sn - uzroci krize i načini izlaska iz krize u preduzećima u republici srpskoj

8. Nauni skup sa meunarodnim ueem Sinergija 2011.

UZROCI KRIZE I NAINI IZLASKA IZ KRIZE U PREDUZEIMA U REPUBLICI SRPSKOJValentina Duvnjak Univerzitet za poslovne studije Banja Luka Jovana Duia 23a [email protected] Nemanja Stanii Univerzitet Singidunum, Beograd Danijelova 32 [email protected] Saetak: U Republici Srpskoj postoji vie internih i eksternih faktora koji su uslovili zapadanje preduzea u krizu. Njihovo utvrivanje potrebno je zbog definisanja adekvatne strategije i preporuke za rjeavanje krize. Istraivanje preduzea u Republici Srpskoj je pokazalo da najjai uticaj ulaska preduzea u krizu ima neodgovarajua finansijska politika koja je rezultirala prezaduenou i koja je primarni uzrok krize u veini preduzea. S obzirom da je zastarjela tehnologija doprinijela eskalaciji krize, modernizacija kapaciteta ima vanu ulogu za izlazak preduzea iz krize. Dok, s druge strane krizu je najmanje uzrokovala organizaciona struktura, iz ega proizlazi da je izvren vei broj meusobno povezanih organizacionih promjena. Prioritet u procesu izlaska iz krize preduzea jeste finansijsko restrukturiranje kojim se rjeava budue finansiranje preduzea. Osnovni cilj finansijskog restrukturiranja je da se redukuju obaveze i kreira pozitivna vrijednost kapitala. Meutim, strategijski pravci treba da predstavljaju kombinovanje akcija finansijskog, organizacionog, upravljako-vlasnikog, tehnolokog i trinog restrukturiranja preduzea. Kljune rijei: preduzee, kriza, uzoci, strategija, restrukturiranje

CAUSES OF CRISIS AND WAYS TO OVERCOME THE CRISIS IN ENTERPRISES IN REPUBLIKA SRPSKAAbstract: In Republika Srpska, there are number of internal and external factors that have pushed companies into the crisis. Determining these factors is essential in order to define appropriate strategies and recommendations for resolving the crisis. A research, which observed enterprises in Republika Srpska, has shown that the most common factor which triggers a crisis within a firm is inadequate financial policy that resulted in huge debt, and is the primary cause of crisis in most companies. Since the obsolete technology contributed to the escalation of crisis, modernization of facilities plays an important role in getting the company through the turmoil. On the other hand, crisis was least caused by organizational structure, which means that a greater number of interrelated organizational changes has taken place. Priority in the process of overcoming the crisis within a company is financial restructuring that addresses future funding of the company. The main goal of financial restructuring is to reduce liabilities and create a positive net worth of the company. However, strategies should involve financial, organizational, management, ownership, technological and market restructuring. Key words: business, crisis, causes, strategy, restructuringRaje Baniia bb, Bijeljina, Tel. +387 55 21 31 32, 55 21 31 33 -mail: [email protected] www.sinergija.edu.ba.

283


1. UVOD Odreeni poslovni problemi u preduzeima u RS prouzrokuju krizu, tako da je od strane menadera neophodno da utvrde te probleme, otkriju njihove uzroke i predvide odgovarajue mjere izlaska iz krize. U radu su analizirani interni i eksterni uzroci krize u preduzeima u RS i date preporuke njenog prevazilaenja. 2. UZROCI POSLOVNOG NEUSPJEHA U preduzeima u RS mnogobrojni su uzroci poslovnog neuspjeha. Prema mjestu nastanka krize, uzroci se mogu podijeliti na interne i eksterne.1 Postoji vie internih i eksternih faktora koji su uslovili zapadanje preduzea u krizu. Od internih uzroka krizu su uzrokovali: neefikasan menadment, neuspjele akvizicije, pogrean pristup velikim projektima, neefikasno voenje finansija, neodgovarajue voenje marketinga i proizvodnje, neodgovarajua finansijska politika i neodgovarajua organizaciona struktura i organizaciono ponaanje. Promjene u okruenju, nemogunost uvoenja novih proizvoda, konkurentnost cijena, intenzitet konkurencije u industrijskoj grani i kriza tranzicije su eksterni uzroci koji su imali znaajan uticaj na pojavu krize preduzea u RS. Menaderi preduzea u RS, da bi prepoznali interne uzroke krize, pored sagledavanja ukupne vitalnosti preduzea, trebalo bi da procijene i sljedee: finansijski poloaj, postojeu organizacionu strukturu i ljudske potencijale u preduzeu. Finansijski rezultat dobro interpretiran iskazuje aktivnosti preduzea, dok analizom organizacione strukture prikazuje se stabilnost odnosa i aspekata preduzea koji su u okviru njegovog funkcionisanja. Krizu u preduzeima u RS su u osnovi prouzrokovali: ljudski faktor, odnosno greke koje su napravili menaderi i zaposleni; faktor neadekvatne organizacije, odnosno neefikasna poslovna politika, neodgovarajui resursi i nedonoenje odluka prema nivoima odluivanja; i tehnoloki faktor, odnosno neefikasne tehnoloke procedure, zastarjela oprema i neefikasan organizacioni dizajn. 3. ANALIZA FAKTORA KOJI SU USLOVILI KRIZU U PREDUZEIMA U REPUBLICI SRPSKOJ Kriza u veini preduzea uzrokovana je veim brojem faktora, koji djeluju simultano. To su: neodgovarajua finansijska politika, kriza upravljanja, neadekvatna organizaciona struktura, gubitak trita i zastarjela tehnologija. Dodatni problemi nastaju, a postojei postaju ozbiljniji ime se kriza produbljuje. Jedan uzrok krize stvara lananu reakciju sekvencijalnih uzroka i posljedica, a potrebno je prepoznati njihovu vezu. Utvrivanje uzroka krize neophodno je da bi se utvrdila strategija koja bi omoguila izlazak iz krize. Osnovni uslov da bi se u preduzeu pokrenuo postupak restrukturiranja je njegova nesolventnost. Prema nalazu istraivanja uzrok nesolventnosti preduzea je prezaduenost, odnosno, kombinovano gubitak dugoronog finansiranja i nedostatak obrtnog kapitala. Uzrok krize anketiranih preduzea ilustruje Tabela 1.2

1

Khandwalla, L.: Turnaround Excellence: Insights from 120 cases, Response Books, New Delhi, 2001, page 291.2

Duvanjak, V.: Istraivanje preduzea u krizi. (U anketnom upitniku uestvovalo je 19 preduzea u RS)Raje Baniia bb, Bijeljina, Tel. +387 55 21 31 32, 55 21 31 33 -mail: [email protected] www.sinergija.edu.ba.

284

8. Nauni skup sa meunarodnim ueem Sinergija 2011. Tabela 1. Razlozi ulaska preduzea u krizu Uzrok Jak uticaj Srednji Slab uticaj uticaj Prezaduenost 50% 41,66% 8,33% Gubitak trita 16,66% 66,66% 16,66% Zastarjela tehnologija 37,25% 25% 37,25% Kriza upravljanja 15,38% 23,08% 61,54% Neadekvatna 9,09% 45,45% 45,45% organizaciona struktura

Red. broj 1. 2. 3. 4. 5.

Ukupno % 100 100 100 100 100

Utvrivanje karaktera krize, odnosno u kojim segmentima je ona zastupljena potrebno je zbog utvrivanja adekvatne strategije i preporuke za njeno rjeenje. Rezultati su pokazali da 52,64% menadera smatra da je kriza zastupljena u finansijskom sektoru, dok 21,05% u prodajno-markentikom, 15,79% u proizvodnji ili pruanju usluga, 5,26% u organizacionom segmentu i 5,26% upravljako-vlasnikom.1 Faktori koji su uslovili ulazak preduzea u krizu i njihovo rangiranje prema jaini uticaja prikazano je na Slici 1. Na slici su predstavljeni osnovni razlozi ulaska preduzea u krizu po intezitetu.2Osnovni razlozi za ulazak Vaeg preduzea u krizunajjai uticaj?60.00% 50.00% 50.00% 40.00% 30.00% 20.00% 10.00% 0.00% Gubitak trita Zastarjela tehnologija Prezaduenost Kriza upravljanja Neadekvatna organizaciona struktura 16.16% 15.38% 9.09% 37.25%

Slika 1. Najai uticaj ulaska preduzea u krizu

Neodgovarajua finansijska politika uslovila je visok nivo zaduenosti preduzea to je rezultiralo prezaduenou, odnosno nedostatkom dugoronog finansiranja i obrtnog kapitala u najveem broju anketiranih preduzea, odnosno 50%. Kod anketiranih preduzea 52,64% menadera ocijenilo je da je kriza finansijskog karaktera i da je neadekvatna politika finansijskog sektora najei uzrok nesolventnosti preduzea. Karakter i uzrok krize koji su najvie zastupljeni u finansijskom sektoru ukazuju da je finansijsko restrukturiranja od velikog znaaja za izlazak preduzea iz krize. Prema tome cilj finansijskog sektora bi trebao biti postizanje odgovarajueg odnosa vlastitog i pozajmljenog kapitala koji omoguava1 2

Duvanjak, V.: Istraivanje preduzea u krizi (U anketnom upitniku uestvovalo je 19 preduzea u RS) Duvanjak, V.: Istraivanje preduzea u krizi (U anketnom upitniku uestvovalo je 19 preduzea u RS)Raje Baniia bb, Bijeljina, Tel. +387 55 21 31 32, 55 21 31 33 -mail: [email protected] www.sinergija.edu.ba.

285


preduzeu primjenu strategije revitalizacije i postizanje solventnosti. Ukoliko je preduzee vitalno glavna odgovornost menadera je rast vrijednosti preduzea. Procedura obuhvata postizanje stabilnosti, a potom poveanje vrijednosti. Kriza upravljanja je faktor koji je u ovom istraivanju obuhvatio direktnu odgovornost menadmenta za loe poslovanje preduzea. Da je karakter krize upravljako-vlasniki smatra 5,26% menadera. Iako je 61, 54% anketiranih menadera navelo da slab uticaj na krizu preduzea ima kriza upravljanja, obzirom da je upitnik bio namijenjen menaderima, moe se rei da je ovaj uzrok bio relativno visoko rangiran jer je u 15,38% sluajeva njegov uticaj ocijenjen kao jak. Neadekvatna organizaciona struktura je prema miljenju 9,09% anketiranih menadera imala jak uticaj, a 45,45% srednji uticaj, dok je 5,26% menadera smatra da je kriza organizacionog karaktera. Ovakav procenat ukazuje na problem birokratskog naina organizovanja. Ovaj interni uzrok krize je u nadlenosti menadmenta. Promjene organizacione strukture mogu biti kritinije od promjene strategije u fazi stabilizacije preduzea i ne preporuuju se zbog pritiska vremena. Meutim, nova organizaciona struktura nastaje kao rezultat drugih organizacionih promjena, downsizing-a (smanjenje veliine organizacije i reorganizacije rada i odnosa), outsourcinga (fokusiranje na profitabilne procese u kojima preduzee ima relativnu prednost i preputanje ostalih procesa dobavljaima u cilju postizanja niih trokova i veeg kvaliteta) i reinenjeringa poslovnih procesa i doprinosi poveanju operativne efikasnosti preduzea. Gubitak trita je imao srednji uticaj na nastanak krize u 66,66% i jak uticaj u 16,66% sluajeva. Ovo je eksterni faktor koji moe da prikriva ostale faktore. Osvajanja novih trita i proirenje proizvodnog asortimana je strategija izlaska iz krize koju mogu koristiti preduzea sa stabilnom finansijskom pozicijom. S obzirom na nesolventnost anketiranih preduzea nije realno oekivati da se ova strategija primjeni za izlazak iz krize. Strategija osvajanja novih trita i proirenje proizvodnog asortimana moe se realizovati nakon uspostavljanja redovnog poslovanja kao naina rasta preduzea. Zastarjela tehnologija je u 37, 5% sluajeva ocijenjena kao uzrok koji je imao jak uticaj na uzrok krize (drugorangiran poslije prezaduenosti). Tehnoloke promjene su eksterni uzrok krize koji se manifestuje zastarijevanjem proizvoda preduzea i viim trokovima proizvodnje u odnosu na konkurenciju. Da je kriza organizacionog karaktera procijenilo je 5,26% menadera. Modernizacija kapaciteta je vana za revitalizaciju preduzea gdje je zastarjela tehnologija znaajan uzrok ulaska u krizu. Sprovoenje ove strategije podrazumijeva visoka finansijska ulaganja. Ponuda/proizvodnja bi trebala da predstavlja osnovnu strategiju ekonomskog rasta i odranja globalne konkurencije kroz jeftiniji i bri poetak biznisa, bolju legislativu, regulativu, manje oporezivanje, jaanje tehniko-tehnolokih kapaciteta, prilagoavanje ponude i iznalaenje novih trita. S obzirom, da najvei procenat menadera smatra da je kriza u preduzeu finansijskog karaktera, najvie panje u cilju prevazilaenja krize bie posveeno finansijskoj polititici. 3. PREPORUKE ZA IZLAZAK PREDUZEA IZ KRIZE U domaim preduzeima, u cilju prevazilaenja krize u veini sluajeva trebalo bi primjeniti kombinovano i eksterne i interne strategije izlaska iz krize. Pri tome prvo bi trebalo poi od internih, pa onda primeniti eksterne strategije. U nastavku rada prikazae se strategijski pravci trinog restukturiranja, finansijskog restrukturiranja i njegovih tehnika u cilju kreiranja vrijednosti za preduzee, organizacionog restrukturiranja, vlasnikog restrukturiranja, kao i strategije u oblasti tehnologija i ljudskih resursa.Raje Baniia bb, Bijeljina, Tel. +387 55 21 31 32, 55 21 31 33 -mail: [email protected] www.sinergija.edu.ba.

286


Globalizacija i ekonomske integracije uticale su na veu konkurentnost preduzea, tako da potroai usljed veeg izbora imaju i vee zahtjeve, to je uticalo na to da preduzea u RS zapadaju u finansijske krize i izloena su veim pritiscima. Na naim prostorima pojavila se velika konkurencija u svim segmentima, koja je veoma esto nelojalna, jer na nae prostore ulazi roba iz drava koje svesno subvencioniu izvoz da bi unitile domau proizvodnju. Trebalo bi napomenuti da naa drava nema nikakav sistem zatite privrede i preduzea, tako da su ona veoma izloena nelojalnoj konkurenciji. U skladu sa predhodnim, jedan od razloga ulaska preduzea u krizu u RS je i gubitak trita. Kod tih preduzea trino restrukturiranje preduzea treba da ide u smjeru redefinisanja ciljnih trita, preureenja strukture ponude, prilagoavanja strategije, repozicioniranja uloge marketinga u miksu poslovnih funkcija u cilju sticanja i odranja konkurentske prednosti i trine atraktivnosti. Usljed toga je za ocjenu odreivanja pravaca trinog restrukturiranja potrebno analizirati sljedee elemente: opte makroekonomsko okruenje, trite, potroae, konkurenciju, kanale distribucije, dobavljae, javnost, marketing strategiju, organizaciju marketing funkcije u preduzeu, marketing informacione sisteme i marketing miks preduzea. Da bi se izvrila analiza konkurentske sposobnost preduzea u krizi prvo je potrebno razmotriti karakter i strukturu industrijske grane i sposobnost preduzea u grani. Analiza treba obuhvatiti broj preduzea, njihovu mo, veliinu, nain konkurencije i stopu rasta industrijske grane. Istovremeno se treba povezivati i sa preduzeima iz inostranstva koja mogu biti konkurencija, u smislu sklapanja zajednikih poslova, odnosno otvaranja zajednikih firmi koje se bave istim ili slinim djelatnostima, ime bi se eliminisala konkurencija datih inostranih preduzea. Nauno-tehnoloki progres zahtjeva nove uslove privreivanja. U cilju jaanja konkurentske sposobnosti, preduzea u RS moraju da prate promjene i da se blagovremeno restrukturiraju i da tee ka jakoj poziciji u kojoj je visoka stopa tehnolokog napretka. Optimalna strategija je ofanzivno i iroko ulaganje u istraivanje i razvoj. Bankrot preduzea moe nastupiti ukoliko se donesu pogrene odluke u vezi sa tehnologijama koje prvo izazovu ozbiljnu krizu u preduzeu. Najei uzrok krize mnogih preduzea u RS je prelazak sa stare na novu tehnologiju. Tehnoloki diskontinuitet uslovljava potrebu za novim sposobnostima i oblicima organizovanja preduzea u RS. Finansijsko restrukturiranje predstavlja proces izazivanja diskontinuiteta i znaajnih promjena strukture kapitala na osnovu promjena odnosa izmeu vlastitog kapitala i dugoronih dugova ili promjena unutranjih odnosa u svaka od ova dva izvora finansiranja. Finansijsko restrukturiranje se moe sprovesti kroz razne oblike i tehnike restrukturiranja. U Republici Srpskoj finansijsko restrukturiranje za mnoge menadere uglavnom predstavlja pregovore sa povjeriocima oko otpisa ili reprograma dugova. Osnovni cilj finansijskog restrukturiranja je da se redukuju obaveze i kreira pozitivna vrijednost kapitala. Da bi se postigla finansijska konsolidacija preduzea vanu ulogu ima izdvajanje poslovnih jedinica koje sa sobom nose i dio ukupnih dugova. Ukoliko se uzme u obzir da menaderi pod finansijskim restrukturiranjem podrazumijevaju otpis ili reprogram duga i da u 52,64% sluajeva karakter krize je finansijski, a za 50% sluajeva najjai uzrok krize je prezaduenost, moe se zakljuiti da je neadekvatna politika finansiranja primarni uzrok krize. U Republici Srpskoj je omogueno finansijsko restrukturiranje duga svih preduzea koja se nalaze u postupku privatizacije, bilo da su strateka ili ona gdje je drava manjinski vlasnik. Finansijsko restrukturiranje vri se konverzijom duga preduzea, nastalog po osnovu poreza i doprinosa, te drugih obaveza prema dravi i javnih fondova u akcije preduzea. Cilj je da se smanjenjem duga omogui izlazak iz krize onih preduzea koja imaju uslove za opstanak na tritu i da

Raje Baniia bb, Bijeljina, Tel. +387 55 21 31 32, 55 21 31 33 -mail: [email protected] www.sinergija.edu.ba.

287


time postanu atraktivna za mogue kupce.1 Primjenjivanje politike pratanja dugova, usporava proces vraanja preduzea u normalno poslovanje jer finansijska disciplina slabi zbog toga to se tako nagrauju menaderi koji nisu dobro radili svoj posao umjesto da budu kanjeni. Finansijski teret se prevaljuje na budet drave to se na kraju odraava na stanovnitvo, a oslonac se trai u Svjetskoj banci i Meunarodno monetarnom fondu.2 Mjerama kao to su smanjenje trokova i generisanje prihoda od prodaje dijelova preduzea treba omoguiti vraanje dugova. Odlaganje plaanja ili reprogramiranje dugova je mogunost za preduzea koja imaju potencijala da u kratkom vremenskom periodu, odnosno u bliskoj bodunosti ostvare prihode kojima e servisirati dugove. Prenos obaveza sa jednog zavisnog preduzea na drugo ima za cilj da motivie potencijalne investitore da kupe dio preduzea. Zamjena dugova za udio kapitala u preduzeu vre samo povjerioci sa veinskim dravnim kapitalom i drava u cilju naplate budetskih obaveza preduzea. Ova mjera je formulisana smatrajui se da najvei dio dugova drutvenih preduzea umanjie dugove prema dravi, a zamjenom dugova za udio u kapitalu, tih preduzea, drava postaje vlasnik kapitala datih preduzea prije procesa privatizacije. Sa aspekta tehnika finansijskog restrukturiranja kako primjena tehnike dokapitalizacije drugom klasom akcija ima slab potencijal za stvaranje vrijednost i ima negativne posljedice, ne bi trebala biti forsirana, s tim da bi ona mogla biti od pomoi preduzeima koja preferiraju da izau na javnu kotaciju, a da pri tome ouvaju uticaj osnivaa i menadera u upravljanju. Transakcije koje poveavaju leverid, kao to su ponuda za zamjenu, distribucija specijalnih dividendi akcionarima i kupovina akcija u posjedu spoljnih akcionara od pasivnih institucionalnih investitora vode boljoj alokaciji kapitala na makro nivou i veoj efikasnosti privrede. One pomau zamjenu dugovnim kapitalom, rijetkog akcijskog kapitala, koncentrisanog u kompanijama u zrelim granama sa slabom mogunou rasta. Na taj nain pomau istiskivanje ovog kapitala iz grana sa niskom vrijednou i njegovo ubrizgavanje u mlade grane sa visokom vrijednou, koje se inae ne mogu finansirati iz zaduenog kapitala. Tako da one pomau restrukturiranju cijele nacionalne privrede. Kako su investitori u ovim transakcijama restrukturiranja komercijalne banke i institucionalni i individualni investitori, za investitore visok prinos koji mogu ostvariti u ovim transakcijama restrukturiranja je dovoljno jak motiv za njihovo ukljuivanje u iste, dok su banke jako oprezne pa se javljaju u svojstvu osiguranja kredita do iznosa sredstava koje preduzee moe zaloiti kao kolateral za ove kredite. Meutim, tehnike finansijskog restrukturiranja pored pozitivnih efekata koja su istraivanja mnogih autora potvrdila imaju veliku mo zloupotrebe i stvaranja sopstvene koristi investitora i menadera kroz ulazak u preduzee sa malim ueem sopstvenog kapitala i izvlaenjem kolaterala do potpunog ogoljavanja imovine i time unitavanja vrijednosti za akcionare. Tako da usvajanjem zakonske i steajne regulative kojom bi se suzio prostor u kome menaderi nekanjeno unitavaju vrijednost tehnike bi se mogle efikasno sprovesti. Preduzea u RS koja su pristupila organizacionom restrukturiranju omoguila su koordinaciju napora za ostvarenje zajednikog cilja kroz formalne strukture zadataka i odnosa autoriteta. Kod tih preduzea organizacionim restrukturiranjem uspostavljena je saradnja koja je omoguila postizanje preferiranih ciljeva. Organizacionom restrukturiranju pristupila su preduzea iz sljedeih razloga: vei ili manji broj zaposlenih radnika, kao i promjene eksternog okruenja, neefikasno upravljanje preduzeem, neefikasno definisanje i primjenjivanje strategije i neefikasni uinci preduzea, i to kroz aktivnost: organizacione transformacije, downsizing-a, outsorcing-a i reinenjeringa poslovnih procesa. Preduzea u1 2

http://www.irbrs.net/PrivatizacijaRestrukturiranje.aspx?lang=lat Markovi, D., Ili, B., Risti, .: Globalna ekonomija, Beograd: Etno Stil, 2009, str. 252.Raje Baniia bb, Bijeljina, Tel. +387 55 21 31 32, 55 21 31 33 -mail: [email protected] www.sinergija.edu.ba.

288


RS kod kojih je kriza organizacionog karaktera u organizacionom segmentu poslovanja, restrukturiranje u cilju izlaska iz krize preduzea treba da tee u organizacionom pravcu kroz aktivnosti organizacionog restrukturiranja kao to su: organizaciona transformacija, downsizing, outsorcing i reinenjering poslovnih procesa. U odnosu na vlasniku strukturu, strategije izlaska preduzea iz krize u tranzicionom okruenju su: kod dravnih preduzea pruanje podrke od drave, maksimiziranje profita na osnovu strategije smanjenja, poveanje kontrole nad naporima i dostignuima menadera i razvoj resursa i sposobnosti. Kod privatizovanih i restrukturiranih preduzea strategije izlaska iz krize su limitirane nedostacima usljed problema vezanih za pojedinane vlasnike, kontrolu preduzea od strane eksternih investitora, a sve usljed slabog dravnog sistema. Kod tih preduzea strategije su: preivljavanje, strategijski zaokret i restrukturiranje preduzea. Kod novonastalih preduzea strategije izlaska preduzea iz krize su: orijentacija na inovacije, fleksibilnost i promjene, orijentacija na mree izmeu preduzetnika i menadera i osnivanje filijala. Kod inostranih preduzea rizina strategija izlaska iz krize je osnivanje nove filijale u tranzicionom okruenju, dok kupovina dijela kapitala u zajednikim ulaganjima ili akvizicije su najpodesniji nain ulaska na ova trita. Da bi strategija bila uspjena potrebno je obuiti menadere i investirati u razvoj sposobnosti preduzea. 4. ZAKLJUAK Kriza u veini preduzea u Republici Srpskoj uzrokovana je veim brojem faktora, koji djeluju simultano. Utvrivanje karaktera krize potrebno je zbog definisanja adekvatne strategije i preporuke za njeno rjeenje. Prema istraivanju preduzea u krizi u RS, najveim dijelom kriza je finansijskog karaktera. Istraivanja su pokazala da najjai uticaj ulaska preduzea u krizu ima neodgovarajua finansijska politika koja je rezultirala prezaduenou. Cilj finansijskog sektora bi trebao biti postizanje odgovarajueg odnosa vlastitog i pozajmljenog kapitala koji omoguava preduzeu primjenu strategije izlaska iz krize i postizanje solventnosti. Prioritet u procesu izlaska iz krize preduzea jeste finansijsko restrukturiranje kojim se rjeava budue finansiranje preduzea. Pregovori o odlaganju plaanja ili reprogramiranju dugova, kao oekivane mjere nisu realni i usporavaju revitalizaciju. Modernizacija kapaciteta je vana za izlazak iz krize, obzirom da je zastarjela tehnologija drugorangirani uzronik ulaska preduzea u krizu. Optimalna strategija je ofanzivno i iroko ulaganje u istraivanje i razvoj. Treerangirani uzronik krize je gubitak trita. Kod tih preduzea trino restrukturiranje preduzea treba da ide u smjeru redefinisanja ciljnih trita, preureenja strukture ponude, prilagoavanja strategije, repozicioniranja uloge marketinga u miksu poslovnih funkcija u cilju sticanja i odranja konkurentske prednosti i trine atraktivnosti. Direktna odgovornost menadmenta za loe poslovanje preduzea je djelimino doprinijela krizi. Najbolji rezultati istraivanja su kod organizacione strukture, to ukazuje da je izvren vei broj meusobno povezanih organizacionih promjena. LITERATURA [1.] Markovi, D., Ili, B., Risti, .: Globalna ekonomija, Beograd: Etno Stil, 2009. [2.] Khandwalla, L.: Turnaround Excellence: Insights from 120 cases, New Delhi: Response Books, 2001. [3.] http://www.irbrs.net/PrivatizacijaRestrukturiranje.aspx?lang=lat

Raje Baniia bb, Bijeljina, Tel. +387 55 21 31 32, 55 21 31 33 -mail: [email protected] www.sinergija.edu.ba.

289

sn - uzroci krize i načini izlaska iz krize u preduzećima u republici srpskoj

Documents