ULOGA CENTRALNE BANKE U UPRAVLJANJU MONETARNOM POLITIKOM

Monetarna politika se prvenstveno bavi proučavanjem i regulisanjem novčanog opticaja odnosno cjelokupnog toka novca kroz „novčani krvotok“ ekonomije. Monetarna politika u centar svoje pažnje stavlja sve oblike novca, kako primarni (efektivni novac) tako i depozitni novac. Institucija koja je odgovorna za sprovođenje monetarne politike i za očuvanje stabilnosti domaćeg novvca, ima kapacitet monetarne vlasti jedne zemlje, a to je centralna banka. Centralna banka je od države jedina ovlaštena ustanova koja emitira novčanice koje su oficijelni novac dotične zemlje.

Centralna banka se vrhom finansijskog sistema smatra iz više razloga: Jedina koja ima pravo emisije papirnih novčanica i kovanica, i jedina je institucija

koja ima pravo na upravljanje monetarnom politikom Na njoj leži odgovornost i briga za stabilnost novca jedne zemlje. Oslonac svim drugim finansijskim institucijama, a naročito komercijalnim bankama CB ima ulogu regulatora procesa multiplikacije depozita i kreditne ekspanzije

Pored osnovnih funkcija CB ima i neke druge funkcije:1. funkcija povezana sa regulisanjem novčane cirkulacije2. funkcija povezana sa regulisanjem poslovanja kreditnog sistema, tj.drugih banaka.3. funkcija poveana sa međunarodnim platnim prometom, kao što je briga za

međunarodnu vrijednost domaćeg novca i likvidnost platnog bilansa, tj.osiguranje dovoljnih rezervi svjetskih platežnih sredstava.

Za očuvanje funkcije finansijske stabilnosti u savremenim ekonomskim uslovima, kod centralne banke jeste činjenica da su monetarna politika i finansijska stabilnost u susjedstvu jedna s drugom.Ako se monetarnom politikom ne upravlja efikasno, inflacija može brzo porasti i postati neujednačena, te za rezultat možemo imati kontinuirani rast cijena. Isto tako, što je niža stopa inflacije, veća je stimulacija za držanje gotovine naspram depozita kod banaka.Slijedeća implikacija monetarne politike na finansijsku stabilnost proizilazi iz određivanje kamatne stope. Monetarna politika, koja ima za cilj stabilizira inflaciju oštrim promjenama kretkoročnih nominalnih kamatnih stopa, može dovesti do nesigurnosti na finansijskom tržištu. Umjerene promjene kamatnih stopa od strane CB , kao mogući odgovor na stabiliziranje inflacije, mogu snažno doprinijeti dugoročnoj finansijskoj stabilnosti..

Instrumenti djelovanja monetarne politike: diskontna politika, politika rezervi likvidnost, politika otvorenog tržišta.Diskontna stopa je ustvari kamatna stopa po kojoj CB prima na eskont od poslovnih banaka robne mjenice, ili druge vrijednosne papire. Naravno, promjenama visine diskontne stope, CB može uticati na ponudu u potražnju za novcem. Komercijalne banke ili druge finansijske institucije posuđuju rezerve od CB po definiranoj cijeni-diskontnoj stopi. CB pokušava da utiče na volju banaka da posuđuju rezervna sredstva promjenom kamatne stope, koju zaračunava na takve zajmove. To je upravljanje diskontnom politikom. Niža diskontna stopa će posuđivanje učiniti više atraktivnim, i obrnuto.Diskontna politika ima dvije dimenzije: cijena, to jeste diskontna stopa i druga dimenzija se tiče kvantiteta procesa pozajmljivanja CB.

Svaka banka da bi mogla udovoljiti svojim obavezama za isplatu u gotovini, mora držati ejdan dio sredstava u likvidnoj formi, gdje ta sredstva predstavljaju rezerve likvidnosti. Kao rezerve

1

likvidnosti služe različiti dijelovi aktive, te ih po stepenu likvidnosti dijelimo na primarne i sekundarne rezerve. Primarne rezerve su: gotovina u blagajnama, sredstva položena kod CB, potraživanja od ostalih banaka, čekovi. Sekundarne rezerve su:: mjenice i druge vrijednosne papire s rokom dospijeća do jedne godine.Obavezne rezerve se određuju kao stopa u odnosu na pojedine depozite u bankama s tim da ih se mora položiti na račun kod CB, čime se ograničava kreditna ekspanzija, pa kada se ocijeni da je ona prevelika, podiže se stopa obavezne rezerve i obrnuto. Tako se u periodima recesije prakticira smanjenje stopa obaveznih rezervi, da se poboljša likvidnost banaka i omogući šire kreditiranje. Obrnuto, u periodima inflacije , stopa se povećava. Povećanjem stope rezervi, dolazi do smanjenja u iznosu depozita, te do smanjenja novčane mase.Politika otvorenog tržišta. Ako CB misli da treba usporiti ekonomski polet u jednoj državi, tada ona prodaje na tržištu državne papire i tako utiče na smanjenje novčane mase, i obrnuto.Open market operacije imaju određene prednosti u odnosu na ostale instrumente monetarne poitike:

javljau se na incijativu CB,koja ima potpunu kontrolu njihovog volumena. Open market operacije su fleksibilne i precizne Open market operacije se mogu brzo implementirati

Upravljanje monetarnom politikom u principima currency boarda-a

Jedan broj zemalja u tranziciji, uvele su currency board u nastojanju da obezbijede stabilno novčano okruženje, kao osnovnu pretpostavku za uspješno provođenje programa stabilizacije i ekonomskih reformi u procesu tranzicije.Currency board predtavlja operativno pravilo za izdavanje domaće valute, prema kojem se domaća valuta izdaje samo uz kupovinu konvertibilne devizne valute sa punim pokrićem u neto stranoj aktivi. To znaći da CB nr može davati kredit. Pravila currency boarda služe da se uspostavi kredibilitet i izbjegnu gubici koji mogu proisteći iz slobodnih odluka, koje ponekda mogu biti nekonzistentne sa aktivnostima u ekonomiji zemlje.Za currency board postoji pravilo- emitirani novac, gotovi ili depozitni, mora u cjelosti (100%) biti pokriven konvertibilnim novcem. Kao posebna vrsta monetarnih vlasti, currency board podrazumijeva i značajna ograničenja za monetarnu i fisklanu politiku.Ključni kvalilet Currency boarda je u tome što garantuje konvertibilnost domaće valute , cjenovnu i monetarnu stabilnost, a istovremeno pospješuje spolnju trgovinu sa konvertibilnim deviznim područjima i stimuliše direktne i strane investicije u domaću ekonomiju.

Značajne karakteristike Currency boarda:a) depoziti komercijalnih banaka su konvertibilni u novčanice valutnog odbora po

fiksnom kursub) Currency board je jedini izdavač novčanicac) Postoji puno pokriće u konvertibilnoj starnoj valutid) Niska stopa inflacijee) Ograničpena monetarna politikagrađani ne drže rezervnu valutu, niti koriste rezervnu

valutu u domaćim transakcijama.

Currency board u određenim okolnostima može kreditirati komercijalne banke radi obezbjeđenja podrške njihovoj likvidnosti, ali ne u obimu većem od održavanja propisane minimalne stope rezervne valute u odnosu na rezervni novac.

2

Osnovna pravilaFiksni devizni kurs. Odluka o vezivanju domaće valute za neku od stranih valuta, treba da polazi od nekoliko osnovnih principa:

stabilnosti i snage valute za koju se veže valuta Currency board-a razvijenosti trgovinskih odnosa zemlje currency board-a sa zemljom rezervne valute korelacija ekonomskih ciklusa između ovih zemalja valute u kojoj je denominiran pretežan dio vanjskog duga zemlje i prihvatanja

rezervne valute od domaće javnosti.

Moguće je vezivanje i za korpu valuta. Tako, npr.zemlja koja ima trgovinske odnose sa puno zemalja bez dominantnog partnera, može svoju valutu vezati za korpu valuta glavnih partnera.Fiksiranje deviznog kursa. Najprihvatljiviji nivo kursa bi bio onaj kurs koji polazi od tržišnog kursa i pri tome obezbjeđuje potpunu pokrivenost specifičnih domaćih monetarnih obaveza raspoloživim deviznim rezervama.Pokriće monetarne pasive. U kom obliku držazi rezervnu valutu. Treba voditi računa o iznosu i strukturi raspoloživih deviznih rezervi rezerve u Currency board-u se mogu držati osim u novčanicama i kovanicamarezervne valute, držati i u depozitima i drugim novčanim oblicima.Obezbjeđenje inicijalnih sredstava rezervne valute. Snadbijevanje odgovarajućom količinom novčanica rezervne valute, prije početka funkcionisanja currency board-a bi se mogao ugovoriti s CB zemlje rezervne valute ili nekim drugim prihvatljivim izvorom.

Prednosti currency board-a

1.Inflacija.Prva prednost currency boarda-a se odnosi na tvrdnju da se pomoću currency board-a obezbjeđuje stabilna i niska inflacija,zbog fiksnog deviznog kursa prema rezervnoj valuti,pri čemu se podrazumjeva da je inflacija u zemlji rezervne valute niska i stabilna.statistički podaci i ekonometrijske analize potvrđuju tvrdnju da se pri currency board-u postižu bolji rezultati u zaustavljanju inflacije,nego kod drugih aranžmana fiksnog kursa.Utvrđeno je da je prosječna godišnja inflacija pri curreny board-u 3,5 procenata niža,nego kod drugih aranžmana fiksnog kursa.2.Konvertibilnost.0bezbjeđenje konvertibilnosti domaće valute proističe iz njenog punog pokrića kovertibilnim stranim valutama ili zlatom.Kako se currency board uvijek veže za neku rezervnu valutu,koja obično pokriva sve njegove obaveze u domaćoj valuti,to mu omogućava da zadovolji bilo koji obim konverzije domaće u stranu valutu.Currency board nije u mogućnosti da pomogne komercijalnim bankama,jer po definiciji ne može emitovati,ili povlačiti rezervni novac u zamjenu za domaće aktive.Navedeni razlozi idu u prilog argumentaciji da je kod currency boarda poželjno prisustvo komercijalnih banaka iz inostranstva,i to posebno komercijalnih banka iz zemlje rezervne valute,a koje lakše mogu obezbjediti potrebna sredstva u rezervnoj valuti,nego što to mogu domaće banke.3.Makroekonomska disciplina.Slijdeća prednost currency boarda se odnosi na obezbjeđenje makroekonomske discipline.Na prvom mjestu,pošto je currency board-u zabranjeno da kupuje domaću finansijsku aktivu,on ne može finansirati fiskalni deficit.Prema tome,vlada mora voditi politiku uravnoteženog budžeta,ako ne može posuđivati u zemlji i inostranstvu,da bi finansirala eventualni deficit.

3

Danas ekonomisti,čak i oni koji smatraju da finansiranje deficita može pomoći u stimulisanju ukupne tražnje,teško mogu poreći činjenicu da se finansiranje deficita mnogo češće zluupotrebljava nego što se konstruktivno koristi.4.Mehanizam prilagođavanja platnog bilansa.Četvrtnom značajnom prednošću koju omogućava currency board,smatra se mehanizam automatskog prilagođavanja platnog bilansa.Ovaj mehanizam u suštini nije ništa drugo nego mehanizam koji podrazumjeva prilagođavanja u zlatnom standardu.Ako zemlja bilježi deficit platnog bilansa ,novčana masa se smanjuje,a kamatne stope rastu,nastojeći da obezbjede priliv kapitala.Rast kamanih stopa pokreće deflacioni pritisak,koji utoče na smanjenje ukupne potrošnje,a samim tim i uvoza,što vodi poboljšanju stanja tekućeg računa platnog bilansa.Pod pretpostavkom da su domaće cijene fleksibilne,manja tražnja će uticati na njihovo smanjenje i prema tome učiniti izvoz konkurentnim , a što ćeuticati da realna proizvodnja brže raste,vodeći ekonomiju u stanje veće zaposlenosti i manjeg deficita platnog bilnsa.5.Povjerenje u currency board.Konačno,prendost currency board-a se ogleda u povjerenju koje generalno uživa kod javnosti i finansijskih tržišta posebno,a koje mu pribavlja konvertibilnost,makroekonomska disciplina,povoljna kretanja cijena i izvjesnost mehanizma platno-bilansnog prilagođavanja.

Nedostaci currency board-a1.Problem uvođenja currency board-a.Problem uvođenja currency boarda se odnosi na problem prikupljanja dovoljnih rezervi čvrste valute da se pokrije monetarna baza,a što je potrebno za njegovo uspješno postavljanje.2.Prelazak na fiksni kurs.Problem prelaska na fiksni kurs odnosi se na opasnost da fiksni kurs,koji tradicionalno služi kao baza za currency board,dovede do precijenjenosti domaće valute,ukoliko se currency board uvede u zemlju sa visokom stopom inflacije.Glavni razlog usvajanja currency board-a jeste da se inflacija drži pod kontrolom.Ključna pitanja su koliko će velika biti precijenjenost domaće valute i koliko dugo će trajati prelazni period.Činjenice ne pokazuju da fiksiranje kursa dovodi do trenutnog zaustavljanja inflacije.U nekim situacijama početni rast cijena bi vremenom bio riješen automatski i to putem uticaja produktivnosti,tako da zemlja koja se brzo razvija može biti u mogućnosti da poboljša svoju konkurentnost.Međutim,ovo je moguće samo onda kada početni nivo cijena nije pretjerano visok.Moguća su dva rješenja da bi se riješili navedeni problemi.Prvi pristup predlaže da se izvrši početna maksimalna devalvacija prije vezivanja i fiksiranja kursa, na nivou koji podrazumjeva potcijenjenost domaće valute,sa namjerom da se ostavi prostor za određenu inflaciju tokom tranzicije,a da pri tome kurs ne postane nekonkurentan.Drugi pristup predlaže modifikaciju standardnog currency board-a,dozvoljavanjem ograničenog stepena fleksibilnosti kursa.3.Problemi vezani za prilagođavanje platnog bilansa.Problem prilagođavanja se odnosi na povećanje troškova kada kurs ne može biti mijenjan,da bi se olakšalo prilagođavanje platnog bilansa,jer curency board isključuje upotrebu kursa da se ispravi precijenjenost domaće valute.Mogućnost javljanja realnog šoka koji zahtjeva poboljšanje platnog bilansa,kao npr. uslijed rasta cijena nafte,znači da se ovaj problem može javiti u bilo koje vrijeme,ne samo u početnom periodu pelaska na fiksni kurs.Ukoliko je ekonomija otvorena tj. ukoliko roba kojom se trguje čini veliki dio ekonomije,tada nestabilnost kursa nameće veće troškove,dok fiksiranje kursa ide prema fiksiranju nivoa cijena.Otvorenim ekonomijama se savjetuje da vežu svoje kurseve prema valutama njihovih glavnih trgovinskih partnera,dok manje otvorene ekonomije mogu više dobiti ako dozvole određeni oblik fleksibilnosti kursa.4.Problemi vezani za krizne periode.Currency board se ne može ponašati kao davalac zadnjeg utočišta kada se događaju unutrašnje finansijske krize,zbog toga što bi emitovanje domaće valute uzdrmalo njegov osnivni princip,mijenjajuci je za rezervnu valutu.Uobičajeno

4

je stanovište da je poželjno imati funkciju davaoca zadnjeg utočišta da bi se pomoglo solventnim ali trenutno nelikvidnim finansijskim institucijama.Ovo jasno govori da funkcija davaoca zadnjeg utočišta može pomoći riješavanju trenutnih problema vezanih za likvidnost,ali ne može riješiti sistemsku krizu kada se pojavi.Currency board može pomoći finansijksim ustanovama,ali je obim pomoći ograničen deviznim rezervama i zakonskim okvirom.Problem može dodatno bit otežan ako je finansijski sistem slab i ako u njemu nisu prisutne strane finansijske institucije,koje mogu povući kredite izvan zemlje.Pri currency board-u postoji mogućnost d se pojavi finansijska kriza koja se ne može lako zaustaviti,čak kada je i vlada spremna da pruži odgovarajuću pomoć.

Da zaključimo,problem se odnosi na nemogućnost currency board-a da slijedi aktivnu monetarnu politiku.Postavlja se pitanje da li to predstavlja prednost ili nedostatak,pošto se često monetarna politika zloupotrebljava,tako da prednost upravljanja aktivnom monetarnom politikom može biti manja od prednosti upravljanja monetarnom politikom koja počiva na striktnim pravilima.

Kada primijeniti currency boardZemlje koje su uvele currency board mogu se svrstati u dvije grupe.U prvu grupu mogu se svrstati zemlje koje su uvele currency board kao odgovor na monetarnu i valutnu nestabilnost,dok se u drugu grupu zemalja mogu svrstati male i otvorene ekonomije koje nemaju dovoljno iskustva u upravljanju monetarnom politikom,odnosno u upravljanju ponudom novca.Obje grupe ovih zemalja po pravilu se nalaze u procesu tranzicije-prelaska na tržišnu ekonomiju i nedovoljno su razvijene.Prema ekonomsko-političkim karakteristikama,zemlje kojima odogovara uvođenje currency board-a,mogle bi se svrstati u slijedeće grupe:

zemlje koje izlaze iz perioda veoma visoke inflacije i monetarne nestabilnosti(Bugarska,estonija, i djelimično Litvanija),

zemlje koje izlaze iz haotičnih ekonomsko-monetarnih uslova,kao što su ratovi(Bosna i Hercegovina),

zemlje koje žele brzu integraciju u spoljnotrgovinske i investicione tokove sa valutnim područjem rezervne valute(Estonija,Litvanija,Bugarska,BiH),

zemlje koje žele da brzo ostvare konvertibilnost svoje valute i pospiješe strane investicije-priliv kapitala,posebno u vidu direktnih investicija u domaću ekonomiju(sve zemlje),

zemlje koje žele da napuste jednu i pristupe drugoj monetarno-finansijskoj integraciji putem vezivanja za čvrstu rezervnu valutu(Estonija i Litvanija,koje su napustile monetarno područje rublje i vezale se za DEM i USD,BiH,koja je napustila područje YU dinara i vezala se za DEM),

zemlje koje žele uvođenjem currency board-a trajno elminisati voluntarizam monetarne i fiskalne politike i obezbijediti trajnu stabilnsot cijena i deviznog kursa

zemlje sa visokim stepenom eurizacije,u kojima je domaća valuta izgubila osnovne atribute dominantne valute na teritoriji zemlje.

Iskustva zemalja u tranziciji koje su uvele currency boardZajednička karakteristika svih modernih currency board aranžmana je da pokušavaju kombinovati rigidna pravila ortodoksnog currency board-a sa izvjesnim stepenom diskrecije.Currency board se u mnogim zemljama javio u želji da što kraćem roku pređu na tržišne principe i uhvate korak sa evropskim integracionim procesima.Danas,nema sumnje da je uvođenje currency board aranžmana u Estoniji,Litvaniji i Bugarskoj opravdao svoj cilj.

5

Upravljanje monetarnom politikom nakon uspostavljanja Evropske monetarne unije

Već na početku,Šestorica osnivača proglasili su Evropsku ekonomsku zajednicu otvorenom za sve evropske zemlje.Padom Berlinskog zida,rastao je pritisak za punopravno članstvo i sa evropskog Istoka.Zato je otvorenost sadašnje Evropske unije koja je formalno nastala Mastrihtskim ugovorom,bila uslovljena sa onim evropskim državama čiji se sistem vlasti zasniva na principima demokracije.Evropska unija je najveće jedinstveno tržište na svijetu,sa više od 300 miliona potrošača, sa slobodnim kretanjem roba,radne snage,kapitala,usluga,znanja.Ekonomska snaga i moć Evropske unije ne može se svesti samo na aspekt trgovine,jer Evropska unija je i enormno finansijsko tržište,gdje korporacije iz evropske unije sve više investiraju izvan zemalja članica,a tokovi kapitala idu i ka tržištima srednje i istočne Evropei Meditarana.Na osnovu Delorovog izvještaja,Evropsko vijeće je odlučilo,juna 1989.g.,da prvi korak stvaranja Evropske monetarne unije treba početi 1.jula 1990-datum kada su ukinute sve restrikcije na kretanje kapitala između zemalja članica Evropske unije i kada je započeo proces koordinacije nacionalnih monetarnih politika.U ovo vrijeme, Komitetu guvernera centralnih banaka zemalja članica Evropske ekonomske zajednice su date dodatne odgovornosti.Osnivanje evropskog monetarnog instituta sa sjedištemu Frankfurtu,1.junuara 1994.g.,je označilo početak drugog koraka.Evropski monetarni institut nije imao odgovornost za sprovođenje monetarne politike u Evropskoj uniji.Ovo je još uvijek bio zadatak nacionalnih centralnih banaka.Isto tako,on nije imao autoritet da sprovodi intervenciju deviznih kurseva.Na taj način,dva glavna zadatka Evrospkog monetarnog instituta su bila: prvo,da jača koordinaciju centralnih banka i monetarnih politika i,drugo, da kreira pripremne zahtjeve za osnivanje Evropskog sistema centralnih banaka,koji će sprovoditi jedinstvenu monetarnu politiku za uvođenje jedinstvene valute u trećem koraku.U decembru 1995.g.,na sastanku samita šefova vlada u Madridu, je postignut sporazum o novoj zajedničkoj valuti kojoj je dato ime euro i koja će biti uvedena na početku trećeg koraka.Time je potvrđeno da će treći korak ka stvaranju ekonosmke i monetarne unije početi 1-januara 1999.g. U decembru 1996., Evropski monetarni institut je prezentirao svoj izvještaj Vijeću Evrope koji je formirao bazu rezolucije Vijeća Evrope o principima i fundamentalnim elementima novog mehanizma deviznog kursa-ERM II koji je prihvaćen u junu 1997.g. U decembru 1996.g. EMI je prezentovao Vijeću Evrope i javnosti izabrane dizajne za euro banknote,koje su emitovane 1-januara 2002.g. Drugog maja 1998.g,Vijeće EU sastavljeno od vlada 11 zemalja članica EU je jednoglasno usvojilo odluku da ovih 11 zemalja članica ispunjavaju uslove za uvođenje jedinstvene valute 1 januara 1999.g. Na taj način,ovih 11 zemalja će učestvovati na trećem koraku ka uspostavljanju Evropske monetarne unije.Prvog januara 1999.g. je otpočeo treći.i posljednji korak,stvaranja Evropske monetarne unije.Stvorena je Evropska monetarna unij zemalja euro-zone sa sprovođenjem jedinstvene monetarne politike,pod odgovornošću Evropske centralne banke.Evropska monetarna unija je dobila jedinstvenu monetarnu politiku unutar jedinstvenog ekonosmkog tržišta.Monetarna politika,npr. u segmentu politike kamatnih stopa,se vodi pod okriljem Evropske centralne banke,nezavisno od nacionalnih vlada i sotalih institucija EU. S druge strane,ekonomska politika npr u segmentu politike oporezivanja ili politike javnih rashoda ,ostaje u nadležnosti nacionalnih vlada koje će raditi unutar zajedničkih dogovrenih pravila Pakta za sigurnost i rast.Evropska monetarna unija nije podrazumijevala i političku unijju jer zajedničke odluke na području odgovarajućih cijelina nivoa oporezivanja se i neće zahtjevati.U finalnoj trećoj fazi devizni kursevi su fiksno vezani,a Evropski sistem centralnih banaka i Evropska centralna banka su započele formulisanje i sprovođenje jedinstvene monetarne

6

politike prema postavkama Sporazuma,koji ukljucuju tri fundamentalna nacela i to:stabilnost cijena,nezavisnost od nacionalnih vlada i EU u cjelini i demokratsku odgovornost ,dok,s druge strane tri glavna zadatka su navedena kao: formulacija i sporvedba jedinstvene monetarne politike i emisije zajedničke valute,upravljanje deviznim kursom i rezervama i bankarska supervizija.Jedan od osnovnih ciljeva formiranja Evropske monetarne unije,te evropske centralne banke i zajedničke valute za Evropu,jeste uspostavljanje jedinstvene monetarne politike i očuvanje stabilnosti cijena na prostoru cijele EU. Jedinstvena centralna banka obezbjeđuje najveću sigurnost za cjenovnu stabilnost.Pored toga,Evropska centralna banka čuva i stabilnost deviznog kursa kao i kamatnih stopa.

Osnovni konvergencije ''convergence criteria'' su slijedeći:1) stopa inflacije u zemlji, u toku posmatrane godine, ne smije biti veća od 1,5% od

prosječne stope inflacije u tri zemlje Evropske monetarne unije sa najnižom stopom inflacije,

2) dugoročna kamatna stopa ne smije biti viša od 2% u apsolutnom izrazu, od prosjeka kamata u tri zemlje Evropske monetarne unije sa najnižom stopom inflacije,

3) deficit državnog budžeta, kao i budžeta regiona, te lokalni budžetski deficiti ne smiju preći 3% vrijednosti bruto domaćeg proizvoda, osim privremeno i izuzetno,

4) odnos javnog duga i bruto domaćeg proizvoda ne smije biti veći od 60%,5) zemlja, članica mehanizma deviznog tečaja (ERM 11), mora biti bez ozbiljnih

devalvacija u prethodne dvije godine prije razmatranja ulaska u monetarnu uniju (dozvoljene fluktacije su +/- 15% oko centralnog deviznog kursa),

6) nacionalne centralne banke moraju imati punu političku nezavisnost. To je jedan od razloga zbog kojih Danska i Velika Britanija nisu članice ekonomske i monetarne unije i imaju ''opting-out'' klauzulu. Naime, Velika Britanija bi morala osigurati punu nezavisnost Bank of England, a Danska pored toga mora imati i referendum. Švedska je odlučila da se ne pridruži monetarnoj uniji zbog toga što je odbila da se pridruži mehanizmu deviznog kursa ERM 11, Evropskog monetarnog sistema prije početka treće faze, pa na taj način nije ispunila jedan od uslova priključenja monetarnoj uniji.

Kod kriterija inflacije, naprosto se željelo pokazati da zemlje članice buduće monetarne unije vode brigu oko upravljanja politikom niske inflacije. Mnoge članice su, npr. morale spustiti stopu inflacije na nivo Njemačke, te na taj način sprovoditi dezinflatorni proces. U toku ovog dezinflatornog procesa, povremena povećanja u stopi nezaposlenosti su bila neizbježna. Ovaj kriterij je bio dodatni dokaz da su pojedine zemlje, npr. Italija, veoma istrajne oko vođenja borbe sa inflacijom.Što se tiče kriterija vezanog za budžetski deficit i državni dug, odnosno postavljanja normi od 3% ukupnog obima rashoda prema bruto domaćem proizvodu i 60% ukupnog javnog duga prema bruto domaćem proizvodu.Ilustrirat ćemo neke racionalne pokazatelje kako se došlo do normi 3% i 60%. Ovakve budžetske norme od 3% i 60% su izvedene iz formule koja određuje koji je to budžetski deficit potreban da stabilizira državni dug, uz pretpostavku da se budžetski deficit finansira emisijom državnih obveznica: d = g x b(d) budžetski deficit u procentima od GDP-a (bruto domaćeg proizvoda),(g) stopa rasta nominalnog GDP-a i(b) nivo na kojem se državni dug stabilizira (u % od GDP-a)Formula nam pokazuje da budžetski deficit mora biti sveden na nivo od 3% GDP-a da bi se stabilizovao državni dug na 60% od GDP-a, ako i samo ako, je nominalna stopa rasta GDP-a 5% (0,03=0,05x0,6). Ovo pravilo je podložno kriteriji zbog barem dvije stvari.

7

Prvo, nejasno je zašto bi se dug trebao stabilizirati na 60%. Jedini razlog zašto je prag 60% prihvaćen u Maastrichtu je bio, zato što u to vrijeme prosjek stope dug/GDP-a u EU bio je 60%. Drugo, pravilo je oslonjeno na buduću nominalnu stopu rasta GDP-a. Ako je nominalna stopa rasta GDP-a veća od (niža od) 5%, dudžetski deficit koji stabilizira državni dug na 60% se poveća iznad (smanjuje) 3%. Pošto 9 od 11 zemalja članica EU-a nisu bile u stanju ispuniti ovaj kriterij (kriterij 4), odlučeno je da navedeni fiskalni kriterij ne bude primijenjen.Kriterij 5 je spriječio zemlje da manipuliraju deviznim kursom tako da bi mogle imati bolju poziciju deviznog kursa prilikom ulaska u monetarnu uniju. Konačno, kriterij konvergencije za visinu kamatnih stopa se opravdava činjenicom da bi velike razlike u visini kamatnih stopa, prije priključenja monetarnoj uniji, mogle dovesti do velikih dobiti ili gubitaka kapitala pri momentu operacionalizacije monetarne unije.Od 1 januara 1999 g. zemlje članice euro-zone su koristile euro u beztrgovinskom platnom prometu, a upravljanje jedinstvenom monetarnom politikom postaje odgovornost Evropske centralne banke. Na taj način je bio formiran devizni kurs euro-zone. Uvođenje jedinstvenog evropskog novca može donijeti određene koristi zemljama euro-zone, kao i EU. Najočiglednija korist je potpuna eliminacija troškova konverzije između različitih valuta euro-zone. Slijedeća korist je ušteda kroz niže oficijelne međunarodne rezerve. Evropska centralna banka, nadgledajući zajedničku valutu, ne treba držati velike rezerve, već samo do nivoa da devizni kurseura upravlja prema drugim valutama, naročito prema US dolaru. Ako su cijene roba i usluga izražene u jednoj valuti, konkurencijski efekat jedinstvenog tržišta će biti znatno ojačan, što će dati i koristi Uniji u cjelini i stvoriti povoljniju poziciju u međunarodnim razmjenama=> jedinstvena valuta će pospiješiti ekonomski rast i zaposljenje. Mikroekonomske koristi od upotrebe eura su: pojednostavljuju se međusobne finansijske transakcije, jednostavnije putovanje za potrošače, nema gubljenja vremena kod zamjene efektive, nema više provizija za konverziju deviza. Makroekonomske koristi se odnose na: eliminaciju deviznog rizika unutar euro-zone, jačanje jedinstvenog tržišta, stimulaciju investicija u euro-zonu i u smislu unutarnjeg kretanja i priliva izvana. Upotreba eura bi trebala donijeti i određene globalne efekte za EU, kao što su: jače evropsko prisustvo u međunarodnom monetarnom sistemu i jače prisustvo na globalnim finansijskim tržištima. Jedinstvena valuta je znatno važna za trgovinu bez barijera i investicione aktivnosti unutar Evropskog kontinenta. Ali razlike u ekonomskoj strukturi, dohotku per capita, stopi nezaposlenosti među zemljama članicama su velike, što implicira da koristi od upotrebe eura neće biti ditribuirane ravnomjerno među zemljama članicama.Period 1999-2002. je bio tzv. tranzicijski period za monetarnu uniju, koji je uveden, prije svega zbog tehničkih razloga. Ovaj trogodišnji tranzicijski period do potpunog uspostavljanja zajedničke valute, je na neki način ''osiguran'' sa tri važne tačke za uspostavu kredibiliteta, i to:► Postoji jedna centralna banka od 1999.g., Evropska centralna banka, odgovorna za monetarnu politiku EU kao cjeline, određuje EU monetarne varijable. Evropska centralna banka koristi euro za implementaciju monetarne politike, radi čega ona kupuje i prodaje euro da bi uticala na količinu novca u Evropskoj uniji i/ili kamatnu stopu.► Evropska centralna banka je bila spremna da zamijeni jedan novac članice za drugi, na zahtjev. Prema tome, špekulatori ne mogu očekivati od ovog mehanizma da mu ponestane novca da bi organizirao konverziju, jer je upravo očekivanje da će centralnoj banci ''ponestati novca'', ono što pokreće špekulativne napade.► Konverzija jedne valute zemlje članice za euro se obavlja prema fiksnom kursu bez fluktacija. Ovo je moguće jer nema tržišta deviznih kurseva, gdje se trguju ovim valutama po promijenljivom kursu. Komercijalne banke mijenjaju ove valute prema fiksnom deviznom tečaju. Nepostojanje raspona fluktacija je važno, jer postojanje takvih fluktacija i kretanja deviznih kurseva unutar tih raspona često pokreće špekulativne pritiske. Postavlja se pitanje

8

da li je uopšte postojao rizik za kolaps aranžmana fiksnog deviznog kursa u toku 1999-2002.g.? Iz današnje perspektive možemo reći da ga nije ni bilo, tradicionalni špekulativni napad se vjerovatno nije mogao desiti. Jedini rizik koji je mogao biti je politički.

Funkcionisanje Evropske centralne bankeOd osnivanja Evropske centralne banke (Ecb), strategija monetarne politike obezbjeđuje snažnu osnovu za efikasan interni proces odlučivanja i konzistentni okvir za komukikaciju sa javnošću, što ima za rezultat jačanje povjerenja prema Ecb. Očekivana inflacija u dugo roku je konzistentna sa definicijom Ecb o stabilnosti cijena. Manja nesigurnost o inflatornom kretanju pomaže smanjenju premije rizika u strukturi kamatne stope i prema tome niže finansijske troškove. Osnovne karakteristike monetarne unije sastoje se u formiranju jedinstvenog novca, jedinstvene centralne banke, i takve koordinacije nacionalnih ekonomskih politika koja bi omogućila da zemlje članice imaju jedinstvenu monetarnu, a u perspektivi i jedinstvenu fiskalnu politiku. U upravljačkoj strukturi Ecb imamo tri organa koji su zadužena za pripremu i sprovođenje jedinstvene monetarne politike, te za donošenje odluka Ecb:

- The governing council/Upravno vijeće: Upravno vijeće će ćiniti članovi Izvršnog odbora Ecb i guverneri nacionalnih centralnih banaka. Glavne odgovornosti Upravnog vijeća su: određivanje osnovnih smjernica i donošenje odluka potrebnih za osiguranje zadataka datih Evropskoj monetarnoj uniji; formulisanje monetarne politike euro-zone, kao i donošenje odluka koje se odnose na među-ciljeve monetarne politike, klučne kamatne stope i obezbjeđenje rezervi u Evropskoj monetarnoj uniji; utvrđivanje potrebnih odluka za njihovu implementaciju. (ima ovlaštenje i moć da preduzme najvažnije, strateški značajne odluke)

- The executive board/Izvršni odbor: Izvršni odbor čine predsjednik, zamjenik predsjednika i druga četiri člana, predložena od strane zemalja članica. Glavne odgovornosti su: implementacija monetarne politike u skladu sa smjernicama i odlukama Upravnog vijeća Ecb i davanje neophodnih instrukcija nacionalnim centralnim bankama; odgovornost za tekuće aktivnosti Ecb. (status primarnog operativnog tijela Ecb)

- The general council of the ECB/Generalno vijeće Ecb: Generalno vijeće sačinjava predsjednik i zamjenik predsjednika Ecb i guverneri nacionalnih centralnih banaka svih zemalja članica EU. Ima slijedeće zadatke: prikupljanje statističkih informacija; pripremanje godišnjih izvještaja Ecb; pripremanje potrebnih pravila za ujednačavanje/kreiranje računovodstvenih standarda i standarda izvještavanja; def. standarda za politiku zaposlenja u Ecb; potrebne pripreme za uspostavljanje fiksnog deviznog kursa valuta zemalja članica prema euru.

Ukupni kapital Ecb iznosi 5 milijardi eura. Nacionalne centrale banke su upisnici kapitala Ecb. Upis kapitala je zasnovan na ključu koji je uspostavljen na bazi respektivnog učešća zemalja članica EU u GDP-u i populaciji EU. Centralne banke koje još nisu u Evropskoj monetarnoj uniji nemaju pravo da dobiju bilo kakav udio u podjeli dobiti Ecb, niti su obavezni da finansiraju gubitke Ecb. Učešće svake centralne banke članice Ecb u obezbjeđenju deviznih rezervi Ecb je fiksirano, u proporciji sa udjelom upisanog kapitala u Ecb, dok je svaka nacionalna centralna banka istovremeno kreditirana od strane Ecb u ekvivalentnom iznosu eura.

9

Strategija monetarne politike Evropske centralne bankePrimarni cilj Ecb je održavanje stabilnost cijena. U smislu realizovanja svojih ciljeva, Ecb će djelovati prema principima otvorene tržišne ekonomije uz slobodnu konkurenciju. Tri glavna cilja Ecb:

- primarni cilj: ''stabilnost cijena''- sekundarni cilj: ''visok stepen zaposlenosti''- sekundarni cilj: ''politička nezavisnost''

Ugovor kojim je osnovana EU, kako bi ispunila svoj jasnodefiniran mandat održavanja stabilnosti cijena, daje Ecb zavidan stepen institucionalne nezavisnosti. Ugovorom je posebno istaknuti transparentnost i odgovornost u radu Ecb. Ebc je formulisala strategiju koju slijedi da bi realizovala monetarnu politiku u euro-zoni. Ova strategija počinje sa definisanjem krajnjih ciljeva (inflacija, output), a preko srednjoročnih ciljeva. Prvi korak u formulisanju strategije monetarne politike sastoji se u davanju precizne definicije stabilnosti cijena. Ako inflaciju posmatramo kao monetarni fenomen, onda je novcu data dominantna uloga u ovoj strategiji. Da bismo to vidjeli treba započeti sa poznatom formulacijom kvantitativne teorije novca i cijena, koju možemo napisati na slijedeći način: m v = p y m- količina novca, v- brzina opticaja novca, p- nivo cijena, y- realni GDPDerivacijom ove formulacije dobivamo ∆m = ∆p + ∆y - ∆v. Ovdje ∆ predstavlja promjenu iz jedne godine u drugu ili aproksimativne stope rasta. Prethodna formulacija se može interpretirati kao stopa rasta količine novca. Koja je konsistentna sa određenom stopom infuacije, kada je data stopa rasta realnog GDP-a i stopa brzine opticaja novca. Ecb vrši predviđanja buduće stope rasta realnog GDP-a (∆y).

Analiza kretanja cijena

-Osnovni razlog za pad stope inflacije u 2003.g. u odnosu na 2002.g. je niža,iz godine u godinu,stopa rasta cijena industrijskih proizvoda i usluga izvan nergetskog sektora.

Industrijske razike u euro-zoni:potencijalni uzorci i implikacije u domenu monetarne politike:-Potencijalni uzroci:Imajuci u vidu inflacijske razlike u euro-zoni promatrane od 1999.g. potrebno je naglasiti da upravljanje jedinstvenom monetranom politikom implicira"regime shift",tj.implikacije na formiranje cijena.-Zemlja sa stopama inflacije ispod prosjeka euro-zone bi trebale imati koris zbog veće kompetitivnosti i u kratkom roku od relativno manjih negativnih efekata inflacije na raspoloživi dohodak i stvarno bogatstvo.-U konteksu privredih faktora,mjere nacionalnih ekonomskih politika iz domena kontrole cijena i indirektnog oporezivanja,su različite među zemljama članicama Evropske monetarne unije i,prema tome,doprinose različito na stvaranje inflacijskih razlika.-S druge strane,kada govorimo o stalnim faktorima,tada je riječ o razlikama u brzini sprovođenja strukturalnih reformi u zemljama članicama euro-zone.-Različiti nivoi prilagođavanja na eksterne šokove privremeno doprinose inflacijskim razlikama.-Isto tako,postoji veza između stanja konjukturnog ciklusa i kamatnih stopa:zemlje Evropske monetarne unije sa stopama inflacije iznad prosijeka euro-zone,imajući veće prosjećne stope rasta domaće tražnje.a obratno je za zemlje sa stopama inflacije ispod prosijeka euro-zone.-Razlike u upravljanju fiskalnom politikom među zemlojama članicama Evropske monetarne unije,mogu takođe igrati značajnu uloga u objašnjenju inflacijskih razlika.

10

-Implikacije iz domena monetarne politike: Jedinstvena monetarna politika Evropske centralne banke je sada medij ka realizaciji strateškodg cilja održavanja stabilnosti cijena na cijelom području euro-zone.-Kao i u svakoj monetarnoj uniji,inflacijske razlike unutar euro-zone prikazuju različitu regionalnu cjenovnu dinamiku i prolagođdavanje i,kao takva,ne mogu biti adresirana samo prema jedinstvenoj monetarnoj politici,tj.Evropskoj centralnoj banci.-U isto vrijeme,strategija monetarne politike Evropske centralne banke naglašava dvostruku ulogu u cilju izbjegavanja inflacijskih razlika,postvaljajuci inflacijski kriterij konvergencije prije integracije u Evropsku uniju.,iz prostog razloga što bi postojanje inflacijskih razlika moglo imati implikacije za regije sa niskom stopom inflacije.-Ekonomske politike svake zemlje članice Evropske unije ,kao što su fiskalna i strukturalna politika,se trebaju prilagoditi da reagiraju na eventualnu stalnu inflacijsku razliku,u cilju ublažavanja negativnih implikacija na kompetetivnost.-Djelotvorno upravljanje navedenim politikama,može smanjiti mogućnost pojave stalne inflacijske razlike u euro-zoni.

Monetarni agregati Evropske centralne banke:-Definicije Evropske centralne banke,za monetarne agregate euro-zone,su zasnovane na harmonizovanoj definiciji,ne samo sektora koji vrši emisiju novca nego i na osnovu kategorija pasive monetranih finansijskih institucija.-Evropska centralna banka definiše novčanu masu u užem smislu(M1),monetarni agregati(M2),te novčanu masu u širem smislu kao monetarni agregat (M3).-Ova tri monetarna agrgata se razlikuju u odnosu na stepen likvidnosti aktive koju sadrže.-M1 uključuje novac u opticaju(bankonte i kovanice),kao i aktivu koja može odmah biti pretvorena u novac.-M2 se sastoji od M1 i depozita s rokom dospijeća do dvije godine.-M3 se sastoji od M2 i tržišnih vrijednosnih papira ,izdatih od strane monetarnih finansijskih institucija euro-zone.Ovdje ubrajamo repo ugoovore,dionice fondova tržišta novca ,obveznice duga i vrijednosne papoire tržišta novca sa rokom dospijeća do dvije godine.-Visok stepen likvidnosti i cjenovne sigurnosti ,čini ove instrumente supstitutima depozita.-Poboljšanje uslova na finansijskom tržištu i ekonomskih indikatora je postepeno induciralo ekonomske subjekte da se okrenu dugoročnim finansijskim operacijama i da smanje nivo štednje.

Instrumenti monetarne politike u praksi Evropske centralne banke:-Evropska centralna banka ima na raspolaganju skup instrumenata monetarne politike,kao što su:operacije na otvorenom tržištu,ustajene pogodnosti kreditiranja banaka i politika rezervi likvidnosti .-Upravno vijeće Evropske centralne banke može,svojo odlukom u bilo koje vrijeme ,izmijeniti skup instrumenata ,uslova,kriterija i procedura korištenja instru.monetarne politike Evropske monetarne unije.-Jedan od najvažnijih instrum.monetarne politike jeste politika otvorenog tržišta jer se njome upravlja kamatnim stopama ,likvidnošću bankarskog sistema i ekonomije.

Operacije na otvorenom tržištu-Za cilj imaju upravljanje kamatni stopama i likvidnošću tržišta novca putem kupovine i prodaje vrijednosnih papira.-Možemo ih svrstati u četiri kategorije:a)glavne operacije refinansiranja,b)operacije refinansiranja u dugom roku,c)operacije finog prolagođavanja,d)strukturalne operacije.-S tim u vezi postoje tzv.vrste transakcija i to:

11

-reverzne transakcije (za sve četiri kategorije instrum.,pred.i osnovni element operacija na otvorenom tržištu) -emisija obveznica (samo za instrum.strukturalnih operacija) -tradicionalna prodaja i kupovina vrijednosnih papira na tržištu (samo za operacije finog prilagođavanja) -valutne zamjene (samo za operacije finog prilagođavanja) -prikupljanje depozita sa fiksnim terminima (samo za operacije finog prilagođavanja).

-Operacije na otvorenom tržištu se mogu vršiti na osnovu standardnih tendera ,brzih tendera i bilateralnih procedura.

a)Glavne operacije refinansiranja-su regularne transakcije za obezbjeđenje likvidnosti sa sedmičnim frekvencijama i rokom dospijeća od dvije godine.One se sprovode od strane nacionalnih centralnih banaka na osnovu standardnih tendera i prema unaprijed utvrđenom kalendaru.b)Dugoročne operacije re-finansiranja-su reversne transakcije za obezbjeđenje likvidnosti sa mjesećnim frekvencijama i rokom dospijeća od tri mjeseca.Ove operacije imaju za cilj obezbjediti dodatno finansiranje prema identificiranim potrebama.c)Operacije finog prilagođavanja-se izvršavaju na ad hoc osnovi s ciljem upravljanja likvidnošću i kamatnim stopama.Ove operacije se uglavnom vrše kao reversne transakcije od strane nacionalnih centralnih banaka putem brzih tendera i bilateralnih procedura.d)Strukturne operacije-se izvršavaju putem emisija blagajničkih zapisa,reversnih transakcija i"outright transakcija".Ove operacije se obavljaju kada Evropska centralna banka želi da "popravi" svoju strukturnu pozivciju u odnosu na finansijski sektor.

Ustaljene pogodnosti kreditiranja banaka-"standing facilities"-Imaju za cilj da obezbjede likvidnost u toku noći,signaliziraju opštu poziciju monetarne politike,te da pravljaju tržišnim kamatnim stopama u toku noći.-Dvije ustaljene pogodnosti su: 1)Kreditne pogodnosti za nepredvidive okolnosti-se koriste od strane subjekata da bi dobili likvidnost u toku noći od strane nacionalnih centralnih banaka na osnovu prihvatljive aktive.Kamatna stopa na "marginal lending facility"obezbjeđuje najvišu tzv."celing"tržišnu kamatnu stopu u toku noći. 2)Depoznitne pogodnosti-Subjekti mogu vršiti polaganje depozita u toku noći kod nacionalnih centralnih banaka.Kamatna stopa na depozite je u obliku najniže tzv."floor" tržišne kamatne stope u toku noći.

Analiza upravljanja obaveznom rezervom u sistemu Evropske monetarne unije-Politika minimalnih rezervi Evropske centralne banke ima nekoliko ciljeva.Prvo,stabilizacija kamatne stope na tržištu novca.Ovim se želi omogućiti bankarskom sistemu da apsorbuje eventualne nastale šokove povezane sa likvidnošću te da se smanje fluktuacije kamatnih stopa na tržištu novca.Drugo,cilj politike min.rezervi Evropske centralne banke je da vrši kontrolu nad procesokm monetarne ekspanzije.-Minimalne rezerve likvidnosti,zapravo su obavezne rezerve koje se obračunavaju na prosjećan iznos depozita na računima depozitnih institucija u proteklih 30 dana a koje se moraju održavati takođe u sljed.30 dana.-Na izdvojene obavezne rezerve ,nacionalna centralna banka plaća kamatu,u visini kamate koju Evropska centralna banka primjenjuje u glavnim operacijama refinansiranja.

12

Proces integracije BiH u Evropsku monetarnu uniju

Upravljanje monetarnom politikom putem Currency Board aranžmana na primjeru monetarnog sistema BiH

2005. godine dolazi do premještanja funkcije supervizije komercijalnih banka sa entitetskih agencija za bankarstvo pod okrilje Centralne banek BiH i odluka o isplati dividendi od strane Centralne banke BiH. Ovim se zaokružuje sedam godina funcionisanja currency boarda. Centralna banka BiH se može označiti kao stabilan finansijski stub bosanskohercegovačke ekonomije, devizne rezerve su se uvećale, a broj banaka je prepolovljen, i imaju jaču finasijsku aktivu. BiH danas ima stabilnu valutu, najnižu stopu inflacije i jedan od najefikasnijih bankarskih sistema u okruženju. Nakon uvođenja jednstvene valute, konvertibilne marke, i njenog vezivanja za euro, najveći korak koji je učinjen pod okriljen Centralne banke BiH jeste prenos sistema platnog prometa sa Zavoda za platni promet na komercijalne banke. Uredan bankarski sistem je svijetla tačka i uz stabilnu domaću valutu i slabilne cijene, najveći je adut za privlačenje stranih investicija u BiH. BiH ima jedinstven bankarski sistem (postoji Agencija za osiguranje depozita na nivou države, uvoden je Odbor za superviziju komercijalnih banaka pri Centralnoj banci BiH, i formiranje jedinstvenog bankarskog udruženja).Centralna banka BiH je zaslužna i za dobivanje prvog rejtinga za BiH. Naša država je dobila ocjenu B3 sa pozitivnim izgledima, koja nije dobra jer označava državu u koju nije poželjno ulagati.

Pravni status i odgovornost Centralne banke BiH. Centralna banka BiH je banka na nivou države BiH, osnovana u skladu sa Zakonom koji je usvoji Parlament BiH 1997. s radom je počela 1997. Uveden je koncept monetarne politike na principima currency boarda.

Osnovni ciljevi i zadaci Centralne banke BiH:1. da postigne i očuva stabilnost domaće valute( konvertibilna marka je vezana za euro

prema kursu 1 EUR=1,955830 KM).2. da definiše i kontroliše upravljanje monetarnom politikom BiH3. da drži službene rezerve i upravlja njima na bezbijedan i profitabilan način4. da održava odgovarajuće platne i obračunske sisteme5. da prima depozite od institucija na nivou BiH6. da izdaje propise i smjernice za ostvarivanje djelatnost Centralne banke BiH, u okviru

ovlaštenja utrošenih zakonom7. da učestvuje u radu međunarodnih organizacija koje rade na utvrđivanju finansijske i

ekonomske stabilnosti, te zastupa BiH u međuvlastitim organizacijama o pitanju monetarne politike.

Postovanje principa currency board, kao i propisivanje odbaveze rezerve bankama podrazumjeva:

1. nova valuta ( konvertibilna marka je vezana za euro po fiksnom deviznom kursu utvrđen Zakonom o Centralnoj banci BiH)

2. Centralna banka BiH može pustiti u opticaj konvertibilnu marku, samo ukoliko postoji 100% pokrića u konverzibilnim deviznim rezervama

3. Centralna banka BiH ne može nikome dati kredit. Ne može ni na koji način finansirati vladu, ne može djelovati kao kreditor u krajnjoj potrebi bankarskog sistema.

13

Najviši organ Centralne banke BiH je Upravno vijeće, koje je nadležno za utvrđivanje monetarne politike. Sastoji se od guvernera koji je ujedno i predsjedavajući i 4 člana. Poslovanje se ostvaruje preko Centralnog ureda. Sveukupni ciljevi ekonomske politike jedne zemlje redovito uključuju: punu zaposlenost, stabilnost cijena, ekonomksi rast, uravnoteženost platnog bilansa i pravičnu raspodjelu prihoda. Instrumenti makroekonomske politike jedne zemlje montarna i finansijska politika. Monetarna politika u BiH se sprovodi u sistemu currency board-a tj. Bez prava Centralne banke BiH da vrši dodatnu emisiju novca, kao jednu od mjera uspostavljanja i održavanja stabilnost domaće valute. U okviru navedenog glavne karakteristike currency boarda su sljedeće:

1. dugoročni cilj – je stabilnost cijena i stabilnost valute. Zbog same činjenice da Vlada i Centralna bankda BiH nisu imale uspostavljene pregled poslovanja rezultata i što ga nisu imale poslovnu kredibilnost, monetarna politika u BiH je vezana za politiku centralne banke koja ima kredibilnost. Danas je ona vezana za Evropsku centralnu banku.

2. Međucilj – fiksan kurs između konvertibilne marke i eura. 3. monetarni instrumenti – mogućnost da se odredi i mijenja obavezna rezerva za

komercijalne banke u BiH.

Centralna banka BiH ne može pozajmljivati novac. Glavni instrument Centralne banke BiH je održavanje punog deviznog pokrića i pune konvertibilnosti za svu pasivu u konvertibilnim markama.

Da bi održala povjerenje javnosti u konvertibilnu marku Centralna banka BiH radi sljedeće:1. održava više nego 100% pokrića za scu pasivu u KM i to u likvidnim deviznim

sredstvima2. osigurava mogućnost konverzije domaće valute svima koji to traže3. Veoma je transparentna u vezi s a finansijskim izvještajima- obajvljuje bilasns stanja

svakih 15 dana

Analiza monetarnih kretanja Centralne banke BiH i moguće implikacije pri pristupanju Evropskoj centralnoj banci

Devizne rezerve i monetarna bazaNegativan saldo kupovine i prodaje konvertibilne marke znači povlačnje primarnog novca iz opticaja. Da bi ostvarila pozitivan saldo prodaje i kupovine konvertibilne marke komercijalne banke su vršile prodaju dijela svoje strane aktive Centralnoj banci. Zbog potreba očuvanja stabilnost bankarskog i cjelokupnog finansijskog sistema, propisano je da banke mogu imati visok procenat ročne usklađenosti stavki aktive i pasive, sa rokom diospijeća od jedne godine. Banke u BiH značajan dio svojih sredstava drže na rezervnim računima kod Centralne banke, preko iznosa koji je potreban za održavanje obaveznih rezervi, da bi se zadovoljili propisi o politici rezervi likvidnosti. U kretanju rezervi Centralne banke BiH mogu se uočiti dva različita perioda: pad i dinamičan rast. Rast deviznih rezervi posebno je doprinjelo i povećanje depozita poslovnih banka na računu obaveznih rezervi Centralne banke BiH. Monetarna baza njeno kretanje je određeno dinamikom prodaje i kupovine konvertibilnih maraka od strane Centralne banke BiH.

14

Upravljenje deviznim rezervama. Nivo deviznih rezervi najvećim je dijelom određen saldom kupovine i prodaje kovertibilne marke. Puštanje u opticaj domaćeg novca, kao i povlačenje iz opticaja, vrši se na osnovu prodaje i kupovine konvertibilne marke za euro. Devizna rezerva Centralne banke BiH se investira u novčene deopzite kod inostranih banaka odgovarajućeg rejtinga. Postoji određene smjernice kojima se želi uspostaviti ograničenje rizika u okviru kojih će Centralna banka BiH upravljati svojim portfoliom deviznih rezervi. Smjernice se odnose na 4 vrste rizika:

1. devizni rizik je definisan kao rizik od promjene kursa, te samim time i promjene vrijednosti devizne aktive i pasive

2. kreditni rizik je definisan kao rizik neizvršavanja obaveza, ili ugovorenih obaveza druge strane

3. rizik kamatne stope je rizik koji će promijeniti neto vrijednost portfolija u uslovima varijabilnih kamatnih stopa. Prilagođavanje se vrši u skladu sa očekivanim promjenama kamatnih stopa, a na osnovu raspoloživosti informacija na tržištu novca.

4. rizik likvidnosti je definisan kao nemogućnost blagovremenog izvršenja preuzetih obaveza. Adekvatna zaštita od navedenog rizika se ostvaruje stalnih praćenje obaveza i dnevnim obezbjeđenjem raspolozivog novčanog minimalnog iznosa.

8.1.2 Monetarni agregati

Monetarne agregate definisemo kao skup finansijskih instrumenata ( oblika ) istog stepena likividnosti. Sirina skale likvidnosti od najviseg do najnižeg stepena likvidnosti zavisi od stepena privredne razvijenosti, kao i konkretnih institucionalnih prilika. Danas je uobicajena podjela monetarnih agregata na:

Primarni novac M0

Novcana masa u uzem smislu M1

Novac kao dio ( novacne ) imovine M2, M3, M4....

Monetarni agregat M0 se u literaturi susrece pod nazivima: monetrana baza ( B ), novac velike snage ( H ), rezervni novac ( R ). Primarni novac M0 definise se kao suma gotov novca ( G ) u opticaju i ukupnih rezervi banaka kod centralne banke ( R ). Ova definicija se matematicki izraziti kao: M0 = G + RZa definisanje primarnog novca razvile su se dvije metode:

Metod upotrebe monetarne baze. Primarni novac se definise kao suma gotovog novca u opticaju i ukupnih depozita poslovnih banaka kod centralen banke ( rezerve likvidnosti, obavezne i druge rezerve...)

Metod „kreiranja“ monetarne baze. Primarni novac se definise kao iznos ukupne aktive centralen banke umanjen za iznos deviznih transakcija sa inostranstvom iz pasive bilanse, za iznos depozita nefinansijskih komitenata centralne banke i za iznos ostalih obavzea centralne banke iz pasive njezine bilanse.

Iznos primarnog novca je manji od iznosa aktive centralne banke. Centralna banka emituje efektivni ( gotov ) novac, putem primarne emisije. Komercijalne banke emituju takodjer novac, ali tzv.sekundarnom emisijom, tj.odobravanjem kredita u obliku depozitnog novca. Efektivni novac je baza depozitnog novca i bez efektivnog novca, depozitni se ne moze ni zamisliti. Primarni novac ima veoma vaznu funkciju u ekonomskom sistemu jedne zemlje. Za primarni novac, kojeg kreira samo centralna banka, mogli bismo reci da je on izrazen u ukupnoj pasivi centralne banke, odnosno ukupne obaveze koje su protuteza njezinim

15

plasmanima. Primarni novac predstavlja bazu daljnih aktivnosti. Od njega zavsii kreditna i monetarna multiplikacija, pa odatle i kreditni i monetarni multiplikator. Monetarni multiplikator (m) pokazuje odnos novcane mase u uzem smislu (M1) i primarnog novca – monetarne baze (M0). m = M1/M0

Novcana masa u uzem smislu jednaka je proizvodu primarnog novca i monetarnog multiplikator. M1 = M0 * m

Definicija novcane u uzem smislu ili monetarnog agregata M1: Novcana masa, u uzem smislu, obuhvata sve instrumente koji sluze kao zakonsko i definitivno sredstvo placanja u zemlji, a kreirale su ga, ili centralne banke, ili druge monetarne institucije. Novcana masa u uzem smislu jednaka je sumi gotovog novca u opticaju i depozitnog novca, tj. M1 = G + DD – depoziti po vidjenju na transakcijskim racunimaG – gotov novac u opticaju

Definicija novacne mase se moze postaviti u uzem ili sirem smislu. Na osnovu toga razlikujemo 4 teorijske koncepcije novacne mase:

Tradicionalna koncepcija ili „Sredstva razmjene“. Prema ovoj koncepciji novcana masa obuhvata ukupnu kolicinu novca u opticaju koja se sastoji samo od finansijskih oblika koji su u nekoj zemlji prihvaceni kao sredstvo prometa i placanja, a to je suma gotovog i depozitnog novca. U zlatnog standardu, novcana masa bi obuhvatala zlatni novac u prometnim kanalima ili sire osim zlatnog novca u prometnim kanalima i novcanice, odnosno banknote, dok bi najsira definicija u tu masu ukljucila i depozite na racunima banaka.

Koncepcija Milton Friedman – a. Duzi naziv za ovu koncepciju bio bi „privremeno prebivaliste kupovne moci“. M. Friedman, najortodoksniji predstavnik monetaristicek kontrarevolucije i ekonomske teorije uopšte, razvio je drugu koncepciju novcane mase koja u odnosu na tradicionalnu ukljucuje i neke druge oblike novca. Prema Friedmanu tradicionalna koncepcija ima određene nedostatke jer posmatra novac prvenstveno kao sredstvo razmjene. Novac jeste sredstvo razmjene, međutim novac je „nesto sto se koristi da bi se olaksao proces razmjene“, ali istovremeno on ljudima da razdvoje „akt kupovine od akta prodaje“. Novac ima cilj da sluzi kao privremeno „prebivaliste“ kupovne moci ili kao stednja. Prema M.F. definicija novcane mase obuhvata pored gotovog novca u opticaju i sve depozite kod poslovnih banaka: depozite po vidjenju i orocene depozite.

Koncepcija J.Gurley i E.Shaw. Prema ovoj koncepciji novcana masa obuhvata sredstva u pasivi odredjenih nebankarskih finansijskih institucija, posebno stednih i kreditnih udruzenja i osiguravajucih drustava, koji predstavljaju tako bliske supstitute za odgovarajuca sredstav u pasivi poslovnih banaka, da se oni mogu ukljuciti u novcanu masu.

Koncepcija sadržanu u Radcliffeovu izvještaju o likvidnosti privrede. Ova koncepcija je najsira koncepcija, jer se u novcanu masu uključuju svi finansijski oblici u pasivi i banaka i drugih nebankarskih finansijskih institucija. Pri tome treba razdvojiti instrumente placanja od drugih tzv. „mjerljivih“ likvidnih finansijskih instrumenata koji mogu predstaviti supstitute novcu u nekim njegovim funkcijama, ali ne smiju se zanemariti ni „nemjerljivi“ likvidni finansijski oblici ( npr. kreditne linije)

16

Novacna masa predstavlja temeljnu mjeru monetarne ponude. Koristi se kao monetrani indikator kojim se ocjenjuje veza između monetarnih i realnih ekonomskih kretanja.

Novac kao dio imovine. Pored monetarnih agregata M0 i M1, u ovu grupu spadaju i razne vrste finansijskih instrumenata kod razlictih finansijskih institucija. Dodavanjem drugih, manje likvidnih finansijskih instrumenata ( do jedne godine dospjeca ), ili nelikvidnih ( duze od jedne godine dospjeca ) monetarni agregati se proširuju. Novacancie i kovani novac u opticaju (M0) smo dodali depozitnom novcu i dobili M1. Tom istom agregatu dodajemo manje likvidna sredstva ili nelikvidna sredstva i dobivamo monetarne agregate M2, M3, M4... monetarni agregati se razlikuju, ne samo po strukturi nego i po nazivu. Tako postoje nazivi: potencijalna likvidnost, eksterna likvidnost, monetarni volumen, monetarni potencijal.

M2 = G + D + S ili M2 = M1 + SM3 = M2 + Do ili M3 = M2 + Do

Do – oroceni depoziti ; S – stedni depoziti; G – gotov novac u opticaju

Prema akademiku Ivi Peršinu, novčana masa obuhvata gotov novac ( novcanice i kovani novac ) u opticaju izvan banaka i depozitni novac, što predtsvalja monetarni agregat M1, dok je kvazinovac ( štedni i ostali depoziti bez roka – a vista ), koji označava sredstva koja ne obavljaju funkciju prometnog sredstva, ali se svakog casa mogu pretvoriti u prometno sredstvo, monetarni agregat M2. Monetarni agregat M3 gdje spadaju „ostala likvidna sredstva“ ( ograniceni i oroceni depoziti do jedne godine i obveznice sa rokom dospjeca do jedne godine. Monetarni agregati M1, M2, M3 u cjelini predstavljaju monetarni volumen. Ako se monetarnom volumenu dodaju i nelikvidna sredstva tj.blokirana sredstva koja cine oročena sredstva i depoziti međunarodnih finansijskih institucija kod centralne banke dobije se monetarni potencijal kao najširi agregat u monetarnoj statistici. Ukupna novčana sredstva su definisana unutar četiri kategorijeM1, M2, M3 i M4 što predstavja monetarni potencijal. Ukupna novčana sredstva sadrže novčana sredstva izvan opticaja i novac u opticaju.Prema metodološkom objašnjenju Centralne banke BiH, monetarni agregati su: monetarni agregat M1 tj. novac u užem smislu i monetarni agregat M2, tj.novčana masa. Novčanu masu M2 čine monetarni agregati, novac u užem smislu M1 i kvazinovac QM. Monetarni agregat M1

obuhvata gotov novac izvan banaka, depozite po viđenju kantona, općina i fondova, depozite preduzeća i privatnog sektora koji čine nebankarske finansijske institucije, nefinansijska privatna preduzeća, neprofitne oragnizacije, domaćinstva... Monetarni agregat kvazinova – QM obuhvata štednju i oročene depozite u domaćoj valuti, depozite po viđenju u stranoj valuti i oročene i štedne depozite u stranoj valuti, koji čine depozite kantona, opština i fondova, depozite preduzeća i orivatnog sektora koji čine nebankarske finansijske institucije, nefinansijska privatna preduzeća, neprofitne organizacije, domaćinstva...

Tabela 8.1.2 (1) str. 261. Grafikon 8.1.2 (1) : najtipičniji predstavnik kvazinovca su štedni depoziti bez roka.

Grafikon 8.1.2 (2) : Monetarni multiplikator, općenito, pokazuje broj jedinica novčane mase kreiran na temelju jedinice primarnog novca.

Grafikon 8.1.2 (3) : metod monetarnog mulitplikatora spada u grupu metoda koje se temelje na jednačinama, koje definiraju i povezuju odnose u okviru procesa kreiranja novca. Tu spada i metoda temeljena na konsolidarnoj bilansi monetarnih institucija. Prema ovoj metodi

17

novčana masa M1 jednaka je kreditima banaka domaćim nebankarskim komitentima, manje iznos nemonetarne pasive uvećano za saldo deviznih transakcija, matematički: M1 = K – NP + Es

Monetarni agregati predstavljaju osnovu bez koje se ne može izučavati monetarna politika. Npr. Monetarni multiplikator iznosi 1,13. to znači da, ukoliko bi se povećala količina primarnog novca u opticaju za jednu jedinicu, količina novčane mase u užem smislu bi se povećala za 1,13 novčanih jedinica. Na taj način monetarne vlasti mogu da povećavaju ili smanjuju količinu primarnog novca u užem smislu i ubrzavaju brzinu njegovog opticaja.

BiH: Početna pozicija za analizu implikaciju je definicija monetarnih agregata euro-zone, koja se temelji na osnovu konsolidovanog bilansa stanja MFI sektora tj. Sektora monetarnih finansijskih institucija euro-zone. Centralna banka biH će integracijom u Evropsku centralnu banku, analizu kretanja monetarnih agregata prepustiti jedinstvenoj centralnoj banci Evropske monetarne unije. Među najznačajnije stavke konsolidovanog bilansa monetarnih finansijskih institucija euro zone ubrajamo depozite i plasmane. Evropska centralna banka je definisala i prati kretanja tri monetarna agregata: M1 kao novac u užem smislu, M2 kao novac u srednjem roku i M3 kao novac u širem smislu. Prema metodološkom objašnjenju CB BiH monetarni agregati su: monetarni agregat M1, tj novac u užem smislu i monetarni agregat M2, tj. Novčana masa. Monetarni sistem BiH trenutno nema izgrađen ninstitucionalni okvir niti u praksi koristi takve instrumente kao sto su: repo ugovori, državne obveznice i vrijednosni papiri tržišsta novca s rokom dospjeća do i uključno dvije godine.

8.1.3. OBAVEZNE REZERVEInstrument obavezne rezerve je jedini instrument monetarne politike koja je na raspolaganju CB1 BiH. Obavezne rezerve CBBiH obračunavaju se kao prosječne dnevne rezerve u desetodnevnom periodu. Banke drže depozite u konvertibilnim markama kod CB BIH (preko centrale ili jedinice CB) u minimalnom propisanom nivou. Depozitnu osnovu, na bazi koje se računa obavezna rezerva, čine:

- Obaveze prema nerezidentima,

- Depoziti rezidenata po viđenju,

- Oročeni i štedni depoziti rezidenata.Osnovica za obračun je stanje navedenih depozita prethodne dekade, i to prosječna stanja računa depozita u konvertibilnim markama, u periodu koji prethodi periodu održavanja rezervi.Minimalno obavezno držanje rezervi na računu kod CB BiH predstavlja razliku između prosječnih obaveznih rezervi i prosjeka gotovine u trezoru.

Sa ciljem da se osigura jednak tretman domaćeg novca i stranih valuta, i uspori rapidna ekspanzija kredita (zabilježena u 2002.), u toku 2003., pravila obračuna su promjenjena:

- Osnovica za obračun je proširena na način da sada uključuje i pasivu denominiranu u stranim valutama, a ne samo u domaćem novcu kako je bilo ranije.

- Stopa obavezne rezerve smanjena sa 10% na 5%.Te promjene dovode do veće efikasnosti monetarnog upravljanja i harmonizovanja regulative sa regulativom Evropske CB. Promjena regulative, uz konstantni rast depozitne osnovice, uzrokuje rast OR – brže rastu salda računa rezervi i višak rezervi raste.

1 CB – Centralna banka

18

Implicitna stopa OR je dobar pokazatelj ukupne likvidnosti sistema i izračunava se tako što se ukupna stanja računa rezervi komercijalnih banaka podijele sa ukupnom depozitnom osnovicom. Ona je smanjena nakon ovih promjena.

Poređenje stvarne i implicitne stope OR govorio tri puta većoj likvidnosti od obavezne, te time stopa OR (5%) i dalje nije ograničavajuća za poslovne odluke komercijalnih banaka u BiH. Zbog toga što su komercijalne banke držale tri puta više depozita na računima kod CB nego što je propisana OR usvojena je odluka o povećanju stope OR sa 5 na 10%. Od tada, devizne rezerve CB bilježe konstantan rast.Nova metodologija za izračunavanje neto otvorene devizne pozicije banaka prisiljava sada banke da drže rezerve denominirane u stranoj valuti, kod komercijalnih banaka u inostranstvu. Politika plaćanja naknade komercijalnim bankama od strane CBBIH je imala negativne implikacije, jer je rezultirala nepotrebnom akumulacijom viška rezervi. Ovaj rast viška rezervi je imao implikaciju usporavanja procesa multiplikacije i usporavanja rasta monetarnih agregata, uprkos rastu monetarne baze. U praksi, CB ne naplaćuju naknade na višak rezervi.Međutim, CBBIH je politikom plaćanja naknada na višak rezervi, u stvari dozvoljavala bankama profitabilnije i, u osnovi, bezrizične plasmane, te je i usporavala razvoj međubankarskog tržišta novca. Trenutno je većina banaka u BIH veoma likvidna. To znači i da banke u BiH radije drže sredstva na razervnim računima kod CBBIH, ili kod inostranih banaka, nego što ih plasiraju u određene sektore bosanskohercegovačke ekonomije. Objašnjenje toga se svodi na nivo rizika koji je uzrokovan nemogućnošću održavanja potrebnog nivoa naplate plasnama sredstava.

Da li i oni uspješni, kojima su sredstva potrebna za obavljanje poslovnih aktivnosti i daljnji razvoj cjelokupne bosanskohercegovačke ekonomije, treba da ispaštaju, zbog loše urađenih zakonskih rješenja i posebno utemeljene prakse tolerisanja „loših platiša“????

Zbog navedenih implikacija uvodi se nova politika naknade kojom bi distorzione implikacije trebale biti eliminisane, a regulativa CBBIH harmonizovana sa regulativom Evropske CB. Naime, novouvedena naknada za višak rezervi se plaća po tzv. depozitnoj stopi Evropske CB. Depozitna stopa Evropske CB je stopa po kojoj komercijane banke iz područja euro-zone mogu da deponuju višak novčanih sredstava kod Evropske CB. Ta stopa je varijabilna jer je uvjek za 1% niža od glavne diskontne stope Evropske CB. Aktuelne izmjene i dopune Zakona o Centralnoj banci BiH u 2004.:Usvojeni amandmani koji se odnose na dva bitna pitanja – prvo, uspostavljanje funkcije supervizije komercijalnih banaka kod CBBIH i drugo, omogućiti da CBBIH dio svoje dobiti usmjeri na državni nivo kao dividendu.

Razlozi uspostavljanja supervizije: 1. bankarski sistem BIH je danas jedinstven, većina komercijalnih banaka posluje na

teritoriji cijele zemlje, preko mreže filijala. 2. Stepen stranog vlasništva banaka je vrlo visok 3. Usvajanje međunarosnih standarda u oblasti supervizije4. Supervizija banaka mora biti implementirana na sve banke jednako

Prednosti uspostavljnja supervizije banaka kod CB su: - supervizor koji će vršiti kontrolu rada komercijalnih banaka će moći kontrolisati sve

komercijalne banke u BIH,

19

- Odbor za superviziju banaka pri CB će, sa jednog mjesta, moći izdavati ili oduzimati dozvole za rad komercijalnih banaka, te uvoditi privremene uprave.

CBBIH pokazuje prema iznosima deviznih i neto slobodnih deviznih rezervi, i ostvarene dobiti, da se iako u stogom sistemu currency board-a spremna uključiti i finansiranje i jačanje državnih institucija.

8.2. Zašto currency board u BiH, a ne centalna banka?Razlozi:1.veoma nam je važno ostvarivanje makroekonomske stabilnosti, a unutar toga i stabilnu valutu, jer smo krenuli putem tranzicije ka tržišnom modelu.2.kao zemlja koja izlazi iz rata sa dubokim traumama, podjelama i međusobnim nepovjerenjem, imali bismo velike poteškoće u definiranju smjerova i efekata djelovanja CB BiH, ako bi ona trebala da vodi „diskrecionu“ monetarno-kreditnu politiku.3.kao zemlja koja je ekonomski poharana, razorena i spaljena, veoma teško bismo mogli održati okvire „diskrecionog“ djelovanja CB, a da oni ne budu „probijeni“ usljed enormnih potreba za sredstvima nužnim u procesu obnove i visokim zahtjevima za budžetskim rashodima.

Monetarna politika CB BIH, zasnovana na principima currency board-a se provodi već 7 god, a postignuti rezultati su:-CBA2 je vrlo uspješan način vođenja monetane politike za BIH-konzistentno održavanje stabilnosti valute od puštanja u opticaj-ograničavanje niske stope inflacije na oko 1% godišnje-dosljedna primjena pravila CBA izdavanjem domaće valute, uz puno pokriće u slobodnim konvertibilnim deviznim sredstvima-koordinirana saradnja CBBIH u obnavljanju djelatnosti agencija za bankarstvo i uspostavljanje standarda u poslovanju banaka u skladu sa praksom u zemljama razvijenog tržišta-upravljanje službenim deviznim rezervama koje drži CBBIH tako da se njihovo investiranje vrši na siguran način i uz optimalno ukamaćivanje-uspostavljena saradnja sa institucijama BiH

Jaka i stabilna konvertibina marka predstavlja značajnu činjenicu u privlačenju stranog kapitala, odnosno direktnih stranih investicija, koje su prijeko potrebne BiH za dinamičan razvoj. Aranžman CBA će i dalje djelovati u pravcu očuvanja stabilne bosanskohercegovačne valute. CBA JE U BIH OPRAVDAO SVOJ CILJ, što potvrđuje stabilnost kovnertibilne marke, povjerenje u domaću valutu u zemlji i šire, i održavanje minimalne stope inflacije. CBA aranžman u buduće treba da osigura stabilnost deviznog kursa i stabilnost cijena, a ono što treba modificirati jeste proširenje funkcija CBBIH, radi jačanja finansiskog sektora i podsticaja razvoja finansijskog tržišta u BiH.Bilo bi neophodno izvršiti izmjene Zakona o CBBIH u smjeru koji bi omogučio da CBBIH igra ograničenu ulogu „lender of last resort“, te počne izdavati kratkoročne vrijednosne papire, što bi uticalo na smanjenje novčanih sredstava koje domaće komercijalne banke plasiraju u inostranstvo što bi doprinijelo osnivanju, razvoju i jačanju tržište novca (finansijskog tržišta) u BIH.

2 Currency board

20

Sljedeća karika u procesu integracije monetarnog sistema BiH u Evropsku monetarnu uniju jeste održavanje stabilnog nivoa nacionalnih rezervi. U narednom periodu, da bi se osigurala stabilnost funkcionisanja CBA, neophodno je preduzeti napore na smanjivanju deficita tekućeg računa (kroz veće stope izvoza i veći priliv stranih investicija), koji zajedno sa iznosom javnog duga predstavljaju najveću prijetnju makroekonomskoj stabilnosti u BiH.

9.1. Bosna I Herzegovina-proces ispunjavanja uslova iz Studije izvodljivosti

Evropska komisija je 18.novembra 2003.god. objavila Studiju izvodljivosti185,koja razmatra spremnost Bosne I Herzegovine da zapocne pregovore o Sporazumu o stabilizaciji i pridruzivanju Evropskoj uniji.Da bi Evropska komisija dala pozitivnu preporuku Vijecu Evropske unije da Bosna I Herzegovina zapocne pregovore,neophodno je da Bosna I Herzegovina ispuni svih sestnaest reformskih podrucja,koja su navedena I definisana Studijom izvodljivosti.Studija izvodljivosti pruza analizu tekuce situacije u Bosni I Herzegovini,te obuhvata najveci dio pitanja.Od sestnaest tacaka,u onim koje se odnose na politicku situaciju,napredak je umjeren.Vlada na nivou drzave ostaje nedovoljno razvijena,dok tenzije izmedju drzave I entiteta I dalje uticu na sprovodjenje reformskih aktivnosti.Studija izvodljivosti preporucuje da jedna nova,reformska dinamika,koja je neophodna da bi se osigurao napredak na planu izgradnje moderne,demokratske I funkcionalne drzave,sa modernim I djelotvornim institucijama koje ce postivati vladavinu prava,treba da se javlja u Bosni I Herzegovini se suocava sa krupnim ekonomskim izazovima,isljed smanjenja medjunarodne pomoci.Vlada Bosne I Herzegovine u ovom segmentu mora uciniti svoj dio zadatka I uspostaviti okvir koji ce biti povoljan za investicije I poduzetnistvo.Isto tako,Vlada mora unaprijediti proces upravljanja javnim fondovima I novcanim sredstvima koja se prikupe od poreskih obveznika.To je jedan od razloga zasto se u Studiji izvodljivosti trazi usvajanje I sprovodjenje Zakona o budzetu na nivou drzave.Kada Bosna I Herzegovina ispuni sestnaest zahtjeva definisanih Studijom izvodljivosti,Evropska komisija ce dati preporuku Vijecu Evrope da donese odluku da otvori pregovore sa Bosnom I Herzegovinom o stabilizaciji I pridruzivanju Evropskoj uniji.Ukoliko Bosna I Herzegovina ne ispuni zahtjeve iz Studije izvodljivosti,Evropska komisija sigurno I nece biti u poziciji da svoju preporuku da za pocetak pregovora.

Politicka situacija188. Provodjenje Zakona o Vijecu ministara I Zakona o ministarstvima ce znaciti djelotvorniju javnu upravu.Zakon o Vijecu ministara iz 2002.g. je poboljsao funkcionisanje drzave kroz novoformirana ministarstva i agencije na nivou drzave.Konsolidacija novih ministarstava i agencija na nivou drzave,mora biti brza i ucinkovitija.Koordinacioni sastabci izmedju ministarstava su se poceli odrzavati,ali koordinacija izmedju drzave i entiteta,teDistrikta Brcko je jos uvijek slaba,sto nam jos uvijek ne pokazuje da je ucinak Vlade i Parlamenta znacajno poboljsan.Na sastanku Vijeca za implementaciju mira,odrzanom u martu 2003.g.,Bosna I Herzegovina je preuzela na sebe obavezu da sacini sveobuhvatnu strategiju reforme javne uprave za cijelu zemlju.Studija izvodljivosti je i za 2004.g. utvrdila znacajnu reformsku agendu.Dobro je prihvacena cinjenica da je Vijece ministara,uz podrsku Direkcije za evropske intregacije,usvojilo

21

strukturiran i metodican pristup reformama.Krajem decembra 2003.g. usvojen je i akcioni plan189 za rjesavanje prioriteta iz Studije izvodljivosti,a u januaru 2004.g. je prosao i parlamentarnu proceduru.Napredak,koji je ostvaren od usvajanja Studije izvodljivosti je u podrucju uvodjenja novog Krivicnog zakona i Zakona o krivicnom postupku,pocetak funkcionisanja Ustavnog suda Bosne I Herzegovine,uspostava jedinstvene Drzavne obavjestajne agencije,usvajanje Zakona o indirektnom oporezivanju,uspostava Uprave za indirektno oporezivanje,usvajanje Zakona o odbrani i uspostava Ministarstva odbrane na drzavnom nivou.Ovdje moramo naglasiti da je kod sprovodjenja svih navedenih reformskih aktivnosti i dalje bio prisutan "medjunarodni pritisak",bez kojeg zasigurno ni navedene reforme ne bi bile ostvarene.

Ekonomska situacija190.Proces integracije uEvropsku uniju,izmedju ostalog,podrazumijeva i ucinkovitu pripremu i prilagodjavanje bosanskohercegovacke ekonomije u odnosu na ekonomsku kriterije iz Maastrichta i Kopenhagena za clanstvo uEvropskoj uniji.Naime,ekonomski kriteriji iz Kopenhagena,u cilju integraciju u Evropsku uniju,se naglasavaju sa dva aspekta i to:prvo,funkcionisanje djelotvorne trzisne ekonomije i drugo,sposobnost suocavanja sa pritiskom konkurencije i trzisnim snagama unutar Evropske unije.Jedan od najvaznijih zadataka za Bosnu I Herzegovinu je odrzavanje stabilnog makroekonomskog i institucionog okruzenja.U sustini,ovo zavisi od uticaja razlicitih faktora kao sto su liberizacija trgovine,zavrsetak procesa privatizacije,povecanje produktivnosti,podizanje standarda i kvaliteta roba,reformi drzavne uprave,rasta udjela kvalifikovane i visokoobrazovane radne snage,kreiranje povoljnog okruzenja za domaca i strana ulaganja i drugo.Pozitivin napredak,s aspekta makroekonomske stabilnosti,je svakako cinjenica da Bosna I Herzegovina danas ima veoma stabilnu valutu,konvetibilnu marku koja je potpuno vezana za euro.Inflacija je pod kontrolom zahvaljujuci Centralnoj banci Bosne I Herzegovine.Reforma bankarskog sektora je otisla dalje nego reforma bilo kojeg drugog sektoru.Ono sto zabrinjava,jeste prisutna razlicitost u ekonomskom razvoju zemlje.Od januara 2004.g.,Centralna banka Bosne I Herzegovine je pocela objavljivati nove mjesecne podatke o vanjskoj trgovini robama na nivou Bosne I Herzegovine.Ovo je,uistinu,jos jedan u nizu pozitivnih koraka ove drzavne institucije,omogucen uvodjenjem novog sistema obrade podataka.Iz domena Zakona o budzetu,Bosna I Herzegovina mora usvojiti i poceti primjenjivati takav zakon,koji ce obuhvatiti visegodisnje budzetsko planiranje i projekcije,te uvesti jedinstven vladin racun.Bosna I Herzegovina jos nema drzavni zakon o budzetu koji regulise pripremu,donosenje i izvrsenje budzeta,finansijsko upravljanje,a nema ni jedinstven vladin racun.Prvi nacrt Zakona o finansijama sada je utvrdjen.Novi Zakon o finansijama treva osigurati pravni okvir za visegodisnje planiranje,izvrsenje i kontrolu budzeta.Medjunarodni monetarni fond ja cak i ukazao na nedostatak u institucionalnoj izgradnji ministrastva,odnosno na nedostatak institucije koja bi utvrdjivala godisnji,objedinjeni fiskalni bilans,te na osnovu toga utvrdjivala i ciljeve kako,za drzavu,tako i za nize nivoe vlasti.Medjunarodni monetarni fond,dalje,ukazuje na to da bi Upravni odbor Uprave za indirektno oporezivanje mogao prerasti u Fiskalno vijece,koje bi preuzelo tu ulogu.Kada govorimo o jedinstvenoj budzetskoj politici na nivou drzave,vrlo vazno bi bilo izvrsiti intergraciju vanbudzetskih sredstava.Da bi se omogucila ekonomska reforma,Medjunarodni monetarni fond i Evropska Komisija pruzaju podrsku drzave Bosne I Herzegovine i njenih entiteta.Kada govorimo o fiskalnoj konsolidaciji,posljednji podaci ukazuju na objedinjeni budzetski deficit od 3,4% bruto domaceg proizvoda,sto je priblizno ekonomskom kriteriju konvergencije Evropske monetarne unije od 3% bruto domaceg proizvoda.Currency board aranzman Centralne banke Bosne I Herzegovine je nastavio djelovati od avgusta 2003.g.,sa novim upravnim odborom i novim guvernerom od 1. januara 2005.g.Supervizija banaka je ojacana uvodjenjem strogih propisa,kao sto je novi uslov u pogledu kapitala,koji se

22

primjenjuje od januara 2003.g. i kojeg su ispunile sve banke.Isto tako,dopunjeni su i propisi vezani za stanje devizne aktive i pasive banaka,koji sada ukjlucuju i aktivu i pasivu,indeksirane prema stranim valutama.Uprkos odredjenom uspjehu na planu makroekonomske stabilizacije,Bosna I Herzegovina jos nije cvrsto na putu ka samoodrzivom rastu.

Implementacija procesa stabilizacije i pridruzivanja.Direkcija za evropske integracije,u okviru rada Vijeca ministara Bosne i Hercegovine,igra veoma vaznu institucionalnu ulogu i ukazuje tijelima drzave na znacaj blagovremenog resavanja svih šesnaest reformskih podrućja iz Studije izvodljivosti.Bosna i H. je zapocela sa razvojem strategije evropskih integracija,ciji cilj bi tredbao biti jasno iskazana spremnost Bosne I H.za pridruzivanje Evropskoj uniji 2009.g. U djelu implementacije procesa stabilizacije i pridruzivanje Evropskoj uniji,vrlo vazno mijesto ima uvodjenje jedinstvenog ekonomskog prostora u BiH.Na drzavnom nivou neophodno je uvesti certificiranje i druge procedure za izvoz proizvoda zivotinjskog porijekla,te formirati Fitosanitarni ured u skladu sa standardima Evropske unije,a sve u cilju promovisanja izvoza i jacanja standarda.Kda govorimo o reformi carinskog i poreskog sistema uspjelo se postici parlametarno usvajanja Zakona o indirektnom oporezivanju i uspostava Uprave za indirektno oporezivanje BiH.

Finansijska pomoc Evropske komisije.Strateski dokument Evroipske komisije,u pogledu CARDS programa,utvrdjuje glavne prioritete za period od 2006.g. kroz jacanje administrativnih kapaciteta,Evropska komisija i CAFAO su pojacali kapacitete carinskih i poreskih uprava.Rezultati BiH u svim podrucjima ispunjavanja uslova iz Studija izvodljivosti koji su preduslov za pocetak pregovora o stabilizaciji i pridruzivanju Evropskoj uniji su mjesoviti.U svih sestnaest tacaka postignut je napredak,ali nijedna od preporuka iz Studije izvodljivosti nije u potpunosti ispunjena.Prilagodjavane pravnog sistema BiH acquis-u,tj.pravnoj legislativi Evropske unije ce zahtjevati da se preduzmu znacajni napori svih relevantnih institucija o drzavi a posebno vaznu ulogu ce imati P arlamen BiH i bosanskohercegovacko pravosudje.Ocekivana uspostava ugovornih odnosa sa Evropskom unijom sto ce kao rezultat imati potvrdjivanje statusa kandidata kroz Sporazum o stabilizaciji i pridrizivanju.BiH u ovij fazi vrsi tzv. dobrovoljnu harmonizaciju.Stoga je vazno ovaj proces sprovoditi i prije uspostavljenog odnosa sa Evropskom unijom,sto je prvenstveno vazno za razvoj trzisne ekonomije.Ranim ulaskom u proces dobrovoljne harmonizacije BiH ce sebi olaksati put integracije u Evropsku uniju i dikazati svoju sposobnost potpunog prihvatanja acquis-a.Faza na putu priblizavanja BiH Evropskoj uniji do potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruzivanju su sljedece:prvo BiH mora ispuniti ili ostvariti znacajan napredak na ispunjavanju sestnaest prioroteta definisanih u Studiji izvodljivosti.Pozitivna ocjena u Studiji izvodljivosti znaci da E vropska komisija salje preporuku Vijecu Evrope za pocetak pregovora o Sporazumu o stabilizaciji i pridruzivanju sa Evropskom unijom.Nakon toga Vijece Evrope razmatra preporuku Evropska komisije i ako ;prihvati preporuku,donijece odluku o pocetku pregovora.Pozitivna odluka o pocetku pregovora znaci da BiH moze otpoceti sa pripremam za pregovore.Zadnja faza je potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruzivanju Evropskoj uniji.

Bosna I Herzegovina-proces stabilizacije i pridruzivanje Evropskoj uniji.Uslovno pozitivna ocijena je dovela BiH u fazu ispunjavanja uslova za pocetak pregovora sa Evropskom unijom o Sporazumu o stabilizaciji i pridruzivanju.Konacnu odluku o pocetku pregovora donosi Vijece ministara Evropske unije u cijem radu ucestvuje dvadesetpet ministara vanjskih poslova,zemalja clanica Evropske unije.Kada postignemo takav stepen napretka i dobijemo o pocetku pregovora BiH ulazi u novu fazu.Prje svega BiH i Evropska

23

unija trebaju odrediti svoje pregovaracke timove,dok ce tim koji bude odredjen sa bosanskohercegovacke strane na sebe preuzeti odgovornost uspjesne pravedbe pregovora od cega ce zavisiti i dalji napredak na putu ka Briselu.Iako sve zemlje zapadnog Balkana prolaze kroz iste faze svaki sporazum ima svoje specificnosti.Vazna uloga u definisanju sporazuma je na organima Evropske unije,koji nose skracenice COREPER 1,i COREPER 11.

Pregovori.Pregovori su veoma komplekstan proces,zbog cega je strucnost drzavnog pregovarackog tima vise nego vazno.Nakon zavrsetka pregovora,Sporazum se parafira a zatim potpisije.Da bi konacno stupio na snagu potrebno je uciniti jois nekoliko dodatnih koraka.Prvo na snagu stupa Privremeni sporazum,koji se uglavnom odnosi na trgovinske mjere izmedju zemlje potpisnice i Evropske unije,dok je na snazi Privremeni sporazum u toku je ratifikacija Sporazumu o stabilizaciji i pridruzivanju u Evropskom parlamentu.Nakon sto obaveze kjoe Sporazum sadrzi budu sprovedene zemlje podnose prijavu za punopravno clanstvo u Evropskoj uniji.

Sta donosi Sporazum o stabilizaciji i pridruzivanju? Nakon procesa ispunjavanja svih uslova iz Studije izvodljivosti BiH moze pristupiti potpisivanju Sporazuma o stabilizaciji i pridruzivanja.Po zavrsetku procesa ratifikacije koji moze trajati do dvije god. Sporazum stupa na snagu i pravno je obavezujuci kako za BiH tako i za Evropsku uniju.Pored Sporazuma neophodno je potpisati i Privremeni sporazum.

Status potencijalnog kandidata. Potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruzivanju drzava potpisnica potvrdjuje status "potencijalnog kandidata".Sporazum je veoma bitan jer omugacava stalni politicki dijalog sa Evropskom uniom.Vijece za stabilizaciju i pridruzivane ima funkciju da nadgleda proces sprovedja Sporazuma o stabiliziciji i pridruzivanju ciji su clanovi iz reda clanova Vijeca Evropske unije Evropske komisije.Kljucni principi Sporazuma se podudaraju sa princima na kojim pociva i sama Evropska unija.Sporazum prije svega uradjuje i dravu iznutra u svim segmentima,i takodje omogucava uspostavljanje odnosa sa zemljama clanicama Evropske unije.Prema tome,pridruzivanje Evropskoj uniji je rezultat ispunjenja pravnih,politickih i ekonomskih uslova.Hronologija dogadjaja nakon stabilizacije i pridruzivanja Evropskoj uniji:

• implementacija obaveza iz ugovora o stabilizaciji i pridruzivanju Evropskoj uniji • podnosenje zahtjeva za prijem i punopravno clanstvo Evropske unije •analiticki pregled uskladjenosti zakonodastva BiH sa zakonodastvom Evropske unije,tzv."screening proces" •pregovori o ispunjenju acquis-a •prijem i punopravno clanstvo Evropske unije •otpocinjanje procesa integracije monetarnog sistema u Evropsku monetarnu uniju i uvodjenje eura.

BiH-proces integracije u Evropsku monetarnu uniju

24

Teorija optimalnog valutnog područja naglašava slijedeće:

1.poželjnu,značajnu centralizaciju nacionalnih budžeta,kako bi se zemlje mogle prilagoditi asimetričnim šokovima u različitim regijama

2.integracija monetarnog sistema BiH u Evropsku monetarnu uniju treba se zajedno odvijati sa procesom određene centralizacije budžeta u BiH.

3.BiH treba zadržati određeni stepen fleksibilnosti i autonomije i upravljati fiskalnom politikom unutar Evropske monetarne unije na vrlo disciplinovan način.

4.mala zemlja,kakva je Bih IMA VIŠE KORISTI NEGO NEDOSTATAKA INTEGRACIJOM uEvropsku monetarnu uniju.Koristi:-veći stepen otvorenosti ekonomije vodi ka većim koristima od učešća u Evropskoj monetarnoj uniji i to kroz niže transakcione troškove.-Veći stepen otvorenosti vodi ka nižem trošku gubljenja nominalnog deviznog kursa.

Priakzani grafika nam govori o krivulji negativnog nagiba.Kako raste steoen ekonomskih integracija između zemalja asimetrični šokovi će se rjeđe pojavljivatitako da će odnos nacionalnog dohotka i zaposlenosti imati tendenciju manje divergencije između zemalja članica Evropske monetarne unije.

integracija

25

Diver-gencija

Na ovom grafiku vidimo da je krivulja pozitnog nagiba.Povećanjem stepena integracije zemlje postaju specijalizovanije tako da će biti podložne većoj vjerovatnoći pojave asimetričnih šokova.Ukoliko BiH BUDE IMALA MANJE DIVERZIFICIRANU STRUKTURU OUTPUTA BIT CE IZLOŽENA pojavi asimetričnih šokova što implicira da nije spremna da se pridruži Evropskoj monetarnoj uniji.

IMPLIKACIJE ZA MONETARNI SISTEM BiH NA OSONOVU KOMPARATIVNE PREDNOSTI I NEDOSTATAKA UVOĐENJA EURA KAO JEINSTVENE VALUTE EVROPSKE MONETARNE UNIJE

Napustanje domace valute,konvertibilne marke,i uvođenja eura će uvoditi ka unapređenju ekonomske efikasnosti.Jačanje ekonomske efikasnosti nalazimo u dva izvora:1.eliminacija troškova u kontekstu zamjene valute jedne za drugom2.eliminacija deviznog rizika koji dolazi do nesigurnih buducih kretanja deviznih kurseva.PREDNOSTI OD VALUTE:1.KADA SE VALUTA KORISTI na međunarodnom tržištu emisiona institucija će ostvariti dodatne prihode2.jačanje aktivbosti na domaćem finansijskom tržištu kada domaca valuta prakticno postaje svjetska valuta

INTEGRACIJA

26

Diverge-ncija

Lijevo od tacke sjecista zemlja je u boljoj poziciji ako zadrzi vlastitu valutu dok desno od tacke sjecista je bolje uvesti zajednicku valutu zemalja trgovinskih partnera.

Prema monetaristickom pogledu BiH CE IMATI VISE Koristi nego nedostataka od integracije u Evropsku monetarnu uniju.Keynesijanski pogled kaze da je svijet pun rigidnosti tako da je deviznu kurs snazan instrument u otklanjanju eventualnih neravnoteza.

ZAKLJUCAK:BiH moze da ubrza proces integracije na dva nacina:1.da smanji stepen realne konvergencije 2.povecati stepen fleksibilnosti.

9.3.3. Moguće opcije za Centralnu banku Bosne i Hercegovine, na osnovu analize instrumenata Evropske centralne bankeTri su teze koje se u posljednje vrijeme javljaju na našoj javnoj sceni i koje se nude kao spasonosno rješenje za sve probleme. To su fluktuirajući devizni kurs, odnosno ukidanje currency board aranžmana, stavljanje deviznih rezervi u funkciju razvoja i, isključivo u tom kontekstu, operacije centralne banke na otvorenom tržištu, tj. davanje mogućnosti našoj centralnoj banci da počne emitovati vrijednosne papire. Operacije na otvorenom tržištu su najvažniji instrument monetarne politike Evropske centralne banke.Važno je istaknuti da bi korištenje operacija na otvorenom tržištu omogućilo: sticanje pune nezavisnoti monetarne politike od vanjskih faktora i njeno vođenje isključivo u skladu sa razvojnim preferencijam domaće ekonomije; punu raspoloživost sredstava za domaće finansiranje budžetskog deficita uz niže troškove i duže rokove otplate kredita; efikasnije upravljanje javnim dugom kojeg bi trebalo postaviti pod ingerenciju Centralne banke BiH. To će omogućiti i konačno napuštanje pogubne politike fiksnog i nerealnog kursa.

koristinedostaci

27

Trgovina

KORISTI I NEDOSTACI

Fluktuirajući devizni kurs samo je drugi naziv za politiku asimetričnih intervencija centralne banke na deviznom tržištu, odnosno intervencija koje sa jedne strane sprječavaju aprecijaciju, a s druge dopuštaju ili izravno potiču deprecijaciju domaće valute. Kod sprječavanja aprecijacije, Centralna banka BiH bi uglavnom bila prisiljena da radi sljedeće aktivnosti. Rast potražnje za KM finansiran neto zaduživanjem Centralne banke BiH u inostranstvu bi neutralizirala kupovinama na deviznom tržištu, odnosno u načelu nesteriliziranom emisijom primarnog novca. Ako ponuda deviza premašuje okvire potencijalnog rasta likvidnosti KM unutar kojih se može održavati niska inflacija, Centralna banka BiH bi onda koristila instrumente sterilizacije. Kod poticanja deprecijacije situacija bi bila drugačija. Zato je potrebno da potražnja za devizama kontinuirano premašuje njihovu ponudu. U uslovima liberaliziranih tekućih i djelomično liberaliziranih kapitalnih transakcija sa inostranstvom potrebno je zadržati, ili čak i osnažiti mehanizam ograničavanja zaduživanja banaka u inostranstvu i na taj način ograničiti ponudu deviza iz tog izvora. Tada ostaje pitanje povećanja potražnje, gdje postoji nekoliko opcija:

1. „solo igra“ centralne banke, koja podrazumijeva akumuliranje deviznih rezervi premanentnim kupovinama na deviznom tržištu, usmjerenih isključivo ka postizanju željenog nivoa deviznog kursa, uz sterilizaciju tako produciranog viška likvidnosti domaće valute blagajničkim zapisima. Ova opcija je besmislena jer traži visoke kamatne stope za uvoz kapitala, a koristi bi mogle imati samo strane banke.

2. Kreiranje dodatne likvidnosti domaće valute, kako bi se povećala potražnja za devizima u okviru tekućih transakcija platnog bilansa, odnosno kroz povećani uvoz. Ni ova opcija ne dolazi u obzir,jer konačni cilj bi trebao biti smanjenje deficita tekućih transakcija, a ne kreiranje novca u funkciji finansiranja uvoza.

3. Ostaje opcija da se deprecijacija realizira kroz kapitalne transakcije u smislu supstitucije dijela vanjskog duga domaćim dugom. To znači da se poveća likvidnost sistema domaće valute kojom će dužnici, kupovinom deviza od komercijalnih banaka i, indirektno, od centralne banke, otplaćivati vanjske dugove.

Preostaje sektor države i tu u igru ulaze najavljene operacije na otvorenom tržištu. Usklađeno, po visini i dinamici, sa potrebama deviznog finansiranja državnog budžeta u sferi otplate anuiteta vanjskog javnog duga i tekućeg uvoza, Centralna banka BiH kupuje vrijednosne papire države na sekundarnom tržištu uz „prešutni“ sporazum s bankama da će one sredstva iz primarne emisije koristiti za kupovinu nove emisje državnih vrijednosnih papira. Tako će se dio javnog duga monetizirati, a država će dobivenim KM kupovati potrebne devize. To bi dovelo do željenog nivoa depreciranog deviznog kursa, kojeg bi Centralna banka BiH mogla dodatno kontorlirati tako da dio potrebnih deviza direktno proda državi iz deviznih rezervi. Za taj će se dio poništiti prethodno emitirani novac, pa Centralna banka BiH može u svom djelovanju balansirati između monetarnih ciljeva i ciljeva upravljanja deviznim kursom. Znači, postižemo kontrolisanu deprecijaciju deviznog kursa, smanjujemo potrebu vanjskog zaduživanja države i supstituiramo ga indirektnim zaduživanjem kod centralne banke, devizne rezerve stavljamo u funkciju razvoja, a aktivno upravljanje vrijednosnim papirima države koje centralna banka može držati do dospijeća, uključuje i Centralnu banku BiH i upravljanje javnim dugom. Deprecijacija deviznog kursa bi tada pozitivno uticala na saldo tekućih transakcija platnog bilansa i povećala bi stopu ekonomskog rasta, to povećava i poresku osnovicu, omogućujući postupno smanjivanje fiskalnog deficita.Pozitivne implikacije deprecijacije deviznog kursa na tekuće transakcije platnog bilansa i na ekonomski rast pretpostavljaju visoku elastičnost i izvoza i uvoza u odnosu na devizni kurs, te odsustvo eksternih šokova. Da bi deprecijacija mogla potaknuti izvoz, ona mora biti realna tj. stopa deprecijacije mora biti viša od stope rasta domaćih cijena. S obzirom da je dio troškova relativno fiksan u kratkom roku i valutno indeksiran, realna deprecijacija znači da bi rast valutno neindeksiranih troškova morao biti znatno niži od opšte stope inflacije.

28

Devizni kurs ne određuje direktno samo vanjskotrgovinske,već ukupne ekonomske tokove i time o njegovoj stabilnosti bitno zavisi i ukupna stabilnost bosanskohercegovačke ekonomije.Prvenstvena funkcija uvođenja opercija na otvorenom tržištu, treba da bude da ublaže osnovnu negativnu pojavu koja prati održavanje stabilnog deviznog kursa u aranžmanu currency board-a, a to su visoke fluktuacije kamatnih stopa na tržištu novca. Radi stabilizacije takvih stopa Centralna banka BiH bi trebala započeti sa inverznim repo poslovima, uz sedmične aukcije u kojima će kao kolateral u početku služiti isključivo trezorki zapisi Ministarstva finansija i trezora BiH u KM bez valutne klauzule. Kasnije se poslovi mogu proširiti i na KM papire dužih rokova dospijeća. Centralna banka BiH treba uvesti odgovarajući sistem lombardnih kredita, a treba razmatrati i mogućnost uvođenja unutar dnevnih kredita, te deponiranja sredstva kod Centralne banke BiH krajem radnog dana. Takođe treba raditi na daljnoj liberalizaciji kapitalnih transakcija sa inostranstvom, u smislu ukidanja ograničenja kapitalnih transakcija sa inostranstvom, u smislu ukidanja ograničenja ulaganja nerezidenata u domaće vrijednosne papire na tržištima kapitala i novca. Operacije na otvorenom tržištu će ostaviti pozitivne implikacije i u kontekstu mogućeg većeg i povoljnijeg zaduživanja države na domaćem tržištu i time spriječiti eksterno finansiranje tekućeg budžetskog deficita finansiranjem iz domaćih izvora, ali samo u mjeri koja u kontestu ukupnog rasta monetarnih agregata neće destabilizirati devizni kurs, ubrzati inflaciju i dovesti do istiskivanja ostalih sektora tržišta kredita. Što će deficit biti manji, to će se širiti i prostor za operacije na otvorenom tržištu i rok za početak primjene takvih operacija će time postati kraći. Razvojem tih operacija postepeno će se akumulirati i određeni iznos državnih vrijednosnih papira u porfoliu Centralne banke BiH, koji će početi njime aktivno upravljati.U proteklih deset godina od završetka rata u BiH, instrumente tržišta novca nije emitovao nijedan nivo vlasti u BiH, a razlog je što budžetski prihodi nisu bili dovoljni da bi se pokrili budžetski rashodi, pa su se deficiti finansirali srestvima na osnovu aranžmana sa Međunarodnim monetarnim fondom i Svjetskom bankom. Dakle tržište novca na nivou BiH ne postoji, dok je na nivou oba entiteta u rudimentarnom obliku i čine ga deponovana sredstva po viđenju i oročena sredstva u kratkom roku, u pasivi, odnosno kratkoročni krediti u aktivi bilansa banaka.Centralna banka BiH nije prepreka za razvoj tržišta novca u BiH, ali bi se trebala agresivnije uključiti u njegovo osnivanje i razvoj, takođe ovoj instituciji bi se trebalo dozvoliti da počne emitovati vlastite instrumente tržišta novca sa kamatnim stopama iznad EURIBOR-a, što znači proširiti ovlasti Centralnoj banci BiH. Proširivanje ovlasti ne bi trebalo doveti u pitanje održavanje stabilnosti KM i finansijske discipline.

OPERTIVNA PRAVILA za žirokliring odnose se na prava, obaveze i oodgovornosti Centralne banke u BIH.Učesnici žirokliringa su Centralna banka i poslovne banke koje imaju dozvolu za obavljanje platnog prometa izdatu od nadležne agencije za bankarstvo kao i transakcioni račun CB(centralne bane).CB je odgovarna da poravnjanja i potraživanja i dugovanja proistekla iz kliringa budu izvršena u skladu sa posebnim aktom CB, te da vrši kontrolu i nadzor postupaka učesnika.Sve informacije i podaci kojima raspolažu službenici CB,smatraju se povjerljivim, izuzev u slučajevima:1.u slučaju da je neophodno informacije i podatke proslijediti ovlaštenim institucijama koje su ovlaštene na osnovu zakonskih propisa2.u slučaju da je uposlenik CB koji raspolaže podacima ovlašten da ih može predočiti organima CB 3.u slučaju redovnog mjesečnog izvještavanja poslovnih banaka o broju i vrijednosti transakcije.CB može ograničiti poravnjanje platnog bilansa iz ŽK-a (žirokliring) među učesnicima te obustaviti rad da bi se osigurali interesi CB ili učesnika.

29

Odgovornost učesnika:Svaki učesnik je odgovoran za svoje računarke aplikacije,njihovu usklađenost i pouzdanost kako ne bi ugrozio ŽK.Takodjer je odgovoran za pravilno popunjavanje, usmjeravanje platnog naloga, pravilno prihvatanje autoriziranog platnog naloga, te podmirenje troškova, usluga CB.Platni nalozi usmjereni na ŽK, moraju biti u elektronskoj formi, u propisanim fajlovima, zaštićeni šifrom, popunjeni u skladu sa standardima i važećim odredbama za domaće platne transakcije.Vrste poruka plaćanja jesu: MT103, MT202, MT205.Nalog je primljen u ŽK kada učesnik dobije potvrdu o prihvatanju i biće izvršen istog dana.Učesnik koji je primio sredstva na osnovu pogrešnog usmjerenog platnog naloga dužan je vratiti sredstva:-do zadnjeg skupljanja i obrade platnih naloga istog ili najkasnijeg do prvog skupljanja narednog dana, ako sredtva na račun komititenta- krajnjeg primaoca nisu knjižene ili-odmah po primitku vraćenih sredstava od komitenta na čiji se račun knjižena pogrešno usmjerena sredstva.EUROVALUNO bankarstvo se bavi platnim prometom sa inostransvom.Ono označava depozitno-kreditne poslove denominirane u svim drugim valutama osim u valui zemlje sjedišta date bankePlaćanje podrazumjeva sistem podmirenja novčanih obaveza između dva subjekta po osnovu trgovačkih, privrednih, uslužnih i drugih aktivnosti.Transakcije se obavljaju preko banaka.Učesnici u međunarodnom platnom prometu su privredni ili pravni subjekti te fizičko lice koje je registriralo poslovanje sa bankom otvarajući odgovarajući račun, odnosno potpisujući ugovor o poslovnoj saradnji.Obim i nivo međunarodnog platnog prometa zavisi od vrste klijenta.Klijenti –subjekti medjunarodnog platnog prometa su:-pravno lice-rezident,-pravno lice-nerezident,fizičko lice-rezident,fizičko lice-nerezidentPod prilivom se podrazumjeva unos sredstava (deviznih ili KM) u državu preko poslovnih banaka, po zahtjevu ino-nalogodavca ili nerezidenta iz BIH u korist klijenata, pravnih ili fizičkih lica rezidenata ili nerizedanata, a po osnovu izvoza robe ili usluga.Devizni priliv iz inostranstva podrazumjeva da je račun banke u inostranstvu odobren po nalogu stranog, pravnog ili fizičkog lica za korisnika u zemlji.Ova informacija o uplati dolazi putem SWIFT sistema.SWIFT je znači ulazni dokument za obradu priliva.On mora sadržati:-iznos priliva-datum valute,nalogodavca-bsnku pokrića i korisnika-naziv korisnika i broj njegovog računa-osnov plaćanja-detalji vezani za troškove po obradi priliva:

BEN-opcija znači da bankarske troškove priliva snosi korisnikOUR-opcija znači da troškove snosi nalogodavacSHA-opcija znači da troškove snosi nalogodavac na svojoj strani, a korisnik na svojoj.Sredstva od priliva mogu da se rasporede na sljedeći način:za ino plaćanja, za službeni put, otplatu kredita, transakcijski racun, prenos na drugu banku.Ukoliko klijent zeli odredjeni iznos prebaciti na drugu banku, duzan je naglasiti: IZNOS, VALUTU, NAZIV BANKE,RAČUN BANKE I SVRHU PREBACIVANJA.Potreban dokumentacija za placanje u inostranstvu koju klijent dostavlja baci je: OBRAZAC 1450 (obrazac za inoo placanje preko in banke); FAKTURA , UGOVOR; ZAHTJEV ZA PLAĆANJE.

30

FAKTURA ILI UGOVOR je dokumnt iz kojeg se moze utvrditi obavze plaćanja, roba ili usluga.

31