SEMINARSKI RAD

Tema: Izvori upravnog prava Evropske unijePredmet: Upravno pravo Evropske unije

Mentor: Student:Doc dr Nevenko Vranje Tamara Jovi 119-14/VOP-S

Zvornik, maj 2015. Godine

SADRAJ:1. Uvod ................................................................................................................................. 32. Izvori prava Evropske unije ............................................................................................. 4

2.1. Primarni izvori .......................................................................................................... 4

2.1.1. Sporazumi izmeu drava lanica (Osnivaki ugovori) ................................. 42.1.2. Protokoli uz Osnivaki ugovori ..................................................................... 52.1.3. Konvencije ................................................................................................... 12

A. Sporazumi izmeu Zajednice/Unije i jedne ili vie treih drava ................................ 12

I. Mjeoviti sporazumi ........................................................................................... 13II. Konvencije izmeu drava ................................................................................. 13III. Karakter i mjesto Sporazuma o monetarnoj stabilnosti ..................................... 13

B. Sporazumi meu dravama lanicama ........................................................................... 14

2.2. Sekundarni izvori .................................................................................................... 14

2.2.1. Regulative (regulations) .............................................................................. 142.2.2. Direktive (directives) ................................................................................... 142.2.3. Odluke (decisions) ....................................................................................... 152.2.4. Preporuke (recommendations) i miljenja (oponios) ................................... 16

2.3. Opta pravna naela ................................................................................................ 16

3. Sud pravde Evropske unije ............................................................................................ 18

4. Zakljuak ........................................................................................................................ 20

5. Literatura ........................................................................................................................ 21

1. UVOD

Na osnovu ovog seminarskog rada i korienja svih trenutno dostupnih izvora pokuaemo da to temeljnije i na to efikasniji nain predstavimo Izvore upravnog prava Evropske unije.Pravo kao posebna grana nauke ima svoje poetke tj. svoje izvore koje je ine posebnim i drugaijim od drugih grana Drutvenih nauka. S obzirom da se Pravo kao posebna drutvena nauka dijeli na vie grana koje su meusobno usko povezane, a opet svojim normama reguliu razliite drutvene odnose. Nastanak tih normi je uzrokovalo regulisanjem tih odnosa, pa prema tome i nastanku razliitih izvora odreene grane Prava.Upravno pravo Evropske unije kao deo pravnog poretka Unije, sastoji se od pravnih normi i optih naela kojima se ureuje organizacija, funkcionisanje, odgovornost i kontrola Uprave Evropske unije.U ovom seminarskom radu emo na to jasniji i to precizniji nain predstaviti Upravno pravo Evropske unije, predmet njenog regulisanja i Izvore Upravnog prava Evropske unije, kao i njihovu podjelu i nain djelovanja.

2. IZVORI PRAVA EVROPSKE UNIJE

Pravo Evropske unije ima odreene karakteristike meunarodnog prava, jer Unija je i stvorena meunarodnim ugovorima. Subjekti prava Evropske unije nisu samo drave, ve i fizika i pravna lica. Izvori upravnog prava Evropske unije su izvedeni i u najveem broju sluajeva nisu originalni. Postoji vie izvora prava Evropske unije, pa prema tome i izvora upravnog prava Evropske unije. Izvori se dijele u 3 grupe.[footnoteRef:1] [1: Prof. dr Stevan Lili: Evropsko upravno pravo, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 2011. godine]

2.1. PRIMARNI IZVORITo su prva grupa izvora u koje spadaju: sporazumi izmeu vlada drava lanica, odnosno osnivaki ugovori (Ugovor o Evropskoj uniji, Ugovor o funkcionisanju Evropske unije i dr.); protokoli uz osnivake ugovore (Statut Suda pravde Evropske unije) i razliite konvencije putem kojih drave lanice sporazumno mijenjaju ugovorenu institucionalnu strukturu Unije.Pored osnivakih ugovora Evropske unije omoguava njihovu jedinstvenu primjenu nacionalni sudovi.[footnoteRef:2] [2: Prof dr Petar Kuni, Igor Davidovi, mr Boro Bovan, Dragomir Kutlija,Jovo Erceg: Prirunik za polaganje strunog ispita u javnoj upravi za viu ili visoku kolsku spremu, Agencija za dravnu upravu, Banja Luka 2010. godine.]

2.1.1. SPORAZUMI IZMEU DRAVA LANICA (OSNIVAKI UGOVORI)U osnivake ugovore spadaju ugovori o osnivanju triju zajednica: Ugovor o osnivanju Evropske zajednice za ugalj i elik iz 1951. godine, Ugovor o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju i Ugovor o osnivanju Evropske ekonomske zajednice iz 1957. godine. Kao i njihove izmjene i dopune sa preienim aneksima i protokolima i Ugovor o osnivanju EU sa kasnijim izmjenama i dopunama i prateim protokolima i aneksima. Ugovor o osnivanju predstavlja opta pravna naela kojima se izraavaju ciljevi i svrha. Njihova zakonitost se ne moe preispitati jer predstavljaju konstitutivne akte. U pogledu vremena vaenja, Ugovor o Evropskoj zajednici i Evropskoj zajednici za atomsku energiju su bili zakljueni na neodreeno vrijeme, dok je Ugovor o osnivanju Evropske zajednice za ugalj i elik bio zakljuen na period od 50. godina. Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici i Ugovor o Evropskoj uniji su zakljueni na neodreeno vrijeme. Meutim, stupanjem na snagu Sporazuma iz Lisabona Ugovora o Evropskoj zajednici je formalno prestao da vai. U pogledu teritorijalne primjene Ugovor o EU se primjenjuje na drave lanica. Ugovor o osnivanju se usvajaju na meuvladinim konferencijama drava lanica, a stupaju na snagu nakon ratifikacije od strane svih drava lanica. Redovni postupak promjene je propisan odredbama Ugovora o Evropskoj uniji kojima je dato pravo vladama svih drava lanica, Evropskom parlamentu i Komisiji da Savjetu podnesu prijedlog o izmjenama Ugovora. Prijedlozi se mogu proiriti i umanjiti nadlenosti koje su Uniji povjerene. Ove prijedloge savjet dostavlja Evropskom savjetu i obavjetava nacionalne parlamente. Ako Evropski savjet konsultovanja Evropskog parlamenta i Komisije prostom veinom donese odluku o razmatranju predloenih izmjena predsjednik evropski savjet saziva Skuptinu sastavljenu od predstavnika nacionalnih parlamenata, efova drava ili vlada drava lanica, evropskog parlamenta i Komisije, dok se Evropska centralna banka konsultuje u sluaju institucionalnih promjena u monetarnoj oblasti. Izmjene stupaju na snagu nakon ratifikovanja u svim dravama lanicama u skladu sa njihovim ustavnim odredbama. Ukoliko u roku od dvije godine nakon potpisivanja ugovora kojim se mijenjaju Ugovori, 4/5 drava lanica ratifikuje taj ugovor u ada jedna ili vie drava lanica naie na potekoe u postupku ratifikacije, tada se ovo pitanje prenosi u nadlenost Evropskog savjeta.Postupak izmjene Osnivakih ugovora po pojednostavljenoj ili skraenoj verziji karakterie ne sazivanje Skuptine. U ovom postupku Evropski savjet odluuje jednoglasno, nakon konsultovanja Evropskog parlamenta i Komisije. Usvojeni amandmani e stupiti na snagu nakon to ga sve drave lanice ratifikuju u skladu sa odgovarajuim ustavnim postupkom. Postupak skraene revizije se moe koristiti u sluaju da se mijenjaju svi ili samo neki dijelovi odredbi iz dijela III Ugovora o funkcionisanju Evropske unije koje se odnose na unutranje politike i akcije Unije. O svakoj inicijativi koju pokrene u vezi promjene Osnivakih Ugovora, Evropski savjet je duan da obavjesti nacionalne parlamente. U sluaju da nacionalni parlament u roku od est mjeseci usprotive tome, ne mogu se usvojiti promjene.

2.1.2. PROTOKOLI UZ OSNIVAKE UGOVOREPostoji 37 protokola uz osnivake ugovore:[footnoteRef:3] [3: Proiena inaica Ugovora o Evropskoj uniji]

Protokol o ulozi nacionalnih parlamenata u evropskoj uniji - Visoko ugovorene strane ovim protokolom podsjeaju da je nain na kojim nacionalni parlamenti nadziru svoje vlade kad je rije o aktivnostima Unije predmet ustavnog ureenja i prakse svake drave. ele da podstaknu veu ukljuenost nacionalnog parlamenta u aktivnosti Evropske unije i poveaju njihovu sposobnost izraavanja svojih stavova o nacrtima zakonodavnih akata Unije i o drugim pitanjima koja za njih mogu biti od posebnog interesa. Ovim protokolom sporazumili su se i sledeim odredbama koje se prilau Ugovoru o Evropskoj uniji, Ugovoru o funkcionisanju Evropske unije i Ugovoru o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju. Protokol o primjeni naela supsdijarnosti i proporcionalnosti - Ovim protokolom visoko ugovorene strane ele osigurati da se odluke donose na nivou to je mogue blioj graanima Unije. Odlune su da uspostave uslove za primjenu naela supsdijarnosti i proporcionalnosti, kako to utvreno u lanu 5. Ugovora o Evropskoj unije, te da uspostave sastav nadzora nad primjenom tih naela. Ovaj protokol se prilae uz Ugovor o Evropskoj uniji i Ugovor o funkcionisanju EU. Protokol o Statutu Suda Evropske unije Ovim protokolom visoko ugovorene strane ele utvrditi Statut Suda EU predvien lanom 281. Ugovora i funkcionisanju EU. U ovom protokolu se sporazumjevaju o odredbama koje se prilau Ugovoru o EU, Ugovoru i funkcionisanju EU i Ugovoru o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju. Protokol o Statutu Evropskog sastav Centralnih banaka i Evropske Centralne banke - visoko ugovorene strane ovim protokolom ele utvrditi Statutu Evropskog sastava centralne banke i Evropske centralne banke predviene lanom 129. Stavom 2. Ugovora o funkcionisanju Evropske unije. Dogovorene odredbe ovog protokola prilae se Ugovoru o Evropskoj uniji i Ugovoru o funkcionisanju Evropske unije. Protokol o Statutu Evropske investicione banke - ovim protokolom visoko ugovorene strane ele da utvrde Statut Evropske investicione banke predvien lanom 308. Ugovora o funkcionisanju EU. Ovaj protokol se prilae Ugovoru i EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o mjestu sjedita institucija te odreenih tijela, ureda, agencija i slubu Evropske unije - ovim protokolom predstavnici vlada drava lanica uzimajui u obzir lan 341. Ugovora o funkcionisanju Evropske unije i lana 189. Ugovora o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju podsjeaju i potvruju odluku od 08. Aprila 1965. Godine, ali ne dovodei u pitanje odluke i sjeditu buduih investicija, tijela, ureda, agencija i slubi. Ovaj protokol se prilae uz Ugovor o EU, Ugovor o funkcionisanju EU i Ugovor o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju. Protokol o povlasticama i imuniteta Evropske unije - visoko ugovorene strane smatraju da u skladu sa lanom 343. Ugovora i funkcionisanju EU i lanom 191. Ugovora o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju (EZAE), Evropska unija i EZAE na dravnim podrujima drava lanica uivaju takve povlastice i imunitete koji su im potrebni za obavljanje njihovih zadataka. Protokol se prilae Ugovoru o EU, Ugovoru o funkcionisanju EU i Ugovoru o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju. Protokol koji se odnosi na lan 6. stav 2. Ugovora o Evropskoj uniji o pristupanju Unije Evropskoj konvenciji za zatitu ljudskih prava i temeljnih sloboda ovaj protokol se prilae uz Ugovor o EU i Ugovor o funkcionisanju EU. Protokol o odluci Vijea o sprovoenju lana 16. stav 4. Ugovora i Evropskoj unije i lana 238. stav 2 Ugovora o funkcionisanju Evropske unije - visoko ugovorene strane su uzele u obzir veliku vanost dogovora o Odluci Vijea o sprovoenju lana 16. Stava 4. o EU izmjenu 01. Novembra 2014. godine i 31. Marta 2017. godine, s jedne strane, te od 01. Aprila 2017. Godine, s druge strane prilikom prihvatanje Ugovora iz Lisabona. Protokol se prilae uz Ugovor o EU i uz Ugovor o funkcionisanju EU. Protokol o stalnoj strukturnoj saradnji utvrenom lanom 42. Ugovora i Evropskoj uniji, - visoko ugovorene strane uzimajui u obzir lan 42. Stav 6. I lan 46. Ugovora o EU podsjeaju da Unija sprovodi zajedniku vanjsku i sigurnosnu politiku koja poiva na ostvarenju sve vee usklaenosti djelovanje drava lanica. Takoe podsjeaju da je zajednika sigurnost i odbrambena politika sastavni dio zajednike i sigurnosne politike, da Uniji osigurava operativne kapacitete koji se temelje na civilnim i vojnim sredstvima, da Unija ta sredstva moe koristiti nadlenostima iz lana 43. Ugovora o EU i izvan unije u svrhu ouvanja mira, spreavanja sukoba i jaanja meunarodne sigurnosti u skladu sa naelima Povelje Ujedinjenih naroda, da se izvrenje tih nadlenosti treba sprovoditi primjenom sposobnosti koje osiguravaju drave lanice u skladu s naelom jedinstva snaga, podsjeajui da zajednika sigurnost i odbrambena politika Unije ne dovodi u pitanje poseban karakter sigurnosne i odbrambene politike odreenih drava lanica, podsjeajui da se zajednikim sigurnosnom i odbrambenom politikom Unije potuju obaveze iz Sjeverno atlantskog ugovora onih drava lanica koje svoju zajedniku odbranu ele ostvariti unutar Organizacije Sjeverno atlantskog ugovora, koja ostaje temelj kolektivne odbrane njezinih lanica i da je u skladu sa zajednikom sigurnosnom i odbrambenom politikom uspostavljenom u tom okviru. Predstavlja uvjerenje da e istaknutija uloga Unije u pitanjima sigurnosti i odbrane doprinijeti vitalnosti obnovljenog Atlantskog saveta, u skladu s aranmanima Berlin Plus. vrsto su odluili osigurati da Unija bude sposobna u cijelosti preuzeti svoje odgovornosti u meunarodnoj zajednici. Ovaj protokol se prilae Ugovoru i EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o lanu 42. Ugovora o Evropskoj uniji visoko ugovorene strane imajui na umu potrebu potpunog sprovoenja odredbe lana 42. Stava 2. Ugovora i EU, zatim da politika Unije u skladu sa lanom 42. ne dovodi u pitanje poseban karakter sigurnosne i odbrambene politike odreenih drava lanica, potuje obaveze odreenih drava lanica, koje svoju zajedniku odbranu ostvaruju u okviru Organizacije Sjeverno atlantskog ugovora, na temelju Sjeverno atlantskog ugovora (NATO) i da je u skladu sa zajednikom sigurnosnom i odbrambenom politikom utvrenom unutar okvira. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o postupku u sluaju prekomjernog deficita - visoko ugovorene strane ele utvrditi pojedinosti postupka u sluaju prekomjernog deficita iz lana 126. Ugovora o funkcionisanju EU. Prilae se uz Ugovor o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o konvergencijskim kriterijuma visoko ugovorene strane ovim protokolom ele utvrditi pojedinosti konvergencijskih kriterijuma kojim se Unija rukovodi pri donoenju odluka o zavretku odstupanja za drave lanice s odstupanjem iz lana 140. Ugovora o funkcionisanju EU. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o Euroskupini - visoko ugovorene strane ele unaprijediti uslove za snaniji i ekonomski rast Evropske unije i u tu svrhu razviti sve tjenju koordinaciju ekonomskih politika u Evro podruju. Svjesne su potreba za utvrivanjem posebnih odredaba u svrhu pojaanog dijaloga meu dravama lanicama ija je valuta Euro, dok euro ne postane valuta svih drava lanica. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o odreenim odredbama koje se odnose na Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Sjeverne Irske visoke ugovorne stranke prepoznajui da Ujedinjeno Kraljevstvo nije obavezna ili opredjeljena usvojiti euro bez posebne odluke njezine Vlade i Parlamenta da to i uini. S obzirom na to da je 16. Oktobra 1996. i 30. Oktobra 1997. Vlada Ujedinjenog Kraljevstva obavjestila Vijee da ne namjerava sudjelovati u treoj fazi ekonomske i monetarne unije. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o odreenim odredbama koje se odnose na Dansku, ovim protokolom se uzelo u obzir da danski Ustav sadrava odredbe koje mogu podrazumijevati referendum u Danskoj prije nego to se Danska odrekne svog izuzea. S obzirom na to da je 03. Novembra 1993. Danska Vlada obavjestila Vijee da ne namjerava sudjelovati u treoj fazi ekonomske i monetarne unije. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o Danskoj visoko ugovorene strane ovi protokolom ele rijeiti odreene posebne probleme koji se odnose na Dansku. Ovaj Protokol se prilae uz Ugovor o EU i Ugovor o funkcionisanju EU. Protokol o Francuskoj visoko ugovorene strane ele uzeti u obzir posebne pitanje koje se odnose na Francusku. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o shengejskoj pravnoj tekovini ukljuenoj u okvir Evropske unije visoko ugovorene strane primjeujui da se Sporazumi o postupnom ukidanju kontrola na zajednikim granicama koje su neke drave lanice Evropske unije potpisale u Shengenu 14. Juna 1985. Godine i 19. Juna 1990. godine, kao i povezanih sporazuma i pravila donesenih na temelju tih sporazuma, ukljueni u okviru Evropske unije Ugovorom iz Amsterdama od 02. Juna 1997. godine, elei ouvati shengensku pravnu tekovinu kako se razvila od nivoa na snagu Ugovora iz Amsterdama te tu pravnu tekovinu razvijati kako bi doprinjela ostvarivanju cilja da se graanima Unije ponudi podruje slobode, sigurnosti i pravde bez unutranjih granica. Uzimajui u obzir posebno stajalite Danske, injenicu da Irska i Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Sjeverne Irske ne sudjeluju u svim odredbama shengenske pravne tekovine, meutim doputajui tim dravama lanicama da prihvate ostale odredbe te pravne tekovine u cijelosti ili djelimino., prepoznajui da je zbog toga nuno primjeniti odredbe Ugovora o pojaanoj saradnji meu nekim dravama lanicama. Uzimajui u obzir potrebu odravanja posebnog odnosa sa Republikom Island i Kraljevinom Norvekom budui da odredbe Nordijske unije putnih isprava obavezuju obje drave, zajedno sa nordijskim dravama koje su lanice Evropske unije. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o primjeni odreenih aspekta lana 26. Ugovora i funkcionisanju Evropske unije na Ujedinjeno Kraljevstvo i Irsku visoko ugovore strane vim protokolom ele rijeiti pitanja koja se odnose na Ujedinjeno Kraljevstvo i Irsku. Uzimajui u obzir dugogodinje postojanje posebnih putnih aranmana izmeu Ujedinjenog Kraljevstva i Irske. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o stajalitu Ujedinjene Kraljevine i Irske s obzirom na podruje slobode, sigurnosti i pravde visoke ugovorene strane ovim protokolom rjeavaju odreena pitanja koja se odnose na Ujedinjeno Kraljevstvo i Irsku uzimajui u obzir Protokol o primjeni odreenih aspekata lana 26. Ugovora funkcionisanju EU na Ujedinjeno Kraljevstvo i Irsku. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o stajalitu Danska visoke ugovorne strane podsjeajui na Odluku efova drava ili vlada koji su se sastali unutar Evropskog vijea u Edinburgu 12. Decembra 1992. godine o odreenim problemima koje je Danska iznijela u vezi sa Ugovorom o Evropskoj uniji, primivi na znanje stajalite Danske s obzirom na graanstvo Unije, ekonomsku i monetarnu uniju, odbrambenu politiku i pravosue i unutranje poslove, kako su utvreni u Odluci iz Edinburga. Svjesne su injenice da e nastavak pravnog reima temeljem Ugovora koji proizilazi iz Odluke iz Edinburga bitno ograniiti sudjelovanje Danske u vanim podrujima u kojima Unija sarauje i da bi bilo u najboljem interesu Unije da se osigura cjelovitost pravne tekovine u podruju slobode, sigurnosti i pravde. elei uspostaviti pravni okvir koji e osigurati mogunost da Danska sudjeluje u usvajanju mjera koje se predlau na temelju glave V. Treeg dijela Ugovora o funkcionisanju EU i podravajui namjeru Danske da koristi tu mogunost kad je to mogue u skladu s njenim ustavnim odredbama. Primjeujui da Danska nee spreavati ostale drave lanice u daljem razvoju njihove saradnje u pogledu mjera koje nisu obavezujue za Dansku. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o spoljnim odnosima drava lanica s obzirom na prelazak vanjskih granica visoko ugovorne strane uzimaju u obzir potrebu drava lanica da osiguraju efikasan nadzor na svojim vanjskim granicama, prema potrebi u saradnji s treim zemljama. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o azilu za dravljane drava lanica Evropske unije visoke ugovorene strane budui da u skladu sa lanom 6. stavom 1. Ugovora o EU unaprijed priznaje prava, slobode i naela odreena Poveljom o temeljnim pravima koja ine sastavni dio prava Unije kao opta naela, zatim da je Sud EU nadlean osigurati da Evropska unija pri tumaenju i primjeni lana 6. Stava 1. i 3. Ugovora o Evropskoj uniji potuje pravo Evropske unije, zatim na temelju lana 49. Ugovora o EU svaka evropska drava, kada podnosi zahtjev za lanstvo u Uniji, mora potovati vrijednost i odreene lanom 2 Ugovora o EU. Pri tome imajui na umu da je lanom 7. Ugovora o EU uspostavljen mehanizam za suspenziju odreenih prava u sluaju da drava lanica teko i trajno povredi te vrijednosti, podsjeajui da svaki dravljanin drave lanice, kao graanin Unije, uiva posebne status i zatitu koju drava lanica jami u skladu sa odredbama drugog dijela Ugovora o funkcionisanju EU i da se Ugovorom uspostavlja podruje bez unutranjih granica i svakom graaninu Unije dodjeljuje pravo slobodnog kretanja i boravka na dravnom podruju drava lanica. elei da sprijei da se institutu azila pribjegava u svrhe koje se razlikuju od onih u koje je namjenjen, budui da ovaj Protokol potuje svrhu i ciljeve enevske konvencije od 28. Jula 1951. godine o statusu izbjeglica. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o izvravanju podjeljene nadlenosti - Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o uslugama od opteg interesa visoke ugovorne strane ele naglasiti vanost usluga od opteg interesa. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o unutranjem tritu i trinom takmienju visoko ugovorene strane uzimajui u obzir da unutranje trite kako je odreenom lanom 3. Ugovora i Evropskoj uniji i ukljuuje sastav kojim se osigurava ne naruavanje trinog takmienja sporazumjevaju se da ako je to potrebno Unija u tu svrhu preduzme djelovanje prema odredbama Ugovora, ukljuujui odredbe na temelju lana 352. Ugovora o funkcionisanju EU. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o ekonomskoj, socijalnoj i teritorijalnoj koheziji - visoko ugovorene strane podsjeaju da lan 3. Ugovora o EU sadri cilj unapreenja ekonomske, socijalne i teritorijalne kohezije i solidarnosti meu dravama lanicama i da navedena kohezija pripada u podruja podjeljene nadlenosti Unije koja su navedena u lanu 4. stav 2. taka C Ugovora o Funkcionisanju EU. Podsjeajui da odredbe treeg dijela glave XVIII o ekonomskoj, socijalnoj i teritorijalnoj koheziji u cjelini pruaju pravni temelj za konsolidarisanje i daljnji razvoj djelovanja Unije u podruju ekonomske, socijalne i teritorijalne kohezije, ukljuujui stvaranje novog fonda. Zatim podsjeaju da odredbe lana 177. Ugovora o funkcionisanju EU predviaju osnivanje Kohezijskog fonda. Primjeujui da Evropska investiciona banka posuuje velike iznose koji su u stalnom porastu za dobrobit siromanih regija. Zatim primjeujui elju za modulacijom nivoa sudjelovanja Unije u programima i projektima u odreenim zemljama i prijedloga da se vie vodi rauna o relativnom prosperitetu drava lanica u sastavu njihovih vlastitih resursa. Ponovo potvruje da unapreenje ekonomske, socijalne i teritorijalne kohezije kljuno za puni razvoj i trajni uspjeh Unije, kao i svoje uvjerenje da strukturni fondovi trebaju i dalje igrati vanu ulogu ostvarivanja ciljeva Unije u podruju kohezije. Sporazumjele su se da e Kohezijski fond osigurati finansijski doprinos Unije projektima u podruju okoline i transevropskih mrea u dravama lanicama sa bruto nacionalnim dohotkom per capita manjim od 90% prosjeka Unije, a koje imaju program kojim e se ispuniti uslovi ekonomske konvergencije odreeni lanom 126. Izjavljuju svoju namjeru da omogui veu fleksibilnost pri rasporeivanju sredstava iz strukturnih fondova za konkretne potrebe koje nisu obuhvaene sadanjim odredbama strukturnih fondova, svoju spremnost da prilagode nivou sudjelovanja Unije u kontekstu programa i projekata strukturnih fondova kako bi se izbjeglo prekomjerno poveanje proraunskih izdataka u manje naprednim dravama lanicama. Prepoznaju potrebu da se redovno nadzire napredak prema ostvarivanju ekonomske, socijalne i teritorijalne kohezije te iskazuju svoju spremnost da u tom smislu proue sve potrebne mjere. Izjavljuju svoju namjeru da povedu vie rauna o sposobnosti davanja doprinosa pojedinih drava lanica u sastavu vlastitih izvora te ispitivanju korektivnih sredstava, kod manje naprednih drava lanica, registrovanih elemenata koji postoje u sadanjem sastavu vlasititih izvora. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o sastavu javne radiodifuzije u dravama lanicama visoko ugovorene strane uzimaju u obzir da je sastavljena radiodifuzija u dravama lanicama neposredno sa demokratskim, drutvenim i kulturnim potrebama svakog drutva i sa potrebom ouvanja pluralizma medija. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o primjenu Povelje Evropske unije o temeljnim pravima na Poljsku i Ujedinjeno Kraljevstvo visoke ugovorene strane budui da u lanu 6. Ugovora o Evropskoj uniji i Unija priznanje prava, slobode i naela odreene Poveljom o temeljnim pravima EU, da se Povelja primjenjuje uz strogo potovanje odredaba navedenog lana 6. glave VII same Povelje, da se navedenim lanom 6. nalae da Povelju primjenjuju i da je tumae sudovi u Poljskoj i u Ujedinjenom Kraljevstvu strogo se pridravajui obrazloenja iz tok lana, da Povelja sadrava i prava i naela, da Povelja sadri odredbe i graanske i politike prirode te odredbe ekonomske i socijalne prirode, da Povelja ponovno potvruju prava, slobode i naela priznata u Uniji i jo ih bolje izlae, ne stvarajui pri tome nova prava ili naela. Podsjeajui na obaveze Poljske i Ujedinjenog Kraljevstva iz Ugovora o Evropskoj uniji, Ugovora o funkcionisanju EU i prava Unije uopteno. Primjenjujui elju Poljske i Ujedinjenog Kraljevstva da objasne odreene aspekte primjene Povelje. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o uvoz naftnih proizvoda rafiniranim u Nizozemskim Antalima u Evropsku uniju visoko ugovorene strane u elji da detaljno utvrde sastav trgovine koji se primjenjuju na uvoz naftnih proizvoda rafiniranih u Nizozemskim Antalima u Evropskoj uniji. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU.[footnoteRef:4] [4: Proiena inaica Ugovora o Evropskoj uniji]

Protokol o sticanju nekretnina u Danskoj visoke ugovorne strane donose ovaj protokol elei da rijee odreene posebne probleme koji se odnose na Dansku. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o lanu 157. Ugovora o funkcionisanju Evropske unije - Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU. Protokol o posebnim aranmanima za Grenland Protokol o lanu 40. Ustava Irske - Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU , Ugovoru o funkcionisanju EU i Ugovor o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju. Protokol o prelaznim odredbama visoke ugovorene strane budui da je prijelaza od institucionalnih odredaba Ugovora koje su se primjenjivale prije stupanja na snagu Ugovora iz Lisabona na odredbe sadrane u tom Ugovoru potrebno utvrditi prijelazne odredbe. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU , Ugovoru o funkcionisanju EU i Ugovor o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju. Protokol o finansijskim posledicama isteka Ugovora o EZU-u i o Istaivakom fondu za ugalj i elik visoke ugovorne strane podsjeaju da se sva aktiva i pasiva Evropske zajednice za ugalj i elik koje su postojale na dan 23. Juna 2002. Prenesene 24. Juna 2002. Na Evropsku zajednicu. Uzimaju u obzir elju da se ta sredstva upotrebe za istraivanje u sektorima koji su povezani sa industrijom uglja i elika te uzimajui u obzir potrebu da se u vezi s tim predvide odreena posebna pravila. Ovaj protokol se prilae Ugovoru o EU i Ugovoru o funkcionisanju EU.

2.1.3. KONVENCIJEU ovu grupu izvora spadaju:

1) Sporazumi izmeu Zajednice/Unije i jedne ili vie treih drava 2) Sporazumi izmeu drava lanica.

A. Sporazumi izmeu Zajednice/Unije i jedne ili vie treih drava

U ovu grupu primarnih izvora spadaju sporazumi (konvencije ili ugovori) koje je u prethodnom periodu zakljuila Zajednica, a nakon stupanja na snagu Lisabonskog ugovor, sporazumi koji e zakljuivati EU. Odredbama lana 216. Unija je dobila dosta iroko ovlaenje da moe zakljuivati sporazume sa jadnom ili vie treih drava ili meunarodnih organizacija ne samo kad je to predvieno Ugovorima, ve i kad je zakljuivanje sporazuma potrebno radi ostvarivanja, nekog od ciljeva koji su u okviru politika Unije navedeni u Ugovorima, ako je to predvieno nekim pravno obavezujuim aktom Unije ili kada imaju dejstvo na zajednika pravila Unije. Takvi sporazumi koje zakljui Unija obavezuju institucije Unije i drave lanice. U hijerarhiji izvora prava, meunarodni sporazumi se nalaze ispod osnivakih ugovora i optih principa EU prava, a iznad sekundarnih izvora. U ovu grupu sporazuma spadaju mjeoviti sporazumi i sporazumi koje zajednica sama zakljuila sa treim dravama ili meunarodnim organizacijama.[footnoteRef:5] [5: Prof dr Gordana Gasmi: Pravo i institucije Evropske unije, Beograd, 2010. godine;]

I. Mjeoviti sporazumi

Mjeoviti sporazumi EZ/EU se mogu definisati prema svojstvima ugovorenih strana, nadlenostima kojima raspolau ugovorne strane ili prema nainu finansiranja obaveza koje iz njega nastaju. Najee se definiu prema svojstvima ugovornih strana, tako da obuhvataju sporazume koje su zakljuile Zajednice i drave lanice, kao jedna ugovorna strana i trea drava, kao druga ugovorna strana. Prema obimu prava i obaveza, ove sporazume je mogue dalje podijeliti na sporazume o trgovini, sporazume o saradnji u koje spadaju i sporazumi o saradnji i partnerstvo, i sporazume o pridruivanju u koje spadaju: klasini sporazumi o pridruivanju, sporazum o evropskom privrednom prostoru evropski sporazumi i sporazumi o stabilizaciji i pridruivanju.

II. Konvencije izmeu drava lanica

Drave lanice su bile ovlaenje da meusobno zakljuuju konvencije kako bi obezbjedile pogodnosti svojim dravljanima iz Ugovorom predvienih oblasti, kao to su: ukidanje dvostrukog oporezivanja, uzajamno priznanje trgovakih drutava i pojednostavljenje postupka uzajamnog priznanja i izvrenja sudskih i arbitranih odluka. U ovu grupu spadaju i konvencije koje su drave lanice zakljuile sa treim dravama prije prijema u EZ ili EU, kao i kasnije konvencije o pitanjima koja se nalaze izvan nadlenosti Zajednice/Unije. Odredbe ovih ugovora u kojima Zajednica/Unija nije jedna od ugovornih strana i po pitanjima koja kasnije nisu preneta u iskljuivu nadlenost Zajednice ili Unije, obavezuju drave lanice, ali ne i Unije. Otuda oni u strogom smislu ne ine dio prava EU, jer ne obavezuju Uniju, ve samo odreene drave lanice, kojima je odredbama lana 351. UFEU, propisana obaveza da u obimu u kome takvi sporazumi nisu u skladu sa Ugovorima, preduzmi sve neophodne mjere za otklanjanje neusklaenosti.[footnoteRef:6] [6: http://eur-lex.europa.eu/]

III. Karakter i mjesto Sporazuma o monetarnoj stabilnosti

Nakon to je Sporazum iz Lisabona stupio na snagu, Evropski savjet je, kao odgovor na duniku krizu koja je zahvatila pojedine drave lanice Evrozone, 25. marta 2011. godine doneo Odluku o izmjeni odredbi lana 136. UFEU, kojom je dodat novi stav prema kome drave lanice ija je valuta evro mogu uspostaviti mehanizam stabilizacije koji e biti aktiviran ako to bude neophodno za ouvanje stabilnosti Evrozone kao cjeline. Izmjene su stupile na snagu prvog januara 2013. godine, nakon to su ih odobrile sve drave lanice. Na osnovu ove Odluke, 25 drava lanica su 02. marta 2012. godine potpisale Ugovor o stabilizaciji, koordinaciji i upravljanju u ekonomskoj i monetarnoj uniji. Sporazum ima za cilj da izmeu drava ugovornica uspostavi institucionalni mehanizam da se budetski deficit i javni dug dre u naprijed utvrenim granicama, pod prijetnjom prinudnih sankcija, kao i da se obezbjedi efikasniji sistem upravljanja Evrozonom. Sporazum je stupio na snagu prvog januara 2013. godine. Poetkom 2014. godine, Sporazum je ratifikovalo 24 od 25 drava koje su ga potpisale i 17 od 18 drava lanica Evrozone.

B. Sporazumi meu dravama lanicama

Konvencije meu dravama lanicama zakljuuju se radi meusobnog omoguavanja pogodnosti dravljanima drava lanica u pogledu:

Izbegavanja dvostrukog oporezivanja, Uzajamno priznanje trgovakog drutva, Pojednostavljenje postupka uzajamnog priznanja i izvrenja sudskih i arbitranih odluka.

Drave lanice su koristile svoja ovlaenja zakljuivanja meusobnih konvencija i oblastima. Konvencija o pravu koje se primjenjuje na obaveze nastale po osnovu ugovora; engenske konvencije o graninoj kontroli; Konvencije o jurisdikciji i izvrenju presude u civilnim i trgovakim pitanjima; Konvencije o uzajamnom priznanju kompanija i korporacija i Konvencija o evropskom patentu i dr. [footnoteRef:7] [7: Prof dr Gordana Gasmi: Pravo i institucije Evropske unije, Beograd, 2010. godine;]

2.2. SEKUNDARNI IZVORISekundarni izvori ine drugu grupu koji obuhvataju akte koje u obavljanju svojih funkcija Komisija Evropske unije, Evropski parlament i Savjet Evropske unije. U te akte spadaju: regulative (regulations), direktive (directives), odluke (decisions), preporuke (recommendations) i miljenja (opinios).

2.2.1. REGULATIVE (REGULATIONS)Regulative najvie prodiru u pravni sistem drava lanica i automatski postaju njegov sastavni dio. Ona ima optu primjenu i neposredno se primjenjuje u dravama lanicama, poput zakona koje donosi parlament. Kao osnovno svojstvo regulative je neposredna primjenljivost to znai da nikakva zakonska intervencija drave lanice ne samo da nije potrebna ve nije ni doputena. Regulative su izvor prava nacionalnih pravnih sistema pa su nacionalni sudovi dravni da ih primjenjuju. One se primjenjuje na sve subjekte, kako na drave lanice tako i na individualne subjekte. Objavljuju se u Slubenom glasniku Evropske unije i stupaju na snagu dvadeset dana po objavljivanju.

2.2.2. DIREKTIVE (DIRECTIVES)Uz regulative najznaajniji pravni instrument Evropske unije su direktive. Direktive predstavljaju komprosima izmeu potrebe za ujednaenim zakonodavstvom unutar Evropske Unije i potrebe da se zadri to vea mogua raznolikost pravnih sistema drava lanica. One podsjeaju na zakone u materijalnopravnom smislu, a po tome kome su upuena (s to mogu biti samo drave lanica) podsjeaju na propise meunarodnog prava. Za njihovo sprovoenje nije potrebna potvrda i zato predstavljaju posebne sui generis akte prava Evropske unije. Za razliku od regulative, direktive nisu neposredno primjenjivi akti, ve obavezuju drave lanice u pogledu cilja koji se direktivom zadaje, esto vrlo detaljnog karaktera. Drava je najee obavezna da donese niz akata ili mjera u roku odreenom direktivom.Uputstva su pravni akti koji obavezuju drave lanice na koje su adresirane u pogledu cilja koji treba ostvariti, ali je adresatima ostavljena sloboda u pogledu izbora oblika i sredstava njihovog sprovoenja u ivot, odnosno izvrenja. Po pravilu su upuene svim dravama lanicama, ali mogu biti adresirane samo jednoj lanici. Za njihovo sprovoenje nije potrebno ratifikacija, po kao i uredba predstavljaju posebno sekundarne akte prava EU. Za razliku od uredbi, uputstva se u principu ne mogu neposredno primjenjivati, jer zahtjevaju nacionalne mjere transformacije kojima se odnose u nacionalni pravi sistem. S obzirom da su drave lanice neposredni adresati, dosadanja praksa pokazuje da se najvei broj sporova upravo odnosi na razne pokuaje drava lanica da odloe ili da na ne odgovarajui nain implementiraju uputstva. U takvim situacijama, pravnim i fizikim licima je dato pravo da protiv drave, odnosno njenih organa, pokrenu odgovarajui postupak pred nacionalnim sudovima, pozivajui se na takozvani vertikalno direktno dejstvo uputstava, dok se posledice nepriznavanja horizontalnog direktnog dejstva amortizuju naelom usklaenog tumaenja i odgovornosti drave za naknadu tete zbog povrede prava EU. Uputstva stupaju na snagu na dan kada je to u njima odreeno. Ako datum nije odreen, 20-tog dana od dana objavljivanja u Slubenom listu EU.

2.2.3. ODLUKE (DECISIONS)Odluke donosi Komisija Evropske unije ili Savjet Evropske unije i predstavljaju pojedinane akte kojima se odreeno pravno ili fiziko lice obavezuje na odgovarajue postupanje. One obavezuju samo one kojima su upuene, nakon to su im saoptene. U retkim sluajevima adresati odluke mogu biti i pojedine drave lanica. Kada su upuene odreenoj dravi one obavezuje sva tijela drave ukljuujui i pravosudni institucije. Po svojoj pravnoj prirodi odluke su upravni akti. One se donose u onim sluajevima kada su odgovarajua tijela Evropske unije nadlena za neposrednu primjenu bilo primarnih, bilo sekundarnih izvora prava. Prema shvatanju Evropskog suda pravde, odluka moe djelovati i erga omnes i kao takva ima opti karakter. Odluke mogu donijeti i Sud prave EU prilikom tumaenja pojedinih odredaba osnivakih ugovora ili u postupku rjeavanja sporova koji mogu nastati izmeu institucija Evropske unije ili izmeu institucija Evropske unije i jedne ili vie drava lanica. Odluke Suda imaju i karakter precedenta, to znai da i one predstavljaju izvor prava Evropske unije.Odluke su pojedinani administrativni akti koji obavezuju samo one adresate koji su u njima naznaeni, nakon to su im saoptene. Adresati mogu biti drave, pravna lica i fizika lica kao pojedinci. Najvei broj odluka je adresiran na drave lanice, a samo manji broj na pojedince, najee u vezi prava konkurencije. Odlukama moe biti obuhvaen i odreeni krug adresata i u tom sluaju djeluje prema svim subjektima koji su obuhvaeni krugom adresata. Odluka moe biti adresirana i na sve drave lanice i doneta u legislativnoj proceduri. U tom sluaju njena obaveznost je opta i predstavlja legislativni akt.[footnoteRef:8] [8: http://sr.wikipedia.org/sr]

Odluke Komisije i Savjeta u kojima se utvruju novana obaveza licima, osim dravama, predstavljaju izvrne naslove. Prema pravnom dejstvu mogu se podjeliti na izvren, administrativne i kvazi sudske. Odluke stupaju na snagu na dan kada je to u njima odreeno. Ako datum nije odreen 20-tog dana od dana objavljivanja u Slubenom listu EU.

2.2.4. PREPORUKE (RECOMMENDATIONS) I MILJENJA (OPONIOS)Preporuke i miljenja predstavljaju pravno neobavezujue akte. Preporuka je specifian oblik apela po pravilu upuen dravama lanicama kojim se pozivaju na odreeno ponaanje u odreenim oblastima interesa uz Uniju. Miljenjem se izraava stav po odreenom pitanju.Preporuke i miljenja spadaju u grupu pravno ne obavezujuih akata i po tome se sutinski razlikuju od prethodnih. Predstavljaju korisne instrumente usmjeravanja ponaanja i nacionalnih zakonodavstava. U sluajevima kada razjanjavaju znaenje nacionalnih propisa koji su doneti u cilju njihovog sprovoenja ili sa ciljem da dopune mjere Zajednice, nacionalni sudovi ih moraju uzeti u obzir u postupku tumaenja i primjene nacionalnog prava.U postupku donoenja obaveznih akata sekundarnog zakonodavstva, propisana je obaveza dobijanja i navoenja obaveznih miljenja.Miljenja i preporuke Komisije i Savjeta vre, zavisno od predmeta, odreeni politiki uticaj na one kojima su upueni.[footnoteRef:9] [9: http://www.emim.org/index.php?option=com_content&view=article&id=473%3Aizvori-prava-evropske-unije&catid=94%3Apravna-tekovina-eu&Itemid=66&lang=me]

2.3. OPTA PRAVNA NAELAKako ni jedan pravni sistem pa ni sistem prava EU, ne moe sva pitanja da regulie pisanim primarnim i sekundarnim izvorima, Sud pravde se u postupku tumaenja i primjene komunitarnih propisa pozivao i na ostale izvore koji ine nepisano pravo Evropske unije. Nepisano pravo Unije ine opti pravni principi ili naela i opta pravila meunarodnog prava. Opta pravna naela obuhvataju i zatitu osnovnih prava. U optem i opisnom smislu opta naela se mogu oznaiti kao opta nepisana pravila koja se nalaze u osnovi pravne strukture odreene zajednice u kojima su, za razliku od konkretnih pravila koja daju odgovor na pitanje ta, sadrani odgovori na pitanje zato. Opta pravna naela proizilaze iz kulture zemalja lanica i refleksija su osnovnih vrijednosti na kojima se temelje pravni sistemi drava lanica. Prema pravnoj prirodi i sadrini, mogue je razlikovati opta pravna naela, regulativna pravila koja su zajednika pravima drava lanica i opta pravila svojstvena pravnom poretku Unije. Opta naela imaju u pravu EU trostruku ulogu: da pomognu u tumaenju prava, da slue kao osnov za ispitivanje zakonitosti i da prue pravni osnov za vanugovornu odgovornost. Na primjenu optih pravnih naela sudovi e se pozvati uglavnom u dva sluaja: kod tumaenja postojeih odredbi propisa EU i kod popunjavanja pravnih praznina. U postupku za ocjenu zakonitosti akata sekundarnog zakonodavstva i drugih mjera i akcija koje preduzimaju organi Unije, na opta pravna naela se u skladu sa odredbama odreenih lanova mogu pozivati drave i pojedinci. Opta naela pruaju i pravi osnov za vanugovornu odgovornost organa Unije u sluajevima povrede prava EU.Neki autori opta pravna naela razvrstavaju u etiri kategorije:

1) Opta naela izvedena iz prirode prava Evropske unije (naelo jednakosti, solidarnosti),2) Naela koja su opta u pravnim procesima jedne ili vie drava lanica (osnovna naela pravne sigurnosti, zatite legitimnih oekivanja, proporcionalnosti, audiatur et altera pars, ne bis in idem)3) Naelo zatite osnovnih ljudskih prava,4) Naela meunarodnog prava.[footnoteRef:10] [10: Prof. dr Stevan Lili: Evropsko upravno pravo, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 2011. godine]

Opta pravna naela predstavljaju obavezujua pravna pravila koja su sudovima sudovi duni da primjenjuju bez obzira na to da li na njih izriito upuuju osnivaki ugovori. Regulativna pravila primjenjuju se kada u pravu jedne drave odreeno pitanje nije regulisano pozitivnim pravom, a odgovarajua rjeenja postoje u pravu neke od drava lanica. Opta pravna naela svojstvena pravnom poretku Unije stvorio je i razvio Sud pravde u postupku tumaenja i primjene prava Evropske unije nezavisno od nacionalnih pravnih poredaka. Takva su: naelo supsdijariteta, naelo solidarnosti, naelo nediskriminacije po osnovu dravljanstva, naela slobode prometa robe, kretanje lica i naelo slobode kretanja kapitala. Pored ovih Sud je razvio i naelo direktne primjene (direktnog dejstva), naelo superiornosti prava Unije, naelo korisnog efekta normi i dr. sud koristi ova naela prilikom tumaenja drugih pravnih normi, zatim da bi popunio pravne praznine i da bi odredio pravnu valjanost sekundarnih propisa. Na polju optih pravnih naela ogleda se i meusobna interakcija pravnog poretka Evropske unije i pravnih poredaka drava lanica. Opti pravni akti objavljuju se u Slubenom listu Evropske unije, dok se presude Evropskog suda objavljuju u Zbirci presuda Evropskog suda.Upravno pravo Evropske unije se moe odrediti kao skup pravnih normi koji se odnose na primjenjivanje prava EU u individualnim sluajevima i konkretnim situacijama. I kao takvo obuhvata 4 kategorije pravnih normi:

1) Materijalni propisi koji se primjenjuju u individualnim sluajevima, odnosno u konkretnim situacijama;2) Norme procesnog karaktera koje ureuju nain postupanja prilikom primjene materijalnih propisa u individualnim sluajevima, odnosno u konkretnim situacijama;3) Pravne norme koje reguliu kontrolu primjenu propisa u individualni sluajevima, odnosno u konkretnim situacijama;4) Izvrne pravne norme, tj. pravne norme koje su rezultati djelatnosti uprave.

3. SUD PRAVDE EVROPSKE UNIJEOsnivanje Suda pravde vezuje se za stvaranje Evropske zajednice za ugalj i elik. Ugovorom kojim je stvorena ova Zajednica predvieno je osim osnivanja ostalih organa i uspostavljanje Suda pravde Evropske zajednice za ugalj i elik. Raniji Evropski sud pravde bio je najznaajniji sud na teritoriji Evropske unije, pored Prvostepenog suda i Slubenikog tribunala. Ovaj Sud bio je poznat pod razliitim nazivima Evropski sud pravde, Sud pravde, Sud Evropske unije iako je njihov pun i zvanini naziv bio Sud pravde Evropskih zajednica. Stupanjem na snagu Lisabonskog sporazuma 2009. godine, nastala je Evropska unija kao pravno lice, pa je Evropska unija istovremeno postala i sukcesor nekadanjeg pravosudnog sistema Evropskih zajednica. Danas postoji Sud pravde Evropske unije koji ukljuuje Sud pravde, Opti sud i specijalizovane sudove. Sjedite suda pravde Evropske unije je u Luksemburgu. On trenutno ima 27 sudija. Broj sudija istovjetan je broju drava lanica Evropske unije. Ugovorom o osnivanju predvieno je da se sudije imenuju sporazumom izmeu vlada drava lanica. Sudije se biraju na period od 6 godina uz mogunost reizbora. Osnovna nadlenost Suda odnosi se na potovanje prava prilikom tumaenja i primjene Ugovora o osnivanju Evropske unije i ovu nadlenost Sud sprovodi kroz razliite postupke. On je nadlean da rjeava sporove u svim sluajevima kada se na odreenu pravnu stvar ima primjeniti pravo Evropske unije. [footnoteRef:11] [11: Prof. dr Stevan Lili: Evropsko upravno pravo, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 2011. godine]

Sud pravde postupa po tubi zbog povrede Ugovora, odnosno ugovorne obaveze, koju po tom osnovu protiv drave lanice moe podnijeti Komisija EU ili druga drava lanica. On kontrolie zakonitost legislativnih akata, akata Savjeta, Komisije i Evropske centralne banke, izuzev onih koji imaju karakter preporuka ili miljenja i akata koje zajedniki donose Evropski parlament i Savjet. Sud je nadlean da daje miljenje o prethodnom pitanju u vezi sa primjenom Ugovora, kao i da daje tumaenja akata koje su donijeli organi Unije. Nacionalni sudovi mogu uvijek zahtijevati od Suda da donese odluku o prethodnom pitanju kada se takvo pitanje postavi u sporu pred nacionalnim sudom.Polazei od toga da je nadlenost Suda istovremeno i raznovrsna i kompleksna, moe se zakljuiti da on u pojedinim sluajevima ima ulogu meunarodnog suda (international court) kada tumai odredbe Ugovora, ustavnog suda (constitutional court) kada se bavi pitanjima kontrole zakonitosti, drugostepenog suda (appellate court) kada su u pitanju odluke po prethodnom pitanjima i upravnog suda (administrative curt) u slubenikim sporovim, li i kada odluuje po tubama protiv odluka Evropske Komisije.Evropski sud pravde odigrao je odluujuu ulogu u stvaranju pravnog sistema Evropske unije i postavljanju pravnih temelja koji su neophodni za funkcionisanje Unije. Uloga Suda je posebno znaajna u uvoenju i interpretaciji pojedinih pravnih principa koji i danas ine temelj komunitarnog pravnog sistema, kao to je princip prvenstva komunitarnih akata i princip direktne primjene i direktnog efekta propisa Evropske unije u okviru jedinstvenog pravnog sistema Evropske unije koji je neposredno ukljuen u nacionalne pravne sisteme. Moe se rei da se upravno pravo Evropske unije razvija i kroz proces usklaivanja upravnog prava pojedinih drava lanica sa pravom Unije. Snana interakcija izmeu upravnog prava Evropske unije i nacionalnog upravnog prava zemalja lanica proizvela je znaajne promjene u nacionalnim pravnim sistemima i podstakla proces njihove harmonizacije. Stalni kontakti izmeu slubenika zemalja lanica i javnih slubenika Evropske komisije, razvoj posebnog evropskog sistema upravnog sredstva, kao i stvaranje zajednikog sistema upravnih vrijednosti i principa doprinijeli su ujednaavanju upravnog prava zemalja lanica. Ceo taj sloeni proces imao je za rezultat stvaranje posebnog evropskog sistema upravnog prava, koji se takoe naziva i Evropski upravni prostor. Harmonizacija upravnog prava i prihvatanje zajednikih evropskih vrijednosti i standarda time dobijaju izuzetan znaaj za sve drave u tranziciji koje namjeravaju da se u blioj budunosti uklope u evropski pravni sistem. Ulogu upravnog suda (administrativnog tribunala) Sud pravde Evropske unije ima kada postupa u slubenikim sporovima. Slubenike sporove pokreu zaposleni u organima Evropske unije koji su nezadovoljni odlukama u vezi sa svojim zaposlenjem, postupkom zapoljavanja, penzijama i sl. Do osnivanja Prvostepenog suda, ovi sporovi su bili u nadlenosti Evropskog suda pravde. Zbog velikog broja predmeta koji su doveli do prenatrpanosti, ovi sporovi su preli u nadlenost Prvostepenog suda, a Evropski sud pravde ostao je nadlean za drugostepeni postupak po albi na odluke Prvostepenog suda u ovoj vrsti sporova.

4. ZAKLJUAK:

Na osnovu ovog seminarskog rada doli smo do zakljuka da su izvori upravnog prava preteno izvedeni i da u najveem broju sluajeva nisu originalni. Oni se najee nalaze u ugovorima, aktima zajednica, sudskim odlukama pravosudnih organa Unije, odlukama koje je doneo Evropski Ombudsmen itd.Svaka grana prava poseduje svoje izvore koji se dijele u odreene grupe. Izvori upravnog prava EU se dijele na primarne, sekundarne i opta pravna naela. Primarne izvore ine osnivaki ugovori na osnovu kojih se bazira nastanak dananje Evropske unije, kao i protokoli koji su dodati uz osnivake ugovore i konvencije koje se dijele na sporazume izmeu Zajednice/Unije i jedne ili vie treih drava kao i sporazumi izmeu drava lanica. U sekundarne izvore spadaju akti koje donosi Komisija EU, Evropski parlament i Savjet Evropske unije. U te akte spadaju regulative, direktive, odluke i preporuke i miljenja.

Kao ni jedan pravni sistem pa ni sistem prava EU,ne moe sva pitanja da regulie pisanim primarnim i sekundarnim izvorima, Sud pravde se u postupku tumaenja i primjene komunitarnih propisa pozivao i na ostale izvore koji ine nepisano pravo EU. Nepisano pravo Unije ine opti pravni principi ili naela i opta pravila meunarodnog prava.

5. LITERATURA:

1. Prof. dr Stevan Lili: Evropsko upravno pravo, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 2011. Godine

2. Prof dr Petar Kuni, Igor Davidovi, mr Boro Bovan, Dragomir Kutlija,Jovo Erceg: Prirunik za polaganje strunog ispita u javnoj upravi za viu ili visoku kolsku spremu, Agencija za dravnu upravu, Banja Luka 2010. godine.

3. Prof dr Gordana Gasmi: Pravo i institucije Evropske unije, Beograd, 2010. godine;

4. Proiena inaica Ugovora o Evropskoj uniji

5. http://eur-lex.europa.eu

6. http://sr.wikipedia.org/sr

7. http://www.emim.org/index.php?option=com_content&view=article&id=473%3Aizvori-prava-evropske-unije&catid=94%3Apravna-tekovina-eu&Itemid=66&lang=me

21