Sumo: stap voor stap naar ander reisgedragFriso Metz, CROW-KpVV

© iStock.com/BIM

Onderwerpen1. Wanneer is mobiliteitsmanagement succesvol?

2. Wat is Sumo?

3. Sumo toepassen

4. Fictief voorbeeld: bedrijventerrein Werklust

5. ‘Echte’ voorbeelden

6. MaxEva

7. Waarom monitoren & evalueren?

8. Meer weten?

Wat is Sumo?

© iStock.com/BIM

Sumo =

opzetten

bijsturen

evalueren

van gedragsprojecten

Over Sumo

• Uit Zweden

• “System för Utvärdering av MObilitetsproject”

• Doorontwikkeld in het Europese Max-project

• Beheer en ondersteuning door EPOMM

• Eenvoudig, logisch & flexibel

• Gebaseerd op oude, vertrouwde methodes

• Van projectstart tot evaluatie

Waarom Sumo toepassen?

• Focus op blijvende gedragsverandering geeft meer resultaat

• Tijdig signaleren dat bijstelling nodig is

• Effecten inzichtelijk maken

• Resultaten vergelijken met andere projecten

• Sumo is dé methode voor monitoring and evaluatie

Sumo & MaxEva

Doel & doelgroepGewenst gedragProject design

1 opzetten

UitvoerenVolgen

Bijsturen

2 bijsturen

ResultatenKosteneffectiviteit

3 evalueren

Evaluatie in MaxEvaEffectieve maatregelen kiezen

© iStock.com/BIM

Wanneer ismobiliteits-managementsuccesvol?

Wanneer is een mobiliteitsmanagement-project succesvol?

9

reizigers

overheden

werkgevers & publiekstrekkers

aanbieders mobiliteitsdiensten -

afspraken

afspraken afspraken

winstcontinuïteit

bedrijfsvoering kostenbesparingtevreden personeelMVO

doorstromingmeer treinreizigersschone luchteconomieparkeerprobleem

“genot”“gewin”“gemak”

Centrale succesindicator voor mobiliteitsmanagement

ander reisgedrag

minder autokm

effecten

meer opbrengst

tevreden personeelcongestieCO2 nieuwe

klanten

Dit meet Sumo!programma/

project

Centrale succesindicator voor mobiliteitsmanagement

“Het gaat niet om de maatregel,

maar om het gedrag

dat je wilt veranderen”

Marieke Martens, gedragswetenschapper bij TNO

Gedrag

beïnvloeden vergt

een

ander perspectief

Fasen van gedragsverandering (MaxSem-model)

je staat niet open voor verandering

Je ziet de voordelen van verandering. Je staat er open voor, maar bent nog weinig gemotiveerd.

Je probeert het nieuwe gedrag uit en kijkt of het bevalt

Je zoekt informatie en tast af hoe de omgeving reageert. Je hakt knopen door.

Je houdt het nieuwe gedrag vast.

Het wordt een gewoonte.

© iStock.com/BIM

Sumotoepassen

4 resultaa

t 6

aanbod

5 gew

enst gedrag

A activiteiten

B bekendheid

C interesse

D tevreden over informatie

2 gewenst gedrag

E aanvaarden

G tevreden met aanbod

H ander gedrag

I effecten

1 doel

doelgroepen

F proberen

Van aanbod naar resultaatVan doel naar aanbod

3 aanbod

partijen

van doel naar aanbod

2 gewenst gedrag

1 doel

doelgroepen

3 aanbod

partijen

Wat bied je de doelgroepen en de

partijen aan?

wat wil je bereiken?

welke groepen reizigers

heb je nodig?

welke partijen zijn nodig om de

doelgroep in beweging te

krijgen?

Product Prijs Plaats Promotie

Proces

wat wil jij dat de doelgroepen en

de partijen doen?

van doel naar aanbod

2 gewenst gedrag

1 doel

doelgroepen

3 aanbod

partijen

relatie tussen doelgroepen en

en partijen

samenhang tussen doelgroepen en

en partijen

Is er een maximum aan het aantal

mensen dat mee kan doen?

Hoeveel mensen passen naar

verwachting hun gedrag aan?

Hoeveel mensen moeten gedrag

veranderen om het doel te bereiken?

Hoe groot zijn de

doelgroepen?Hoeveel mensen

vertonen ongewenst gedrag?

Hoeveel mensen vertonen nu al het gewenste

gedrag?

van doel naar aanbod

2 gewenst gedrag

1 doel

doelgroepen

3 aanbod

partijen Hoeveel partijen zijn er?

5gew

enst gedrag4

resultaat 6

aanbod

A activiteiten

B bekendheid

C interesse

D tevreden over informatie

E aanvaarden

F proberen

G tevreden met aanbod

H ander gedrag

I effecten

doelgroepen partijen

Welke activiteiten zijn uitgevoerd om het reisgedrag te veranderen?

Hoeveel kennen het aanbod?

Hoeveel mensen/ partijen hebben belangstelling voor het aanbod?

Hoeveel zijn er tevreden met de informatie over het aanbod?

Hoeveel zijn van plan gebruik te maken van het aanbod?

Hoeveel proberen het nieuwe gedrag uit?

Hoeveel zijn er tevreden over?

Hoeveel blijven het nieuwe gedrag vertonen?

Wat is de impact hiervan?Is het doel bereikt?

Maak gebruik van

MaxEva voor

inspiratie

Maak realistische

inschat-tingen

Van aanbod naar resultaat

6 resultaat4 aanbod

5 gewenst gedrag

A activiteiten

B bekendheid

C interesse

D tevreden over informatie

E aanvaarden

F proberen

G tevreden met aanbod

H ander gedrag

I effecten

indicator(en) doel(en) wanneer meten hoe metentussendoelen

1 resultaat3 aanbod

2 gewenst gedrag

A activiteiten

B bekendheid

C interesse

D tevreden over informatie

E aanvaarden

F proberen

G tevreden met aanbod

H ander gedrag

I effecten

doel(en) uitkomst(en) doelen gehaald? toelichtingmonitoring & evaluatie

© iStock.com/BIM

Fictief voorbeeld:bedrijventerreinWerklusttoepassen

Het knelpunt10.000 medewerkers

Analyse• 20% fietst al

• 50% woont verder dan 10 km van het werk

• 30% woont op (e)fietsafstand maar pakt de auto• als 10% hiervan (300) 2 dg/ week met de fiets komt, is het knelpunt opgelost

2 gewenst gedrag

1 doel

3 aanbod

2 dg/ week met (e)fiets ipv auto naar werk

125 auto’s uit de spits

doelgroepenautomobilisten die < 10

km van werk wonen

probeeractie

partijenwerkgevers op

Werklust

meewerken aan campagne

promotiemateriaal

van doel naar aanbod

te bereiken medewerkers

aantal medewerkers

aantal medewerkers

aantal medewerkers

aantal medewerkers

indicator(en) doel(en)

3000

4800

2400

1200

3001 resultaat3 aanbod

2 gewenst gedrag

A activiteiten

B bekendheid

C interesse

D tevreden over informatie

E aanvaarden

F proberen

G tevreden met aanbod

H ander gedrag

I effecten

tussendoelen

aantal medewerkers

aantal medewerkers

aantal medewerkers

aantal medewerkers

aantal medewerkers

indicator(en) doel(en)

3000

3000

1500

750

1881 resultaat3 aanbod

2 gewenst gedrag

A activiteiten

B bekendheid

C interesse

D tevreden over informatie

E aanvaarden

F proberen

G tevreden met aanbod

H ander gedrag

I effecten

tussendoelen

Doel en doelgroepenUitkomst gesprekken + enquête

• 5 bedrijven zijn al actief

• 15 willen meedoen

• 10 hebben geen belangstelling

• automobilisten uit Woudstad en Bosstad willen best fietsen

• er ontstaan parkeerproblemen

• idee van fietsactie is sympathiek, maar mensen die al jarenlang fietsen, voelen zich buitengesloten

van doel naar aanbod

2 gewenst gedrag

1 doel

3 aanbod

1. 2 dg/ wk met (e)fiets2. blijven fietsen + ambassadeur worden

125 auto’s uit de spits

doelgroepen1. automobilisten < 10 km van werk2. huidige fietsers

1. fietscompetitie en e-fietsactie

2. fietscompetitie + prijs beste ambassadeur

partijen1. koploperbedrijven2. volgers3. achterblijvers

1+2: meewerken aan campagne

3: actie niet frustreren

1: goede naam1+2: promotiemateriaal3: personeel rechtstreeks benaderen

Definitief projectontwerp

1 resultaat3 aanbod

2 gewenst gedrag

A activiteiten

B bekendheid

C interesse

D tevreden over informatie

E aanvaarden

F proberen

G tevreden met aanbod

H ander gedrag

I effecten

aantal benaderde medewerkers

aantalmedewerkers

aantal downloads op website

aantalinschrijvingen

aantalmedewerkers

aantal tevredenmedewerkers

aantalmedewerkers

doorstromingCO2-reductie

indicator(en) doel(en) wanneer meten hoe meten

3000

3000

1500

750

700

500

188

geen congestie

xxx

na een maand

na een maand

na een maand

continu

na inleveren e-fiets

3 maand na afloop

3 maand na afloop

xxx

steekproef

webstatistiek

tellen

bijhouden

enquête

2e enquête

oordeel werkgevers;CO2 berekenen

tussendoelen

Definitief projectontwerp

Uitvoering• tussenbalans na 1 maand:

• deelnemende bedrijven steunen de actie daadwerkelijk

• ambassadeurs functioneren goed

• aantal inschrijvingen loopt goed, maar kan beter

• bekendheid bij enkele bedrijven erg laag

• besluit:• extra acties campagneteam bij deze bedrijven

• resultaat: ruim genoeg inschrijvingen

• 3 maanden na afloop:• peiling bij werkgevers en bij deelnemers

1 resultaat3 aanbod

2 gewenst gedrag

A activiteiten

B bekendheid

C interesse

D tevreden over informatie

E aanvaarden

F proberen

G tevreden met aanbod

H ander gedrag

I effecten

3000

3000

1500

xxx

750

700

500

188

geen congestieCO2-reductie

doel(en) uitkomst(en) doelen gehaald? toelichting

2400

1200

800

750

600

200

nog wat congestie261 ton/ jr

nee

nee

ja

ja

ja

ja

niet helemaal

doel was te hoog

doel was te hoog

dankzij de ambassadeurs

lukt wel met de extra maatregelen

monitoring & evaluatie

Resultaat

Kosteneffectiviteit

Projectkosten:

€ 100.000,-

kosten

project

personeel

doelen gehaald?

projectdoel

aandeel project in resultatenkosteneffectivitei

t

kosteneffectiviteit

kosten per deelnemerkosten per bespaarde autokmkosten per bespaarde liter brandstofkosten per vermeden kg CO2kosten-batenverhouding

€ 500€ 0,12€ 2,42€ 0,381:10

© iStock.com/BIM

‘Echte’voorbeelden

Voorbeeld: Malmö no ridiculous car trips

2 gewenst gedrag

1 doel

3 aanbod

besef dat autogebruik in de stad ‘ridiculous is’ en daar naar handelen

minder autogebruik bij korte ritten in de stad

doelgroepenautomobilisten in Malmö

‘confessions’ op laten schrijven, prijs website, billboard, campagneteam

partijengeen

36

1 resultaat3 aanbod

2 gewenst gedrag

A activiteiten

B bekendheid

C interesse

D tevreden over informatie

E aanvaarden

F proberen

G tevreden met aanbod

H ander gedrag

I effecten

maatregel: schrijf op wat je ‘ridiculous car trip’ iscommunicatie: website, billboard, campagneteam

50 % bewoners kent de campagne

94 % vindt de communicatie goed

16 % heeft overwogen om minder vaak de auto te pakken

23 % is anders gaan denken9 % gebruikt de auto minder vaak = 14.000 mensen

14.000 gaan ervanuit dat ze het nieuwe gedrag vasthouden

uitkomsten

Voorbeeld: Malmö no ridiculous car trips

Voorbeeld: autodelen Nijmegen-Oost

2 gewenst gedrag

1 doel

3 aanbod

abonnement nemen op Greenwheels

onderzoeken of groter aanbod deelauto’s leidt tot meer autodelers

doelgroepenbewoners Nijmegen-Oost

8 extra deelauto’sflyers, ingepakte auto’s, mensen persoonlijk aanspreken

partijengemeente, Greenwheels

Transumo financiert deelauto’s

GW voert actie uit

Projectfinanciering voor Greenwheels + onderzoek naar effecten

1 resultaat3 aanbod

2 gewenst gedrag

A activiteiten

B bekendheid

C interesse

D tevreden over informatie

E aanvaarden

F proberen

G tevreden met aanbod

H ander gedrag

I effecten

8 deelauto’s bijgeplaatst; actie met ingepakte auto’s3500 flyers verstuurd; 5300 mensen aangesproken

50 % via brief gemeente; 26% via krant, 9% kent ingepakte auto’s

niet bekend

Greenwheels heeft cijfers

46 nieuwe abonnementen(27% groei; rest Nijmegen: 1% groei)

4 van de 8 auto’s wordt permanent -> ca 16 minder bezette P’s, -540 kg CO2/jr; -46.000 autokm; 5-20% meer fiets/ ov

uitkomsten

Voorbeeld: autodelen Nijmegen-Oost

870 willen meer informatie1522 overwegen abonnement

46 nieuwe abonnementen (3 april – 9 december 2009)

Greenwheels heeft cijfers

Voorbeeld: e-fietsactie

2 gewenst gedrag

1 doel

3 aanbod

met de e-fiets naar het werk i.p.v. met de auto

stimuleren e-fiets in woon-werkverkeer

doelgroepenwerknemers in Haaglanden

één maand lang een e-fiets proberen

partijenwerkgevers in

Haaglanden (convenant MM)

meedoen aan de actie;communicatie naar

personeel

meedoen is kosteloos

1 resultaat3 aanbod

2 gewenst gedrag

A activiteiten

B bekendheid

C interesse

D tevreden over informatie

E aanvaarden

F proberen

G tevreden met aanbod

H ander gedrag

I effecten

maatregel: probeer e-bike/ e-scootercommunicatie: via werkgevers

?

?

?

?

?

uitkomsten

Voorbeeld: e-fietsactie

22 werkgevers met in totaal 3500 werknemers doen mee

292 inschrijvingen

Werkgevers en werknemers zijn enthousiast

Voorbeeld: met bel-gerinkel naar de winkel

2 gewenst gedrag

1 doel

3 aanbod

met de fiets naar de winkel i.p.v. met de auto

meer mensen gaan met de fiets naar de winkel

doelgroepenbewoners

met een volle spaarkaart (10 ritten) maak je kans op leuke (fiets)prijzen + div. communicatie

partijenwinkeliers

meedoen aan de actie; spaarkaarten

verstrekken en innemen

meer klandizie t.g.v. de actie

1 resultaat3 aanbod

2 gewenst gedrag

A activiteiten

B bekendheid

C interesse

D tevreden over informatie

E aanvaarden

F proberen

G tevreden met aanbod

H ander gedrag

I effecten

maatregel: spaarkaartcommunicatie: posters, flyers, banner, h-a-h-bladen; in winkels

?

74 % is tevreden over de informatie

11.388 spaarkaarten ingeleverd (= 113.880 fietsritten)

20% zegt meer te fietsen

reductie:38.719 kg CO2, 114 kg NOx, 13,6 kg PM10

uitkomsten

Voorbeeld: met bel-gerinkel naar de winkel

?

?

?

© iStock.com/BIM

MaxEva

MaxEva

• Ontsluiten van effectstudies• Gebaseerd op Sumo• Projecten vergelijken• Berekening CO2-uitstoot

© iStock.com/BIM

Waarommonitoren& evalueren?

Wat is monitoring & evaluatie?

• monitoren = meten & beschrijven wat er gebeurt verzamelen opslaan, bewerken van gegevens

• evalueren = de waarde (value) op een systematische manier bepalen, om:

• te bepalen of het doel is bereikt

• te vergelijken met andere projecten

• te leren

• causale verbanden te leggen

Waarom monitoren & evalueren?• voortgang meten

• projecten tijdig bijstellen

• duidelijk maken wat (niet) effectief is

• tevreden stellen van managers, I&M, politici,…. jezelf

• steun voor vervolgacties krijgen

MM-effecten zijn vaak onzichtbaar !!

• MM –maatregelen zijn kosteneffectief

TOON DAT AAN!!

Waarom geen m&e?

- evalueren kost tijd, geld en moeite- gedrag veranderen kost tijd- we zijn geen academici of onderzoekers

De echte angst:

- tegenvallende uitkomsten

- een mislukt project

52

Het belang van m&e

• MM is kosteneffectief

• als je dat niet kunt aantonen, marginaliseer je het resultaat

• evaluatie kan je project redden

• evalueren is meer dan cijfers:• verklaringen zoeken

• ook het proces evalueren

“Love your evaluation!”

(Eric Schreffler)

53

© iStock.com/BIM

Meerweten?

55

Meer weten?• www.crow.nl/sumo

• pubicatie

• sjablonen

• standaard vragenlijsten

• voorbeelden

• links

• www.epomm.eu/maxeva

friso.metz@crow.nl© iStock.com/BIM