STAP 2 KEUZE INITIATIEFNEMER

De allereerste stap is het onder-

zoeken van de problematiek rond

studiekeuze in de context van uw

onderwijsinstelling of opleiding.

Wat zijn de voornaamste redenen

voor vroegtijdige uitval, wat zijn de

belangrijkste struikelblokken voor

studiesucces? Zijn dit problemen

die zich voordoen in het studiekeu-

zeproces of bij het studeren zelf?

Afhankelijk van uw probleemana-

lyse, kan een arrangement rond

studiekeuzegesprekken een pas-

send instrument zijn om de uitval

te verlagen en het studiesucces te

verhogen.

Identifi ceer de in uw context

belangrijke problemen en bijbe-

horende doelen van het te kiezen

arrangement. Aan de hand van de

ervaringen van de pilotprojecten,

hebben wij de probleemstellingen

geclusterd in drie groepen:

• Helpen kiezen,

• Kennismaking en Binding, en

• Succesfactoren en Uitvalrisico’s.

Probeer te identifi ceren bij welke

van de drie clusters in uw context

het zwaartepunt ligt.

Veel kandidaten zijn in het geheel niet bezig met het studiekeuzeproces

Refl ectie stimuleren en het belang van goed kiezen

benadrukken

Veel kandidaten weten niet hoe zij het zoekproces naar

een passende opleiding vorm moeten geven

Handvatten bieden voor leren kiezen, stappen

plannen aanbieden

Veel kandidaten weten niet hoe zij al-

ternatieven kunnen zoeken voor een opleiding die niet goed lijkt te passen

Gericht doorverwijzen naar (studie-)adviseur,

oriëntatie bieden op alterna-tieve opleidingen

HELPEN KIEZEN

KENNISMAKING EN BINDING

Veel studenten voelen zich verloren in een grote, on-

overzichtelijke omgeving

Persoonlijke aandacht en gevoel van welkom geven

Veel kandidaten/studen-ten hebben onvoldoende

(intrinsieke) motivatie voor deze opleiding

Motivatie versterken of alternatieve studierichtin-

gen inzichtelijk maken

De opleiding kan tijdens de studie niet veel per-

soonlijke begeleiding bieden

Verwachtingen over sfeer , organisatie en begeleiding

van deze opleiding al voor de start verhelderen

De studenten heb-ben vragen die zij

aan de studieadviseur niet willen of durven stellen

De opleiding verwacht specifi ek

commitment van de student

Kennismaking met ou-derejaars organiseren

Wederzijdse afspraken maken

en deze vastleggen voor gebruik tijdens de studieloopbaanbege-leiding

Veel kandidaten hebben onvoldoende inzicht in

inhoud, opzet en zwaarte van de beoogde opleiding

Informeren over de inhoud,

opzet, zwaarte van de opleiding of deze laten ervaren; verge-lijken met motivatie en kenmerken van de kandidaat

Veel kandidaten hebben onvoldoende inzicht in

of onjuiste verwachtingen van het beroep waar de beoogde opleiding toe opleidt

Informeren over de kenmerken

van het beroep of deze laten ervaren; vergelijken met mo-tivatie en kenmerken van de kandidaat

Veel kandidaten hebben onvoldoende inzicht in

de eigen competenties en kenmerken

(Zelf-) inzicht (helpen) krijgen in de kenmer-

ken en capaciteiten van de kandidaten

Veel kandidaten / studenten hebben

kennisdefi ciënties voor deze opleiding

Ontbrekende com-petenties inventari-

seren en doorverwijzen naar bijspijkermogelijk-heden

De opleiding zoekt een handvat om studenten

naar honours-programma’s toe te geleiden

Kenmerken identifi -ceren die wijzen op

geschiktheid voor honours-programma’s en dit met de student bespreken

De opleiding kent orga-nisatorische moeilijkhe-

den die van invloed zijn op de kwaliteit of studeerbaar-heid van de opleiding

Verwachtingen ver-helderen en organi-

satorische moeilijkheden inzichtelijk maken

SUCCESFACTOREN EN UITVALRISICO’S

Veel kandidaten vinden het lastig te

kiezen tussen wo en hbo

Informeren over studeren in het

hoger onderwijs en de verschillen tussen hbo en wo

Kenmerken van veel kandidaten /

studenten passen niet goed bij deze opleiding

Inzicht bieden in de eigenschap-

pen en eisen van de opleiding

Veel studenten ne-men onvoldoende

verantwoordelijkheid en besteden onvoldoende tijd aan opleiding

Verantwoordelijk-heidsgevoel voor

studie versterken en inzicht geven in beno-digde tijdsbesteding

Weet je het zeker?

tudiekeuzegesprekken kunnen

aankomende studenten helpen

bij het maken van een gemotiveerde

studiekeuze. Door een persoonlijke

kennismaking met de beoogde

opleiding of met een universiteit of

hogeschool in het algemeen, kan de

kandidaat een betere indruk krijgen

wat bij hem of haar past.

Ook de onderwijsinstelling die

studiekeuzegesprekken wil gaan

aanbieden, moet allerlei keuzes

maken. In het SURFfoundation-

programma ‘Studiekeuzegesprekken:

wat werkt?’ hebben 19 Nederlandse

hogescholen en universiteiten in

28 projecten ervaring opgedaan met

manieren waarop je studiekeuzege-

sprekken kunt inrichten. Op basis

van hun ervaringen is het onder-

staande stappenplan ontwikkeld.

Dit kan u helpen bij het maken van

een eigen opzet voor studiekeuze-

gesprekken. Doorloop de stappen en

maak keuzes die passen bij de con-

text van uw opleiding en instelling.

S

Bij sommige pilotprojecten heeft een centraal

organisatieonderdeel het initiatief genomen voor

studiekeuze gesprekken, bijvoorbeeld de afdeling

voorlichting of een centrum voor studiekeuzeadvies.

In de meeste projecten heeft een bepaalde opleiding

of een groep van opleidingen het voortouw genomen.

Bij een grootschalige opleiding passen andere arran-

gementen dan bij kleinschalige opleidingen.

In welk cluster vindt u in uw context de meeste van uw doelen terug?

WIE IS IN UW CONTEXT DE INITIATIEFNEMER VOOR DE STUDIEKEUZEGESPREKKEN?

> Een centraal organisatieonderdeel

> Een grootschalige opleiding

> Een kleinschalige opleiding

STAP 1 KEUZE GESPREKSACCENT

Drempel opwerpen voor niet-serieuze

inschrijvingen

Veel kandidaten doen niet-serieu-

ze inschrijfverzoeken

ACCENT O

P

SUCCESFACTOREN

EN UITVA

LRISICO’S

ACCENT O

P

KENNIS M

AKIN

G

EN BIN

DIN

G

ACCENT O

P

HELPEN KIEZEN

Onderwijs-instelling (centraal)

Grootschalige opleiding

Kleinschalige opleiding

PROFIEL

1

PROFIEL

2PROFIEL

4

PROFIEL

5PROFIEL

3

“Studenten voelen

zich vóór de start van

de studie al welkom

en weten dat er op

een positieve manier

op ze gelet wordt;

ze voelen zich geen

nummer.”

Een gespreksvoerder, Hogeschool Inholland

“De leerling moet worden begeleid

vóór de beslissings-

fase in het keuzepro-

ces; heroverweging

van een eenmaal ge-

maakte keuze wordt

bijna nooit gedaan.”

Gerard Hogendoorn, Erasmus Universiteit Rotterdam

“Opvallend was het minimale aantal

negatieve adviezen over de gekozen

opleiding. Wellicht is een intaker

erg ontwikkelingsgericht waardoor

minder gauw een negatief advies

wordt gegeven.”

Carlo van Varsseveld, Christelijke Hogeschool Windesheim

“Het gebruik van de digitale intake

genereert veel

persoonlijke achter-

grondinformatie van

studenten. Realiseer

je vooraf wat de

impact hiervan is

voor de gespreks-

voerder.”

Nyree Schipper, Hogeschool Leiden

Studentenkenmerken

Competenties

Bijspijkeren

Motivatie

Kenmerkenberoep

Inhoud,opzet en zwaarte studie

Informatiegeven

Latenervaren

Verwachtingverhelderen

Aandachtgeven

BSA / SLB/honours

Begeleidingen

Beoordeling

kwaliteit/Studeerbaar-heid studie

Binding

Studentenkenmerken

Competenties

Motivatie Tijdsbesteding

Zelfinzicht geven

Verantwoordelijkmaken

Motiveren

Ontbrekendecompetentiesinventariseren

Beslisvaardigheid

Serieusheidinschrijving

Afschrikken

Adviseren

Doorverwijzen

Reflectiestimuleren

student

studie

“match”

KWALITEITSTUDIEKEUZE

ONDERZOEKS-MODEL

KWALITEITSTUDEREN

STUDIESUCCES

DOELINTERVENTIES

In het onderzoeksmodel is van links naar rechts een tijdlijn van studie-

keuze naar studiesucces weergegeven.

Het middelste deel (wit) schetst de factoren die van invloed zijn op de

kwaliteit van de studiekeuze, de kwaliteit van het studeren en het studie-

succes. Daarbij zijn de factoren die te maken hebben met de student in

geel weergegeven en de factoren die te maken hebben met de studie

in oranje. De buitenste laag (blauw) geeft weer hoe de instelling kan

beogen deze factoren door middel van studiekeuzeugesprekken

positief te beïnvloeden.

HET ONDERZOEKSMODEL

“Het administratieve gedeelte

kost erg veel tijd: aanmelders

selecteren, aankondiging onder-

zoek versturen, uitnodigingen

versturen, gespreksformulieren

invoeren, afspraak maken, regis-

tratieformulier bijhouden. Dit

was meer dan vooraf verwacht.”

Esther Verbeek, Hogeschool Arnhem en Nijmegen

“De deelname aan de gesprekken was vrijwillig.

De groep die aan de gesprekken heeft deelgenomen

presteert later veel beter. Waarschijnlijk is dit niet

alleen te danken aan de goede adviezen die gegeven

zijn, maar ook aan de actievere houding van de desbe-

treffende kandidaten – een houding die hun gespreks-

deelname kan hebben veroorzaakt.”

Peter Nederlof, Open Universiteit

DOCUMENTATIE ONLINE

De individuele beschrijvingen van alle pilot-

projecten kunt u online vinden, inclusief

de uitnodigingsbrieven, draaiboeken,

gespreksprotocollen en overige

documentatie van de projecten.

http://wiki.surffoundation.nl/display/SKG

Aan de hand van het gespreksaccent en de initiatief-

nemer, hebben wij de ervaringen van de pilotprojecten

in vijf profi elen samengevat.

Ga door op de achterzijde met STAP 3

STAPPENPLAN NAAR EEN PASSEND STUDIEKEUZE-GESPREK

SURFfoundation

Hojel City Center gebouw D

Graadt van Roggenweg 340

3531 AH Utrecht

Postbus 2290

3500 GG Utrecht

T 030 234 66 00

F 030 233 29 60

info@surf.nl

www.surffoundation.nl

COLOFON

Het programma ‘Studiekeuzegesprekken:

wat werkt?’ is tot stand gekomen met

fi nanciële middelen van het Ministerie van

OCW en wordt uitgevoerd in samenspraak

met de HBO-raad, VSNU en studenten-

organisaties. Het programma wordt

uitgevoerd door SURFfoundation en

biedt onderwijs instellingen een experimen-

teer- en leertraject voor het voeren van

studiekeuzegesprekken met aankomende

bachelorstudenten. Het programma wordt

in 2011 afgerond.

Wiki met projectresultaten http://wiki.surffoundation.nl/display/SKG

Overzicht van projectenhttp://www.surffoundation.nl/studiekeuzegesprekken

Tekst en redactieJanina van Hees, SURFfoundation

Ontwerp en opmaakVrije Stijl, Utrecht

DrukDrukkerijk Libertas, Bunnik

TIJDSTIPOp welk moment laat u het studiekeuzegesprek plaatsvinden? Is dat ruim of vlak voor de start van de opleiding?

ADRESVERZAMELINGOp welke groep kandidaten wilt u zich richten, en hoe komt u aan de adressen?

VRAGENLIJSTENGebruikt u een vragenlijst of zelf-assessment voorafgaand aan het gesprek? Zet u dit in voor de inhoudelijke voorbereiding of om te selecteren welke kandidaten het meeste baat hebben bij een gesprek?

DOELGROEPNodigt u alle kandidaten uit voor een gesprek, of slechts een selectie van de kandidaten?

GESPREKSVORMIs het studiekeuzegesprek een 1-op-1 gesprek of een groepsgesprek? Is het ingebed in een open dag, proefcollege of andere festiviteiten?

GESPREKSVOERDERWie voert het gesprek vanuit de kant van de onderwijsinstelling?

EINDPUNT GESPREKWaarmee wordt het gesprek afgerond? Spreekt de onderwijsinstelling een studiekeuzeadvies uit of niet?

FOLLOW-UPKrijgt het studiekeuzegesprek later nog een vervolg? In welke vorm?

U heeft nu een indicatie welke opzet van studie keuze-

gesprekken in uw context goed geschikt zou kunnen

zijn. Nu moet het arrangement nog nader vorm krijgen.

Hiervoor zijn nog allerlei beslissingen nodig. In de

pilotprojecten zijn wij de onderstaande acht variabelen

tegengekomen. De profi elen geven een beeld welke com-

binatie van keuzes vaak is gemaakt in de projecten van

het programma ‘Studiekeuzegesprekken: wat werkt?’.

STAP 3VORMGEVEN STUDIEKEUZEGESPREK

tijdens laatste schooljaar

via partnerschool voortgezet onderwijs

geen vragenlijst, of vragenlijst voor inhoudelijke voorbereiding

deelnemers worden door partner-school geselecteerd

meestal groepsgesprek, soms individueel gesprek of driehoeks-gesprek met schooldecaan

studieadviseur, soms ouderejaars student

geen specifi ek studiekeuzeadvies door de gespreksvoerder, oordeel blijft aan de kandidaat

doorverwijzing naar open dagen of andere informatiebronnen

TIJDSTIP

ADRES-VERZAMELING

VRAGEN-LIJSTEN

DOELGROEP

GESPREKS-VORM

GESPREKS-VOERDER

EINDPUNT GESPREK

FOLLOW-UP

rondom zomervakantie

vooraanmeldingen of adreslijst van voorlichting

vragenlijst voor inhoudelijke voorbereiding van gesprek, bijv. motivatie in kaart brengen

alle kandidaten

groepsgesprek of evt. individueel gesprek, vaak ingebed in open dag, proefcollege of festiviteiten

ouderejaars student en/of docent

geen studiekeuzeadvies door de gespreksvoerder, oordeel blijft aan de kandidaat

doorverwijzing naar specifi ek individueel advies (bijv. onder-steuning bij functiebeperkingen)

TIJDSTIP

ADRES-VERZAMELING

VRAGEN-LIJSTEN

DOELGROEP

GESPREKS-VORM

GESPREKS-VOERDER

EINDPUNT GESPREK

FOLLOW-UP

zodra de inschrijving ontvangen is

inschrijvingen uit Studielink

vragenlijst vooraf voor identifi catie risicoprofi elen

kandidaten met risicoprofi elen

individueel gesprek

docent of studieadviseur

vaak wel een studiekeuzeadvies vanuit de gespreksvoerder

doorverwijzing naar bv. bijscholing of honours-trajecten, dossierover-dracht aan SLB

TIJDSTIP

ADRES-VERZAMELING

VRAGEN-LIJSTEN

DOELGROEP

GESPREKS-VORM

GESPREKS-VOERDER

EINDPUNT GESPREK

FOLLOW-UP

12

kort voor de start van de opleiding

inschrijvingen uit Studielink

vragenlijst voor de identifi catie van persoonlijke uitvalrisico’s

alle kandidaten, of soms alleen kandidaten met risicoprofi elen

individueel gesprek

studieadviseur of evt. docent

geen specifi ek studiekeuzeadvies, oordeel blijft aan kandidaat

doorverwijzing naar bijscholing, vast-leggen van wederzijdse afspraken

TIJDSTIP

ADRES-VERZAMELING

VRAGEN-LIJSTEN

DOELGROEP

GESPREKS-VORM

GESPREKS-VOERDER

EINDPUNT GESPREK

FOLLOW-UP

5 4

PROFIEL

1

PROFIEL

2

PROFIEL

3

PROFIEL

4

PROFIEL

5

LESSONS LEARNED

Afgeleid uit de ervaringen van de pilotprojecten, kunnen

wij u de volgende tips meegeven.

ALGEMEEN• De keuze voor doelstelling, tijdstip en vorm van het gesprek hangen

nauw samen. Zij vormen de kern van de opzet voor studiekeuzege-

sprekken.

• Eén blauwdruk voor studiekeuzegesprekken bestaat niet: het

gesprek moet passen bij de context en (uitvals-)problematiek

van de deelnemende opleidingen.

TIJDSTIP• Als kandidaten vrij kunnen kiezen tussen een studiekeuze-

gesprek in mei of in augustus, dan kiest de meerderheid

voor het late tijdstip.

UITNODIGING• De vorm en toon van de uitnodiging zijn erg bepalend

voor de opkomst. Maak een bewuste keuze voor de beste

vorm (telefonisch, brief of e-mail) en besteed zorg aan de

formulering.

• Beleg het versturen van uitnodigingen en het maken van de afspra-

ken voor gesprekken bij voorkeur centraal bij een administratieve

ondersteuner.

VRAGENLIJSTEN• Een vragenlijst kan verschillende doelen dienen: het in

kaart brengen van het profi el van de kandidaat en inschat-

ten van risico’s, maar ook als inhoudelijke voorbereiding.

• Vragenlijsten kunnen in eigen beheer ontwikkeld worden of

ingekocht worden.

DOELGROEP• Als je studiekeuzegesprekken voert op basis van risicopro-

fi elen, wees dan bedachtzaam in de communicatie hierover.

De sfeer van het gesprek kan daardoor veranderen.

• Positioneer het gesprek als normaal onderdeel van het

instroomtraject.

GESPREKSVORM• Voor een individueel gesprek lijken 45 tot 60 minuten

een goede tijdsduur te zijn.

• Het gesprek kan ook dienen om studenten kennis te laten

maken met de fysieke omgeving van de opleiding.

GESPREKSVOERDER• Ouderejaars studenten zijn vaak enthousiast om mee te

werken aan studiekeuzegesprekken. Ook de kandidaten

waarderen dit zeer.

• Een briefi ng voor de gespreksvoerders en een gespreksprotocol zijn

goede instrumenten om de gesprekken op een vergelijkbare manier

te laten verlopen.

EINDPUNT VAN HET GESPREK• Het is vaak beter om de kandidaat zelf een conclusie van

het gesprek te laten formuleren, omdat hij/zij die conclusie

dan zelf draagt.

• Het studiekeuzegesprek leidt eerder tot een bevestiging van

een studiekeuze dan tot een heroriëntatie.

FOLLOW-UP• Het gesprek kan ook een gelegenheid zijn om studenten te

wijzen op specifi eke begeleiding, bijvoorbeeld in verband

met functiebeperkingen zoals dyslexie.

• Overdracht van gegevens aan de studieloopbaanbegeleider moet

goed van tevoren gepland zijn. De student moet vooraf om toestem-

ming gevraagd worden.

rondom zomervakantie of vlak voor begin van de opleiding

op basis van vooraanmeldingen of inschrijvingen in Studielink

vragenlijst voor inhoudelijke voorbereiding van gesprek

alle kandidaten

individueel gesprek, of evt. groeps-gesprek, evt ingebed in open dag

meestal een docent, soms een studieadviseur

soms wel, soms geen studiekeuze-advies vanuit de gespreksvoerder

doorverwijzing naar bv. bijscholing of honours-trajecten, dossier over-dracht aan SLB

TIJDSTIP

ADRES-VERZAMELING

VRAGEN-LIJSTEN

DOELGROEP

GESPREKS-VORM

GESPREKS-VOERDER

EINDPUNT GESPREK

FOLLOW-UP

3

In dit profi el passen instellingen die studiekeuze-

gesprekken vormgeven in samenwerking met

het voortgezet onderwijs. De gesprekken

worden georganiseerd vanuit een centraal

organisatieonderdeel en worden gevoerd

door een studieadviseur.

In deze opzet dienen studiekeuzegesprekken

om binnen een grootschalige opleiding iedere

kandidaat welkom te heten en inzicht te bieden

in de opbouw van de opleiding. De gesprekken

worden aan alle kandidaten aangeboden. Vaak

worden ouderejaars ingezet als gespreksvoerders.

Een kleinschalige opleiding kan soms alle

kandidaten een individueel gesprek aanbieden

om hun studiekeuze de revue te laten passeren.

In deze gespreksopzet worden alle kandidaten

uitgenodigd. Vragenlijsten kunnen dienen als

inhoudelijke voorbereiding op het gesprek.

Vragenlijsten kunnen dienen om kandidaten met

een hoog risico op studieuitval te identifi ceren.

In een individueel gesprek met deze kandidaten

wordt de studiekeuze in het licht van hun

persoonlijke kenmerken besproken.

Deze opzet biedt goede gelegenheid voor

het individueel identifi ceren en bespreken van

uitvalrisico’s en het vastleggen van wederzijdse

afspraken. Doorgaans zijn dit gesprekken met

een studieadviseur kort voor de start van de

opleiding.

Onderwijsinstelling die het gesprek inzet om scholieren te helpen kiezen

Grootschalige opleiding die zich richt op kennismaking en binding

Kleinschalige opleiding die zich richt op kennismaking en binding

Grootschalige opleiding die het gespreksaccent legt bij succesfactoren en uitvalrisico’s

Kleinschalige opleiding die het gespreksaccent legt bij succesfactoren en uitvalrisico’s