1

Uvod

Zemljište ili tlo predstavlja posebnu prirodnu tvorevinu koja obuhvata čvrst površinski sloj Zemlje, karakterističan za biosferu. Nastaje kao rezultat dejstva klimatskih (naročito temperature, vode, vazdušnih struja i Zemljne teže) i drugih fizičkih faktora i živih organizama na geološku podlogu Zemlje (stene).

Slika 1. Rezultat raspadanja stena pod dejstvom hemijskog i mehaničkog delovanja – erozijom

Od živih organizama, procesu stvranja zemljišta naročito su značajni biljni organizmi, kao i životinje. Ostaci uginulih organizama u različitim fazama razgradnje i mineralizacije ulaze u sastva zemljišta. Na taj način ono istovremeno predstavlja i produkt aktivnosti živih bića i životnu sredinu, odnosno specifičan kompleks ekoloških faktora (edafski faktori).

Ovaj složen sistem obuhvata sve tri faze-čvrstu, tečnu i gasovitu. Zemljište je veoma značajno za žive organizme i čoveka. Kao i vazduh i voda, i zemljište u osnovi spada u obnovljiva prirodna bogatstva.

Ali, s obzirom na ograničenu ukupnu količinu i izuzetno spor proces nastajanja, kao i neprekidno zagađivanje i neracionalno korišćenje od strane čoveka, zemljište ipak treba smatrati ograničenim, odosno neobnovljivim prirodnim bogatstvom.

Ekologija

2

1. Sastav zemljišta i njegove osobine

Mehanički sastav zemljišta:o zavisi od padavina, temperatura, sunca, bakterija i

biljaka; kamenito (tvrdo), škriljasto, glinovito, peskovito, krečno , slano (preko 200 mg NaCl/kg zemlje), les (sitan pesak i krečna glina), crnica (preko 20% humusa);

Hemijski sastav zemljišta:

minerali (kvarc, liskukn, hidroksidi gvožđa...), organska jedinjenja (humus), hemijski kompleksi, kiseonik, silicijum, aluminijum, gvožđe, kalcijum, magnezijum, litijum, natrijum), 11 makroelemenata (H, O, C, N, Na, Mg, P, S, Cl, K, Ca);

Slika 2. zemljište

Ekologija

3

1.1. Osobine zemljišta

Pod važnijim osobinama zemljišta spadaju njegova struktura, propustljivost, kapilarnost, samoprečišćenje, vodeni i vazdušni kapaciteti i njegova temperatura.

Struktura zemljišta:

o Zrnasta ;

o Kompaktna ;

Propustljivost zemljišta:

o krupnozrnasta – veća filtracija ;

o sitnozrnasta – vlažno, hladno ;

Vodeni kapacitet:

o sposobnost zadržavanja vode (l/kg) ;

o zavisi od veličine pora ;

o kreč, truležne materije, nitrati i hloridi vezuju vodu ;

Kapilarnost zemljišta:

o omogućava podizanje vode iznad njenog slobodnog nivoa ;

o zavisi od veličine zrnaca ;

o povećava vlažnost ;

Higroskopnost zemljišta:

o privlačenje vodene pare iz vazduha i kondenzacija u porama ;

Ekologija

4

o zavisi od veličine zrnaca.

Ekologija

5

Vazdušni kapacitet zemljišta:

o količina vazduha koju sadrži zemlja potpuno zasićena vodom (rastvorljivi gasovi) ;

o isti sastav vazduha kao u atmosferi ;

o redukcija i oksidacija troše kiseonik, a nastaje slobodan azot i metan ;

o izmena gasova pod uticajem padavina ;

Temperatura zemljišta:

T vazduha prodire do 1.5 m ;

stalna temperatura na 11 m ;

zona smrzavanja do 1 m ;

Samoprečišćavanje zemljišta:

o mineralizacija organskih materija ;

o odumiranje patogenih crevnih bakterija i odraslih helminata ;

o odumiranja jaja helminata ;

Samoprečišćavanje zemljišta:

o saprofitne bakterije razgrađuju belančevine (nitrifikacija) ;

o na 5 m više nema bakterija ;

o povećanje organskih materija otežava samoprečišćavanje ;

o konačan produkt: NH3, H2S, H2O, CO2, sulfati, fosfati ;

Ekologija

6

2. Načini i vrste ugrožavanja i zagađivanja zemljišta

Čovek svojim aktivnostima neprekidno smanjuje ukupnu površinu zemljišta. Ovo se naročito odnosi na poljoprivredno zemljište koje postaje sve ugroženije. Osnovne čovekove aktivnosti koje najviše degradiraju tlo u prvom redu se odnose na širenje gradova, izgradnju industrijskih kompleksa i saobraćajnica i deponivanje otpadnog materijala.

Velike površine zemljišta izložene su intenzivnom procesu erozije. Erozija nastaje kao posledica seče šuma, raznih građevinskih i hidritehničkih zahvata itd.

Sve veće korišćenje hemijskih sredstava u poljoprivredi (mineralnih đubriva, raznih sredstava za zaštitu bilja, odnosno pesticida, deponovanjem čvrstih otpadaka itd.) dovodi do znatnog zagađivanja poljoprivrednog zemljišta.

• Uzroci zagađenja zemljišta:

o nehigijenski postupak sa otpadnim materijama ;

o fekalno zagađenje površinskog sloja ;

o Organsko zagađenje (ostaci hrane i fekalije) sadrže infektivne partikule ;

Slika 3. Zagađeno zemljište

Ekologija

7

Jedan od značajnih fakora ugrožavanja zemljišta predstavljaju i otpadne vode, kojima razne štetne materije dospevaju u zemljište. Sve veće zagađivanje vazduha takođe deluje na pogoršavanje kvaliteta zemljišta.

Kao posledica intenzivnog procesa aerozagađivanja, obično najpre strada vegetacija, a potom i samo zemljište. Ovim putem u zemljište dospevaju i znatne količine radionuklida. Korišćenjem ruda, naročito iz površine kopova, predstavlja ozbiljnu opasnost za plodna poljoprivredna zemljišta. Velike deponije rudne i industrijske jalovine, kao i intenzivan proces industrijalizacije, ugrožavaju i neprekidno smanjuju postojeće obradive površine.

Sliika 4. Poreklo zagađujućih materija

Slika 5. Otpadne vode – značajan faktor ugrožavanja

Ekologija

8

Ekologija

9

2.1. Podela ugroženih zemljišta

Prema vrstama oštećenja, ugrožena zemljišta se dele na četiri osnovne kategorije:

o jalovine, odnosno zemljišni materijal nastao nasipanjem ili deponovanjem materijala iz rudničkih ili industrijskih pogona;

o flotacioni materijal, koji obuhvata rastvorene i nerastvorene materijale nataložene radom reka, zajedno sa otpadnim industrijskim vodama;

o urbano i industrijsko zemljište, koje više ne služi poljoprivrednoj proizvodnji;

o aerosedimenti, odnosno čestice organskog i neorganskog porekla dospele vazdušnim srtujanjem i atmosferskim talozima.

Među najznačajnije zagađujuće materije zemljišta ubrajaju se sumporni gasovi, oksidi azota, olovo, cink, bakar, aldehidi i dr. Pojava kiselih kiša i sušenja šuma predstavljaju ozbiljnu opasnost za šumske i poljoprivredne ekosisteme i za samo zemljište. Posebnu opasnost za zemljište, naročito u zoni većih saobraćajnica, predstavaljaju i izduvni gasovi motornih vozila.

Slika 6. Opasnost za zemljište

Ekologija

10

3. DEGRADACIJA BIOSFERE- ZAGAĐIVANJE ZEMLJIŠTA

o Zagađivanje zemljišta otpadnim materijama,

o Zagađivanje zemljišta taloženjem zagađujućih materija iz

vazduha,

o Zagađivanje zemljišta posredstvom zagađene vode,

o Zagađivanje zemljišta pri poljoprivrednoj proizvodnji,

o Radioaktivno zagađivanje zemljišta ;

Slika 7. Zagađenje zemljišta

Ekologija

11

Ekologija

12

3.1. Zagađivanje zemljišta otpadnim materijama

Različite vrste otpadnih materija, kojih u poslednje vreme ima sve više, ozbiljno ugrožavaju zemljište. Efekti dejstava raznih zagađujućih materija umnogome se razlikuju, što zavisi od njihove količine, porekla I hemijskog sastav. S obzirom na posledice, otpadne materije se mogu grupisati na različite načine.

Prema poreklu i sastavu mogu se podeliti na sledeće kategorije:

- Razgradii otpaci organskog porekla, pretežno iz poljoprivredne proizvodnje,- Sagorivi organski otpaci koji nisu podložni brzom raspadanju ( hartija, koža, guma, drvo,tekstil ),- Neorganski nesagorivi otpaci ( staklo, metal, keramika ),- Ostaci spaljivanja raznih vrsta sagorivih materija ( šljaka, pepeo, zgura ),- Kabasti predmeti ( stari automobil, ambalaža, odbačeni građevinski materijal ),- Ostaci procesa prečišćavanja voda I gasova ( talog, mulj, čvrsti otpaci ),- Čvrsti otpaci iz hemijske indrustrije ( razna hemijska sredstva, boje, deterdženti ),- Otpaci od prerađivanja rude ( jalovina, šljaka, ugljena prašina ).

Ekologija

13

Slika 8. Zagađenje otpadnim materijama

Posebni značaj u zagađivanju zemljišta i životne sredine imaju razne vrste industrijskog otpada, kao i radioaktivni otpaci, čije se količine neprekidno povećavaju. Ogromana broj hemijskih supstanci sve više opterećuje zemljišni prostor.

Štetno dejstvo na kvalitet zemljišta imaju deponije pepela, jalovine i šljake, zatin raznovrsni toksički materijali koji se koriste u industriji i poljoprivredi: lakovi, boje, pesticidi, herbicidi, mineralna djubriva.

Posle korišćenja uglja, nafte, zemnog gasa, gvožđa idrugih mineralnih sirovina preostaju znatne količine otpadnih materija. Razni sintetički materijali, koji se ne razgrađuju, predstavljaju veliku opasnost za životnu sredinu i zemljište.

Slika 9. Zagađivanje zemljišta hemijskim supstancama

Ekologija

14

Ekologija

15

3.2. Zagađivanje zemljišta taloženjem zagađujućih materija iz vazduha

Velike količine zagađujućih materija dospevaju iz vazduha I tokom vremena talože se na površini zemljišta. Ovaj process je naročito izražen u blizini velikih industrijskih centara, ali se zagađujuće materije vazdušnim strujama često prenose i na znatnija odstojanja.

Industrijska postrojenja, pre svega termoelektrane i hemijska industrija, proizvode ogromne količine otpadnih materija od kojih su mnoge toksične za živa bića.

Među ovim materijama nalaze se velike količine čađi i pepela. Posredstvom vazduha te materije dospevaju u okolno zemljište i u vode.

Posebnu opasnost po živi svet predstavljaju otpadne materije iz hemijske industrije. Lancima ishrane, odnosno mrežom lanaca ishrane, one dospevaju u okolne ekosisteme i zemljište i izazivaju razne kumulativne i toksične efekte ( Teški metali, pesticidi itd.. )

Slika 10. Zagađivanje zemljišta taloženjem zagađujućih materija iz vazduha

Ekologija

16

Ekologija

17

3.3. Zagađivanje zemljišta posredstvom zagađene vode

Mnoge zagađujuće materije putem atmosferskih padavina, ispiranjem zemljišta ili rečnim tokovima dospevaju i do udaljenijih područja od mesta nastanka.

Zagađujuće materije, među kojima ima i toksičnih, često se nagomilavaju delujući toksično na sav živi svet. Mnoge od njih putem navodnjavanja dospevaju u poljoprivredna zemljišta. Prilikom isparavanja vode dolazi do znatnog nagomilavanja ovih materija, što povećava njihovu koncentraciju. Plavljenjem zemljišta zagađujuće materije dospevaju u mnoge nezagađenje ekosisteme.

Slika 11. Zagađenje zemljišta zagađenom vodom

Ekologija

18

3.4. Zagađivanje zemljišta pri poljoprivrednoj proizvodnji

Korišćenjem mineralnih đubriva, u zemljište se unose najznačajniji mikroelementi: azot, fosfor i kalijum u obliku soli, čime se zmačajno utiče na povećanje prinosa kutura. Iako biljke iskoriste velike količine tih đubriva, znatan deo ostane neutrošen. Ukoliko se ove količine ne iskoriste ni tokom narednih sezona, one često ostaju trajno vezaneu zemljištu.

Katkada putem vode dospevaju u najdublje slojeve Zemlje, gde u obliku nitrata mogu opasno da zagade i podzemne vode. Stoga prekomerna upotreba mineralnih đubriva a takođe i pesticida, predstavlja ozbiljnu opasnost za zemljište i živi svet.

Nestručna primena može usloviti i zakiseljavanje zemljišta ( sva đubriva su fiziološki kisela ), kao i zagađivanje površinskih voda.

Posebnu opasnost po zemljište i živi svet predstavlja prekomerna primena pesticida, jer su oni toksične materije.

Slika 12. Zagađivanje zemljišta pri poljoprivrednoj proizvodnji

Ekologija

19

Slika 13. Kontaminacija tla zagađujućim materijama

Ekologija

20

3.5. Ispitivanje stepena zagađenosti zemljšta

• Ispitivanje stepena zagađenosti:

o Hemijska metoda (odnos azota u humusu prema azotu u zemljištu);

o Bakteriološka metoda (količina bakterija, koli-titar);o Helmintološka metoda (askaris, trihocefalus)

Tabela 1. Stepen oštećenja

Ekologija

21

4. Zaštita zemljišta od zagađivanja

Prilikom razmatranja načina zagađivanja zemljišta, treba imati u vidu da se mnoge zagađujuće materije nalaze u procesu naprekidnog kruženja kroz razne komponente zivotne sredine - vazduh, vodu, zemljište i živa bića. One se na pojedinim mestima obično zadržavaju i nagmoliavaju. Neophodno je dobro poznavanje ovih procesa i blagovremeno uklanjanje tih materija iz daljeg procesa kruženja.

Pored preventivnih mera, odnosno postupaka sprečavanja prodora zagađujučih materija u okolnu životnu sredinu i zemljište niz mera mora da bude usmeren na nuklanjanje deponovanih materija u zemljištu, posebno onih toksičnih.

Da bi se zemljište moglo na pravi način zaštititi, moraju se dobro poznavati izvori, vrste i količine zagađujučih materija, kao i njihovo štetno dejstvo.

• Pod zaštitom zemljišta od zagađenja podrazumeva se :

o Obrada industrijskog otpada,o Obrada i deponovanje čvrstog otpada iz naselja,o Smanjenje količine otpadaka;

Slika 14. Zaštita zemljišta

Ekologija

22

4.1. Obrada industrijskog otpada

U procesu industrijske proizvodnje nastaju znatne količine otpadnih materija. Količine i vrsta tih materija, zavise od industrijske grane, vrste sirovina i primenjene tehnologije. Znatne količine otpada nastaju pri korišćenju energetskih sirovina, posebno fislinih goriva ( uglja, nafte, zemnog gasa ).

Način deponovanja industrijskog otpada zaivisi od vrste i prirode otpada, hemijskog sastava, agregatnog stanja, mogućnosti razgradnje, količine itd. U izvesnih slučajevima otpaci iz industrije se jednostavno deponuju, u drugim se ponovo koriste postupkom reciklaže, a nekada se uništavaju (spaljivanjem isl.).

Industrijski otpaci se dele na tečne i čvrste.

o Tečni otpaci sadrže visoke koncentracije otpadnih materija, mulj, kao i znatne količine vode.

o Čvrsti industrijski otpaci sadrže velike količine nemetala, mineralne soli, šljaku itd., te se drugačije deponuju nego tečni otpad. Tečni industrijski otpad se deponuje na različite načine.

Jedan od načina predstavlja njegovo izlivanja u duboke bušotine u zemlji, zatim pakovanje u burad i odlaganje u more. Prema hemijskoj prirodi, industrijski otpad es može podeliti na organski i neorganski. Shodno hemijskoj prirodi primenjuju se i odgovarajući postupci, posebno kada je reč o tečnom industrijskom otpadu. Mineralni talog iz otpadnih voda se izdvaja postupcima zgrušavanja, ragensima, obradom, postupkom mehaničkog uklanjanja vode, termičkim sušenjem ili deponovanjem.

Za obradu organskuh taloga iz otpadnih voda postoji čitav niz postupaka: zgrušnjavanje, anaerobno ili aerobno razlaganje, tehnička obrada i sušenje, obrada reagensima, spaljivanje, mehaničko uklanjanje vode, deponovanje ili njihovo korišćenje.

Čvrste materije dobijene prilikom obrade taloga i tečnog otpada odlično se deponuju na određenim mestima na površini zemlje.

Ekologija

23

4.2. Obrada i deponovanje čvrstog otpada iz naselja

Intenzivnom urbanizacijom neprekidno se povećavaju količine otpadnih amterija ( čovek dnevno produkuje 0,5 do 1,8 kg otpadaka ). Pri tom poseban problem predstavlja bezbedno deponovanje i obrada čvrsih otpadaka iz gradova. Iako postoje rezličiti postupci deponovanja i uništavanja urbanog smeća, ni jedan od postojećih postupaka nije u celosti dovoljno efikasan.

Osnovni postupci koji se danas primenjuju za uklanjanje i preradu urbanog otpada su: kontrolisano sanitarno deponovanje, kompostiranje ( postupak recikliranja i obrade organskih otpadaka radi dobijanja veštakog đubriva ), spaljivanje, fermentacija ( postupak razgradnje organske materije na mineralne i neagresivne sastojke ), recikliranje ( postupak izdvajanja određenih sirovina i njihovog ponovnog vraćanja u proitvodnju ) i komunacija( mlevenje smeća i ispuštanje u kanalizaciju zajedno sa vodom ).

Na žalost, deponije u većini gradova su otvoreni prostori, koji praktično predstavljaju izvore zaraze, požara, prašine i drugih vrsta zagađivanja. Da bi se smanjile ili izbegle ove opasnosti koriste se sanitarne deponije u kojima se deponovano smeće pokriva slojem zemlje.

Ekologija

24

Slika 15. Sanitarne deponije

Ekologija

25

Jedan od primitivnih načina smanjivanja količine gradskog otpada jeste njegovo spaljivanje.

Slika 15. Spaljivanje otpada

Iako se na ovaj način smanjuju količine čvrstih otpadaka, nastaju velike količine otpadnih gasova, pepela, šljake i drugih , često veoma toksičnih otpadaka, a nepotrebno se gube I ogromne količine energije.

Ekologija

26

Najbolji i najracionalniji način obrade komunalnog I drugog otpada predstavlja recikliranje.

Ovim postupkom se iz smeća, u posebnim fabrikama za spaljiavnje smeća, izdvajaju sirovine I dobija električna energija. Iako ova tehnologija nije još dovoljno usavršena ( zbog izvesnih toksičnih materija koje nastaju prilikom spaljivanja ), u odnosu na ostale načine, ona za sada predstavlja nesumnjivo najbolji način prerade otpadaka, posmatrano sa ekološkog, zdravstvenog I ekonomskog aspekta.

Slika 16 i 17. Recikliranje otpada

Ekologija

27

4.3. Smanjivanje količine otpadaka

Kompleksan problem bezbednog deponovanja industrijskog otpada, s obzirom na problem obezbeđivanja prostora I potrebe smajnjivanja količine otpada za deponovanje, zahteva iznalaženje odgovarajućih tehnologija. U tom cilju usavršavanje tehnologije prerade otpadaka ide u pravcima:

- Proizvodnje sa što amanjom količinom otpadnih produkata,- Razvoja proizvodnih sistema bez otpadnih produkata i- Korišćenja otpadaka kao sekundarnih sirovina.

Navedeni postupci ne mogu se primetiti u svim slučajevima deponovanja otpadaka jer u pojedinim slučajevima, kao kod radiaktivnoh izotopa, još uvek nisu razvijene tehnologije njihovog bezbednog deponovanja ili prerade za ponovno korišćenje.

S obzirom na ekološke i ekonomske aspekte bezbednog deponovanje, najracionalnije je usavršavanje postojećih postupaka proizvodnje sa to manje otpadnih produkata.

U novije vreme težese razvijaju proizvodni sistemi koji praktično ne bi davali otpatke ili bi minimalno zagađivali životnu sredinu. Takvi proizvodni sistemi nazivaju se zatvorenim ciklusima proizvodnje.

Pored smanjivanja zagađenja, ovakvim postupcima se postiže i znatna ušteda sirovina i energije. Sa ekološke i ekonomske tačke gledišta od posebnog je značaja primena postupaka koji kao sekundarne sirovine koriste razne otpadne produkte industrije. Na ovaj način se mnoge materije vraćaju ponovo u proizvodni ciklus.

Ekologija

28

Ekologija

29

• Obezbeđenje zemljišta od zagađenja:

o asanacija nužnika, đubrišta, štala, pomijara, deponija;

o kanalisanje i popločavanje dvorišta i ulica;

o ozelenjavanje i uređenje dvorišta i naselja;

o obezbeđenje od poplava;

o odvodi za atmosferske vode;

o U naseljima stvoriti zeleni pokrivač ili asfalt;

o Brza higijenska dispozicija otpadnih materija;

Ekologija

30

Ekologija

31

5. IZVORI ZAGAĐIVANJA ZEMLJIŠTA

Istraživanjima se konstatovalo da su izvorima zagađenja zemljišta zagađivanja iz vazduha (emisije iz tehnoloških procesa, emisije usled sagorijevanja fosilnih goriva, kao i emisije iz saobraćaja); zagađenja iz otpadnih voda (otpadne vode iz tehnoloških procesa, otpadne vode iz domaćinstava, vode zagađene uslijed poljoprivredne delatnosti itd).

Zagađivači prisutni u tekućoj i podzemnoj vodi zagađuju zemljišta sa kojima je ta voda u dodiru; zagađivanje čvrstim otpadom (otpad iz procesa industrijske proizvodnje, komunalni otpad, kao i otpadom koji nastaje u procesu poljoprivrede proizvodnje).

Ispitivanja su pokazala da su ovo najznačajniji uzročnici zagadjivanja zemljišta. Kada zagađivači dospiju u zemljište na bilo koji od navedenih načina njihova dalja sudbina zavisi od niza fizičkih, hemijskih i bioloških faktora čiji se uticaji prepliću. Vrlo je važan i oblik jedinjenja u kojem se ovi zagađivači nalaze, kao i osobine samog zemljišta (vegetacija, obrada, klimatski uslovi itd.).

Slika 18. Otpad, komunalni otpad

Ekologija

32

5.1. Odlaganje otpada

U cilju poboljšanja stanja u oblasti upravljanja otpadom i uskladjivanja sa zakonodavstvom i direktivama EU, urađen je Strateški master plan za upravljanje otpadom na republičkom nivou, kojim je obuhvaćen plan rješenja problema otpada na nivou Republike.

Planom je predviđeno da se za potrebe 21 opštine formira 8 regionalnih deponija.

Slika 19. Jedna od najvećih regionalnih deponija

Ekologija

33

LITERATURA

o http://svemir.wordpress.com/2009/10/07/zagadivanje-zemljista/ o http://www.zdravlje.org.rs/ekoatlas/10a.htm

o https://www.google.com/search?

q=zagadjenje+zemljista&hl=en&prmd=imvns&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=tX9NT_PrD8iKswbcwbmkDw&ved=0CHAQsAQ&biw=1680&bih=906

o Ekologija I zaštita životne sredine za prvi razred srednje škole (Ivo

Savić I Veljko Terzija od 94 do 106 strane),Beograd 1998,

o Biologija za gimnaziju opšteg smera

(D.Lakušić,D.Matić,G.Korać,A.Jovanović- Beograd 2005)

o Eklogija-Biologija za prvi razred srednje Ekonomske škole,

o Internet strane (vikipedija,ekološki forumi...)

Ekologija

34

PRILOG RADU :

Pregled najvažnijih generatora otpada

a) Kombinat Aluminijuma-Podgorica

Glavni otpad KAP-a su crveni mulj u količini od 350.000-420.000 t/god (7.6% od toga je suvi talog) koji se zbog povećane pH vrednosti svrstava u opasan otpad; istrošena katodna obloga sa oko 7.000 t/god, PCB i drugi industrijski otpad kao što su mulj iz primarne proizvodnje, vatrostalna opeka i materijali, šljaka, ugljena pena, istrošena katodna obloga, PCB, anodni ostatak, dijatomejska i aktivna zemlja, otpaci boja i lakova i drugo.

CRVENI MULJ

Crveni mulj se odlaže na dva mesta-bazena.

Bazen A, površine 170.000 m2, je izgradjen na bazi tehnologije mokrog odlaganja crvenog mulja. Na ovaj način u bazen se odlagao crveni mulj sa niskim koncentracijama čvrstih čestica. Obzirom da je bazen obložen nepropusnim materijalom nije postojala mogućnost infiltracije alkalnih voda. Bazen A u kome se skladišti 3,5 mil.tona nije više u funkciji.

Bazen B, površine 220.000 m2, je izgradjen za tehnologiju odlaganja suvog mulja, koja nije podrazumijevala oblaganje bazena nepropusnim materijalom. Kako se Kombinat, zbog tehnoloških problema, vratio na tehnologiju mokrog odlaganja crvenog mulja, to je dovelo do povećanja pH vrednosti u crvenom mulju. U ovom bazenu koji je sada u funkciji nalazi se oko 4 mil.tona crvenog mulja.

ČVRSTI OTPAD

Pored bazena B, nalazi se deponija čvrstog otpada, koja nije izvedena u skladu sa standardima, a tu se odlaže istrošena katodna obloga, ugljena pena, aktivna zemlja, vatrostalni matereijal, livačka i šljaka "kolač soli", ali i druge vrste otpada. Ovakva deponija predstavlja potencijalnu opasnost po zagadjivanje podzemnih voda usled dejstva atmosferilija.

Na ovoj deponiji, Kombinat je izgradio četiri betonska bunkera radi skladištenja opasnog otpada iz tehnološkog procesa. Medjutim nije uradjen drenažni kanal za atmosferske vode i postrojenje za prečišćavanje ovih voda, tako da podzemne vode trpe zagadjenja.

Ekologija

35

PCB

Nakon havarije i problema sa PCB-om, izgradjeno je skladište, tipa "sarkofag" u kome je odloženo oko 50m3 otpadnog transformatorskog ulja koje sadrži PCB i 20m3 zemljišta koje je zagadjeno PCB-om. Sve ovo je smešteno u četiri čelična rezervoara od po 25m3, četiri čelična rezervoara od po 2m3 i odredjeni broj čeličnih buradi zapremine 200 l. Izvan skladišta smešteno je 22 stara transformatora.

b) Željezara Nikšić

Fabrika generiše razne vrste otpada, uključujući PCB kondezatore, eksplozive i auto baterije (akumulatore) i sve to skladišti u krugu fabrike. Ugljeni pepeo (10.000-12.000 tona/g), šljaka, staro gvožđe, mulj iz postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, prašina iz vrećastih filtera i pesak za livenje (prema navodima 9.100 t/g) odlažu se na deponiji željezare koja se nalazi tri kilometra od željezare. Deponija, koja se koristi već 50 godina, pokriva oko 12 hektara i ima dubinu od 30m.

c) Termoelektrana Pljevlja

U TE Pljevlja godišnje se deponuje oko 280.000 tona pepela i šljake na deponiji Maljevac koji nisu klasifikovani na Evropskoj listi kao opasni otpad. Ipak te vrste otpada zahtevaju posebno upravljanje njima.

d) Otpad iz ostale (male i srednje) industrije

U brodogradilištu u Bijeloj, godišnje se produkuje opasnog otpada od peskarenja brodova u količini od oko 1.000 t/god. koji se odlaže u krugu preduzeća. Značajna količina ove vrste otpada se stvara i u remontnom zavodu u Tivtu (»Arsenal«) koje je dio kapaciteta ustupila privatnoj firmi za istu namenu-remont brodova. Otpad se skladišti u krugu preduzeća.

U Plužinama, Fabrika elektroda godišnje produkuje oko 25-27 t opasnog otpada, koji se odlaže u krugu fabrike, uz napomenu da je značajna količina otpada ranije odložena na komunalno odlagalište.

Ekologija

36

Rudnik uglja Pljevlja koristi spoljašnje odlagalište »Jagnjilo« (površina 150 ha) za odlaganje otkrivke koje na godišnjem nivou ima oko 7,5 mil.tona.

f) Flotacijsko jalovište u Mojkovcu

Flotacijsko jalovište bivšeg Rudnika "Brskovo" Mojkovac locirano je direktno uz desnu obalu rijeke Tare u zoni obuhvaćenoj DUP-om i GUP-om Mojkovca. Ovaj objekat je činio jednu tehnološku celinu sa objektima flotacije i postrojenjem za prečišćavanje otpadnih voda. Projektovano je i izgradjeno u tri etape: prva do kote 801mnm,druga do 805mnm i treća, završna, do 807,5mnm. Zahvata površinu oko 18ha ukupne zapremine oko 2 miliona m3.

Obzirom da je Rudnik olova i cinka prestao sa radom 1991 godine, a imajući u vidu da deponovana jalovina, odnosno jalovište u celini, zbog svojih karakteristika ugrožava životnu sredinu, Ministarstvo je, u skladu sa propisanom procedurom, ugovorilo izradu tehničke dokumentacije za sanaciju i rekultivaciju jalovišta sa Univerzitetom Crne Gore - Gradjevinski fakultet. Krajem 2004 godine Gradjevinski fakultet je dostavio Glavni projekat »Sanacija i rekultivacija jalovišta rudnika olova i cinka u Mojkovcu«, čija tehnička kontrola je završena.

Na ovaj način će se, po prvi put, stvoriti preduslovi da se ovaj veoma veliki problem, ne samo za Mojkovac već i za Crnu Goru, konačno reši na adekvatan i stručan način. Obzirom da sredstva potrebna za realizaciju projekta, prevazilaze finansijske mogućnost Crne Gore, Ministarstvo je preduzelo konkretne aktivnosti u cilju obezbjedjenja donatorskih sredstava.

Ekologija

37

Ekologija