a nanna … » i tenna Zwina. « Akka a yelli, ad mmten yemcumen … » i tenna Saεdiya. Ad tili d leowahi n lεecra n ûbeê. Tesla Saεdiya i wsu$u n winna yesnuzun ssardin di lêuma, d$a tessawel i tjarett-is Crifa, yemma-s n Zwina. Tenna-yas ma teb$a, ula d nettat, ad d-ta$ ssardin meqqar ad as-d-teglu kan s leêq-is mebla ma tûub rebεa n lesdur. Üûubbent ihi saεdiya nettat d zwina ad d-a$ent ssardin. Ëemmelent akka ad merêent tikwal. Ur ssibεident ara. Lqevyan i uxxam d tagnitt i Zwina d Saεdiya akken ad ff$ent ad tent-id-iwali yiîij. Mi ara d-kecment am wakken êlant-d acemma, itekkes-asent lxiq. Zi$en yekker uhetwir di lêuma, maççi ala nunti di skalyi. Ass-agi ad s-tiniv, loiran akk ad fevren s ssardin. Bu-tcariîî-nni yesnuzun, iruê ifreê, ikuja-ines d ilmawen. Ssardin d nnafaqa igellilen i qqaren zikenni, di lweqt-agi deg-i d-negra, ula d wagi s lεezza i t-id-ttawin medden. Tu$al-d Saεdiya s axxam, tefka-yas i Zwina tessawev ssardin-nni i d-tu$ i yemma-s Crifa. Akken tessers ssardin deg uxxam-nsen, tuli-d Zwina ar Saεdiya. Qqiment di tkuzint. A xeddment ssardin-nni. Tikwal ttavsant am tura mi d-teîîef akka Saεdiya yiwen usardin, tessawev-it ar tqemmuct n Zwina tenna-yas :

Page 126: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 127 -

«Mac nana-s Zwina…». Tettavsa Zwina. Ay acêal yemleê wudem-is m’ara tattavsa. Saεdiya tettavsa ula d nettat, tettmuqul di Zwina, d$a teqqar deg wul-is : « ay acêal tecbeê $as akka zher-is yefka-tt-id akka. Menna$ deg-k a Rebbi a wi yesεan yiwen weqcic d amelêan akka am kemmi a yelli … » i tenna Saεdiya weqbel ad tessers tasudent $ef tanyirt n Zwina. Ulamma yeçça-tt lxiq tgeswaêt n Saεdiya u tessaram da$en ad truê ad twali imawlan-is di taddart-is, maεna, m’ara d-mmekti kan amek ara tt-id-steqsayent tlawin ma tella s tadist. Ne$ m’ara d-mmekti, amek ara d-ttmuqulent ar uεebbuv-is tid yessevêan ad steqsint, tettmenyif i$imi di Lezzayer. Qrib xemsa iseggasen-ayagi tura a ttrajun a ttwalin s tadist imawlan-is d imawlan n Ëamid. Qrib xemsa iseggasen-ayagi a Ssaramen. Yal agur, ar tagara-s, ad yim$ur usirem alamma gezment idammen … Ass-nni deg ara d-$lin, Saεdiya ad tt-terr i yimeîîi, Ëamid ad iffe$ ar ttberna ad d-yu$al ttnaûfa n yiv. Ittaf-d Saεdiya teîîes ne$ terra iman-is teîîes, ad igen ar tama-s, tikwal tte$layen-as-d imeîîawen ur yuêtam. Ad temme$ ad teîîef afus-is Saεdiya, ne$ ad taé ar $ur-s d$a ad tt-id-idegger. Tikwal nniven, m’ara d-ikcem ad yerr ar texxamt tis snat ad d-issers crab, ad isa$ay igirwan wa deffir wayev, ad issens taftilt, di îîlam ad s-iserreê i tezlitt n Matub. S kra n win ihelken yeêla, aîîan-iw yugi ad yeêlu, lhem $ur-i i yesteεfa, ihemmej deg-i irennu. Ttfelliqen-t imeslayen-agi. Saεdiya m’ara t-twali akken ur s-teqqar kra, ad t-teoo akken, tikwal yettnus din weêd-s alamma d tafrara. Ha-tt-an temsalt yerran Ëamid d imcennef ar Saεdiya. Agguren imezwura imi zewoen mazal meqqer deg-sen usirem. Ttûebbiren iman-nsen ; qqaren-as : «  mazal, ula d nekkkni yella umur-nne$ ad a$-d-yefk Rebbi ». Iεedda useggas, mazal-d ciîî usirem ; qqaren-as u qqaren-asen-d da$en medden : « llan wid yettεeîîilen akka, $ur Rebbi frant akk ». Maεna, akken mden sin iseggasen, ikcem-d layas s axxam yewwi-d yid-s lhem d cwal.

Page 127: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 128 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Mferfaεen akk at uxxam, nnu$en akk gar-asen. Ttεeddayen wussan wa ur ittak awal i wayev $as ulamma d « alxir ». Yemma-s n Ëamid teb$a ad ibeddel mmi-s tameîîut, tenna-yas-t acêal n tikal u zdat n Saεdiya mavi. Baba-s n Ëamid, ulamma mussan izeggir leεqel, yu$al yesmenyaf i$imi deg uxxam n yelli-s anda s-ssawalen warraw n yelli-s a jeddi $ef i$imi deg uxxam n Ëamid. « Dinna ulac wi yi-isawalen a jeddi » i sen-yeqqar i medden. Axxam n Ëamid d asemmav imi ur ittavsa ara deg-s llufan. Èèran akk yeqriben d imawlan tamevrurt n Ëamid d Saεdiya. Yal wa d acu sen-yeqqar. Kra qqaren-asen : « Tagi d tiîî ne$ d iêeckulen, ruêet ar ccix leflani, yettdawi yerna yettekkes-d sêur, yettarra tiîî ». Kra qqaren-asen : « d lmektub, dεut kan ar Rebbi, effket lwaεda ar temεemmart, ne$ ûedqet azger di tεacurt ». Kra nniven ad sen-qqaren : « lec$al-agi tura ttdawin, ruêet ar Ïîbib ». Yal yiwen amek yeqqar. Saεdiya d Ëamid, u$en awal i kra n wi ten-iweûûan. Ur ooin tawwurt ur wwiten ara fell-as. Kkan-d akk timura, éran-d lecyax, nsan di tqubtin, ûûedqen izgaren. Akken wwven rebεa iseggasen ur terfid ara Saεdiya, ruêen, ad éren îîebbat. Amejjay, xarsum yewwi-d ayen ara s-izemmen immi i yemma-s n Ëamid imi lexûaû maççi ar Saεdiya i t-id-ufan, maca ar Ëamid. Lexbar-agi yewwi-d da$en yid-s kra usirem imi d-ittunefk ddwa i Ëamid. Yenna-yas-d Ïbib, d akken s ddwa-yagi, ssawaven êellun εecrin $ef meyya yergazen si lehlak-agi-ines. D acu, asirem n êellu simmal yettiméi, imi εeddan tura acêal waguren deg-i d-zran amejjay-agi, werεad terfid Saεdiya. D tnac, ikecm-d Ëamid. Yufa-d Saεdiya d Zwina di tkuzint. Saεdiya, yufa-tt-id akken kan tekfa aheggi n lfavur. Teççur-as îabla zdat n tilibizyu. Ëamid ur d-ini awal segmi d-ikcem, $as akken yesla imi s-d-tenna « lεeslama-k » Saεdiya. Issared ifassen-is. Yeqqim ad yeçç. Yewwi kra n tleqmin s imi-s d$a truê $ur-s Saεdiya tewwi-yas ddwa tenna-yas : «  Ur tettu ara ddwa-inekk … » tessers-itt zdat-s.

Page 128: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 129 -

Imuqel-itt-id Ëamid issu$-d fell-as : «  Tura ara tt-id awiv … Tette$-tt acêal-ayagi ulac d acu i ybeddelen ! » Ivegger Ëamid ddwa-nni $er tama. Imme$ yezwi akk ayen yellan $ef îîabla. Ikker-d, izeffev ar tewwurt, deg webrid idegger Saεdiya, te$li, tuûûaê d imeîîawen. Iffe$-d Ëamid seg uxxam. Isîîerveq tawwurt deffir-s. Zwina tuzzel-d $er Saεdiya. Di snat s imeîîawen bdant a jemεent akk lqut-nni ye$lin ar lqaεa. Zwina tettru am wakken d nettat i wumi d-tevra. Temme$ ar Saεdiya tsuk fell-as ifassen-is. Qqiment akken acêal a ttrunt. « Yya$ a yelli, ur ttru ara, ur ttagad ara … dayen tura, cccet … dayen tura. Nwekkel-as Rebbi i wemcennef. Ad t-id-issers Rebbi ncallah … » i teqqar Saεdiya d-issekren yid-s Zwina. U$alent-d ar tkuzint. Akken kra, tu$al-itent-id tarwiêt, ççant kra n lqut. Syen akkin qqiment ad nezhent kra tilibizyu. Tameddit, teffe$ Zwina, tûub ar uxxam-nsen. Tessawel Saεdiya i Crifa, yemma-s n Zwina, akken ad téer ma tessawev yelli-s s axxam. Akkagi yal ass. Mi d-ye$li yiv, Zwina d Saεdiya ad mfaraqent. Zwina ad tekcem s axxam ar imawlan-is d watmaten-is. Ad teqqim di îîarf, yiwen ur s-id-ittak ameslay. Saεdiya ad teqqim deg uxxam alamma yekcem-d Ëamid. Ad cerken tasusmi. Yal wa di tama-s. Saεdiya tikwal ad tessaram kan ad d-ikcem ur iskir ara akken ur d-sellen ara loiran m’ara yessu$u fell-as. Ttεeddayen wussan ttemcabin. Saεdiya taûebêit-agi tuki-d s ûûut n tilifu mi d-iûûuni. « Anwa ? … axir a yemma … ay acêal ferêe$ imi d-ssawlev. Amek tella-m … nekkkni ngerrez, ih wah … ikunwi ? i baba ? Saεid ixeddem ne$ mazal ? … ad as d-yefk Rebbi ncallah … nekkkni ngerrez a yemma… Ëamid akken kan teériv… ur tqelliq ara, ussan-agi teériv amek … ulac-it iffe$ ûbeê zik ar têanutt … xaîîi ur nettna$ ara aîas… kkes kan a$bel … yessen$es tissit … ncallah a yemma … ddwa-ines yeswa-tt agur-agi… mazal aqli-yi deg wis sebεa uεecrin mazal …

Page 129: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 130 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

ncallah ad $-d-yefk Rebbi amur-nne$ ayemma … lêaûun ssal akk fell-asen … qim di lehna … » Tekfa ameslay d yemma-s di tilifun, tebda aheggi n lqahwa. Simmal ad d-tekcem Zwina. D tagara n wagur. D ussan usirem. Yemma-s n Saεdiya tessawal-d ad téer ma yella kra yellan d ajdid. Iwamer ad d-yini öÖebbi : « Ih ! ». Agur-agi d$a Ëamid yeswa ddwa-ines akken ilaq, yernu ula d tissit maçi am wayen i iεeddan. Akka i tettmeslay Saεdiya deg wul-is. Ass-agi da$en tuki-d Saεdiya tufa-d iman-is d tazedgant. Tmanya wussan-ayagi deg-i tettraou tarda-s, ulac. Meqqer usirem. Ass-agi maççi am wussan iεeddan, ur iqwi ara umeslay gar-as netta-t d Zwina. Akken qrib ad tawev d tnac ad d-yu$al Ëamid si Têanutt, tewwi Zwina ar uxxam n imawlan-is. Akken d-yusa Ëamid. Ikcem-d yufa-d îîabla thegga. Tmmuger-it Saεdiya s wezmumeg. Iqqim ad yeçç. Tusa-d ar $ur-s, teqqim tama-s, tenna-yas : « Waqila dayen … » d$a tserreê i imeîîi. Ittmuqul deg-s Ëamid, sakin te$li-yas $ef tayett-is d$a yenna-yas-d Ëamid : « … Dayen ? Teb$iv ad d-iniv … »Tegzem-as awal Saεdiya : « Dayen tmanya wussan-ayagi … ulac…  » Iserreê i yimeîîi-s Ëamid. Qimen akken a ttrun, wa gar ifassen n wayev. Issuk Ëamid imi-s $ef wudem n Saεdiya issudun-itt yeqqar : « lêemdullah a ö¨Rebbi … ». Ddurt-nni kan ruêen ar umejjay yekkes-asen-d ccek. Saεdiya ha-tt s tadist. Ttεeddayen wussan, tu$al-d tudert ar uxxam. Imawlan n Ëamid ufan-d abrid ar uxxam n mmit-nsen. Yettaççar uxxam. Yemma-s n Ëamid, yal ass tettas-d ad teg imensi ne$ imekli. Ëamid iruê akeyya ar Taddart yewwi-d imawlan n Saεdiya sεeddan di Lezzayer ma drus smana. Saεid, gma-s n Saεdiya yewwi-t-id da$en Ëamid ar Lezzayer yufa-yas-d axeddim.

Page 130: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 131 -

Ëamid d Saεdiya tu$al-d tayri gar-asen. Ëamid, yeîîef axeddam di têanutt akken ad d-ikeççem zik s axxam-is. Kul m’ara d-ikcem s axxam deg ufus-is ta$ewsa. W’ara d-yaddren tissit tura zdat-s. Ussan iberkanen, tura ala ayen iεeddan. I Zwina deg wayen-agi iverrun ? Zwina, xeîîa xeîîa wanida d-tettas s axxam n Saεdiya tura. M’ara d-taf yeççur uxxam ad tu$al. Ttεeddayen-d akka kra n lewqat, tettmektay-itt-id Saεdiya. Maεna ha kan ad tt-tettu. D tameddit. Saεdiya nettat d tem$art-is di tkuzint a qedcent. Akken kra slant i Ëamid yeggard- tisura di tewwurt n berra, ikcem-d : « Mselxir fell-awen ! » i d-yenna. « Mselxir a mmi » i s-terra Yemma-s. « Mselxir » i s-terra Saεdiya weqbel ad teffe$ di tkuzint ad tekcem ar texxamt. Ivferr-itt Ëamid ikcem deffir-s yeîîef-itt-id di tammast idewwer-itt-id $ur-s isuden-itt $ef yimi : « arou … ad $-d-wali nanna» i s-tenna s leεqel Saεdiya. Netta, imdel tawwurt s uvar-is iqqim $ef yiri umeîraê ijbed-d Saεdiya ar $ur-s is$am-itt $ef irebbi-s msudanen s yimmi : « Amek ass-a ? Ulac d acu kemm-iqerêen ? » i s-yenna Ëamid. « Ulac … ass-agi rwi$ rkulat, yekka-t-iyi-d, îîef kan» i s-tenna Saεdiya. Issers afus-is Ëamid $ef uεebbuv n Saεdiya, syen akin, issers tameééu$t-is ma yella wacu ara issel ihedder : « Amek, minuc !? tekkatev aεni mama-s ? Ne$ d lbalu i tetturarev ? …Arou, ur tqelliq ara mazal-k smana ne$ snat ad d-teff$ev syen ad nurar nekk yid-k … » Akken slan i wûunni n tilifun, kkeren-d. Ëamid yeddem-d tilifun, Saεdiya teffe$-d si texxamt. Di tilifun, Ëamid immeslay d wemdakel-is i d-issawlen, ikker ad yeffe$ seg uxxam. Saεdiya tekcem ar tkuzint, tu$al ar wacu txeddem nettat d tem$art-is. Ur faqent almi slant i usu$u. D$a susment, ulac ambiwel.

Page 131: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 132 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Akken kra slant i leεyav n loiran i d-iteff$en seg yexxamen. Uzlent ad ldint tawwurt, ufant loiran n zdat wid ufella, wid n wadda ff$en-d akken ma llan, a steqsayen d acu yevran. Wa yeqqar yesla am wakken d rûaû i yeff$en, wa yeqqar d lbumba. Di leêwari n wadda di lbaîîima nejmaεen loiran. Cwiî acemma iban-d Ëamid, zzin-as loiran yettali-d skalyi yid-sen. Ifassen-is umsen d idammen. Akken kan t-twala Saεdiya tuûaê tsu$ : « Ëamid », yemma-s da$en tebda aûûubbu n skalyi tettsu$u : « A mmi ». Ëamid yettali-d skalyi zzin-as medden a t-id-steqsayen acu yevran d$a yenna-yasen : « D yelli-s n Σemi Rabeh, Zwina, ufi$-tt swadda tvegger-d iman-is si îîaq meskint, ssiwlet ar sbitar, ssiwlet i labulis ». Saεdiya, ula d nettat teεrev ad tebdu aûubbu n skalyi d$a texsef din, te$li. Uzlen-d akk loiran $ur-s. Ëamid iwala-d ayen yevran iss$awel di tikli, medden akk a d-ttazalen yid-s. Di sbiter. Ëamid, baba-s d yemma-s d loiran-nsen ; ayetma-s d imawlan n Zwina, qqimen a ttraoun d kra n loiran. Yeffe$-d yiwen n îîbib iruê-d ar Ëamid yenna-yas : « Ëemdullah, salamat, cwi kan ur tεeîîlem ara. Rnan $ur-k wakniwen taqcict d weqcic ! Tameîîut-ik ad teêlu, ad qqimen kan kra wussan ad neff$en ncallah, arout akka cuya ad truêem ad nteérem ad wen-d-ssiwlen da$en ad tεemrem kra n lekwa$ev » « ëËemdullah … » i nnan Ëamid d imawlan-is d loiran-nsen. Akken kra, ssawlen-asen-d ifremliyen ad ruêen ad éren Saεdiya i kra n dqayeq kan. Kecmen $ur-s Ëamid d imawlan-is, ufan-tt, tevleq, sellawet. Ma d arraw-is deg yiwen n dduê tama-s. « D acu yevran aεni i Zwina? » i d-steqsa Saεdiya s ta$ect yeréen. « … Ur ttqelliq ara iman-im …» i s-yerra Ëamid. Mazal-n Ëamid d imawlan-is $er Saεdiya imi d-slan i ysu$an n twacult n Zwina. Iffe$-d Ëamid yufa-d îîbib yekfa ameslay yid-sen. Zwina ur teslik ara.

Page 132: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 133 -

Ye$li-d yiv, ussan-d ifremliyen ssuf$en-d akk wid d-iruêen ad éren imuvan-nsen. Iεrev Ëamid ad sen-yini ad iqqim mazal ad iεemmer kra n lekwa$ev maεna ur s-slin ara nnan-as kan ad d-yu$al azekka-nni. Ëamid, yessawev imawlan-is s axxam, yu$al-d, yesεedda iv kamel tama n sbiter di tkerrust. Akken yuli wass, yewwi-d leqhawi i iεessasen akken ad as-serêen ad iruê ad ikcem ar sbiter ad iwali Saεdiya. Ihda-d Rebbi yiwen deg-sen, yunef-as ad iruê ad tt-iwali lewhi n ûbeê. Akken ikcem Ëamid yufa-n Saεdiya wwin-as lqahwa n ûbeê yakan. Iqqim tama-s, isellem fell-as, yerra-d afus-is gar ifassen-is islufuy-as yeqqar-as : « Cwi-kem kra… ? ». Saεdiya nettat tettru tettmuqul deg wakniwen-nni tama-s. Cwiîî am acemma, tkecm-d tefremlit, tewwi-d lekwa$ev tenna-yasen-d : « Amek cwi-kemm kra a massa ? Ahat ticki ad teff$ev. Tura weqbel ad d-iεeddi îîbib, ilaq kan ad nεemmer lekwa$ev-agi. Effk-iyi-d lekwa$ev-ik a Mass. Amek i d ismawen-nsen wakniwen-agi ihi? » i testeqsa tefremlit i bedden. Ëamid imuqel Saεdiya. « Taqcict ad s-nsemmi Zwina ! » i tenna Saεdiya. Temmuqel Ëamid testeqsa-t : « I weqcic amek i d isem-is ? »

Page 133: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

- 134 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Tettezzi ddunit

Nora MAHI

tayri amek iga wudem-im ? Ssmekti-yi-d amek iyi-tewwiv deg webrid-im, teîîfev-iyi afus ad nezger lebêur. Teooiv-iyi wwve$ ar ttnaûfa

tserêev-iyi, rnu ur ssine$ ad âumme$ . Acêal tecebêev mi ara d-flaliv si mebâid, asevsu

ynewwer udem-im, allen-inem ttmeculuâent di lferê imi yi-d-mmuggrev, amzun akken d nekk i tettraoiv, tezlev-d ifassen-im ad-iyi-d-grev irebbi zi$en d snasel n leêbus s wayes ad iyi-teqnev alma yessa uqarru-m di ccib am wedfel ahat ad iyi-tvelqev am wefrux daxel n lêebs, ad yeffe$ as-yaâreq igenni mi yruê ad iâelli ad ye$li, ifarrawen-is ad êebken ur yettali akken i tevra yid-i ne$ ara tevru d wigad am nekkkini, wamma ayen ak-yexvan a yul xvu-yas, eçç talqimt ara d-ssisev, naadi $ef lisser, truêev tjubav-d lhem i wqarru-yik

Muêend ame$bunn acu ara t-yawin $er temsal imi ur yezmir ara, yekker-d d azawali, ttnusun deg uxxam $ef farez mellal, lameâna ur llin ara netta d watmaten-is d wid yewwet laé s aâebbuv imi éran ulac deg wacu i deg i ten-i$ul baba-tsen, lxedma umaûûut ulac acu id izaden deg-s, leâtab tesâa lfayda d lxir d rbaê, iûleê-iten Rebbi $ran irkulli, dacu ala Muêend i d ameqran yekcem $er tesdawit sin iseggasen-ines imenza yewwi-ten-id akken ilaq, s yin akin yeooa-d isem-is yettwat d lmeâlum.

Ttqerrib ad ifak aseggas-is wis sin yessen yiwet n teqcict $ef akken id-qqaren Nat Dwala, temlal yid-s daxel n lkar n

A

Page 134: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 135 -

inelmaden, yesteqsa-tt acêal ssaâa, am wakken xeddmen akk warrac mi ara ten-teâoeb teqcict. Awal yettawi-d gma-s, sâeddan akken abrid n Buxalfa, ar tagara mi mfaraqen yewwi-d yid-s ttiâad ad mlilen i wzekka nni. Taqcict i wumi qqaren Naûiôa d tawezlant di lqedd, taksumt d tamellalt, allen d tiwanna$in, ta$enjurt $as kkes-d yis asennan, taqemmuct d taxatemt, lêaûun ssifa ulac acu i tt-i xuûûen.

Ma d ayen nniven ur t-yezri. Ihi akka mlalen azekka nni mmeslayen mseâoaben, atan bdan tikli lameâna aqcic ur yeéri ara acu i t-yettraoun. Aqcic deg wass $er wass yettzad tisselbi fell-as ur yezmir ara ad yeqqim yiwen wass mebla ma ywala-tt, yu$al ugar i yett$imi yid-s i yett$imi d imawlan-is, ala di ttriê i yessenqas, rnu aya mi d nettat i as yettagin ad iruê $er Tizi ad mmezren. Ma tenna-yas "mmet" ad yemmet. Deg uxxam asurdi akk ad yawi baba-s d netta ara t-id-yawin ne$muli ad iffe$ deg uxxam ma d wiyavnin asen-d ifek Rebbi. Akken kan ad yessefvar yis-sen Naûiôa ne$ as-ten-ya$ d ti$awsiwin ad tt-yessefreê yissent, mi ara yesîebîeb cwiî ad ten-id-ya$ d dheb ne$ d llebsa i Naûiôa, lêaûun ayen yellan i Naûiôa. Taqcict ccix ur yeqqar ala tu$al d nettat i as-yessuturen idrimen ma ur as-d-yefki ara ad tesseôxeô : "Acêal d win iyi-b$an rnu sâan idrimen, acu d keçç i xtare$ imi d keçç i êemmle$ d acu ur iyi-tesâacayev ara di lêif..."

Amek ara yexdem, yeooa leqraya-s iruê $er ûûeêra ad ixdem akken ad ixveb Naûiôa, ad d-yas ulac acu ur as-d-yetta$ ara as yeoo idrimen, ad yu$al, yezza weârur-is deg iîij $ef Naûiôa, yu$-as-d ula d tilifun as-d-yessawal $ur-s lameâna di tefsut mi-d yusa tebda tettaf-as-d sseba, imawlan-iw b$an ad-iyi-êersen, ruê acêal d tikelt mi ara iruê $ur-s $er tsedawit ad tt-yaf d yiwen urgaz tettban fell-as sâaya, dacu mi tt-yesteqsa as-tini yid-s i yeqqar. ileêq-d unebdu, netta di tisin-is taneggarut di magu ur d-yu$al almi d cetember, anebdu akk isâedda-t-id di ûûeêra ad yejmeâ asurdi ad yexveb Naûiôa .

Ihi, yusa-d yessefqed acêal n tikal $er tsedawit anda teqqar imi ur as-teessawel seg wasmi iruê netta di$enna,

Page 135: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 136 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

axaîer tbeddel uîun n tilifun, ur tt-yufi am wakken lqaâa tessebleâ-itt, igenni irfeaâ-itt, taqcict ur iban later-is. Yesteqsa fell-as nnan-as teêbes leqraya. £ef wacu ? ur érin ara. Yekker inuda-d $ef yiwen isnen baba-s yewwi imawlan-is as tt-id-xevben, yewwev $er uxxam n teqcict yesîebîeb d acu n taddart d acu n uxxam d acu nn lâibad. Taddart d axerdus kan di Bni Dwala, iberdan d tizarbatin, lâibad as-tiniv mazal tefri $ur-sen lgirra, ad tedduv ak-id tetten s tmu$li am lewêuc, axxam n Naûiôa s wakal i yebna, zzin-as-d s u$anim, atan telli-yasen-d tmeîîut tawwurt, tbedd-d $ur-sen $er daxel, tugi ad tent-ssekcem, imi is-nnan ruêen-d ad xevben terra-yassen "ur sâi$ ara taqcict ara awen fke$, tid iyi-d-iqqimen meééiyit, mazal qqarent. Nnan-as-d $ef Naûiôa asen-teqqar tinna deg nebdu-agi i tedda d tislit, yu$-itt mmi-s n xalt-is seg wassmi id-lul tura ruêen $er Fransa.

Aqcic inuda $ef leâqel-is ur t-yufi ara. Yeîîef-d tameîîut-nni ivegger-itt-id s abrid, At taddart akk éedmen-d fell-asen kkaten-ten almi i ten-id-rran d izegzawen. U$alen-d $er uxxam deg wassen ur-it-d yuli wawal, iâuhed zwao alma d assmi ara d-yerr ttar. Deg unebdu ar anebdu ad yeççeyyiâ win as-d-yesteqsin ma tusa-d di Fransa ne$ xaîi, yeggul ur ihenna ara ma ur as-yen$i ara argaz-is ad tenneâtab nnuba-s, yu$al ttbarna tettak-it i tayev, ulac la drogue ur yeâriv ara ula d amesli, ad tmeslayev yid-s as tiniv s anda yesmuqul imi xerbent wallen-is seg wayen akk itess. Anekcum s axxam iêerra-t deg wayen id-tnadin fell-as yessufe$-it baba-s seg uxxam. Tenneâdam ûûifa-s, tiqcicin, ulac tin ur yewwiv ara, ne$ tin i $ef ur ikellex ara. Ad yexdem yissent leb$i-s ad tent yeoo gar iberdan, atmaten-nsent ad ttnadin fell-as ad tafen ad tawin $er la police.

Yiwen unebdu akken di $uct, imigriyen êemlen a d-asen deg wagur-agi imi aîas n tme$riwin id-yettilin, imiren i yelha lebêer. Yewwev-d lexbar Muêand, llan wid i walan Naûiôa di Tizi. Yebda anadi, yetêeqqen belli d nettat, inuda-d uîîun n tilifun n urgaz-is, d$a yefka-yas ttiâad am win imi ad yawi takerrust di Fransa d acu s lfayda.

Myagaren, ruêen akken heddren, zi$en imdukal-is s$ersen-as lexyuv n tkerrust, deg webrid-is n tu$alin imugar-d

Page 136: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 137 -

akamyun deg yiwen webrid yezzi, rnu yeîîilli $ef yiwen usegrarab, win ara yegrirben ifettit ur iteddu d gma-s ; iruê ad yu$al di îîerf amer ad myelêaqen d$a teffe$-as afus teccev-as ôôuda, iruê s netta s tkerrust-is d iqecman.

Äeddan wussan $ef lmut-ines, isawel-as i Naûiôa ad tt-id yesmektay : Ddunit tettezzi, yella lexlaû di ddunit meqbel laxert, akken tâetteb ara tettuneâtab ula d nettat, truê teccekta fell-as tufa la police acêal tettnadi fell-as.

£ef wakken id-qqaren ufan-t deg wegni ye$ran s anwa i yewwten s rûaû ! Hatan d acu i txeddem tayri, tayri di tmurt nne$ tcudd tura $er wedrim, xas sin ad myeêmalen ma ulac idrimen wu$ef $ef tayri-nni ur tettidir ara aîas di loiha n teqcict ur tt-ooaooan ara imawlan-is, ad yessider tayri-nni, zi$en ur yexvi ara winna as-yeqqarzn :

"Ruê ruê, a tayri di tmurt nne$ ar tafet, ruê, ruê ma akk-agi di lmuêal ad bin tafat.".

Page 137: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

- 138 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Tuɣalin

Tanaṣlit

Seg wansi i tekfa ddunit Nefren a s-neg tazwara Imi si tɛebbuṭ n twaɣit I d-tettlal lehna… I ijeǧǧigen i temger tefsut I yetbiren i tṣegged lmut I wid yettnadin tafat… I imekrafen n tmurt I kra n win iɣef temdel tewwurt I tidet i yeddren ɣas deffir tagut! … I wid i yečča Kayan I wid i yesɛeddan ussan Di ṭṭlam i iḍulen I widen i yesbelɛen arẓagan Ur mmuten, kecmen iẓekwan Akken wiyaḍ ad ddren I tafat d wid i tt-yebɣan I tlelli d wid i tt-inudan I akk IMAZIƔEN… Akken ur ntettu, iseflan n tefsut n 80. Akken ur ntettu tarwa n tefsut berriken. Akken ur ntettu akk wid i iruḥen D iseflan n temsalt

Page 138: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 139 -

zul ; a tawacult-iw tameɛzuzt, ssarameɣ a ken-id-yaf yizen-agi di tegnit yelhan i yifen tin ideg ttiliɣ.

D tagrest a yemma ɛzizen, yezzi fell-i ṭṭlam si yal tama, anda ma ḍeggreɣ tamuɣli-w yettarra-tt-id lḥiḍ! Ulac acqiq ansi ara d-tekcem tafat, maca, skud tezdeɣ deg wul-iw, ur cliɛeɣ ara di tallest n texxamt-agi taṣemmaṭ. Yemma; fiḥel ul-im ad yettduqus fell-i yal iḍ, fiḥel ad tettɛawazeḍ s uɣilif d uḥebber. Yemma taɛzizt, ur ssendaf ara iẓri-m s imeṭṭi, ur d-yegri ara annect n wayen i yezrin! Sin iseggasen i yezrin, amzun d yir targit, a ten-id-ḍefren sin-nniḍen, sikin a d-uɣaleɣ, a d-uɣaleɣ a yemma ɛzizen, ɣer irebbi-m ḥninen, ɣer akk wid i yi-iḥemmlen; a d-uɣaleɣ ɣer taddart-iw, ɣer idurar-nni anda i yezdeɣ yiman-iw. Jjmeɣ-kemm a yemma taḥnint yal ass mi ara d-lliɣ allen-iw, ttmektayeɣ-d ussan-nni mi d-ttakiɣ taṣebḥit ɣef taɣect-im ẓiden, mi yi-d-tesselfeḍ ɣef wudem-iw …cedhaɣ a yemma taɣuri-m, tamuɣli-m, acḥal ttmamiɣ ammer a d-uɣalen wuḍan-nni ideg yi-tettrajuḍ melmi ara d-qirreɣ s axxam, ula d tuzzma-m mi akken ur d-keccmeɣ ara deg yiḍ, cfiɣ ɣef lehdur-im ay yemma ɛzizen, cfiɣ mi yi-tenniḍ: “ A mmi, anef-as akin i tsertit-agi ara yeglun yes-k ɣer wasif, mačči d kečč ara iqeɛɛden tamurt, ala lmertat ara k-id-isaḥen…” D tidet a yemma, mačči d nekkk ara yesselhun tamurt-a i izedren di temda iluɣen, mačči d nekkk ara sen-d-yerren izerfan-nsen i imeɣban, mačči d nekkk ara yerren yal taɣawsa s amkan-is,…d tidet a yemma, d lmertat i yi-d-isaḥen, d akraf i yi-yeggunin, maca, ḥṣu kan akken d nekkk i ifernen aya, imi, smenyafeɣ ad ddreɣ gar kuẓ (4)leḥyuḍ s uqerruy irefden d asawen, wala, ad ddreɣ ddaw iḍarren n wid-nni i yi-igan azaglu ɣef yiri! Ih, a yemma, smenyafeɣ asekraf ɣef tudert n ddel…Rzan-iyi a yemma, maca, mmi-m ur ikennu teḥṣiḍ, bɣan-iyi ad selxeɣ aglim-iw, ad ffɣeɣ seg yiman-iw, ad nekkreɣ tanekkkit-iw, ad uɣaleɣ d wayeḍ! D AWEZƔI, d awezɣi, d awezɣi…ass amenzu mi d-rziɣ ɣer ddunit-a, ayen i walant wallen-iw d idurar ɛlayen, d axelxal n lfeṭṭa, acmux n waman, tacbaylit n zzit,

A

Page 139: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 140 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

tizemrin , ifitwan, akal-nni anda i mmaren idammen n jeddi, akk d tebḥirt-nni i yesseknan aɛrur n baba! Imeslayen imenza i wumi sliɣ, d acewwiq-nni aḥnin s wacu i yi-d-tesrusuḍ iḍes mi ara iliɣ deg irebbi-m, bɣan-iyi a yemma ad beddleɣ akk aya s wulac, s yilem, s tsusmi d tugdi! D AWEZƔI a yemma, d awezɣi, imi ma yella ǧǧiɣ akk aya, ihi, ǧǧiɣ-kemm ula d kemm a tin iyi-yessuṭḍen tanaṣlit! Mi d-nniɣ “Ala”, gren-iyi-d ɣer da, ɣilen iseggasen-a ara zriɣ deg usekraf a yi-settun imenzayen-nni n tjaddit, yecceḍ leḥsab-nsen a yemma, ur tettuɣ ara tafenda n ijeǧǧigen di tefsut, neɣ tesmeḍ n wegrist di ccetwa, neɣ ulamma d azɣal-nni n unebdu! Ur tettuɣ ara a yemma d awezɣi! Ɣur-m ad tɣileḍ d tasertit i d tamentilt n wekraf-iw, imi werǧin kcimeɣ imeɛmuɛen i yecban wigi, teẓriḍ akken ur ddiɣ d ukabar-a neɣ wihin, imi akabar-iw nekkkini d tanaṣlit, daya, ur cliɛeɣ ara deg wigi i iḥekmen, ur yelli daɣen d tasertit i yi-yecqan a yemma, mmi-m i t-iceɣben d laṣel, d tidet, d azref-nneɣ di tilin, atan ihi d acu i yi-d-yessawḍen ɣer da! Zdi lqedd-im, rfed aqerru-m s tnefxa gar medden a yemma taɛzizt, ini-asen: “ Mmi d ilelli, d ilelli ɣas a s-zzin 100 leḥyuḍ, ɣas a t-keblen s 100 ssnasel, mmi d ilelli, d ilelli ur yettwakraf !” Ur yegri ara waṭas akken a d-uɣaleɣ a yemma taɛzizt, a d-UƔALEƔ! Ma d kemm a «Kenza», gma-m ur kemm-yettu ara, jjmeɣ-kemm aṭas, akken i jjmeɣ agama n taddart, ammer ufiɣ a d-ssemɣiɣ afriwen, a d-cuqqeɣ igenni, akken ad rwuɣ udem-im, maca, lebɣi n wul yurez-it wayen yuran deg wenyir, ayen yuran ad yezri, ulac seg-s tarewla! Ur ttuɣ ara udem-im yettfeǧǧiǧen am tziri n waggur, yal mi ara kemm-waliɣ, tettuɣ merra iɣeblan, ttmektayeɣ-d kan asirem-nni i izedɣen tarwiḥt-im zeddigen, ẓwer, ẓwer, a tasekkurt i d-rebban idurar, ur ttagad tudert, ur kennu zdat ṭṭlam, imi d tafat i t-yugaren. Mi ara d-ihubb ɣef wul-im waḍu n lxiq, rfed allen-im ɣer tteṣwira-w di lḥiḍ, ad iyi-twaliḍ, ad tesleḍ i yiman-iw mi m-d-yettmeslay! «Kenza», ɣur-m ad tedduḍ d waḍu n wurfan, a m-teɛreq tikli, a kemm-tɣunzu tudert! Ɣur-m ad tedhuḍ d ccbaḥa n tfekka, ad tettuḍ tin n yiman, s tezdeg n terwiḥt-im d leḥdaqa n

Page 140: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 141 -

wallaɣ-im i tzemreḍ ad tafeḍ adeg-im gar yetran, s tmussni kan i tzemreḍ a d-tekkseḍ izerfan-im ulamma seg yimi n uwaɣezniw! Dhu d welqaḍ n tmussni, riɣ a kemm-id-afeɣ d tamejjayt, mi ara d-UƔALEƔ! «Kenza», riɣ a m-d-ssiwleɣ “Tanaṣlit”, imi d kemm i d asirem n tjaddit, d kemm i d udem n teqbaylit, ẓwer a weltma, ẓwer! «Maziɣ», yessers imru-ines, ɣelbent-id-imeṭṭawen, neggin am tmiqwa n lehwa ɣef tebrat-nni i yura s waṭas n leḥzen d tujjma, yekker-d ar ɣur-s umeddakel-is «Yazid», yeqqim-d ɣer yidis-is, s taɣect yebbḥebḥen yenna-yas: - Tettruḍ a «Maziɣ»?! Maca, «Maziɣ», ur s-d-yerri ara ameslay, iger tabrat-nni ɣer teɣlaft, izemm-itt, iɛedda a s-yaru tansa, yuɣal yessers-itt, yezga yettmuqul deg wulac, am win izedren di targit; yeqqim akken taswiɛt, yuɣal yenṭeq ɣer «Yazid» yenna-yas: - Ur tt-tceyyiɛeɣ ara! - D acu-tt?! - D tabrat i yemma. - Ihi, ceyyeɛ-itt, ammer ahat, a s-tekkseḍ tujjma, ad tessneqseḍ fella-s lḥir, degmi d-nemlal d tikkelt-a i d tamenzut i k-ttwaliɣ turiḍ-asen tabrat i twacult-ik! Yeqḍeɛ-as-d ameslay «Maziɣ» s wurfan: - D acu ara sen-iniɣ?! A sen-iniɣ ur ttḥiret ara fell-i, aqli-n di lehna, d laman, ulac wi yi-yifen? D lekdeb, ẓran ayen ideg lliɣ, ma yella a sen-rnuɣ deg iɣeblan…ulayɣer. «Yazid», yekkes-as tabrat-nni akk d yemru, yenna-yas: - Aha, mel-iyi-d tansa, tikkelt-a a tt-nceyyeɛ, ulac tuɣalin ar deffir! «Maziɣ», yessusem, yuɣal yemla-yas-d tansa i «Yazid» i s-yennan akken azekka a s-tt-yawi i umassay ɣef imekrafen akken a tt-iceyyeɛ. «Maziɣ», yesteqsa «Yazid» s wewham: - I kečč a «Yazid», ttwaliɣ-k deg waṭas-aya tettaruḍ tibratin, maca, kra tettceyyiɛeḍ-tent, tiyaḍ ala! «Yazid», yerra nnehta rẓagen, yenna-yas: - Tebɣiḍ tidet?! Ammer ufiɣ yili a tent-in-wwḍent s afus i riɣ a tent-yeṭṭef, maca… - D acu i k-yeṭṭfen, ur tessineḍ ara tansa?!

Page 141: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 142 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

- Ssneɣ-tt tansa am wakken i ssneɣ tidikelt ufus-iw, meɛna, ur zmireɣ ara a tent-ceyyɛeɣ imi ur ilaq ara. - Ihi, d tibratin n tayri?! - Nekk semmaɣ-asent tibratin uwezɣi! - Acuɣer awezɣi? - Acku tagi i wumi tent-ttaruɣ yekkes-itt lbext i wul-iw, tuɣal megdulet fell-i tayri-s. - I nettat, tḥemmel-ik? Teẓra akken tḥemmleḍ-tt?! - Nedder lwaḥid tadyant n tayri ur necbi tiyaḍ, tezdi-yaɣ yiwet tayri i ijehden ugar kra yellan, maca, akken tettwaliḍ, anwa wagi ara yefken yelli-s i win yellan deg usekraf, anta akka tagi ara irajun win i wumi yettwaḥkem ad yessezri 07 iseggasen gar (04) kuẓ leḥyuḍ?! - Ma tḥemmel-ik a k-traju! - Ɣas nettat ad teqbel akken a yi-traju, baba-s d awezɣi ad iqbel aya, ɣef wakka i tt-yefka i umenzu i tt-id-ixeḍben, mbeɛd mi tella d taxḍibt-iw nekkk! «Maziɣ», yenna-yas-d s wurfan: - Kečč ur d-tekcimeḍ ara amkan-a imi tukreḍ, neɣ tenɣiḍ, neɣ tgiḍ ayen megdulen! Kečč aqli-k-id da imi d argaz n nnif, imi d argaz n laṣel d tissas, acuɣer ara k-yekkes taxḍibt-ik, neɣ ara yessetḥi yes-k akken ur k-yettnasab ara!? Timesbaniyin i nga, mačči i ubaɣur-nneɣ nekkkni kan, neffeɣ-d, nsuɣ, nqubel aḥlalas s yedmaren yeɛran akken kan ad nedder d ilelliyen, akken a d-nessukes ayen i d-yegran seg izerfan yettwarekḍen, ɣas gar waccaren n tteryel! Nekkni imi d-nusa ɣer da, d laṣel i ɣ-d-yezzuɣren, mačči d laẓ neɣ d leɛra, mačči d imenɣi neɣ d tukerḍa… nekkkni mačči d imekrafen a «Yazid» d ILELLIYEN, D ILELLIYEN… «Yazid», i t-yettmuqulen s layas, yezder di tsusmi, ur yufi lehdur i ilaqen akken a s-d-yerr awal, ɣas ma yeẓra tamsalt i t-id-yessawḍen ɣer da d tin yerzan nnif d laṣel, maca, yeḥṣa akken mačči merra medden gzan aya! «Maziɣ», yezzer di ccfawat, bdan waktayen ttebdaden-d zdat wallen-is, am wakken ur yezri wakud, yemmekta-d amek i d-yeḥmel fell-asen wasif n lbaṭel i imegren tirwiḥin n ilelliyen, ɣas ma yella ass-nni d tafsut, tin akken ideg cebḥen wussan, tafenda i d-yettraḥen n lmut, mačči d tin n ijeǧǧigen,

Page 142: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 143 -

kra i icebḥen di tmuɣli, tuli-t tebrek, ibeddel udem, deg wallen yezga imeṭṭi, idim yemmar di yal tiɣmert, ass-nni n tefsut, imi akken d-yessawel yiman n Massnsen, iḍegger timedlin, isuɣ-d si Sirta, tiɣri-s tewweḍ Tizi, tewweḍ Bgayet, tewweḍ Tubiret, tewweḍ Leqṣur, kkren tarwa-s s yiwen usuɣu, rran-as tiɣri, nnan-as: “D ass n tlelli, wass-agi!” …Deg wass-nni, yeḍra wayen yeḍran, ilmeẓyen n tefsut, ɣer irebbi n tlelli uzzlen, war tugdi, war aḥezzeb, ulac akukru, ɣas d aḥlalas i ten-id-yettmagaren, uzzlen, ẓẓlen ifassen-nsen ɣer ufus n tlelli i ten-id-yettmuqulen si deffir wagu, s iḍarren yeḥfan, s yedmaren yeɛran, qublen aḥlalas, qublen ẓẓur n war tilas, … D tilelli i bɣan, d lehna i nudan, d tamḥeqranit i nnuɣen, xellṣen azal n tidet s yidim, s terwiḥin, s kra ɛzizen ɣef wulawen-nsen! Mi d-yemmekta akk aya, s kra yellan deg-s d tazmert, yekker yeṭṭef deg igeḍmen n wuzzal i icebken tawwurt, isuɣ: “A d-uɣaleɣ a yemma ɛzizen, a d-uɣaleɣ a Tafsut!”… Tasusmi, tessaɣ ɣef terwiḥin n akk wid yellan deg usekraf-nni, taɣect n «Maziɣ» tecba rrɛud n tegrest i yettcerrigen igenni, tewweḍ armi d imeẓẓuɣen n tyemmatin, tid akken i yeggunin berra leṣwar usekraf, gar ifassen-nsent ttṣawer n warraw-nsent iɣef ur d-iban isali… ur ẓrint ma yella ahat yiwen deg-sen d wa i d-isuɣen akka, neɣ ahat, yedda d yimanen-nni i yunagen ɣer umaḍal n war Tuɣalin?!!

Page 143: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

- 144 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Tewɛer deɛwessu

Said CHEMAKH

al yiwen di ddunit, yella s wacu i yettamen ! Akken yeb$a wemdan ad yini, yella kra n t$awsa i swayes yumen. Tella kra n tezmert d-yekkan

nnig-s, yefhem-itt ne$ xaîi, winna maççi d a$bel, d acu kan tazmert-a tella. Ula d winna ara ad ak-yinin ur umine$ ara yella Öebbi êseb-it yumen s wayen d yenna. Llan di$en wid yettamnen s yalci : s ssadat, lawleyya, lecyax, iâessasen, lemqamet, tiwkilin, Tteryel, iwa$zniwen, mzizzel, aqelwac n at-laxert... lêasun akka i d agama n wemdan: ilaq kra i deg ara yeîîef. Llan di$en kra s wayen n diri: iêeckulen, ikaruren, leêruz, ddemyaîi... Kra yella kra yerna imi kra seg iâeqqaren i znuzun at-tâeîîart yecban lêentit, êellj$er, ôôeho, zzaweq zemren ad n$en amdan di ddegs-zzalla. Akken llan wid yumnen s snat temsal : âinttu akd deâwessu. Imeslayen agi kkan-d si taârabt : amezwaru anamek-yis tiî n diri, wis sin ddeâwa n dir. Daâwessu d awal d yekkan si sin imeslayen n taârabt : si “ddeâwa” + “ssu’”. Azal n waya s teqbaylit “awal n diri“. Lad$a daâwessu tettussemma d awal n dir, d yir awal i wayes a yedâu walbaâv i wayev, i swayes ara yessuter $er Öebbi ad as-d-yefk ayen n diri, ama d lexsara, lmut, leâtab, tidder$elt, nnger, laé, aîîan.... Maççi weêd-s kan i yella wawal-agi n taârabt imi yesâa gma-s yefkan anzi $er-s d “ âinettu“ i d-yekkan si “âin“ + “ssu’, azal-is s teqbaylit “tiî n diri“.

Y

Page 144: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 145 -

Qqaren kra mi ara yili yiwen ne$ yiwet yeggaren s tiî, $as serwel si zdat-sen arrac icebêen ne$ ye$ran acku ma te$li tiî n dir deg-s aqcic ne$ taqcict nni ad ttrun kan, tikwal ula d îîebba ye$ran tussna s iôumyen ur ttizmiren ara ad ten-lawin. Ulac di tmurt n Leqbayel win ur d-yecfin ara i wawal d-ttawin $ef daâwessu : Daâwessu n lwaldin tewâer Tettâeddi am terûasin... Awal d tazwart n yiwen n usefru ssnen, qqaren medden $ef deâwessu. Maca yalwa amek i yas-yettkemmil i usefru yella win yecfan akk $ef yefyar, yella win i ten-yettun akken llan wid i ten-ibeddlen s wiyyav. Akka i tevra d tmedyazt timawint taqbaylit ! Kra yella, kra yeddem-it wavu n zzman, kra nniven ibeddel ne$ yettubeddel ! D acu yewwin at-zik ad ssefrun $ef daâwessu ? D acu i d ssebba n waya ? Yerna d acu-tt daâwessu ? Ad neddu cwit s ttawil, ahat ad d-naf kra d abrid ne$ d takti i izemren ad d-glun s tifrat. Qqaren Leqbayel belli mxallafent daâwussuwat ama deg wayen i d-yeddan deg-sent d awal ne$ d aâenni $er Öebbi ama d win ne$ tin ara tent-yinin. Di lemtel ma yedâa-yak walbaâv akken ad te$liv deg webrid acku ur as-teîîifev ara afus, yezmer ddaâwat-is ur ttef$ent ara, rnu d$a yella netta weroin yettif afus i walbaâv, yezmer ad ideââu arma d qabel ne$ d wabel ma yeb$a ! Maâna ma txedmev lbaîel deg walbaâv netta weroin yevlim i lukan d abaâuc, ma yedâa-yak, te$liv ne$ tegrarbev, qqaren d daâwessu-yis i tewwiv, d ddaâwessu-is i yeff$en ! Daâwessu di$en, qqaren, tettewrat am yalci. Di lemtel: yiwen dâan-as imawlan-is ur yettaf rrbeê, $as ad yawev $er tliwa yettfeggiven, ad tent-yaf qqurent ! Ma yegger-ik-id webrid temlalev-d yid-s, xvu-yas tiniv-as deg wul-ik : “lxir-ik i wumi s-sri$, ccer-ik biâed-it fell-i...“, tedduv d webrid-is acku ma yella netta ad tessexdam deg-s daâwessu, ulay i k-yewwin keçç ad tt-tbibbev, ad tessifssev fell-as taéayt ad tt-id-terrev i yiman-ik ! Tamacahut n wass-a d tin ara d-yawin $ef ‘daâwessu’ ma tettamnem yiss. A-t-ih, amek i d-nnan wid i d-yecfan $ef amek i tebda, amek i tedda d wamek i tfukk.

Page 145: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 146 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Akken d-teffe$ Nna Tamaâzuzt si lbusîa, yemme$ fell-as mmi-s Muêd ad as-yekkes idrimen. Yegger-d iman-is gma-s, d$a yewwet-it X s lmus. Yemmat-sen tettmeooid, yemme$ fell-as Muêd yessexnunes-itt di tegnit amzun maççi d nettat i d yemma-s, d albaâv n yexsimen-is i yerna, i$vel-it. Akken i yas-yekkes idrimen nni, yuli $er tkeôôust, yeddimaôi. Ula d tamu$li $er deffir ulac. Ur yeclig deg wayen i yas-yexdem i gma-s : ma yemmut ne$ yedder. Ur as-d-tewqiâ di yemma-s ; ina$ d netta i yas-yennan yiwen wass : ur am-nni$ ara sâu-yi-d. Iôuê… Akken ma llan nnan : yemma-s tesâedda afus-is yeççuren d idim $ef udem-is tebda ddaâwat n cceô d îîer, tenna : Öuê a mmi ad igg Öebbi êala ass-a mi teff$ev taddart teddrev, ad yegg Öebbi deg usenduq ara ad d-tu$al… Di leânaya n lmalayek tiêbibin, s Sidna Jebrayen d nnbi Sidna Muêemmed… Teîîef-d aqerru n mmi-s tettru fell-as, imeîîi yexlev d idammen nnsen di sin, teqqar : ur ttaggad a Meddur, wekkle$-as Sidi Öebbi, êala tura ma iâawed ad ifeéé a$rum… Ur ttaggad a Meddur , Yal amcum ad d-yas wass-is… Llan wid i yas-yennan : ‘laâtiq a yemma, ina$ d mmi-m !… D$a tezwi afus-is d yeççur d idim $er tegnit, tenna : zik d mmi ma tura, rri$-ak-t-in ay akal… Nnan di$en : yessen yiwet n teqcict tettezzi di libbaô nni yellan deg wasif n Bu$ni, qbel ad tawvev $er lagaô n Lmaâtqa. Ihi, tameîîut-agi d tileméit, ad tesâu azal n 23 iseggasen di leâmer-is mebla iseggasen yellan di lâar-is ! Tessuffe$-it i leâqel-is. Di tazwara, teêseb-it am ikelyanen nniven, awi-d tadrimt ad iyi-trekbev ! Netta, seg mi itezzi $er-s simi ireqq. Yeb$a-tt i yiman-is kan. Yessuter-as, yenna-yas ma teb$iv ad teooev lmiti-yagi yinem, ad kem-a$e$. Di tazwara, t$il d amaâlek a yesmalik fell-as. Tu$al tebda ad tettamen cwiî cwiî acku simmal tett$imi yid-s yeâoeb-as ula d nettat. Yiwen wass, yesseêres $ef teqcict nni, d$a tenna-yas : - Nekk, amek teb$iv ad teff$ev yid-i, keçç ur yi-tessinev - Ay-agi ikemm-ssne$ yuget ! - Tamacahut-iw meqqert ! Yenna-yas Muêd :

Page 146: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 147 -

- Ihi, ales-d ad as-nsel !... Tenna-yas : - Baba yemmut aîas aya, ma yemma d tam$art ur tesâa ara win ara ad as-ibedden. Zik, mi mazal gma ur yuvin ara yelha-d yid-nte$. Asmi i d-ye$li fell-as waîîan, ur yezmir ara ad yekker di tegrest si rrumatizm, ur ixeddem ara aîas. D$a, qrib nerwa laé. Bessif fell-i ad xedme$, ad d-sewwôe$ ayen ad neçç. D aya i yi-yewwin ad zznuze$ tafekka-w i yergazen kra n ddqayeq. Wicqa, ma ôwi$ lêif. Mi jemâe$ ayen iwulmen n wedrim ad a$e$ axxam di Tizi-Wezzu, ad d-awin yemma d gma ad zed$en yid-i. Gma ad t-dawi$ si sbiîarat n lâali arma yeêla. Ma tura d lawan uxeddim. Yewwi-yas idrimen nni. Tefôeê aîas. Tameddit n wass, iôuê Maryus yiwen ukelyan n taddart n Muêd $er lbaô nni n wasif. Yeqqim a itess kra n tebyirin, yettqessir d tehwariyin nni yellan din armi iwala Keswa yessawel-as yenna-yas : - Lâeslama a tasekkurt ! Amek telliv ? Bxiô ? Qim-d yid-ne$ ad teswev kra… Tenna-yas : - Saêêa ! swi$… Tekker tôuê ad tôuê, yenna-yas : - Qim ! B$i$ ad mmeslaye$ yid-m $ef kra n taluft… Tessen Maryus, $as iêemmel tilawin akd teqraât maca d aêeqqi, d bab n ûûeê maççi am kra n lehéué yeoenounen di lbaô am yizan $ef iriran ! Tuéa-d $er-s tenna-yas : - Yerbeê ! aql-ih $er-k ! Yenna-yas : - Kmandi tura kra ad teswev teqqimev ! Yezzi $er tehwariyin yenna-yasent s taârabt : -Smeêu-li âendi hedôa mâa lmadama. Tid nni kkrent s u$anzu d ucennef. Tenna-yas yiwet i tayev : - Cefti, deôk wella iêebb leqbayliyat… Maryus yesla-yas, yenna-yas : - La-la, nêebb gaâ nnsa !…

Page 147: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 148 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Tidak ôuêent, ur iban acu a smermudent s ddemyaîi nni nnsen, ma d Keswa tenna-yas : - Tessnev amek ad teddibaôasiv tilawin mi ara ad ak-yehwu ! Yenna-yas : - Anâam ! Ih ! a yelli-s n tmurt ! yid-sent i nettidir, ntett ! Tâedda teqqim, tessawel-as i ugaôsun nni ad as-d-yawi tabeyyirt tasemmaî. Tenna-yas i Meryus. - Ina$ d lxir kan ! Yenna-yas : - D lxir kan ! Tenna-yas : - Ihi, acu teb$iv ad iyi-t-id-tinid ? Yenna-yas : - Ur tessufu$ev ara awal, ur txeddmev kra dagi daxel n lbaô ? Tenna-yas : - C’est promis ! Tessnev-iyi amek gi$… Yenna-yas : - Teériv Y ass-a ? Tenna-yas : - Ih ! yid-s i fetôe$ ! acu$er ? Yenna-yas : - Ur yelli kra i yam-d-yenna ? Tenna-yas : - Xaîi ! Ayen ? Yella kra i d-yevran ? Yenna-yas : - Yella, maca ini-yi-d qbel amek i d-yusa $ur-m ? Tenna-yas : - Ina$ teériv amek yega Muêd ! D amennecôaê ! Yewwev-d yeârev-iyi ad swa$ un coup. Yewwi-d yid-s idrimen, yenna-k txelles-d yemma-s, tefka-yas-d amur-is. Neçça imekli, syen nâedda $er texxamt neééel cwiî. Mazal kan ad iyi-d-iheddeô $ef zzwao… Ssy-n, yekker yenna-k ad awve$ $er Tizi-Wezzu, sâi$ cc$el, yeffef… Yerra-d nnehta Meryus, yenna-yas :

Page 148: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 149 -

- Tefka-yas yemma-s amur-is ! D nniâ uqerru-yis i yas d-tefka ! D tukksa i yas-yekkes kra i d-tessufe$ si lbusîa ûûbeê-a ! Jjami tmudda-s adrim azal n useggas tura. D tukksa i yas-t-id-itekkes, yerna ad teçç iqwi am nettat am mmi-s amecîuê… Tenna-yas Keswa : - Ur iyi-d-qqar ara Muêd ixeddem tigi ? Ur k-ttamne$ ara… Yenna-yas : - Ha’ ! Amen ne$ qim ! Di celge$ ! Yya-n ad tedduv $er sbiîar n Bu$ni ad am-t-id-tini yemma-s s imi-yis ! Keswa tu$al tebda ad tettcikkit. Acu wergaz-agi ara ad d-yasen ad d-yegger lbaîel $ef walbaâv ? Yezmer lêal d tidet. Wi yeéran ? Irgazen d wid ur tezmirev ad tamnev di lec$al-agi n tlawin, tessen-iten acu n walbaâv nniven, tessen-iten akteô n wakken ssnen iman nnsen ! Tunef-as i tbeyyirt nni i tekmanda, tessawel-as i ugeôsun nni, tessuter-as lwiski. Tenna-yas i Meryus : - Ëku-yi-d si tazwara amek i d-tebda tmacahut… Tej$em tiqit n lwiski, yekkersmumi wudem-is, terna taj$imt nniven. meryus yettmuqul-itt kan, yenna-yas : - Ihi ! A-t-ih amek i tebda : Baba-s n Muêd yemmut deg iseggasen n 70. Muêd akd gma-s Meddur. Yemmat-sen teôwa lêif akken ad ten-id-tessim$er. Maççi d lexsas i txuss idrimen, tesâa : argaz-is yeooa-yas lantrit n Biljik anda i yexdem zik, yerna nettat tetta$ atansyun n temjuhad imi tjuhed di lgirra nni. D acu kan, ilewsan-is b$an ad ççen ayla n warrac nni imecîaê ! £as akken sâan ayen ara ten-yeççen ! Maâna tawant teffe$ alla$en nnsen, zgan ttgabaôen kan acu ara ad êewûen ! Nna Tamaâzuzt, yemma-s n Muêd, teôwa tazzla $er ubugaîu d tribinal n Draâ-Lmizan d win n Tizi-Wezzu akken ad d-texdem lekwa$ev i tferkiwin n wergaz-is acku kkren-d yiwen wass ilewsan-is b$an ad tt-ssuf$en ula seg wexxam nni i yas-d-yeooa gmat-sen. Iêun Öebbi temlal-d yiwen wemjahed d amicliw. Amjahed-agi yeblisi, yerwel-d i lâeskeô seg Umecôas. Yufa-tt-id deg Udurru ad tleqqev azemmur, tâawen-it, teffer-it deg wexxam-is, tdiwa-t armi yeêla. Yiwen ur yeéri armi yas-yenna : ceggeâ s imjuhad dayen tura êli$ ad u$ale$ s adrar.

Page 149: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 150 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Tceggeâ $er yemjuhad, yusa-d usaksyun si Tizi Usufiv, yedda yid-sen. Asmi tefra n lgirra, yella yettas-d $er taddart imi aîas n yemjuhad yeddren mazal-iten d imeddukal-is, yettâedday-d $er Nna Tamaâzuzt. Yu$al yekcem-itt akd leêkem n Bumedyen, yettu kullec. Nna Tamaâzuzt teêrec, mi twala ilewsan-is b$an ad ççen ddunit am Tteryel nni n tmacahut, tôuê armi d Micli, tnuda fell-as, teêka-yas tadyant yevran. Yenna-yas : ôuê u$al $er taddart-im, yexva-kem cc$el ! Tu$al $er taddart. Sin wussan, a-t-an usan-d ioadaômiyen, refden ilewsan-is $er lêebs n Bu$ni. Yiwen ur yeéri acu$er… Tenna-yas Keswa : - Öou, nettxil-k ! Ad as-ini$ ad a$-d-yawi tissit ! Yenna-yas Meryus : - Yerbeê ! Akken qqaren Iôumyen : ce que femme veut, Dieu veut ! Yezzi $er ugeôsun nni yenna-yas : - Deux doubles whisky ! Yezzi $er Keswa : - Ihi ! Ad nkemmel ? Anda akken i d-wwve$ ? £ur-kem kan ad iyi-tevru am winna d-yen$an ilef, yekkes-as-d snat tmesvatin yewwi-tent-id yiwet $ef tayet, tayev $ef tayet… yu$al ume$bun yettu tamacahut-is ! Keswa teskef di lkas-is, tenna-yas : Ala ! ur ak-tverru ara am winna ! Aql-i dagi ad k-id-smekti$ ! Meryus yeswa tikelt, ikemmel awal-is : - Mi âeddan yeslifen n Nna Tamaâzuzt di ccreâ, yeêkem fell-asen jujdebbi ad xellsen geddac imi êeqren tamjahdet yerna d taooalt. Di$en, yeêkem-dfell-asen ar ilukan yella kra i yetta$en Nna Tamaâzuzt d warraw-is ar d nitni di tlata ara ad yebbaûin $as ur xdimen ne$ ur érin ! Nna tamaâzut tôebba-d arraw-is, tess$er-iten armi d asmi i d-êebsen, yalwa tebna-yas axxam, yal tu$-as-d takaôôust. D lehna armi d asmi d ye$li Muêd ger ifassen n yiwet n tqeêbit si Wehôan i yessen di lbaô deg Iwaviyen. Tu$, akken i tt-wala, icav, ihav, ur yeéri anda i iteddu… Anef $ad mi t-têerr ger i$allen-is d ivarren-is, yenza…

Page 150: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 151 -

Seg imir nni, lehna tenfa seg wexxam, ur yeéri yiwen sani terwel, ccwal yu$-d amkan-is, iêaôô tasga yesqundi-d $er kra ad d-yilin d awal akken ad yegger iman-is ad yettekki ! Adrim yellan yeddem-it X, lqut ixuûû. Nna Tamaâzuzt tu$al d ttiha i l$aci. Ilewsan-is u$alen d iêbiben n X : êala netta i yas-tt-yeqqden… S tissit rran-t d izem d$a yu$al êala fell-asen i yettkel. Nitni ufan-tt tgerrez akk : tetten, tessen, êeggûen, yerna ttôaoun melmi ad asen-tettunefk tegnit ad d-rren ttar si Nna Tamaâzuzt ! Yelli-s n Wehôan tewwet-it deg wazal n 60 ne$ 70 imelyunen, terra akin, ur yeéri yiwet acu n ubuôdil tekcem. Yella deg wawal : ôuê ad tamnev tid i wumi uran di llibridfamil SNT !. Argaz fukken-as yedrim, yerna yettwalas aîas. Wid i yas-yettalasen ssawven armi mm$en ad as-kksen takaôôust. Yekkes-d ayen tessers yemma-s i gma-s di lkunî Cnep akken ur yezznuz ara tifarkiwin. Ye$rem îîlaba. Akka i tella teswiât asmi d-tusiv : terziv-d di tallit ideg tezza tasa-s, tekksev-as i$eblan n tin i t-yeooan. Ddemmaô, nndama, lqella n tayri, afvam… dduklent-d akk fell-as. Kemm, tvallev-d yewwiv-d yid-m tavsa, ccbaêa, tukksa n lxiq, tuqqda n wul d tfekka… Acu ad yernu weqcic amcum : d$a ye$lin deg urebbi-m akken Ma ass-a tin yexdem weêd-s : yiwen weroin tt-yexdim di taddart. L$aci yakk i$av-iten lêal, akken i ten-t$av Nna Tamaâzuzt, wamma tura Z, ulay d-nerna ! Yekker-d tfawt yeffe$ axxam, yemma-s t$il iôuê $er Bu$ni, tessaki-d Z yedda yid-s $er lbusîa ad d-tejbed idrimen n yemjuhad. Akken d-teffe$ si lbusîa ur iban ansi i d-ijelleb Muêd ad as-yekkes idrimen nni. Meddur yekka-d ger-as d yemmat-sen yenna-yas : ala, abrid-a ur ten-tettawiv ara weêd-k, ula d nekni neêlao ayen swayes ad nidir… Akken yesla Muêd i wawal-a, yenna-yas : Üar t$ilev tesâiv amur, ‘eh bien !’, ass-a ad t-kkse$ si ddunit… si zik i b$i$ ad qeîîi$ deg-k a-t-an yusa-d wass-ik… Akken d-ifukk awal, lmus yenta deg yedmaren n Meddur. Nna tamaâzuzt tmeooed : abbuh ! ay at laârav ! abbuh !… Zzazlen-d yergazen si lbusîa, si lamari, si lqehwa… Ayen deg i d-wwven ufan-d Muêd a ixenneq yemma-s, icerreg-as taqendurt

Page 151: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 152 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

yekkes-as-d idrimen seg uâebbun-is, Meddur ye$li idmaren-is a ttfeggiven d idammen. Akken i d-zzu$ren Muêd, tevfer-it yemma-s s umeooed d ddaâwat, idemmer-itt, te$li. Akken yewwev uqerru-yis aîruîwar, neîwen-d idammen… Muêd yuli $er tkeôôust yeddimaôi, ula d amuqel ur d-imuqel ara $er deffir… Ma d Nna Tamaâzuzt n Meddur, imir kan i ten-refden wat-laârav $er lambilans. Yewwi-ten wefremli $er sbiîar n Bu$ni s t$awla. Mazal-iten din. Yenna-yas îbib ad teqqimem ‘en observation’ arma d azekka, ad nwali ma yella tzemrem ad teff$em… Tenna-yas Keswa : - Ma ulac u$ilif, tzemrev ad tedduv yid-i ad ten-id-wali$ ?… Yenna-yas : - Ma teb$iv ! Maâna acu ara ad iyi-tefkev ? - Aha, tura ! siwev-iyi kan ad ten-id-ére$ ssy-n akin yexva-k cc$el : ad ak-fke$ ayen teb$iv !… - D tteqsir kan a tqessire$ a tuzyint ! ad kem-ssiwve$ tout de suite ! Rnu sew kra !… Tenna-yas : - Sew keçç ! s$ur-i, bien sûr !… Tezzi $er ugeôsun tenna-yas : - C’est bon ! toutes les consos, c’est tour moi !… Yenna-yas weqcic nni : - Pas de problème, madame ! Yessers-d idrimen yenna-yas i ugeôsun nni : - Xelleû ! Ageôsun nni yenna-yas : - Dayen kullec yettuxelles ! - Amek akka ‘kulci yettuxelles’ ? Ur wala$ ara idrimen ? - Mi ad dini Madame Keswa ‘kullec yettuxelleû’ lmaâna-s ulawumi teréiv aqerru-yik acku tout est payé ! Rnu tura un coup s$ur-i. Yekker ad d-yenîeq, tezwar-as-d Keswa s wawal, tenna-yas : Sew-as lku di lxaîer-is pour le plaisir ! Tu sais bien qu’il est gentil avec toi…

Page 152: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 153 -

Maryus yenna-yas : - Eh ben ! Tu$ev akk ddunit, kemmini ! Blaôebbi ard ad ternuv yiwen n lwiski s$uri ! Yezzi $er s akunîwar isu$ : deux whisky ! Ff$en-d si lbaô, rran $er tkeôôust ulin, ddimaôin, ddan d webrid yettawin $er Bu$ni. Mi wwven $er sbiîar, kecmen steqsan $ef Nna Tamaâzuzt d mmi-s, mmlan-asen-d iâessasen anda i llan : Meddur di lebluk n yergazen ma Nna Tamaâzuzt di lebluk n tlawin. Öuêen éran-d Nna Tamaâzuzt d tamezwarut ssyen akkin rran walan-d Ameéyan... Mi d-ff$en si sbiîar, taqcict nni d-yeddan d Maryus mazal ad tettru amzun d yemma-s âzizen d gma-s i d-teéra din… Tuli $er îumubil, ur d-tenni awal… Mi qelâen tenîeq Keswa, tenna : - Tanemirt, a Maryus, yaâîak ûaêa ! - Ur yelli $ef wacu ! - Xaîi ! yella ! Limer ur d-tôuêev ara tenniv-iyi-d tadyant amek tevra a-t-ih mazal-iyi tewwi targit ideg i kecme$… Umne$ Muêemmed, ddi$ yid-s am izimer yeddan d Wa$zen. Zi$ kra i yi-yeqqar d tikellax : iêemmel yemma-s d gma-s akteô n wakken êemmle$ yemma d gma ! Abbuh a leâoeb !… Tcax deg wawal, Maryus yessusem kan, yeooa-tt ad d-tvum kra yeççuren ul-is. Di teswiâin am tigi, telha tsusmi. Eoo win yeqreê usennan ad t-id-yekkes, ad d-iseffi adeddi, ad d-in$el arsev t-yeççuren… êala s tujjya ara ad d-yeglu waya. Anef ad d-yeggelfeâ kra i t-yerêan, axir efk-as tameééu$t keçç yellan d amussnaw wala ad yerr s ul-is arma ifelleq. Win (ne$ tin) ara ad ak-d-yebdun awal akka armi i k-yumen ne$ i k-tumen. D imdanen yett$aven acku ur ufin i wumi ara ad êkun i$eblan nnsen. Sel, semêes, smuzget… Ayen ur zmiren ara ad t-arun di lka$ev, qqaren-t d ameslay.

* * *

- Ala a Muê, ax idrimen-ik, ôuê d webrid-ik ad k-iâin a Öebbi di cc$el-ik, a wer timlilit ula di laxert !

Page 153: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 154 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

- Acu-t uyennat-agi, d acu-t ? - Teériv d acu-t ! Dayen, ass-a i d ass aneggaru ideg ara ad iyi-twaliv, ur ttu$al ara ad d-tnadiv fell-i… Nekk, si tama-w ! C’est fini ! siwa ayen iâeddan ifat ! - Amek akka, ayen akk i âettbe$ fell-am ass-a ad iyi-teqqarev s’sifini’ ! Acu$er ? - Ur tufiv i tâetbev fell-i, âetbe$ $ef yiman-iw, nekk weêd-i s yiman-iw, ayen nniven wib$un yini, yini ! Awi idrimen-ik ma yella twalav yella kra ixuûûen ad ak-t-id-rnu$ ! Ëala aya i zemre$ ad ak-t-id-ini$ d zzyada, tanfev-iyi ! Yeffe$ si lbaô n Gezgeî, yerra $er win n Beqbuq. Nnan wid i t-yeéran din, yewwet-itt s lwiski armi ad d-yettarra ula seg wanzaren. Yessared, ssy-en yu$al $er tissit armi qrib yuli wass. Iqleâ-d si lbaô, iôuê-d weêd-s ; yenna-yasen i wid akud yeswa ad ôuêe$ s axxam-iw ad steâfu$ !… Ufan-t-id imsewwqen i yusan si Lmaâtqa d Tirmitin $er Bu$ni, ivall si tqenîart $er s asif. Mi rsen $er-s afen-t yemmut. Kksen-t-id la protection civile, êedôen ibulisen d yemsewwqen. Wwin $er sbiîar n Tizi i luîupsi. Yemma-s d gma-s slan mi d-ff$en si sbiîar, tameddit n wass. D$a yemma-s seg imir i terfed ameooid. Kra yekka wass, kra i yekka yiv ur tessusem... - Awi-yi ad d ére$ yemma-s ! ... - Tessuriv teb$iv ad tt-teérev ? d tidet ? - Iih ! ... Awal ur t-id-yerni Meryus, yuli $er tkerrust, terna tuli Keswa, yeqleâ. Mi iwven $er taddart ufan-n tajmiât teâmer : wa yettmeslay, wa ibedd, wa yeqqim a ites lqehwa, wa iteddu $er s axxam n loanaza, wa yekka-d ssy-n. Kemmlen s axxam. Kecmen am nitni am medden ad d-éren win yemmeuten. âeddan $er texxamt anda yers lmegget. Ruoan nnuba nnsen am nitni am medden... Imetti yettazal $ef leênak n Keswa. Meryus yezga tama-s yuggad anda i t$elli. Mbeâd mi ssakden tikkelt taneggarut deg udem n Muê, tenna-yas Keswa :

Page 154: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 155 -

- Awi-yi ad d-ére$ yemma-s, tura. B$i$ ad as-hedôe$... Maryus yessawel i yiwet n teqcict yessen-itt yenna-yas: - Rruh ddu akd tmettut $er Tenteq-d Keswa $er-s terra-yas-d: - Lêu ad tedduv ula d keçç, b$i$ ad têevrev... Awal ur d-yuli di tyersi n Meryus. Rran $er yiwet n texxamt, ruoan cit d$a tekcem-d Nna Tamaâzuzt acku tuh teqcict nni tessawel-as u tenna-yas yeb$a ad akem-iéer Meryus d yiwet n tmeîîut. Akken d tewwev Nna Tamaâzuzt, isellem fell-as Meryus, terna Keswa. Keswa twala anect yewwev ufeddix nni deg wenyir n Nna Tamaâzuzt, tserreê di$en d imetti... Tenna-yas Nna Tamaâzuzt: - Ihi a yelli acu i kem i d-yecqan?... Keswa mazal-itt tesnexfat. Meryus yessusem kan. Tâawed Nna Tamaâzuzt tenna-yas: - Ini-yi-d, a yelli, acu i kem icee$ben? Ur ttru ara... Tena-yas Keswa : - Nekk, tamddakelt n Muêd. iv nni qbel ad yemmet nnu$e$ yid-s, ur éri$ anda yesker armi i yas-d-tevra twa$it-agi... Tenna-yas Nna Tamaâzuzt: -“Maççi d kem i d ssebba, a yelli, éri$ tennu$em, tameddit n wasmi id-tusiv teériv-iyi di sbitar, t$ilev ur sli$ ara s tisin-im ne$ d anta-kem...éri$ kullec... Keswa tewhem, tezzi $er Meryus tufa-t ibat. Amek i tessawev Nna Tamaâzuzt teéra ruhen $er sbitar? Xuvi ulac win i ten-yeéran? Tenna-yas Nna Tamaâzuzt: -“éri$ twehmem amek éri$ kullec... nekk d tamjehdet, ur tettu$ ar...“ Tenna-yas Keswa: -“ B$i$ ad velbe$ deg-m ssmah, i lukan maççi d ammennu$ i nnu$ a-tih ur uettmettat ara...“ Tenna-yas Nna Tamaâzuzt: -“ Xati, a yelli, ur kem-id yewwi ara u meddah di teqsit, mmi d nekk i –t-id-yesâan d nekk i t-yen$an: d deâwessu-yiw i yewwi asmi d-yekker ad iyi-ne$ nekk i t-id yefkan $er ddunit, yekker

Page 155: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 156 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

ad ine$ yemma-s bubbe$ tesâa wagguren di tâebbut-iw...Ihi, ur t-ten$iv ur yelli $as theden... Mi $li$ $er tegnit ifeddex uqerru-yiw, wala$ lmut, nni$-as (awi-t!), ddeqs akk-a, wala$-t di naâc... d lmut nni i ya$-yeb$a i t-yu$en ...” Keswa ad tettru, Nna Tamaâzuzt tettkemmil awal: -“ £as ruh kkes a$bel i wul-im, ur tevlimev deg wacemma d tabbuct tayeffust yettev $er-i i t-yewwten. £urem ad tettuv: daâwessu n lwaldin tewâer, daâwessu n tyemmat akter...” Keswa mazal tettru, tâedda tu$ aqerru n Nna Tamaâzuzt, terra-d ad d-teffe$, tenna-yas Nna Tamaâzuzt : -” Ruh a yelli ad am-yegg Rebbi am yitri deg genni, dayem tu$ev. Ad ig Rebbi seg wass-a d asawen hala liser ara d-temlilev...“ Isellem fell-as Meryus, tenna-yas: - A âzizen ad ig Rebbi hala rrbeh d lehna i deg ara tidirev.” Nnan i sin “ Ncallah!”, tawwurt tefkaten. Ulin $er tkerrust, yenna-yas Meryus: - Ad nruh $er tizi, s axxam i sâi$ din... Tenna-yas Keswa: - Ala, err-iyi ansi i yi-d-tewwiv...” Yenna-yas: - Xati! Ad tedduv yid-i, ass-aad tiliv d tinebit-inu, mi testeâfav seg wayen akk i tesâeddav ussan-agi, truhev... ma tura, anef-iyi ad debbre$ fell-am ur tneddmev ara... Tezzi, ad tettmuqul teg-s, teqqim achal nettat tessussem, tu$al tenna-yas: - Akken i yak-yehwa, ad nexdem...” Yenna-yas: - Yerbeh! Ihi d abrid $er tizi... maca $er tizi n tayri!” Tecmumeh d tavsa i tikelt tamezwarut... Takerrust ad tlehhu ula d zzhir-is ur as-tsellev ara. Ferhat ad icennu ta$ect “ U$ale$-d”. Ma Keswa tesemêsis kan, tu$al tebda ad tettnudum... mi d yezzi $er-s Meryus yuf-att yewwi-tt yives.

Page 156: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 157 -

Tiɣri n wul

Nacera KEDDACHE

aâeééugt d taddart gar tudrin n tmurt n leqbayel iqublen adrar n Oeroer, semman-s Taâeééugt ahat tuqten deg-s yimdanen ur nessel ara.

Di taddart-agi n Tâeééugt i tezde$ twacult n Yidir d temeîîut-is Ïawes, sâan ukkuz n ddaerya, zed$en di ukkuz n txamin, snat si tama tayefust, snat niven si tama tazelmavt yebva-tent ugnir di tlemmast, mazal ur fukkent ara s uxxedim. Yiwet gganen deg-s nutri, tayev yeggan deg-s Ferêat d netta i d amenéu, dgma-s âmer, iwven $er tizi n uxxam maca taswiât ur sen-tunef ara ad zewoen, ma d tayev teggan deg-s Samya d tamaéuét n uxxam akked ultma-s tameqqrant Dihya i d-yernan $ef âmer, d nettat i$ef ibedd uxxam, i$ef tettkel yemma-as di yal ta$awsa, tesâa azal n snath tmerwin d krav (23) n yiseggasen di tuddert ines, d talemmast kan di te$zi, takessumt-is d taxemrit, acebbub-is da$ezzfan têemmel ad as-tebru ad as-teqqen tafunart d tamecîuêt ad d-tessuffe$ ciî n ccuca $ef unyir-is, allen-is d tiberkanin yal ass tettarra –asent taéult, ayen i as-yernan di thuski, mù ad tibeddi-is ibedd am usalas lad$a mi ara ters taqendurt n leqbayel. Ma d taxxamt i d-yegran ooant-tt yinebgawen ma yella anwa i d-yerzan $ur-sen, deg ufrag tella tamwant, tama-s kan tella tâeccet d tamecîuêt deg-s lkanun, bnan-tt kan i useêmu n u$rum. D ussan n tsemhuyt n tegrest, asemmiv iteqqes, ikeççem $er ye$san, tawacult n Yidir mazal ur tuki ara, bdan yiyuéav

T

Page 157: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 158 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

asquâ, d lawan n lefjer, tekker. Ïawes $er taéallit, mi tfuk taéallit truê srid $er texxamt n Dihya, telli tawwurt tenna-as : Mazal-ikem teîsev ? Yuli was, kker ad-iskker Rebbi idisan-im ! Ay$er akka a yemma ? Mazal lêal, di leâmer teooiv-iyi ad îe$ ciîuê ssbeê! Nni$-am kker, heyyi-d leqehwa, tceâlev times, err aman ad êmun ad d-kkren watmatenb-im. Tenna-as imeslayen-agi tu$al s ussu, teooa-d Dilya tettmeslay waêed-s : Ah ya Rebbi ! Asemmiv am wagi ad kkre$ ? Yak dayen fessusen ? Acu d yemma-agi i sâi$ ? Ur tesâi ara ula d cituê n leênana deg wul-is ! Meqqar ad iyi-teoo ad kemmle$ targit-iw, ad ére$ ma ad iyi-d-yer awal ne$ ad iruê ur d-isellara. D$a tes$im-d iman-is, tesfev allen-is, terra ifassen-is $ef leênek-is, tu$al $er wasmi temmesley i tikkelt tazwara d Dilam, seg wass mi tella mraw sdis (16) n yisegassen di tudert-is mi terfed asegem $er tala, asigna i$umm tizegzewt n yigenni, ageffur yekkat d icercuren, ye$li-d yiv deg uzal, imdanen kecmen akk s ixxamen zzin I lkanun, ma d nettat tesbur acemmil teîîef abrid-s $er tala tlaêêu teqqar : Maççi lukan sâi$ ameddakkel tili ad t-mlale$ tura ? Imdanen nejmaâen akk s ixxamen d asmmiv, yiwen ur a$en-yettwali. D$a tenîaq-d at$ect n yiwen, tedduqes, terfed aqerru-is tufa d mmi-s n taddart-is, yekka-d seg uxxeddim, yesâa azal n mraw ûa (17) n yiseggasen di tudert-is, ur yettâeîîil ara ad iruê $er larmi, d a$ezzfan, d imirqiq, allen-is d tiqehwiyin, v axemri ulad d netta. Yenteq $ur-s yenna-as : Acu akka a yelli-s n taddart-iw ? Ulac acu ara teswem mi i d-tqublev akka icercuren-agi n ugeffur ? Aqli-kem-id tu$alev d tacicewt, lukan meqqer id-tiwiv tasiwant yid-m akken ur tettlexûav ara. Terra-as : Ah d keçç a Dilan ? Tesdduqsev-iyi, anecta maçi d amaynut fell-i, nume$ nekk d lêif, tezriv amek ? Tamenzut n uxxam d

Page 158: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 159 -

netta i$ef iâebba kulec, ayen ixuûûen d nettat, u$ale$ ur ttêlfu$ ara ma d ageffur ne$ d iîig, ussan ttezzin fell-i ttemcabin. Deg yimeslayen-agi tkemmel abrid-is, netta isevfer-itt s wallen-is alami tedduri. D$a seg wassen yal mi ara ad mlalen ad yeêbes $ur-s, ciî ciî tebda tettlal-d tayri gar-asen. Tettu iman-is te$req deg waktayen yelhan i tidir d Dilan. D$a tesla i ûut n yemma-as : Mazal werâad tekkirev ? Dihya terra-d nehta tenna : Arou tura ad d-kkre$ ? Ma ulac ad d-tebdu-d di$en uéafen d ddaâwat-nni n ccer i, ittilin akken yal ass deg yiles-is. Tekker tesew-d laqahwa, thegga-tt $ef lmida, tecâel times, tessers taqdirt n wamen rrif n lkanun akken ad d-aêmun, teqqim tettraou melmi ad d-kkren. A Dihi awwi-d aman-nni ma êman ad sirde$ ne$ ama slan-d loiran ? Teâqli-t v Ferêat i d-yekkren damezwaru, tewwi aman-nni s lem$awla, teéra limer ad testehzi ad ta$ tivriêt. sers-iten dagi, ruê kubb-iyi-d lqahwa, £iwel ! Ih ! tura ad ruêe$, s ttawil-ik ! Ulac ttawil dagi nni$-am $iwel. Mi i iswa lqehwa iruê, teban-d tafat, terfev asagem $er tala akken ad d-tu$al ad terr imekli. Mi truh, deg ubrid-is tettmektay-d Dilan i yellan di larmi ur as-d-grin ara aîas n wayyuren akken ad d-yeffe$, tiwev $er umkan-nni anda temeslay yid-s i tikelt tazwara tbed, terfed allen-is $er igenni tenna : Ëemddulleh, qrib ad tefuk ccetwa-agi, mbaâd d tafsut atan yiwwev-d unebdu ad d-yu$al weâziz cedêant wallen-iw, d$a tiwwi-d asefru. A l$erba yiwwin aâziz n tassa-w D lawan ad yekkes usigna $ef wul-iw Ttxil-k a Rebbi d netta i d-amwanes-iw Err-it-d ad yili d arfiq n wussan-iw Yid-s ara kemmle$ tudert-iw Ur têulfa-ara amek tiwwev $er tala, ne$ amek i d-tu$al, tekcem $er temwant ad terr imekli.

Page 159: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 160 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Kfan wussan n tegrest, tâedda tefsut, yiwev-d unebdu icreq-d yittij. D ussan tettraou Dihya, ur teéri ara melmi ad d-yas ? yal ass d araou, mi d-ye$li yiv ad teqveâ layas. Ass n Aram tekker-d, têulfa i yiman-is tefreê maca ur teêsi ara i wacu ? Ahat turga targit telha, tesla i te$ect ad d-yessawalen a nna Ïawes : Anâam aqli-iyi usi$-d ad d-lli$ tawwurt. D kemm a nna Louher Azul fell-awen, anda-tt yemma-m Kcem, attan teééel, ivurri-itt ué$l-agi, ad teswev lqahwa ? Ma teb$iv a yell-i, awi-d ad tt-swe$ d yemma-m. Tseww-d lqahwa-nni tewwi-tt, telêeq $er tewwurt tesla-as i nna Louhar ad as-teqqar i yemma-as : Atan Dilan mmi-s n Caâban Uqasi yekfa-d lwaoeb-ines, yu$al-d, yerna yeêla-d acekki-t. Tekcem Dihya tenna-as : Acu ad teqqarev akka ? (ur tumin ara, teb$a ad tâawed ad tsel). Nni$-am d Dilan i d-yeff$en si larmi Twalav-t s wallen-im ? (Qrib i d-tefveê iman-is zdat n yemma-s). Tenîeq-d yemma-as : Twala-t ne$ ur t-twala ara ? Acu i kem-yecqan ? Deg wawal-agi teffe$-d, tekker tessired, telsa taqendurt tacebêant, ur tesâi ara ifassen, terna-as lfuva, teêûa sbeê mi ara ad truê $er tala ad t-wali-t deg umkaùn anda numen ttemwalin. Udem-is yenecraê, allen-is ttecruruqent, b$ant ad neîqen-t si lferê. Azekka-nni ûûbeê tagaêêel akken ilaq tkemmel texdem ciî kan n uzegga$ n yicenfiren, terfed asagem teffe$, tiwwev $er umkan anda ttemlilin tufa-t ad ittraou, qqimen, qessren, kksen taêaruqt n tijmin, yal wa yulles-d amek âeddan wussan, mi fuken tu$al-d saxxam. Tmlilit tettawi-d ultma-s, yal yiwet tesnarnay tayri i ten-yezdin. Yiwen wass temlal yid-s qqimen, ttmeslayen tenna-as, tura larmi tekfiv, lxedma txeddmev ! Ilaq ad d-truêev s axxam, ad iyi-txevbev ?

Page 160: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 161 -

Yerra-as : Fiêel ma teqelqev iman-im, ass ideg ad swejde$, d nekk ara am-d-yinin, teériv êemmle$-kem d awez$i ad kem xedâe$. Tegzem-as awal tenna-as : Arou ! Icuba-iyi Rebbi yella win i wala$ deffir n tzemmurt-ina. Yenna-as : Waqil tebdiv ashetref, ulac akk anwa ad d-setwilhen $er wadeg-agi ! Terra-as : -Waqil tebdiv ashetref, ulac akk anwa ad d-isewilen $er wadeg-agi ! Terra-as : Ahat yella win iyi-d-iwalan mi d-âedda$ $er da ! Yanna-as : Ur ttaggad i am-nni$ ! Ulac win i kem-id-iwalan. Terra-as : Ad ini$ tessnev atmaten-iw, ulac rôeêma $ur-sen ! Ad iyi-ksen si ddunit. Yenna-as : Nni$-am ur ttagad-ara. Msefraqen, nettat tkemmel $er tala, netta iruê $er lqahwa n taddart. Mmi-s âemm-is n uffela n Dihya yu$al ixeddem-iten d cc$el, ittâasa-ten, yettwali-ten akk acu xeddmen, d netta i ten-id-iwalan makken llan d-isin, ur yeîîif ara iles-is, iruê $er Fatêat yanna-as : Tâussev kan axeddim, ur d telhiv ara deg uletma-k acu ara txeddem ? Ma tkemmel deg ubrid-nni d nettat ara d-yawin laâar i twacult-nne$ ? Yerra-as : Acu$er ? Acu i t-exdem ? Acu i texdem ? âass-itt mi ara teffe$ ûûbeê zik $er tala, ad twaliv acu texddem ? Dihya tekker ûbeê tseww leqahwa akken tennum txeddem, yekker-d Farêat yeswa yeffe$, maca tikelt-a maci $er uxeddim, tikelt-a ad iâas uletma-s, yeooa axeddim $ef loal-is. Nettat tenwa iruê $er uxeddim, terfed asgem, nettat tleêêu,

Page 161: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 162 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

netta yeîîafer deffir mebla ma têulfa-as, terra srid $er umkan anda tettemlil d, Dilan. Nutni qqimen netta iâus-iten mbaâid, ur yeîîif ara iman-is ad yeéer acu xeddmen, iruê $er Dilan yeîîef-it yesfunzer-it akk s lbunyat, yese$li-t $er tmurt yeooa-t-id, ma d nettat yeééu$er-itt-id seg ucebbub, ilehêu yekkat deg-s am yir actal, mi d-yewwev $er uxxam yufa-d mazal urâad kkren, yessekcem-itt $er texxamt-nni n yenebgawen i$eleq-d tawwurt yekkes-d agus yebda deqqat, at uxxam, kren-d akk uzlen-d ulac acu fehmen, maca sellen i yimeslayen i as-yaqqar mi yekkat deg-s, âerven ad tt-êudden ur yelli wamek yewta almi yeâya yenna-as : Se wass-a d asawen, d kemm ara xedmae$ dec$el, teb$iv ad-tesmexev tawacult nne$ ? Ad tmesxiren yirgazen $ef ccla$em n baba-m d watmaten-im ? Yerra-tt akk d tazegzawt yeffe$ yeooa-tt tettemêiêid maca amdan “mi ara yeb$u ad yizmir”, Dilya ized$-itt Dilan, d awez$i ad tesber fell-as, $as wama qessiêet tegnitt fella-as, $as wama zgant tyiwin n gma-s Ferêat ur tt-yeêsiben ara d amdan, $ar yezga yettgala deg-s ad ttine$ ! Maca tayri i ikecmen i$san-is tettak-as tab$est, i waken ad têemmel tudert, yettak-as tab$est i waken ad tnadi amek ara ttettwal-it, tettaf-d akud akken b$un âussen, ad t-twalit xas ma i snat n dqayeq kan, maâlic ma tettwaîîef umbeâd timlilit. Dilan yeêûa s loihennama ideg tettidir Dihya, maca ur yekkir ara ad yexdem asurrif $er zdat, ur d-yebgen ara dakken yettagad fell-as, ur yinuda ara ad yehder d watmaten-is, yeooer-tt treqq, yettwali ajajiê n tmest netta yettfario deg-s. Ur yeqqid ara Farêat di tyitwin, ikemmel-d ula-d âmer, nnan-as, xtar ad as-texvuv ne$ ad temtev ? Dihya taâya di tuf$a n tufra tekker ûbah uqbel ad d-f$en watmaten-is seg uxxam terfed asagem telli-d tawwur ad d-teffe$ yenîeq Farêat $ur-s: Aniwer akka ? Waqil tejmev aâekkaz ? Ne$ tuysev di ddunit-agi ad tnadiv ad-kem-kse$ seg-s ? Tzenzev lâerv n baba-m d leâerv-nne$ ? Yuéed $ur-s yekkes-as asagem-nni seg ufus yewet-tt i y-yes yenna-as :

Page 162: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 163 -

U$al $er uxxam ad am-id-yefk Rebbi taêemalt ad kem teddem a lâar n tullas. Nettat acêal d ass ur slin i ûut-is, tekkes leqyud i yiles-is, taâya di tsusmi, taâya di ûûber, tué mbaâid, s wuzafen tebada teqqar-as : Wagi i yi-teqqarem akka xvu-as ? D rruê n tudert-iw mebla netta ulac-iyi, d agerruj ur nekffu, d tafat s wayes ttwali$ cbaêa n ddunit-agi ? Deg ul-iw ééi$ tayri-s sesse$-tt s yidammen-iw seg wass mi lli$ seîac n yiseggasen di tudert-iw, $er daxel n ûûura-iw tettnerni, ass-a aqli rebâa u âecrin, d netta iyi-d yettarran $er ddunit yal mi ara d-îîuqtent tlufa $ef uqerru-iw ? D netta i yi-ooan ttêulfu$ s yiman-iw d amdan maçi d a$ersiw akken iyi-tettwalim kunwi ! Amek teb$am ad t-ooe$ ? Ihi tura ad awen-ini$, ççem-iyi swem idammen-iw, ala Dilan ur as-xvi$, êemmle$-t ktar n yiman-iw, d netta u$er uffi$ laênana i ilaq ayi-tmudem kunwi, d netta u$er uffi$ leênana ilaq ad affe$ $er baba. Deg imeslayen-agi, Ferêat isusef-tt, âmer irgem-itt kan tawwurt f$en, u$alen êebsen-tt ger rebâa n leêyuv ulac tuf$a ula $er tewwurt n barra nettat tettarra-tt ala ilweâed n yimeîîi si tikelt $er tayev ad tsefru $ef zzher-is : Ayemma ur d-iyi tedâiv s lxir Makka ur cbi$ tid yellan xir Deg wussan n îîlam êettbe$ Deg temda n leêzen $emqa$ Gar rebâa n leêyuv êeobe$ Win êemmle$ ur tzerre$ £ur-k a Rebbi ad âenni$ Ddem rruê-iw ad henni$ Sin wagguren âeddan nettat ur tetteffe$ ara, dayen telêeq tyita $er yi$es, kkawen yimeîîawen dag yiéri-is, yekfa ûber, uvan ttâeddin d imelalen, d âawaz d waktayen tesâadda d Dilan, iv-a teggul ur têenet ara ! ilaq azekka ad t-twali-t xas i tikkelt taneggarut. Txemmem almi d ûbeê tsiki-d uletma-as Sameyya. A Sami ! Azul ad t$illev temmutev ! kker êwaoe$-kem. D lxir kan urâad i d-yiban yiti$ ? Yak nekk d uletma-m ? D acu-kem ihi ?

Page 163: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 164 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Ad inni$ ur kem teâoib ara liêala-agi ideg lli$ ?! Ih, ur iyi-teâoib ara. Maca acu yellan deg ufus-iw ad t-xedme$ ? Arnu d kemm i inudan $ef lhemm, d kemm i tid-yiwwin s axxam, xvu-kem ad tethenniv. Aha tura âiwen-iyi, mazal-ikem mecîuêev, ad tim$urev ad tjerbev uzzu n tayri, ne$ ti$ri n wul mi ara yessawal ur yettaf yiwen. Ini-d acu ad xedmae$ ? Nekk akka tettwaliv êebse-n –iyi deg uxxam, nume$ ttemlili$ d Dilan ûbeê, ad kem ciâe$, ad am-d ini$ anda ara t-tafev, ini-as ad d-ruê tameddit, mi ooi$ Farêat d âmer ruêen $er lqaêwa, ad ruêe$ ad-tid-wali$, ma d baba ur yettara-ara tamawt. Lukan ad tettwaîfev amek ad tevru ? Ad kem n$en ? Aha tura âawen-iyi, maâlic ma mmute$ $ef umdan i iyi-mudden laênana d wazal, d netta u$er lemde$ ayen akken waroin wale$-t ne$ êulfa$-t, maâlic ma mmute$ $ef win iyi-fkan tamu$li yelhan $ef ddunit, ne$ amek ad rewle$ seg yi$eblan-nni n uxxam i iyi-suffu$en si leâqel-iw. Lad$a ddeâwat-nni n ccer i selle$ yal ass seg yemma, ne$ tisleqbin n zzwao ur siwve$ ara xemsa u âecrin di tudert-iw, ttxil-m a ultema, limer ad tsiwvev izen-agi ur tettu$ ara lxir-im ama mmute$. Dayen ! Dayen fehme$-kem-id, tura ad ruêe$ $er tala ad as-ini$. Terfed asagem truê $er umkan i as-tenna, tufa-t yettraou tenna-as ayen i as-d-tenna uletma-s tu$al-d. Tameddit mi teooa atmaten-is ruêen $er lqahwa, teffe$ seg uxxam, maca tikkelt-a ur tewwi ara asagem tiwi ul-is yeççur d iêulfan n tijmin, alla$-is ihegga-d imeslayen d yisteqsiyen ad as-tini. Tleêu texlev tugdi d lferê, tiwev tufa-t yettraou, tuzzel $ur-s tezzem-it-id $ur-s tettsellim fell-as teqqar-as : D awez$i tella tudert anda ur telliv, mebla keçç tudert-iw ur tesâi ara anamek ! Mebla keçç truêtizevt i ddunit-iw. Amek i d-teff$ev ? Farêat d âmer anda llan ? Eoo-iyi tura seg-sen-ini-iyi-d ! Melmi ad d-tawiv yemma-k ad tahder d yemma ? At taddart êûan akk s wayen i a$-yezdin, imawlan-ik ssnen-iyi maççi d taberanit ?

Page 164: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 165 -

Über kan kra n ussan, ad iâeddi usigna, ad yenqer yiîij , ad d-awve$ s axxam ad meslaye$ d yemma ad wali$ amek ? Ttmeslayen ifassen-nsen dduklen, bedden udem $er wudem mazal ur fukken ara ameslay, Farêat inîeq-d : A ddin yemma-m, ass-agi ad temtev S lefeqâa, Dilan yezzi-d iwala-t amek caâlent wallen-is yeîîef abrid-is yerwel, yeooa-d Dihya gar yifassen n umdan icuban a$arsiw ne$ ahat d leêeqq-is qqaren “ wa maâdur wa d lêeqq-is” netta yugad $ef nnif-is, ma d netta ur tuksan-ara. Yeîîef-itt-id seg ucebbub yeqqar-as : A ddin qessam-im ! Mazal-ikem di tcemmatin-im ur yerri ara deg-m uâekkaz, as-a xas cchev, d nekk ara kem-yeksen si ddunit ? Ileêêu yezzu$ur deg-s, at taddart ttferioen deg-s qqaren-as i$ezza-as, taqcict ur itturebban ara ilaq ad temzzel deffir temgravt, mseb$an ad myezwaoen maçi ad temlilit ad temlalen anda ddurint wallen ? D ayen azal n Dihya yuder gar wallen n yimdanen, akken iûubb wazal-nni icuvven ul-is. Dihya tenzef, tejreê tassa-s, ur têulfa ara i tyitwin n Ferêat di tfekka-ines, akken têulfa s ujenwi yewten deg wul-is makken yerwel Dilan yeooa-tt id. Farêat ur yeâyi ara ! Yekkat deg-s ami yelêeq $er uxxam iîîebeâ-tt te$li deg ufrag yenna-as : A lemsexra n teêdayin, tumnev cmata icuban win-a, lukan d tidet yeb$a-kem i laêlal tili ur yettragal ara am yir tameîîut wama tameîîut lâali ur tkennu ara i ddel, ur teêsiv ara argaz iêeqqar tameîîut ara yexdmen laman deg-s ? A cmata, ur êeûi$ ara tlulev-d akken ad tarrev aqerru n twacult nne$ ddaw ivaren n win yeswan, d win ur neswi ? Yuzel-d bab-s d yemma-s ksen-as-tt gar yifassen –is, isusef-itt, yeffe$ ileêêu yettragam. Dilan iruê srid $er yemma-as : Azel ? Dihya ass-agi ad tt-inne$ Farêat, ilaq ad truêev s axxam-nsen tura ? Di leânaya-m a yemma, d dnub ad terfed ayen nexdem di sin waêed-s ? Kker ? $iwel ? ma ulac ad yifat lêal !

Page 165: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 166 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Amek ? Ad ruêe$ $er teqcict ur nettsedêi ara ? Ur neêzib ara i ccla$em n baba-s d watmaten-is ! Ala xati a mmi, ma temmut tukklal, limer d yelli-s n tfamilt ur tettemlal ara yid-k deffir uzagur n yimawlan-is. Aha a yemma ! Limer ur yi teb$i ara ur tettâeddi ara rray nsen i waken ad tili yid-i ? Acêal taâlef n uâekkaz ? Acêal teêjeb gar rebâa n leêyuv ? Ttxil-m a yemma ? Yak d leêmala iyi-têemmel ! Baâed akin felli-I ! Têemmel-it ! D taêemmalt ad tt-yawin ncallah, $ur-k ad âawde$ ad d-sle$ imeslayen-agi ? Ruê $er cc$el-ik, taqcict iâeddan rray n yimawlan-is nekk ad iyi-tsuffe$ seg uxxam-iw ! Ussan ttâeddin Dihya skerhen-as-tt imawlan-is i Dilan yal ass d yir imeslayen, d acemmet deg-s, yenfa seg tadart ur d-yettas ara seg wayyur $er wayyev, ma d nettat tibrik ddunit gar wallen-is, kfant temliliyin, iruê umwanes n wussan-is, tekfa tevsa, yeqqim usirem iâelleq gar yigenni d tmurt, ahat yiwen wass ad ad yissin abrid $ur-s, dayen tettwaâzel deg uxxam, yiwen ur inneîîeq $ur-s, selmen-tt watmaten-is, ur d-cliâen deg-s ma teffe$ ne$ teqqim, ma teçça ne$ teqqim i llaé, axemmem icubel alla$-is, ttna$en yisteqsiyen deg-s tezga tett$enni tuzlit-nni n Zuhra : Ayen, ayen ur cbi$ tizyiwin-w Ayen, ayen di îîlam i sâedde$ temzi-w Ayen, ayen menne$ lmut ad iyi-tawi Aken ad ithenni wul-iw. Tezga tessutur $er Rebbi ad d-yawi rruê-is, acku Dilan yeooa-tt, ulac isali fell-as yeqdeâ lêess-is, amzun ur yelli ara di taddart. Ussan i win-d ayyuren, ayyren iwin-d aseggas, aseggas yezzen, yeffe$-d wawal di taddart, imdanen la ttmeslayen Dilan yexveb-d yiwet n teqcict si taddart id iqublen taddart nsen, awal ur yeffir ara, yawev $er Dihya di tala mi tettraou nuba-s, di tazwara kukrant ad d-bedrent awal, yu$al tenîeq-d-yiwet gar sent, tekreh-itt amzun ten$a-as yemma-as tenna-as : £ef laêsab n waken ad d-tettbanev ur tesliv ara ?

Page 166: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 167 -

Dihya di tazwara tugi ad tt-id-tmuqel. Ula d tamu$li taêûa s uêulfu n lekrahya $ur-s, tu$al am tin icukken dayen yeânan Dilan tenna-as s ta$ect teêzen: Acu ad sle$ ? Yaâni yella wayen issefraêen ? Terra-as : Dayen ibanen ulac, acku Dilan yexveb ! Ur tumin ara acu tesla, têulfa i rruê-is yeffe$ tafekka-is iâedda-d u$em$um d aberken gar wallen-is mebla ma tesbin-d d akken tettwaqreê s isali-agi isekwen ifedden-is. Terra-as : Mebruk fell-as ! Wameg ur izewweo ara ? Tena-as : Ala ! Nenwa d kemm ara yu$alen d tameîîut-is uzekka embaâd akk ayen yevran, n$il iêmmel-ikem. Trefed-d asagem d ilem, tu$al-d $er uxxam, têulfa i yiman-is ééayet, s tmara i txeddem isurrifen, maca deg wul-is mazal tigert n usirem, tugi ad tamen s tidet i qarêen, teroa almi d ass ideg i d –yusa seg uxeddim, tmuger-it $er ubrid teêbes-it-d tenna-as : D tidet ayen ara heddren di taddart ? Yerra-as : Ruê ad truêev ? Ad kem-id-affen watmaten-im ad ta$ev di$en tivriêt ! Tenna-as : Enîeq ! B$i$ tidet seg yimi-ik ? Yerra-as : Dtidet, ruê tura ad truê. àurent-d wallen-is d imeîîawen tenna-as : Akka kan s shala ruê ? âeddan acêal n yeseggasen nekk ttraou$ deg-k, teqqarev-iyi mi swejde$ ad kem-xevbe$ ! Ass-a tbeddlev abrid ? Ini-yi-d acu$er, iyi-txedmev akka ? Xesre$ akk imawlan-iw $ef loal-ik tura tbedlev abrid ? sefhem-iyi-d ma yella ur yi-têemmlev ara acu$er tettkellixev fell-i ? Acu$er iyi-txedmev ayen yelhan i waken ad ak-êemmle$ ? Acu$er iyi-tmudev ayen akken ur ufi$ ara ni $er baba, ni $er watmaten-iw ? Tekkat-it $er yidmaren-is, imeîîawen d icercuren i cuban ageffur-nni yekkaten ass amezwara ideg yenîeq $ur-s.

Page 167: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 168 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Acu$er i iyi-tmuddev leênana ? Mel-iyi tura amek ad-kemmle$ ussan-iw ? Teériv tezed$v ul-iw, idamen-iw tezd$ev ula d ûûura-w, ayen akk iyi-zdin yid-k tu$alev d nnefû-iw ? Ini-iyi-d ma yezmer ad-yidir umdan d nefû ? Ussan-agi akk iâeddan ddre$ s usirem, qqare$-as yiwen was as d-isel ti$ri n wul-iw ? Meslay ? Ini-d awal ? Acu d iswi-inek mi ten$iv ul-iw, mi tesberkev ussan-iw ? Acu$er iyi-textarev nekk maçi d tayev ? Ttxilek arr ul-iw ad ithenni ! Mel-iyi-d amek ad mêu$ tugna-k gar wallen-iw ? Ayen i as-tenna mazal ! Kra ff$en-d seg yiles-is, kra addan-d deg yimeîîawen, kra sebken deg wallen-is, ma d netta iggugem yettwali deg-s, t$av-it maca ifut lêal, iruê yiîij yeooa amkan-is i usigena, $aben yitran teqqim tziri d taw-hidt. âeddan wussan Dilan yebda aêerkeli tme$ra, seksu yeftel ihegga, madden ttwanecden sya $er xmesîac n wussan, tame$ra ad tettwaxdem s yevebbalen, Dihya tettxemim ad as-d-theyyi arraz yelhan, ara as-iâeoben i Dilan. Drus kan n wussan i d-yegran, nettat mazal ur d tufi ara acu ara as-tmud ad yeqqim d asmekti n wass n tme$ra. Tame$ra tettqarrib-d, tiyitwin n wul-is ttzadent, imeîîi-s am tegnewt di tefsut mara ad d-ye$li, mara ad sebken daxel n ûûura-s. Tiwwev-d larebâa d ass n bzelluf madden ttawven-d, bdant te$ratin si tikkelt $er tayev ad awvent $er Dihya ad êebsent rruê-is yettawven $er bab-is yetu$al-d, amek ara taxdem ? Di texxamt teqqim waêdes thedder d yiman-is mi tesla i te$ratin ad ter ifassen-is $ef yimeééu$en-is i waken ur tsel ara d awez$i ad êedre$ i twa$it icuban tagi ? D awez$i ad terr timedlin i wul-iw ? Tbedd twala akk taxamt-nni ideg teggan, tekka tawwurt teffe$ ifassen d ilmawen, êedd ur yeéri sani terra ! Mi d ye$li yiv roan ad d-kcem maca ulac, ur suff$en ara awal, ur b$in ara ad cubelen taddart ad texûer tme$ra i Dilan, kkren ad tnadin deg tezgi id-yiqerben taddart $as îîlam ye$li-d, êûan d timnem$iwt ara ten$ iman-is, êûan yiwen ur yesli i te$ri n wul-is makken yessawal, êûan llan akk mgal-is, âezlen-tt deg uxxam amzun akken ten$a ne$ tesruê nnif-is, yiwen ur yiêulfa iy-s !

Page 168: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 169 -

Iâedda yivelli yu$al-d wassa yendeh wurar, iwven-d yivebbalen, Dihya ulac lamara-ines, yemma-s tebda ttendemi imi teooa yelli-s than gar wid i d-tesâa tâellivt-is, ne$ ddaâwat-nni n ccer i tezga teddaâu-as ! Tesêisif kan teqqim. Tekfa tuqna n lêenni, Dilan yefreê, bdan yivbbalen, ye$li-d $er ccveê d twacult-is d laêbab-is anda mallan, yettu Dihya, yettu acêal d aseggas isâedda yid-s, yettraou kan melmi ad yali wass ad telêeq tin ara yu$alen d yemma-s n warraw-is, d tin kan ara iêemmel. Kfan rebâa n wussan n tme$ra, yefra wurar yal yiwen yu$al $er uxxam-is, u$alent t$asiwin n tme$ra $er yimawlan nsen, yeffe$-d wawal $ef Dihya teooa axxam, teooa taddart, bdan lahdur yal yiwen acu ihedder, tu$al deg ahat akka, ahat truê akka, tid i tt-iêemmlen bdant imeooiden, êûant s waîîan-is ala $er lmut i yessuffu$ aîas i terfed $ef loal n Dilan ass-a atan yezweo. Ttnadin, ttraoun melmi ne$ anwa ara d-yawin lexber n lmut-is. Yiwev-d sebâeyyam n teme$ra u$alent tlawin $er umcav n tesli, $er tuffra-ines di$en $er tala maca tikkelt-a ulac ti$ratin, ulac tavsa, Dihya $ef yiles n kra n tin yellan din, $as ma tevlem ur tuklal ara lmut, d wa i d ameslay yettruêun yettu$al-d gar tlawin. Ussan ttâeddin Dihya ur d-tban ara, nudan akk wid i sen-yettilin ur tt-ufin ara ad t$illev d tamda i tt-yeççan. Nettat truê taêaruqt teooa-tt-id i yemma-s d baba-s lad$a ultma-as Sameyya i yezgan d imeîîi tenîeq $er yemma-as tenna-as : Wellah a yemma nevlem-itt akk ! Acu yellan deg-s ma teb$a ad tidir d Dilan, yak Rebbi ixleq-ane$-d d argaz d tmeîîut, limer yeêûa ur d ttilin ara yiêulfa tili ad a$-d-yexleq kan d irgazen akk, ne$ d tilawin akk, acu$er di tmurt n leqbayel tameîîut ur tesâi ara azref akken ad têemmel, ma tâedda timetti atan ula d win akken i wumi tefka ul-is ad tt-yerkev ? D tidet a yelli Dihya tettwavlem ama s$ur-i, ne$ s$ur watmaten-iw wama baba-m ur yesâi ara awal deg uxxam-agi $elbent watmaten-im.

Page 169: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 170 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

Teériv a yemma imer tufi laênana $ur-wen tili ur tetterra ara tilas i tudert-is ? Limer atmaten-iw fkan-as cituê n leênana deg umkan n uâekkaz-nni i terwa tili attan tura gar-ane$ ur tenneq-ara iman-is $ef urgaz acku maçi d yiwen i yella. Tegzem-as awal tenna-as : Ruê wali anwa ad yekaten di tewwurt ? Iban anta i d yussan ad testeqsi ma yella wayen id yebanen $ef Dihya ? Ruê ? Sameyya tetteddu s leâqel $er tewwurt n berra, telli-tt tuzaf : Dihya-nne$ ! Ur temmut ara ? Teâneq-itt teqqar-as êemdullah mi id-tu$alev ! Yemma-as tuzzel-d almi temkarfaf deg wufrag qrib te$li teééem-itt-id $ur-s, tenna-as : A yelli n tasa taâzizt, tu$alev-d, kcem atin baba-m deg texxamt-is seg wasmi i t$abev netta yeêzen yeqqim. Mi tekcem teqqim, tules-asen-d amek truê, anda truê, anta u$er teqqim. Yenna-as baba-s : Ih ! Amek ur settwalhe$ ara $ur-s, nuda$-d akk widen sne$ ala âemti ttu$-tt. Tenna-as Dihya : £ur-k ad terfuv fella-s d nekk i as-yenna ma éran dagi i lli$ ad ruêe$, $ef waya ur wen-d-tenni ara. Tenîeq-d yemma-s : Ur ttagad ara, ur ttnu$nu ara, Rebbi ixeddem lec$al-is ahat si leûlaê-im mi ur am-t-yekteb ara, seg wass-a d asawen aqli $er yidis-im akken teb$u tiqsiê teswiât ad tifsus kra n wakud yiwev-d Farêat d âmer bdan uéafen, yué $ur-s Farêat yenna-as : Tu$alev-d ? Tmektav-d dakken tesâiv axxam ? T$abev azgen n wayyur tnejmaâev-d a lemsexra : Ëbes ! I as- yerra baba-s teéram ? Aîas i susme$, aîas sebre$ i lbaîel, tura dayen âyyi$, Dihya taswiât-agi tersa $ef yisem-iw ! Makken truê d nekk kan i wumi truê, ad ini$ d nekk i d baba-twen, d nekk iken-d-irebban maçi d kunwi ! Tagi d yelli ur hwaoe$ ara yiwen ad yeêkem deg-s, ass ideg ara tesâum yessi-twen êekmet deg-sent akken teb$am.

Page 170: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 171 -

Mi kfan awal yeffe$ Ferêat d âemer $er lqahwa, tessuter Dihya seg baba-s ad tehder i tikkelt taneggarut d Dilan, acku akken yeb$u yella lêal d mm-is n taddart-is teroa akud ideg i d-yettawev terfed asagem $er tala mi tiwev $er umkan anda i inîeq $ur-s i tikkilet tamezwarut tbedd tettraou, mi id-iâedda tenîeq $ur-s : Lâeslama-inek, Mebruk tam$ra-inek ! Tanmirt, sli$ ivelli tameddit mi i d-tleêqev, ferêe$ tu$alin-im. Tecfiv $ef umkan-agi ? Deg-s i d-tneîqev $ur-i ass amenzu, mi iyi-tenniv acu$er ad-teff$ev ad yekkat ugeffur ? Assa-a ibeddel lêal d nekk id-yinîeqen $ur-k acku keçç tura ul-ik yettwazde$ s tin niven, ma d nekk irab isax-d umkan-nni i tzed$ev, ur êsi$ ara dakken ayen akk iâeddan d akkellax ara tettkellixev fell-i ? Ur hûi$ ara ur yi têemmelev ara ! Ur tettêulfuv ara s yis-i ? Nekk degre$-d iman-iw gar yifasen-ik, mudde$-ak ul-iw, ûura-w, rruê-iw zzi$en nekk ttaze$ $er zdat, keçç tettu$alev tikli n sin wussan $er deffir ! Ur êûi$ ara s tesraft iyi-teqqaéev i tu$zi n sebâa n yiseggasen, tesegrad-iyi-d di teswiât iruê-iyi yiman-iw ? Ur zri$ anda ad tafe$, ttnadi$ fella-s deg leâââwam yid-k maca ur t-ufi$ ara, tsegrav-iyi-d aîîan ad yettâettib deg-i alama d lmut-iw, tebviv-iyi d yimawlan-iw, d watmaten-iw, tebviv-iyi ula d rruê-iw. Acu ad am-ini$ ? Ad sutre$ deg-m ad iyi-tsurfev, ti$ri n wul-im sli$-as-d maca lmuktub ye$leb leb$iw. Ssarame$-ak tudert yelhan, tefkiv-iyi tayri n kra n yiseggasen, teksev-iyi lferê n lebda, ruê d Rebbi ara d-yerren ttar-iw. Iâedda useggas, Dilan terna $ur-s teqcict, ma d Dihya mazal-itt aken, loerê i as-d-yeooa Dilan mazal ur yeêli ara, si tikelt $er tayev as-d-u$alent cfawat d wayen tesâedda d Dilan, tettaf ddwa deg yimetti.

Page 171: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

- 172 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

S yisem n tdukli

Lydia GUERCHOUH

a-tt-a Salana terkeb-d lbus si Lezzayer, ul-is yettafeg si lferê. Assa i s-d-iban d ayen ad trupê ar Fransa ad tkemmel leqraya-s di Paris 8. ur

tumin ara, amzun d target. Seg wasmi i d-tekfa leqraya, tlata iseggasen-aya, yal tikkelt tettâawad-asen i lekwa$ev-is ar tesdawiyin n fransa, tikkelt-a teçça-yas, d ayen fkan-as-d lbiza. Têar melmi ara iâeddi unebdu ad teffe$ seg lbir-nni ideg tettidir. Yernu, amer tufiv kan d lbir, tesâedday ussan-is akked lewêuc d yizerman. $as akken ala nettat i tesâa yemma-s d taqcict maca teffe$-d deg-s, wis ma d tismin ne$ d ayen nniven. Ulac ta$awsa ne$ tikti i$ef msefhament : ayen têemmel nettat, tekreh-it yemma-s. yerna, ma yella qqaren irumyen lbenna d yini maççi d ayen i$ef ara temsefhamev, Salana ur tt-id-yettali ara wawal sdat yemma-s. £as tetteârav ad as-tessefhem maca tewwi-tt amzun d zzkaôa. Ula d tizlatin d nettat i sent-id-yettextirin, iselsa ur ten-id-tetta$ ara Salana alma d ass mi ara s-yehwu i yemma-s ad teddu yid-s ar têanut, yerna, segmi mxallafent aîas, leâmer d-tu$ ayen i s-iâeoben, … lêasun tessalay-as lgaz s aqerru almi i s-tu$al i Salana d tanumi, tettarra kan ar daxel, ahat $ef waya ur tezmir ad d-tini “ala” i medden, i b$un ssutren-as-t-id. Imeîîawen, tettawi-ten $ef lecfur-is, cwiî kan, alma têulfa-yasen leêêun $ef leênak-is yerna ur sen-tettfaq ur tezmir ad ten-teîîef, … ma d ayen yeânan tuff$iwin, fiêel awal, baba-s ur as-yettâemmid ara ad truê ula ar xwali-s. Yekkat $ef yizerfan n tmeîîut maca izde$-it ccek ula deg urgaz n xalti-s yewwven 50 iseggasen. Ma d

H

Page 172: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 173 -

yemma-s, di tuget ur d-tettak ara ôôay-is deg wayen i$ef teêûa ad d-yenîeq wergaz-is, maca tetcukku-tt ula deg wayen ur nezmir ad d-yevru, tezga tessefqed di leêwayeo-is... Twehha Salana aqerru-s ar tama n îîaq, ayen akk i tettwali deg ugama yettâedday gar wallen-is, deg walla$-is nettat tettâawad-asen i wussan-nni réagen i tesâedda deg uxxam. I tikkelt taneggarut, teêya-d akk imeslayen-nni i s-yentan deg wul am isennan ur tezmirev ad d-tekksev, tiyitwin-nni yersen $ef tfekka-s melba ma tuklal-itent d yir ddeâwat-nni yersen $ef uqerru-s melba ssebba … Lkar tleêêu, nettat tesmiriy-d akk yir aktayen, maca tikkelt-a melba imeîîi. Teb$a ad ten-tezzuzer deg yimukan ur tessin akken d awez$i yiwen n wass ad ten-telqev. Dqiqa kan, yejba-d $ur-s wakti nniven. Temmekta-d win akken i tt-yesrun acêal d tikkelt, win umi tefka ul-is netta yeççur-as-t-id d imeîîi. £as âeddan sin iseggasen d uzgen $ef teqûiî-is, mazal ul-is yettergigi fell-as. £as ma ula d netta yebbi-d talqimt seg wul-is maca tesmekta-t-id kan deg wayen yelhan, deg wakud-nni ideg i ten-tezzuzen tayri d leênana-s. £as yeooa-tt tettru, ur t-tekrih ara imi asirem i ized$en ul-is ahat ass-a yennerna s wezgen : gar-as d sin wagguren ad tevfer later-is ar Fransa, wi iéran ahat ad d-êyun yiéuran!! Mi qrib ad telêq ar Tizi Wezzu, temmekta-d tamdakkelt-is Lynda, ula d nettat di Paris 8 i tettili azal n sin yiseggasen-aya, d$a tâedda ar usiber tura-yas tabrat, tenwa ad tt-tessefreê imi assa$ n tdukkli i tent-yezdin ye$leb win i zdin yidammen. Akken ib$u yili wugur ur t-ttaooant ara ad yekk nnig tegmat-nsent yernu mâahadent s tdukkli i lebda. D nettat d$a i s-d-yettawin isallen $ef uâziz-is Yuba … Tkemmel abrid s axxam tettxemmim ma yella ad asen-tini i yiâeggalen-is ne$ ad asen-tt-teoo kan d la surprise. Ur tt-tefri ara deg uqerru-s, tu$al teooa-tt, akken i as-d-tusa mi ara tekcem s axxam ad texdem. Tewwev sdat n tewwurt, tbedd ciîuê, terra-d nnehta, teffe$-d toaret-is Silia tettecmumuê, tenîeq ar Salana : - Ass n Lexmis ali-d, aql-akem tettuâervev a Salana. Sellaéekka ad d-yass Masi ad d-yawi imawlan-is. Wi i s-yennan ad ttu$ Nasim ne$ ad yeîîef amkan-is wayev ? Tecfiv asmi i tteéme$

Page 173: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 174 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

allen-iw fell-as, d kem i yellan ar yidisan-iw, ur tettu$ ara lxir-im. Terra-yas Salana : - Kulci mebruk, nni$-am ur tengir ara ddunit ! yella Rebbi, d awez$i ad yeoo win iteddun s nniya. Welleh ar m-ferêe$ aîas. Nni$-am ad iyi-tezwirev $as akka 20 iseggasen kan di leâmer-im ! Qqaren win ara teîîafarev ad ireggel fell-ak, ma d win i$ef ara tregglev ad k-yeîîafar. Axir win ara kem-iêemmlen wala win ara têemmlev yerna, win i kem-iêemmlen d ulaqrar ad t-têemmlev. Ihi imi d-tebviv s isalliyin n lferê, ad am-ini$ ula d nek akka sin wagguren ad ruêe$ ar Fransa, rran-iyi-d ad kemmle$ din leqraya-w… Tneggez fell-as Silya, tessuden-itt, tenna-yas : - Ulac i yessefraêen nnig waya. Ha-t-an meqqar ad yennefsusi wul-im, ad tettuv lhemm ad kem-yettu.Meâna dinna balaaaaak ! irumyen i zzhu kan umi tt-ttarran… yerna kem têemmlev irumyen ! iêqa !!!!!!! ahya tuccent ! tewwtev almi i tvefrev Yuba ar Fransa. Kem d tidet têemmlev. Yeûûuni ttilifun n Silya, te$mez-as i Salana, tejbed iman-is ad tehder d wexvib-is. Salana tesîebîeb $ef tewwurt, yeldi-yas-tt-id gma-s. Ur tesbir ara, amzun yella wacu i tt-id-iteqqsen, tebra-yas-d i usalli i d-tewwi si Lezzayer. Uzzlen-d akk $ur-s, zzin-as-d. Yemma-s teqqim di îîerf amzun ur yelli wacu yellan. Ma d baba-s yefreê ur yefriê. Yeéra di Fransa ad as-teffe$ afus yerna leâmer yexdim deg-s laman amzun yella wacu i s-d-yessukkes yakkan. Yettwali-tt am teqcict tamecîuêt ur nferreq gar wayen yelhan d wayen n dir. Amer yufi ad teqqim kan ar yijufar-is, ad tidir akken yeb$a netta d tmeîîut-is… Kra yekka unebdu unebdu, Salana tettheggay akk lekwa$ev-is d tbalizin ara tawi. Iv-nni aneggaru ara tesâeddi deg uxxam nnsen, ur teqqin ara allen-is. Maççi d lfiraq i s-iweâren imi ulac d acu i tesâa di tmurt ad tt-i$av ad t-teoo ne$ ad t-tesruê. Awi-d ukkan ma terwel $ef twacult-is lad$a imawlan-is i$ef i tt-id-ibeddu lkerh. Akk iv-nni tettxemmim amek i tezmer ad d-te$rem ayen i tt-ifuten si tudert d tumert. Acêal-aya i tettraju ass-a. Si tama-nniven tuggad amer tilelli ad tt-tawi deg ubrid nniven …

Page 174: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 175 -

Azekka-nni terkeb timesrifegt. Mi tewwev ar unaffag n Fransa iqubel-itt-id xali-s i$er ara teqqim ussan imezwura si leâvil ar tesserked iman-is. Temlal d Linda acêal d tikkelt. Mi ara mlilent ad as-tiniv weroin msefraqent, amzun akken i ttidirent seg wasmi i tent-tecrek tdukkli. âeddan tlata wagguren, tufa-yas-d Linda axxam ideg i tezmer ad tidir Salana akked snat n telmeéyin tirumyin. Tu$al Salana tufa-d axeddim deg yiwet n têanut n yiceîîiven. Ha-tt-an Salana di Paris. Yal tikkelt ideg ara testeqsi Linda $ef Yuba, ad as-tbeddel awal. Teb$a ad as-tini ayen yellan maca amzun yella win i tt-ixenqen. Ur teb$i ara ad teré tadukkli-nni i$ef i mâahadent. Tu$al teqqar-as kan ur t-wala$ ara, waqila ibeddel tamdint Si tama nniven, Salana amzun leâmer tesâi imawlan, amzun seg yigenni i d-te$li. Leâmer testeqsa s axxam nnsen. Ula mi ara s-d-ssiwlen tgezzem-asen awal, tettarra iman-is tec$el akken ur as-sîuqquten ara isteqsiyen. Ur teb$i ara ad éren amek i tettidir. Nettat amer tufi ad tegzem akk lexyuv i tt-icudden $ur-sen, imi ur s-d-ooin ara ayen isi ara têuss d yelli-tsen. Leâmer tessin amek tga leênana n tyemmat, leâmer s-tesfiv imeîîawen, … d idammen kan i tt-icerken yid-sen. Ula d widak lemmer yelli wamek tili ad ten-tâiwed. Ayen akk i testehza di twacult-is tefka-t i Yuba i$ef weroin tt-yeffi$ usirem. Yiwen wass, teffe$-d Salana seg uxeddim-is, tetteddu s axxam. Maca tikkelt-a tbeddel abrid, teb$a ad tmerreê cwiî imi tessuffe$-itt-id zik temâellemt-is. Tetteddu tettxayal-d udem n Yuba amek i yu$al segmi i d-yusa ar Fransa. Tebda tettewûaf-it-id yiwet yiwet almi yeddukkel lexyal d tilawt. Tedduqqes-d ur tefhim ara ma yella d axayel i t-id-tettxayal kan ne$ d netta ay-a ar sdat ! teqmec allen-is, têukk-itent, mazal udem n Yuba sdat-s. D netta melba ccek ! tedda-d yid-s yiwet n tleméit maca Salana ur teâqil êedd, yesder$el-itt Yuba. Terfed-d teqcict-nni allen-is, mi twala Salana ff$en-tt yidammen, tessenser-d afus-is seg ufus n Yuba s tuff$a n leâqel. Truê ad terr avar ar deffir maca ifut-itt lêal. Mi tt-id-teâqel Salana yeffe$-itt leâqel ula d nettat, ur teb$i ara ad tamen ayen walant wallen-is. Lemmer

Page 175: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 176 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

meqqar ur twala ara ifassen-nsen ddukklen tili ahat ad tqenneâ ul-is ulamma kullect iban am yiîij… Êêebsen $ur-s, ula d amsalen ur msalamen ara. Salana teqqur, allen-is leêêunt am terga di ccetwa, tenna-yas : - Ttru$ $ef tayri terna-d ula d tadukkli. Amek a Linda i am-yefka wul-im ad iyi-txedâev ? yis-m i îîfe$ ar tudert asmi i tt-$ille$ tekfa, asmi i yi-yeooa Yuba ! Tessusem ciîuê tu$al tkemmel : - Almi d tura i fehme$ ayen i yi-tesseâraqev awal mi ara m-d-adre$ Yuba. Ur kem-t$av ara tdukkli-nni i$ef i yi-tâuhdev ? d awez$i ad am-semmêe$ tiyita yecban tagi. Negren akk yergazen almi i truêev ar Yuba ? yerna teériv annect i t-êemmle$ ! teériv amkan i s-gi$ deg wul-iw yeîîef-it i lebda. D ayen ur nettwaman a Linda ! I nek acu i yi-yewwin ad beddle$ abrid assa ? ulac win yesâan azal $ur-i akken i t-tesâiv kem d Yuba. Tura iruê kullec. Rni$-kem ar yemma d baba i mevle$ $as ur mmuten ara. Umne$ s tayri $as akken teréa-yi afriwen, umne$ yis-s imi êemmle$ s nniya d ûûfa. Umne$ s tdukkli $ille$-tt tettdumu imi weroin s-rri$ tilas. Ass-a xellûse$ tadukkli s tayri. Ttif xir ad kemmle$ abrid-iw, ma isemmeê-awen Rebbi, semmêe$-awen ula d nek. Ur tjerrbev ara tayri a Linda… Teîîef-itt-id Linda deg ufus tenna-yas : - Di leânaya-m suref-iyi. Ur b$i$ ara ad d-yevru wayen i d-yevran. Wagi d lmektub! Yernu welleh ma b$i$ ad t-teérev akka. Acêal d tikkelt i nwi$ ad am-d-ini$, xersum ad ili$ franche et honnète yid-m maca éri$ akken i tettquddur tasa-m $ef Yuba, êsi$ d netta i terriv d lsas n tudert-im … yernu ha-t-an sdat-m, acêal d tikkelt i s-hedre$ fell-am. Terra-yas-d Salana s usêissef : - Lemmer i tmeyyzev ne$ têezzbev xersum $ef tdukkli i $-yezdin, tin akken i iqublen s lqedd acêal d ugur ma yella tecfiv, tili ur d-yettawev ara wass-a. Lêaûun, tura mi ssne$ azal n tudert, mi jerrbe$ ssem n tayri d tdukkli âuhde$ Rebbi a lukan ad d-ye$li fell-i udrar, ad ckuneîve$ di tudert imi êûi$ ulac d acu i yettdumun. Ma nni$-am yeshel $as ur iyi-ttamen ara, ad ru$, ad ru$, alma sefven-d imeîîawen ula d later-nwen si tfekka-w akken ma tella d yiman-iw akken ad d-âiwde$ talalit. D ayen tura yekfa laman. Lemmer êmile$ Rebbi annect i k-

Page 176: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 177 -

êemmle$ a Yuba ne$ a Linda tili xersum netta ur iyi-ixeddeâ ara. Serreê-iyi a Linda ad ruêe$ ne$ ma ulac ad s$ezfe$ awal, ad d-ini$ ayen i$ef ara nedme$ yiwen n wass. Ssarame$-awen afud igerrzen, tazmert d tumert ma d nek rret-iyi ar deffir. … Ma d keçç a Yuba, d nek i ilaq ad d-rre$ ttar $ef wasmi i yi-teooiv mebla ssebba, d nek i ivelmen vefre$ ul-iw … yella Rebbi. âeddan sin n wagguren $ef taluft-nni, loerê n Salana yugi ad yeqqar, kkes-d akken ur teâriv ad tessedhu iman-is, ur tezmir ara ad tettu. Ul-is yecba llufan tetthuzzu-t kan akken ad yeêbes imeîîi. Temmerka iman-is ar temsirin n lkarati tessarem xerûum ad yennefsusi ciî wul-is, ad d-telhi di tudert-is. Txemmem ad tu$al ar Lezzayer maca mi d-temmekta yemma-s ad d-terr nnehta … Yiwen wass, iâedda $ur-s Yuba ar têanut yessuter ad tt-iéer weêd-s. di tazwara tugi Salana, tenna-yas : - Ttxil-k eoo-iyi xerûum ur d-ssendaf ara wul-iw, na$ henna$-ken ihi … Igzem-as-d awal Yuba yenna-yas : - Eoo urfan-im di tama, Linda tekcem di lkuma. Tewwet-itt ivelli îîumubil sdat wallen-iw, tessufeg-itt deg yigenni. Salana texleâ, tefrawes, tettu kra yellan. Teddem-d ûûak-is tenna-yas i Yuba ad tt-yessiwev ar sbiîar ideg tella. Deg ubrid ur tt-id yuli wawal. Thedder kan d yiman-is: dâi$ ar Rebbi ad ten-ijreê akken i yi-jerêen maca maççi akka. £as gezzren ul-iw, leâmer sen-dâi$ s ccer. B$i$ kan ad iyi-baâden, ad kemmle$ tudert-iw di talwit, b$i$ kan ad ttu$... wwven ar sbiîar, tekcem nettat d Yuba ar texxamt ideg teééel Linda amzun temmut. Akken tt-twala kecmen akk deg-s ijeâbuben-nni teîîerveq d imeîîi. Teqqim $ef îîerf n umeîreê, teîîef afus-is, tessuden-it teqqar-as : - Semmêe$-am a Linda, welleh ar m-semmêe$ kullec, u$al-d ar tudert, ttxil-m lli-d allen-im, wali-yi-d, sell-iyi-d, aql-i usi$-d $ur-m, ad nu$al am zik. Ulac d acu ara $-iferqen. Ma d Yuba fki$-am-t seg wul, awi-d kan ad tidirev. Yuéa $ur-s Yuba yeîîef-itt-id gar ifasen-is, yettûebbir deg-s $as ma ula d netta yu$-itent imi iêemmel Linda seg wul, msefhamen ula $ef uzemz n zzwao. Ttrun di sin almi d-yekcem

Page 177: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 178 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

kan umejjay yessuter deg-sen ad d-u$alen azekka imi ilaq ad as-gen rradyuwat. Yenna-yasen da$en : - Seg uzekka tzemrem ad d-tettasem yal ass $ef lweêda d asawen. Tzemrem ad as-theddrem ahat ad tt-iâiwen ad d-tu$al $er tudert imi lkuma ideg tekcem maççi d win lqayen. Tezmer ad d-taki, ilaq kan ad tsebrem imi ulac acu i tezmer tussna n tujjya di tegnit am ta. Yal ass Salana tettemlili-d d Yuba ar texxamt n Linda di sbiîar. Yal wa yettales-as-d ayen i yedder yid-s. mebla ma faqen, yu$al Yuba ur yezmir ara ad ifareq Salana. Ula mi ara ff$en si sbiîar tt$iman akken, ttmerriêen akken, ttmeslayen $ef Linda… almi i êulfan i tayri tekcem gar-asen. Mi d-terra s lexbar, Salana ur tuksan ara, mazal-itt têemmel-it, tkukra ciîuê $ef wayen ara d-tini Linda maca ur tezmir ara ad d-tejbed iman-is. Ula d Yuba kif kif, ur yesseêseb ara amek ara s-teffe$. Yu$al iêemmel-itt imi ala nettat i yezgan $er tama-s di teswiât-nni ideg yeêwao afus n tallalt, ulac acu ur as-texdim ara akken ur yettêulfu ara s yilem i as-d-teooa Linda. U$alen ttemyeéren, simmal iteddu wakud simmal ttemyeêmalen ugar. Ur zmiren ara ad msefraqen, ulac acu ur xeddmen ara akken ulac anda ur ruêen ara akken. Ad twehmev, tayri-yagi ur tesâi ara akk nnif, anda twala amalay d wunti ad tessekcem iman-is, ur d-tecliâ la di leqder la di tdukkl, amer tufi ad tessemlil akk imdanen n umaval. âeddan setta wagguren, $er taggara n yiwen wass, yessawel umejjay i Yuba yessuter deg-s ad yawev s lem$awla ar sbiîar. Melba ma yenna-yas $ef wacu igzem-as awal. Yuba si tama-s iâedda $ef Salana yewwi-tt yid-s, yessefhem-as akk ayen i yeéra. $illen d ayen temmut Linda. Mi wwven ar sbiîar, kecmen ar texxamt n Linda, ur ûûawven ara ad walin acu i s-yevran acku zzint-as aîas n tfermliyin. Kukran ad aéen $ur-s. Mi d-yesla umejjay-nni i tewwurt te$leq-itt Salana, ivewwer-d $ur-sen yecmumeê-asen-d, iwehha-yasen-d s ufus ad qerrben. Mi uéan $ur-s, ufan Linda teldi allen-is. Tmuqel-iten-id, teâqel-iten-id, terfed-d afus-is $ur-sen, imeîîawen leêêun $ef leênak-is. Uzzlen di sin $ur-s, îîfen-tt-id $ur-sen. Maca yessufe$-iten-id akk umejjay imi teêwao ad testeâfu.

Page 178: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 179 -

Yuba d Salana sâeddan akken iv-nni, ur qqinent ara wallen-nnsen. Ferêen imi d-tuki Linda maca êûan ad d-yekker di$en wugur mi ara ten-id-taf akken. Yiwen deg-sen ur yeûûawev ad d-yemmeslay $ef waya, kukran di sin, ur érin ara amek ara sen-gen wussan. Terna Linda sin wagguren di sbiîar, teffe$-d. D Yuba d Salana i tt-yettqabalen yal ass. Llan-as di lmendad amzun d imawlan-is ne$ ifen kra deg-sen yecban wid n Salana. Weroin i tt-ooan weêd-s. Ar Linda, mazal Yuba d amdakkel-is, tecfa i kullec, tecfa heggan-d tixutam i zzwao-nsen maca segmi tezga Salana yid-sen ur d-tufi ara amek ara d-tawi awal $ef waya nettat d Yuba, rnu ur teb$i ara ad d-tesmekti tamdakkelt-is. Yiwen wass yeqqim-d Yuba weêd-s akked Linda. Tfureû tagnit akken ad mmeslayen $ef wassa$ i yellan gar-asen, tessuter-as : - Ma yella iûeêêa wayen umi d-cfi$, nek yid-k tecrek-a$ tayri. Tura b$i$ kan ad iyi-d-tiniv ma yella tesâiv tayev ne$ turoav-iyi ? ur k-ttlummu$ ara a Yuba ma tufiv tayev acku Weqbel ad d-tekfu awal, yerra-yas : - ulac tayev ! teériv êemmle$-kem, yerna fki$-am awal ad kem-a$e$.ulac d acu i ibeddlen, d kem kan i ttraju$, mi teêliv mliê ad nezweo. Ur yeûûawev ara yuba ad as-yini tidet acku u$alen-t-id akk wafrayen-nni i yesâa $ur-s amzun d ives kan i îîsen akked Linda, ttrajun-tt melmi ara d-taki. Si tama nniven iêemmel da$en Salana, ur yezmir ara ad tt-yeoo i tikkelt tis snat yerna ala ayen yelhan i s-texdem. Acêal yeswa win ara yilin ar tama-k di teswiât ideg ala di Rebbi i teîîfev !! Telêeq-d Salana, tufa-d Yuba iâenneq Linda, iêreû-itt $ur-s. £as ar daxel teqber maca terra iman-is ur d-tecliâ ara. Netta akken ib$u yili, d awez$i ad yeffer umdan afrayen n tayri. Tessetêa Linda, tejbed iman-is $ef Yuba, u$alen ttmeslayen $ef wayen nniven. Mi d-teffe$ Salana itbeâ-itt-id Yuba, qqimen $ef ukersi ddaw useklu deg ubrid, te$li-d fell-asen tsusmi, yu$al yenîeq-d Yuba : - Ur s-sseêsab ara akken nniven a Salana. Ur s-qqar ara ixdeâ-iyi. D tidet, mazal-iyi êemmle$-tt am wussan imezwura maca ula d kem .. Teêbes-it-id Salana s ufus-is i terra $ef yimi n Yuba, tenna-yas :

Page 179: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 180 - Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009

- Ulac win deg-ne$ i ivelmen di teqsiî-a. Ayen i d-yevran yevra-d, ur nebni ara fell-as, d tagi i d tayri a Yuba. Aîas i ssufri$ fell-ak maca ur b$i$ ara ad tidir temdakkelt-iw ayen i ddre$ nek $as akken texdeâ-iyi. Rebbi sebêanu yettsemmiê i d-yeqqimen a lâibad-is. ÊËemmle$-ken di sin, ala kunwi i sâi$, b$i$ ad tidirem di talwit d tezmert, ad kfun fell-awen wuguren, ma d nek ad iyi-d-yefk Rebbi $as akken êûi$ win ara a$e$ ad yawi kan tafekka-w, ul-iw ad yeqqim lebda i keç. Ur ak-d-nni$ ara akk annect-a akken ad k-svelme$ ne$ ad k-ooe$ di ttexmam maca tayri tettili kan gar sin, ma yella-d wis tlata ad tt-yerwi. £ef waya i b$i$ ad jebde$ iman-iw send ad texlev ne$ ma ulac yiwen ur tent-irebbeê. Maca ad ak-cerve$ snat n t$awsiwin : tamezwarut, b$i$ ad d-nemlil nek yid-k d Linda akken ad as-nini ayen akk yellan mebla tuffra imi ur b$i$ ara ad têuss s wayen akken i êusse$ asmi i ken-id-mlale$ afus deg ufus. Tis snat, b$i$ ad iyi-tâahdev ur tettettuv ara belli tella yiwet n teqcict têemmel-ik nnig wayen i tzemrev ad tamnev, ad tidirev i lebda deg wul-is, d awez$i ad k-tettu. Yekker-d Yuba yegla-d s Salana, yessuden-itt i tikkelt taneggarut. Azekka-nni mlalen-d i tlata deg uxxam n Linda, êkan-as-d akk ayen i$ef mmeslayen ivelli-nni. Ikukra Yuba $ef tmu$li n Linda $ur-s maca d nettat i iruêen $ur-s, teâneq-it, tessuden-it. Tefhem-iten yerna teêûa terhen iman-is Salana fell-asen akken ad tidir tayri-nni i tessarem d ayla-s. Te$li-d tsusmi yu$al tenîeq-d Salana : - Mazal yiwen n usalli aneggaru ur awen-t-id-nni$ ara di sin : ur ttâeîîile$ ara ad ff$e$ si Paris. Uqbel ad tinim awal, fehmet-iyi. Ilit deg umkan-iw, yewâer-iyi aîas ad ili$ gar-awen. Ur êellu$ ara ma yella ttwali$-k a Yuba yerna êûsi$ d awez$i ad iyi-d-tûaêev. Maççi d a$ullu ne$ d tismin maca gar-i d yiman-iw kan. Ilaq ad beâde$ ciîuê fell-awen. Mi wala$ iâedda xerûum ageffur d wedfel ad d-u$ale$ alma d da ma yella ur iyi-tettum ara. Maca b$i$ ad nettemyazan tibratin, ad nettemsawal amzun gar-awen i lli$ acku akken i yewâer mi ara k-ttwali$ a Yuba i yewâer ma yella ur sâi$ ara isallen-ik. Ur zmire$ ara ad as-rewle$ i tilawt ne$ ma ulac ad iyi-teîîafar alma quble$-tt-id. Neîqen-d di sin:

Page 180: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura – Un 2 – H.C.A / yebrir 2009 - 181 -

- Mebla ccek a Salana. Wagi d ayen ibanen. Tkemmel-d Linda : - Nekkni neb$a ad tiliv yid-ne$ maca d kem kan i yeêûan acu n tyita i yersen fell-am, ayen yeff$en fell-am ad yeffe$ ula fell-ane$. Maca ula d nekkni neb$a ad têedrev tame$ra-nne$. Ttxil-m ur d-qqar ara ala. Terra-yasen Salana : - Anwa i wen-yennan ur as-êeddre$ ara ? ur xdime$ ara akk annect-a akken ur tette$ ara lgaîu d seksu n tme$ra-nwen. Asmi i d-teêder tme$ra n Yuba d Linda, teîîef Salana amkan di tzeqqa-nni n tme$ra. Teârev s tezmert-is akken ur d-ittban ara fell-as leêzen. Mi $eflen yeslan, teffe$-d tewwi-d tibalizin-is tessawel i uîaksi, terkeb, tenna-yas anda ara tt-yawi. Leênak-is nejren seg yimeîîawen, yewhem bab uîaksi maca ur yeb$i ara ad tt-inoeâ. Ayen akk yekka ubrid nettat d imeîîi, teêûa d awez$i ad tettu Yuba yerna tura d ayen yezweo. Teârev ad tezzuzer aktayen-is akken i tga deg ubrid n Lezzayer asmi i s-d-fkan lbiza maca tikkelt-a maççi d ayen i izemren ad yeêlu, tarûaût têuza-tt deg wul $ef sin wudmawen : tayri d tdukkli!

Page 181: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009
Page 182: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Tiẓrigin n Usqamu Unnig n Timmuzɣa Editions du Haut Commissariat à l'Amazighité

-o-O-o- Collection “Idlisen-nneɣ” 01- Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003 (Tasuqelt Abdenour HADJ-SAID d Youcef MERAHI ) 02- Slimane ZAMOUCHE, Uḍan n tegrest, 2003. 03- Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003. 04- Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003. 05- Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004. 06- Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004. 07- S. HACID et K. FERHOUH, Laṣel ittabaɛ laṣel akk d : Tafunast igujilen, 2004. 08- Y. AHMED ZAYED et R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et lexique animal, 2004. 09- Lhadi BELLA, Lunǧa, 2004. 10- Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004 (Tasuqelt Habib Allah MANSOURI, Ageldun amecṭuḥ ) 11- Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004. 12- Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004. 13- Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmaziɣt tatrart, édition revue et augmentée, 2004. 14- Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004. 15- Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i ɣ-d-nnan gar yetran, 2004. 16- Moussa OULD TALEB, Mmi-s n igellil, 2004 (Tazwart : Youcef MERAHI) 17- Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prénoms amazighs, 2004. 18- Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basɣar, 2004. 19- Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004. 20- Abdelhafidh KERROUCHE, Teɣzi n yiles, 2004. 21- Ahmed HAMADOUCHE, Tiɣri n umsedrar, 2004. 22- Slimane BELHARET, Awal ɣef wawal, 2005. 23- Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg-m, 2005. 24- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij - aḥric I, 2005. 25- Collectif, Tibḥirt n yimedyazen, 2005. 26- Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nniḍen, 2005. 27- Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaḍal, 2005. 28- Yahia AIT YAHIATENE, Faḍma n Summer, 2006. 29- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij - aḥric II, 2006. 30- Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006. 31- Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006. 32- Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006. 33- Ali MAKOUR, Ḥmed n ugellid, 2006. 34- Y. BOULMA â S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeǧǧigin, 2006. 35- Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006. 36- O. KERDJA â A. MEGHNEM, Amawal amecṭuḥ n ugama, 2006. 37- Ali EL-HADJEN, Tudert d usirem, 2006. 38- Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007. 39- Djamel BENAOUF, Di tmurt uɛekki, 2007. 40- Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2007. 41- Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2007.

Page 183: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

42- Ramdane ABDENBI, Anagi, 2007. 43- Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ɣef ṭṭrad 54/62, 2007. 44- Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2007. 45- Said IAMRACHE, Timenna n Saɛid Iɛemrac, 2007. 46- Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007. 47- Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007. 48- Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007. 49- Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007. 50- Naima HADJOU, Amennuɣ n tudert-iw, 2007. 51- Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007. 52- Omar KHAYAM, Rubaɛiyyat, 2007 (Tasuqelt Abdellah HAMANE) 53- Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt Habib Allah MANSOURI) 54- Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007. 55- Djamel HAMRI, Anadi di tmedyazt, 2007. 56- Khaled FERHOUH, Ḥku-yaɣ-d tamacahut, 2007. 57- Lhadi BELLA, Awal d usefru, 2007. 58- Omar DAHMOUNE, Agu, 2007. 59- Yahia AIT YAHIATENE, Untigun, 2007. 60- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muḥend U Mḥend, Tafaska n tmedyazt, 2008. 61- Sadi DOURMANE, Abrid n tudert-iw, 2008. 62- Dahbia AMOUR, Tudert s tmedyazt, 2009. 63- TANASLIT, Akli n tayri, 2009. Actes de colloques 01- Actes des journées d'étude sur La connaissance de l'histoire de l'Algérie, mars 1998. 02- Actes des journées d'étude sur L'enseignement de Tamazight, mai 1998. 03- Actes des journées d'étude sur Tamazight dans le système de la communication, juin 1998. 04- Actes des journées d'étude sur Approche et étude sur l'amazighité, 2001. 05- Actes du colloque sur Le mouvement national et la revendication amazighe, 2002. 06- Actes du colloque international sur Tamazight face aux défis de la modernité, 2002. 07- Actes des séminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003. 08- Actes des colloques : Identité, langue et Etat -/- La permanence de l'architecture amazighe et l'évolution des cités en Algérie, 2003. 09- Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars 2004. 10- Actes du Colloque : Le passage à l'écrit des langues et cultures de tradition orale, le cas de Tamazight, 2004. (Voir Timmuzgha N°13) 11- Actes du Colloque : La littérature amazighe : de l'oralité à l'écrit, 2005 (Voir Timmuzgha N°14) 12- Actes du Colloque : Tamazight dans les médias et à l'école : hypofonctionnalité et usages du lexique, 2006 (Voir Timmuzgha N°15) 13- Actes du colloque sur Le patrimoine culturel immatériel amazigh, 2006. 14- Actes du colloque sur Le libyco-berbère ou le Tifinagh ; de l'authenticité à l'usage pratique, 2007.

Page 184: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Revue « Timmuzgha » Revue d'études amazighes du Haut Commissariat à l'Amazighité : N° 1, avril 1999, ----- N° 19, août 2008. - N°10, octobre 2004, Spécial Mohya, Entretien. - N°12, décembre 2006, Tajmilt i Si Muḥend U Mḥend. - N° spécial en Tamazight : . N°16, janvier 2008. . N°17, avril 2008. . N°19, août 2008. Revue « Tamazight tura » Revue en Tamazight du Haut Commissariat à l'Amazighité : N° 1, janvier 2009. Autres publications 01- Chafik MOHAMED, Aperçu sur trente trois siècles de l'histoire des imazighènes, 1997. 02- Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000. 03- Idir El-Watani, L'Algérie libre vivra, 2001. 04- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome1, Histoire et fondements d'un débat argumentaire, 2007. 05- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome2, Analyse et représentation phonologique, 2007. 06- Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008. 07- Catalogue des publications du HCA, 2008. Consultings 01- Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyiḍ, 1998. 02- Mouloud FERAOUN, Ussan di tmurt, 1999 (Tasuqelt Kamel BOUAMARA) 03- Nora TIGZIRI - Amar NABTI, Etude sur « L'enseignement de la langue amazighe: bilan et perspectives », 2004. 04- Iddir AMARA, Les inscriptions alphabétiques amazighes d'Algérie, 2006. 05- Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques gravées et peintes de la grande Kabylie, 2006. 06- Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbères communes, 2006/2007. 07- Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite, 2006/2007. 08- Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamaziɣt, 2007. 09- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007. 10- Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuɣin n tesnukyest, 2007. 11- Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbère, 2007. 12- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007. 13- Moussa IMARAZENE, Timɛayin n leqbayel, 2007. 14- Nora BELGASMIA, L'expression écrite en tamazight, 2007. 15- Mouloud LOUNAOUCI, Projet de création d’un Centre de terminologie amazighe, TERAMA, 2007.

Page 185: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

16- Zahir MEKSEM, Isuraz n usezdi tenmeẓla taḍrisant n tmaziɣt : Asnekwu d tesleḍt, 2008.

17- Mohammed Brahim SALHI, La tariqa Rahmaniya : De l’avènement à l’insurrection de 1871, 2008. 18- Fakihani TIBERMACINE, Tanast u kajjuf, 2009.

Page 186: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Conception et PAO Ramdane Abdenbi

© Tous droits réservés

Widen yebɣan ad ɣ-d-arun TAMAZIƔT TURA, Tasɣunt s Tmaziɣt

[email protected]

[email protected]

Page 187: Tamazight Tura U2 Yebrir 2009

Achevé d’imprimer sur les presses de Imprimerie Brise-marine

Villa N°18, Brise-marine, Bordj El-Bahri, Alger Tel : 0771-11-10-18 Fax : 021-86-50-05