sindhi 9 notes

15
1 مضمون. ) پابنديوقت جي( دنياد آهي ان ڪيقت جو پابن شخص و، جيڪو سٺي عادت آهي نهايت پابندي وقت جي ۾ عزت ۽ اعليدا ٿئي شخصيت ۾ نظم و ضبط پيسان جي اندي سان. وقت جي پابن ملي ٿوقام م ٿو اس ذم ۽ احسسدي نٿو ڪري ۽ر وقت جي پابنس اگر ڪيهرٿئي ٿي. ان جي برعڪري ظا دان ڪي به هو ٻيقصان رسائي ٿو بلڪهجي پاڻ ڪي ن صرف پنهنونه هر ڪري ٿو تههي ظاهپروا ف پهچائي ٿو. ۽ تڪلي اذيت زهنيسب استيح ۽ مناهن جي صحو آهي جنمتي خزان وقت هڪ اهڙو قي ع دنياسان ان مال سان ۾دان ۾ سڦل ٿئي ٿو. هر مي زندگي جيجي ٿو ته لڳائي سگهن مان به اندازو ا اهميت جو وقت جيهنڻ، ڏين ظاهر ٿي ۽ لهڻ، چنڊ جي جي اڀرڻ نه قدرت واري به سج ڪيئن رات جو اچڻ ، ڪان پوسان جي انن سوان ڪا ٿيون. ادي ظاهر ڪن وقت جي پابن سڀ شيونو بدلجڻ اهيوسمن ج م زندگي ۽ مورآهي.ت مقر وق ت جوقت جو پابند پنهجي پاڻ ڪي و ڪريقي ڪي سمجهي هن طريسان ڪي به قدرت جي ا بنائڻ ڪهرجي. د ئي ملڪن ۽ قومن جا مثيا ۾ ڪيترن نڪي پنهنجي محنت ال موجود آهن جيسان ڪي ب آهن. ا رهيا ڪري ترقي پابندي ڪري ۽ وقت جي هن وقت جهڙي ته اسي گهرجي انمول پاڪستان به وطن پياروسان جو، جيئن اد رهون گڏ وقت جا پابنستعمال سانيح ا خزاني جو صحڪن ۾ شامل ٿي وڃي. مل سڌريلا جي دني مضمون. ( ڪراچي شهر) ل ٿيعد ۾ تبدي نچي هو. اهو ب نالو ڪ شهر جوپهريون ڪراچي ڪراچي سڏجڻ لڳو. وڏو صنعتي ۽ ڪاروبارتان جو سب ڪانچي پاڪس ڪراي شهر پاڪستان جير آهي ه ي شه. غير تي آباد آهي ڪناريڪو عربي سمنڊ جي. جي جو هنڌ آهي گادي ڏاڪڻي صوبي سنڌ جي مٿي آهي. ڪروڙ ڪان به آبادي هڪ موجب هن جي ۽ اڪرنگنري ان سرڪاتريون ۾ ڪي ڪراچيلفٽن، سفاري پارڪ،، ڪن. جهڙوڪ جايون آه ئي گهمڻ ۽ وندرورن جو باغيڇو، جان وغيرواماڙي ۽ ڪيدين پارڪڪس بي، ا ها ماڻهو پنهنجيو هارين جتي روزاني هر وقتي جا مرڪز آهن جتيداررائي خر ۾ ڪيدا آهن.ڪراچي اين بچن سميت سير ٻارنار ماڻهو بيشم تي رنگارنگي ۽ رستنقي جي روڊن ئي هر عنديدا آهن رات ٿيظر ايندي نداري ڪن خري آهن جديون وينون ٻري بتي ڪراچي ان ڪري آهيندي وي وڌي گهڻيڃابه جي رونق ا سان شهر نندو آهي. وي شهر چيون جي روشني ڪي ڪري جي مقبريمد علي جناح جي محئد اعظم ڪي باني قا شهر ڪي پاڪستان هنت حاصل آهي.ص اهمي خاشه آباد رڪي! ڪر همي شهر ڪراچياري پيسان جيلي ا تعال ا شا

Upload: aps

Post on 20-Aug-2015

413 views

Category:

Education


12 download

TRANSCRIPT

1

)وقت جي پابندي( .مضمونوقت جي پابندي نهايت سٺي عادت آهي، جيڪو شخص وقت جو پابند آهي ان ڪي دنيا

مقام ملي ٿو. وقت جي پابندي سان انسان جي شخصيت ۾ نظم و ضبط پيدا ٿئي ۾ عزت ۽ اعليداري ظاهرٿئي ٿي. ان جي برعڪس اگر ڪير وقت جي پابندي نٿو ڪري ۽ ۽ احسساس ذم ٿو

الپرواهي ظاهر ڪري ٿو ته هونه صرف پنهنجي پاڻ ڪي نقصان رسائي ٿو بلڪه هو ٻين ڪي به زهني اذيت ۽ تڪليف پهچائي ٿو.

۾ مال سان انسان دنيا عوقت هڪ اهڙو قيمتي خزانو آهي جنهن جي صحيح ۽ مناسب استوقت جي اهميت جو اندازو ان مان به لڳائي سگهجي ٿو ته زندگي جي هر ميدان ۾ سڦل ٿئي ٿو.

ڪان پوء رات جو اچڻ ، ڪيئن نه قدرت واري به سج جي اڀرڻ ۽ لهڻ، چنڊ جي ظاهر ٿيڻ، ڏينهن موسمن جو بدلجڻ اهي سڀ شيون وقت جي پابندي ظاهر ڪن ٿيون. ان ڪان سواء انسان جي

ت جو وقت مقررآهي.زندگي ۽ مواسان ڪي به قدرت جي هن طريقي ڪي سمجهي ڪري پنهجي پاڻ ڪي وقت جو پابند

ال موجود آهن جيڪي پنهنجي محنت نيا ۾ ڪيترن ئي ملڪن ۽ قومن جا مثبنائڻ ڪهرجي. دانمول گهرجي ته اسين وقت جهڙي ه۽ وقت جي پابندي ڪري ترقي ڪري رهيا آهن. اسان ڪي ب

خزاني جو صحيح استعمال سان گڏ وقت جا پابند رهون، جيئن اسان جو پيارو وطن پاڪستان به دنيا جي سڌريل ملڪن ۾ شامل ٿي وڃي.

(ڪراچي شهر). مضمونڪراچي سڏجڻ لڳو. ڪراچي شهر جوپهريون نالو ڪالنچي هو. اهو بعد ۾ تبديل ٿي

ي شهر آهي هي شهر پاڪستان جي ڪراچي پاڪستان جو سب ڪان وڏو صنعتي ۽ ڪاروبارڏاڪڻي صوبي سنڌ جي گادي جو هنڌ آهي. جيڪو عربي سمنڊ جي ڪناري تي آباد آهي. غير

سرڪاري انگن ۽ اڪرن موجب هن جي آبادي هڪ ڪروڙ ڪان به مٿي آهي.ئي گهمڻ ۽ وندر الء جايون آهن. جهڙوڪ، ڪلفٽن، سفاري پارڪ، ڪراچي ۾ ڪيتريون

جتي روزانو هارين ماڻهو پنهنجي هاڪس بي، االدين پارڪ ۽ ڪياماڙي وغيروجانورن جو باغيڇو، ٻارن بچن سميت سير الء ايندا آهن.ڪراچي ۾ ڪيرائي خريداري جا مرڪز آهن جتي هر وقت

خريداري ڪندي نظر ايندا آهن رات ٿيندي ئي هر عالقي جي روڊن ۽ رستن تي رنگارنگي بيشمار ماڻهون سان شهر جي رونق اڃابه گهڻي وڌي ويندي آهي ان ڪري ڪراچي بتيون ٻري وينديون آهن ج

ڪي روشنين جي شهر چيو ويندو آهي.هن شهر ڪي پاڪستان ڪي باني قائد اعظم محمد علي جناح جي مقبري جي ڪري

شال اهلل تعالي اسان جي پياري شهر ڪراچي ڪر هميشه آباد رڪي!خاص اهميت حاصل آهي.

2

(آزادي جو ڏينهن). مضموندنيا جا آزاد ٿيل ملڪ اهو ڏينهن .آزادي جو ڏينهن به ڪو عيد ڪان گهٽ نه هوندو آهي

تمام جوش ۽ عقيدت سان ملهائيندا آهن. اسانجو ملڪ پاڪستان به اسانجي وڏڙن جي عظيم

ع تي آزاد ٿيو. انڪري اهو ڏينهن اسين سڀ تمام جوش سان 4411اگست 41قربان ڪان پوء ملهائيدا آهيون.

اسڪول، گهر ۽ تمام سرڪاري ۽ غير سرڪاري عمارتون جهنڊين ۽ الئيٽن سان وڳي 8اسڪولن ۾ صبح جو سينگارياويندا آهن ۽ انهن تي وقمي پرچم به چاڙهيو ويندو آهي.

ني و آهي. سڀنهن جو آغاز ٿيندء ڏيپو ،اسيمبلي ڪراتي ويندي آهي ۽ قومي ترانو پڙهيو ويندو آهيئي ويندي آهي ۽ پوء مختلف پروگرام پڻ ڪيا ويندا آهي، جن ۾ ملي نغما ۽ ٻارن ۾ مٽائي به ورها .گيت ڳايا ويندا آهن

آزادي جي ڏينهن بابت صبح ڪان رات ويندي تائين ٽي وي مختلف پروگرام پڻ نشر ڪيا ويندا آهن. جنهن ۾ انهن بهادر شهيدان ڪي خراج تهسين پيش ڪئي ويندي آهي، جن پنهنجي

پيش ڪري پنهنجي ملڪ ڪي آزادي جي سعادت سان همڪنار رڪيو، جنهن جاڻ جو نذرانو .ڪري اسين اڄ به پنهنجو ڪنڌ فخر سان ڪڻي چئي سگهون ٿا ته اسين هڪ آزاد قوم آهيون

(اسان جو وطن). مضموناسان جي پياري وطن جو پورو نالو اسالمي جمهوريه پاڪستان آهي. پاڪستان ننڍي ڪنڊ

قربانيب ۽ قائداعظم محمد علي جناح جي سياسي جدوجهد ۽ اڻٿڪ جي مسلمانونن جي بيشمار

تي آزاد ٿيو . قائد اعظم محمد علي جناح پاڪستان جو پهريون 4411اگست 41محنت سان . گورنر جنرل بڻيو

اهلل تعالي اسانجي وطن ڪي هر نعمت سان نوازيو آهي. اسان جي ملڪ ۾ سمنڊ، دريا، ڍنڍون، وبا اسان جي وطن جا چار ص .نيات ۽ ٻيون ڪيتريون ئي بيشمار نعمتون آهنجبل، ميدان، پيال، معد

اسالم آباد پاڪستان جي گادي جو هنڌ آهي. آهن. سنڌ، پنجاب، خيبر پختونخانن ۽ بلوچستان. ڪراچي، الهور، پشاور ۽ ڪوئيٽا پاڪستان جا وڏا شهر ۽ صوبائي دارالخالفه آهن.

رهي ٿي، جن جو روزگار زراعت سان وابسته آهي. ٺن ۾وڳفيصد آبادي 88سانجي ملڪ جي ااسان جو وطن صنعت ۾ به ترقي ڪري رهيو آهي. پاڪستان جي سوٽي ڪپڙي، راندين جي سامان ۽ جراحي آالت جي سڄي دنيا ۾ هاڪ آهي. اسان جي ملڪ جا قدرتي نظارا ڏاڍانراال آهن جن ڪي

۽ ن. بيشڪ اسان جو وطن ڏاڍو پياروڏسڻ الء ڪيترائي سياح هر سال پاڪستان گهمڻ ايندا آه قائمالء ڏينهن رات محنت ڪريون ته جئين اسنجي وطن هميشه جي ترقي خوبصورت آهي جن

!رهيو

3

(آزادي جو ڏينهن). مضمونآزادي جو ڏينهن به ڪو عيد ڪان گهٽ نه هوندو آهي. دنيا جا آزاد ٿيل ملڪ اهو ڏينهن

سانجو ملڪ پاڪستان به اسانجي وڏڙن جي عظيم تمام جوش ۽ عقيدت سان ملهائيندا آهن. ا

ع تي آزاد ٿيو. انڪري اهو ڏينهن اسين سڀ تمام جوش سان 4411اگست 41قربان ڪان پوء ملهائيدا آهيون.

اسڪول، گهر ۽ تمام سرڪاري ۽ غير سرڪاري عمارتون جهنڊين ۽ الئيٽن سان

وڳي 8اسڪولن ۾ صبح جو سينگارياويندا آهن ۽ انهن تي وقمي پرچم به چاڙهيو ويندو آهي. نهن جو آغاز ٿيندو آهي. سڀني پوء ڏي ،اسيمبلي ڪراتي ويندي آهي ۽ قومي ترانو پڙهيو ويندو آهي

ئي ويندي آهي ۽ پوء مختلف پروگرام پڻ ڪيا ويندا آهي، جن ۾ ملي نغما ۽ ٻارن ۾ مٽائي به ورها .گيت ڳايا ويندا آهن

آزادي جي ڏينهن بابت صبح ڪان رات ويندي تائين ٽي وي مختلف پروگرام پڻ نشر ڪيا ويندا آهن. جنهن ۾ انهن بهادر شهيدان ڪي خراج تهسين پيش ڪئي ويندي آهي، جن پنهنجي

پيش ڪري پنهنجي ملڪ ڪي آزادي جي سعادت سان همڪنار رڪيو، جنهن جاڻ جو نذرانو .ڪري اسين اڄ به پنهنجو ڪنڌ فخر سان ڪڻي چئي سگهون ٿا ته اسين هڪ آزاد قوم آهيون

(اسان جو وطن). مضموناسان جي پياري وطن جو پورو نالو اسالمي جمهوريه پاڪستان آهي. پاڪستان ننڍي ڪنڊ

۽ قائداعظم محمد علي جناح جي سياسي جدوجهد ۽ اڻٿڪ نقرباني جي مسلمانونن جي بيشمارتي آزاد ٿيو . قائد اعظم محمد علي جناح پاڪستان جو پهريون 4411اگست 41محنت سان

گورنر جنرل بڻيو. اهلل تعالي اسانجي وطن ڪي هر نعمت سان نوازيو آهي. اسان جي ملڪ ۾ سمنڊ، دريا، ڍنڍون،

معدنيات ۽ ٻيون ڪيتريون ئي بيشمار نعمتون آهن. اسان جي وطن جا چار صوبا جبل، ميدان، پيال، آهن. سنڌ، پنجاب، خيبر پختونخانن ۽ بلوچستان. اسالم آباد پاڪستان جي گادي جو هنڌ آهي.

ڪراچي، الهور، پشاور ۽ ڪوئيٽا پاڪستان جا وڏا شهر ۽ صوبائي دارالخالفه آهن.

ن ۾ رهي ٿي، جن جو روزگار زراعت سان وابسته آهي. فيصد آبادي ڳوٺ 88سانجي ملڪ جي ااسان جو وطن صنعت ۾ به ترقي ڪري رهيو آهي. پاڪستان جي سوٽي ڪپڙي، راندين جي سامان ۽ جراحي آالت جي سڄي دنيا ۾ هاڪ آهي. اسان جي ملڪ جا قدرتي نظارا ڏاڍانراال آهن جن ڪي

آهن. بيشڪ اسان جو وطن ڏاڍو پيارو ۽ ڏسڻ الء ڪيترائي سياح هر سال پاڪستان گهمڻ ايندا قائمنجي وطن هميشه اخوبصورت آهي جن جي ترقي الء ڏينهن رات محنت ڪريون ته جئين اس

!رهيو

4

(قومي هيرو). مضمونع ۾ ڪراچي 4811ڊسمبر 52قائد اعظم محمد علي جناح آسان جو قومي هيروآهي، پاڻ

هن سورهن سالن جي عمر ۾ ميٽرڪ جو امتحان پاس ڪيو۽ اعلي تعليم الء انگلستان .۾ ڄائو

سالن جي عمر ۾ بئرسٽر بنجي ڪراچي واپس آيو ۽ اٿي وڪالت شروٿ ڪيا.ين. اڳتي هلي 58ويو. ته جيئن غريب هن جي دل ۾ قوم جي خدمت جو جذبو جاڳيو ان ڪري ڪانگريس ۾ شامل ٿيو

ي سگهي ۽ انهن ڪي پنهنجو حق ڏياري سگي. پر آهسته آهست هن مسلماننن جي نمائندگي ڪرمحسوس ڪيو ته هندو مسلمانن ڪي پنهجو حق ڏيڻ الء راضي نه آهن، انڪري پاڻ ڪانگريس

ڇڏي مسلم ليگ ۾ شامل ٿيو.

هن .ع ۾ الهور واري اجالس ۾ پاڪستان قائم ڪرڻ جو قرارداد منظور ڪيو ويو4418ڳالهه ظاهر ڪئي ته موجوده حالتن ۾ هندو ۽ مسلمان گڏ نٿا رهي سگهن قرارداد ۾ قائداعظم اها

وارا صوبا هندوستان ڪان عليحده ڪياوڃن. هندستان جي مسلمانن ان ڪري مسلم اڪثريتاگسٽ 41آخر ڪار قائداعظم جي ڏينهن رات جي محنت رنگ التو ۽ مايت ڪئي.ان ڳالهه جي ح

. قائداعظم پاڪستان جو پهريون گورنر جنرل ل ڪيوان حاصع تي هڪ آزاد وطن پاڪست4411قيام پاڪستان ڪان پوء قائداعظم جي طبيعت ناساز رهڻ لڳي ۽ آخر ڪار هي عظيم .پڻيو

سان مليو. سندس عاليشان ع تي وفات ڪري وڃي پنهجي حقيقي مالڪ4418سيٽمبر 44هستي مقبرو ڪراچي ۾آهي.

)ساڻيهه جي سڪ( / (يوطنب الح ). مضموناسان جي پياري وطن وطن سان محبت ۽ وفاداري جي جذبي ڪي وطن جي حب چئبو آهي.

الو اسالمي جمهوريه پاڪستان آهي ۽ اسان ڪي پنهنجي وطن سان وڏي محبت آهي. جو پورو نجنهن ملڪ ۾ ماڻهو رهي ٿو ان ملڪ جي سرزمين، رسم رواج ۽ ان جي تاريخ تي فطر ڪرڻ

جي ڪنهن به خطي ۾ هوندا سون پر اسان ڪي پنهنجي وڀن جي اسين دنيا به هب الوطني آهي. ياد ضرور ايندي.

وطن جي آزادي ۽ حفاظت الء هر وقت تيار رهڻ ، وطن جي ترقي الء جدوجهد ڪرڻ ، قوم جي سربلندي الء هرتڪليف پرداشت ڪرڻ ۽ وطن واسين سان پيار محبت سان رهڻ به وطن جي

دنيا ۾ ڪيترن ئي قومن پنهنجي محنت ۽ حب الوطني جي جذني هئڻ ڪري .حب ۾ شامل آهي ۽ ترقي يافته بڻايو آهي.سرخرور هميشهي ڪپنهنجي وطن

۽ بيشڪ اسان جو وطن ڏاڍو پيارو ۽ خوبصورت آهي جن جي ترقي الء ڏينهن رات محنت !ورهي ۽ سڌريل ملڪن ۾ شمارقائمنجي وطن هميشه اته جئين اس رڻ گهرجيڪجدوجهد

5

(علم وڏي دولت آهي). مضموني اهميت ڪان ڪير نه انڪار نٿو ڪري سگهان. ج علم .آهي“ ڄاڻ”علم جي لغوي معني

جن تي جڏهن پهرين وڃي نازل تي ته ارشاد ٿيو ته )اقراء( يعني پڙهه! ان مان ملسو هيلع هللا ىلص اسان جي پياري نبيظاهر ٿئي ٿو ته لڪڻ ۽ پڙهڻ، سڪڻ ۽ سيڪارڻ جو يمل روز اول ڪان ئي جاري آهي. يلم سان

جي سگهي ٿو ۽ پنهن ڪي سمجهي ليڀري ۽ بالحيت وڏي ۽ ٿي ۽ هو پنهنجي صمجهڻ جي سانسان ۾ زندگي صحيح نموني سان گذاري سگهي ٿو.

علم حاصل ڪريو ڀلي توهان ڪي ان الء چين ”علم جي اهميت بابت حديث ۾ آيو آهي “ علم حاصل ڪريو ماء جي هنج ڪان قبرتائين.”هڪ ٻي حديث ۾ آهي ته “ي.وڃڻو پو

ي فرض آهي. جن فرمايو ته علم حاصل ڪرڻ هر مرد توڙي عورت ت ملسو هيلع هللا ىلصنبي ڪريم هڪ موقعي تي فرمايو ته ماڻهو يتيم ان ڪي چوندا آهن جنهن جو پيء مري ويو حضرت علي

هجي، پرآئون يتيم ان ڪي چوندس جنهن علم حاصل نه ڪيو هجي. علم حاصل ڪرڻ سان انسان جي سوچ مٽجي تي ۽ هو برائي ۽ ڀالئي نيڪي ۽ بدي ۾ فرق

سان يت ۽ ادب و آداب سڪي ٿو. علم جي روشنيرڪي سگهي ٿو. علم سان انسان سٺي تربجهالت جي انڌيري ڪي ختم ڪري هڪ مهذب معاشرو قائم ڪري سگهجي ٿو. بيشڪ علم هڪ اهڙي دولت آهي جنهن ڪي ڪرنه چورائي نٿو سگهي ۽ جيترو به خرچ ڪجي پر گهٽ نه

.ٿيندو (ڪلفٽن جو سير). مضمون

جي ڪناري تي هڪ بهترين تفريح گاهه آهي. اسان نائين درجي جي ڊڪلفٽن ڪراچي شهر ۾ سمن

پروگرام ٺاهيو.سان ڪلفٽن گهمڻ جو شاگردن هيڊ ماسٽر صاحب ڪان اجازت وٺي پنهنجي ڪالس ٽيچر

موسم تمام سٺي هئي، آسمان تي اڇا ڪارا ڪڪر هئا. سڀئي دوست پروگرام جي مطابق صبح جو

سڀ ڪان پهرين اسين سمنڊ جي ڪناري ۾ چڙهي ڪلفٽن پهتا سون.پنهنجي استاد سان گڏ اسڪول جي بس

پهتاسون، پس مان لهي سڌو سمنڊ ڏانهن هليا ويا سون. ڏاڍومزو لڳو پيو هو ڪيترائي ننڍا وڏاٻار ۽ ماڻهو سمنڊ

جي ڪناري تي موجود هئا.

به سمنڊ جي پاڻي ۾ ڪافي جوش هو ۽ ڇوليون تمام مٿي ٿي رهيون. اسان سڀني ڪڏي تصويرن

سواري ڪرڻ ۾ ڏاڍو ڪڍرايون. هاڻ ڪافي دير ٿي رهيون هيون. اسان سڀني اٺن ۽ گهوڙن جي سواري ڪئي،

مزو آيو. ڪجهه آرام ڪرڻ ڪان پوء اسان سڀني فن لينڊ ڏانهن وياسين، جتي ڪيترائي ننڊڙن ٻران الء آهي. انهن

چڪي هئي. پوء واپس اچي بس ۾ ڪافي دير ٿي ٻارن ڪي ڪلندي ڪڏندي ڏسي پنهنجو ننڍپڻ ياد اچي ويو.

.ويٺا سون. ڪلفٽن جو اهو سير هڪ يادگار سير هو جيڪو مون ڪان ڪڏهن به نه وسرندو

6

) منهجو پسنديده شاعر( (قومي شاعر). مضمونڊاڪٽر عالمه اقبال پاڪستان جو قومي شاعر آهي. پاڻ هڪ مفڪر، محب وطن

ٿيو هو. سندس وڏن جو تعلق ع ۾ سيالڪوٽ ۾ پيدا 7711رهنما ۽ عالم هو. پاڻ سيالڪوٽ ۾ ايف ڪشمير سان هو. پاڻ پرائمري تعليم حاصل ڪيائين. مشن ڪاليج

ان فرسٽ ڪالس ۾ پاس حاي ڪيائين ۽ گورنمنٽ ڪالج الهور مان ايم اي جي امتيونيورسٽي مان بيرسٽر جي ڊگري ڪيائين پوء اعلي تعليم الء انگلستان ويو ۽ ڪيمبرج

ر اچي وڪالت شروع ڪيائين.حاصل ڪيائين. ان ڪان پوء الهوعالمه اقبال ڪي ننڍپڻ ڪان ئي شاعري جو شوق هو. پاڻ هڪ شاعر هئڻ سان گڏ هڪ مفڪر ۽ سياسي رهنما پڻ هو. پاڻ قوم ڪي اسالمي روايتن تي عمل ڪرڻ الء

ياسي مسلم ليگ جي اجالس ۾ هندوستان ۾ الع جي اله آبادجي س 7391زور ڏنائين. ڪستان جي تحريڪ ، جنهن بعد ۾ پاجدا مسلم ممملڪت جو خاڪو پيش ڪيائين

جو روپ اختيارڪيو، سندس هن دور جي شاعري اسالم جي احياء قوم جي اتحاد ۽ عمل . جي جي اهم مثال هو. سنڌس شاعري قومي درد، جوش ۽ عظمت جي اعلي مثال آهي

۾ الهور ۾ٿي. سندس مزار الهور جي شاهي مسجد ع7397اپريل 17سندس وفات جي صدر دروازي جي ساڄي طرف آهي.

(چانڊوڪي رات). مضموناهلل تعالي جي ڏنل نعمتن مان چانڊوڪي رات به هڪ اهڙي نعمت آهي جنهن مان هر انسان

ڪري اها رات هر اسالمي مهيني جي چوڏهين رات جو ٿيندي آهي، جنهن .لطف اندوز ٿيندو آهيهر شي پئي چمڪندي آهي. چنڊ جي روشني وڻندڙ ۽ ٿڌي هوندي آهي ۽ هر نظارو واضع ۽ خوبصورت

چانڊوڪي رات هڪ طلسماتي منظر پيش ڪندي آهي. جنهن جي مستي م نظر ايندو آهي.ات ۾ گهمڻ ڦرڻ، راند روند ڪرڻ يا سير ڪرڻ ۾ چانڊوڪي ر چڪور به چنڊ ڏانهن اڏامندوآهي.

ڏاڍو مزو ايندو آهي.۽ ڍنڍن ۾ مهاڻا ٻيڙين ۾ نشهر توڙي ڳوٺن ۾ نوجوان مختلف رانديون ڪيڏندا آهن. دريائ

چڙهي مڇي جو شڪار ڪندا آهن ۽ ن مڻڙا گيت پڻ جهونگاريندا آهن. چانڊوڪي رات ۾ ڳوٺاڻا نڊوڪي رات ۾ ننڍا وڏا سڀ خوش ڏسڻ ۾ ايندا ٻني تي وڃي پنهنجو ڪم ڪارڪنداآهن. چا

آهن. ان رات جو اصل مزو واقعي ڳوٺن ۾ ايندو آهي جتي بجلي نه هوندي آهي. ان ڪري هر شي مطلب ته چانڊوڪي جهڙو مزو شايدئي ڪنهن ٻي شي مان اچي صاف ۽ چمڪندي رهندي آهي.

ي رات ۾ سير و سفر ڪيو سگهي. انهن جو اندازو اهو ئي ماڻهو لڳائي سگهي ٿو جنهن چانڊوڪ هوندو.

7

(حجته الوادع وارو خطبو)خالصو. جن اٽڪل هڪ لڪ چاليهه هزار مسلمانن جي ملسو هيلع هللا ىلصهجري ڏينهن سال جي ذوالحج مهيني ۾ حضرت محمد رسول

جماعت سان آخري حج ادا ڪيو . مناسڪ جي ادائگي ڪان پوء پاڻ عرفات جي ميدان ۾ ڏاچي تي چڙهي خطبو ڏنائون. اهو

جي توحيد ڪي مسلمانن ملسو هيلع هللا ىلصخطبو مسڪينن، ٻانهن، زالن ۽ يتيمن جي حقن جو ڪليل پڌرنامو هو. ان ۾ پاڻ سڳورن

ستور ڪي ساهه سالن سانڍي رڪڻ جو تاڪيد فرمايو. سندس خطبي جون ڪي اهم ڳالهيون هي آهن.۽ قرآن جي د امانت

آء اڄوڪي ڏينهن جاهيلت جي سمورين رسمن ڪي پنهنجن پرتن هيٺان لتاڙيان ٿو. اڄ ڪان پوء عربي ڪي

ٽي مان عجمي تي ۽ عجمي ڪي عربي تي ڪانه فضيلت ڪانه آهي. سڀ انسان آدم جو اوالد آهن ۽ آدم ڪي م

پيدا ڪيو ويو هو. هر ڪو مسلمان ٻي مسلمان جو ڀاء آهي ۽ سڀ مسلمان هڪ برادري آهن.

اي انسانو! پنهنجي غالمن جو خيال رڪو ۽ عورتن جي معاملي ۾ خداوند تعالي ڪان ڊڄندا رهو. عورن تي اوهان

جا ۽ هنن جا اوهان تي حق آهن. قرض ادا ڪيو وڃي، اڌاري شئي واپس ڏني وڃي.

اوهان وٽ هڪ اهڙي شئي ڇڏي وڃي رهيو آهيان، جيڪڏهن ان ڪي مضبوطيء سان جهليندا ته ڪڏهن به آء

“قرآن مجيد”گمراهه نه ٿيندا. اهو آهي اهلل جو ڪتاب

پنهنجي خالق جي عبادت ڪريو؛ پنج وقت نماز پڙهو، ماهه رمضان ۾ روزا رڪو ۽ ديني حڪمن جي اطاعت

ٿي وڃو.ڪريو ته اهلل جي جنت ۾ داخل

جيڪي شخص هتي ”سڀني مسلمانن ڪي الوداع چيو ۽ تاڪيد فرمايائون ته ملسو هيلع هللا ىلص خطڀي هي وپڇاريء ۾ پاڻ سڳورن

“.موجود آهن، سي غير موجود شخص تائين هي پيغام پهچائين

(اتحاد تنظيم يقين محڪم)خالصو. روح آهي جو قومن ڪي حياتي ۽ تازگي قومن جي ترقي ۽ تنزل، ڪمال ۽ زوال جو دارومدار اتحاد تي آهي. اتحاد اهو

بخشي ٿو. تاريخ شاهد آهي ته دنيا ۾ آهي ئي قومون زنده رهي سگهيون آهن جي ۾ اتحاد جي وقت هئي؛ پر جنهن قوم

۾ نفاق ۽ ڦيٽاڙو هو، اها نيست ۽ نابود ٿي ويئي نٿو سگهجي، جيستائين پاڻ ۾ اتحاد قائم نٿو ڪجي.

اهلل جي رسيء ڪي مضبوطيء سان پڪڙيو ” آهي. قرآن شريف ۾ ارشاد آهي ته اسالم ۾ اتحاد ڪي خاص اهميت ڏنل

هن وقت قوم نهايت نازڪ دور مان ” اسان جي عظيم رهنما قائد اعظم آزادي جي موقع فرمايو هو ته “. ۽ ثوال ثوال نه ٿيو

ومن جي ترقيء ۽ ق“ گذري رهي آهي. انڪري قوم ڪي اتحاد، تنظيم، يقين محڪم ۽ عمل پيهم جي ضروت آهي.

بهبوديء الء، اتحاد ڪان پوء تنظيم جي ضرورت هوندي آهي. فوج جو ئي ڪڻي مثال وٺو.

قومن جي ترقيء ۽ سربلنديء الء ارادي جي پختگي يعني يقين محڪم جي نه ضرورت هوندي آهي. جيستائين ڪنهن

آهي تيستائين اها قوم اتحاد ۽ تنظيم قوم ڪي پنهنجي عمل تي مڪمل يقين ۽ ان جي صداقت ۾ ڪامل ڀروسو نه

جي خوبيء هوندي به هن دنيا ۾ ڪو نمايان ڪم ڏيڪاري نه سگھندي. دنيا جا نامور اڳواڻ ۽ سپهه ساالر، جن پنهنجي

قومن ڪي عزت۽ عظمت جو مقام ڏيڪاريو آهي، سي سڀئي مستقل اراديء ۽ يقين محڪم وارا هئا.

8

(هنر دولت آهي)خالصو. جي اهميت بابت هڪ آڪاڻي ۾ ٻڌايو ويو آهي ته هڪ بيواهه پنهنجي پٽ ڪي هن سبق ۾ هنر

شهر ۾ هن هڪ وادي ڪي ڏنو، جنهن جو هنر هن ڪي پسند آيو. .هنر سيڪارڻ الء شهر وٺي آئيهن واڍي ڪي منٿ ڪئي ته مهرباني ڪري منهجي پٽ ڪي هنر سيڪار. واڍي هن ڪي هڪ شرط ٻڌايو ته آئون رات جو ڇوڪري ڪي هن ڪوٺي ۾ بند ڪندس، جيڪڏهن صبح تائين ڇوڪرو

ي پٽ ڪي واڍي جي حوالي ڪيو، جئيرو رهيو ته پوء شاگرد ڪندس. مائي به اهلل جو آسرو ڪر آخرڪار ڇوڪرو واڍي جي آزمائش تي پورو لٿو ۽ واڍي ڪيس پنهنجو پورو هنر سيڪاريو.

ورتو تڏهن واڍي ڪيس موڪل ڏني ته هاڻ وڃي سڪيو گذار. ڇوڪري جڏهن هنر سڪيڊ ڇوڪري انهن مان پاء ڏي ڇوڪرو هلندو هلندو اچي هڪ رڻ ۾ پهتو، اتي هن اٺ جا هڏا پيل ڏنا.

هڪ بادشاهي ۾ پهتو. اتي جي شهزادي اعالن چانور ٺاهيا، جيڪي هڙ۾ٻڌي اٿي راونو ٿيو ۽ وڃي، پر جيڪڏهن شهزادي ڪي ڪرايو هوته جنهج جو هنر هن ڪي پسند ايندو ان سان شادي ڪندي

ان جو هنر نه وڻيو ته پوء ان جو سمورو سامان ضبط ڪري ڪيس غالم بڻايو ويندو. ته هي چانورن ڪي ڳارڻ جا وڏا ر ڪڍي ٻانهي ڪي ڏنا ۽ چيائينسڇوڪري هڙ مان چانو

ڄي حيال ڪيا پرچانور رڌجن ئي نه، نيٽ شهزادي ڇوڪري ڪي گهرايو. ان تي ڇوڪري ڪيس سڌوم سان شادي ٿي. سياڻن ڌام ڳالهه ڪري ٻڌائي. شهزادي ڪي هن جو هنر پسند آيو ۽ ٻنهي جي

ه مرندو.تڪ به بهنر جي دولت جنهن ماڻهو وٽ هوندي اهو ڪڏهن “ هنر دولت آهي”سچ آهي ته (ڪينجهر ڍنڍ)خالصو.

ڍنڍ آهي. ڪينجهر جي ڍنڍ جي نالي بابت هڪ پراڻي ۽ تاريخي .ڪينجھرسنڌ جي هڪڍ تي اهو نالو پيو. سنڌ جي مڪاني روايت آهي ته ڪينجهر هڪ ماڻهو هو ۽ ان جي نالي تان هن ڍن

تان ٽائي به ان داسرومانوي داستان نوري ڄام تماچي جو تعلق به هن ڍنڍ سان آهي. شاهه عبدالطيف ڀ جي حوالي سان سرڪاموڏ ۾ ڪينجهر جو ذڪر ڪيو آهي.

ح گاهه آهي. هتي روزانو سون جي تعداد ۾ ماڻهو پنهجني ٻارن ڪينجهر هڪ بهترين تفرين ۽ الء النچايندا آهن. تفريح خاطر ايندڙن حيدرآباد ۽ ٻين شهرن ڪان گهمڻٻچن سميت ڪراچي،

ا ويا آهن. ٻيڙن جو بندوبست ڪيل آهي. انهن جي رهائش الء سرڪاري طور پڪا گهر به ٺهرايجيڪي مناسب مسواڙتي ڏناويندا آهن. ڪينجهر ڍنڍ مان ساليانو لڪن روپين جي مڇي ڦاسائي

نه رڳو تاريخي مڪان طور هڪ يادگار آهي، پر معاشي لحاظ ڪان وڃي ٿي. اهڙ طرح ڪينجهر ڪينجحر محاڻن الء روزگار جو هڪ مڪيه وسيلو به آهي.

سنڍ جي راڻي نوري جي قبر نه ڪينجهر جي وچ ۾ هڪ ٽڪري تي سندس مرشد هونڙي نداآهن.ر تي حاضري ڀرڻ ضرور ايگهمڻ الء ايندڙ ماڻهو نوري جي قبشاهه جي پيراندي ۾ آهي. هتي

9

(حضرت سلمان فارسي )خالصو. جن جو هڪ نامور صحابي ٿي گذاريو ملسو هيلع هللا ىلصرسول اڪرم حضرت سلمان فارسي

آهي. پاڻ اصفهان جي هڪ ڳوٺ ۾ ڄائو هو، سندس پيء هڪ هاري هو. ايران ۾ ان وقت زرتشت مذهب جو زور هو، جنهن ۾ باهه جي پوڄا ڪئي ويندي هئي. حضرت سلمان

آتشڪدي جي ڏاڍي خدمت ڪئي پر پاڻ عيسائي مذهب ڪان متاثر ٿي ننڍي هوندي گهران ڀڄي وڃي ملڪ شام پهتو جتي هڪ عيسائي پيشواسان مليو، جتان نصيبن مان ٿيندو هموريه ۾ هڪ بزرگ وٽ پهتو، جنهن ڪيس وگات وقت ٻڌايو ته هاڻي توڪي

هي سڪون آخري بني وٽ ملندو جيڪو هجرت ڪري يثرب ايندو. سندس نشنيونآهن ته هو صدقي جون شيون پاڻ استعمال نه ڪندو بلڪه هديي ۾ مليل شيون ڪتب

آڻيندو. سندس ٻنهي ڪلهن جي وچ نبوت جي مهر هوندي.سندس جڏهن حضور جن هجرت ڪري مديني پهتاتڏهن حضرت سلمان فارسي

تي ايمان آڻي مسلمان ٿيو ۽ملسو هيلع هللا ىلص خدمت ۾ حاضر ٿيو ۽ نشانيون آزمائڻ لڳو، پوء حضورهجري ۾ اسالم جي هن مجاهد 91پنهنجي باقي حياتي اسالم جي خدمت ۾ گذاري . سن

مرد اسي سالن جي عمر ۾ وفات ڪئي. (مائي خيري)خالصو.

سخي ۽ دريا دل عورتن مان هڪ آهي جنهن جو نالو اڄ سوڌو پيو ڳائجي. مائي خيري سنڌ جي شيار ه.يئ ند ڪان ئي ڏاڍي ذهين ۽ هومائي خيري جو اصل نالو بيبي خيرالنساء هو. هي ننڍي هو

هن ننڍي هوندي قرآن شريف ختم ڪري عربي ۽ فارسي جي تعليم پڻ حاصل ڪئي. ڪيس علم سان نهايت گهڻو چاهه هو. بيبي صاحبه نهايت رحمدل ۽ نيڪ ه.ي. هن ايترا ته خير جا ڪ، ڪيا جو

.ڪيس سڏ يندائي مائي خيري هئاخوشي هئي، هن ڪيترائي خير جا ڪم ڪيا جن ۾ مائي خيري ڪي خيرات ڪرڻ ۾ ڏاڍي

ٻڍڙين، معذور۽ بيواهه عورتن ۽ نادارن جي شادي مرادي مهل مدد ڪرڻ ۽ الوارئن جي ڪفن دفن جو بندوبست ڪرڻ جهڙا ٻيا به ڪيترائي جير جا ڪم شامل آهن.

ڪي غريبن سان گڏ ويهڻ ۾ ڪڏهن به پنهنجي اميري ۽ وڏاماڻهپي جو خيال مائي خيري ٿيندو هو. ڪيس مسجدون ۽ مدرسا تعمير ڪرائڻ جو ڏاڍو شوق هوندو هو. هن حيدرآباد ڪونه

ڙائي، جنهن سان الڳو هڪ مدرسو به قائم ڪيو جنهن جو خرچ به پاڻ ۾ هڪ قبائين مسجد پڻ جوهجري جي آڌي 7111ڀريندي هئي. هي نيڪو ڪار بيبي تاريخ پهرين ماهه رمضان المبارڪ سن

ا مان رحلت وئي ڪيس هاال جي ڀرسان خداآباد ۾ دفنايو ويو. رات جو هن فاني دني

10

(موالنا دين محمد وفائي)خالصو. سنڍ جي سرزمڳن پنهنجي مختلف دورن ۾ ڪيترن ئي محب وڀن ۽ انسان دوست شخصيتن ڪي

شخصيتن مان موالنا دين محمد وفائي به هڪ هو، جن جي علمي ۽ انبي ڪارنامن جنم ڏنو آهي. انهن اعلي

4هجري مطابق 1111سن رمضان المبارڪ 72سندس والدت .ناز ڪجي اوترو گهٽ آهيجيترو به تي

تي سندس اپڻي ڳوٺ ڪٽي عرف نبي آباد تعلقي ڳڙهي ياسين ۾ ٿي. سندس والد جو نالو ع 1984اپريل

ل اصح ڪان بڪيم گل محمد هو ۽ پاڻ ذات جو ڀٽي هو. ابتدائي تعليم پنهنجي والد صاححخليفو

ڪيائين. تعليم ختم ڪري سنڌ مدرسي ڪراچي ۾ اچي ا ستا د ٿيو ۽ اتي ٻن سالن تائين رهيو. انهيء وچ

.۾ سندس علمي ناماچار سڄي سنڌ ۾ پڪڙجي ويو

صاحب تحريڪ خالفت ۾ شامل ٿيو ۽ سرگرم پهرين مهاڀاري لڙائي جي ختم ٿيڻ ڪان پوء موالنا

موالنا صاحب ڪي جميعت العلماء سنڌ جو ناظم ڪارڪن جي حيثيت سان ڪم ڪرڻ لڳو. اڳتي هلي.

الوحيد اخبار جاري ڪيائين. جنهن ۾ علمي تاريخي ۽ مذهبي مضمون ع ڪان1871مقرر ڪيو ويو. مارچ

شايع ٿيڻ لڳا. موالنا صاحب ٽيهارو ڪتاب پڻ لڪيا جن ڪي هڪ خاص درجو حاصل آهي. اسالم جو هي

ع ۾ رحلت ڪري وڃي 1891هجري مطابق اپريل 1138 خادم، عالم اديب ۽ مجاهد ماهه جمادي اآلخر

حقيقي محبوب سان مليو. (نصر پور)خالصو.

نصرپور سنڌ جي جهونن، تارخي، علمي ۽ هنري شهرن مان هڪ آهي. نصر پور حيدرآباد ضلعي ۾

ملين جي مفاصلي تي آهي. هن شهر جي آباد ٿيڻ بابت تاريخدانن جا 3ٽنڊي الهيار جي اتر اولهه طرف

مخلتف رايا آهن. ڪن جو چوڻ آهي ته هي شهر فيروز شاهه تغلق جي هڪ امير نصير ٻڌايو هو ۽ ڪن جو

چوڻ آهي ته هي شهر نصير مهاڻي ٻڌايو هو.

ڪنهن زماني ۾ نصرپور ڏاڍو زرخيز ۽ خوشحال شهر هو. هتي جا ڪارگر ۽ هنر مند ماڻهو ڏاڍا مشهور

يون، اجرڪون، گربيون ۽ بافتي جي ڏيهه پر ڏيهه ڏاڍي هئا. جن جي ٺاهيل شين مان جهڙوڪ ڪيس، سوس

۽ هاڪ هئي. نصر پور ۾ ڪيترائي ۽ شاعر ٿي گذريا آهن جن ۾ مشهور ڏاهو وتايو فقير، شاهه عنايت رضوي

ڪلهوڙن جي آخري ڏينهن ۾ مدد خان پٽاڻ نصرپور ۾ ڦرلٽ ڪري شهر مصري شاهه جا ناال ذڪر الئق آهن.

ياء جي رخ بدالئڻ جي ڪري جيتو ڻيڪ نصرپور جو اڳيون اوج نه رهيو آهي، ڪي تباهه ڪيو هو. سنڌو در

پرهن وقت هي شهر وري ترقي ڪري رهيو آهي اڄ به نصر پور جا ڪيس، ڪاڌي ۽ ڪير پڙاڏاڍا مشهور آهن.

11

(ميرن جي دربار)خالصو. جيمس هڪ انگريز عملدار ڊاڪٽرع ۾ ميرن ڪڇ مان مير مراد علي خان جي عالج الء 1972سن

برنس ڪي گهرايو هو. ڊاڪٽر پرنس پنهنجي سفرنامي ۾ ميرن جي درٻار جي سونهن ء۽ نزاڪت جي تعريف

نومبر تي مان حيدرآباد پهتس، حسام ماڻهن جا مون ڪي ڏسڻ الء ميڙ 71ڪئي آهيئ هو لڪي ٿو ته تارريخ

ڏانهن نيائون. قلعي ڪري آيا. آخر جڏهن مان قلعي جي دروازي وٽ آيس تڏهن مونڪ ميرن جي ڪچهري

تين . ڀسنڌي ماڻهو خوش پوشاڪ ويٺا هئا پئي هئي. درٻار جي اڱڻ تي ڪيترائي ۾ گوڙ ڪونه هوسانت لڳي

غاليچا ۽ فرش فروش وڇايا پيا هئا. تي ڪمانگري چٽ هئا ۽ پٽ تي قسمين قسمين

خوش ٿيس، ان و شوڪت ڏسي ڏاڍوشمل ۽ ججڏهن مان ميرن جي منجين وٽ پهتس ته اتي درٻار جو ت

سي چڱيون پوشاڪون ڇا ڏسان ته سڀني ميرن جي پٺيان انهن جا خدمتگار جن ڪي تراريون ۽ ڍالون هيون

هر جاء صفائي سٺائي ۾ بي مثال هئي. پوء مان درٻار جي صفي ۾ آيس، دڏهن سڀئي مير مو ڪي پهريوبيٺا هئا.

سان ويهاريائون. پوء مون سان پارسي ۾ اٿي گڏيا. مون ڪي مير ڪرم علي خان ۽ مير مراد علي خان جي ڀر

ا ڪيائون.بگفتگو ڪرڻ لڳا. پهريائين خوش خير عافيت چڇي ۽ منهنجي گهڻي مرح

مٿيون سمورو بيان اهو ڏيڪاري ٿو ته سنڌ جا حاڪم مير ڪيڏا نه سڌريل نيڪ خصلت ۽ صفائي

ا ڍاپن.هئا. جو يورڀي علمدار ۽ ٻيا ڌاريا به سندن تعريف ڪرڻ مان نٿ سٺائي وارا

(اجرڪ)خالصو. اجرڪ جو استعمال قديم زماني ڪان هلندو .اجرڪ سنڌ جي ثقافت جي سڃاڻ ۽ سوڪڙي آهي

جي نالي سان سڏيو آهي. ازرق جي معني آهي نيرورنگ زيادو استعمال “ ازرق”پيو اچي. عربن اجرڪ ڪي

ٿيندوآهي. اجرڪ چوڏهن مختلف مرحلن مان گذري مڪمل ٿئي ٿي. اجرڪ جي ڇر جا وري پنج مرحال

جي مڪمل ٿيڻ تائين پنجويهه سو پيرا پور لڳن ٿا۽ هن آهن. هر هڪ مرحلي ۾ پور ۽ ٺپا لڳندا آهن. اجرڪ

جي تياري ۾ اٽڪل سورهن مرحال استعمال ٿين ٿا. اجرڪ جا گهڻو ڪري چار رنگ ٿيندا آهن. اڇو، ڪارو،

ڳاڙوهو ۽ نيرو. اجرڪ الء هرڪ يا پاپلين جو ڪپڙو استعمال ٿيندو آهي.

ٽنڊو محمد خان ۽ اترواري حسي ۾ اجرڪ گهڻو ڪري الڙوارن شهرن ۾ ٺهي ٿي، جهڙوڪ نصرپور،

سڪر ۾ اجڪ ٺهي ٿي. موجوده دور ۾ اجرڪ مان ٽايون، شرٽون اسڪرٽ، پڙا، زنانا چوال، سلوارن، ميزپوش

وغيره ٺاهيا وڃن ٿا. اجرڪ ننڍا توڙي وڏا مرد توڙي عورتون پهرين ٿا. اها اونهاري ۾ ٿڌي ۽ سياري ۾ گرم

پيو ڪوبه نه آهي. ن عقيدت ۽ محبت جو اظهار ڪان وڌيڪمحسوس ٿيندي آهي. سنڌ جاماڻهو اجرڪ سا

12

(سنڌي ادب جي مختصر تاريخ)خالصو. ادب موجود هو. عربن جي سنڌي زبان تمام قديم زبان آهي. آڳاٽي زماني ڪان ئي سنڌي زبان ۾ علم

دور ۾ دور ۾ قرآن شريف جو ترجمعو سنڌي زبان ۾ ٿيو هو. عربن ڪان پوء سومرن جو دور شروع ٿيو، هن

سمن ڪا پوء ارغونن، ترخانن ۽ مغلن سنڌ تي روحانيت ۽ اخالقيات جا سبق شاعري ذريعي ڏنا ويندا هئا.

حڪومت ڪئي. شاهه عنهالڪريم بلڙي وارو ان دور جو مشهور شاعر ٿي گذريو آهي.

“ مقدمته الصلوات”ع ۾ مخدوم ابوالحسن سنڌي رسم الخط ڪي باقاعدي صورت ڏني ۽ 1211سن

ع ڪان سنڌ تي ڪلهون جو دور شروع ٿيو. هي دور سنڌي زبان ۾ علم 1212الي ڪتاب نظم ۾ لڪيو. سن ن

و ادب جو سونهري دور سڏجي ٿو. هن دور جو عظيم ترين شاعر حضرت شاهه عبدالطيف ڀٽائي ٿي گذريو آهي،

سيد ثابت ۽ ع ڪان سنڌ تي ٽلپرن جو دور شروع ٿيو. هن دور جو عظيم شاعر سچل سرمست 1297

جي حڪومت شروع ٿي. هن دور ۾ موجوده الف بي ٺهي ۽ ڌ ۾ انگريزن ع ۾ سن1941سن هو. علي شاهه

سنڌي علم و ادب جي ترقي ۽ واڌاري تي جا مجموعا شايع ٿيا. جن ڪيترائي ناول، ڊراما، انسانن ۽ مضمونن

ڀاري لڙائي ڪان پوء سياسي پهرين مها الء گهڻو ڪجهه ڪيو. هن دور جو عظيم شاعر قادر بخش بيدل هو.

سجاڳي جي لهر آئي ۽ آزادي جي هلچل زور وٽي وئي، انهي ڪري سنڌي ليڪڪن سماج جي اصالح سان

گڏ سياسي مقصد سامهون رڪي لڪڻ شروع ڪيو.

(بين القوامي عدالت)خالصو. بين القوامي عدالت گڏيل قومن جي ميمبر ملڪن جا ڪيس ٻڌرندي آهي ۽ جن ملڪن جا پاڻ ۾

تڪرار هوندا آهن انهن جا انصاف جي بنياد تي فيصال ڪرڻ جا ڪم ڪندي آهي. ٻي عالمي جنگ ڪان

ٺاهيو ويو. تڏهن دائمي عدالت ڪي ختم ڪر بين “ گڏيل قومن جو ادارو”پوء قومن جي انجمن ڪي ٽوڙي

ع ۾ ٿيو. 1843القوامي عدالت جوڙص ويئي. انهيء عدالت جو پهريون اجالس اپريل ۽ مئي

ن عدالت ۾ پندرهن جج آهن، جن ڪي گڏيل قومن جي جنرل اسيمبلي ۽ سالمتي ڪونسل نون ه

ورهين جي عرصي الء چونڊيندي آهي. هن عدالت جي صدر مقام هالينڊ جي شهر هئگ ۾ آهي، پر ڪورٽ

چاهي ته ڪتي به اجالس ڪري سگهي ٿي. عدالت جي صدر ۽ رجسٽرار ڪي هئگ ۾ رهڻو پوندو آهي. بين

ي عدالت ڪنهن حڪومت جو حصو نه آهي، انڪري ان تي پنهنجن فيصلن جي پوئواري ڪرائڻ جي القوام

ڪابه طاقت نه آهي. اها هر هڪ ميمبر ملڪ جي اخالقي جوابداري آهي ته هو انهي عدالت جي فيصلن سان

ٻڌل رهي.

13

(رڌ پچاء )خالصو. الزمي ڳالهه آهي ته ڪين رڌ ڇوڪرين ڪي جتي ٻين هنرن سيڪرڻ جي ضرورت آهي؛ اتي اها نه

انهيء جو مطلب اهو نه آهي ته ڇوڪرين ڪي عمدا ۽ عاليشان ڪاڌا رڌڻ اچن، پر .پچاء به سيڪاريو وڃي

سٺي رڌ پچاء ڪرڻ واري سٺي ڇوڪري اها آهي، جنهن ۾ هي ٽي خاصيتون هجن؛ صفائي، سنڀال ۽ وقت

جيڪڏهن رڌڻو گندو هوندو ۽ ڪاڌي جا ٿانو ڪاڌي ڪان پهريائين ضروري ڳالهه صفائي آهي. جي پابندي.

ميرا هوندا، ته ڪاڌي ڪائڻ واري ڪي ڪراهت ايندي. رڌڻو هميشه ٻهاريل اڇو اجرو هجي.

هر روز ڪم ۾ اچن، انهن ڪي روزانو ؛ ڪپڙو غيره جيڪيريون شيون جهڙوڪاصاف ڪرڻ و

ء جي ضرورت هجي، اها چاء تي ويهڻ وقت جنهن جنهن شيرڌ پ. يبڻ سان ڌوئي سڪائڻ ضروري آهاص

اهڙيء ريت وقت جو اندازو ڪري، رڌ پچاء وقت جو گهڻو خيال رڪڻ گهرجي.اڳواٽ پاڻ وٽ رڪڻ گهرجي.

ڪاڌو جيرتو گهرجي اوتروئي رڌي اڳيان رڪجي. تي ويهنو ته ڪڏهن به ڪنهن ڳالهه ۾ اوير ڪانه ٿيندي.

ڪاڌو ٿورو هوندو ته توهان ڪي شرمندو ٿيڻو پوندو. وڌيڪ هوندو ته ضايع ٿي ويندو. لوڻ، مرچ ۽ گيهه جو به

پورو اندازو هجي . انهن مان ڪابه شئيء وڌيڪ يا گهٽ هوندي ته بي مزي تي ويندو.

(ٻه ته ٻارهن)خالصو. هو پاڙيسري ۽ هم ڪالسي نه هئا. اسڪول به گڏجي ويندا هئا ۽ .دوست هئاارشد ۽ سليم پاڻ ۾

ساڳي بئنچ ته ويهندا هئا. ارشد مئٽرڪ پاس ڪري شهر پڙهڻ هليو ويو ۽ سليم پنهنجي پيء سان ٻنيون

ارشد پڙهي وڏو امتحان پاس ڪري وڏي عهدي تي وڃي پهتو. اتان پنهنجي ننڍپڻ جي دوست سنڀالڻ لڳو.

هن ڳوٺ ۾ پنهنجي اچڻ جو ڪنهن ڪي به اطالع ڪوبه ڏنو هو.خط لڪندو رهندو هو. ڪي باقاعدي

جئين ئي اتي پهتو ته اتي ويرانيء ڪان سواء ڪجهه به ڪونه ارشد .هتو هوپ هو شام جي وقت ڳوٺ

پوء ڪنهن ڊنل آواز ۾ پڇيو ته ڪير آهي؟ ارشد پنهنجي ،هو. ارشد جڏهن سليم جي گهر جو در ڪڙڪايو

دوست سليم جو آواز سڃاتو. سليم ارشد ڪي ڇڪي اندر ڪيو ۽ ڳوٽ جي برباديء جو احوال ٻڏديو، ته

نهنجي ڳوٺ ڪي پڌاريلن جي رحم ڪرم ته هئا. ارشد ارشد ڪي ڏاڍو ڏڪ ٿيو. ڳوٺاڻا مڪمل طور تي

ارن جي يدعهد انهي سلسلي ۾ ارشد انتظاميا جي اعلي ري ورتو.مڪمل تباهيء ڪان بچائڻ جو فيصلو ڪ

هڪڙي ڏينهن هنن ڪي ڌاڙيلن جي .گڏجاڻي سڏائي ۽ بدامنيء جي خاتمي الء حڪمت عملي جوڙي وئي

د شرچرپرجو پڪو اطالع مليو ڌاڙيلن تي ڪڙڪيا مقابلي ۾ هڪ ڌاڙيل مر ويو ۽ سليم به زخمي ٿي پيو هو. ا

ارشد هن جي سامهون بيٺو مر تهن ڏنو ته سندس دوساسپتال ۾ داخل ڪرايو. ان ڪي ڪڻائي شهر جي

ڪي رهيو هو.

14

(جهڙو راڄ تهڙوڀاگ)خالصو. مڙي ڦٿڪي. صنح جو بادشاهه هڪڙي بادشاهه خوب لڌو ته سندس سمهڻ واري ڪوٺيء ۾ هڪڙي لو

نه ٻڌائي سگهيو. پوء ته سڄيسڀني اميرن، وزيرن ۽ نجومين ڪي خواب ٻڌايو؛ پرانهن مان ڪوبه ان جو تعبير

بادشاهيء ۾ پڙهو گهمايو ويو، ته جيڪو به خواب جو تعبير ٻڌائيندو، تنهن ڪي وڏو انعام ڏنو ويندو.

اها خبر هڪ ڏينهن هڪڙي ڪڙميء تائين پهتي. هو به خوب جي تعبير ڪرڻ الء توڪل ڪري

آء تو ڪي ”آهي. هن نانگ چيو ته ته هڪ جابلو لڪ هو جتان هڪ واسينگ نانگ ويٺو نڪري پيو. واٽ

“تعبير ٻڌايان، پر ان الء مجهنجو شرط آهي، ته انيام جو اڌ مون ڪي ڏيندين.

ڪڙميء نانگ جو شرط مڃيو ۽ خواب جو تعبير ٻڌي روانو ٿي ويو. درٻر ۾ پهچي ڪڙميء خواب جو

ڪرام ڏنا. ڪڙميء انعام وٺي ا انعام بادشاه ڪي ڳالهه دل سان لڳي ۽ هن ڪڙميء ڪي وڏا تعبيرٻڌائي هو.

واپس پئي آيو ته خيال ڪيائين ته ڇو نه ٻيو رستو وٺي گهر وڃان! نه ته نانگ ڪي انعام جو اڌ ڏيڻو پوندو.

ڪجهه ڏينهن ڪان پوء بادشاهه وري ٻيو خواب لڌو، ته سندس محالت ۾ هڪ اگهاڙي ترار پئي

انانگ سان دوڪو ڪيو ۽ ان ڪي منٿون ڪرڻ و. ڪڙميءيلهن ڪڙميء ڏانهن ماڻهو موڪلٽڪي. بادشاهه

اڳي ب تو قول ڪونه پاريو، پرهاڻي وايدو ڪر ته انعام جو اڌ ضرور مونڪي ڏيندين!” لڳو. نيٽ ڪيس چيو ته

ڪڙميء هائو ڪار ڪي. بادشاه ڪي ڳالهه دل سان لڳي ۽ هن ڪڙميء ڪي جهجها انعام اڪرام ڏنا.

ٽ تي وري به دل ۾ بي ايماني پيا ٿيس. ڪڙمي اچي گهر پهتو ۽ ڪڙمي خوش ٿيندو گهر ڏانهن موٽيو پر وا

سڪ سان زندگي گزارڻ لڳو.

. ڪڙمي ڪجهه ڏينهن ڪان پوء بادشاهه وري ٻيو خواب لڌو. هن وري ڪڙميء ڏانهن ماڻهو موڪليو

نانگ ڪي ڏاڍيون منٿون ڪيون، ٻيلي منهنجون خطائين بخش ڪر هن جا تعبير ٻڌاء نه ته مفت ۾ مارجي

ور اڌ ضربير ڻڌاايان ٿو پر واعدو ڪر ته هن ڀيري انعام جو چڱو، تو ڪي خوان جو تع” گ چيس ته ويندس. نان

بير ٻڌي روانو ٿيو.!. ڪڙمي هائيڪار ڪئي ۽ خواب جو تعڏيندين

تعبير ٻڌايو. بادشاهه ڪڙمي ڪان انعام ڏيو. ڪڙمي هن ڀيري بادشاهه وٽ پهچي ڪڙميء خواب جو

ادا آء ڪو انعام جو بڪيو نه ”نانگ چيس ته ڪيائين. رسمورو انعام آڻي نانگ آڏو سڌو نانگ وٽ آيو.

آهيان .مون ته رڳو تنهجو آزمودو ٿي ورتو، پر ان ۾ تنهجو ڏوهه نه آهي، ڇو ته ملڪي حالتن جو اثر رعيت تي

ملڪ ۾ فساد ۽پوندو آهي. پهرئين بيري ملڪ ۾ فريب ۾ دعا هئيئ سو تو به مون سان دعا ڪئي. ٻئي ڀيري

خونريزي هئي، سو تو به ائين ڪيو. هاڻي ملڪ ۾ امن امان آهي، سو تون پاڻ هلي آيو آهين انيام ڏيڻ ٻڌو.

15

(قائد اعظم جا ارشاد)خالصو. شاگردن ڏانهن.

تعليم پڪيڙڻ الء وڏي ۾ وڏي قرباني ڏيڻ ڪان به ڪيٻائڻ نه گهرجي. ان مقصد ڪي حاصل

ڪرڻ الء جيتريون به تڪليفون اچن، اهي ٿوريون آهن.

مان توهان ڪي تعليمي عمل ۾ مصروف رهڻ جو تاڪيد ٿو ڪريان، ڪم ۽ بس ڪم. پنهنجي

م جي سچي خدمت ڪندا رهو ۽ اڳتي وڌندا هلو.وق

ن مستقبل جا معمار آهيو. ان الء جيڪو ڏڪيو ڪم اوهان جي سر تي بيٽو آهي، ان ڪي توها

منهن ڏيڻ الء پنهنجي شخصيت ۾ نظم ضبط پيدا ڪريو ۽ مناسب تعليم ۽ موزون تربيت

ڪريو. لاصح

ڏانهن.سرڪاري مالزمن

جيڪڏهن اسين هن عظيم مملڪت پاڪستان ڪي خوشحال ڏسڻ چاهيون ٿا، ته اسان ڪي

ي توجهه سان غريب ماڻهن جي بهبود الء پاڻ پتوڙڻو پوندو. جيڪڏهن اوهان هڪ ٻئي سان پور

.تعاون ڪيو ته يقين آهي ته اوهان ڪامياب ٿيندا

آء اوهان ڪي يقين ٿو ڏياريان ته دنيا ۾ اوهان جي ضمير ڪان وڌيڪ ڪانه شئي نه آهي. جڏهن

اوهان خداجو حضور پيش ٿيو.

پاڪستان جو وقار بلند ڪرڻ ٿا چاهيو ته اوهان ڪي ڪنهن به قسم جيڪڏهن اوهان واقعي

جي دٻاء جو شڪار ٿيڻ نه گهرجي، پر ان جي برعڪس عوام ۽ ملڪ جي سچي خادم جي حيثيت

سان پنهنجا فرض بي خوفيء سان پارا ڪندا رهو.

ڏانهن. پاڪستاني عوام

آهن، توهان جي ملڪ جو قدرت توهان ڪي سڀ ڪجهه ڏنو آهي، توهان وٽ غير محدود ذريعا

بنياد پئجي چڪو آهي.

منهنجي پيغام جو تت هيء، ته هر مسلمان ڪي ايمانداري، خلوص ۽ بي غرضيء سان پاڪستان

.جي خدمت ڪرڻ گهرجي

سين مستقل مزاجي، اڻٿڪ محنت ۽ قربانيء جي جذبي سان پاڪستان ڪي هڪ عظيم ۽ ا

مستحڪم مملڪت بڻائيداسين.