Zaštita na radu

Seminarski rad

Tema:

Monitoring i analiza štetnosti u radnoj sredini

Predmetni nastavnici:

Prof. dr. Dragoljub Urošević

Mr. Ljiljana Stojanović Bjelić

Student: Željko Simić, br. Indeksa 18/11

Banja Luka, Decembar 2013godine

1

SADRŽAJ:

1. UVOD................................................................................................................................................................................... 2

2. RADNA SREDINA.............................................................................................................................................................. 3

2.1. Čovjekova sredina.............................................................................................................................................................. 4

3. ORGANIZACIJA RADA I RADNOG MJESTA................................................................................................................ 5

4. USLOVI RADNE SREDINE............................................................................................................................................... 6

4.1. Vazduh.................................................................................................................................................................................... 6

4.2. Temperatura........................................................................................................................................................................ 7

4.2.1. Uticaj temperature vazduha............................................................................................................................................................... 7

4.3.Vlažnost.................................................................................................................................................................................. 8

4.4. Osvjetljenje........................................................................................................................................................................... 9

4.5. Boje, buka i vibracije....................................................................................................................................................... 10

4.5.1. Boje.............................................................................................................................................................................................................. 10

4.5.3. Buka............................................................................................................................................................................................................. 10

4.5.4. Vibracije..................................................................................................................................................................................................... 11

5. RIZIK RADNE SREDINE................................................................................................................................................ 12

5.1. Pojam rizika....................................................................................................................................................................... 12

5.2. Nivo rizika.......................................................................................................................................................................... 12

6. STRES NA RADNOM MJESTU...................................................................................................................................... 13

7. UTVRĐIVANJE OPASNOSTI I ŠTETNOSTI U RADNOJ SREDINI........................................................................14

7.1. Ocjenjivanje rizika.................................................................................................................................................. 14

7.2. Procjena opasnosti i štetnosti............................................................................................................................. 15

7.3. Procjena rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini................................................................................. 15

8. ŠTETNOSTI I OPASNOSTI KOJE SE JAVLJAJU U RADNIM SREDINAMA TEHNOLOŠKOG PROCESA.......16

9. PROGRAM KONTROLE RIZIKO-FAKTORA U RADU............................................................................................. 17

10. ZAKLJUČAK................................................................................................................................................................ 19

LITERATURA I INTERNET...................................................................................................................................................... 20

2

1. UVOD

Kroz ovaj seminarski rad, pokušaćemo da predočimo koliko je bitno da se uradi analiza i

da se vrši konstantan monitoring štetnosti u radnoj sredini. Cilj ovog rada je da se ukaže

na veliki značaj tačne identifikacije opasnosti i štetnosti u radnoj okolini i na radnom

mjestu.

Zdravljesvih zaposlenih je direkto vezano za radne uslove, odnosno za opasnosti,

štetnosti i napore koji se javljaju tokom obavljanja radnih zadataka.Preventivnim i

periodičnim ispitivanjima uslova radne okoline provjerava se i utvrđuje da li su na

radnom mjestu i u radnoj okolini primjenjene mjere bezbjednosti i zdravlja na radu

utvrđene propisima iz oblasti bezbjednosti i zdravlja na radu, tehničkim propisima i

standardima.

Radnici su često na svom radnom mjestu izloženi istovremeno većem broju različitih

nepovoljnih faktora radne sredine, što nekada otežava ispitivanje štetnosti u radnoj

sredini. Ispitivanje uslova radne okoline se obavlja u skladu sa Zakonom o zaštiti na radu,

kao i Pravilnikom o postupku pregleda i ispitivanja opreme za rad i ispitivanja uslova

radne okoline.

Inženjeri zaštite na radu vrše monitoring ali i analizu štetnosti koje se javljaju u radnoj

sredini.Oni nadgledaju, pomažu, popravljaju, a koji put i zabranjuju rad, što nije uvijek

prijatna dužnost.Inženjeri zaštite na radu propisuju pravila sigurnosti i paze kako se

pravila o zaštiti na rtadnom mjestu primenjuju. Na kraju prikupljaju podatke, vrše

sistematizaciju, statistički ih obrađuju, analiziraju i pišu izvještaje.

Ako radnu sredinu podrazumijevamo kao ključnu komponentu proizvodnog procesa

možemo rećida radna sredina podrazumijeva sve prostorije ili otvoreni prostor u kojem se

vrši proizvodni ili neki drugi radniproces. U tom smislu, da bi neki prostor definisali kao

radnu sredinu, neophodno je da postoje brojni materijalni,dokumentacioni, kadrovski i

ostali uslovi. Pri analizi radne sredine neophodno je poštovanje metodoloških

uputstava koja omogućavaju prikupljanje i ocjenjivanje pojedinih elemenata radnog

prostora, kao i određenihelemenata radne okoline (prostor koji okružuje radnu sredinu).

3

2. RADNA SREDINA

Radna sredina je jedan od osnovnih tipova životne sredine, uz ruralnu životnu sredinu i

urbanizovanu i industrijalizovanu životnu sredinu. Radna sredina, zajedno sa društvenim

odnosima i naseljima, spada u najznačajnije elemente čovjekovedruštvene sredine. U

savremenim uslovima ubrzane globalne industrijalizacije radna sredina postaje

najugroženijielemenat u sistemu čovjek – životna sredina.Radna sredina u mnogome

utiče na životnu sredinu, jer je neizostavni dio nje, sva zagađenja i opasnosti u radnoj

sredini se direktno ili indirektno prenose na životnu sredinu čiji je ona dio.Radna sredina

je mjesto gdje se završava i kompletira neki radni zadatak. Ako je u pitanju radno mjesto,

radna sredina uključuje i fizičku geografsku lokaciju kao i neposrednu okolinu radnog

mjesta (kao što su gradilišta ili poslovni objekti).

“Radna sredina obično uključuje i druge faktore koji se odnose na radno mjesto, kao što

su kvalitet vazduha ili nivo buke“1.

“Pod radnom sredinom podrazumjevamo cjelokupnost materijalnih faktora i društvenih

odnosa u kojim ljudi ostvaruju radnu i ostalu aktivnost.Materijalni faktori obuhvataju

fizičke i tehničke uslove radne sredine, a društveni faktori obuhvataju odnose između

ljudi”2.

“Ako radnu sredinu podrazumijevamo kao ključnu komponentu proizvodnog procesa

možemo reći da radna sredina podrazumijeva sve prostorije ili otvoreni prostor u kojem

se vrši proizvodni ili neki drugi radni proces. U tom smislu, da bi neki prostor definisali

kao radnu sredinu, neophodno je da postoje brojni materijalni, dokumentacioni,

kadrovski i ostali uslovi“3.

Budući da postoji znatan broj elemenata i faktorakoji determinišu uslove radne sredine (a

koje je često veoma teško definisati i analizirati) neophodna je izrada odgovarajuće

metodologije analize radne sredine. Za svaku radnu sredinu analiza će se razlikovati u

zavisnostiod tehnološkog procesa koji se odvija u određenoj radnoj sredini.

1http://www.businessdictionary.com/definition/work-environment.html 2http://www.zasve.net/oglasi/Dejstvo_radne_sredine_na_radnika 3Dr Čedomir Crnogorac, Neki oblici zagađivanja radne sredine, Apeiron–ICAMA, Banja Luka, 2009 god.

4

2.1. Čovjekova sredina

Čovjekova sredina (okolina), u današnjoj naučnoj, stručnoj i udžbeničkoj literaturi ne

može se naći kao opštasaglasnost o pojmovnom i terminološkom određenju čovjekove

sredine.

“Polazeći od shvatanja čovjeka kao prirodno – društvenog bića koje se radom,

mijenjajući prirodu, uzdiže iznad životinjskog nivoa, čovjekova sredina se može

definisati kao ukupnost prirodnih uslova i društvenih tvorevina u kojima čovjek živi kao

prirodno i društveno biće“4.

“Ljudski rad kao cjelishodna djelatnost prilagođavanja prirode u bilo kojem obliku je

prirodni uslov ljudske egzistencije, od svih socijalnih oblika nezavisan uslov izmjene

materije između čovjeka i prirode a čovjekova inteligencija rasla je srazmjerno tome kako

je čovjek učio da mijenja prirodu“5.

Znači, možemo zaklljučiti da prirodni uslovi ne određuju isključivo čovjekov razvitak

kroz istoriju, jer on djeluje na prirodu i samim tim on je mijenja i tako sam sebi stvara

nove uslove opstanka za život.

3. ORGANIZACIJA RADA I RADNOG MJESTA

4F. Engels, Dijalektika prirode , Dela-Tom, Beograd 1974 god. Str. 3835Dr Danilo Ž. Marković, Socijalna ekologija, Edit print, Beograd 2004 god. V izdanje, str.124

5

Dobro organizovano radno mjesto treba da odgovara fizičkim, antropometrijskim,

psihomotornim i mentalnim sposobnostima radnika. Prateći ergonomske principe dobro

organizovanog ili reorganizovanog radnog mjesta, treba voditi računa o:

- vrsti posla i radnih zadataka koje radnik treba da obavi,

- načinu na koji treba izvesti radne zadatke,

- vremenu za koje zadaci treba da se obave,

- neophodnoj vrsti alata, mašina i opreme potrebnih u radu.

Radno mjesto mora biti prostorno planirano i organizovano tako da radnik može

nesmetano obavljati radne operacije. Skučeni prostor otežava kretanje radnika i povećava

rizik od fizičkih povreda, stvara osjećaj sputanosti usljed potrebe za stalnom kontrolom u

kretanju. Za lako i uspješno obavljanje radnih zadataka važno je i pravilno držanje tijela

u toku rada. Nepravilno držanje tijela može izazvati različite probleme, kao što su:

- bol u leđima,

- loša periferna cirkulacija (ruku i nogu),

- razvijanje i pogoršanje bolesti koja nastaje kod radnika koji u radu koriste

repetitivne pokrete tzv. oboljenje usljed repetitivnog naprezanja (RSI – Repetitive

Strain Injures).

Glavni uzroci ovih problema su:

- loše urađena stolica, dugotrajno i nepravilno sjedenje u stolici,

- dugotrajno stajanje radnika,

- neprilagođen i udaljen dohvat ruke,

- neadekvatna jačina svjetlosti i loša organizacija osvjetljenja,

- buka i vibracije, itd.

6

4. USLOVI RADNE SREDINE

Najvažniji fizički uslovi radne sredine su klimatski uslovi i uslovi koji djeluju na čula

čovjeka. Klimatski uslovi su: vazduh, temperatura i vlažnost, a uslovi koji djeluju na čula

čovjeka: osvjetljenje, boje, buka i vibracije. Karakter ovih faktora bitno utiče na kretanje

produktivnosti rada, na radnu sposobnost, na stepen zamaranja, na povrede na radu, itd.

4.1. Vazduh

Vazduh kao neophodni uslov života, kao prirodni dio radnog ambijenta i prirodni faktor

radne sredine, trpi određene promjene u svome sastavu pod dejstvom tehničkih i

vještačkih faktora radne sredine. Te promjene imaju svoje posljedice na čovjeka i

njegovu radnu sposobnost, pa time i na njegove radne učinke.

Fiziološki sistem za održavanje temperature i osećanja prijatnosti jeste mehanizam

isparenja u koži. Ako se temperatura tijela podigne u toku rada iznad normalne

temperature, hlađenje se vrši znojenjem. Brzina isparivanja zavisi od temperature

vazduha, vlažnosti vazduha i kretanja vazduha. Visoka temperatura vazduha smanjuje

brzinu isparivanja. Kako svaki fizički rad stvara toplotu, čovjek će uspješnije da radi ako

postoje uslovi da se oslobodi suvišne toplote i održava normalnu temperaturu tijela.

Provjetravanja povećavaju i produktivnost rada u radnoj prostoriji. Posebno je važno da

radna odjeća radnika u ljetnjim mjesecima bude od lakog, tankog i prozračnog materijala,

koja omogućava znojenje i prirodnu ventilaciju tijela, jer su ljudi skloni da se češće

odmaraju kada su uslovi rada nepovoljni. Osjećanje nelagodnosti dolazi i zbog loše

ventilacije, pri čemu važnu ulogu igra i nedostatak kiseonika, kao i povećanje količine

ugljendioksida. Smatra se da je dobar takav sistem provjetravanja koji pokreće vazduh,

filtrira strana tijela iz vazduha i koji kontroliše temperaturu (ako se zimi radi blizu vrata

treba se čuvati promaje). Takvi uslovi ne samo da smanjuju sposobnost za rad nego

uslovljavaju mnoga bolovanja. Zato je za organizatora, s obzirom da je vazduh

neophodan uslov života, od bitnog značaja sledeće:

kakve se promjene dešavaju u sastavu vazduha pod dejstvom tehničkih i bilo kojih

drugih faktora radne sredine i šta te promjene izaziva,

7

kakvim se organizacionim mjerama obezbjeđuje normalan prirodni sastav vazduha u

radnoj sredini.

4.2. Temperatura

Vrijeme dosta utiče na raspoloženje i stav ljudi. Optimalna temperatura za rad je od 17 do

19 stepeni po Celzijusu. Pri ovoj temperaturi je uticaj vlage neznatan u održavanju stalne

temperature tijela. Čovjekovom organizmu je potrebno za njegov opstanak da održava

temperaturu tijela konstantno između jedne gornje i jedne donje granice. Intenzitet

vitalnih aktivnosti se prilagođava tjelesnoj temperaturi. Na niskim temperaturama

intenzitet vitalnih aktivnosti opada. Čovek koji je duže izložen velikoj hladnoći, te mu

sistem odbrane prestaje djelovati, pada u dremež i san. Na visokim temperaturama

intenzitet vitalnih aktivnosti raste. Da bi se taj intenzitet održao na određenom nivou,

čovjekov organizam u izvjesnoj mjeri sopstvenim sredstvima podešava odgovarajuću

tjelesnu temperaturu.

4.2.1. Uticaj temperature vazduha

Poznato je da promjena jednog od meteoroloških elemenata mijenja vrijednosti drugih

elemenata. Tako se uticajtemperature vazduha na ljudski organizam (bez obzira na

starosnu dob) ne može razmatrati izolovano odveličine relativne vlažnosti. Ekvivalentno

– efektivna temperatura (EET) pokazuje toplotni osjećaj čovjeka pri istovremenom

djelovanju na njegov organizam temperature vazduha, njegove vlažnosti i vjetra (u

zatvorenojprostoriji: brzina kretanja vazduha). Nažalost, mi danas u Republici Srpskoj i

Federaciji BiH, za značajan broj školskih i fakultetskih prostorija nemamo adekvatan

instrumentarij za određivanje najpovoljnijihmikroklimatskih/kriptoklimatskih vrijednosti

za ugodan boravak juvenilne populacije u zatvorenom radnomprostoru.

4.3.Vlažnost

Vlažnost kao faktor radne sredine, preko dejstva na organizam radnika i njegovu radnu

kondiciju, djeluje na:

a) organizam radnika neposredno, i

b) produktivnost radnika posredno.

8

Postoji jedan optimalni stepen vlažnosti pod određenim ostalim uslovima radne sredine i

na određenoj temperaturi okoline. Niži ili viši stepen vlažnosti odražava se u

odgovarajućim fiziloškim reakcijama organizma, koje mogu da izazovu poremećaje u

radu pojedinih organa, pa i njihova oboljenja. Visok stepen vlažnosti pogoršava uticaj

visokih temperatura na čovjekov organizam, zato što otežava znojenje. Otuda dolazi do

poremećaja u razmjeni toplote između organizma i okoline. Ovo je od velikog značaja u

onim djelatnostima u kojima tehnološki proces zahtjeva održavanje visokog stepena

vlage u vazduhu. Takav je slučaj u nekim granama tekstilne industrije, zatim u nekim

granama prehrambene industrije, u fabrikama cigareta, fotografskog materijala, šibica i u

drugim sličnim granama. Nizak stepen vlažnosti, odnosno suv vazduh, izaziva povećanu

transpiraciju i odgovarajuće promjene u metabolizmu. Vlažnost takođe stvara i uslove za

smanjenje otpornosti organizma prema uzročnicima raznih bolesti, usled čega se pri radu

u vlažnoj sredini javljaju češće razna oboljenja, kao što su nazeb, grip, reuma, astma i dr.

Ovo je od naročitog značaja u onim djelatnostima koje se obavljaju u krajevima sa

nepovoljnim klimatskim uslovima, ili su takve prirode da se obavljaju na otvorenim

terenima bez obzira na atmosferske prilike, na vlažnim terenima, ili se radi o takvim

djelatnostima u kojima se vlaga javlja kao rezultat tehnološkog procesa.

Produktivnost je indirektno u izvjesnoj mjeri pod uticajem stepena vlažnosti radne

sredine, s obzirom na dejstvo vlažnosti na stanje organizma i na radnu kondiciju radnika.

Dejstvo vlažnosti na produktivnost zavisno je od visine temperature i brzine strujanja

vazduha. Pri istoj temperaturi produktivnost opada sa porastom vlažnosti vazduha i

obrnuto. Strujanje vazduha međutim omogućava da se i pri nepovoljnim uslovima vlage

i toplote, postigne ista produktivnost. Izloženi uticaj vlage na organizam radnika ima,

kao što je razumljivo, svoj indirektni uticaj na njihov radni efekat. Svi gubici zbog

smanjene radne sposobnosti i zbog bolesti imaju naravno za posljedicu odgovarajuće

sniženje stepena produktivnosti rada.

9

4.4. Osvjetljenje

Osvjetljenje predstavlja veoma važan faktor radne sredine i neophodan uslov za

obavljanje procesa rada i sve profesionalne aktivnosti u većoj ili manjoj meri, zahtjevaju

učešće čula vida.

Prilagođavanje oka na udaljenost predmeta

Oko se prilagođava ili akomodira, na:

- određenu udaljenost predmeta od oka,

- određenu količinu svjetlosti i karakteristike osvjetljenja

Udaljenost predmeta od oka, koja je za oko najpovoljnija i na koju se oko najlakše

akomodira, te se pri radu i najmanje zamara, iznosi za mlade osobe između 25 i 35

centimetara. Za čitanje i izvođenje preciznih operacija ta je udaljenost 30 centimetara.

U organizaciji radnog mjesta i u konstrukciji mašina i alata, mora se voditi računa o toj

konstanti, kako bi se predmet rada nalazio na pravilnoj udaljenosti od očiju, bez

prinudnog položaja vrata i leđa. U praksi se značaj dobrog osvjetljenja za rad na bilo

kom radnom mjestu, često zanemaruje. To se naročito konstatuje u teškoj industriji.

Radionice su po pravilu izgrađene s prozorima dovoljnih dimenzija, ali se prozori u

mnogim slučajevima tako rijetko peru da se ponekad na njima naslaže debeli sloj prašine

koji apsorbuje i do čak 90% svetlosti. Osvjetljenje u radnoj sredini mora biti takvo da

omogućuje rad i da što manje zamara oči. Optimalno osvjetljenje je ono u kome je

potrebno najmanje napora za akomodaciju oka da bi se rad obavljao.

4.5. Boje, buka i vibracije

4.5.1. Boje

Boje su u uskoj vezi sa osvjetljavanjem prostorija zato što su u fizičkom smislu svjetlosni

talas određenih frekvencija. One se javljaju kao poseban faktor organizacije radne

sredine, jer na radnu snagu djeluju:

- svojim fizičkim kvalitetom,

- svojom sposobnošću da u čovjeku izazovu određena afektivna stanja.

10

Fizički kvalitet boje ima svoga uticaja na organizaciju otuda što različite boje nejednako

apsorbuju, pa zbog toga nejednako reflektuju svjetlost. Svjetlije boje odbijaju više

svjetlosti a apsorbuju manje, te su zbog toga podesne za unutrašnje, mračnije zidove

prostorija zato što omogućuju ekonomičnije korišćenje svjetlosnih izvora.Tamnije boje

zamračuju prostoriju, baš kao kad bi se pokrio jedan dio prozora. One apsorbuju više

svjetlosti, a s njom i toplote, te su pogodne za akumuliranje svetlosne toplote. Zato se

često u hladnijim krajevima zgrade boje spolja tamnim bojama, a u toplim južnim

krajevima svjetlim bojama, ili čak bijlom bojom, kako bi se apsorpcija toplote regulisala

prema klimatskim prilikama.

4.5.3. Buka

Buka je gotovo redovan pratilac svakog industrijskog rada. Ona ima negativno dejstvo na

radnu snagu, koja se nalazi u radnoj sredini u kojoj je buka visokog intenziteta. Neobično

je važan uticaj intenziteta zvuka na zdravlje radnika. Određeni intenzitet zvuka ne smeta

ljudskom uhu, dok jaka buka izaziva štetne posljedice. Kao posljedice buke nastaju:

- fiziološke i psihičke promjene kod radnika,

- opadanje produktivosti rada

Fiziološke i psihičke promjene kod radnika se manifestuju kroz zamor, unutrašnju

napetost, neraspoloženje, nesanicu, nervozu, a u krajnjim slučajevima nastaju psihička i

nervna oboljenja, teža oštećenja organa sluha i nastanak totalne gluvoće. Radnici

okruženi bukom često pate od kašlja, bolova u grlu i promuklosti zbog napora koje govor

u buci nameće. Veći broj radnika se takođe žali i na probleme u vezi sa cirkulacijom i

srčanim radom.

4.5.4. Vibracije

Vibracije radne površine, izazvane radom mašina na kojima se, ili sa kojima se radi, često

idu uz buku. Usljed duže izloženosti radnika takvom dejstvu vibracija, nastaju razna

oboljenja i poremećaji u organizmu, a takođe dolazi i do opadanja produktivnosti rada.

Oboljenja i poremećaji koje vibracije izazivaju su: razna oboljenja zglobova, mišića i

kostiju, pojačan rad srca, povećani krvni pritisak koji izaziva neurovegetativna oboljenja,

povećana potrošnja energije i dr. Prije svega, usljed vibracija dolazi do smanjenja oštrine

11

vida i preciznosti pokreta radnika, što ima za posljedicu smanjenje produktivnosti rada.

Uz to dolazi i do prerane pojave zamora, kao i do pojave tromosti kod radnika. Pored

toga, osjećanje zamora i tromosti javlja se i usljed zamora centralnog nervnog sistema,

koji je izložen dugotrajnom djelovanju nadražaja koji potiču od vibracije.

12

5. RIZIK RADNE SREDINE

5.1. Pojam rizika

Rizik je vjerovatnoća da se, u radnom procesu prisutna potencijalna opasnost, ostvari kao

ozljeda na radu ili profesionalna bolest. Pojmovi opasnosti i rizika katkad se

poistovjećuju. Međutim, opasnost je kvalitativan pojam, a rizik je kvantitativno izražena

mogućnost da nakon izloženosti dođe do oštećenja zdravlja. Na primjer, u pogonu

metalne obrade postoji opasnost od štetnog djelovanja buke. Međutim, rizik oštećenja

sluha zavisi od intenzitetu buke i dužini trajanja izloženosti, pa zbog toga stvarni rizik

može biti zanemariv, ali isto tako i značajan.

5.2. Nivo rizika

Rizik radne sredine (R) se najčešće definiše kao proizvod vjerovatnoće nastanka rizičnog

događaja (Prd) i težine njegove posljedice (C p):

R = P rd · C p

Nivo rizika proizlazi iz vjerovatnoće da opasnost uzrokuje oštećenje zdravlja i težine

posljedičnog oštećenja zdravlja (rizik = težina štete x vjerovatnoće nastanka štete).

Imajući u vidu da svaki element radne sredine, pododređenim uslovima, podrazumjeva

rizik, u sistemu radne sredine potencijalno postoji veliki broj faktora rizika. Rizik sistema

radne sredine treba analiziratiposmatrajući elemente tehnološkog sistema.

Pri funkcionisanju tehnoloških sistema radnici su izloženi različitim uticajima i

djelovanjima koja suposljedica tehnoloških procesa i operacija u njima. Takođe, obzirom

da je praktično nemoguće eliminisatipojavu opasnosti i/ili štetnosti, izgraditi bezotkazna

isavršeno ergonomična sredstva rada, potrebno je izabrati takvu organizaciju tehnološkog

procesa koja uvažava uslove radne sredine, inicijalne faktore rizika, sadrži mere,

postupke i sredstva za blagovremenoeliminisanje i/ili smanjenje neželjenih događaja.

13

6. STRES NA RADNOM MJESTU

Evropska unija je procjenila da stres uzorkovan radom utiče na najmanje 40 miliona

radnika iz 15 zemalja članica, i da to košta oko20 milijardi eura godišnje

(EuropeanCommission, Directorate-GeneralforEmploymentandSocialAffairs). U Velikoj

Britaniji se izgubi preko 40 miliona radnih dana godišnje zbog stresa ili oboljenja koja su

nastala kao posljedica stresa na radnom mjestu. Australijski pomoćnik ministra za

industriju procjenio je da je stres izazvan radom u 1994. godini iziskivao dodatne

troškove od oko 30 miliona australijskih dolara.

U SAD više od polovine od 550 miliona radnih dana koji je izgube svake godine odnosi

se na odsustvovanje s posla zbog stresa na radnom mjestu. Posebno brine otkriće da

procenat radnika, koji su prijavili oboljenje ili oštećenje kao posljedicu stresa na poslu,

primjetno raste u svim oblastima rada (European Agency for Safety and Health at Work,

2000).

Stres je intenzivno neprijatno osjećanje koje dugoročno može imati negativne posljedice

na psihofizičke sposobnosti, zdravlje i produktivnost čovjeka uopšte. Stres je

individualna rekacija i rezultat interakcije pojedinca i okoline sa njenim zahtevima, tj.

nemogućnost pojedinca da u okviru svojih sposobnosti odgovori tim zahtjevima. Stres na

radnom mjestu nastaje kada radni zadaci postanu veći od raspoloživih resursa.

U normalnim okolnostima ljudi su sposobni da uspostave ravnotežu između odgovornosti

koje nameće posao i njihovih reakcija u novonastalim situacijama.

Stres nije apsolutno i uvijek negativan fenomen. Osrednji nivo stresa može biti

motivacioni faktor ili pokretački instrument koji podstiče na akciju. U tom slučaju, radi

se o pozitivnom stresu ili “eustresu“. Treba razlikovati izazov od stresa, jer izazov

funkcioniše uglavnom motivirajuće, za razliku od stresa.

14

7. UTVRĐIVANJE OPASNOSTI I ŠTETNOSTI U RADNOJ SREDINI

Sama svrha zaštite na radu je sprečavanje eventualnih povreda na radnom mjestu, kao i

sprečavanje profesionalnih bolesti kao i drugih bolesti koje su u vezi sa radom kao i

zaštita radne okoline. Poslodavac je obavezan utvrđivati opasnosti ili štetnosti koje

proizlaze iz radnog procesa i mogu predstavljati rizik za sigurnost i zdravlje zaposlenih

lica na radu. Prilikom utvrđivanja opasnosti ili štetnosti potrebno se savjetovati sa licima

zaposlenim na radu i sistematički provjeravati mjesta rada i poslove koji se na njima

obavljaju. Takođe, potrebno je temeljito provjeravati šta bi na mjestu rada odnosno

prilikom radnih aktivnosti moglo prouzrokovati štetu.

Utvrđivanje opasnosti i štetnosti na radnom mjestu je najvažnija faza u procjeni

profesionalnog rizika iosnovni je preduslov pravilnom rangiranju rizika. Vrši se na

osnovu prikupljenih podataka iz dokumentacije, mjerenjima i ispitivanjima,

posmatranjem i praćenjem tehnološkog procesa, prikupljanjem potrebnih informacija od

strane zaposlenih i informacija iz drugih izvora. Utvrđivanje opasnosti i štetnosti vrši se

na osnovu ispitivanja uslova radne sredine u redovnim vremenskim periodima ili u

slučaju pojave štetnog događaja, npr. povrede na radu, profesionalne bolesti, bolesti u

vezi sa radom, zdravstvenih problema, povećane odsutnosti s posla. Na osnovu

prikupljenih podataka, vrši se grupisanje opasnosti i štetnosti.

7.1. Ocjenjivanje rizika

Ocjenjivanje rizika treba provoditi s obzirom na sve aspekte rada. Dodatnu zaštitu

treba osigurati posebnim skupinama zaposlenih lica na radu - maloljetnicima (do 18

godina), trudnicama i dojiljama te osobama kod kojih postoji profesionalna nesposobnost

za rad ili neposredni rizik od nastanka invalidnosti. Posebnu pažnju potrebno je posvetiti

i osobama na radu na izdvojenim mjestima rada.

7.2. Procjena opasnosti i štetnosti

To je je proces kojim se, uzimajući u obzir sve vidove rada i radnih uslova, određuje rizik

oštećenja zdravlja, odnosno nastanka ozljeda na radu, profesionalnih bolesti i bolesti

vezanih uz rad. Procjena opasnosti je takođe i određeni dokument na kojem se

temelji sistem zaštite zdravlja radnika u pojedinom radnom procesu.

15

7.3. Procjena rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini

Procjena rizika izrađuje se na osnovu člana 13. Zakona o zaštiti na radu i Pravilnika o

procjeni rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini. To je postupak kojim se utvrđuje nivo

rizika od nastanka povrede na radu, profesionalne bolesti ili bolesti u vezi sa radom na

radnom mjestu i u radnoj sredini, te poremećaje u procesu rada koji bi mogli izazvati

opasnosti i štetne posljedice po zaštitu i zdravlje radnika. Procjena rizika zasniva se na

sistematskom evidentiranju i procjenjivanju svih faktora u procesu rada, mogućih vrsta

opasnosti i štetnosti na radnom mjestu i u radnoj sredini koje mogu da prouzrokuju

povredu na radu, oštećenje zdravlja, radni procesi, radna mjesta, sredstva za rad, sirovine

i materijal koji se koristi u tehnološkom i radnim procesima, kao i drugi faktori koji mogu

izazvati rizik od povrede na radu, oštećenje zdravlja ili oboljenje zaposlenog.

Procjena rizika obuhvata:

1. opšte podatke o poslodavcu

2. opis tehnološkog i radnog procesa,

3. opis sredstava za rad - njihovo grupisanje

4. opis sredstava i opreme za ličnu zaštitu na radu

5. pregled organizacije rada

6. prepoznavanje i utvrđivanje opasnosti i štetnosti na radnom mjestu i u radnoj sredini

7. definisanje njihovih karakteristika

8. procjenjivanje rizika u odnosu na opasnosti i štetnosti

9. utvrđivanje načina i mjera za otklanjanje, smanjenje ili sprečavanje rizika

10. zaključak

11. izmjena i dopuna akta o procjeni rizika

Osnovni cilj izrade akta o procjeni rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini je

unapređenje uslova rada i radne sredine, prevencija povreda na radu, profesionalnih

bolesti i bolesti u vezi sa radom, odnosno zaštita i zdravlje zaposlenih. Kod nas izradu

Procjene rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini obavlja Institut zaštite, ekologije i

informatike, Banjaluka, kao institucija ovlašćena od Ministarstva rada i boračko-

invalidske zaštite u Vladi Republike Srpske.

16

8. ŠTETNOSTI I OPASNOSTI KOJE SE JAVLJAJU U RADNIM

SREDINAMA TEHNOLOŠKOG PROCESA

“Upotreba mnogih štetnih materija i izlaganje različitim opasnostima u radnim procesima

dovodi do mogućnosti oštećenja zdravlja zaposlenih lica. Štetnosti i opasnosti koje mogu

nepovoljno djelovati na zdravlje i život radnika obuhvaćaju čitav niz činioca, npr.veliki

broj tehničkih i mehaničkih opasnosti, oko 100 000 hemijskih spojeva, 50-tak fizikalnih i

više od 200 bioloških činioca, te oko 20 različitih ergonomskih uslova i psiholoških

zahtjeva”6. 

“Projektovani tehnološki proces i izabrana tehnološka oprema, neminovno utiču na

generisanje štetnosti iopasnosti koje se ogledaju u:

pojavi čvrstih čestica (lebdeće prašine), gasova i aerosola,

osvetljenosti radnog prostora, u odnosu na uslove neophodne za pravilan i siguran rad

i kretanje u svim delovima tehnološko-tehničkog sistema,

pojavi povećane buke i vibracija na radnim mestima ili u radnim prostorijama, kao

„produkata“ rada mašina, u svim fazama tehnološkog procesa, transporta, pretovara,

skladiranja, utovara i dr.

mikroklimatskim uslovima, ispoljenim kroz visoke temperature vazduha u toplom

periodu i niske temperature vazduha u hladnom periodu, kao i pri radu na otvorenom

prostoru, pri različitimmeteorološkim uslovima,

opasnostima od mehaničkog povređivanja u svim fazama rada, u blizini mašina sa

pokretnim i obrtnimdelovima, kao i sigurnost kretanja radnika pri radu u transportu,

na platformama i stepenicama, duž transporterasa trakom i sl.

opasnostima od udara električne struje koje su praktično, prisutne u svim delovima

tehnološkogsistema, zatim od previsokog napona dodira, atmosverskog pražnjenja i

sl.

potencijalnim opasnostima od požara u odnosu na vrstu (klasu) požara,

elementarnim nepogodama koje bi mogle ugroziti objekat, kao što su zemljotresi,

atmosferska pražnjenja i velike vode, čije nepovoljne posledice za sigurnost na radu

mogu da se pretvore ukolektivne nesre

6http://www.zastita.eu/component/k2/procjena-opasnosti-ostecenja-zdravlja-u-radnim-uvjetima.html

17

9. PROGRAM KONTROLE RIZIKO-FAKTORA U RADU

Kontrolu riziko-faktora u radu sprovodi tim stručnjaka koji ima zadatak da prati

standarde, identifikuje, procjenjuje i kontroliše sve veće grupe opasnosti kojima radnik

može biti izložen na radnom mestu. Opasnosti s kojima se radnik susreće u toku rada

podjeljene su u pet velikih grupa:

- Riziko-faktori manuelnog manipulisanja,

- Riziko-faktori opreme, alata, pribora i procesa rada,

- Hemijski riziko-faktori,

- Riziko-faktori jonizirajućeg zračenja,

- Biološki riziko-faktori,

Evaluaciju riziko-faktora ili potencijalnih opasnosti u radu, koje mogu dovesti do povreda

ili oboljenja priprema, organizuje i sprovodi stručni tim u tri faze:

Hijerarhija koju treba poštovati u procesu kontrolisanja riziko-faktora u radu je sledeća:

- Eliminacija,

- Supstitucija ili redukcija,

- Izolacija,

- Inženjering kontrola,

- Procedure i trening,

- Lična zaštitna oprema (LZO).

18

Identifikacija riziko-faktora

Procena riziko- faktora

Kontrola Riziko - faktora

Svaki slučaj opasnosti u radu može biti ekstreman, veliki, osrednji ili mali rizik koji

zahtjeva organizovani plan kontrole i korekcije. Najefikasnije korektivne mjere su

eliminacija ili supstitucija riziko-faktora u radu, a najneefikasnija aktivnost je ona koja se

oslanja samo na ličnu zaštitnu opremu radnika. Može se reći da su prva četiri nivoa

djelovanja najdjelotvornija u prevenciji i redukciji rizika od povrede ili oboljenja jer se

najmanje oslanjaju na ljudski faktor koji je varijabilan.

U toku kontrole riziko-faktora uvijek se treba prvo fokusirati na eliminisanje nelagodnog

manuelnog manipulisanja ili na ergonomsku reorganizaciju posla, ukoliko je to moguće.

Ako uslovi i priroda radnih zadataka dozvoljavaju, treba primeniti mehaničku ili

automatizovanu pomoć koja smanjuje potrebu za mišićnom snagom radnika.

Edukovanje radnika i učenika, dobra uvježbanost i pravilne instrukcije u primjeni

manuelne manipulacije u toku rada su preventivne mjere u kontrolisanju riziko- faktora,

koji smanjuju mogućnost povrede i oboljenja.

19

10.ZAKLJUČAK

U savremenim uslovima sve izraženije globalne industrijalizacije, megarazvoja tehničkih

sredstava i sve sofisticiranijih tehnologija, uz sve veću koncentraciju stanovništva u

urbanim sredinama, radna sredina postaje najugroženiji element u sistemu čovjek –

životna sredina.

Adekvatna analiza kriterijuma i pokazatelja za procjenu profesionalnog rizika, bazirana

na standardima, pravilnicima, direktivama i drugoj zakonodavnoj regulativi u oblasti

zaštite na radu, jedan je od osnovnih preduslova kvalitetnom upravljanju rizikom radne

sredine.

Organizacija treba prema propisima regulisati pitanja zaštite na radu. Odnos organizacije

prema toj grupi propisa ukazuje na nivo njenog društveno odgovornog opredjeljenja za

zaštitu na radu.

Kao što je navedeno u ovom seminarskom radu, u našoj državi a i uvećini drugih država

u svijetu su, odgovarajućim zakonskim regulativima, propisane mjere bezbjednosti i

zaštite na radu za sve zaposlene. Ipak, kod nas je situacija malo “drugačija“ jer Zakonom

je gotovo sve regulisanoi ali u praksi je ipak drugačije. Mnogi poslodavci ne poštuju

Zakonske regulative a subjekti koji bi trebali da to suzbijaju i kontrolišu ne rade svoj

posao adekvatno. Mnoge organizacije ne vrše monitoring niti analizu štetnosti na radnim

mjestima koja su zaista izložena raznim opasnostima.

Na kraju možemo zaključiti da jedino sa sigurnim uslovima rada i primjenom modernih

kolektivnih tehničkih, zdravstvenih i socijalnih mjera možemo obezbjediti organizaciju

koja dobro funkcioniše i gdje će biti zadovoljni i poslodavci i zaposleni.

20

LITERATURA I INTERNET

http://www.businessdictionary.com

http://www.zasve.net

Dr Čedomir Crnogorac, Neki oblici zagađivanja radne sredine

F. Engels, Dijalektika prirode

Dr Danilo Ž. Marković, Socijalna ekologija

http://www.zastita.eu

21