Rafał Pastuszak

Szamanizm Współczesny

W XXI wieku wszelkie formy egzotycznej i pierwotnej wiary zyskały niesamowitą

popularność. Bez większych przeszkód można natrafić na organizacje zrzeszające ludzi

pod określonym zjawiskiem duchowym, a w Internecie natknąć się na witryny prezentujące

treści związane z nowymi ruchami religijnymi. Mowa tu oczywiście o takich fenomenach

jak przykładowo: telepatia, alienizm, wiara w reinkarnację, neopoganizm, czy wreszcie

neoszamanizm. W niniejszej pracy pragnę nakreślić obraz szamanizmu współczesnego. Nie

jest to zadanie łatwe, gdyż zjawisko to zawiera w sobie wiele elementów nie koniecznie

charakterystycznych dla wszystkich przejawów tej aktywności religijnej. Jednak jej rdzeniem,

są tradycje i wierzenia ludów, wśród których szamanizm był dominującym

lub koegzystującym elementem wiary. Zatem aby przedstawić zjawisko neoszamanizmu,

należy wpierw skupić się na jego pierwotnej formie i gruntownie ją poznać.

Szamanizm

Część badaczy i ludzi zainteresowanych przedmiotem twierdzi, iż szamanizm

był niegdyś bardzo rozpowszechnioną formą religii. Robert Palusiński nawet zaryzykował

stwierdzenie, że „szamanizm jest […] najstarszą formą religijnego postrzegania świata,

wspólną dla całej ludzkości.”1. La Barre uważał, że to szamanom ludzkość zawdzięcza

obecny obraz świata duchowego, a kapłani zinstytucjonalizowanych religii są szamanami,

którzy już nie czują potrzeby doświadczania stanów ekstatycznych2 . Większość naukowców

jednak odcina się od tak radykalnych twierdzeń, mając na uwadze problem poznania

początków religii. Dlatego bezpieczniej jest powiedzieć, że szamanizm odegrał niewątpliwie

znaczącą rolę w kształtowaniu się obecnych wierzeń i występował, lub występuje w wielu

regionach świata. Najbardziej sztandarowymi przykładami są tutaj regiony Syberii, Ameryki

Północnej i Środkowej, oraz terenów arktycznych (ludy eskimoskie).

Powszechność tego zjawiska sprawia, że można dopatrzyć się jego elementów także

1 R. Palusiński, Szamanizm w praktyce, Kraków 2004, s. 10. 2 P. Vitebsky, Szaman, Warszawa 96, s. 132.

w kulturze słowiańskiej. Natykamy się w niej na uzdrowicieli – czarowników zwanych

lekarzami, którzy pili wywar z halucynogennych grzybów, a u dzisiejszych potomków

słowian zachowały się także obrazy świętych ptaków, jak bocian, sokół, czy drzew

min. dębów i lip3.

Nie można jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, co to jest szamanizm. Najczęściej

przyjmuje się założenie, że zjawisko to oscyluje gdzieś pomiędzy religią a magią, zawierając

w sobie elementy obu tych przejawów, jednocześnie zachowując pewną odrębność, która

nie pozwala na jednoznaczną definicję. Szamanizm posiada pewien zespół cech, ciągle

ewoluujących i ulegających zmianom. Jedynym statycznym fragmentem tego zjawiska jest

postać szamana, który jest pewnego rodzaju duchowym przywódcom swej społeczności.

Potrafi on postrzegać ukryty świat duchów, zamieszkały przez demoniczne i „anielskie”

istoty, kontaktować się z tym światem i dzięki temu pomagać współplemieńcom. Szaman

odwołuje się do symboli i wyobrażeń obrazujących mityczny świat, który koegzystuje

z rzeczywistością i wchodzi z nią w korelacje. Szaman jawi się jako duchowy reprezentant

danej społeczności po drugiej stronie. Andrzej Szyjewski pisze „Dzięki swej zdolności

szaman może pełnić różnorodne role w społeczności, może być (…) uzdrawiaczem,

kapłanem, czarownikiem, wizjonerem i prorokiem w jednej osobie.”4.

Jednak poza duchowymi obowiązkami szaman jest także zwykłym członkiem plemienia.

Zajmuje się myślistwem, zbieractwem i rolnictwem tak jak reszta współplemieńców.

Zaświaty, w które ingeruje szaman dzielą się najczęściej na trzy warstwy, górną,

środkową oraz dolną. Pierwszą zamieszkują potężne astralne byty, druga jest siedzibą ludzi,

czyli świata rzeczywistego, a wreszcie trzecia najczęściej zamieszkiwana jest przez złe

i demoniczne duchy. Te trzy poziomy połączone są osią, symbolizowaną przez święte

drzewo, słup, czy filar, po którym szaman wspina się, bądź zstępuje by dotrzeć do którejś

z warstw by tam spotkać się z duchami, lub je stamtąd wywołać5.

Kolejnym ważnym elementem zjawiska szamanizmu jest sposób w jaki jego duchowi

przewodnicy docierają do innej rzeczywistości. Powodują oni u siebie stan zwany transem.

Pozwala on na przeniesienie się w odmienny wymiar egzystencji. Szamański trans

3 W. Jóżwiak, Co to jest szamanizm? Kim są szamani?, za: http://www.taraka.pl/index.php?

id=terenowy_01.htm.4 A. Szyjewski, Szamanizm, Kraków 2005, s. 9.5 R. Palusiński, Szamanizm w praktyce, Kraków 2004, s. 15.

wywoływany jest najczęściej poprzez wyczerpujący taniec, śpiew, grę na bębnach, post,

medytację, abstynencję seksualną, oraz wszelkiego rodzaju środki psychoaktywne i inne

używki. Andrzej Szyjewski zaznacza, że zażywanie narkotyków występuje wśród 90%

ludzkich kultur, które używały, bądź używają ich do wchodzenia w inne stany świadomości6.

Środkami takimi są między innymi grzyby, mak opiumowy, konopie indyjskie, pejotl, koka.

Używki te nie zawsze są stosowane, nie raz wyczerpujący taniec przy akompaniamencie

bębna może wywołać silniejsze uczucie transu i ekstazy niż jakikolwiek narkotyk. Łatwość

wstępowania w trans uzależniona jest od indywidualnych predyspozycji szamana oraz jego

doświadczenia. Niektórzy dzielą szamanizm na prawdziwy, bądź lepszy - czyli ten, w którym

szaman nie pomaga sobie środkami psychoaktywnymi, oraz sztuczny, gorszy, – w którym

te środki występują. W rzeczywistości narkotyki nie mają większego znaczenia. Gdyż

maksymalna liczba bodźców (w przypadku wyczerpującego tańca, śpiewu, muzyki),

lub ich brak (post, przebywanie w odosobnieniu, abstynencja seksualna), powodują

wydzielanie się substancji w organizmie człowieka, która jest odpowiednikiem większości

środków halucynogennych7.

Z racji spełniania przez szamana bardzo ważnych funkcji w społeczności, po jego

śmierci często plemię opanowuje strach. Odchodzi ktoś, kto pilnował porządku w zaświatach,

wypędzał, lub ujarzmiał złe duchy, czuwał nad współplemieńcami i zapewniał im

bezpieczeństwo, na które teraz są narażeni. W efekcie powstaje presja aby odnaleźć nowego

przywódcę duchowego. Następują poszukiwania wybrańca. Kandydat na szamana najczęściej

doznaje na początku wizji. Duchy przemawiają do niego coraz częściej i uświadamiają

go, jaka rola na niego czeka. Stan ten nazywany jest chorobą szamańską. Jeżeli dotknięty

nią człowiek nie spróbuje iść drogą mu przeznaczoną, choroba ta może doprowadzić

do kalectwa (ślepota, upośledzenie) a nawet śmierci8. Inicjacja szamana często wykorzystuje

mit śmierci i odrodzenia. Szaman by móc leczyć innych, sam musi się uzdrowić. Przyszły

duchowy strażnik plemienia często zostaje poćwiartowany przez duchy, by potem zostać

przez nie scalonym na nowo. Wtedy szaman rzeczywiście jest nieprzytomny. Jak pisze Robert

Palusiński, rytuał śmierci i zmartwychwstania jest wspólny dla wielu wierzeń i mitów z

6 A. Szyjewski, Szamanizm, Kraków 2005, s. 19.7 Ibid. s. 20.8 Po więcej informacji dotyczących choroby szamańskiej odsyłam do książki A. Szyjewskiego,

Szamanizm, Kraków 2005, rozdz. Szamańskie Powołanie.

całego świata9. Poza rozczłonkowaniem, funkcjonuje także inicjacja poprzez pożarcie przez

duchy, lub potężny byt. W kulturze ludzkiej takie mity występują nader obficie np. pożarcie

Jonasza przez Lewiatana, australijski Wąż – Tęcza połykający przyszłego szamana, nawet

bajka o Wilku i Czerwonym Kapturku, oraz o Babie Jadze nosi w sobie echa rytu pożarcia

i wyplucia.

Szaman, który przeszedł rytuał inicjacji ujarzmia ducha swej choroby i powraca

do społeczności by czynić swą powinność. Robi to kontaktując się ze światem duchowym.

Byty zamieszkujące rzeczywistość po drugiej stronie można podzielić na: Duchy Gospodarze

– egzystujące w magicznych miejscach np. lasach czy jurtach, Duchy Zmarłych, Duchy

Zwierząt – będące opiekunami danych gatunków, z którymi szamani często

się identyfikują, Duchy Gospodarze - zamieszkujące niebiosa, żywioły i będące jednymi

z najpotężniejszych bytów, Duchy Szkodniki – wywołujące choroby, odbierające ludziom

dusze, sprowadzające nieszczęścia i najczęściej zamieszkujące świat podziemny10.

„Podstawowym wyrazem zdobytych mocy [szamana – przyp. autor] jest, traktowany

na różne sposoby, duch opiekuńczy.”11. Towarzyszy on szamanowi od początku jego

duchowej kariery. Pomaga w zwalczaniu i przechytrzaniu innych mieszkańców zaświatów,

którzy z kolei stają się duchami pomocniczymi. Im więcej szaman ma sojuszników po drugiej

stronie, tym jest potężniejszy. W społecznościach gdzie szamanizm odgrywa znacząca rolę

czasem istnieje pewna hierarchia, która plasuje szamana na szczeblach wtajemniczenia.

Plemienny przewodnik duchowy uczy się od swych duchów pomocniczych, ducha

opiekuńczego lub wyższego rangą szamana, wstępując na coraz wyższe etapy rozwoju.

Dochodzimy więc do wniosków, że szamanizm jest złożonym systemem składającym

się na wierzenia i praktyki, który nie ma jednolitej struktury, a składa się z wielu elementów

charakterystycznych dla danej społeczności i kultury. Typowymi cechami zjawiska

jest wyodrębnienie z plemienia duchowego strażnika i przewodnika (szamana), który

9 R. Palusiński, Szamanizm w praktyce, Kraków 2004, s. 22 – 24.10 W rzeczywistości nie istnieje jeden konkretny podział bytów egzystujących w zaświatach. Schemat

przedstawiony w niniejszej pracy znajduje się w tekście autorstwa W. Jóźwiaka, Co to jest szamanizm? Kim są

szamani?, za: http://www.taraka.pl/index.php?id=terenowy_01.htm. 11 A. Szyjewski, Szamanizm, Kraków 2005, s. 82.

na wskutek ekstatycznego transu łączy się z zaświatami i tam konfrontuje się z duchami.

Obrzęd ten ma na celu uzdrowienie członka plemienia (przywrócenie mu skradzionej duszy),

walkę z kataklizmem, epidemią, kontrolę równowagi między światem duchowym

a materialnym, przepowiadanie przyszłości, duchowe przewodnictwo podczas świąt,

obrzędów czy rytów inicjacyjnych

Neoszamanizm

Historia

Według Wojciecha Jóźwiaka historia szamanizmu współczesnego dzieli się na kilka

etapów 12. Pierwszym z nich jest chwila kiedy „biały człowiek” nawiązał kontakt z tubylcami

Nowego Świata. Kolonizatorzy stykając się z odmienną kulturą plemion Ameryki północnej i

południowej skutecznie ją wytępiali. Traktując tamtejsze ludy niczym zwierzęta doprowadzili

do wymarcia wielu kultur i ich przedstawicieli, między innymi dzięki stopniowemu

chrystianizowaniu. W drugim etapie ludzie rozpoczęli poznawanie kultur plemiennych,

jednak dane zbierane przez naukowców traktowane były z pewną pogardą, charakterystyczną

dla białego człowieka, który uważał swą wiedzę za lepszą. Dopiero w trzeciej fazie trwającej

od niedawna, ludzkość zaczyna badać tradycje ludów prymitywnych i czerpać z nich.

Człowiek zachodu powoli docenia interesujące kultury, dostrzegając w nich elementy

brakujące w jego rzeczywistości. Uzupełnia swój zdehumanizowany obraz świata, magiczną

rzeczywistością szamańskich praktyk.

Słabą stroną powyższego schematu jest pominięcie roli tradycji kultur spoza kręgu „Nowego

Świata”. Mimo, że neoszamanizm w swych początkach wzorował się głównie na wierzeniach

Indian Ameryki, w dzisiejszych czasach coraz bardziej widoczne są wpływy szamanizmu z

innych kontynentów. Część ludzi nawet doszukuje się tradycji szamańskich w naszej

słowiańskiej kulturze, starając się wcielić je w swe praktyki13. Ostatnio coraz częściej

neopoganizm łączony jest z neoszamanizmem.

Z powodu złożoności zjawiska, nie można wyprowadzić schematu obejmującego całość

jego historii. Jednak nie można zaprzeczyć, że punkt zwrotny w zainteresowaniu kulturami

pierwotnymi nastąpił w latach sześćdziesiątych XX wieku. Andrzej Szyjewski wskazuje na

kontrkulturę tamtego okresu jako głównego propagatora szamańskiej wizji świata:

„Hipisowscy buntownicy i wrogowie establishmentu twierdzili, że opętany mechanistyczną

12 W. Jóżwiak, Neoszamanizm, za: http://www.taraka.pl/index.php?id=terenowy_02.htm. 13 Vide. s. 2.

wizją świata Zachód zapomniał o zachowaniu równowagi między dziedziną ciała a

duchem.”14. XX wiek pociągnął za sobą niesamowity rozwój technologiczny i „desakralizację

świata oraz znaczne osłabienie wpływów instytucjonalnych religii…”15. Z tego powodu

wrogowie zdehumanizowanego świata zwrócili się w stronę kultur czerpiących z natury

i procesów w niej zachodzących. Między innymi szamanizm wydawał się być idealną

odpowiedzią na ich oczekiwania.

Pisząc o historii neoszamanizmu należy wspomnieć o Albercie Hoffmannie, który

zsyntetyzował dwuetyloamid kwasu lizerginowego, czyli innymi słowy: LSD. Fenomen tego

środka psychoaktywnego przerósł najśmielsze oczekiwania twórcy, nie spodziewającego się

jak zawrotną karierę będzie miało jego dziecko. Narkotyk ten „jest 100 razy bardziej czynny

biologicznie niż psylocybina i 4000 razy niż meskalina”16. Wśród hipisów LSD uchodziło za

święty środek i spotęgowało manię na ezoteryczne doznania. Do tej pory amatorzy

szamańskich wizji korzystali z wiele słabszych używek takich jak peyotl, grzyby

halucynogenne, konopie indyjskie, haszysz, czy meskalina. Sam Albert Hoffmann zaczął

traktować LSD pod kątem świętych meksykańskich narkotyków, a kolejne eksperymenty

przeżywał w kategoriach ezoterycznych. Wpływ na to miały jego podróże do meksyku,

uczestnictwo w rytuałach z wykorzystaniem magicznych grzybów halucynogennych, oraz w

tych grzybach działającej podobnie do LSD substancji17.

Kolejną osobistością, która wywarła ogromny wpływ na współczesny szamanizm był Carlos

Castaneda. Zadebiutował on w 1968 roku książką Nauki Don Juana. Była to jego praca

doktorska, gdzie opisał nauki, jakie pobierał u szamana Indian Yaqui o imieniu Do Juan. W

dalszych swoich pracach autor rozwija idee zawarte w pierwszym dziele, zagłębiając się coraz

bardziej w tradycje Yaqui jak i z nią niezwiązane. Między innymi z tego powodu zarzucano

mu brak autentyczności w swych rzekomo naukowych pracach. Wkrótce okazało się, że

teksty Carlosa Castanedy nie są poparte żadnymi dowodami, a stanowią jedynie fikcję

literacką autora18. Pisarz bronił się twierdząc, że sposób postrzegania rzeczywistości przez

ludzi zachodu nie pozwala im w pełni zrozumieć nauk jego mentora. Odpierając zarzuty o

14 A. Szyjewski, Szamanizm, Kraków 2005, s. 197-198.15 B. Dobroczyński, New Age, Kraków 1997, s. 33.16 M. Rogoziński, Guru Psychodeli, w: „Fokus”, 2006, nr 12, s. 52.17 Ibid. s. 53.18 A. Szyjewski, Szamanizm, Kraków 2005, rozdz. Nauki Don Juana.

rozmijanie się z prawdą naukową w swych książkach, twierdził że żaden antropolog

spędzając kilka lat pośród danego plemienia nie może zgromadzić o jego kulturze całej

wiedzy. Jak wypowiadał się w wywiadzie: „I've been working for more than thirty years in

the cognitive world of the shamans of ancient Mexico and, sincerely, I don't believe I have

acquired the membership that would allow me to draw conclusions or to even propose

them.”19. Mimo sporów wokół postaci Carlosa Castanedy i jego tajemniczego mentora, nie

należy lekceważyć wpływu, jakie wywarły jego prace na sferę neoszamanizmu.

Wkrótce po ukazaniu się Nauk Don Juana, ujawnili się naśladowcy idei Castanedy, którzy w

mniej lub bardziej udolny sposób wnosili swój wkład w kształtowanie współczesnego

szamanizmu.

Struktura zjawiska

„Ruchy neoszamańskie traktują szamanizm w mniejszym stopniu jako religię, raczej jako

pewien sposób postrzegania świata i skuteczną metodę rozwiązywania nurtujących ludzkość

problemów.”20. Ludzie zachodu przejęli tradycje kultur pierwotnych i przetworzyli je na swe

własne potrzeby. W efekcie powstała skomplikowana struktura wymieszanych ze sobą

tradycji szamańskich, przekształconych przez współczesny styl postrzegania rzeczywistości.

Neoszamanizm jest jednym z elementów tak zwanego Ruchu Nowej Ery (New Age).

Wskazuje na to mnogość charakterystycznych symboli i odwołań, którymi posługują się

propagatorzy New Age i miłośnicy współczesnego szamanizmu. Przykładem może być tutaj

wstęp do książki Roberta Palusińskiego Szamanizm w praktyce, zawierający fragment z

książki autorstwa Brooke Medicine Eagle: „Dla nas jako Tęczowych Wojowników

wyzwaniem jest uczynić ten sen rzeczywistością(..)”21. Pojęcie Tęczowych Wojowników, jest

wielce charakterystyczne dla Ruchu Nowej Ery. Terminem tym określany jest lud, który ma

niebawem zapanować na ziemi i przynieść nowy, holistyczny i ekologiczny sposób

postrzegania rzeczywistości22 . Kolejnym dowodem koegzystencji tych dwóch nurtów jest

fenomen LSD, który nie wpłynął jedynie na szamanizm, ale także na inne zjawiska zaliczane

do nurtów Nowej Ery. Dzięki temu silnie działającemu narkotykowi sympatycy nowych

19 Rivas T. D., Navigating Into the Unknown, za: http://www.szaman.civ.pl/wortal/index.html. 20 P. Vitebsky, Szaman, Warszawa 96, s. 151.21 R. Palusiński, Szamanizm w praktyce, Kraków 2004, s. 7.22 B. Dobroczyński, New Age, Kraków 1997, s. 30.

ruchów religijnych stanęli przed możliwością praktykowania swoistej „mistyki instant” 23.

Najważniejszym jednak elementem łączącym obie dziedziny jest wspólne zainteresowanie

kulturami pierwotnymi, oraz synkretyczność wierzeń, zwłaszcza tych plemiennych. Dalej w

niniejszej pracy poruszane będą aspekty, które wiążą się ściśle ze zjawiskiem New Age, jak

np. ekologiczne podłoże fenomenu neoszamanizmu.

Jak rdzenną formę szamanizmu tak i jego nową odmianę charakteryzuje mnogość

ewoluujących i zanikających elementów. Na pewno najbardziej charakterystycznym

czynnikiem odróżniających to zjawisko religijne od innych, jest odwoływanie się i opieranie

na tradycjach szamańskich różnorakich kultur pierwotnych. Andrzej Szyjewski wykazał kilka

cech wspólnych, występujących w mniejszym lub większym stopniu, są nimi24:

1) Elektyzm – Czyli łączenie różnych podstaw ideowych i religijnych. Szamanizm

współczesny charakteryzuje się mnogością tradycji i elementów kulturowych, które są

wykorzystywane do budowania światopoglądu współczesnego szamana. Wielu

dzisiejszych guru przyznaje się do korzystania z technik wywodzących się z różnych

stron świata. Przykładem tutaj może być Carlos Castaneda, którego książki zawierają

orientalne nauki filozoficzne i elementy meksykańskiej indiańskiej kultury25.

2) Minimalizacja symboliki i obrzędów – Neoszamanizm stworzony jest przez

współczesnych ludzi i dla ludzi. Dziś każdy może praktykować szamanizm w domu,

w pracy, czy na ulicy. Dlatego też wymagana jest pewna redukcja i symplifikacja

rytuałów. Oto zamiast bębnów i wyczerpującego śpiewu wystarczy włączyć sobie

nagranie na kasecie, a rozpalenie świętego ognia może przybrać formę rozpalenia

kuchenki gazowej.

3) Równość mężczyzn i kobiet – we współczesnym szamanizmie płeć żeńska

dopuszczana jest do obrzędów wzorowanych na tradycyjnych rytuałach, w których

kobiety nie miały prawa udziału. Najprawdopodobniej wynika to z faktu, iż

neoszamanizm powinien być dostępny dla każdego. Przykładem takich praktyk może

być rytuał palenia fajki wśród plemion indiańskich, do którego nie dopuszczano

kobiet26.

23 Termin zaczerpnięty z książki B. Dobraczyńskiego, New Age, s. 47.24 A. Szyjewski, Szamanizm, Kraków 2005, rozdz. Główne elementy neoszamanizmu.25 Rivas T. D., Navigating Into the Unknown, za: http://www.szaman.civ.pl/wortal/index.html. 26 A. Szyjewski, Szamanizm, Kraków 2005, s. 219 – 220.

4) Szczególne traktowanie zwierząt – potężne siły kosmiczne ukazują się współczesnym

szamanom pod postacią zwierząt mogących przybierać formy totemów czy duchów

opiekuńczych.

5) Ekologiczne i holistyczne patrzenie na świat – poprzez neoszamanizm nie tylko

pomagamy sobie, lecz także całej Ziemi. Praktykujący uważają, że planeta potrzebuje

regeneracji, odczuwają oni silną więź z przyrodą i przez swe działania pragną ją

uzdrowić.

Obecnie na rynku dostępnych jest mnóstwo książek, opisujących krok po kroku jak

zostać szamanem. Każda z nich prezentuje odmienny sposób patrzenia na to zjawisko.

„Szaman Miejski” autorstwa Serge Kahili Kinga, opisuje szamanizm hawajski oraz sposób

jego praktykowania. Czytelnik zaznajamia się z różnorakimi rytuałami mającymi pomóc

mu w życiu codziennym. Jak pisze sam autor wiedza, którą się posługiwał i którą pragnie

przekazać sprawiła, że jest szczęśliwy27. Taka swoista reklama jest częstym zjawiskiem,

sprawiającym, że ludzie sięgają po tego typu książki. Na tej zasadzie obietnicy łatwego

zyskania korzyści funkcjonuje dużo poradników magicznych charakterystycznych dla

komercyjnej polityki New Age.

W szamanizmie współczesnym można nie raz dostrzec pewien podział na szamanów

Poszukiwaczy Przygód i Wojowników. Ci pierwsi rozwijają u siebie „zdolność kochania

bliźnich, współpracy z nimi oraz tworzenia ogólnej harmonii.”28. Szaman Wojownik

opisywany był między innymi przez Carlosa Castanedę: „Gdy już uczniowie zmienią swoją

wizję siebie i świata, mogą uczynić drugi krok i stać się wojownikami, to znaczy ludźmi

zdolnymi do niezrównanej dyscypliny i samokontroli. Gdy wojownik posiądzie już

wytrwałość i wyczucie odpowiedniego czasu, może uczynić trzeci krok, to znaczy stać się

człowiekiem wiedzy. Z kolei człowiek wiedzy, który nauczy się widzieć, czyni czwarty krok i

staje się widzącym.”29.

Poza literaturą miłośnicy szamanizmu mogą uczęszczać na warsztaty, gdzie mentor

przekazuje swą wiedzę dotyczącą danej tradycji szamańskiej. Jak twierdzą prowadzący tego

typu zajęcia, część wiedzy pozyskali oni od swych nauczycieli, a część od duchów

27 S. K. King, Szaman Miejski, Wrocław 1998, s. 13 – 14.28 Ibid. s. 11.29 Castaneda C., Opowieść o małym tyranie - Fragment książki Carlosa Castanedy Wewnętrzny ogień, za:

http://www.szaman.civ.pl/wortal/index.html.

opiekuńczych, którzy są ich przewodnikami w zaświatach i uczestniczą w procesie

samopoznania 30.

Neoszamanizm a szamanizm

Większość współcześnie żyjących członków plemion praktykujących szamanizm,

uważa neoszamanizm za obrazę ich tradycji. Trudno nie dziwić się rozgoryczeniu. Kultura

Indian została zasymilowana i przekształcona przez zachodni światopogląd. Rosnące

zainteresowanie szamanizmem sprawia, że nastawione na zysk ruchy New Age zapełniają

lukę na rynku produktami związanymi z neoszamanizmem. Za przykład można podać związki

Carlosa Castanedy z Cleargreen Incorporated, Laugan Productions i Toltec Artists31.

Tradycyjne stowarzyszenia indiańskie bardzo krytycznie odnoszą się do wszelkich objawów

neoszamanizmu. Siuksowie wydali nawet Deklarację Wojny, w której manifestują swą

wrogość wobec Ruchu Nowej Ery wykorzystującego i wypaczającego ich plemienne tradycje,

oraz wierzenia.

W rdzennych kulturach szaman stoi na czele swego plemienia, zasięg jego mocy jak i

tradycja, na której się opiera ma charakter czysto lokalny. Neoszamanizm charakteryzuje

holistyczne podejście do świata. Z jednej strony współczesny praktykant wykorzystuje

elementy tradycji z wielu rejonów świata, aby uleczyć ludzkość i planetę, z drugiej zaś często

jego zabiegi mają charakter czysto egoistyczny, skierowany na zaspokojenie swych

duchowych pragnień. Wielu propagatorów współczesnego szamanizmu doszukuje się

uniwersalnego znaczenia tegoż zjawiska. Jednym z takich ludzi był Michael J. Harner32 .

„Neoszamanizm można więc uznać za dość karkołomną próbę przekształcenia religii

plemiennych w religię uniwersalistyczną.”33

Społeczność związana z szamanizmem podzieliła się na dwie grupy, sympatyków nowej

odmiany tego zjawiska, oraz krytyków w postaci przedstawicieli tradycyjnej formy

szamanizmu. Jednak nawet pośród plemion wyznających tradycyjne wartości następuje

proces przekształcania się tradycji. W wyniku zetknięcia się ze światem zachodu ich praktyki

ubożeją, skraca się czas trwania obrzędów, zmniejsza się ilość praktyk potrzebnych do

30 R. Palusiński, Szamanizm w praktyce, Kraków 2004, s. 33.31 Rivas T. D., Navigating Into the Unknown, za: http://www.szaman.civ.pl/wortal/index.html. 32 A. Szyjewski, Szamanizm, Kraków 2005, s. 21533 Ibid. s. 212.

uzyskania stanów ekstatycznych. Tak samo jak szamani miejscy, przedstawiciele rdzennych

kultur zakładają stowarzyszenia i organizują warsztaty34.

Bibliografia

1. Castaneda C., Opowieść o małym tyranie - Fragment książki Carlosa Castanedy

Wewnętrzny ogień, za: http://www.szaman.civ.pl/wortal/index.html , [dostęp 22 – 12 –

2006].

2. Dobroczyński B., „New Age”, Znak, Kraków 1997.

3. Jóźwiak W., Co to jest szamanizm? Kim są szamani?, za:

http://www.taraka.pl/index.php?id=terenowy_01.htm, [dostęp 12 – 12 – 2006].

4. Jóźwiak W., Neoszamanizm, za: http://www.taraka.pl/index.php?id=terenowy_02.htm,

[dostęp 12 – 12 – 2006].

5. King S. K., Szaman miejski, Poligraf, Wrocław 1998.

6. Palusiński R., Szamanizm w praktyce, T.T., Kraków 1999.

7. Rivas T. D., Navigating Into the Unknown, za:

http://www.szaman.civ.pl/wortal/index.html, [dostęp 22 – 12 – 2006].

8. Rogoziński M., Guru Psychodeli, w: „Fokus”, 2006, nr 12, s. 50 – 54.

9. Szyjewski A., Szamanizm, WAM, Kraków 2005.

10. Vitebsky P., Szaman, Świat Książki, Warszawa 1996.

34 Ibid. s. 214.