tamazight - manuel scolaire algérie - 2 année moyenne

96
2 Adlis n tmaziɣt 2 Amur wis sin n uswir wis sin Imeskaren : - ḤERRUC Muhub - LEWNIS Ɛli - BELĞUDI Abdelmalek - ƩACUR Remḍan Unuɣen : GUNAN Kahina Tagduda Tazzayrit Tamagdayt Taɣerfant Aɣlif n Usedwel Aɣelnaw Adlis n tmazi ɣt n Useggas wis Sin Aseggas wis sin n ulmud alemmas Adlis n tmaziɣt Aseggas wis 2 n Ulmud Alemmas

Upload: idlisen

Post on 28-Oct-2014

848 views

Category:

Documents


41 download

TRANSCRIPT

Page 1: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

2

Adlis n tmaziɣt

2Amur wis sin

n uswir wis sin

Imeskaren : - ḤERRUC Muhub - LEWNIS Ɛli - BELĞUDI Abdelmalek - ƩACUR Remḍan

Unuɣen : GUNAN Kahina

Tagduda Tazzayrit Tamagdayt Taɣerfant

Aɣlif n Usedwel Aɣelnaw

Ad

lis

n t

ma

ziɣ

t n

Us

eg

ga

s w

is S

in

Aseggas wis sin n ulmud alemmas

Adlis n tmaziɣtAseggas wis 2 n Ulmud Alemmas

Fares
Tamazight Flag
Page 2: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

Agbur1. Amur amezwaru : Tasiwelt

Tagzemt tamezwarut AsebterIḍrisen : Yebḍa-ten, yečča-ten ; Tasaft n uwaɣezniw ; Tagersa. 06 - 14Tutlayt :

• Tirawalt : “tt” (Tira d ususru) 09• Tajerrumt : Addad n ysem 10• Taseftit : Amyag (Talɣa, anawen, amatar...) 11• Tira : Asugen d tira n tegnit tamezwarut 15

Tagzemt tis snat Iḍrisen : Ayrad d Tifawt ; - Bu-txidas… ; awarẓeg d tweṭṭuft. 16 - 23 Tutlayt :

• Tirawalt : Imesla [ṛ] akked [ṣ] 19• Tajerrumt : Amernu 20• Taseftit : Izri 21• Tira : Tira n tkerrist di tmacahut 25

Tagzemt tis kradet Iḍrisen : Tiwkilin ; Tamsefrut ; Tamacahut n tsekkurt. 26 - 34 Tutlayt :

• Tirawalt : Aɣelluy n teɣra d ususru-nsent 29• Tajerrumt : Asemmad usrid 30• Taseftit : Izri ibaway 31• Tira : tira n taggara n tmacahut ara yesɛun unuɣen 35

2 . Amur wis sin: Aglam

Tagzemt tamezwarutIḍrisen : Axxam n ccix Muḥend ; Tazeqqa n Tḥemmut ; Asefru: A baba-inu ba… 43 - 50

Tutlayt :• Tirawalt : Tizdit ger umyag d umqim awsil-ines 45• Tajerrumt : Asemmad arusrid 46 Taseftit : Urmir d wurmir s « ad » 47• Tira : Aglam n tɣawsa 51

Page 3: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

AgburTagzemt tis snat AsebterIḍrisen : Uṭermul ; Setti Taɛetmant ; Muḥ afenyan. 52 - 60 Tutlayt :

• Tirawalt : tizdit (ger yisem d umqim-is ; gar tenzeɣt d umqim-is) 55

• Tajerrumt : isemmaden s tenzeɣt 56• Taseftit : amyag n tɣara 57• Tira : Aglam n umdan 61

Tagzemt tis kradet

Iḍrisen : Abareɣ ; Izem ; Asefru: Anekruf. 62 - 69 Tutlayt :

• Tirawalt : adeg n « e » deg wawal 65• Tajerrumt : imeskanen 66• Taseftit : urmir ussid 67• Tira : Aglam n uɣersiw 70

3 . Amur wis krad: AsegziTagzemt tamezwarutIḍrisen : Amagger n tefsut ; Asfugel n yennayer ; Asefru : ay arrac-nneɣ. 72 - 80 Tutlayt :

• Tirawalt : Tazelɣa n tnila « d » 75• Tajerrumt : Asemmad n umigaw 76• Taseftit : urmir ussid ibaway 77• Tira : Asegzi n kra n unsay 81

Tagzemt tis snatIḍrisen : Lemɛineṣla ; Azeṭṭa ; Asefru : Azemmur. 82 - 90 Tutlayt :

• Tirawalt : Tamsertit « n » + isem 85• Tajerrumt : Asemmad n yisem 86• Taseftit : Anaḍ 87• Tira : Asegzi n kra n wansay neɣ n urmud 91

Page 4: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

Ta z w a r t Asmi ay aɣ-d-nnan seg Uɣlif n Usedwel Aɣelnaw belli ilaq ad nεiwed

i udlis n Useggas wis Sin Alemmas, teḍra yid-neɣ am win ara yessalin axxam, ad t-ifakk ; uqbel ad as-yestummen, ad yekker i uhuddu akken ad as-iεiwed lebni. Ayɣer ay nesmaẓi cwiṭ i uεiwed ? Tamentilt, d ta : d adlis n Useggas wis Sin Alemmas ay d amezwaru yemla-d abrid ara ḍefren yidlisen n yiseggasen-niḍen. D netta i asen-igan taɣayemt. D netta i d-iseknen belli tameslayt-a-nneɣ tezmer ad teṭṭef adeg-is ger tutlayin-niḍen yellan deg uɣerbaz azzayri. D netta swayes tezdi lqedd-is teɣri nesla mi nteṭṭeḍ izir-nni yuɣalen d assaɣ ur ngezzem. Wid iwalan adlis-nni, nnan-d : «Armi d tikkelt-a ay nesεa s tidet adlis n uselmed.ˮ Llan kra, d imexḍa, smesden-d tiferyin s aseɣres. Widak, yuḍen uzger, qqden aɣyul.

D acu kan tella yiwet n tɣawsa tewwi-d ad tt-id-yini umdan : deg wayen akk ixeddem umdan ulac ayen yellan d aneblal. Taswiεt, tettbeddil ; ula d idlisen n uselmed tuwi-d ad d-myezgen d ubeddel ay d-yettlalen. Aql-aɣ newwi-d awal ɣef ubeddel, netta deg tidet, aṭas n wayen yellan deg udlis-nni aqdim, yuɣal-d deg wa. Tamezwarut, iswan n uselmed inεed yiwet-nsen ; tis snat, tuget n yiḍrisen banen-aɣ-d lhan.

Ameskel ay d-nger deg udlis n tikkelt-a, yerza azal ay nefka i uglam. Nsedda-d aglam n umdan neɣ n uwadem, yella uglam n wadeg, yella daɣen uglam n uɣersiw. Tasiwelt, teṭṭef kradet n tayunin, yeḍfer-itt-id uglam ula d netta s tlata. Yuɣ lḥal qlil uḍris n tsekla ur nesdukkel ara tasiwelt d uglam. Qqiment-d snat n tayunin,nenna-as ahat ilaq ad yebdu unelmad ad idellu ɣef yinaw asegzay. Tikkelt-a, ur d-ngir ara deg udlis isenfaren acku tura dayen inelmaden d yiselmadenad yili uɣen tannumi d tesnedwelt s usenfar, yerna deg wayen yerzanisenfaren, d aselmad akked yinelmaden-is kan i yeẓran d acu yeffɣen fell-asen.

Deg wayen yeεnan tuddsa, yal tagzemt tmugg akka: Ameslay ɣef tugna; Taɣuri d tegzi n tira; Amawal; Tajerrumt; Taseftit; Tirawalt;Taɣuri d tegzi n tira; Tamedyazt; Afares s tira. Iswi n tgezmin, d asneflin tzemmar deg unelmad akken ad yissin ad isemres tutlayt deg yinaw : ad yizmir ad yakez yerna ad d-ifares ama d ullis, ama d aḍris n uglam, ama d aḍris n usegzi.

Imeskaren

Page 5: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

Akradyur amezwaru

Ad d-ifares unelmad iḍrisen, ad mgar aden deg talɣa d yinaw.

Tigezmin

Tigezmin Tizemmar

1 Ad gruɣ, ad d-farseɣ tazwara n tmacahut i wakken ad issineɣ amek tbeddu.

2 Ad gruɣ, ad d-farseɣ alkum n tmacahut i wakken ad d-snefruɣ tikerrist yellan deg-s.

3

Ad gruɣ, ad d-farseɣ tagnit n taggara n tmaca-hut i wakken ad ẓreɣ amek i tettfakka (amek i d-tettaweḍ tegnit n taggara deg-s), syin ad tt-id-siwleɣ, ad tt-aruɣ yerna ad as-geɣ unuɣen.

• Mi teɣriḍ, tesliḍ i tmucuha, ad tizmireḍ kečč d yimeddukkal-ik ad d-tsiwlem tamacahut, ad tt-id-tarum, ad as-terrem unuɣen i usebɣer n temkarḍit n uɣerbaz-nwen.

Page 6: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

6

Yebḍa-ten, y e č č a - t e n

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Isestanen ɣef tugna :1. Acu i d-tesskan tugna-agi ? 4. Anda ttidiren ?

2. Anwi iɣersiwen yellan deg-s ? 5. Ayen i yudes ɣer-sen yizem ?

3. Acḥal n yizgaren i yellan ?

Amacahu, Rebbi ad tt-isselhu , ad tiɣzif amzun d asaru.

Zik-nni, deg yiwet n telmat i d-izgan di tlemmast n teẓgi, ttidiren tlata n yizgaren. Yiwen d amellal, wayeḍ d aberkan, wayeḍ d azeggaɣ. Seg mi ara d-kkren kessen dinna. Imẓiwen yellan di teẓgi-nni : izem, aɣilas, amayas, ifis, uccen, uccay… ttgabaren-ten. Maca, akken ara d-yades umẓiw ɣur-sen, ad as-zzin di tlata dɣa ur yettizmir ara ad ten-yečč.

Armi d yiwet n tikkelt, ha-t-a yusa-d yizem xmat-xmat. Yegguni deg-sen, la ten-yessikkid armi iwala azger azeggaɣ iḍerref ɣef watmaten-is, yudes ɣer umellal d uberkan yenna-asen : « Kunwi d tidet, ulac izgaren am kunwi, ma d gma-twen-ina azeggaɣ yerwi-ken. Si tiɣilt n udrar-ina i d-ittban. Daymi i d-ttasen ɣur-wen lewḥuc. Tura ma tiṭ-nwen ad tidirem di talwit, ḍerrfet-t, ǧǧet-t weḥd-s. »

Page 7: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Sin n yizgaren uɣen-as awal i yizem. Azekka-nni, ha-t-a yusa-d yizem, yufa-d azeggaɣ-nni weḥd-s kan, inṭeg fell-as, yenɣa-t, yečča-t. Yebɣa ad yečč daɣen sin-nni i d-iggran maca ur asen-yezmir ara deg sin. Zrin wussan, ha-t-aya daɣen yizem yuɣal-d ɣer yizgaren-nni. Yegguni armi iwala msebɛaden cwiṭ, yudes ɣer uberkan. Yenna-as : « D amellal-ina i k-irwin, ansi i ak-ihwa ad t-id-twaliḍ, limer d kečč kan, ula d yiwen n lweḥc ur d-yettas ɣur-k acku ur tettbaneḍ ara imi d aberkan.» Azger aberkan irewwel ɣef gma-s. Tameddit-nni kan yuɣal-d yizem yečča amellal. Yeggra-d uberkan weḥd-s. Yusa-d yizem, yegla-d s walag-is. Dɣa yenna-as uzger : « Asmi i fkiɣ afus ɣef uzeggaɣ d umellal ay ẓriɣ ad d-tuɣaleḍ ɣur-i ».

Akka i negren yizgaren yerran taflest deg umeksan. Wa yefka afus deg wayeḍ dɣa meččen akken ma llan.

Tamacahut-iw tefra am uɛeqqa di tferka.

1. Anda ttidiren yizgaren di tazwara ? Amek-itt tudert-nsen ?2. Anwa i ten-yebḍan ? Acuɣer ?3. Ayen d agaber i ttgabaren yimẓiwen izgaren?4. Acu n yiniten i sɛan yizgaren ?5. Ayen fkan sin yizgaren afus di gma-tsen ?6. Ayen ur yessaweḍ ara yizem ad ten-yečč di tazwara ?7. Acu n txidest i d-yufa akken ad ten-yečč ?8. Ayen i as-uɣen awal sin yizgaren i yizem?9. Acu i d-tegzam di tenfalit : xmat-xmat?10. Acu n wawalen i d-yemmalen anamek-agi?11. Amek armi negren yizgaren ?12. Anta tanfalit swayes i tebda tmacahut ?13. Anwi i d iwudam yellan deg uḍris ?14. Amek-iten ?15. Melmi teḍra tedyant-agi ? Anda ?16. Acu i t-id-yesskanen deg uḍris ?17. Anwa aḥric deg uḍris ideg nufa umlan-a ? 18. Tella kra n taluft neɣ n wugur i d-yeḍran di tseddart 1ut ?19. I di tseddart tis snat?20. Acu ibeddlen ger tmezwarut d tis snat?21. Anwa awal i d-isseknen melmi i d-teḍra taluft ? 22. ɣef wacu i d-temmeslay tseddart tis tlata? 23. Acu-t wanaw n uḍris-agi?

Page 8: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

8

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

3 - Fren yiwet n tririt● Ameksan : d aɛdaw, d lweḥc, d axeddaɛ.

4 - Senfel s uknaw iwatan, awalen yuran s yini● Akken ara d-yades umẓiw ɣur-sen, ad as-zzin.● Ma tiṭ-nwen ad tidirem di talwit, ḍerrfet-t.● Yegguni armi iwala msebɛaden.●Ad yečč sin i d-iggran.● Ur d-ittas ara ɣur-k acku tiɣmi- inek ur tettban ara.● Zrin wussan.● Akka i negren yizgaren.

1 - Yal tugna err-as isem iwatan : izem, amdeɣ, aɣilas, ifis, ilu, amayas, ikerri, iɣid, uccen, azamur (abanɣu), alɣem, aɣucaf, awtul, inisi, azger, aɣyul, ayis.

............................................................................................................

2 - Af-d ismawen n yiniten-a :

Amawal

5 - Af-d anamek n umyag « eğğ » di yal tafyirt.● Ğğet-t weḥd-s.● D nekk i d ameqqran deg warrac i d-

teğğa yemma.● Taɣzalt teğğa izem di tazzla.● Tikta am tigi yeğğa-tent lweqt.

6 - Af-d seg uḍris awal iwatan i tbadut-a:● D amkan ideg tella tzegzewt akked

waman.

.........................................................

...................

............................................................................

...................

.........................................................

Iluɣma :

Page 9: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

Aḍris : Teffeɣ tegrest, d tafsut. Azɣal yebda la d-ittnunnut. Di lkanun la txessi terget. La ifessi udfel

yedlen tiqucac n Jerjer. Asigna amellal izegger igenni, d tifawtin timellalin am tejlibin n yizamaren yeksan di telmat tameqqrant.

1. Suffeɣ-d awalen ideg yella yimesli [tt].2. Amek i nura yal mi ara d-nenṭeq [tt].3. Muqlet tinim-d ayɣer i nura : - d tafsut xas ma nenna-d [ttafsut] ?

- txessi xas ma nenna-d [txetti] ? - talmat xas ma nenna-d [talmatt] ?

Imesli [tt] nettaru-t s sin n yisekkilen « tt » ama yessed ama ur yessid. Md : yettnadi, yettazzal, ttar, ttxil-m…

Maca yella wanida i t-id-nneṭṭeq yerna ur nettaru ara « tt » :Mi ara yili yekka-d si temsertit ger « d » n tilawt d « t » n wunti. Md : d taxxamt = di

lmenṭeq : [ttaxxamt]Di taggara n yisem unti xas nenna-d [tt], ad nettaru kan yiwen n « t ». Md : tasarut,

tamacahut, tulmut, ticerket, tafawet…Mi ara yemlil « ad » n wurmir akked « t » n umatar n wudem wis sin ama d asuf ama

d asget. Md : ad teččeḍ neqqar-d [atteččeḍ], ad teččemt neqqar-d [atteččemt]

1 - Aru « tt » neɣ « t » neɣ « d t » neɣ « ad t ».Yal mi ara nessired iceṭṭiḍen, nfe….er-iten ad kkawen.Tura, tezreɛ ; yiwwas a….emɣi.Ye….awi, ye….arra.A ….eqqimeḍ acḥal di Fransa ?Ulac aṭas n ..awilat.Muqlet mbeɛɛid ..xil-wat.Tagi ....amacahu.. n ..eryel.

2 - TazabutD tagi i d tadyant n wuccen•Nnuɣeɣ d wuḍan, zgiɣ la ḥessbeɣ itran.Aqḍar ur ikess ara talmat.Tattalt rran-tt d snesla.Meyyzeɣ d acu akka i d-yenna, lferḥ-iw yebda ixessi.Yiwwas igider yensan, times ad as-thuzz tiferret.Yiwwas ad d-cerqen wussan, targit ad teffeɣ ɣer tidet.

Ad cfuɣ:

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Tirawalt

Iluɣma :

Page 10: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

10

Ad cfuɣ:

Addad n yisem

1 - Ales tira i tefyar am umedya amezwaruUssan zrin/Zrin wussanIzem yusa-d /Gma-tsen yerwi-ten/Talmat teğğuğğeg/Azger aberkan imečč /Imayasen tetten tiɣzalin /Lewḥuc zedɣen di teẓgi /

2 - Serwes ger snat talɣiwin n yal isem yettuderrenAcu i ibeddlen deg-sen ?Beddlen akk yismawen neɣ kra ur beddlen ara ? Ayen ?

Isem yesεa sin n wudmawen : ilelli d umaruz. Yettaleɣ umaruz s ubeddel neɣ s uɣelluy n teɣri tamezwarut (md : afus ufus, tameṭṭut tmeṭṭut). Yettaleɣ daɣen s tmerna n « w » neɣ « y » (md : asif wasif, izem yizem) . Maca llant kra n tsuraf (md : tala, tizi, fad, laẓ, zzit, lexla…)

Yettuɣal yisem d amaruz mi ara yernu ɣef tenzeɣt, neɣ ɣef umyag, neɣ ɣef yisem n umḍan.

1 - Suffeɣ-d seg uḍris i d-iteddun ismawen yellan deg waddad amaruz. Ini-d amek yuleɣ umaruz- nsen.Yiwen wass, yiwen n urgaz yessenz akk ayla-s, yunag ɣer yiwen yiɣrem niḍen. Deg ubrid imugger-d yiwen n urgaz yesnuzun krad n wawalen s kradet n timaḍ n dduru. Dɣa yenna-as : « Riɣ ad sɣeɣ akk awalen-a akken ad uɣaleɣ d aggag ».

2 - Ha-ten-a yismawen, smel-iten ɣef kraḍ, wid yellan deg waddad ilelli, wid yellan deg waddad amaruz, wid ur nettbeddil ara addad.

Seksu, lehna, targit, tikkelt, uxxam, yilef, azrem, yiseggasen, iberdan, tegrawla, tmeṭṭut.

3- Aru s waddad iwatan, ismawen yellan ger tacciwinYusa-d am wakken i d-unagen (imezwura).Yura (tabrat) i (ameddakkel-is).Tturugen (aman) n (tiregwa) ɣer (asif).Yeṭṭef-as (inijel) (acḍaḍ) yufa-d (ssebba) i (iɣimi)

Aggag : d amdan yeɣran.

TajerrumtT

ag

ze

mt

tam

ez

wa

rut

Iluɣma :

Page 11: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

11

Amyag : talɣa taḥerfit, afeggag n umyag, amatar udmawan.

● Di tmaziɣt, anta talɣa ideg amyag yella kan iman-is, ur yelli kra yernan ɣur-s ? Bder-d imedyaten. Isem-is talɣa-a ? Anta timeẓri uɣur tettemcabi talɣa-a ?

● Anwa i d amyag di tefyirt i d-iteddun ?

Llan tlata yizgaren

● Ma neṭṭef amyag weḥd-s kan, anwa amur deg umyag-agi i aɣ-id-yemmalen anwa igan tigawt

● Mi nekkes ayen i d-yemmalen anwa igan tigawt, acu i d-yeqqimen deg umyag ? Amek i as-qqaren ?

Talɣa taḥerfit n umyag : d talɣa n umyag uqbel ad yefti (md : ini, sel, ẓer…). Mi yefti umyag llan deg-s sin yimuren : amatar udmawan akked ufeggag n umyag.

Amatar, d amur seg umyag i d-yemmalen amigaw (win igan tigawt). Afeggag d tafekka n umyag yeftin ma nekkes-as amatar. Afeggag ur ittbeddil ara xas ibeddel wudem n usefti.

D amedya : yuli , deg-s : - y : d amatar udmawan yemmalen « netta ». - uli : d afeggag n umyag « ali » deg yizri.

1 - Suffeɣ-d seg uḍris imyagen tefkeḍ-d imataren-nsen.Awal n Si Muḥend

Isefra n Si Muḥend U Mḥend ččuren d anamek, ttarran srid ɣer wul. Daymi ar ass-a mazal isem-is d wayen yessefra yettwabdar. Mazal tasuta tettakk-iten i tayeḍ, yal wa yettaf deg-sen anamek lqayen : d isefra n yiḍelli d wid n wass-a, d isefra n Leqbayel d wid akk n medden ara asen-yeslen.

2 - Sefti amyag « wali » akked wudmawen n tseftit irkel. Af-d imataren. Di taggara af-d afeggag.Ha-t-a wamek :Walaɣ ……ɣTwalaḍ t…...ḍ

3 - Af-d imyagen. Kkes-d amatar weḥd-s afeggag weḥd-s.Nejmaεen, kfanΓef yiqerra-nneɣ i tt-franNutni ẓran, nekkni ur neẓri.

4 - Smed tafelwit-a

Amyag Amatar udmawan afeggag Talɣa taḥerfitDdiɣ

Yufa

Uran

Tgezmemt

Taseftit

Ad cfuɣ:

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Iluɣma :

Page 12: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

12

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Tasaft n uwaɣezniw

Isestanen ɣef tugna :1. Anda i d-tezga tɛecciwt-agi ?2. Amek-itt ?3. Anwa i ibedden ɣer tewwurt ?4. Acu tebɣa?5. Ayen ur as-d-ldin ara tawwurt?6. Acu i d-tuwi yid-s?

Amacahu, Rebbi ad tt-isselhu, ad tiɣzif amzun d asaru.

Zik-nni, yella yiwen n umɣar yuweḍ ɣer yixef n wussan-is. Yezdeɣ di tɛecciwt, tezga-d deg teẓgi. Yettgani dinna tamettant : yekref, ur yettembiwil ara. Ssaẓen-as-id ussu-ines ɣer tewwurt. Yal ass tettawi-as yelli-s n mmi-s tagella ɣer dinna. Mi tuweḍ ad as-tini : « Ttxil-k ldi-yi-n tawwurt a baba inu ba… », netta yettarra-as-id : « Sčenčen tizebgatin-im a yelli ɣriba ».

Yiwen n wass, iɛuss-iten-id uwaɣezniw, yesla-asen amek i ttemsawalen. Azekka-nni, uqbel ad d-taweḍ teqcict, iruḥ ɣer tɛecciwt, yenna-as : « Ttxil-k ldi-yi-n tawwurt a baba inu ba… », maca netta taɣect-is d tazurant, yukez-it-id umɣar-nni dɣa yenna-as-id : « rreẓ-iyi syin ! » Amek ara yexdem uwaɣezniw ? Iruḥ ɣer yiwen n useḥḥar ; yenna-as-id: « Ruḥ ečč tamemt, ḍleq di telmat i yiṭij, anef i tburga n uweṭṭuf ad tettawi ad tettarra di taɣect-ik alamma tuɣal am tin n teqcict-nni . Mi ara truḥeḍ ɣer tɛecciwt n umɣar awi yid-k snesla akken ad iɣil d tizebgatin ». Yexdem akken i as-yenna useḥḥar-nni. Azekka-nni, kra n wakud uqbel ad d-taweḍ teqcict, iruḥ ɣer tɛecciwt n umɣar, yenna-as : « Ttxil-k ldi-yi-n tawwurt a baba inu ba… ».

Page 13: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

13

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Amɣar ur d- iɛqil ara taɣect-is, yerra-as-id: « Sčenčen tizebgatin-im a yelli ɣriba ». Awaɣezniw yeddem-d snesla n wuzzal isčenčen-itt. Amɣar yeldi-d tawwurt ; yekcem uwaɣezniw, yečča-t. Yeqqim dinna yettrağu taqcict-nni akken ad tt-yečč ula d nettat. D acu kan taqcict-nni mi i d-tuweḍ, twala idammen ffɣen-d ddaw tewwurt. Tessawel : « Ttxil-k ldi-yi-n tawwurt a baba inu ba… ». Yerra-as-id, s taɣect-is d tareqqaqt : « Sčenčen tizebgatin-im a yelli ɣriba ». Terra iman-is truḥ ad tekcem, maca mi tuweḍ ɣer tewwurt, tsekkwer-itt ɣer berra, terwel. Tuzzel ɣer taddart tules-asen ayen yeḍran. Usan-d wat-taddart d tirni, uwin-d yid-sen tizedmin, zzin-as-tent i tiɛecciwt-nni, mekknen-as times, terɣa, yerɣa uwaɣezniw yid-s.

Yezri useggas, temɣi-d tasaft anda akken yerɣa uwaɣezniw, ssawalen-as tasaft n uwaɣezniw. Tekfa tuggdi n uwaɣezniw ɣef medden, d isem-is kan akked tedyant-is i d-iggran.

Ṭawes ƐEMRUC

Seg « Le grain magique » Asegzi n wawalen :

Tizebgatin : d imeqyasen

1. Anda yettidir umɣar ?

2. Ayen yezdeɣ berra n taddart ?

3. Acuɣer i as-d-ssan d tama n tewwurt ?

4. Amek i tkeccem teqcict ɣur-s?

5. Acu n txidest i d-yufa uwaɣezniw akken ad yečč amɣar?

6. Amek teḍra d uwaɣezniw di taggara?

7. Mekken : acu i d anamek-is amezwaru ? Acu unamek ila deg uḍris ?

8. Acḥal n tseddarin ila uḍris ?

9. Acḥal n yiwudam i yellan?

10. Anwi-ten?

11. S wacu tebda tseddart tamezwarut d tseddart tis snat ?

12. Acu i d-mmalen wawalen-agi swayes bdant tseddarin-a?

Tagnit tamezwarut n tmacahut, d aḥric-nni amezwaru ideg ttilin isalan ilaqen.Yis-sen ara nefhem ayen ara d-iḍefren di tmacahut. Isalan i nettaf d wigi : akud (melmi : zik-nni), adeg (talmat, di teẓgi), anwa / anwi (izgaren, imẓiwen).

Di tegnit tamezwarut n tmacahut ur yelli kra n wugur neɣ n taluft i d-iḍerrun: nẓerr kan tudert n yiwudam amek i tga.

Ad cfuɣ:

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 14: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

14

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Tagersa

Yeddem-d urgaz tagersaYerra-tt ɣer daxel n teylewtYenna i tmeṭṭut-is: « ass-a,Ad kem-uwteɣ tiyita n lmut”Yebɣa ad tt-yeddez am tlafsaSlet ay uḥdiqen cfut.

Tagersa daxel n teylewtArgaz yebda tiɣrit-isTettru meskint tmeṭṭutSgezwent akk tuyat-isTɛeyyeḍ: “As-d a lmut”Гer tejmeɛt yuweḍ ssut-is

Tameɣbunt la tettmettatArgaz yenna: “Ur am-ḥunneɣ”Uzzlen-d merra wat-taddartUggaden amer ad tt-ineɣUfan-d s tiylewt ay tt-yekkatNnan: “Ziɣen turar yis-neɣ”.Tameɣbunt tmuqel-itenS yimeṭṭi ay d-tger nnehtaTenna: “ḍset ɣef win yettmettatenTecfum ɣef umeslay-a:Ay yeẓran d win yuwtenAkked win yeččan tiyita.

Ṭeyyeb ƩEBDELLI

1. Ayen yerra urgaz tagersa ɣer daxel n teylewt mi iruḥ ad yuwt tameṭṭut-is?2. Ayen tmenna tmeṭṭut-agi, lmut?3. Acuɣer i d-uzzlen lɣaci?4. Acuɣer ur d-giren ara iman-nsen yirgazen-nni mi d-uwḍen?5. Suffeɣ-d awalen d tefyar i d-yemmalen assas n tmeṭṭut?6. Acu-t uḍris-agi? Acu i t-id-yemmalen?7. Acḥal n tseddarin i yesɛa?8. Acḥal n yifyar i tla yal taseddart?9. Acu tfehmem di sin n yifyar ineggura?10. Teslam yakan i sin n yifyar-a? D acu-ten?

Asefru

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 15: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

15

1 – Seqɛed tifyar-agi akken iwata taruḍ-d tagnit tamezwarut.

Yella yiwen yizem d ameqqran ; zik-nni ; d netta i d agellid n teẓgi - yettidir netta d waṭas n

waxxuten ; maca ur t-ttqaddaren ara ; anect-ila- t ; yejba ɣer yifri ; Dɣa win i d-ikecmen ɣer; ad

t-yečč ; yudef deg-s, irra iman-is yuḍen ; ur yezmir ara ad yekker. ; Yiwet n tikkelt ; yesnezgem acu

ara yexdem ; akken ad ten-yečč.

2 – Af-d tagnit tamezwarut ara d-yezgen i tmacahut-a :

…………………………………………………………………………………..………………………………..…….…………………………..…

………………………………………………………………………………..…….…………………………..…….………………………...……

……………………………………………………………………………..…….…………………………..…….…………….……………………

Armi d yiwen wass, iɛuss-iten-id wuccen, yesla i tqelwact acu i tettmeslay d warraw-is akken ad

as-id-ldin tawwurt. Azekka-nni ha-t-a iruḥ-d, yenna-asen: « Ɛica, Biṭa ldint tawwurt a yelli, taqquciḍt

ger tacciwin, tamaẓẓagt ger taɣmiwin ». Ɛeqlen-d yiqelwacen-nni taɣect-is, ur as-id-ldin ara taw--

wurt. Iruḥ yečča taburga n tweḍfin, tuɣal taɣect-is d tareqqaqt, yuɣal-d ldin-as-id tawwurt, yečča-ten.

Tuɣal-d tqelwact-nni, uccen mazal-it ur yeffiɣ ara. Tesni-t akk s wacciwen-is, ileḥḥu iskeɛwiw, yed--

degdeg akk, aglim-is yeslex, tafekka-s tettquddur d idim.

Seg wass-nni, kra n wanda twala tqelwact-nni uccen, ad temmeɣ fell-as ad t-tuwet.

3 - Af-d anta i d tagnit tamezwarut ger snat n tseddarin-agi.

a) Din-din, aɣerda tekcem-it tergagit d tuggdi, ira ad yerwel anda i t-wwin yiḍarren-is : iqqim itezzi

itenneḍ akkin-akka dɣa s yiwet n tyita n tqejjirt, yewwi-t-id umcic ɣer usgen-is.

b) Yella yiwen n ugellid, yesɛa tlata n warraw-is. Ameẓyan deg-sen yeḥrec aṭas, sani i t-terriḍ yessen,

d acu kan isɛa aṭas n nniyya, ma d atmaten-is d ungifen, ur ẓrin ara anda ara sersen iḍarren-nsen,

yernu ttasmen aṭas di gma-tsen uḥric.

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

D nekk ara yarun

Page 16: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

16

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Ayrad d Tifawt

Isestanen ɣef tugna1. Acu i d-tesskan tugna-agi?

2. Anda llan yigerdan?

3. Ayen ṭṭsen?

4. Acu i zemren ad t-id-maggren

deg umkan am wihin?

5. Anda llan yimawlan-nsen?

Amacahu, Rebbi ad tt-isselhu, ad tiɣzif amzun d asaru .

Zik-nni, yella yiwen n uzeddam netta d sin warraw-is Ayrad akked Tifawt. Zedɣen d tama n teẓgi. Igerdan, yemma-tsen temmut. Baba-tsen yules iwel. Tameṭṭut n baba-tsen ur tḥemmel ara igerdan-nni. Azeddam d igellil. Tikwal ur ttafen ara ula d acu ara ččen. Tameṭṭut-nni, yal ass, teqqar-as i urgaz-is ad iḍegger arraw-nni- ines.

Armi d yiwen wass, teggul temcumt ard ttuḍeggren yigerdan. Argaz, xas akken yuges wul-is, yedda-as di lebɣi. Maca Ayrad yesla-asen acu i ttmeslayen. Mi ṭṭsen akk, yeffeɣ s tuffra, yeddem-d ibursen imellalen yerra-ten di lǧib-is.

Azekka-nni tanezzayt, uwin-ten ɣer teẓgi. Ayrad yeggra. Iteddu, iberru i yibursen. Mi wwḍen ɣer teẓgi, tenna-asen tmeṭṭut i yigerdan : « Sgunfut da ar d-nuɣal ! » Truḥ nettat d urgaz-is, ur d-uɣalen. Tifawt terra-tt i yimeṭṭi, teqqar-as i gma-s : « Ad aɣ-ččen yimẓiwen. Ur mazal ara ad nuɣal s axxam. » Yerra-as gma-s : « Ur ttaggad, ad nelkem ibeɛɛayen-nni i ḍeggreɣ, ad aɣ-ssiwḍen s axxam. » Tiziri d tiziri dɣa xedmen akken. Uɣalen s axxam. Tameṭṭut n baba-tsen mi ten-twala uɣalen-d tger-itt i leɛmer-is. Tenṭeq ɣer urgaz-is s wurfan: « Azekka ad ten-nerr ! » Uqbel ad tgen, tsekkwer tawwurt akken ur d-yettawi ara Uyrad ibursen am tikkelt-nni tamezwarut.

Azekka-nni, tefka-asen cwiṭ n uɣrum. Tenna-as : « Ha-tt-an tiremt-nwen ! » Tikkelt-a ibursen ulac, dɣa Ayrad d tubbiyin n uɣrum i ittḍeggir. Am tikkelt tamezwarut, argaz d tmeṭṭut-is, ǧǧan igerdan i yi man-nsen. Asmi uysen ur d-uɣalen ara ɣur-sen, kkren ad uɣalen s axxam. Yeɣli-d yiḍ. Gemnen ad ḍefren tubbiyin-nni n uɣrum, maca ufan ččan-tent yifrax. Qqimen d tama n yiwen n useklu, yuɣal yerna-ten naddam, ṭṭsen.

Page 17: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

1�

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

ɣer tafrara, kkren, ṭṭfen abrid-nsen. Teddun, teddun, abrid s axxam-nsen ur asen-d-iban. Uwḍen ɣer yiwet n tebraḥt, ufan dinna yiwen n uxxam. Urǧin walan axxam am winna. Ssqef-is d lemsemmen, iɣerban-is d tiɣrifin. Nutni, laẓ lluẓen. Bdan ar d-ttebbin ayen ara ččen dɣa teldi-d tewwurt. Teffeɣ-d yiwet n temɣart, tenna-asen : « Yyaw, ansuf yis-wen, kecmet-d ad teččem ! » Kecmen mebla akukru. Ziɣen tamɣart-nni d tteryel. Akken i asen-txeddem i yigerdan yettawi ubrid ɣer teẓgi. Temdel temɣart tawwurt. Terra Ayrad ɣer daxel n ukufi, tenna-yas : « Asmi ara tuzureḍ, ad k-ččeɣ .» Tesserwa-as tigelliwin yelhan. Yal tanezzayt ad as-tini : « Suffeɣ-d aḍad-ik, ad waliɣ ma zureḍ kra. » Netta yuɣ lḥal, tefka-as Tifawt i gma-s iɣes n uyaziḍ, dɣa d winna kan i as-id-yesskan, imi tteryel ladɣa ur tettwali ara mliḥ. Yal ass akken. Armi d yiwen wass, terfa tteryel, tewwet tessuffeɣ-d Ayrad, tenna-as i Tifawt ad tessiɣ times ideg ara t-id-tesseww. Truḥ tteryel ad tmuqel ma tuɣ tmes-nni, tekka-as-id Tifawt s-deffir, tdegger-itt ɣer ujajiḥ. Teɣli tiffudemt.

Uqbel ad ffɣen yigerdan, ufan-d tasenduqt teččur d isɣunen. Fursen tagnit, ččan armi rwan.Ṭṭfen abrid s axxam-nsen. Yiwen ufrux, yezwar-asen, nutni ṭṭafaren-t ddan armi i ten yessaweḍ s axxam. Mi ten-id-iwala baba-tsen, yuzzel-d ɣur-sen. Ufan tameṭṭut n baba-tsen temmut ddeqs n wussan uqbel. Isɣunen n wureɣ d uẓref rran-ten d inesbuɣar. Ddren di tumert.

Hansel et GretelTiẓrigin CARAMEL.

Yessuɣel-it-id R. ɛACUR

1. Acu i ixeddem urgaz-agi?2. Anda yezdeɣ?3. Acḥal n warraw-is i yesɛa?4. Ayen ur tḥemmel ara tmeṭṭut-agi Ayrad d Tifawt?5. Acu tessuter deg urgaz-is ad t-yexdem? Acuɣer?6. Anda i ten-ḍeggren tikkelt tamezwarut?7. Amek i d-uɣalen?8. Acu texdem tmeṭṭut n baba-tsen mi ten-twala?9. Ayen ur sawḍen ara ad d-uɣalen tikkelt tis snat?10. Wuɣur sɛeddan kra n wussan?11. Amek ay yuɣalen d inesbuɣar?12. Amek tedder twacult nsen di taggara?13. Anwa i d awadem axatar ?14. Ma nmuqel taḥkayt d wayen tegzam deg-s, acḥal n yiḥricen i tesɛa?15. Ayen yeḍran di tmacahut d tilawt neɣ d asugen? 16. D acu-tt tewsit n uḍris-agi?17. D acu i d-yesskanen belli aḍris-agi d tamacahut : ama deg wayen yerzan amawal ama deg wayen yerzan tamṣukt?

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 18: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

18

a) Af-d sin n wawalen yezdin aẓar akked wawal « azeddam ».

b) Semres awalen i d-tufiḍ di tefyar sɣur-k.

c) Af-d yiwen wawal yezdin aẓar akked wawal « imeṭṭi ».

1 - Taqennuẓt

Yesɛa imi, ur yesɛi uglan; yesɛa aɛebbuḍ, ur yesɛi iẓerman. D acu-t ? D acu-t ? (Seg uḍris).

2 - Qqen ger wawal d uknaw-is :

● tumert lfeṭṭa

● ureɣ amerkanti

● aẓref ddheb

● anesbaɣur lferḥ

3 - Af-d deg uḍris awal iwatan i tbadutin-a

- D tiɣawsiwin n wureɣ neɣ n uẓref, ama d snesla, ama d tamenguct, ama d ameclux, ama d tizebgatin, ama…i tteqqnent tlawin.

- D tagnit ideg izerri wass si tillas ɣer tafat, ittfakka yiḍ, ibeddu wass.

4 - Senfel awalen yettuderren s yiknawen

Baba-tsen yules iwel.

Xas akken yuges wul-is, yedda-as di lebɣi.

Mi ṭṭsen akk, yeffeɣ s tuffra.

Azekka-nni tanezzayt, uɣen abrid n teẓgi.

Sgunfut dagi ar d-uɣaleɣ.

ğğan igerdan iman-nsen.

Ssqef d lemsemmen, iɣerban d tiɣrifin.

Ansuf yis-wen, kecmet ad teččem.

5 - Semyezwer imiren n wass am wakken i d-ttemyezwaren di tilawt

Tadawcact, azal, iḍ, tafrara, azizwu, tanezzayt, tameddit.

Amawal T

ag

ze

mt

tam

ez

wa

rut

Iluɣma :

Page 19: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

1�

Ad cfuɣ:

Imesla [ṛ] akked [ṣ]Ɣer imedyaten :

Acu txeddmeḍ deg uẓɣal mi nekk ṛwiɣ timseḥsal.a) Ṛeggmet-iyi ad tilim d inigan. Yettban ṣṣer ɣef yifassen-is. Yal yiwen ad yawi nnefṣ. Teqqar-as i urgaz-is belli ilaq ad iḍegger igerdan.b) Mi ṭṭsen akk, yeffeɣ s tuffra. Tefka-as cwiṭ n uɣrum. Ufan tubbiyin-nni ččan-tent yifrax Isɣunen n wureɣ d uẓref, rran-ten d inesbuɣar. Uriɣ-as tabrat n sslam ur iyi-d-terri ara.c) Win yeṭṭsen di trakna yeqqar ccetwa teḥma. Ssuq d ssbeḥ, win ur neqḍi lerbaḥ fukken. Ttif ssber yir imensi.

1. Amek i d-neɣra isekkilen « ṛ » akked « ṣ » deg wawalen yettuderren di taggayt (a).2. Limer ad asen-nekkes agaz yellan swadda ad ibeddel unamek neɣ ala?3. Amek i d-neɣra asekkil « r »akked « s » deg wawalen yettuderren di taggayt (b)4. Ayɣer ur asen-nerri ara agaz s-ddaw?5. Nezmer ad ten-id-nɣer [r] [s] neɣ tamara ad d-nenṭeq [ṛ] [ṣ] xas akken nura-ten war agaz? Ayen ?6. Amek i d-neɣra isekkilen « s » akked « r » deg wawalen yettuderren di taggayt (c)?7. Yella kra ibeddlen deg unamek n wawalen-a imi ten-nura war agaz?

Imesla [ṛ] akked [ṣ] ad ten-nettaru s wagaz swadda (« ṛ », « ṣ ») deg wawalen ideg yezmer ad ibeddel unamek ma nekkes agaz-nni. Imedyaten : ṛwiɣ/ rwiɣ, ṣṣer /sser. Ma d anida ur ittbeddil ara unamek yif-it ma nekkes agaz yellan seddaw. Imedyaten : tabrat, iruḥ, rğiɣ…

Ur nettarra ara daɣen agaz i « r » akked « s » mi ara d-zgen d tama n yisekkilen-a : ḍ, ṭ, q, ɣ, x, ẓ acku d wigi i ten-yettarran ttwanṭaqen, tamara, d [ṛ] akked [ṣ].

1 - tazabutAḍar iteddu s aẓar.Rwiɣ aɣrum d aberkan di Berwagiya.Ifassen-is sɛan ṣṣer.Ddel icuba tili-w, yeṭṭafar ijufar-iw, anda ddiɣ yid-i ad yeddu.

2 - Aru « r » neɣ« ṛ», « s » neɣ « ṣ ».Yettnuddum, d lawan n yiḍe..A tab..at ansi i d-tekkiḍ ?Acḥal aya yenndef yiẓ..i.Lḥağ d nnef.., tarbaɛt d nnef…

Tirawalt

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Iluɣma :

Page 20: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

20

ImernaƔer tifyar :

● Zik-nni, yella yiwen uzeddam…. ● Tefka-asen cwiṭ n uɣrum. ● Sgunfut dagi ar d-uɣaleɣ.● Azekka, ad ten-nerr!

1 - Acu yemmal yal yiwen deg wawalen yettuderren?2 - Ttbeddilen wawalen-agi neɣ ala?3 - D acu-ten wawalen-a ihi?

Amernu d awal, d armeskil. Irennu ɣer umyag (Yečča aṭas) neɣ ɣer yisem (cwiṭ n uɣrum) neɣ ɣer umernu-niḍen (kker-d cwiṭ zik.) i wakken ad ibeddel kra deg unamek-is.

Llan yimerna n wadeg: da, dagi, dihin, din, sya, agemmaḍ, sufella, yeffus, sdat…….Llan wid n wakud: ass-a, aseggas-a, ass-nni, azekka, iḍelli, tura, ilindi, zik-nni, imir-a…Llan wid n tɣara : akka, akken, bessif, jelweḥ, tinnegnit, tiffudemt, ɛinani, s

leɛqel……Llan wid n tesmekta : aṭas, drus, cwiṭ, ddeqs, ugar, nezzeh, bezzaf, maḍi, …

1 - Af-d imerna, ini-d d acu-ten.● Ass-agi lliɣ, azekka wissen.● Ayen akk i d-qqareɣ ass-a, neẓra-t yeḍra-d iḍelli.● Aṭas i as-yennan yefcel.● Win yekkren ɣer leslaḥ yeddem, lmut baṭel i aɣ-tt-ssenzen.

2 - Fren-d sin n yimerna si yal taggayt taruḍ-d yis-sen tifyar.

3 - Eg-d snat (2) n tefyar s yal amernu :

cwiṭ, drus, ddaw, azekka.

4 - Err yal amernu deg yilem iwatan : baṭel, mliḥ, azekka, agemmaḍ, tinnegnit, da, εinani, aṭas, iḍelli.

………………. Yusa-d, ……………….. ad yuɣal.

Xas akken yettaggad ……………… asemmiḍ, itteffeɣ mebla ma yelsa ……………… n lqecc.

Win yegganen ………………. Yettargu yir tirga.

Tura, llan wid yettakren ……………….., limer ttafen kra yellan ad t-sεun ………………….

Ma ifat yezger ……………………, ur mazal ara ad d-yerkeḍ ……………………

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Ad cfuɣ:

Tajerrumt

Iluɣma :

Page 21: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

21

Izri- Suffeɣ-d tafyirt tamezwarut n uḍris:- Kkes-d imyagen yellan di tefyirt.- Tigawt i mmalen yimyagen-a, teḍra neɣ ala ? - Tezri neɣ ala? Temda neɣ ala ?- Anwa imir ideg tezri ?

Izri d timeẓri n umyag. Tigawt i d-yemmal yizri teḍra, tfukk, temda.

1 - Akez anwi i d imyagen yeftin ɣer yizri deg usefru i d-iteddun

Tamurt teqqel-iyi d layasNɛedda tilasƐelmeɣ s lɣerba-w tḍul

Asmi i yi-iḥubb uɛessasNettmeẓra kul assYak akken i neddukkul

Tura mi thudd ɣef llsasKulci bniɣ fell-asRriɣ-as tablaḍt i wul. Si Muḥend u Mḥend

2 - Yal amyag i d-tufiḍ deg usefru, af-as-id amatar udmawan, afeggag n umyag d talɣa taḥerfit.

Amyag Amatar udmawan Afeggag n umyag Talɣa taḥerfit

3 - Sefti ɣer yizri amyag « ddu » akked wudmawen irkelli. Semyezwer udmawen akken iwata.

4 - Err imyagen yellan ger tacciwin ɣer yizri.

Iḍelli (ruḥ) ɣer taddart (rzu) ɣef yimeddukkal-iw, (seqsi)-iyi-d ayen ur (jbu) ara ɣer tmeɣra n dda Meẓyan. Mi (wali) amek i yi-d (magger) yeqqel-iyi-d wul ɣer tmurt ay (eğğ) acḥal aya.

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Ad cfuɣ:

Taseftit

Iluɣma :

Page 22: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

22

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Bu-txidas iteddu d win ibedden

Isestanen ɣef tugna:1. Acu i d-tesskan tugna-agi?2. Anda llan yiɣersiwen-agi?3. Acu la ixeddem wuccen?4. Acu i as-yeḍran i yizem?

Amacahu, Rebbi ad tt-isselhu, ad tiɣzif amzun d asaru.

Di tallit ideg ttmeslayen yiɣersiwen, deg yiwet n teẓgi yezḍan s yimɣan d yisekla, ttidiren tlata yiɣersiwen : aserdun, izem, uccen.Yal tameddit ttemlilen-d ɣer yiwen usgen. Di tafrara n wass , yal yiwen deg-sen ad iffeɣ ad inadi d acu ara yečč. Mi ara tili tawant, d talwit gar-asen. Mi ara yili laẓ, ttnaɣen.

Yiwet n tikkelt di tefsut ; aserdun, yerwa acku iɛreqyab d tɣezza ččuren d tuga tazegzawt.Uccen d yizem , ass ččan, ass qqimen akken. Yusem wuccen deg userdun.Yerra ɣer yizem yenna-as : « Aserdun-ina i d-tuwi kan ad nekkes iziɣer-is.Yerna yeḥla mačči d izli. Amek akka anect- ihin n uksum la t-nettwali sbeḥ-meddi, nekkni neqqim i laẓ?

- Amek ara t-nečč, yid-neɣ i yezdeɣ ! ?

- Ad as-nini belli yal yiwen deg-neɣ ad d-inadi anwa i d baba-s. Win i nufa diri-t baba-s ad imečč. »

Tafrara uqbel ad yali wass, rzan ɣer userdun, nnan-as ayen i ɣef msefhamen di sin. Aserdun yefhem tetteddu-d ɣer uqerruy-is, yenna-asen : « Yirbeḥ. Tameddit-a ad awen-d-rreɣ s lexbar. » Yekker yeffeɣ. Yeṭṭef abrid-is ɣer yiwen n umzil. Isemmer-as-id iḍarren-is.Yeksa armi yerwa, ha-t-a yuɣal-d ɣer wadeg anda yeggan. Mi d-yudef yizem d wuccen, yenna-as yizem i wuccen : « Ruḥ ẓer acu n yisali i d-yuwi. » Mi yuweḍ, yenna-as-id userdun : « Isali uriɣ-t-id deg yiḍarren-iw. » Imuqel wuccen iḍarren n userdun iwala deg-s imesmaren, yezzi-d ɣer yizem yenna-as :

« Ay agellid anagar kečč i izemren ad tegzuḍ ayen i d-yura deg yiḍarren-is. »

Izem yuẓa s nniya-s. Yuwet-it-id userdun ɣer unyir, itti-t ɣer deffir, tebda tettsami-t-id tmettant. Mḥend uccen yebda yettezzi-as, yettnadi ansi ara yebdu učči.

Page 23: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

23

Yenna-as yizem : « Annaɣ ay uccen, yak nekk yid-k d imeddukkal, ɣef userdun i d-nemcawar ! »

Yerra-as wuccen : « Mazal-ak tura imeddukkal ? Tameddurt tedda d win ibedden xas ma yella

baba-s d aɣyul. »

Yeggra-d userdun d wuccen, ur d-teggri teflest gar-asen. Msebḍan : wa ɣer ugmuḍ, wa ɣer

utaram. Yecfa userdun i tedyant. Yeẓra ur telli teflest deg yimẓiwen izedɣen tiẓgi.

Tamacahut-iw tefra, am uɛeqqa di tferka

1. Acḥal n yiwudam i yellan ?

2. Anda ttidiren ?

3. Amek ttidiren ?

4. Acu yeb ɣ a ad t-yexdem yizem akked wuccen ?

5. Amek i iwala userdun asumer i as-id-iga yizem d wuccen ?

6. Acu i ixdem userdun ?

7. Acuɣer d izem i yuzen wuccen ad d-iẓer d acu i d-yuran deg yiḍarren n userdun?

8. Acu i as-yeḍran i yizem ?

9. Acuɣer yezzi wuccen ɣef yizem ?

7. Amek yefra taluft yellan gar-asen ?

8. Smel imyagen n tseddart tis snat di tfelwit.

9. Anwi imyagen yeggten : d wid yemmalen tigawt yeḍran neɣ d wid yemmalen tigawt ur neḍri ?.

10. Acu temmal tenfalit: yiwet n tikkelt deg tefsut….. ?

Tagnit tis snat n tmacahut tbeddu mi ara d-tlal kra n taluft. Kra n yiwudam

kkaten ad tt-frun, kra niḍen kkaten ad tt-kersen. D aya i d-igellun s waṭas n tigawin

ara yessiwḍen ɣer ferru n wugur neɣ n taluft. Imyagen, amur ameqqran deg-sen ifetti

ɣer yizri.

Di tuget, tagnit tis snat iggar-itt-id unammal n wakud (yiwen wass…, armi d

yiwen wass…, yiwet n tikkelt…)

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t Ad cfuɣ:

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 24: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

24

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Kra yekka unebdu, Awarẓeg yezga icennu. Asmi i d-tuweḍ tasmuḍi, Ur yufi kra deg ukufi : Ulac tawekka neɣ izi, Neɣ kra ad t-iger s imi. Iruḥ ad iru laẓ-is I tweṭṭuft tağaret-is,

Issuter-as ad as-id-terḍel Acku deg tegrest yeḥsel. Inna-as : « ɣas kkes aɣbel, Ad am-t-id-rreɣ qabel, Ad am-id-rreɣ s waṭas Yiwen ur d as-ččiɣ ayla-s. »Taweṭṭuft ur treṭṭel ara,Tudert-is akk d cceḥḥa.

Tenṭeq ɣer uwarẓeg tenna :« Acu txeddmeḍ deg uzɣalMi nekk rwiɣ timseḥsal ? - Kra yekka wass nekk cennuɣ,Ur yelli melmi stufaɣ.- Ihi imi k-issedha ccna,Ɛeddi ad tceḍḥeḍ tura.

J. de La FontaineTasuqilt R. ƐACUR

1. Anwi i d iwudam yellan deg uḍris ?2. Anta tallit ideg teḍra tedyant-agi ?

3. Ayen ur yerri ara uwarẓeg kra deg ukufi ?4. Ayen yurğa armi i d-tusa tasmuḍi akken ad inadi ɣef tgella?5. Acuɣer ɣer tweṭṭuft i iruḥ ad d-yessuter?6. Acu n tmentilt i as-d-yufa i wakken ad as-id-terḍel kra?7. Acuɣer ur d as-id-terḍil ara?8. Muqel asigez n uḍris-agi, acu n tamawt ara d-tefkeḍ ?9. Muqel anda yella usekkil ameqqran? Acuɣer?10. Acu-t uḍris-a ?11.D acu i t-id-yesskanen?

Awarẓeg d tweṭṭuft

Asefru

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 25: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

25

1 - Ɣer tegnit tamezwarut d tegnit taneggarut n tmacahut, ternuḍ-asent-id tagnit tis snat ideg ara terreḍ tikerrist

Agellid d warraw-is

Amacahu, ad nger asaru anect n ujgu akken tamacahut-iw ad telhu.

Yella yiwen n ugellid, yesɛa tlata n warraw-is. Ameẓyan deg-sen yeḥrec aṭas, sani i t-terriḍ yessen, d acu kan yesɛa aṭas n nniyya, ma d atmaten-is d ungifen, ur ẓrin ara anda ara sersen iḍarren-nsen, maca ttasmen aṭas di gma-tsen.Yiwen wass, yuḍen baba-tsen, yessawel-asen, yenna-asen : « A tarwa,

…………………………………………………………………………………..………………………………..…….……………………

………………………………………………………………………………..…….…………………………..…….………………………

……………………………………………………………………………..…….…………………………..…….…………….……….…

Yefreḥ baba-tsen yis-sen, imi i as-d uwin ayen uɣur i ten-yuzen. Maca ur yumin ara s tmettant n mmi-s ameẓyan acku yessen-it d uḥric d imegzi: daymi ur yuyis ara. Kra n wussan kan, ha-t-a yusa-d yiwen urgaz ar d-iteddu ɣur-s s iɣrem. Mi yers, igḍaḍ-nni bdan cennun, ajenwi-nni la yettfeğğiğ ɣef umegreḍ n ugmar n ugellid, qqaren-d akken ma llan : « ha-t-aya umeẓyan ger watma-s ». Mi d-yuɣal umeẓyan, yules-as-id akk ayen yeḍran yid-s i baba-s. Agellid yessawel i warraw-is, yesteqsa-ten ɣef wayen yeḍran, qarren-d s tidet, dɣa yerra-ten ɣer usekraf ma d ameẓyan yerra-t d agellid deg umkan-is.

2 - Err-as taggara iwatan i tmacahut-agi (kemmel-as i tazwara-agi n tmacahut)

Tasarut n wureɣ

Zik-nni, yella yiwen n uzeddam, iteffeɣ yal ass ɣer teẓgi, ittawi-d tazdemt n yisɣaren. Tuffɣa-s di tafrara ; ad yawi yid-s aɣyul, ad iruḥ ad igzem isekla, ad ten-iqedder alama d tameddit ad d-iƐebbi i uɣyul, ad d-yuɣal s axxam.

Armi d yiwen wass, iffeɣ tanezzayt zik, yezdem-d armi d-yesmed ayen ilaqen. Asemmiḍ d asemmiḍ, yenna-as deg wul-is : « Ad siɣeɣ cwiṭ n tmes, mi i yi-yekkes uqerrif, ad Ɛebbiɣ i uɣyul, ad ruḥeɣ ». Iwala taqucciḍt n yisɣaren, wiss anwa i tt-icudden, yeğğa-tt dinna ; iruḥ yeddem-itt-id. Akken i tt-id-yerfed, wiss d acu yerkeḍ, yeggerweḥ. Yessakked, yufa d asenduq, s-ufella-s ters tsarut n wureɣ. Yeddem-d tasarut-nni. Yettani ma yella wansi ara yeldi asenduq-nni ur d-yufi ara. Ulac anida ara tekcem tsarut….

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

D nekk ara yarun

Page 26: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

26

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

Tiwkilin

Isestanen ɣef tugna :1. Acu i d-teskan tugna-agi?

2. Anda beddent tlawin-ina?

3. Acu xeddment?

4. Acu twalam deg snat n tlawin-ina?

5. Acu i yesnuɣnan taqcict-ina?

Amacahu, Rebbi ad tt-isselhu, ad tiɣzif amzun d asaru.

Zik-nni, tella yiwet n tmeṭṭut tesɛa snat yessi-s.Tameqqrant, tettak anzi ɣer yemma-s, ddeqs-is kan di tfulki akked ṭṭbiɛa ; ma d tamecṭuḥt, aggur deg yigenni, nettat di lqaɛa: tecbeḥ, teḥdeq, temleḥ. Tayemmat tettasem di yelli-s tamecṭuḥt. Terra-tt ger wallen-is. Tetteddu-tt fell-as seg walluy ar aɣelluy. Tettazen-itt sin n yiberdan, deg wass, ɣer tala; yerna tettɛebbi-as asagem anect-ila-t. Taqcict tameɣbunt ad terr aqbab ad d-tɛebbi, awal ur tt-id-yettali.

Armi d yiwen wass, akken tuweḍ ɣer tala, ha-tt-a terza-d ɣur-s yiwet n tmeṭṭut d tigellilt, tsuter-as-d aman ad tsew. Teslal asagem-is. Tugem-d. Tmekken-as asagem ɣer yimi-s. Mi teswa tmeṭṭut-nni, tenna-as : « sya d asawen ad kem-rreɣ ad tesɛuḍ ayen ur tesɛi yiwet. Yal mi ara d-tmeslayeḍ ad d-teffeɣ seg yimi-m tjeğğigt neɣ twizet. » Ziɣ tameṭṭut mačči d menwala, d tawkilt. Mi tuweḍ teqcict s axxam, tekker-as yemma-s am bu-ttar, imi ur d-tuɣal ara zik.Tenna-as i yemma-s: « Suref-iyi a yemma, ur ttuɣaleɣ ara ad ɛeṭṭleɣ. » Mi d-tmeslay akken, teffeɣ-d seg yimi-s tjeğğigt d twizet. Tenna-as yemma-s : “Acu–t akk lxir-a a yelli ? » Armi d ass-nni i as-tessawel « a yelli ».Testeqsa yelli-s akken ad tẓer ansi i as-id-yekka way-nni . Taqcict tameɣbunt, tules-as kra yellan s nneyya-s. Tekker tmeṭṭut tessawel i yelli-s-nni tameqqrant i tḥemmel :

« Kker fell-am ad truḥeḍ ɣer tala, ad tafeḍ tameṭṭut d tigellilt, ad am-id-tsuter aman, efk-as ad tsew, ad uɣalen imeslayen-im d tiwiztin.

- Amek akka ara ruḥeɣ ɣer tala ? Mačči d taqeddact nekkini .

- Nniɣ-am ad truḥeḍ. »

Tekker temcumt, temmeɣ ɣef ubelyun n uẓref, tuɣ abrid n tala. Tuweḍ ɣer tala, ha-tt-aya tewkilt-nni tejba-d ɣur-s, maca tikkelt-nni terra-d iman-is d tageldunt. Acu n yiselsa-nni, acu n yisɣunen-nni !…

Page 27: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

2�

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

Tsuter-as-d aman ad tsew. Taqcict si ttnefxa d zzux i tt-izedɣen tenna-as: « Ur d-usiɣ ara ɣer tala akken ad am ssweɣ aman. Ha-t-an ubelyun, ddem ad tesweḍ i yiman-im ah !

- Ihi, imi akka i tgiḍ, sya d afella yal mi ara d-tmeslayeḍ, ad d-iffeɣ seg yimi-m uzrem neɣ ugru. »

Tuɣal-d s axxam, akken tenṭeq ɣer yemma-s, ffɣen-d sin yizerman, yedda-d ugru. Tameṭṭut tuɣwas : « Ah ya Rebbi acu i ak-xedmeɣ ! D tibekkit-nni n uletma-m i am-tt-ixedmen. Anda tella ad as-neɣdeɣ taqerrut-is ?”

Taqcict tamecṭuḥt, terwel, terra metwal tiẓgi. Di teẓgi-nni, yella mmi-s n ugellid tuɣ-it yettṣeyyid .

Iteddu armi i tt-id-imlal. Iwala taqcict d ayen i d tiziri. Yesteqsa-tt-id acu i txeddem weḥd-s di teẓgi.Tenna-as: “D yemma-s i yi-d-iqeddmen.” Yessuli-tt ɣef wayis, yuwi-tt ɣer teɣremt.

Ɛeddan kra n wussan, tlul-d tayri ger teqcict akked mmi-s n ugellid. Yuwel yid-s. Gan tameɣra n sebɛa n wusan d sebɛa n wuḍan. Ddren di tumert. Sɛan-d igerdan d umliḥen d uḥdiqen.

Sɣur Charles PERRAULTYessuɣel-it-id R. ɛACUR

1. Ayen tettmaggar tmeṭṭut yelli-s tameẓyant s yir udem?

2. Amek i tettmaggar tameqqrant?

3. Acu i d-isnekren imenɣi gar-asent?

4. Amek tettwalim tismin n tyemmat di yelli-s?

5. Acu neɣ anwa i iɛawnen taqcict mgal tismin n yemma-s?

6. Anda i tt-tmugger?

7. Acu i as-d-tefka?

8. Ayen i tt-tuwes (i tt-tɛawen)?

9. Acu i as-id-tefka i tmeqqrant? Acuɣer?

10. Amek i tḥulfa yemma-s s wanect-nni?

11. Acuɣer i bɣant ad nɣent taqcict tamecṭuḥt?

13. Acu i as-yexdem?

14. Serwes ger tudert n teqcict deg uxxam-nsen d tin n teɣremt ?

15. Acḥal n yiwudam i yellan?

17. Acuɣer luɣen wassaɣen gar-asen?

18. Acu i d-yeḍran di tseddart tamezwarut?

20. Acu i d-yeḍran di tseddart tis snat?

21. Acu i ibeddlen ger snat n tseddarin-a?

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 28: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

28

Ha-ten-a kra n wawalen d ireṭṭalen, kkan-d si taɛrabt: sselṭan, aɛudiw, yezweğ, lberj

1 - Af-d deg uḍris iknawen-nsen s tmaziɣt.

2 - Suffeɣ-d seg uḍris aktawal n tala.

3 - Sbadu-d awal « asagem ».

a) Af-d awalen yezdin aẓar akked yisem asagem.

b) Anwa amyag seg i d-yekka yisem asagem ?

c) Acu i as-nerna i umyag-a akken ad d-yeffeɣ yisem?

d) Asagem d isem n tigawt neɣ d isem n wallal?

e) Ha-ten-a yimyagen, af-d seg-sen anwi i d-ifkan isem n wallal: ddem, rgel, gnu (=xiḍ), aweḍ,

ečč, ṭṭes, afeg, qqes, qqen (< ɣwn).

f) Yella yisem niḍen n wallal deg uḍris, af-it-id, rnu af-d anwa amyag seg i d-yefruri.

4 - Senfel awalen yettuderren s yiknawen iwatan

Tameqqrant, tettakk anzi ɣer yemma-s.

Terra-tt ger wallen-is.

Tettazen-itt sin yiberdan ɣer tala deg wass.

Suref-iyi a yemma.

Ddeqs-is kan di thuski.

5 - Imyagen nɣed akked ddez d iknawen. Maca yella wanda nezmer ad nessemres yiwen, wayeḍ xaṭi. Wali anwa iwatan i yal yiwet si tefyar-a.

Yeddem aɛekkaz, ………………-as aqerru-s i uzrem.

Iteddu, iteddu, yecceg, ……………… tqesbuḍt-is.

Yuɣ-d tisent (lmelḥ) ……………….. mliḥ.

Yeṭṭef azduz, ………………… taqettunt akken ad ifru uɛeqqa ɣef uclim.

Tezgiḍ dagi, ………………-d abrid ɣur-neɣ.

6 - Af-d deg uḍris awal iwatan i tbadut-a

D abeḥnuq yennḍen am tsumta, ttarrant-t tlawin deg wammas am waggus neɣ ɣef uqerru,

mi ara d-awint kra am tbettit neɣ aqecwal.

Amawal T

ag

ze

mt

tam

ez

wa

rut

Page 29: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

2�

Aɣelluy n teɣra ɣer tifyar-a :

● Amek akka ara ruḥeɣ ɣer tala ?● Ihi imi akka i tgiḍ, yal mi ara d-tmeslayeḍ ad d-yeffeɣ seg yimi-m uzrem.

1 - Sikked anida i mlalent snat n teɣra.

2 - Amek i d-nsusra ? Amek i nura ?

Mi ara mlilent snat n teɣra (yiwet di taggara n wawal amezwaru, tayeḍ di tazwara n wawal i t-id- iḍefren), deg umeslay, ntekkes yiwet n teɣri (deg tuget d tamezwarut) maca deg tira, ad nettaru tiɣra di snat.Gret tamawt : Mi ara temlil teɣri n yisem akked tin n umqim awsil, d tin n umqim i iɣellin xas akken d tis snat : Axxam-iw / ayla-w Axxam-ik / ayla-k Axxam-is / ayla-s Axxam-im / ayla-mMaca di kra n temnaḍin ur ttekksen ara tiɣri n umqim, ttağğan-tent di snat: Ayla-iw / Ayla-is / Ayla-ik

1 - Tazabut Ayen akk i nehder wissen ma ad d-yeḥder. Niɣ teẓriḍ akka ara tefru. Dɣa ass-n mi ara terwum, ddunit ar d awen-tdum. Anda akka ddan yizmawen ? Acu akka i d-tbubbeḍ yid-k a wagi i d-yusan? Asmi ara ɣaben at-tismin. Iga akka, yerra akka. Ini-as i gma ur neẓri.

2 - Ha-t-an uḍris, yella wanda ɣlint teɣra, af-d anti, err-itent.

Aql-iy am gider amerrẓuḤesleɣ deg wagu ɛebbdeɣ imeṭṭi d leɛyaḍ

Asm’ iferr-iw yetthuzzuSewwqeɣ d amenzuS waffug zegreɣ agemmaḍ

Ad cfuɣ:

A kr’ ittɛuzzun ittdulluIkkes-aneɣ zzhuLbaz neqben-t iyuzaḍ.

Si Muḥend u Mḥend

Tirawalt

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Iluɣma :

Page 30: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

30

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

Asemmad usrid

Ɣer tifyar-a :

● Tuzen tmeṭṭut taqcict ɣer tala.

● Truḥ, tuwi asagem.

● Dinna, ad tafeḍ tameṭṭut.

● Ddem abelyun ad tesweḍ.

● Ad as-neɣdeɣ taqerrut-is.

1. D acu-ten wawalen yettuderren ?

2. Yella kra i d-rennun i umyag neɣ ala?

3. Tella tenzeɣt i ten-id-yeqqnen ɣer umyag neɣ qqnen-d srid?

4. Addad n yismawen-a d ilelli neɣ d amaruz?

Asemmad usrid d awal yesmaden anamek n tefyirt. Itteqqen srid ɣer umyag, ulac tanzeɣt gar-asen. Mi ara yili yisem d asemmad usrid, addad-is d ilelli. Asemmad usrid yezmer ad yili d isem neɣ d asenfal n yisem (amqim awsil n umyag). Akken ad d-naf asemmad usrid, ad d-nefk asestan s yimattaren « anwa? » neɣ « acu ? »

1 - Af-d isemmaden usriden di tefyar i d-iḍefren.Yura umaru adlis i yimeɣriyen.

Agrud iḥemmel urar.

Yessawel-d umɣar tamacahut i warraw-is.

Yal tizi teḥwağ aɛbaṛ.

Nadit aẓar n teɛdawt, afet-t uqbel ad ken-ifat.

2 - Senfel isem asemmad usrid s umqim iwatan.Yessared takerrust-is.Yuɣ-d aselkim ass-a.Yal ass, qqareɣ iɣmisen.Lemdent tullas tizlit.Urant tullas asefru.

3 - Semres ismawen i d-iteddun d isemmaden usriden di tefyar ara d-tafeḍ.Axxam, adfel, tiziri, aman.

Ad cfuɣ:

5. Sikked amedya i d-iteddun tkemmleḍ :● Yečča aɣrum yečča-t

● Yečča tačinat ...............

● Yura tibratin ...............

● Yura idlisen ...............

6. Anwi awalen i izemren ihi ad ilin d asemmad usrid ?

Tajerrumt

Iluɣma :

Page 31: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

31

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Izri ibaway

ɣer tifyar i d-iteddun

● Ur d-usiɣ ara ɣer tala akken ad am-ssweɣ aman.

1. Kkes-d imyagen yellan di tefyirt.

2. Tigawin zrint neɣ ala ?

3. Acu mmalen wawalen « ur…….ara » yernan ɣer umyag ?

4. Sikked amedya tkemmleḍ.● Ečč yečča Ur yečči ara.● Els yelsa …………..● Ffeɣ yeffeɣ ………..● Krez ……. ……….● Ger …… ………

Yella yizri ilaway, yella yizri ibaway. Yettaleɣ yizri ibaway s tmerna n « ur….ara » i yizri ilaway. Llan yimyagen i ilan afeggag yettbeddil ger talɣa tilawayt akked talɣa tibawayt : afeggag n yizri ibaway yettawi « i » sdat neɣ deffir n tergalt taneggarut.

1 - Err ɣer tibawt imyagen n tefyar-agi.Yeqqres uyeddid, neɣlen waman.

Mqidec bu-lehmum, igen yennuddem.

Immut uzger tebḍa ccaruka.

Iqqim, iruḥ.

Yečča lmal, yefreḥ bab-is.

Yuker ḥedreɣ, yeggul umneɣ.

Tenna-as tixsi : « taɛrurt telsa, taɛebbuḍt terwa. »

2 - Sefti ɣer yizri imyagen-agi yellan ger tacciwin taruḍ-ten akken iwata.

( ḥzen) teɣliḍt ur (nqec) bab-is. Axxam-is ur as-(zmer) lğameε (ṭṭef)-as amezzir. Win ur (azzel) urğin (ɣli). Ur (ečč) ur (rbeḥ) ay ul, ur (mneε) seg ccḥani Win ur (sεu) nnif awer t-id-yaf lexrif.

Ad cfuɣ:

Taseftit

Iluɣma :

Page 32: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

32

Zik-nni, yella yiwen n umɣar d igellil, ɣur-s yelli-s, tzad di ssifa, aggur deg yigenni, nettat deg lqeεa terna teɣra deg nnesnas, anda tt-terriḍ tessen. Ad d-tekker tiddemcect, ad teεnu ccɣel n uxxam d tirni. Baba-s, tafrara, ad yeffeɣ ɣer teẓgi ad d-yezdem isɣaren, yettuɣal-d aɣelluy n yiṭij. Mi d-tezzi ddurt, ad iruḥ ɣer wulzuz (ssuq) ad isenz aserɣu akken ad d-yessis talqimt ara ččen.

Ha-tt-a tezzi-d ddurt, iεebba isɣaren ɣef uɣyul, yerra ɣer wulzuz. Yufa ssuq yenhewwal! Acu yeḍran? D agellid i d-yeḥkan targit, yenna : “ Urgaɣ taslent mm-yiwet n lğedra, ur tt-ẓẓin yifassen. Teğğa-d tnac n yifurken, yal afurk yeṭṭerḍeq ɣef tlatin yigeḍman. Ad iyi-d-tessefrum targit-a neɣ jmeε-liman ur yeεmir ssuq”.Imsewwqen, ttucewwlen. εerḍen ad tt-id-ssefrun, ulac. Uɣalen akken s ixxamen-nsen, ur d-uɣen, ur senzen. Aggur, yeqqen di tnelli mačči ssefran-d targit-nni.Yiwen wass, yeqqim umɣar deg ufrag, yesnezgim, yeqqar-as deg wul-is : « Amer ad teqqim akka targit n ugellid ulac win ara tt-id-yessefrun…..Mačči d tawaɣit ! Ansi ara d-kkeɣ s tgella? Ad nemmet seg laẓ nekk d yelli… ». Tenṭeq ɣur-s yelli-s, tenna-as: « Acu k-iceɣben a baba? Deg wudem-ik, iban leɣyar!”Yules-as-id ayen yeḍran deg wulzuz, yeḥka-as-id targit-nni n ugellid s wadda: “Af-as-id tura aqerru, ah!”.- A baba, teshel maḍi! Taslent, d aseggas; ifurken, d agguren. Llan tnac wagguren deg useggas, igeḍman, d ussan; yal aggur, deg-s tlatin wussan.Amɣar, yennefsusi wul-is. Azekka-nni, tanezzayt, iruḥ ɣer wulzuz, yessefra-d targit. Akken i as-yesla ugellid, yenna-as : Ur tufigeḍ ur triseḍ ar ad d-tiniḍ anwa i ak-tt-id-yessefran akka. Iban mačči d kečč!. Amɣar, yessusem akken tirmelt, amzun yettnadi acu ara d-isfukel, yuɣal yenna-as : “ D yelli”.Agellid xas Rebbi; taqcict, ad tuɣal d tameṭṭut-is! Iceggeε ixeddamen uwin-as aεeggen. Amecwar, ɣezzif, nutni, laẓ lluẓen, akken zeggnen abrid εeddan ddmen-d tisfenğtin ččan-tent. Mi uwḍen, ufan-tt weḥd-s deg uxxam, tenna-asen: - Aql-i gar leḥyuḍ; yemma, truḥ ad d-tẓer win urğin teẓri; baba, iruḥ ad tt-icelleḥ, ad tt-imelleḥ; atmaten-iw, ruḥen ad uwten aḍu deg waḍu.Init-as i ugellid, ilul waggur skiked dayen, ixuss-it yiwen wass neɣ yumayen, bab-is, ad yečč tiɣrit neɣ berdayen.

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

Tamsefrut

Page 33: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

33

Wehmen deg yimeslayen-is, ur gzin ara anamek-nsen, daɣ-netta ulsen-as-ten kan akken i ugellid, awal, ur asen-yeεriq. Ziɣ rrεud deg yigenni, lemεun ɣer-k ay ini! Agellid, yukez d acu-ten lehdur-nni : Ufan-tt tzeṭṭ; yemma-s, d timsirewt, baba-s, iruḥ ad yekrez; ayetma-s ad d-seggden. Ma d aεeggen, ittwaddem seg-s uεwin. Lehdur-is ufafen, yufa d nettat i as-ilaqen. Dɣa yuɣ-itt.Yiwen n wass, nnuɣen sin n yirgazen, ruḥen ɣer ugellid ad ten-yefru.

Yiwen, yesεa taserdunt, wayeḍ ɣur-s tagmert d mmi-s. Bab n tserdunt inker-as ajḥiḥ i wayeḍ-nni acku yeḍfer taserdunt-is, yenna-asen ugellid : - Serrḥet-asen, tin yeḍfer ujḥiḥ d tin i d yemma-s, bab-is yawi-t.Dɣa ajḥiḥ yeḍfer taserdunt, argaz ikseb ayen ur ili.Yeqqim bab n tegmert deg teɣmert, metwal tiɣremt n ugellid, yettutlay d yiman-is. Tesla-as-id tmeṭṭut n ugellid tḍall-d seg ṭṭaq, tegza taluft, tenṭeq ɣer-s: - Teswiḍ ɣef wudem am tixsi, win k-ixedεen, ad t-ixdeε Rebbi, ccreε s yibeddi mačči s yiɣimi. Uɣal ɣur-s, ini-as : “ẓẓiɣ ibawen rrif n yillel, ffɣen-d yiselman, ččan-iyi-ten”. Netta, ad d-isuɣ fell-ak ad ak-yini, iselman ma ffɣen-d seg waman ad mmten, tiniḍ-as imir ur ttkukru ara, ula d taserdunt, ma turew ad tenger ddunit.Yexdem akken i as-tenna, yerra-d ajḥiḥ-is ɣef yiman-is, iruḥ d ubrid-is. Agellid, yufa-tt deg wul-is, yeẓra ansi d-tekka tyita. Yuweḍ ɣer tmeṭṭut-is, yenna-as : - Tkeccmeḍ timkeččmin, tuğweḍ-d tawalt s ufus-im. Rfed ayen akk εzizen fell-am tawḍeḍ axxam n baba-m.Tsuter-as ad ččen akken imensi uqbel ad truḥ. Yeqbel, yedda-as deg lebɣi.Ur yeẓri acu i as-id-tettheggi! Urεad tebliε tɣenjawt taneggarut yeɣli deg yiḍes. Tεedda tger-it deg usenduq, tuwi-t s axxam n baba-s. Akken d-yuki, tezwar-it s awal : D kečč i yeεzizen fell-i, refdeɣ-k uwiɣ-k-id yid-i.Agellid tuwi-t tewhemt, yessakked-itt, yenna-as: - Imi turiḍ ɣef yiri, zwir akka sdat-i. Myufan wulawen! Uɣalen ɣer teɣremt, tezdi-ten tayri. Ddren di tumert.

Tamacahut akken i tt-sawalen deg Wat-ZellalTerra-tt-id ɣer tira Racida FIṬAS

1. Amek i d-isassay aɣrum umɣar-agi?2. Anda isnuz isɣaren i d-izeddem?3. Acu i t-iqerɛen ur isenz ara aserɣu-ines deg ulzuz?4. Acu i d-isuter deg-sen ugellid?5. Anwa iselken imezdaɣ n tmurt-a deg twaɣit?6. Amek i ten-tsellek?7. Suffeɣ-d akk awalen neɣ tifyar i d-immalen belli taqcict-agi d timegzit.8. Ayen ur as-ibri ara ugellid i tmeṭṭut-agi ines?9. Acḥal n yiwudam i yellan?10. Anwa i d awadem axatar di tmacahut-a?11. Amek tefra tmacahut?12. Acu-t wanaw n uḍris-agi ? Acu i t-id-yemmalen ?

Amur ameqqran n tmucuha ttfakkant akken ilha. D tagi iwumi qqaren tagnit taneggarut. Iwudam yelhan xas sɛeddan tilufa, teggerri-asen-id talwit d tumert. Maca tezmer daɣen tmacahut ad tfakk akken n dir. Llant daɣen tid ittfakkan s temsirt. Tagnit taneggarut tettemcabi ɣer tmezwarut.

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

Ad cfuɣ:

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 34: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

34

D asefru n zik,Nekkes-t-id seg : Poèmes kabyles anciens

Sb : 222/ 224. i yura Mulud MɛAMMRI

1. Acu-t uḍris-agi?2. Acu i t-id-yeskanen?3. Anwi i d iwudam yellan deg-s?4. Anda teḍra tedyant-agi?5. Muqel taseddart tamezwarut, anwi awalen i d-yeskanen tazwara-agi d tin n tamacahut?6. Ayen yennejmaɛ lbaz d warraw-is?7. Ayen yugi lbaz ad as-yefk tasekkurt i mmi-s ameqqran ad tt-yečč ?8. Acu yuggad lbaz?9. Ayen i tt-yefka i mmi-s ameẓyan ?10. Ayen i d-tuwi ad ifakk tasekkurt ?11. Ayen ara isukk talaba ɣef yimi-s ?12. Amek tefra taluft?13. Amek i iwala lbaz mmi-s ameẓyan ?14. Amek i iḥulfa lbaz i yiman-is di taggara?15. Ma nmuqel aḍris akken ma yella, anwi awalen neɣ tifyar i d-yemmalen d tamacahut?16. Acu i d-yeḍran di tseddart tamezwarut? Di tis snat? Di tis kradet?

A sidi bab uɣanim,Ay uḥdiq fhem ttḥessis,Tella tezdayt di sseḥra :Acḥal i ɣezzif yixef-isLbaz iɛac s ufella,Tasekkurt deg (yi)ẓuran-isYeqqim armi d yiwen n wass,Yemcawar d warraw-is.Amek ara yexdem yesteqsa,I tin izedɣen ɣer rrif-is?

Yekker-d umeqqran deg-sen,Yenna-as deg wawal-is :« Efk-iyi-tt a baba ad tt-ččeɣ,Di lebḥer ad neɣbu rric-is ».Yenna-as : « Gedha s memmi,Mačči d ṣṣyada n wukyis :Ad d-alin iɛewwamen,Ad mlilen d rric-is.Ad yaweḍ lexbar leḍyurLbaz yečča tağaret-is ».

Yekker-d ulemmas deg-sen,Yenna-as deg wawal-is :« Efk-iyi-tt a baba ad tt-ččeɣ,Di tesraft, ad neɣbu rric-is ».Yenna-as : « Gedha s memmi,Mačči d ṣṣyada n wukyis :Ad d-yaweḍ lweqt n rrḥa,Kul wa ad yefqed tasraft-is :Ad yaweḍ lexbar leḍyur,Lbaz yečča tağaret-is ».

Yekker-d umecṭuḥ deg-sen,Yenna- as deg wawal-is :« Efk-iyi-tt a baba ad tt-ččeɣ,Ad zwireɣ di rric-is ».Yenna-as : « Gedha s memmi,D tagi ay d ṣṣyada n wukyis ;Ma mmuteɣ ğğiɣ-d leɛmaṛa,Baba-k yeɛmer umkan-is.Wi yeččan tasekkurt ar tt-ifakk,Isukk talaba ɣef yimi-s.

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

Tamacahut n tsekkurt

Asefru

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 35: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

35

1 - Sugen-d tagnit n taggara i iwatan i tmacahut-aMeqqen n taṭṭucin, merreẓ n tfettusinAmacahu, Ahu, Rebbi ad tt-iselhu, a tt-id-yawi d asaru.

Qqaren tella, zik-nni, yiwet n tmeṭṭut tezweğ, tesɛa tanuḍt. Tanuḍt-nni-ines tettasem deg-s dayen kan, acku tameṭṭut-agi teḥrec : tqeddec deg uxxam, trennu di berra, yernu tzeṭṭ. Yal ass, ad tekker di tafrara i wakken ad teqdec. Mi tsellek, ad teɛnu azeṭṭa-ines. Ur tḥebbes ara meskint iḍ kamel alama dayen teɛya.

Yiwen n wass, tekker tnuḍt-nni ines, tɛuss.Tcukket yella win i tesɛa tmeṭṭut-nni imi tessawaḍ ad tekkes acettiḍ yal imalas.Tettḥessis-as, ad twali anwa akka i tt-ittɛawanen.

Tameṭṭut-nni akken tsellek leqdic, teɛna azeṭṭa-nni ines. Tanuḍt-nni tettḥessis kan ad tsel i wacu iḍerrun. Akken-akken armi yedda yiḍ, ha-tt tesla-as i tmeṭṭut-nni mi as-tenna: “Ɛeslama-k a merreẓ n tfettusin, a meqqen n taṭṭucin, Welleh ar d ad tawiḍ lḥeqq-ik!” Tekker tuzzel ɣer urgaz-is, tenna-as: “Twalaḍ tameṭṭut n gma-k! Qqaren-as akk medden teḥrec, tettekkes azeṭṭa yal imalas, ziɣ nettat tesɛa argaz.” Ikker urgaz-is iruḥ ɣer gma-s yenna-as “i yellan, i yellan. Tura tameṭṭut-agi inek ur ilaq ara ad tezzi da.” Argaz n tmeṭṭut-nni amek ixdem? Iɛuss-itt azekka-nni. Ikker, yerra iman-is iruḥ ɣer ccɣel-is, netta iffer-as deg uxxam.

Tameṭṭut-is teɛna leqdic akked lexla. Akken tekfa, teqqim imir ɣer uzeṭṭa-nni. Argaz-nni ines iɛuss kan ad iẓer acu yellan. Tameṭṭut-nni tzeṭṭ teqqar mazal, armi yedda aṭas yiḍ. Ha-tt-an bdant ttadrent wallen-is meskint, ifassen-is dayen ɛyan ggumman ad ngugun, dɣa texdem-as akka: “ Ɛeslama-k a merreẓ n tfettusin, a meqqen n taṭṭucin, welleh ar ad tawiḍ lḥeqq-ik !».

Teṭṭef alemsir-nni iɣef teqqim, tekmec iman-is fell-as, teṭṭes. Argaz-is iwala, ziɣ d naddam iwumi tettmeslay.

2 - Ger tseddarin i d-iteddun, af-d anta i d tamezwarut, anta i d tis snat, anta i d tis tlata.

a) Armi d yiwen n wass, iseggex-d udfel seg udrar, issedrem-asen axxam. Kra seg-sen iɣumm-iten udfel. Qqimen di tekwatin, ttrağun win ara ten-id-yekksen.

b) Zik-nni, yella yiwen n urgaz d tmeṭṭut-is, zedɣen deg yiwet n taddart, tezga-d d tama n yilel. Sɛan yiwet n tireft (teflukt), ttṣeyyiden yis-s iselman.

c) Tameṭṭut tebra-as tergagayt. Tsekkwer tawwurt, terra-as tackandut i tewwurt. Tger iman-is ɣer wussu, tgen d tama n warraw-is.

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

Ameyyez uqbel aneggez

D nekk ara yarun

Page 36: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

36

Jar n ugider d yifker

Gider yeğğul ma yeṭṭef ifker ald ad t-yenɣ acku (xaṭer) tella teḥsift jar-asen.

Ass seg wussan, yuḍu-d jar n yifassen nnes, irfed-it yufeg yis-s dug ujenna. Yenna-as : «

Ass-a, d ass nnek ! Ini mani ad c-greɣ ? Ifker d mizrag, yenna-as : « Nečč kesneɣ (nekkṛeɣ) aman

d talawin, ttectiɣ izerwa d yihdiren d temzirin yeqquren, ger-ya din !… Gider yewwed di tqatt

(sdat) n tala yerx-as (yellef-as), ifker yehwa ɣer ubuḍ n tala, yemmeḍran (yennebran) dug waman,

yesserg-d ixef nnes yenna-as : « Say (sagi) amek yexs umeddakkel-nnek ! »

Si « Tinfusin si Tmazɣa d umaḍal » sb 12

Sɣur UNISI Muhammed Saleh

Uccen d yinisi d warr

Inisi d wuccen d warr (izem) mqadɛen (cerken) ɣef tgerza (takerza) d tmegra. Ass mani

ssemden (fukken), srewten, zzuzren. Yeqqim kan ad bḍan. Nnan-as i wuccen : « Kker bḍa-aneɣ ! »

Uccen yebḍa, yenna: « Tay (tagi) i nečč (nekk). Yut-it (yuwet-it) warr ɣef yixef, imrez-as, yessizzel-

as idammen. Yemmeger-d (ineggez-d) yinsi yenna-as : « Jbed iman nnek, sxalli tessned ad tebḍid

! » Yeṭṭef yinsi leebar, yenna : « Bismillah, tay d tict (yiwet) i eemmi arr, tay sent i eemmi arr, tay

kradet… kuzet, semmuset, seddiset i eemmi arr, tict i nečč, tict i eemmi uccen. »

Yenna-as warr : « Mand wa k-isneeten tizraget-ay (tiḥerci-a) ? » Yenna-as « D ixef n wuccen

i yettazzalen d idammen ».

Si « Tinfusin si Tmazɣa d umaḍal » sb 24

Sɣur UNISI Muḥemmed

Iḍri

sen

n te

mna

ḍin-

niḍe

n

Tinfusin seg Wawras

Page 37: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

3�

Uccen, ayaziḍ d uydi

Ajellid d urğaz iggen n wass, iggen n uyaziḍ ittedden d aweḥdi. Kul ass itteccer (ittenkar) ɣbecca lefjer, ad yali igget ccejret, ad yedden.Iggen wass, isell-as iggen n wuccen, yas-d yettɣar bac ak ad t-yecc. Yenna-yas wuccen i uyaziḍ :Ssalamu ɛlikum, a ddi yaziḍ. Yenna-yas :Wa ɛlikum ssalam ! Walakin, ceccin (kečč) ur tennumeḍ tazd-i-d ammu ɣbecca!Necci (nekk) selleɣ-ac tetteddneḍ bac-ak ad ẓẓallen midden, la kiɣ usiɣ-d bac ad ẓẓalleɣ neccin yid-c, ad lemdeɣ. Yenna-yas :D aweḥdi : wasi yettẓalla, yexs i Rebbi sebḥanu ! Yenna-yas uyaziḍ i wuccen: ar seččer-d amdduččel-ik, yella sagged ssejret, yeṭṭes. Uccen yeqqar : yella uyaziḍ wiḍiḍen yeṭṭes !Yaf-d iggen uydi d azeɛluk yeṭṭes. Yexleɛ, idwel-as-d i uyaziḍ, yenna-yas:smeẓ-yi, lakiɣ ttiɣ (ttuɣ) ur sbiɣeɣ luḍu !Yenna-yas uyaziḍ :telliḍ treggbeḍ d aydi yeṭṭes, trewleḍ : batta telliḍ d arjaz d aweḥdi, sujem-as. Uccen Yenna-yas : Imar-u (imir-a) lakiɣ d arjaz d uctim, amaɣer ṭemɛeɣ bac-ak ad cceɣ, yexs bessi ami ttwacceɣ s uydi.

Agellid d urğaz

Iggen n wass, iggen n ujellid ɣer-s iggen n umuc, iṛebba-t d aweḥdi, ald ili itteṭṭef-as ccemɛet tecɛel s a ɣa (mi ara) yettmensiw ujellid.Iggen wass, iggen uroaz iḍaf sselṭan. Yergeb muc batta yettaja (yettaga) yenna-yas i ujellid :Ṭṭbiɛet n umuc, yella wel (ur) tt-yetti ?Yenna-yas ujellid :Necc muc-ik ṛebbiɣ-t ujar n ṭṭbiɛet. Yenna-yas arğaz (urgaz) :Necci ad qeddreɣ ad as-sfesdeɣ aṛebbi-c. Yenna-as ajellid :Wel tqeddreḍ. Yenna-yas :Ad c-ssečneɣ !

Yeẓwa arğaz, yettqelleb ɣef yiggen n uɣerda, yessekrem-t fus-s, lext-nni yella ajellid yettmen--siw d umuc, yeṭṭef ccemɛet treqq. Yenna-as arğaz i ujellid :Rgeb muc-c batta ɣa d yej (acu ara yeg) imar-u.Yenna-yas : Iwa jerreb amm-u !

Yebda arğaz bessi-bessi ad as-yesseččen aɣerda i umuc, ad t-yessekrem al ad as-ixelweḍ leɛqel-s i umuc, yenna yekli-yas-t.Muc yeqfez aqfaz iggen, isseyyeb-as ccemɛet temmut. Sselṭan iqqim yessulles, tɣenğayt fus-s : muc yeṭṭef aɣerda imi-s, yerwel ɣer uncan (umkan) wiḍiḍen, itett di-s.Yeqqim arğaz iḍess ɣef ujellid, yenna-yas :- Qqare ɣ-ac : ṭṭbiɛet tujar tterbiyet.

J.M. DALLET

Seg Récits du Mzab

Iḍri

sen

n t

emn

aḍin

-niḍ

en

Tinfusin n uɣlan

Page 38: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

38

● Di tgezmin timezwura, teɣriḍ mennaw n tmucuha. Tura, d nnuba-k ad d-taruḍ yiwet n tmacahut kečč d yimeddukkal-ik.

Maca tikkelt-agi d kečč ara d-yesnulfun neɣ ara d-yessugnen iwudam d yidgan anida ara idiren d tedyanin-nsen s umata.

Beddu n tfarest

- Acḥal n yiwudam i yellan?

- Amek-iten? Ma meqqrit, ma lhan, ma weɛren….?

- Anda ttidiren? Ma ɣur-sen imawlan neɣ ala? Amek ttidiren ?

- Anda ara teḍru tedyant?

- Akken ma tellam ad txemmem ɣef wadeg neɣ almus ideg ara d-teḍru tmacahut. Ad tmuqlem iwudam ma d iɣersiwen ? Ma ttmeslayen? Ma d tixxutam kan i berrnen dɣa ttafen-d ayen bɣan? Ma d imdanen, amek gan?

Tidyanin :

Tewwi-d ad teẓrem belli tamacahut ara d-tarum ad tili telha, ad tili ack-itt akken ad teɛğeb wid neɣ tid ara as-yeslen.

Ad tebḍu tesmilt d taggayin n 5 neɣ 6 n yinelmaden. Yal wa ad d-issugen acu ara xedmen yiwudam i d-yefren.

Ngum ad tebdum tira n tmacahut-nwen, tuwi-d ɣef yal taggayt ad d-terr ɣef yisestanen-a

a - Anwi (anti)? Iwudam zemren ad d-maggren awaɣezniw, tteryel, aseṭṭar, agrud….d kečč ara yeẓren

b - Anda? D kečč ara ifernen: deg teẓgi, deg taddart, deg yilel, deg yiɣrem…..

c - Melmi? Yiwen wass, zik…..

d - Acu? Acu yeḍran? Acu xeddmen iwudam?Ayen…?

3 - Smed tafelwit-agi s tririyin-ik.

Tagnit tamezwarut Taluft/ ugur tigawin Tifrat Tagnit n taggara

................. ...................... .................. ....................... ......................

................. ...................... .................. ....................... ......................

................. ...................... .................. ....................... ......................

................. ...................... .................. ....................... ......................

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

Afares s tira

Page 39: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

3�

Qbel ad tebdum, tuwi-d ɣef yal yiwen ad iẓer acu n uḥric n tmacahut ara d-yaru. D amedya win ara d-yarun tagnit tamezwarut ad d-yessenked deg-s iwudam…. ma d imuren niḍen ur d-yettmeslay ara fell-asen.

1 - Ngum ad tarum aḍris-nwen, tuwi-d ad teẓrem belli yiwen n uḥric kan ara d-tarum deg uḍris.

Tamacahut-nwen tezmer ad tebdu s : yiwen wass /zik-nni / di tallit n zik

2 - Mi ara tarum aḍris-nwen, snezgmet:

- Ad tebdum tamacahut-nwen akken iwata

- ad tt-id-teḥkum almend n tegnatin

- ad d-tesmeslayem iwudam ma terram deg-s adiwenni.

3 - Ẓret aḍris gar-awen, ẓret ma igerrez ? Ma ixuss?

- Kkset-as neɣ rnut-as kra.

- Arut-t akken iwata.

- Muqlet tadyant ma tesɛa tazwara d taggara

Asenfar ifukk !

4 - Ales taɣuri i uḍris-ik, syen taruḍ-t-id.

Ẓer :

● Ma yella ur tettuḍ ara kra.

● Ma terriḍ-as asigez akken iwata.

● Ma terriḍ asekkil ameqqran anda ilaq.

Kečč d yimeddukkal-ik, fket-as azwel i uḥric i d-turam.

Tzemrem ad as-terrem tugniwin

Xemmemt amek ara t-id-teɣrem di tesmilt sdat yimeddukkal-nwen

Mi yal taggayt teɣra-d aḥric-is, muqlet amek ara tesdukklem iḥricen-nwen akken ad ten-terrem d yiwet n tmacahut (d yiwen n uḍris)

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

Afares s tira

Page 40: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

40

Acu i twalaḍ di tmacahut i d-turam?Wali ma tzemreḍ:

1. Ad takzeḍ aḍris ullis?

2. Ad tegzuḍ tamacahut?

3. Ad d-tmeslayeḍ ɣef yiwudam?

4. Ad d-tgelmeḍ adeg anda ttidiren?

5. Ad d-tesmerseḍ awalen swayes i tzewwir tmacahut?

6. Ad takzeḍ tagnit tamezwarut di tmacahut?

7. Ad d-teɣreḍ tamacahut s utram?

8. Ad d-talseḍ i tmacahut i wumi tesliḍ?

9. Ad d-taruḍ tagnit tamezwarut i tmacahut?

10. Ad terreḍ tikerrist d tigawin d tifrat di tegnit tis snat?

11. Ad d-taruḍ tagnit taneggarut?

Melmi i tettafeḍ iman-ik? Mi txeddmeḍ :1. ……….weḥd-k ?

2. ……… di sin ?

3. ……… d agraw ?

4. ……… d yinelmaden n tesmilt akken ma llan ?

Muqel ma tzemreḍ ?1. Ad takzeḍ talɣa taḥerfit n umyag?

2. Ad tesmerseḍ amaruz anda iwata?

3. Ad d-takzeḍ amatar deg umyag?

4. Ad d-tekkseḍ afeggag d umatar deg umyag?

5. Ad taruḍ “tt” akken iwata di yal tagnit?

6. Ad taruḍ asekkil ameqqran anda iwata?

7. Ad tesmerseḍ izri ilaway d yizri ibaway akken iwata

8. Ad tesmerseḍ asemmad usrid ama d isem ama d awsil?

9. Ad tsemgirdeḍ ger uḍris menwala (tasrit) d usefru?

10. Ad taruḍ imesla [ṣ] d [ṛ] di yal tagnit n tira?

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

Ad ktazleɣ iman-iw

- +

Page 41: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

Tigezmin

Tigezmin Tizemmar

1Ad gruɣ, ad d-farseɣ, ad d-gelmeɣ kra n tɣawsa yerna ad issineɣ amek itteddu uglam.

2

Ad gruɣ, ad d-farseɣ, ad d-gelmeɣ kra n umdan i wakken ad issineɣ amek ay skaren asunaɣ n umdan.

3

Ad gruɣ, ad d-farseɣ, ad d-gelmeɣ kra n umdan i wakken ad issineɣ amek ay skaren asunaɣ n uɣersiw.

Akradyur wis sin

Ad d-ifares unelmad iḍrisen, ad mgar aden deg talɣa d yinaw.

• Ad ɣreɣ, ad sleɣ i wakken ad issineɣ amek ara d-gelmeɣ amdan neɣ taɣawsa neɣ aɣersiw.

Page 42: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

42

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Axxam n Ccix Muḥend

Isestanen ɣef tugna

1. Acu d-tesskan tugna-agi?

2. Acu i d-yettbanen di tama n ufella?

3. Acu ixeddem umɣar-ina?

Ccix dayem yesnernay di lebni, iggumma ad yeḥbes. Ixeddamen d zzeyyar, ttawin-d

kra n uẓru akken d azegzaw, qqaren-as lɛisawi, seg yiwet n tasift di tmurt At Xlef, qqaren-

as Xembec. Syen daɣ i d-ttawin lğir, tuget d tilawin ɣef yiqerra-nsent. Seg wakken ttalin

ttsubbun lɣaci, yuɣal ubrid yenjer si Xembec alama d At Ḥmed.

Yuɣal uxxam n Ccix ayen teḥwağeḍ a bnadem yella deg-s. Llan yixxamen n tnezduɣt.

Sdat-sen asariğ, iččur d aman, qqaren-as lebḥer, tikwal yettarra ɣer-s Ccix lembaber

imecṭuḥen i d as-d-ttawin zzeyyar; yuɣal reglen-t, acku iɛedda-d ṭṭbib arumi, yenna-asen:

Aman ixeznen diri-ten, yettefrurux deg-sen nnamus. D tama-s yella yiwen n uxxam

iwumi qqaren “Axxam n Lebḥer”, ssqef-is d aqbu. Tella sdaxel-is kra n teḥnact, ula d

nettat tseqqef s uqbu: d asqif aɣezzfan n sin leḥyuḍ. Din i ttɛeddin zzeyyar, ad kecmen si

tewwurt, ad ffɣen si tayeḍ. Di tlemmast n useqqif yella lqus : din i yettɣimi Ccix, yezzi s

uɛrur-is i umkan ideg tella ass-a tqubbet.

Page 43: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

43

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Ddaw n useqqif yella yiwen dderb, yenḍel ddaw n tmurt, iɣleq maḍi. Deffir-s cwiṭ, s

idis n tqubbet, yella ukersi n uẓru ideg yettɣimi Ccix iwakken ad yaɣ luḍu. Amkan deg tella

tura tqubbet d tamsellit. Nnig wigi akk s ɛecra lmitrat neɣ ugar cwiṭ, yella kra n unnar, deg-s

ttejra tameqqrant, terra tili : syen i d-ittedden Ccix lawan n tẓallit.

Mi ara d-taliḍ seg Wat Ḥmed ɣer Lḥemmam tella tsirt akked lemɛinesra. Anda yebda ubrid

isubben s azaɣar tella tḥanut n uḥeddad yesselqamen tigersiwin d wuzzalen-niḍen. Tella

tayeḍ n uneğğar, yella lkuri. S idis n wadda, d tala, tebna s uẓru azuran, tseqqef s uqbu,

ttagmen-d syin aman ama i tissit ama i lbaraka ; qqaren, ma yenneqbal unagam, ad tfeggeḍ

tala d aman ; ma txab dduɛa-s, ad teẓqef. Syinna ulint kra n tebruğin ɣer snat n texxamin

sut leḥyuḍ izuranen ula d nutenti. Zik din i ttnusun zzeyyar, syin ɣer da uɣalent d tixxamin

i walim.

Mulud MƐEMMRISeg udlis : « Yenna-yas Ccix Muḥend », Sb.63.

1. S wacu yebna uxxam n ccix?

2. Acu yellan akk deg uxxam n ccix?

3. Acu yellan ddaw n useqqif?

4. Anda i d-yezga usariğ?

5. Anda tella tsirt akked lemɛinesra?

6. S wacu iseqqef uxxam n ccix?

7. Acu ara d-imaggren amesbrid ara yadren s azaɣar?

8. Acu-ten wawalen yuran s usekkil azuran ? Acu i d-mmalen ?

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 44: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

44

1. Tagetnamka

Serwes ger yinumak yesεa wawal tamurt deg snat tefyar-a, tafeḍ-d aknaw iwatan i yal anamek.

● Yemḍel ddaw tmurt.

● Ttawin-d aẓru seg tmurt n At-Xlef.

2. Awalen yezdi uẓar

D acu-t yisem anagam, d isem n tigawt neɣ d isem n umeskar neɣ d isem n wallal ?

Anwa amyag i-seg d-yekka?

Amek yuleɣ?

Af-d isem niḍen yezdi uẓar akked wawal anagam. D acu-t wanaw n yisem-agi i d-tufiḍ (tigawt? ameskar ? allal ?)

3. Asemres n wawalen n tmaziɣt deg wadeg n yimerḍilen

Llan kra n wawalen di tmaziɣt d imerḍilen maca llan wawalen n tmaziɣt swayes nezmer ad ten-nsenfel. Ha-tent-a snat dderra-t n wawalen, qqen ger yal umerḍil d wawal ukkud yeεdel deg unamek.

Imerḍilen Awalen n tmaziɣt

• Aḥeddad • Inerza

• Aneğğar • Tizit

• Nnamus • Amzil

• Lqus • Tawinest/taẓayert

• Leḥyuḍ • Anesram

• Zzeyyar • Iɣerban

4. Seg unamek ɣer wawal

Af-d deg uḍris amyag iwatan i tbadut-a :

● D taɣert, d keffu n waman.

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t Amawal

Page 45: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

45

Tizdit ger umyag d umqim awsil

Ɣer tifyar :Aẓru-agi, qqaren-as Xembec.Asariğ, yuɣal regglen-t

1. Anwi awalen i yeqqnen ɣer umyag s tezdit ?

2. D acu-ten wawalen-a?

3. Zemren yimqimen iwsilen n umyag ad ilin ma ulac amyag?

Tettili tezdit ger umyag d umqim udmawan awsil, ama d asemmad usrid ama d asemmad arusrid, acku limer ulac amyag ur yettili ara umqim awsil n umyag. Yettili umqim awsil sdat neɣ deffir n umyag (md : yenna-as, ur as-yenni ara).

Mi ara d-yemlil umqim awsil asemmad usrid akked umqim awsil asemmad arusrid, tteqqnen deg sin yid-sen ɣer umyag s tezdit (yesselmed-as-tt).

1 - Kemmel akked wudmawen niḍen.

Tḥemmel-iyi Tsemma-yi

2 - Tazabut

Yenna-as « A baba uwten-aɣ », yenna-as: « A mmi ɛeqlen-aɣ ».Ad as-nḥezzeb i deɛwessu, taluft ad as-id-naf ixef-is.Xas akka tesɛetbeḍ-iyi, ɛemmdeɣ-kem am jjenjaṛ i tiṭ.Iḍaq wul ad awen-yeḥku.Ma selbeɣ lexbar siweḍ-as-t, ttxil-m a tabrat ini-as.Nruḥ nmugger-itt tilelli s lḥir.Win tufiḍ yers-d s annar, ur d as-mlin.Win tufiḍ la yetturar urar ur t-yessin.Tattalt, rran-tt d snesla.Ḍelbeɣ tidet tenniḍ-d : « Yya ad ak-tt-ssekneɣ ».

Ad cfuɣ:

Tirawalt

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Iluɣma :

Page 46: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

46

Asemmad arusrid ɣer tifyar-a:

● Yezzi s uɛrur-is i umkan.● Yenna-asen: asariğ-a, qqaren-as lebḥer.● Yefka-asen ccix lbaraka i zeyyar-is.

1. Yella kra n yisali i d-yewwi wawal yuran s tira tzurant i umyag?2. D acu-t ihi wawal-a ?3. Awal-a d amyag neɣ d isem?4. Anwa addad ideg yella ?5. D acu yellan uqbel-is?6. Anwa awal swayes i yettusenfel di tefyirt tis snat?7. Anta i d tawuri n usenfal-ina di tefyirt?8. Acu n wassaɣ ay yellan ger umqim « –as » akked « i zeyyar-is »?

Asemmad arusrid yesmad anamek n tefyirt. Mi ara yili usemmad arusrid d isem, addad-is d amaruz, tettili sdat-s tenzeɣt, d nettat i t-itteqqnen ɣer umyag. Asestan swayes ara d-iban usemmad arusrid d wa : i wumi ? neɣ i wacu ?

Gret tamawt : asemmad usrid d usemmad arusrid zemren ad ilin d amqim udmawan, d awsil n umyag, d asenfal n yisem : Yella daɣen wanida i tezmer ad tili tefyirt akka : Yessawel-as i tmeddakkelt-is

Amqim udamawan asemmad arusrid. Allus n umqim asemmad arusrid. Di tefyar am ti, d amqim ay d asemmad arusrid ma d isem-nni amaruz yellan deffir tenzeɣt « i », ad as-nessawal allus n umqim asemmad arusrid.

1 - Af-d isemmaden irusrad yellan di tefyar i d-iteddun.● Yefka-d udfel asemmiḍ-is i uzaɣar.● Di ṭṭlam ḥess i later-ik.● Ad as-nerẓ asalu i ubrid ireglen.● Yal tizi teḥwağ aɛbar, nekk lbarud yekfa-yi.● Yuɣ-d idlisen i warraw-is.● Yuɣ-asen-ten-id.● Ini-asen ay afrux i yiḥeddaden n wawal.

2 - Senfel isemmaden, ama d usriden ama d irusrad, s yimqimen iwatan.● Uriɣ tabrat n sslam i yemma.● Tessawel-d temɣart tamacahut i yigerdan.● Yekkes amur i gma-s.

3 - Eg-d tifyar : ● Tamezwarut ad yili deg-s usemmad arusrid d isem.Tis snat ad yili deg-s usemmad arusrid d

amqim awsil.Tis kradet ad yili deg-s umqim asemmad arusrid akked wallus-ines.

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t Tajerrumt

Iluɣma :

Ad cfuɣ:

Page 47: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

4�

Urmir s « ad »Ɣer tifyar-a

● Ad kecmen si tewwurt, ad ffɣen si tayeḍ. ● Ad yaɣ luḍu uqbel ad iẓall.

- Af-d imyagen yellan di tefyar.- Tigawt-nsen teḍra neɣ mazal ?- Deg wacu yemgarad ususru d tira ?

Urmir yemmal tigawt ur neḍri ara. Ad teḍru (neɣ ahat ad teḍru) ɣer sdat. Gret tamawt : 1 - Di tuget, urmir, akka tura, di tutlayt, yezga iteddu-d yid-s « ad »,

maca yezmer ad yili mebla « ad », d amedya : Ziɣ win yeɣlin gma-s yečč-it.2- Di tuget, urmir yemmal imal (md : azekka ad inigeɣ), maca ɣur-s azalen niḍen :

- asfillet : ad ig Rebbi ad yerbeḥ; - Ayen ideg ur nelkin ara : ad yili sin yiseggasen di leɛmer-is.

3 - Mi ara yemlil « ad » n wurmir akked kra n yimataren udmawanen, tettili temsertit deg umeslay, maca ad naru « ad » weḥd-s, amatar weḥd-s. Imedyaten : ad tawiḍ xas ma neqqar-d [attawiḍ], ad tawim xas ma neqqar-d [attawim], ad nawi xas ma neqqar-d [a-nawi].

1 - Af-d imyagen yeftin ɣer wurmir aḥerfi di tefyar i d-iteddun :● Rnu-d aḍref neɣ sin tebruḍ-asen ad ksen.● Ur tezmirem ara ad aɣ-tekksem tamuɣli, ad nwali.● Yal aseggas fell-asen ad nru mi ara asen-nawi ijeğğigen.● Azekka, ad yali wass, ccekk ur yelli.● Yiwwas ad d-neṭqen leḥyuḍ, ad d-ssutren tiwwura.● Nɛemmed ad negrent tudrin wala ad yenger laṣel.● Aksum win ibɣun yečč-it, taduṭ win ibɣun yels-itt.● Yečča lmal, yefreḥ bab-is.

2 - Sefti amyag « sel » ɣer wurmir aḥerfi d wudmawen akken llan.Ad sleɣ (kemmel)

3 - Err ɣer wurmir imyagen n tefyar-a● Teffɣem tamurt, tkecmem tayeḍ.● Tafsut n Yimaziɣen terẓa asalu i tlelli.

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Taseftit

Ad cfuɣ:

Iluɣma :

Page 48: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

48

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Tazeqqa n Tḥemmut

Isestanen ɣef tugna:1. Acu i d-teskan tugna-agi?2. Acu yellan deg-s?3. S wacu i tebna?4. Acu i nezmer ad t-naf daxel?

Ixxamen mbaben wa ɣef wa amzun uggaden tillas. D ta i d taddart-is ; tigzirt tufrar-d ɣef waman, nettat tufrar-d ɣef wakal. Mnennin yixxamen, mnennin wulawen. Widak i as-isekren lsas, seg tuggdin ay d-nulfan. Wa isenned ɣer wa akken ad yekkes lweḥc…

Mi ara tkecmeḍ ɣer taddart, abrid yezga d asawen alama d tajmaɛt. Syin yessakser alama d axxam n yimawlan n Tḥemmut … Azrug anda tezdeɣ Tḥemmut d ajdid, ɛawden-as akk aseggas-nni iɛeddan, sekren-as tacemlit. Tiseddarin bnant, tiregwa n waman d tzuliɣin ɣzan-asent ddaw n tmurt. Kra yebnan, s yidrimen i tejmaɛ taddart. Ssan-as akk i ubrid agerrac, ɣer zdat ad as-rnun ssiman…

Tazeqqa n Tḥemmut am tin n medden akk ; wid yeqqimen deg tmurt ur nnejlan ara ɣer Fransa. Tebna ɣef lqaɛa akken bennun at zik. Tawwurt n usqif tuɣal s tsarut...

Mi ara k-terr tewwurt n tzeqqa ɣer daxel, ad tafeḍ agens yessa, d azedgan. Leḥyuḍ lebbsen s tumlilt, d izedganen, d imellalen. Tajgut tɛebba kra n yicettiḍen… Tasga sdat tewwurt, deg-s tancirt teččur d leḥwal akked ṭṭabla. Deg tama tazelmaḍt, akanun urɛad yexsi, la yedduxxun seg tsebḥit. Deg tama tayeffust, ikufan akken llan zik ay llan tura, reqmen akk, ad as-tiniḍ ugin ad qedmen !.

Page 49: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

4�

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Tama n wadda, tesleɣ s ssiman. Tebna tewwurt anda yella unekcum ɣer uddaynin. Addaynin yuɣal d taxxamt, deg-s yeẓẓel wusu, lemdawed qban akk. Deg-s takwat n usɣar. Deg-s asenduq n teslit n wasmi d-tedda Tḥemmut.

Ɛmer MEZDAD (Iḍ d Wass sb. 121)

1. Amek i tga tzeqqa-agi?2. Wi tt-ilan?3. Amek i tebna?4. Acḥal n texxamin i yellan deg-s?5. Axxam-a n tura neɣ n zik?6. Acu i t-id-yeskanen?7. Amek iga wagens-is?8. S wacu selɣen leḥyuḍ-is?9. Acu n leḥwal ay tesɛa?10. Acuɣer terra Tḥemmut addaynin d taxxamt ?11. S wacu yebda umeskar aglam n uxxam?12. Acu n tefyirt i t-id-yemmalen?13. Acu n yiferdisen n uxxam i d-yeglem?14. Anta tama swayes i yebda?15. ɣer wacu yuɣal?16. Anwi awalen ay isemres deg uglam n yimuren-agi?17. Acu d-mmalen wawalen-nni?18. Anda isemres irbiben?19. Anta timeẓri uɣur yefti umur ameqqran n yimyagen n uḍris?20. Acu n wawalen iwatan i uglam n wadeg?

Aglam d askan n wamek iga kra, ama d ademkal ama d taɣawsa ama d amdan.Mi ara d-yeglem uneglam kra, ad d-yebder talɣa-ines, tiɣmi-ines… Ma d ademkal, yezmer ad yefren tama seg ara d-yeglem, syin ɣer-s ad yeddes aglam ines almend n wadeg s yinammalen icban wigi: di tama tayeffust, ɣef zelmeḍ, nnig, seddaw… Yezmer uneglam ad yeqqim deg yiwen umkan ad d-yeglem syin neɣ yezmer ad ileḥḥu ad d-igellem. Di taggara, ad ifren uneglam amawal ara isemres almend n tugna ara yebɣu ad tt-id-yefk : telha neɣ diri-tt.

Ad cfuɣ:

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 50: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

50

Ttxil-k ldi-yi-n tawwurt, Amɣar yettel deg ubernus, A baba-inu ba… Di tesga la yeẓẓiẓin, Sčenčen tizebgatin-im, Mmi-s yettḥebbir i lqut, A yelli ɣriba… Ussan deg uqerru-s ttezzin. Uggadeɣ lweḥc n lɣaba, Tislit deffir uzeṭṭa, A baba-inu ba… Tessalay tijebbadin, Uggadeɣ ula d nekkini, Arrac zzin-d i temɣart, A yell ɣriba. La asen-tesɣar tiqdimin

Adfel isudd tiwwura, Tuggi kecmen-tt yiḥlulen, Tajmeɛt tettargu tafsut, Aggur d yitran ḥejben. Ma d aqejmur n tasaft, Idegger akkin idenyan, Mlalen-d akk at uxxam, I tmacahut ad slen.

Yessefra-t BEN MUḤEMMED yecna-t : Yidir

Amawal :Iḥlulen : d tagella i d-ittewwayen s waṭas n waman.

1- Anta tallit iɣef i d-yuwi uḍris? Acu i tt-id-yesskanen?2- Ayen tesčenčin teqcict tizebgatin-is?3- Ayen yettel umɣar deg ubernus?4- Acu n teqdimin ɣef i d-yettmeslay umeskar?5- Ayen i asen-tesɣar temɣart tiqdimin?6- Acuɣer ḥejben yitran d waggur?7- Ayen i yessemres umeskar amyag “ḥejben“di tefyirt-agi?8- Ayen kecmen yiḥlulen tuggi?9- Amek tfehmeḍ tafyirt-agi « tajmeɛt tettargu tafsut “?10- Acu n wussan i yettezzin deg uqerru n urgaz?11- ɣer wacu i d-mlalen wat uxxam?12- Ayen i d-ussan akken ma llan ad slen i tmacahut ?13- Ayen i d-ssawalen aṭas n tmucuha zik?14- Melmi i tent-id-ssawalen? Ayen?15- Anta tallit i d-iglem umeskar deg uḍris?16- Acu n wawalen i isemres?17- Af-d aktawal n tegrest.18- S wacu yemgarad uḍris-agi ɣef yiḍrisen teɣriḍ yakan?19- Acu twalam di tira n usefru-agi (asigez, asekkil ameqqran, amuken, tifyar) ?

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

...A baba-inu ba

Asefru

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 51: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

51

1 - Glem-d deg yiwet n tseddart: (fren yiwen n usentel)

- Axxam ideg tḥemmleḍ ad tesɛeddiḍ imuras-inek

- Aɣerbaz ideg teqqareḍ.

Meslay-d kan ɣef yiferdisen ixataren. (Anelmad ad yefren kan yiwen n usentel).

2 - Glem-d agama i tḥemmleḍ. Aru-d deg-s ɣef wayen i d ak-yeṭṭfen tidmi (tiɣma, isekḍa, ademkal,

isekla, ixxamen…. ) .

3 - Tbeddeḍ di tiɣilt anda i d-tweɛɛaḍ taddart neɣ iɣrem ideg tzedɣeḍ. Glem-d akk ayen i d-

tettwaliḍ: (ama deg ugafa, ama deg unẓul, ama deg umalu ama deg usammer) ixxamen, iberdan,

iɣsuren, isekla, initen….

4 - Aql-ik deg yimuras neɣ deg usikel (di tmerrit). Aru-d i yimawlan-ik tgelmeḍ-asen-id adeg anda

tettidireḍ.

5 - Ɣer aḍris-agi terreḍ-as anda iwata inammalen n wadeg.

Tama, nnig n rreḥba, akkin, nnig ubrid, akkina, deffir.

……….. n yizgaren, ttilin wid izeṭṭen aẓebbuj d wusran, znuzun tiqeṭṭarin di ccwari, ttilin daɣ wid

yesnuzun igertilen, wid yettaɣen leqlul d yicabcaqen iqdimen.

ɣer ……. n yizegzawen, ttemdeḥḥasent teɛcertin n wakraren ay rran ɣef sin n yizelman; akraren

yettwaqqnen mxalfa s temrart i d-yekkan seg yiri n wa ɣer wa . …….. n wakraren-nni, llant

tɣeṭṭen d yiɣiden-nsent, izgaren d tsita; ……. llan wid yessağğawen rreẓq.

ɣef ucruf, ……….. , ttilin at lujaq (wid yassewwayen lqahwa) ikewwacen, wid yeznuzun lesfenğ;

………… d wid yesnuzun igelman.

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

D nekk ara yarun

Page 52: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

52

Uṭermul d yiwen n urgaz n taddart n Usaka, yiwet n

taddart n At-Yilel. Ssnen-t akk medden seg ugmuḍ ɣer utaram.

Aɛebbuḍ-is, am ukufi ; leɛmer iwala timiḍt-is, alama ɣer

lemri. Ula d isebbaḍen-is, d wiyiḍ i as-ten-islusun. S tmara i

yettneqqil iman-is. Mi d-yuweḍ unebdu, ad t-tafeḍ yefsi am

wudi-nni n yiɛeṭṭaren : tidi ad tettcercur alama tenğer tiregwa

deg wagens. Aqerru-is, anect n ssḍel, am uzger-nni aramul.

Imeẓẓuɣen-is, ugaren iferrugen, ttarran-d tili ɣef yimuyag-is.

Lḥafer-is, anect n winna n ulɣem, asebbaḍ-is, tzemreḍ ad t-terreḍ

d dduḥ i uqrur. Ma d imi-s, yugar timqestin. Iserreḥ di teqbaylit

dayen kan. Tikwal mi ara ibdu ameslay, yugar tasift. Tikwal daɣen, tzemreḍ ad d-tesneṭqeḍ

aẓru, ur d-ineṭṭeq netta. D acu kan tasusmi-s deg-s lmeɛna; ma inṭeq-d, kfan lehdur.

Taqbaylit, d netta i d bab-is. Mi ara yettmeslay, bedden waman: yal mi ara bḍun watmaten,

ad asen-d-yawi leɛnaya-s, ad uɣalen ad mlilen. Yeqqar-asen: ad ken-id-ihdu Rebbi a lɣaci !

limer d lebɣi, tirrugza-agi n uɣilif neɣ nnif ara aɣ-yawin s asif, ttif-xir ad asen-nebru. Neɣ

d acu twalam ? Ad ikemmel ad asen-yini : « argaz, d win yettağğan deg uzref-is akken ad

yerr tilas i ccwal ». Dɣa yal wa ad as-yeqqar i wayeḍ « semmeḥ-iyi. » Tikwal, taɣawsa-nni

iɣef ttnaɣen d netta maḍi iwumi tt-ttakken.

Iḥemmel aṭas tasertit. Yeqqar-as : deg tallit-a, ma ur d-tellhiḍ ara d tsertit, nettat ad

d-tellhi yid-k. Mi ara iqqim d yimɣaren, ad yekkat deg yilmeẓyen, ad asen-yeqqar : « Kkren-

d yifrax, ad sleqḍen baba-tsen. Igerdan-agi, kkren-d iḍelli, ttixer-aɣ a wlidi…bɣan ad aɣ-

slemden taqbaylit, nitni akken kan ğğan tattalt. » dɣa imɣaren, ad ddun akk yid-s. Teẓram

di tuddar, amɣar iɛedlen d warraw-is d tissegnit deg walim. Mi ara iqqim d yilmeẓyen,

daɣen, yessen-as i tmacahut-nsen. Ad asen-yini : « Amɣar, mi icab ɣas enɣ-it neɣ ad d-yeğğ

tawaɣit. Anda i d-iɛḍes umɣar, leḥcic mačči ad d-imɣi ! ad aɣ-yenğu Rebbi, yenğu lmumen.

D kunwi ay ilmeẓyen i d azekka n tmurt. D kunwi i d asirem-is. Dɣa, arrac-nni ad as-id-

uwten akk afus amzun ɣer tefranin n tselwit i d-ibedd.

Akka i d Uṭermul. Yettbeddil am tata. D bu-rbeɛṭac n wudmawen. Ad d-yas ad ak-id-

ittaḍsa alama d-banent tuɣmas timeṭṭurfa, netta ɣer daxel-is, tegma tlafsa. Itett d wuccen,

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Uṭermul

Page 53: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

53

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

ittru d umeksa. Ikkat aɣyul, iddaray tabarda. Urğin i t-ikellex walebɛaḍ. Ur ak-id-ittakk ara

amur alama yeḍmen sin. Mi ara as-id-taddreḍ axeddim, am winna iddahamen Arumi ad

icehhed. Ad ak-yini : « Diri win i tt-ittaṭṭafen i ccedda ; ala ayen yessaweḍ Rebbi ara yawḍen.

Iffeɣ yimdanen leɛqel. ɣilen ad d-ṭṭfen igenni s ufus. » Yerna tazmert yugar aserdun, ma d

ifassen-is urzen. Daymi i as-qqaren : « ittakk Rebbi irden i yir tuɣmas. »

D wa ay d Uṭermul. Seg wasmi i d-ikker, idder ala s umelleq d yicebber n wawal. Anda

iruḥ ad iɛeddi acku ɣur-s iles. Iles aẓidan iteṭṭeḍ tasedda. » Wissen kan ma ad as-tdum akka ?

IGER Ḥemza

Seg udlis: ad sluɣmuɣ iman-iw akken ad smurseɣ

Éditions, ENAG, Alger, 2007

1. Ameskar, deg uḍris-a, yuwi-d ɣef Uṭermul. D asunaɣ n tfekka kan i d-iga neɣ iga-d ula d

asunaɣ n ṭṭbiɛa-s?

2. Af-d anda ibda d wanda isellek yal asunaɣ.

3. D acu i d-isskanen belli Uṭermul yessen ad yečč aɣum-is gar medden?

4. Af-d seg uḍris awal iwatan i tbadut-a: d allal i zeṭṭen medden s uɣanim, fessren fell-as

iniɣman, zik-nni.

5. D acu i tfehmeḍ di snat n tenfaliyin-a: Itett d wuccen, ittru d umeksa. / Yekkat aɣyul,

yeddaray tabarda.

6. S wacu i isɛedday Uṭermul iman-is?

7. Amek i t-twalim wat –taddart?

8. Suffeɣ-d akk inzan i isemres Uṭermul deg uḍris-a, tefkeḍ-d anamek-nsen.

9. Acu n wawalen i isemres s tuget?

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 54: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

54

1. I wakken ad d-tiniḍ anda i d-tezga tmurt n Lezzayer, smed ilmawen s wawalen-a:

Agafa, anẓul, agmuḍ, ataram. Di tama n ………….. d ilel Agrakal, ɣer …………… d tamurt n Tunes, ɣer ………. d Nijir akked d Mali, ɣer …………… d tamurt n Lmerruk.

2. a. Awal « agrakal » d awal uddis, llan deg-s sin wawalen, af-iten-id.b. Ha-ten wawalen niḍen uddisen, af-d iferdisen yemlalen deg-sen :

Asɣersif, aɣesmar, iɣesdis, ilemdis/almendis, amagraman, magriṭij.

Awal uddis Amur amezwaru Amur wis sin

Asɣersif

Aɣesmar

Iɣesdis

Ilemdis/Almendis

Amagraman

Mageriṭij.

3. a) Awal « amsedrar » d asuddim, amek i d-yettwasuddem?b) Ha-ten yismawen, af-d anwi seg-sen i d-yettakken asuddim am « amsedrar »

Axxam, azaɣar, lbaṭel, ayefki, abrid.

Awal Asuddim ines

Axxam

Azaɣar

Lbaṭel

Ayefki

Abrid

4. Suffeɣ-d aktawal n « tḥerci » yellan deg uḍris : Uṭermul.

5. Fren yiwet n tririt :

- Yettbeddil am tata : a - Ur yesɛi ara yiwen wawal.

b - D uzyin am tata.

c - D bu-tisas.

Amawal T

ag

ze

mt

tis

sn

at

Page 55: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

55

Tizdit : - ger yisem d umqim-is awsil

- ger tenzeɣt d umqim-is awsil

Ɣer tifyar-a :

● Utermul, aɛebbuḍ-is am ukufi.● Mi d-imeslay bu-yiles medden ad ddun akk yid-s.

1. D acu i mmalen wawalen yettuderren di taggayt tamezwarut?2. Zemren wawalen yettuderren ad ilin weḥd-sen neɣ tamara ad ddun d wawal-niḍen?3. Wali ma nezmer ad nerr gar-asen awal-niḍen (d amedya ameskan « -agi ») ?4. Anwa asemmad i nessenfel s wawalen yettuderren di tefyar?5. Amek i as-neqqar i wawal yessenfalen isem?6. D acu-ten wawalen ukkud ddan di tefyirt?7. D acu-ten ihi wawalen yettuderren?

Amqim awsil n yisem neɣ n tenzeɣt yessenfal isem, am umqim awsil n umyag. Amqim awsil n yisem yemmal tilit (ssɛaya) : yemmal win ilan ayen akken i d-yebder yisem uɣur yurez. (tiqucac n Jerjer tiqucac-is neɣ tiqucac-ines). Nettarra tizdit ger yisem d yimqimen iwsilen: (…-iw, …-ik, …-im, …-is, …nneɣ, …nwen, …nkent, …nsent). D amedya : axxam-is d uxxam- nneɣ d ijdiden.Ger tenzeɣt d umqim awsil yeqqnen ɣur-s, tuwi-d ad nettarra tizdit ama d imqimen n wasuf ama d wid n usget. D amedya: ɣur-i, ɣur-wen, ɣur-sen.

1- kemmel akked wudmawen-niḍen akk.

Amqim awsil n yisem Amqim awsil n tenzeɣt

- awal-iw ɣur-i ddaw-i fell-i

2 - Senfel ismawen ilan tira tazurant s yimqimen iwatan.- Terɣa tɛecciwt n uwaɣezniw. -Yura s unegmirs. – Yezdeɣ ddaw yidurar.

3 - Tazabut- Ay aḥbib-iw, sedhu-iyi. – Hudden-iyi llsas-iw ḥedreɣ. – Igenni-nneɣ ad d-yefk itri, ad t-id-nerr d

aɛdaw fell-aɣ. – Muqleɣ tamurt n Umaziɣ, Yugurten walaɣ udem-ik.

Tirawalt

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Ad cfuɣ:

Iluɣma :

Page 56: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

56

Isemmaden s tenzeɣt

Ɣer tifyar-a :● Yettbeddil am tata.

● Ad yekkat deg yilmeẓyen● Arrac-nni, ad as-id-uwten akk afus amzun ɣer tefranin n tselwit i d-ibedd.

1. Yella kra n unamek i d-ttawin wawalen yettuderren i umyag neɣ ala?

2. D acu-t wawal i yesmaden anamek n umyag?

3. D acu yellan uqbel-nsen?

4. Anwa addad ideg llan yismawen?

Ad d-nesmekti : Tanzeɣt d awal, d armeskil. Tetteqqen asemmad ɣer umyag (slid tanzeɣt « n » i yetteqqnen kan isem ɣer yisem).Asemmad s tenzeɣt d isem amaruz (neɣ d tagrumma n yismawen) i d-tetteqqen tenzeɣt (seg, ɣer, ɣef, di, deg…) ɣer umyag. Mi ara nessenfel asemmad-agi s umqim awsil, d tamara ad d-teddu tenzeɣt-nni. D amedya:

- Yerzef ɣer gma-s.- Yerzef ɣur-s.

Gret tamawt : Asemmad i d-tetteqqen tenzeɣt « i » ɣer umyag, qqaren-as asemmad arusrid. Mi ara t-nessenfel s umqim ur d-tetteddu ara tenzeɣt. D amedya : - Yessawel i umeddakkel-is. - Yessawel-as.

1. Derrer isemmaden s tenzeɣt yellan di tefyar i d-iteddun. Senfel-iten s umqim, am umedya amezwaru.● Yeqqim di tejmeɛt.

● Yeqqim deg-s.

● Teffeɣ ɣer tala.

● Ikerrez s yizgaren.

2. Af-d isemmaden, ama d usrid ama d arusrid, ama d asemmad s tenzeɣt● Yunag ɣer temdint, yuɣ axxam i warraw-is.

● Yerza ɣur-s, yenna-as tidet.

● Ixeddem ɣef warraw-is.

3. Aru-d snat tefyar ideg ara d-terreḍ asemmad s tenzeɣt.

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t Tajerrumt

Ad cfuɣ:

Iluɣma :

Page 57: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

5�

Amyag n tɣaraƔer tafyirt-a:

● ɣezzif ufus-is.● Meqqer uɛebbuḍ-is.

1. Anwi i d imyagen di tefyirt-a?2. Anta timeẓri wuɣur ftin?3. Sefti amyag iɣzif deg wudmawen akk. 4. Kkset-d imataren udmawanen d yifeggagen. 5. Yella kra i wumi d-tegrem tamawt?6. Amyag « ɣezzif » yemmal tigawt neɣ taɣara (meḥsub amek iga kra)7. Suffɣet-d arbib seg umyag ɣezzif.8. Yemgarad umyag ɣef urbib i d-yeffɣen seg-s deg unamek?9. Mgaraden di talɣa neɣ ala ?

Amyag n tɣara, deg unamek amzun d arbib. Maca netta d amyag acku ifetti ilmend n wudmawen d tmeẓra.Asefti n umyag n tɣara deg yizri yemgarad ɣef win n umyag amagnu deg yimataren udmawanen : berrikGret tamawt : 1- Kra n yimyagen xas mmalen taɣara, asefti-nsen am win n umyag amagnu: yuḍen 2- Di kra n temnaḍin, icban idis n tmurt n Leqbayel iqublen ilel, ulac ɣur-sen amgired deg usefti n umyag n tɣara akked win n umyag amagnu.D amedya : meqqer - imeqqer - nmeqqer atg.

1. Smel ɣef sin imyagen n tefyar i d-iteddun.● Tecbeḥ, temleḥ, terna tesɛa sser.● Sellaw ufud i tikli.● Kkawen yisekla seg yiṭij.● Nadi ɣef tidet xas qerriḥet● Messus neɣ merriɣ.● ɣezzifit wuḍan di tegrest.

Amyag amagnu Amyag n tɣara

……….. ………..

2 - Sefti imyagen ɣer yizri, kkes-d imataren, serwes-iten.

Asefti n umyag Imataren Asefti Imataren

- melluleɣ ………. ɣ Beddeɣ ……… ɣ

3 - Yal arbib, suffeɣ-d seg-s amyag.Aberkan - AzewwaɣArẓagan - AcebḥanAwezzlan - Amellal

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Taseftit

Ad cfuɣ:

Iluɣma :

Page 58: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

58

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Setti Taɛetmant

Isestanen ɣef tugna:1. Acu i d-tesskan tugna-a?

Qqaren-as Lğuher n At-Ɛetman, nekkni s warraw n warraw-is nessawal-as Setti Taɛetmant. Llan deg-neɣ wid ur neẓri ara qqaren-as Lğuher armi meqqrit.

Di tbeddi, d taɣezzfant, d taččurant. Ilindi, tesɛa sebɛa-u-tmanyin n yiseggasen maca ur as-ten-tettakkeḍ ara: ur tekni, ur teɣli ɣer lqaɛa. Acebbub-is, d aberkan usmix; armi d mraw yiseggasen-agi iɛeddan i yebda yettali-t ccib. Udem-is, d ahrawan am tɣerɣert, yeččur d tiregwa, ɣzan-t wussan d yiɣeblan. Aksum-is, d aras. Allen-is, d timecṭaḥ, nexrent, kecment deg uqerruy-is; yiwet deg-sent teqmec cwiṭ ɣef tayeḍ acku tennuɣ yiwen wass d tnuḍt-is, tuwet-itt-id s ubelyun tcerreg-as irgel n tiṭ-is, txaḍ-itt-id dɣa teqmec cwiṭ. Aqemmuc-is, d ameqqran; icenfiren-is, d ireqqaqen; aseḍsu-s, yexla: yiwen wugel ur d-yeqqim, teggumma ad ten-id-texdem.

Tella tewɛer cwiṭ; taggara-agi, texser ṭṭbiɛa-s aṭas. Aṭas i iɛeddan fell-as: teggujel d tamecṭuḥt; baba-s iḍegger yemma-s, di leɛmer-is rebɛa n yiseggasen. Tezweğ, terna ɣef takna. Teğğel mi tesɛa rebɛin n yiseggasen. Teṛwa agrireb, tessenker-d rebɛa n yigujilen. Asmi meqqrit warraw-is, gan ixxamen, ğğlent snat yessi-s tin ɣef tin, teṛwa tidak yuran.

Kra i as-yeḍran, tqubel-it s tebɣest. Ayen ur teqbil ara akk deg wayagi d tiggujelt. Tuweḍ ugar n tmanyin n yiseggasen, teqqar-d:

Mennaɣ a wi isɛan yemma-sUlama akkin i lebḥerYerkeb di lbabur iruḥAd yerwu yid-s aqesserImi d lmut i tt-yuwinWiyyak ay ul-iw ssber.

Ḥninet mačči d kra. Nekk d watmaten-iw, nesɛa-tt d yemma-tneɣ tis snat. Trebba-aɣ, tettel-

aɣ, thuzz-aɣ... Mi meẓẓiyit, nezga deg yirebbi-s neɣ ɣef uɛrur-is neɣ deg yijufar-is. Ticki meẓẓi

Page 59: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

5�

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

yiwen, yettru, ulac yemma-s deg uxxam, ad t-terbu, ad as-tefk ad yeṭṭeḍ dɣa ad yessusem.

Daɣ-netta tettgalla: Aḥeq iff-nni akiwan teṭṭḍem ɣur-i.

Taggara-a, mi meqqret, tekcem-itt tuggdi. Lliɣ ttwanaseɣ-tt, ur nferreq ara akk nekk

yid-s. Asmi i d-uwiɣ akayad n lbakalurya, tenna-iyi-d: “Ihi, ad iyi-teğğeḍ a yelli?! Anwa ara iyi-

ittwanasen tura?” ɣas llant yessetma, ur tebɣi ara ad tt-ğğeɣ nekkini; qqaren: deg uyaziḍ i yella ddwa. Wanseɣ-tt armi d lawan ad uɣaleɣ ɣer tesdawit ilindi; nekk, refdeɣ aqrab-iw ɣer tesdawit n Tizi-Uzzu; nettat, tuḍen bu-neggaf, terfed lqecc-is ɣer sbiṭar n Sidi-Balwa. Terna cwiṭ, tazwara n useggas-a, teğğa-aɣ i lebda. Ğğiɣ-tt, teğğa-iyi. Yuɣal-aɣ uxxam d lweḥc, akken nella deg uxxam.

ƐELLAN ƔaniyaSeg udlis : ad sluɣmuɣ iman-iw akken ad smurseɣ

Éditions, ENAG, Alger 2007

1. ɣef wacu i d-yuwi awal umeskar deg uḍris-a ?

2. Acu i d-yenna fell-as?

3. Acu n yimuren n tfekka iɣef i d-imeslay?

4. Acu n wawalen i isemres s tuget?

5. D acu-t wanaw n uḍris-a? Sefhem-d.

6. Suffeɣ-d seg uḍris aktawal n tiɣma akked win n tfekka n umdan.

7. D acu i d-immalen belli tin yuran aḍris-a, iqreb wul-is ɣer temɣart-a iɣef d-tuwi awal?

8. Anwi awalen i isemres umeskar mi d-iglem tafekka n umdan-a?

Asunaɣ d aglam n uwadem (d amdan, d aɣersiw, d tawkilt…) s tmenna neɣ s tiraMi ara d-neg Asunaɣ n kra n umdan, tewwi-d ad nerr lwelha-nneɣ ɣer tfekka-s

(udem-is, agiger-is, iferdisen-is n tfekka-s, teɣzi-is, tikli-s…) neɣ ɣer ṭṭbiɛa-s (udem yelhan, udem n dir, timegzi, amek yettxemmim, amek yettwali timsal, amek iteddu d wiyaḍ: yewɛer, ireffu, yerked, ḥnin).

- Deg usunaɣ, ttilin aṭas n yirbiben..Ma yettwaxdem usunaɣ akken yessulef, ad aɣ-d-iban am wakken nessen amigi.

Nezmer ad t-id-nsugen s wunuɣ.Aḍris agelman, deg-s sin n yiḥricen igejdanen:

- tasmuli tamatut.- ifutas n usunaɣ: - ṭṭbiɛa n uwadem, imuren n tfekka-s.Deg usunaɣ, nsemras aṭas n tenfaliyin n usewes.

Ad cfuɣ:

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 60: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

60

Yella yiwen zik-nni,Qqaren-as Muḥ Afenyan.Kra n ufayan akkenni,Ma d aglim-is d acebḥan.Ulac acu yettmenni,Ur t-ttḥazan yiɣeblan.Efk-as kan učči d tguni,Iğğa-ak kra yellan.Win yufa ad as-yini :« D nekk i d Muḥ AfenyanAnda nḥerwaɣ nekkini?Aglim-inu d acebḥan. »

Medden rwan akeṛfi,D aɣrum-nni i ten-yenfan.Xeddmen tettceṛcur tidi,Qlilit widak yerwan.Ad (a)sen-d-yeqqim i tili,I netta d acu i t-yehman?Mi i (a) s-nnan: « I keččini?I kečč a Muḥ Afenyan? »Ad asen-yini : « Nekkini,D nekk i d Muḥ Afenyan.Ur teẓrim ara kunwi Aglim inu d acebḥan? »

Mi qqimen ad ččen imensi,Ad yezwir Muḥ Afenyan.Ha-t-an ɣur-k am yisli,Ger leḥbab akked yimawlan.Mi (i) d-yers seksu d useqqi,Ireffed, iggar ileqman.

Tarbut ad tt-id-ineqqi,Aɛebbuḍ-is d ameqqran. Yeqqar-asen : « Nekkini,D nekk i d Muḥ Afenyan.Win yebɣan ad iwaliAglim-inu d acebḥan. »

Widak-nni dessen kan,Ur t-ḥsiden ara maḍi.Qqaren-as kan: « Muḥ Afenyan,Akka i t-id-yefka Rebbi. »Ruḥ a zzman, uɣal-d a zzman,Ha-t-a useggas n diri.Ur d-fkin ara yigran,Lluẓen medden irkelli.Mi d-mlalen yimeɣban,Kul wa d acu (i) d-yettawi.Wa d aftat, wa d ajilban,Ma d Muḥ yettas-d akkenni.

Mi (a) s-nnan: « I keččini?I kečč a Muḥ Afenyan?Acu (i a) ɣ-d-tuwiḍ akkagi?Tura iwzan kfan. »Yenna-asen : « Nekkini,D nekk i d Muḥ Afenyan.Tessnem-iyi nekkini,Aglim-inu d acebḥan!…” Ass-nni rfan dayenni,Berra n uxxam i t-ğğan.

ɣlin fell-as s yiɛewzen,armi (i) t-rran d aberkan.

Muḥend U Yeḥya

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Muḥ Afenyan

1. Acu n wawalen i d-yesskanen di tseddart 1ut Muḥ d afenyan ?2. S wacu i d-sasayen medden aɣrum ?3. Acu i d-yemmalen Muḥ d amhajri yernu d afenyan?4. Amek i t-ttwalin medden, zik ?5. Ayen i d-yusa Muḥ afenyan s yifassen d ilmawen ɣer temlilit n yimeɣban?6. Ayen armi d ass-nni ay rfan fell-as ?7. Acu i as-xedmen? 8. Ayen i t-rran d aberkan? 9. Acu i t-yerran d aberkan: d tiyita neɣ d ayen niḍen?

Asefru

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 61: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

61

Aglam n umdan.

1. Ɣer aḍris tekkseḍ-d akk iḥricen n tfekka i d-iglem umeskar: ismawen, irbiben d tenfaliyin tsemdeḍ yis-sen tafelwit-a.

Tiziri d yiwet n tlemẓit i izedɣen deg Udrar Amellal. Ad tili azal n snat n tmerwin d semmus

n yiseggasen di leεmer-is. Di tbeddi, d taɣezzfant am tḥerbunt, ad as-tiniḍ d aknar. Tettbedday ɣer

yiman-is akken ilaq. Tezga d tazeddgant, ula d iselsa-ines ufraren.

Di tfulki d tiziri, tesbedday uccen deg uεerqub. Amzur-is d akbal, yettiriqq am wureɣ, iɣelli-

d armi d ammas. Udem-is yettfeğğiğ am ticci. Allen-is, d tiberkanin am tezwal, ma d timmi-s, d

tungalt, teɣma am uğeḥmum. Tiwjatin-is d isisnu. Aseḍsu-ines d win n uneglus. Mi tettaḍsa yettbin-

d deg yimi-s, yiwen wadar n uglan d imellalen am udfel. Taglult-is, d tagrurzant ma d aḍar-is d

alemmas. Mi tleḥḥu ad as-tiniḍ d tizerzert, tettaččar tiṭ: d tadfi i wallen. Kra n win ay tt-iwalan

tezdeɣ-as allaɣ.

Ʃli LEWNIS

Aknar : mannequin

Aneglus : ange

Isem Arbib Tinfaliyin

2. Glem-d asunaɣ n umdan ara yilin d ucmit meḥsub d anemgal n Tziri.T

ag

ze

mt

tis

sn

at

D nekk ara yarun

Page 62: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

62

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

Abareɣ

Abareɣ, d ahrawan n unyir. Adamum-is, d aɣezzfan, d aqeṭṭεan. Tiqejjirin-is, d tiwezzlanin, d tirqaqin. Ccεer-is, d amelḥan, yeččur, d imizwiɣ. Idmaren-is d tεebbuḍt-is, d iɣiɣdanen. Iɣef n tseṭṭa-s, d amellal.

Abareɣ, yettidir ama deg yidurar, ama deg tẓegwa, ama deg lewḍat. Asgen-is, ixeddem-it deg lɣar. Iburaɣ, ur ttidiren ara d tarbaεt, yal yiwen deg-sen yettidir weḥd-s. Učči n ubareɣ, d aksum. Tiḥḥerci d txidas, ulac win i t-yugaren.

D tasuqilt, sɣur Remḍan ΣACUR.

1. Anwa aɣersiw iɣef d-yuwi uḍris-a?

2. Anda yettidir uɣersiw-a?

3. Amek iga uɣersiw-a?

4. Acu n wawalen i isemres umeskar s tuget?

5. Anwa amur seg d-izwar umeskar mi d-iga asunaɣ-agi?

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 63: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

63

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

A mmi εzizen

Ad k-wessiɣ a mmi εzizen,

D lεib ma tettuḍ lasel-ik.

Ulac win ara k-iḥesben,

Ma ur tessineḍ imawlan-ik.

Ḥader ad ak-iɣurr win ijaḥen !

Ad truḥeḍ ur d-teğğiḍ later-ik.

Ur bɣiɣ ara ad terfuḍ,

Ma hedreɣ-ak ɣef lejdud-ik.

Smektaɣ-k-id ma tettuḍ,

Ahat ad k-yeɣder yiḍes-ik !

Ttwessiɣ deg-k ad tecfuḍ,

Ad teḥkuḍ i umeddakel-ik.

Rfed leqlam ad taruḍ,

Ad teẓreḍ d acu i iεeddan.

Mačči d ayen ara temḥuḍ,

Mačči d ayen yettfakan.

Win i d-ilulen ad as-teḥkuḍ,

Akken ad yissin wi t-ilan.

Ḥader ad k-yawi waḍu,

Lehdur i ak-nniɣ ad ruḥen.

D agerruj ur nettfuku,

Wqem-asen amḍiq zeddigen.

ɣef llsas iseḥḥan bnu,

Ma ulac dderya ad aɣ-zzmen !

Asefru n BEN MUḤEMMEDTecna-t : Newwara.

Asefru

Page 64: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

64

Asbadu n wawal

1- Fren tabadut iwatan i wawalAsgen : ● d ayen yesganen. ● d anda gganen kra n yiɣersiwen am yilef, am ubareɣ…

Aktawal2- Suffeɣ-d seg uḍris :

● Aktawal n tfekka n uɣersiw.● Aktawal n tiɣma.

3- Talɣa d unamek● Serwes ger yinumak n yal tayuga n yirbiben

Talɣa tamezwarut Talɣa tis snat Acu twalaḍ

azewwaɣaberkanarqaq

imizwiɣimibrikimirqiq

Asuddem

Yal arbib, af-d awal i-seg d-yekka ama d isem, ama d amyag, tiniḍ-d amek yuleɣ.

Arbib Ansi i d-yekka Amek yuleɣ

Ahrawanazewwaɣimizwiɣameqqranaxuxiačinawiaɣiɣdanaḥcayci

hraw (izri) a……an

Seg tiɣmi ɣer yisem

● Di kra n temnaḍin, sexdamen awal “adber” i tiɣmi igan am yiɣed. Yella yiwen ufrux, tetten-t d asfel, ɣer tiɣmi-a i as-semman. Anwa-t ufrux-a ? (imesli [d] yuɣal [t]).

● Acu twalaḍ deg yisem “tamellalt” akked yisem n wakal “tumlilt”.

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

Amawal

Page 65: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

65

Adeg n « e » deg wawal

Ɣer imedyaten :● Ccεer-is, d amelḥan ●Udem-is,daɣezzfan.●Asgen,ixdem-it.

1. Sikked adeg yeṭṭef usekkil « e » deg wawalen yettuderren.2. Deg umeslay anida i t-nettarra mi ara d-nɣer tifyar-ina ?3. Limer ad d-nɣer awalen-ina yettuderren weḥd-sen, berra n tefyirt, anwa adeg ara yeṭṭef

usekkil « e ».4. Acuɣer yettbeddil [e] amkan deg umeslay ?

Deg umeslay, yettbeddil [ e] adeg deg wawal mi ara d-yernu uwsil neɣ tzelɣa n tnila ɣer wawal-nni. Maca di tira ad nettaru « e » deg umkan i yettaṭṭaf mi ara yili wawal-nni weḥd-s. Ihi, abeddel n umkan n [ e] deg umeslay ulac-it di tira.Imedyaten :- yexdem /yexdem-as xas akken neqqar-d [ixedm-as]). - Iles / iles-is – xas akken neqqar-d [ils-is]). - Kker / kker-d – xas akken neqqar-d [kkred]).

1 - Tazabut.● Yuder-d ugellid n ugeffur.● A widak yeɣran, mlet-asen i yimeɣban.● Kkret ad nruḥ, ulama yuwet-d ugeffur yegla-d s udfel-is.● Yekker-d udrum yemjamal.● Ccah deg-i imi tettuɣ.

2 - Err asekkil « e » anida ilaq.● Reggemn-as, iruḥ ɣer tejmeεt n ccreε● Yekks-as-tt ccreε.● Yal wa ad isxedm leεql-is.

3 - Err « e » anda ixuṣṣ.A wid ijbbdn lqlamInit-iyi-d ma turamɣf wid-nni iɣurr zzmanDi lmḥnat, ma tsεddam ?Ad yili tjrrbm tẓramAmk i kn-id-muggrn wussan

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

Tirawalt

Ad cfuɣ:

Iluɣma :

Page 66: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

66

Imeskanen

Ɣer tifyar-a :● Wagi, d asagem; tagi, d tabaqit.● Aseggas-a, yurew uzemmur-ina● Tuwi-d deg uqecwal talaɣt-nni.● Yeffeɣ seg taddart, iteddu ɣer tayeḍ● Ad nemẓer tikkelt niḍen.

I wacu semrasen medden awalen-a yettuderren?Weḥd-sen i llan irkel wawalen-a neɣ llan gar-asen wid yurzen ɣer yisem?D imalayen wawalen-a neɣ d untiyen?Awalen-a, mmalen ayen iqerben neɣ ayen iggugen neɣ ayen ulac anda llan wid Yettmeslayen ?

a) Ameskan d awal swayes skanen medden kra. Ameskan yezmer ad yili d arbib neɣ d amqim. D arbib mi ara yernu ɣer yisem ; amedya : adlis-a. Llant 04 n taggayin n yirbiben imeskanen : - arbib ameskan n tama, taɣawsa tella tama n win yettmeslayen : axxam-a, axxam-agi /ayi.- arbib ameskan n tuggugt : axxam-ina, axxam-ihin, axxam-ihenna.- arbib ameskan n ubdar : axxam-nni.- arbib ameskan n tiḍent : axxam-niḍen.

b) Ameskan d amqim mi ara yili weḥd-s kan. Wagi daɣen yebḍa ɣef 04 :- amqim ameskan n tama : amalay asuf (wa, wagi/wayi), amalay asget (wi, wigi/wiyi)

unti asuf (ta, tagi/tayi), unti asget (ti, tigi/tiyi)- amqim ameskan arawsan : (aya, ayagi)- amqim ameskan n tuggugt : amalay asuf (wihin), amalay asget (wihid, wihidak) unti asuf (tihin), unti asget (tihid, tihidak)- amqim ameskan n tuggugt arawsan : ayihin.- amqim ameskan n tiḍent : wayeḍ, wiyiḍ, tayeḍ, tiyiḍ.- amqim ameskan n ubdar: Win, wid, tin, tid.

1. Suffeɣ-d amqim ameskan d urbib ameskan. Yal ameskan ini-d anta i d taggayt-is.

● Ass-agi lliɣ, azekka wissen ?● Win yebɣan tamaziɣt, ad yissin tira-s.● Ttuɣ tamaziɣt-nni, ttuɣ wid i yi-d-irebban.● Wa ulac-it, wayeḍ ur d-ilul, wa ixuss-it waya.● Wagi d imi-s, tigi d allen-is mi d-yusa naddam.

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

2. Err yal yiwen deg yimeskanen-a: ihin, wagi, ina, agi, niḍen, winna ) deg yilem iwatan

Zri sy …... ad teffɣeḍ ɣer tiɣilt ….. yellan agemmaḍ …….Yeffeɣ tamurt, yekcem tamurt ……….….. d akal-iw ma d ……. yellan akkin i terga d amur-ik.

Tajerrumt

Ad cfuɣ:

Iluɣma :

Page 67: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

6�

Urmir ussidƔer tifyar-a

● Abareɣ, yettidir ama deg yidurar, ama deg tẓegwa ●Asgen-is, ixeddem-it deg lɣar.

1. Af-d imyagen yellan di tefyar-a n ufella.2. Tigawt n yimyagen-a, teḍra, temda neɣ ad teḍru neɣ tḍerru tettkemmil?3. Af-d talɣa taḥerfit n yimyagen-a.4. Acu ibeddlen deg-sen seg talɣa taḥerfit ɣer talɣa lan dagi ?5. Abeddel yiwen-is deg yimyagen irkelli, neɣ yal amyag amek ibeddel ?6. Ha-ten-a yimyagen di talɣa taḥerfit : sru, sikked, ssefru ; sefti-ten n wakken ara d-senfalin tigawt

iḍerrun tettkemmil. Acu ibeddlen deg-sen ?

Urmir ussid yemmal tigawt iḍerrun. Tigawt-is, tettales-d, tettkemmil, d taɣezzfant.S umata ussid yettaleɣ akka :● Asezwer n « t » neɣ « tt » : iffeɣ itteffeɣ, idda itteddu● Tussda ɣef tergalt tis snat : ikrez ikerrez, ikna ikennu● Tamlellit n teɣra : yessawel yessawal, yessuffeɣ yessuffuɣ● Tussda + tamlellit n teɣra : iger yeggar, igen yeggan● Asezwer n « tt » + tamlellit n teɣra : ibeddel yettbeddil, imuqel yettmuqul● Timerna n « y » di taggara : isefra isefruy

Gret tamawt : Llan kra n yimyagen ttbeddilen talɣa di teqbaylit● Inna (ɣer) iqqar, ṭṭes (gen) ggan, ewt kkat

1. Af-d imyagen yeftin ɣer wurmir ussid.Acu i wumi yezmer usefru? Ad d-yerr awal d aḥlalas, yal tiɣilt ad yettiẓẓif.Lliɣ tturareɣ tiddas asmi i am-id-rẓan tilas.Neẓra, la tẓerrem xas ma teddreɣlem.Uɣaleɣ-d si laman yesganen izem ; si tiẓedt n waman i yesswayen ssem ; seg yidrimen i d-yegman ttaɣen irgazen.Yis-m i ssedhuyeɣ uḍan, ttgeɣ-am amḍiq ger yitran, ḥettceɣ-ken rennuɣ.

2. Sefti imyagen akken iwata.

· Lqaεa (zzi) ɣef yiman-is, yerna (zzi) ɣef yiṭij. · Yal aseggas, di tegrest (wet-d) udfel, ma deg unebdu (erɣ) lḥal. · Kra yekka unebdu, ẓẓdec (cnu), ma d taweṭṭuft (xdem).

3. Sefti ɣer wurmir ussid d wudem wis 3 n wasuf amalay (netta) imyagen i d-iteddun. Ini-d amek yuleɣ wussid-nsen.Mel, fru, sikked, idir, ssendu, ɣer.

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

Taseftit

Ad cfuɣ:

Iluɣma :

Page 68: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

68

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

Izem

Izem d aɣersiw n teẓgi. ɣur-s tafekka d tuntimt, d taɣezzfant. Aqerruy-is d ameqqran, d amubrin. Tiqejjirin-is d tiwezzlanin. Di teɣzi, ad yesɛu ger 1,5m ar 2,5m. Ma di tbeddi, yesεa azal n 1,20m. Taẓeyt-is, ger 150 d 250 ikiluten. Aqerruy-is d umgerḍ-is d tuyat-is, dlen s wazag n wanẓaden.

Tiɣmi-ines d awinaɣ d wawras. Accaren-is, d umsiden, d iɣezzfanen. Izem yezmer ad yidir alama d 12 n yiseggasen. Učči-ines d ikesman. Izmer ad yečč azal n 7 kilu n uksum deg yiwen wass. Tawlayt n yizem, sawalen-as tasedda.

Izem, yettidir di tneẓruft akked tẓegwa timeqqranin. Ttaggaden-t akk yiɣersiwen: win it-id-yudsen, ad t-yečč. D netta i d agellid n teẓgi.

Ʃli LEWNIStuntimt : teğhedd

1. Anwa aɣersiw i-ɣef d-yuwi uḍris-a?

2. Anda yettidir uɣersiw-a?

3. Amek iga uɣersiw-a?

4. Acu n wawalen i isemres umeskar s tuget?

5. Anwa amur i-seg d-izwar umeskar mi d-iga asunaɣ-agi?

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 69: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

6�

Seg wakken ur d i-d-yetteɛqal Mmi ad yerwel fell-iTameṭṭut-iw n leḥlal

Wissen kan ma ad d-temmektiAd asen-sxerbeɣ lecɣalAd asen-yeɛreq wawalTaggara, ad nemyeɛqal

Taddart ad d-teɛjel ɣur-i

Ayagi akk, d asirem Targit-iw ur tḍul ara

Ibeddel-iyi zman isemYefka-yi lḥerz n tlufa

Tawwurt n lḥebs fell-i tzemmFell-as tawriqt-iw tweccem

Tura testenya, tseggemṬul leɛmer i temmerka.

MAƩTUB LwennasSeg : A tarwa n lḥif

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

Anekruf

Asmi d-luleɣ d ass amcumDeg ufus i d-kemseɣ lehmum

Akken ur d i-ttixiren araLukan ul-iw d ageṭṭum

Ad t-greɣ daxel n lkanunAkken ur sa-ttḥessiseɣ ara

Imi s ssura-w i iɣummLabudd (ad) as-id-jabeɣ nnum

Imi ur d iyi-isgan ara

Tkellxem-iyi di temẓi-wXellseɣ-awen ayen ur d-uɣeɣ

Tekksem-iyi imawlan-iwTemḥam akk ayen i sarmeɣ

Lmeḥna tenğer iɣes-iwUqbel ad d-ters lmut-iwAyen akk yejmeɛ wul-iw

S yiles-iw ad t-in-ḍummeɣ

Limer zmireɣ ad n-snesreɣDi lɛid ad n-beddeɣ ɣur-wen

Ad n-aseɣ ad ken-ɣafreɣAy imawlan ɛzizen

Di tafat mi ara n-beddeɣXas temcakktem ur wehhmeɣ

Mačči d udem s i ruḥeɣ Ara d-mlilent wallen-nwen

1. Amek yedder umedyaz ussan-is imezwura?2. Acu i t-id-yemmalen?3. Ayen yebɣa umedyaz ad yesserɣ ul-is?4. Ayen yettḥessis i wul-is?5. Amek i as-kksen asirem?6. Anda llan yimawlan-is?7. I netta anda yettidir?8. Acu n wawalen i d-yesskanen tayri n umedyaz i yimawlan-is?9. Acu i ibeddlen udem-is?10. Acu i ikukra?11. Ayen i t-yeğğa usirem?12. Acḥal ara yeqqim deg usekraf?13. Acu i d-mmalen wawalen-agi: lmeḥna, lmut, lehmum, aweccem, temmerka?

Asefru

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 70: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

�0

1. Smed ilmawen yellan deg uḍris s wawalen-a :

imdewwren, aɣersiw, tewreɣ, taberqact, ad tesεu, isuntimen, tuder.

Ifis

Ifis d…….. n lexla. Tafekka-s d tuntimt, ɣer zdat d taččurant ma ɣer deffir tettbin-d……., aqerruy-is, d aččuran, d ussid, imeẓẓuɣen, xas ini d………….. tiɣmi-s d……………..: ccεer-is imal ɣer ………… yerna yesεa tinqiḍin d tiberkanin, ifis, ad yewzen ger 40 d 80kilu, di tfekka-s …………. ger 95 d 165 iṣuntimen, taseṭṭa-s ad tesεu ger 25 d 36 n ………… ,

2. Muqel aɣersiw-a tsemdeḍ ilmawen s wawalen iwatan.

Ikerri d aɣersiw yettidiren deg ……….., tafekka-s tdel s ……….. aqerruy-is d ………… yesεa acciwen ……….. iqejjiren-is d ……….

3. Muqel tugna n uɣersiw-a tsemdeḍ takarḍa-agi.

● aɣersiw :● tibeddi :● tafekka :● aqerruy :● tiqejjirin :● tiɣmi :● teɣzi :

Ta

gz

em

t ti

s k

rad

et

D nekk ara yarun

Page 71: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

Tigezmin

Tigezmin Tizemmar

1 Ad d-farseɣ, ad d-segziɣ kra n wansay yer-na ad issineɣ amek yebna uḍris asegzay.

2 Ad d-farseɣ, ad d-segziɣ kra n urmud.

Ad ɣreɣ, ad sleɣ i wakken ad issineɣ amek ara d-segziɣ kra n wansay neɣ n urmud.

Ad d-ifares unelmad iḍrisen, ad mgar aden deg talɣa d yinaw.

Akradyur wis krad

Page 72: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

�2

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Amagger n tefsut

Isestanen ɣef tugna1. Acu i tettwalim di tugna-agi ?2. Anta tallit i d-teskan ?3. Acu i tt-id-yemmalen?4. Acu xeddmen yimdanen-ina? Di tmurt n Leqbayel, zik-nni, ttmaggaren medden tafsut. Amagger n tefsut d ansay, ila assaɣ akked ugama. D tagnit ideg d-mmalen medden tumert-nsen imi d-yuki ugama seg umeɣrud n tegrest, ama d imɣan ama d ibeɛɛac. Ansay-agi d asfillet i lɣella akked uğuğğeg n tudert.

Deg umenzu n tefsut, ttenkaren medden di tafrara i wakken ur yeggan ara sseɛd -nsen. Uqbel alluy n yiṭij, ad yebdu umeslay d unecreḥ. Tilawin ad serḥent i teɣratin i wakken ad d-sakint igerdan yeṭṭsen, yerna ad kksent tuggdi i yizgaren, ladɣa qqarent-asen ɣer umeẓẓuɣ : « Becreɣ-ken ay izgaren tekcem tefsut, teffeɣ ccetwa. » Di kra n temnaḍin, ass-nni, ttagant tlawin timmi s yimeṭṭi n uzezzu neɣ ttkeḥilent s taẓult.Tilawin d telmeẓyin d yigerdan, ad rren tiɣrifin di tḍellaɛt, ad ṭṭfen abrid ɣer lexlawi d tɣezza i wakken ad maggren tafsut. Ad leḥḥun ad cennun :

Lɛeslama-m a tafsutAd nğuğğug ad nettkufutAd nettnernay am tagutDi leɛnaya n Jebrayen lɣut

Page 73: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

�3

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Qqaren daɣen :Lɛeslama-m a tafsut,A tin umi cebḥen lenwaṛ !Ma d ccetwa tfukk,Truḥ am tagut la-qrar.

Dinna di lexla ; tilawin gemrent-d imɣan ; igerdan ttekksen-d tijeğğigin d texlulin. Kra seg yimɣan ad ten-sewwent d tiremt n wass-nni, kra niḍen ḥeğğbent-d yis-sen tistan i wakken ur asent-ittruḥu ara uyefki. Igerdan, ad ṭṭfen tixlulin-nni i d-kksen ad selfen yis-sent i wallen-nsen imir ad as-inin: « Ur ttaḍnent wallen-nneɣ akken ttaḍnent texlulin n Nnbi. D tiṭ i kent-iwalan aseggas-a ara kent-iwalin qabel. » Mi ɛyan di tikli d ccnawi d unecreḥ ad qqimen ad ččen tiɣrifin-nni ay uwin yid-sen. Imir ad d-uɣalen s axxam.Tagella i d-ttagan medden (ama i yimekli, ama i yimensi) deg umenzu n tefsut temgarad si temnaḍt ɣer tayeḍ. Sewwayen-d tiɣrifin neɣ taḥlult n tbidest d uwren iwumi qqaren tabazint neɣ tiẓemmi .

Sewwayen-d seksu s uderyis, am wakken i d-sewwayen daɣen acewwaḍ s uyefki. Acewwaḍ-agi s uyefki d tagella swayes sfilliten ad yimɣur uqḍar, yerna ad ifukti uyefki. Nezmer daɣen ad d-nebder aɣrum bu-leḥwal neɣ bu-yisufar, ttarran-as daxel aṭas n yimɣan : lebsel, ticcert, ifelfel, nneɛneɛ, felgu, timejja, zzeɛter…

Negmer-it-id seg: Le Rituel Agraire n H. GENEVOIS, FDB.

1. Ayen ttmaggaren medden tafsut?

2. Acu i d-ttawin seg ugama ass-nni?

3. Ayen i d-ttenkaren zik, ass n umenzu n tefsut?

4. Anwa azemz ideg d-iɣelli umenzu n tefsut?

5. Acuɣer siɣritent tlawin?

6. Ayen d tiɣrifin i ttawin yid-sen ass-nni ɣer lexla?

7. Amek i sfugulen medden amenzu n tefsut?

8. Acu n tgella tetten ass-nni?

9. Acu n yisufar i ttarran s tuget deg wuččiyen-nsen ass-nni?

10. S wacu i bdant tefyar n tseddart tamezwarut?

11. ɣef wacu i aɣ-d-imeslay umeskar deg-sent?

12. Acu i aɣ-d-yenna fell-as?

13. Acu i yexdem umeskar di tseddart-agi?

14. Amek i as-qqaren i uḍris ideg ameskar isefham-d kra?

15. Acu n wawalen i isemres s tuget deg uḍris?

16. Amek-itent tefyar-ines ?

17. D acu-t uḍris-agi ihi?

18. Acu n umgired yellan gar-as d uḍris n uglam?

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 74: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

�4

1 - Semyezwer tisemhay (aruden) am wakken i d-ttemyezwarent di tilawt.

Anebdu, tagrest, tafsut, amwan.

2 - Qqen yal armud ɣer warud ideg yettili

Amwan Alqaḍ n uzemmur

Tagrest Tamegra

Tafsut Tukksa n lleft

Anebdu Ameggel n tneqlin

3 - Smel ɣef sin n yiktawalen, win n tegrest d win n unebdu, awalen i d-iteddun.

Asemmiḍ, tizit, acelyaḍ, asaɣur, asigna, ageffur, azɣal, aserwet, aqeggel, anaɣur, adfel, ṣṣmayem,

llyali, azayaḍ.

4 - Af-d anwa amyag seg i d-yettwasuddem wawal « tafsut »

Err amyag i d-tufiḍ di tefyirt sɣur-k (m)

5 - Qqen ger wawal n taggayt 1ut d wawal iwatan di taggayt tis snat.

izgaren - tajlibt

izamaren - lferg

iḍan - aqḍar

ẓẓerẓur - tirkeft

6 - Mi ara yeɛreḍ umdan tagella, qqaren-as s tmaziɣt di kra n temnaḍin : yurem, (arem).

Af-d seg uḍris awal yezdin aẓar akked umyag-agi « arem ».

7 - Af-d asuf n wawal « tistan ».

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t Amawal

Page 75: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

�5

Tazelɣa n tnila « d »

Ɣer tifyar-a :● Tusa-d tefsut.● Di lexla, tilawin gemmrent-d imɣan.● Igerdan ttekksen-d tixlulin.● Deg umenzu n tefsut, ttenkaren-d medden zik.● Mi ččan tiɣrifin ad d-uɣalen s axxam.

1. Af-d imyagen yellan di tefyar.

2. Anwa awal i d-yeqqnen ɣer umyag s tezdit?

3. Ad neṭṭef tafyirt 1ut, limer ad nekkes awal-ina i d-yeqqnen ɣer umyag s tezdit, ad ibeddel unamek n umyag neɣ ala?

4. D acu i d-irennu i umyag ihi, wawal-ina i d-yettwarzen ɣur-s?

5. Anwa adeg i yettaɣ wawal-ina, sdat neɣ deffir n umyag?

Tazelɣa n tnila « d » d awal ger wawalen iteqqnen s amyag. Daymi nettarra gar-as d umyag tizdit. Mi ara ternu tzelɣa ɣer umyag tettarra tigawt ɣer win yettmeslayen. Tazelɣa n tnila « d », tezmer ad tili sdat neɣ deffir n umyag . Imedyaten : - Yusa-d. - Ad d-yas. - Ur d-yusi.

1- Tazabut● Yekker-d udrum yemjamal.● Tura ur d-yeqqim lefhem, tṣubb s-anda ur d-tettali.● Lɣaci ffɣen-d s izenqan, tiziri tfeğğeğ ɣef yiẓra.● Lmeḥna tenğer iɣes-iw uqbel ad d-ters lmut-iw.● Ad d-asen ad iyi-awin, ad beddleɣ axxam, ad d-neṭqeɣ seddaw tmedlin.● Tuwi-d abrid n wadda, la d-tettecrurud.● Ma nmuqel abrid seg i d-nekka, s nnehtat i d-nettmekti.● Fell-i mi d-rsent wallen-im, tsettuyeḍ deg-i ccḥani.●Tamaziɣt tban, iserreḥ-as-d zzman.

2- Kemmel tifyar.● Iḍelli yusa-d.● Azekka …● Jerjer yezzi-d s uɛrur i waḍu yerɣan.● Jerjer ur ………. s uɛrur i waḍu yerɣan.● Yiwwas, ad d-neṭqent tilas.● Yiwet n tikkelt, ………. tilas.

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Tirawalt

Ad cfuɣ:

Iluɣma :

Page 76: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

�6

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Asemmad asegzay n umigawƔer tifyar-a :

● Yuki-d ugama seg umeɣrud n tegrest.● Tekcem tefsut, teffeɣ ccetwa.● Ttmaggaren medden tafsut.● Ur ttaḍnent wallen akken ttaḍnent texlulin n Nnbi.● Ad yimɣur uqḍar, ad ifukti uyefki.

1. D acu-ten wawalen yettuderren ?2. Anwa addad ideg llan ?3. Anida i d-zgan, sdat neɣ deffir n umyag?4. Anta tamawt i tzemrem ad d-tegrem ɣef waddad n kra n yismawen-ina?5. Ismawen-ina d isemmaden n umyag, maca segzayen-d ugar yiwen umur deg umyag, anwa-t

umur-agi ?6. Suffeɣ-d imataren udmawanen, sikked ma mtawan nutni d yismawen yettuderren deg tewsit

d umḍan.

Asemmad asegzay n umigaw d isem amaruz i d-irennun ɣef umyag, yessegzay-d amatar udmawan (win igan tigawt). Tawsit d umḍan n usemmad asegzay n umigaw am wid n umatar udmawan i d-yessegzay. Md : yeffeɣ uqcic, ur nezmir ara ad d-nini yeffeɣ tlawinGret tamawt : asemmad asegzay n umigaw :

- D isem amaruz. Yeṭṭafar amyag, ur izmir ara ad t-izwir.- Tawsit-is d umḍan-is am wid n umatar.

1 - Akez isemmaden imsegziyen n umigaw yellan deg tefyar i d-iteddun :● Yekkat udfel deg udrar, yenta-yi usemmiḍ deg wul.● Yeɣli-d yigenni ɣef tmurt.● Kkawen deg yimi-w yimetman.● Yekker-d udrum yeddukkel.● Yekker umedyaz yettaru, iɛawed asefru.● Yeɣli si lmizan wawal, yerza-aɣ ccwal.● Yecreq yiṭij, yuli wass.

2 - Ini-d d acu-ten yisemmaden n tefyar i d-iteddun.● Yečča azger.● Yečča uzger.● Ččan iyuzaḍ.● Ččan yiyuzaḍ.

Tajerrumt

Ad cfuɣ:

Iluɣma :

Page 77: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

��

Urmir ussid ibaway

Ɣer tifyar-a :● Ttmaggaren medden tafsut.

● Ad yebdu wawal d unecreḥ.

● Ttenkaren medden zik.

● Ad kksen tuggdi i yizgaren.

1. Tigawt n yimyagen n tefyar-a teḍra neɣ ad teḍru neɣ tḍerru ?

2. Tifyar-a, ha-tent-ad akk di talɣa tilawayt, err-itent ɣer talɣa tibawayt am wakka :

Ur ttmaggaren ara medden tafsut.

3. Sikked amek llan yimyagen di talɣa tilawayt d wamek uɣalen di talɣa tibawayt.

4. Di talɣa tilawayt yella wurmir aḥerfi, yella wurmir ussid. I di talɣa tibawayt?

Urmir ussid ibaway ur tettbeddil ara talɣa-s, rennun-as kan ur ɣer tazwara d ara ɣer taggara.

Ad waliɣ ur ttwaliɣ ara.

Ttwaliɣ ur ttwaliɣ ara.

1 - Af-d imyagen yeftin ɣer wurmir ibaway di tefyar i d-iteddun.

● Ad nekkes akras n unyir, ur ttḥecciṛen wudmawen.

● Ma yella deg-s tɛefseḍ, ur k-id-ifeddu yiwen.● Ayen tettnadim tura, mazal ur t-tefhimem ara.● Ddel icuba tili-w, yeṭṭafar ijufar-iw.

2 - Err ɣer wurmir ibaway imyagen yeftin ɣer wurmir aḥerfi d wurmir ussid.

● Yekkat udfel deg udrar.

● Bu-ttrika ɣur-s ad senndeɣ, ma d wayeḍ ad t-ḥeqreɣ xas yefruri-d seg uẓar-iw.

● A baba, ad xedmeɣ lxir, ad iliɣ d bab n lḥeqq, medden akk ad ten-sɛuɣ deffir, lmeqsud nebɣa ad t-nelḥeq.

● Asif itett tiɣezza, igellu-d s tlisa, itezzi-d ɣer lḥedd-is.

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Taseftit

Ad cfuɣ:

Iluɣma :

Page 78: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

�8

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Asfugel n Yennayer

Seg wasmi i k-ssneɣ, kečč d ameslay ɣef tmurt n Leqbayel. Ẓriɣ terẓiḍ-iyi aqerruy-

iw acḥal n tikkal akken ad ak-slemdeɣ taqbaylit. D tidet, txedmeḍ ussisen d imeqqranen:

tlemdeḍ acḥal d awal. Ihi, ass-agi, ad ak-in-meslayeɣ ɣef yiwen n wansay ilan azal amaẓlay d

tixxutert di tudert n yal Aqbayli. Wagi d asfugel n yennayer. Yerna d tagnit anda ara d-taseḍ

ad t-tidireḍ s timmad-ik.

Yennayer d tiwwura n useggas, d ansay yellan deg waṭas n temnaḍin n Tmazɣa.

Asfugel-ines, iɣelli-d ass n 12 di « janvier » n yal aseggas. Amenzu n yennayer, ur yezmir

yiwen ad t-yezgel dagi ɣur-neɣ, imi d tagnit ideg tettemlil tasa d way turew, d ass ideg

ttmeẓran akk yiɛeggalen n twacult: atmaten, tiysetmatin, igerdan, tiḥdayin… yerna yettili

uqesser, taḍsa, anecreḥ.

Ttmaggaren-t s tiram ẓiden : iyuzaḍ akked tẓidanin d seksu bu-sebɛa n yisufar akken

ad ftin yerna ad fuktin wussan-nsen, ad rnun ad ğuğğgen. Ass-nni, ula d wid iɣaben, ad

asen-d-seddun tiɣenjawin-nsen d yimuren-nsen di terbut. Ula d ibeɛɛac d uɛessas n uxxam

ur ten-tettun ara : ayla-nsen, yella.

Page 79: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

��

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

D tagnit i nettṛağu s ccuq, yal aseggas. Am wakken teẓriḍ, d tameɣra urğin zgileɣ.

Maca tikkelt-a ma isuref-ak uxeddim, riɣ ad tidireḍ tafugla-agi n yennayer yid-neɣ.

Ẓer kan, xas tbeɛdeḍ ɣef wallen-iw, tzedɣeḍ ul-iw.

Ihi ilmend n useggas-agi amaynut 200… sarameɣ-ak tudert mellulen ideg ara

tettmaggareḍ anagar ussan iğuğğgen, tumert, tadawsa, tankelwit d waṭas n yismuras deg

wayen akk ara teɛnuḍ. Teẓriḍ anufli-inek d tumert-iw.

Aseggas Ameggaz i kečč. Aseggas Ameggaz i takat-ik akken ma tella.

Amidaw-ik Amayas

Yura-t-id Ʃli LEWNIS

1. Acu n tegnit ideg d-ttemlilin yiɛeggalen n twacult-agi?

2. Acu xeddmen mi ara d-mlilen?

3. Acu-t uḍris-agi?

4. Acu i t-id-yemmalen?

5. Ayɣer i yura Umayas takarḍa i umidaw-is?

6. D acu i as-yenna deg-s?

7. Ayen i as-yura tabrat-a?

8. D acu i as-yenna deg-s?

9. Amek-itent tefyar i isemres?

10. D acu i ixdem umeskar deg uḍris-a: iglem-d neɣ isegza-d neɣ yules-d ? Kkes-d kra n

tefyar neɣ n tenfaliyin i d-yeskanen aya.

11. Amek ulɣent tuget n tefyar i isemres?

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 80: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

80

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

Ay arrac-nneɣ

Wagi d awal-iwSɣur-i ɣur-wen,

Deg-s yeddan yiri-wI kunwi a wid meẓẓiyen.

Aql-aɣ gar-awen,Rrwaḥ ula anda,Aql-aɣ gar-awen,Ass-a d uzekka.

ɣas iruḥ wabɛaḍ.ɣas yella win i nfanAd d-kkren wiyaḍ,

Ad asen-ddmen imukan

ɣurwat win iberrunI ṭṭbel deg waman!ɣurwat win itettun

Ussan iɛeddan[…]

S kra n win yessnen, Inuda iwala.

Yufa abrid yiwen,Ḥaca taguni ala.

Taguni ala,Ad yeddu yiseɣ.Init: aql-aɣ da, Ay arrac-nneɣ!

Asefru n Muḥend u YeḥyaYecna-t Yidir

1. D acu-t uḍris-agi? D acu i t-id-immalen?2. Iwumi yettmeslay umeskar deg uḍris-agi?3. Ayen i warrac imeẓyanen iwumi yettmeslay?4. D acu i isuter deg-sen?5. Acu yebɣa ad t-id-imel s wawal”ɣurwat”?6. Acu yuggad umeskar imi ileɣɣed fell-asen aṭas?7. Acu n yiseɣ iɣef i d-ittmeslay umeskar?

8. D acu ara yeḍrun ma ur as-slin ara yilmeẓyen i umeskar?

Asefru

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 81: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

81

Ta

gz

em

t ta

me

zw

aru

t

1 - Di tseddarin i d-iteddun, af-d anta i d tamacahut, anta i d aglam, anta i d asegzi.

a) Ha-t-a wamek ara txedmeḍ lḥila n talaɣt : ddem-d talaɣt, slef-as, msel-itt s yiḍudan-ik alama

tsuffeɣ-d kra d aɣezzfan am uɛekkaz neɣ am uzrem. Mi ɣezzif aṭas, ḥbes tgezmeḍ-tt d iḥricen

swayes ara d-tezziḍ i lqaɛ i theggaḍ yagi. Ṭṭef tancirt talewwaɣt, jbed yis-s talaɣt-nni imeslen

am uɛekkaz, rnu sisded-itt i wakken ad d-alin yiran n lḥila.

b) Yiwet n tallit yella yiwen umɣar d sebɛa yessi-s yezdeɣ deg yiwet n teẓgi tama n yiwen

uwaɣezniw. Yal ass, tameṭṭut-is d yessi-s qqarent-as ad as-iggug i umẓiw, maca netta yeqqur

uqerruy-is.

Yiwen wass deg yiḍ, iẓdem-d fell-asen yečča-ten, ala win ulac dinna ay iselken.

c) Yennayer d aggur amezwaru n useggas ɣer Yimaziɣen. D ansay yellan deg waṭas n temnaḍin

n Tmazɣa. D acu kan asmekti d umagger n yennayer yemgarad si temnaḍt ɣer tayeḍ.

d) Lezzayer d tamurt i d-yezgan di Tefriqt n ugafa.ɣer tama n ugafa yezzi-as-id yilel agrakal, ɣer

unẓul d Nijir akked Mali, ɣer ugmuḍ d Tunes ma ɣer yidis n utaram d Lmerruk..

2 - Di tseddart tamecṭuḥt, segzi-d d acu i d alqaḍ n uzemmur d wamek yettuɣal d zzit.

a) Ini-d amek ay xeddmen medden.

b) Anta tallit ideg i t-id-leqqḍen?

c) Amek i suddusen axeddim ?

d) Amek yettuɣal d zzit? (meslay-d ɣef tigawin ay ilaqen akken ad d-yeffeɣ d zzit)?

D nekk ara yarun

Page 82: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

82

Lemɛinsla

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Isestanen ɣef tugna :1. Acu i d-teskan tugna-agi ?2. Acu i xeddmen yimdanen-ina ?3. Ayɣer i ceɛlen times ?4. Acu-ten yisekla i wumi i tt-ceɛlen ?

Lemɛinesla d ansay aqdim, ila assaɣ d tfellaḥt. Xeddmen-t medden ass n 24 di yunyu deg uwitay n Yimaziɣen. Semɛinsilen medden mi tfukk tmegra akked uxeddim n lexlawi. Imir d tallit n tiwwin n yigumma am tbexsisin d tẓurin.

Tanezzayt, ad d-kkren, ad siɣen times, ad gren ɣer tmes-nni ticcicin i wakken ur ttafgen ara yifeṭṭiwjen. Tikwal daɣen ggaren taqeṭṭiḍt n tseṭṭa n yikerri n lɛid. Times, saɣayen-tt ddaw yisekla i d-yettakken igumma am tneqlin d tfeṛṛant. ɣef wakken i d-qqaren, abbu-nni deg-s ddwa : yettḥarab ɣef yigumma, ur d-ɣellin ara d aɣiɣa, yernu isuffuɣ-asen ibeɛɛac ma kecmen ɣer daxel-nsen . Ttḍeggiren daɣen medden aɣebbar ɣef yifurkawen. Mi ara t-ttḍeggiren, qqaren-as :

Ay aḥnin, ay ajebbarA win ixelqen letmaṛTtif aɣebbar ddekkarLɣella-inu ad tetmeṛAyen iketben ur yeṭṭar

Di kra n temnaḍin, d timexḍa, deg yinurar d usuki ay saɣayen medden times mi yeɣli yiṭij. Ass n wass-a, times-agi n yinurar d usuki d aktay kan i d-yeggran deg-s. D imɣaren kan i as-id-yecfan. Qqaren belli mi tuɣ tmes-nni, ad zeggren fell-as yigerdan, ad ttreḥḥilen, ad as-qqaren :

A lemɛinesla kkes leḥfa.

Qqaren daɣen :Ass-agi d lemɛineslaUr aɣ-tettaɣ tawlaɣef tidet ters tlabaLwil yerwel s aẓekka.

Page 83: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

83

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Deg wass n Lemɛinesla, yegdel uxeddim ɣef medden. Qqaren ur ilaq ara ad innal umdan imenda ma ulac ad ten-yekcem uferṭeṭṭu. Tilawin, ur ilaq ara ad xedment taduṭ ma ulac ad aḍnent zzellum, ad tent-qerḥent lḥekkat-nsent. Maca, xas akken yegdel uxeddim, llant tuddar i yettfaṛasen tagnit, imi stufan yimdanen, ttagan ticemliyin : ferrsen tiliwa d tmeqbar.

Deg wayen iɛnan tagella, ur yelli kra i d-sewwayen medden i lmend n wass n Lemɛinesla. D acu kan wid ilan azemmur d testan, sefsayen, ass-nni, udi ay jemɛen d tiwurac kra tekka tefsut. Ttaggaden medden ma yefsi wudi-nsen uqbel Lemɛinesla, ad inqedwi uyefki aṛexsas si tmaẓẓagt n tfunast-nsen. Ad teṭṭef temɣart n uxxam tiwurac n wudi, ad tent-tsefsi ɣef tmes ; dɣa seg wass-nni d asawen, yewjed wudi-nni i wučči. Yella melmi, ass-nni kan dɣa n Lemɛinesla i tetten yis-s acewwaḍ. Mi i d-yeḥder ad ččen tiremt-nsen, qqaren-as :

Ass-a, d Lemɛinesla

Acewwaḍ d wudi, yella.

Di kra n temnaḍin, seg wakken ttarran azal meqqren i wass n Lemɛinesla, xeddmen-as timecreḍt.

Seg « LE RITUEL AGRAIRE » n H.GENEVOISR. ΣACUR

1. D acu i d Lemɛinesla ?

2. Melmi i tt-xeddmen medden ?

3. Acuɣer i ttarran ticcict ɣer tmes ?

4. Anwi isekla i wumi saɣayen times ddaw-atsen ?

5. Acu xeddmen niḍen deg wass n Lemɛinesla ?

6. Ayen sefsayen yifellaḥen udi-nsen ass n Lemɛinesla ?

7. S wacu i ttmaggaren Lemɛinesla di kra n temnaḍin niḍen ?

8. Anwa awal swayes yebda umeskar aḍris ?

9. Anta tamsalt iɣef d-yuwi awal ?

10. Anwi awalen ay isemres mi aɣ-d-imeslay ɣef Lemɛinesla ?

11. Acu i yexdem umeskar di tseddart 1rut?

12. ɣer wacu yefti umur ameqqran n yimyagen n uḍris ?

13. Acuɣer d timeẓri-agi ay isemres s tuget ?

14. Acu-t wanaw n uḍris-agi ? (meḥsub d acu iqsed yis-s umeskar ?)

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 84: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

84

1. Aktawal, iktawalen, asegzi n wawalen.

● Wali ma yella kra n wassaɣ yellan gar wawalen-a :

Tala, slil, ilel, talat (talat : d amḍiq yudren ger yidurar, llan deg-s waman).

2. Si tbadut ɣer wawal.

● Af-d awal iwatan i tbadut-a deg uḍris:

D akal yeğğa bab-is ur t-yexdim ara.

3. Asenfel n yimerḍilen s wawalen n tmaziɣt

● Af-d seg uḍris awalen swayes tzemreḍ ad tesnefleḍ imerḍilen-a :

Amerḍil Aknaw-is s tmaziɣt

Lεadda

Yesεan

Acuddu

Llebsa

4. Tabadut

● Wali awal « azal» deg tefyar-a. D yiwen wawal s sin yinumak neɣ d awalen yemgaraden

- Ameksa-nni, ass-a, yerra-d azal.

- Ttarran medden azal i wass n lemεinesla, zik-nni.

Fren yiwet n tbadut

Aɣiɣa : a) d agummu (lfakya) ur newwi ara.

b) d ayefki mi ara yuɣal d iɣi.

5. Asbadu

D acu ay d ayefki arexsas? ( yella wanda i as-qqaren ayefki arayan)

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t Amawal

Page 85: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

85

Tamsertit ger tenzeɣt « n » d yisemƔer tifyar-a :

● Tajmeεt, d ayla n yirgazen.● Yal tanezzayt, itett taɣenjawt n tamemt.● Deg unebdu ḥemmleɣ ad rzuɣ ɣer yiri n lebḥer.● Smir-as kra n waman.

1. Af-d anda tella tenzeɣt « n » deg tefyar-a.2. D acu-t wawal i d-irennun ɣur-s ?3. Anwa addad ideg llan yismawen i d-yernan ɣef tenzeɣt « n » ?4. Mi ara temlil tenzeɣt « n » akked yisem, akken i d-nenṭeq i nura neɣ yella umgarad ger tira d

usuru ?

Mi ara temlil tenzeɣt « n » akked kra n yimesla swayes beddun yismawen tettili temsertit gar-asen deg umeslay : n+t = [t-t], n+w = [bbw/ppw] neɣ [ggw], n+y= [gg], n+l = [ll], n+r = [rr], n+m = [mm], atg. Maca di tira, ad taruḍ tanzeɣt « n » iman-is, isem daɣen iman-is.Xas ad d-tiniḍ : [ tamemt t-tzizwa], ad taruḍ tamemt n tzizwa. ● [ awal bbwergaz / ggwergaz], ad taruḍ awal n urgaz ● [ tarbaεt g-gergazen], ad naru tarbaεt n yirgazen. ● [ aman llebḥer], ad taruḍ aman n lebḥer. ● [ awal r-Rebbi], ad taruḍ awal n Rebbi. ● [ tamurt m-medden], ad taruḍ tamurt n medden.

1 - Tazabut (aselmad ad d-izubet s temsertit)● Nbedd ɣef tizi n wass-a.● Ini-asen ay afrux i yiḥeddaden n wawal.● Mennaɣ amur n lehna i medden irkelli.● ɣliɣ deg yirebbi n tmara.● Yerɣa uεerqub n yisefra.● D aɣrib d aberrani deg tmura n medden.● Nuggad, tid n yiḍelli, ad ɣer-sent nuɣal.● Daɣen ad aɣ-ččen imensi ad aɣ-id-ğğen tarda n leḥwal.● Tamaziɣt neɣ aẓekka, d wa i d abrid n tirrugza.

2 - Seɣti igulen yellan di tefyar i d-iteddun.● A taḥeccaḍt bbwebrid, εiwen-iyi deg meṭṭi.● Lweḥc ggiḍ d arfiq-ik, ay iminig ggiḍ.● Sani truḥemt a tirga ? ɣer tmurt t-targit.● Ma nesεedda lḥif nettu, winna d leḥsab bbwarrac.● Ixuss-as limer yeẓwer tardast neɣ imi bbuccen.

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Tirawalt

Ad cfuɣ:

Iluɣma :

Page 86: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

86

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Asemmad n yisemƔer tifyar-a :

● Ttarran azal i wass n lemεinesla.● Ad d-teddem temɣart n uxxam tiwurac n wudi.● Ad ččen tiremt-nsen.● Yedhen s zzit n uzemmur.

1. D acu-ten wawalen yettuderren, d ismawen neɣ d imyagen ?2. Anwa awal yellan sdat-sen?3. Anwa addad ideg llan, d ilelli neɣ d amaruz?4. Anwa awal iwumi d-rennun anamek?5. D acu-ten (tawuri-nsen) wawalen yettuderren?

Asemmad n yisem d isem amaruz. Yesmad anamek n yisem-niḍen. Ger yisem asemmad d yisem amezwaru tettili tenzeɣt « n » : isem amezwaru + n + isem wis sin Gret tamawt : 1- Asemmad n yisem yezmer ad yili :

- d isem: tasarut n tewwurt.- d amqim awsil : axxam-iw.

2- Deg wadeg n yisem amezwaru yezmer ad yili :- urbib : aberkan n uqerru.- umernu : aṭas n waman.- umeskan : wid n Fransa.- umqim arbadu : kra n wussan.

3- Deg wadeg n yisem wis sin yezmer ad yili :- urbib : awal n umeqqran.- umernu : tagella n da.- umeskan : axxam n wa.

1 - Af-d isemmaden n yisem yellan di tefyar i d-iteddun.● Yečča taḥbult n temtunt.● Uriɣ-as tabrat n sslam.● Fkiɣ ɣer ssuq isem-iw, ɣer rreḥba n Yizzayriyen.● D atmaten-nneɣ i aɣ-id-yettawin icwura n tergin.● Tebbeḥbeḥ taɣect-is seg yimeṭṭi fell-awen.● Ula d later i aɣ-id-yeqqimen, iɣumm-it udfel n zzman.● Mačči deg uẓekka n wakal, deg wul-iw ara kem-meḍleɣ.● Tarkast n ubeckiḍ refden wid igan i lğuṛ talast.

2 - Eg-d snat n tefyar ideg ara ilin yisemmaden n yisem.

Tajerrumt

Ad cfuɣ:

Iluɣma :

Page 87: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

8�

Anaḍ

Ɣer tifyar-a: Ddem-d aɣanim aɣezzfan, ldi-t deg yiwen yiɣef ɣef rebεa tfurkac. Err taxnact ger tfurkac-

nni i wakken ad ldint almend n tuzert n tkermust. Ger takermust deg yimi n uqerrac tberneḍ-tt i wakken ad d-tekkes.1. Suffeɣ-d seg uḍris awalen yuran s tira tazurant. Dacu-ten?2. Acu i d-senfalayen yimyagen, d ayen yeḍran neɣ d ayen ara yeḍrun neɣ d asendeh ?3. Anwi udmawen i yezmer umdan ad isendeh ? (bder-d imqimen ilelliyen).4. Win yettwasnedhen di tefyar-a, ad ixdem tigawt yiwen ubrid neɣ ad as-yales aṭas n tikkal ?

● Limer ad tebduḍ aḍris akka : yal ass……………- Acḥal n wanaḍen yellan, ihi ?- Amek i yettaleɣ wanaḍ wis sin ?

Anaḍ isenfalay-d asendeh : semrasen-t medden mi ara as-inin i yiwen ad yexdem kra. Anaḍ yesɛa kan ukkuẓ (04) n wudmawen : kečč/ kemm, kunwi / kunemti ; tella daɣen talɣa yesxelḍen urmir d wanaḍ mi ara yefti umyag d wudem 1ru n usget (nekkni / nekkenti), teqreb aṭas ɣer wanaḍ deg unamek, d amedya : ad nruḥet, limer d urmir kan, yili ur yettili ara « t » n taggara.Yewwi-d daɣen ad d-nini belli yella wanaḍ aḥerfi : asendeh yiwet n tikkelt kan ; yella daɣ wanaḍ ussid: mi ara yili triḍ ad yexdem win iwumi ara tmeslayeḍ tigawt aṭas n tikkal. Anaḍ ussid yettaleɣ am wurmir ussid : s usezwer n « tt », neɣ s tussda ɣef tergalt, neɣ s temlellit n teɣra.

1 - Akez imyagen yeftin ɣer wanaḍ.● Sfeḍ imeṭṭawen-ik, kker ad d-terreḍ ttaṛ.● Ahaw kan yiwwas ad nelḥut deg yiwen ubrid, ahaw kan yiwwas ad nɛeqlet win illan d lğid, s lğehd

ad nerẓet leḥbas, ulac win ara icekkel lqid.● Cfu ay iɣef-iw anida mmaren yidammen.● Ur ttiẓid ad k-ččen, ur ttirẓig ad k-ğğen.● Ha-t-an ihi ɣas ttkel, ttargut-iyi kan dagi.● ɣurwat a medden ur ttruḥut ara.● Ruḥ, kker, qelleb lemtel-im.

2 - Sefti ɣer wanaḍ aḥerfi akked wanaḍ ussid imyagen-a: « awi », « krez ».

Anaḍ aḥerfi Anaḍ ussid

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Taseftit

Ad cfuɣ:

Iluɣma :

Page 88: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

88

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Azeṭṭa

Isestanen ɣef tugna1. Acu i d-teskan tugna?2. Acu tzeṭṭ tmeṭṭut?3. S wacu yettwaṭṭef uzeṭṭa?4. Acu n wallalen i d-tsers tmeṭṭut, tama-s ? 5. Acu i tesɛedday s yiḍudan-is?6. Ayen ttarrant tlawin izeṭṭen mennaw n wunuɣen ɣef yidilen zeṭṭent?

Azeṭṭa, yewɛer yerna yettɛeṭṭil. Maca ur yettawi ara aṭas n umkan. Ttgen medden azeṭṭa tama n uɣrab n tesga, ɣef snat n tragliwin ibedden si tɣerɣert ɣer ssqef.

Azeṭṭa, tzemreḍ ad t-teğğeḍ deg wadeg-is ayen i d ak-yehwan. Tilawin, mi stufant kan ad zḍent cwiṭ. Ad qqiment, ad senndent ɣer uɣrab, ad ggarent ulman deg wustu. Syin ad ddzent ulman-nni s uyaẓil. Azeṭṭa, ur yettɛewwiq ara ɣef umeslay, imi zemrent ad zeṭṭent, ad ttmeslayent.

Xalti akked Nanna, uqbel ad grent azeṭṭa, ttelhayent-d d uqerdec n taduṭ neɣ ttellment-tt s truka d yiẓdi. Nanna, teẓwer mačči d izli. Ulman-is, d ireqqaqen am wanẓaden n yimezran-is. Kra n wunuɣen tettarra ɣef txabiyin d tsugam tessen ad ten-terr ula deg

Page 89: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

8�

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

uzeṭṭa. Ma d Xalti, d azeṭṭa i tt-yettqelliqen ugar n talaɣt. Mi ara teṭṭef ayaẓil, tiyita kan deffir tayeḍ, yerna tetteddez mliḥ.

Lmulud FERɛUN Seg : « Le fils du pauvre”

Yessuɣel-it-id Remḍan ΣACUR.

Amawal :Tasga : lḥiḍ i d-iqublen tawwurt. Tiɣerɣert : Agens.Aɣrab : lḥiḍ.

1. Ayɣer deg tesga i ttgen medden azeṭṭa ?2. Anti tiɣawsiwin i ilaqen uqbel ad gren medden azeṭṭa ?3. Suffeɣ-d seg uḍris tangiwin akked wallalen i yerzan azeṭṭa.4. Acuɣer yewɛer yerna yettɛeṭṭil uzeṭṭa?5. Ayɣer i yebda umeskar aḍris s wawal “azeṭṭa”?6. Ayen ur yettaṭṭaf ara uzeṭṭa afus?7. S wacu i zeṭṭent taduṭ?8. Ayen i tt-ttqerdicent uqbel ad tt-zḍent?9. Anta tallit n wass ideg zeṭṭent aṭas?10. Ayen ttarrant tlawin unuɣen ɣef yizeḍwan?11. S wacu yebda umeskar aḍris ines?12. Ayen i t-yebda s wawal-nni?13. ɣef wacu i d-imeslay di tseddart 1ut ? 14. Amek i t-id-yenna?15. Muqqel taseddart tis snat: acu i d-isefhem deg-s?16. Di tseddart tis snat d asefhem kan i d-isefhem neɣ yerna-d ayen niḍen?17. Anti takkayin i yettilin deg tguri n uzeṭṭa?18. Amek i as-sawalen i uḍris am wa?

Aḍris d asegzay mi ara yili bab-is isefham-d kra n temsalt. Mi ara d-yesbadu tamsalt-nni, yessemras tifyar tiramyagin yebnan s « d » n tilawt + isem neɣ amqim neɣ arbib.Win i d-yettmeslayen deg uḍris asegzay ur d-yettakk ara tamuɣli-s neɣ ayen yettḥulfu, yemmal-d kan amek i yettili wayen iɣef d-yuwi awal ; ɣef waya, tuget n yimyagen ftin d wudem wis krad y/ i … « netta », t…… « nettat », ……..n « nutni », ………nt «nutenti ») ɣer wurmir neɣ ɣer wurmir ussid. D amedya, mi ara d-isegzi umeskar kra n wansay, di tazwara, ad t-id-isbadu, syin ɣer-s ad d-yini amek i t-xeddmen medden. Di taggara, ad d-yebder kra n tigawin neɣ n tfelsin i d-yeqqnen ɣer wansay-nni.

Ad cfuɣ:

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 90: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

�0

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Azemmur

Tatmunt, tdegger-iyi-dD taẓeyt-is ay yeẓẓayenTabeqsit, tsat-iyi-dAman armi d-uyzagenFell-i smaren-ten-idD nekkini ay yemmarenKkaweɣ kan ḍeggren-iyi-dD amegruc ad t-serɣenZzit-nni ktalen-tt-idMa d amureğ s iḥḍunenZzit saferren-tt-idMa d amureğ s iḥḍunen.

Yal ass sefqaden-iyi-dArmi yuweḍ ideg ara yi-ẓdenɣer tessirt, skecmen-iyi-dIɣuraf, tezzin, tennḍenɣer ufrac ṭṭfen-iyi-dUr teffɣeɣ ad iyi-meḥqenLliɣ d aεeqqa gren-iyi-dD arebbuẓ ad iyi-suffɣenDeg tbeqsit kksen-iyi-dɣer tesnit ad iyi-ẓẓmen.

Wissen amek qqerseɣ-d, ɣliɣ-dDeg win ifersen neɣ deg wafrasenS umextaf zwin-iyi-dNeɣ d aḍu-nni ay d-isuḍen.Nudan-iyi, ufan-iyi-d.Ḥuzan-iyi deg yifassen-nsenS aqecwal, rran-iyi-dMi t-ččureɣ ad iyi-neɣlenI uεemmur tezzin-iyi-dFerḥen imi yi-d-sawḍen

ZEDDAK Lmulud.Seg « Tinsufin »

1. S wacu i d- zewwin azemmur ?

2. Anta tallit ideg leqqḍen azemmur ?

3. Amek i d- yettuɣal uzemmur?

4. D acu i xeddmen i umegruc ?

5. Acu-t wanaw n uḍris - a?

6. Acu i t-id- yemmalen ?

Asefru

Ad nnadi ɣef unamek d wanaw n uḍris

Page 91: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

�1

1. Di tseddarin i d-iteddun, af-d anta i d tamacahut, anta i d aglam, anta i d asegzi.

A) Zik-nni, tella yiwet n tqubeɛt tezdeɣ deg yiwen n useklu, nettat d warraw-is.

Yiwen wass, iɛedda-d wuccen syina, yesla i yifrax-nni dɣa yenna-as : « ḍegger-iyi-d yiwen

ufrux neɣ ad n-ciddeɣ aggus n uberwaq, ad n-aliɣ am lebraq ». Taqubeɛt-nni, tuggad dɣa tḍegger-

as-id yiwen ufrux.

B) Abrid iɛedda di tlemmast n teẓgi yerɣan melmi kan. Siwa iɣden imellalen i yedlen akal.

Llan kra n yisekla d imecṭaḥ d imexḍa, llan daɣen yisekla imeqqranen, ččuren d iselwan, iferrawen-

nsen akk rɣan.

C) Igḍaḍ iminigen, d igḍaḍ yettinigen seg kra n tmura ɣer tiyiḍ. Inig-agi-nsen yedda d

tsemhay. Llan wid irewwlen ɣef uzɣal am ẓẓerẓur), llan wid irewwlen ɣef usemmiḍ am yibellirğen.

Deg umwan, azal n umelyun n yifrax ideg llant tamudi n 230 n telmas, i iteffɣen si Yurup ɣer Tefriqt.

Ttafgen azal n 1000 kilumiṭr mebla ma rsen neɣ ma ččan neɣ ma swan.

2. Ha-tt-a tezwart n uḍris asegzay, wali amek ara t-tkemmleḍ

Anẓar

Tafriqt n Ugafa d yiwet seg temnaḍin n umaḍal ay yettḥaz uɣurar sya ɣer da. Daɣ-netta

imezdaɣ-is, xeddmen yiwen n usnalas, qqaren-as anẓar, i-wakken ad d-yuwet ugeffur. D acu ay d

anẓar? Ansi i d-yekka? Amek ay t-xeddmen?

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

D nekk ara yarun

Page 92: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

�2

Afares s tira

Tasmilt-nwen tebɣa ad tesker yiwen n ukaram akken ad texdem yiwet n temzikent ɣef kra n temnaḍt n tmurt-nneɣ. Tebɣam ad d-tesnekdem anda i tettidirem.Ihi akaram-nwen ad yili deg-s:

- Asewsen n yiɣrem-agi.Neɣ

- Asenked n temnaḍt: adeg, irmad swayes tettwassen, imdanen yettwassnen, insayen-is, tigelliwin…- Ansi ara nebdu ?1 - Akken ad tesnekdeḍ tamnaḍt-agi-inek, tewwi ad teɣreḍ iḍrisen …, imagraden i d-yettwarun fell-as.2 - Steqsit :

- Tilawin ɣef tsesfarin n yisewwiyen.- Timɣaren d yimɣaren ɣef yinsayen

3 - Amek ara txedmeḍ akken ad d-ttasen ɣer-s medden?acu n yisalan i ak-ixussen: amḍan n yimezdaɣ-is, imdanen-is yettwassnen….Deg usenfar-agi iɛeddan, teɣram yakan iḍrisen am wi.Muqel deg yiɣmisen, di temkarḍiyin ahat ad tafeḍ deg-s kra n tirawin neɣ n yisalan.Asenfar yettali. Bḍut iman-nwen d aggayenwid ara d-igelmen tamnaḍt.

- Asegzi d uglam n yirmad yettwaxdamen dinna.- Insayen yellan dinna- Tira n tsesfart n tenwalt.Asewsen n temnaḍt neɣ n taddart. Aru-d aḍris kečč d yimeddukal-ik akken ad tsissnem taddart neɣ tamnaḍt-nwen. Smerset igmaḍ i d-tgemrem di tsestant-nwen neɣ i d-tufam deg yinadiyen-nwen, di tɣuri n warraten i d-tufam. Maca xemmemt ad d tarum aḍris ara iɛeğben imeɣriyen. Tuwi-d ɣef win ara t-yeɣren, ad inadi ad yissin tamnaḍt-agi nwen neɣ ad d-yerzu maḍi ɣer din.Wid ara d-yarun tasesfart n tenwalt, ɣurwat ad ttun: isem n tsesfart, isufar d wallalen ara tesmersem deg-s, isemtar ara tefkem i tin (win) ara tt-id-iniwlen, asefhem n tiddin d wakud n tiwwi-ines. Ma llan wunuɣen d tugniwin, smerset-ten, imi ad ɛiwnen aṭas tin neɣ win ara tt-id-iniwlen.Ur d-tewwi ara ad tettum asemres n wanaḍ neɣ n wurmir s “ad”.Ẓer ma yella izwal i tefkam i yal aḥric, watan.Ayen twalam ur yelhi ara kkset-t. Mi teqqimem d agraw, yal yiwen deg-wen ad d-yefk tidmi-s ɣef wayen ur t-neɛğib ara.Seɣtit amur i turam teksem akk ayen i awen-nnan yimeddukal-ik ur yelhi ara.Sqeɛdet aḍris-nwen.Fket-as azwel iwulmen.Deg wayen i d-turam, kunwi d yimeddukal-nwen, fernet aḍris yelhan akken ad t-id-teɣrem di tesmilt, syen, ad t-id-tsersem di temzikent.Tamzikent n kra n temnaḍt: irmad yettwaxdamen deg-s, insayen-is akked tgelliwin i sewwayen din.

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

Page 93: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

�3

1 - Ini-d ma tzemreḍ…:

Ad teɣreḍ aḍris menwala yerna ad t-tfehmeḍ?

Ad d-taruḍ aḍris ara fehmen medden ?

Ad tegzuḍ isemtar ara k-id-yefk walebɛaḍ?

Ad d-tefkeḍ isalan yellan di tsesfart n tenwalt?

2 - Muqel ma tzemreḍ…..:

Ad takzeḍ aḍris asegzay?

Ad d-tesgzuḍ takala n kra n tɣawsa?

Ad d-taruḍ aḍris asegzay ara fehmen medden?

3 - Ini-d ma tzemreḍ…..:

Ad tseftiḍ amyag ɣer wanaḍ?

Ad tseftiḍ amyag ɣer wurmir s “ad”

Ad takzeḍ asemmad n umigaw di tefyirt?

Ad d-taruḍ war tamsertit “ad + amatar?

Ad takzeḍ amqim asemmad usrid d umqim asemmad arusrid?

Ad tesmerseḍ tizdit anda twata?

Ad tsemgirdeḍ ger wanawen n yiḍrisen?

Ad takzeḍ aḍris agelman?

Ad takzeḍ aḍris asegzay?

Ad takzeḍ aḍris amanaḍ?

Ta

gz

em

t ti

s s

na

t

- +

Ad ktazleɣ iman-iw

Page 94: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

Uṭṭun Tamaziɣt Tafransist

1 Ademkal (seg udem + akal) (s) Paysage, relief

2 Afrun (seg fren) (s) Modèle

3 Agezdu (mw) Département, wilaya

4 Aggag (mw) Intellectuel

5 Akasan (MCɣ) Haine

6 Aknar (MW) Mannequin

7 Aknaw (seg KNW = être identique, semblable, être synonyme) (s) Synonyme (un)

8 Aktawal (seg takti = idée+Awal)(s) Champ lexical

9 Aktazal (s) Evaluation

10 Alaret (ilurat) (seg ulu =êtreégal+aret=chose, objet). (s) Exemplaire

11 Ales Raconter, répéter

12 Aluli / iluli (ḥluli) (kb, cw) Liquide

13 Aluman (seg ulu =êtreégal + iman = soi-même) (s) Même (adjectif)

14 Amalal Adjuvant

15 Amedraw (mw) Convive

16 Ameksan (s) / acengu Ennemi

17 Ameslaw (seg imesli = son) (s) Audio

18 Ameẓraw ( seg ẓer= voir) (s) Visuel

19 Amigi (imigan) (seg eg = faire ) (s) Actant (sujet dans le schéma actanciel)

20 Amninad (ani = observer + nadi = chercher) (s) Diagnostique (adj)

21 Amnir (mw) Guide

22 Amsagan (s) Actanciel

23 Anaw (clḥ) Type

24 Aseɣred (seg : amawal n tusnakt) Intégration

25 Amuken (MCɣ) Préparation, organisation

26 Anallas (seg ales) (s) Narrateur

27 Aneglam (glem = décrire) (s) Descripteur

28 Anekruf (kref = entraver) (kb) Prisonnier

29 Assas (MCɣ) Souffrance

Amawal

Page 95: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

30 Li (sεu) seg ayla (Mcɣ, kb) Avoir, posséder

31 Lɣed (MCɣ) Insister

32 Mennaw (tumẓabt) Plusieurs

33 Nined (s) Diagnostiquer

34 Sedwel Eduquer

35 Senfel (kb, clh) Changer, substituer,

36 Sewsen (seg WSN: CHAKER, Manuel de linguistique berbère II pp:175 et 222) (s)

Faire connaitre, faire la publicité

37 Taflest (MCɣ, mw) Confiance, croyance

38 Tafulki (clh) Beauté

39 Tagnit n taggara (s) Situation finale

40 Tagnit n tazwara (s) Situation initiale

41 Taɣuri s utram (atram : Chafiq) Lectureàhautevoix

42 Tagzemt (seg gzem = couper) (kb) (s) Séquence

43 Takenwa (seg knw = être identique, semblable, être synonyme) (s) Synonymie

45 Talɣut (isalan) (mw) Information

46 Talat (tiluta) (kb) Vallée

47 Tamzikent (seg sken = montrer, exposer) Exposition

48 Tanakat (MCɣ) Boite

49 Tanezzayt (cw) Matin, matinée

50 Tankelwit (mw) Prospérité, opulence

51 Tanufli (MCɣ) Bonheur

52 Tarukalt (seg aru + Akal). Géographie

53 Tasnedwelt (sn = logie, science + dwel) (s) Pédagogie

54 Tasesfart (seg asafar) (s) Recette (de cuisine)

55 Tasugna (seg sugen = imaginer) (s) Fiction

56 Tikerrist (seg kres = nouer) (s) Intrigue

57 Timenna (isem) - amennaw (arbib) (kb) (s) Oral (nom) et adj.

58 Tiɣmi (tiɣma) seg ɣmu (kb) (s) Couleur (s)

59 Tumert Joie, bonheur

60 Uskir Plat en terre pour cuire la galette

Page 96: Tamazight - manuel scolaire Algérie - 2 Année Moyenne

Isegzal :

- Kb : taqbaylit

- clh : tacelḥit

- cw : tacawit

- s : asumer (proposition)

- Mcɣ : tamaceɣt

- mw : amawal n tmaziɣt tatrart

- km : akkmaziɣ (panberbère)