İstanbul’a hizmet ibadettir...

Hayatımda bulunduğu her güne şükretdiğim, her zaman bana her türlü desteği veren varlığıyla mutlu olduğum eşim Güneser’e

E.Ö.

Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları Kitap No: 32

Genel Yayın Yönetmeni Ömer Arısoy

Koordinasyon Mustafa Aydın

Sokak Şehir HafızaKuyulu’dan Biçki Yurdu’na Osman Nuri Ergin ile İstanbul Sokak Adları

Erol Ölçer

Editör Ali Adem Yörük

ISBN 978-605-85988-4-3

TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Sertifika No: 20640

1. Baskı

İstanbul, Eylül 2014

Görsel Malzeme Erol Ölçer ArşiviAtatürk Kitaplığı Harita ArşiviEncümen Arşivi

Kitap Tasarım Salih Pulcu

Tasarım Uygulama Recep Önder

Baskı-Cilt Seçil Ofset

100. Yıl Mahallesi Massit Matbaacılar Sitesi 4. Cadde No:77 Bağcılar, İSTANBUL

Sertifika No: 12068

444 1984

www.zeytinburnu.bel.tr

Süleymaniye, Timurtaş Mahallesi, Ayrancı Sokağı, 1940’lar. (Encümen Arşivi)

SUNUŞ Bir şehrin tarihi, aynı zamanda o şehrin hafızasıdır. Gelişmiş şehirlerin en önemli özellikleri, tarihi hafızalarına sahip çıkmalarıdır.

Gelişmiş bir şehirde geçmiş, gelecekle kucaklaşmıştır. Gelenek ve modernlik, ahenkli bir birliktelik içinde hayatiyetini devam ettirmektedir. Her türlü tarihi ve kültürel miras, şeh-rin hafızası olarak yaşamakta ve gelecek kuşaklara aktarılmaktadır.

Bizim gibi gelişmekte olan ülkelerin bu hafızaya sahip çıkmaları ise oldukça geç bir tarihte gerçekleşmeye başladı. Türkiye olarak tarihimizle ve hafızamızla barışmamız ise bilindiği gibi oldukça yeni bir olgudur.

Bizler Zeytinburnu Belediyesi olarak bu genel anlayışı yerel düzeyde projelendirmeye ve faaliyetlerimizin temel unsuru olarak yaşatmaya devam etmekteyiz.

Belediye olarak hatırı sayılır, ciddi bir kültür yayıncılığı yapmaya gayret ediyoruz ve bun-dan mutluluk duyuyoruz. İlçemizin ve İstanbul’un geçmişiyle bu gününü buluşturmaya devam ediyoruz. Kendimizi; “Kökü mazide olan atiyim” diyen ünlü İstanbul şairi Yahya Kemal’in talebeleri olarak görüyoruz. Bu anlayışla, sağlam ve zengin bir kültürel miras üze-rine kurulmuş olan şehrimizin kültürel “yeraltı kaynaklarını” gün yüzüne çıkarmaya devam ediyoruz.

Elinizdeki kitap, İstanbul’un ve Zeytinburnu’nun sokakları, mahalle ve semtleri üzerine yoğunlaşmış, çok değerli bir çalışma. Odak noktası olarak 1927 yılındaki Nüfus Tahriri dö-nemine eğiliyor.

Tabii kitabımızın içeriğinde dönemin sokak isimleri, eski levhalar, nahiye ve şube taksi-matına ilişkin ayrıntılı, zevkli ve ilginç bilgiler de yer alıyor. Dolayısıyla Cumhuriyet’imizin ilk yıllarının yerleşim kültürüne ve şehir kimliğine dair eşsiz bir “hafıza” çalışması, aynı zamanda. Yani şehir kültürü ve tarihiyle ilgili kalıcı bir değer taşıyor.

Bu değerin gelecek kuşaklara aktarılabilmesi için ortaya konulan değerli emeği bütün okur-larımızın hakkıyla takdir edeceğinden eminiz.

Bu vesileyle çalışmanın sahibi Sn. Erol Ölçer beyefendiye minnettarız. Bu kıymetli yayının sizlere kadar ulaşmasında katkıları olan herkesi tebrik ediyorum.

MURAT AYDINZeytinburnu Belediye Başkanı

ÖNSÖZ Her gün çeşitli nedenlerle kaldırımlarında yürüdüğümüz, camisinde namaz kıldığımız, çeşmesinden su içtiğimiz, hanesinde ikamet ettiğimiz ve işyerlerinde çeşitli kollarda çalıştığımız sokakların ve mahallelerin isimleri nereden gelmektedir, yapı-ları hangi dönemin kimin eseridir diye araştırmalar, yayınlar yapılmıştır. Ama bu isimleri ne zaman kim vermiştir, eski isimleri nelerdir, niçin bu isim bu sokak veya mahalleye verilmiştir, mahallenin sokakları kaç adettir ve mahalle sınırını hangi cadde, sokak teşkil eder gibi sorular yeterince sorulmamış, araştırılmamıştır. Bilir misiniz bunların bir isim babası vardır: Osman Nuri Ergin. Belediye, şehir, idare ve imar tarihinden eğitim tarihine birçok konularda değerini hâlâ koruyan eserlerin sahibi, İstanbul araştırmaları konusun-da da muhalled eserleriyle başı çeken Osman Nuri Ergin.

İstanbul’un günlük yaşayışında 1927 senesinde yok olup giden sokak, mahalle isimlerinin bazıları hala halk arasında söylenir de neresidir, nereleri kapsar diye hiç düşünülmez: Şişli’de Tatavla, Ayasofya’da Firuzağa, Samatya’da Sulu Manastır, Galata’da Kalafat Yeri ve Fermeneciler, Bab-ı Ali’de Nallı Mescit, Cağaloğlu’nda Acı Musluk gibi.

Kendi mahallem olan Molla Aşkı’nın Yatağan Sokağı’nda baba evim vardı. Yıllar önce öğ-rendim ki meğerse eskiden bu mahallenin adı Hoca Ali Mahallesi, sokağın adı ise Hamam Sokak imiş. Bunun sebebini araştırma gereği duydum ve karşıma büyük bir saygı ve hay-ranlık duyduğum Osman Nuri Ergin çıktı. Ona muhabbetim böyle başladı ve halen artan bir bağlılıkla devam etmektedir. Her bir kitabını, makalesini bulup okumak hatta bun-lara malik olmak benim için bir tutku oldu. Her bir kitabı veya makalesinin bulunduğu mecmua, dergi veya gazeteden 2-3 tane mükerrer de olsa koleksiyonuma katmak istedim, istiyorum.

İstanbul sokak ve mahallelerinin eski adlarını araştırdığım sırada Osman Nuri Ergin’in elinden çıkma Yeni-Eski ve Eski-Yeni sokak ismi listelerine ulaştım. Osman Nuri Ergin’in İstanbul’un nümerotaj işlerine üstün hizmetler verdiği, nümerotajda tek başına söz sahibi olduğu dönemin gazete ve mecmualarında açıkça belirtilmiş, bizzat kendisinin yazıların-da da bu durum vurgulanmıştır. 6.200 küsur sokağın yeni isimlerini bizzat kendisinin verdiğini kesin olarak biliyoruz. Bu arada Kadastro Heyeti’nin çalışmalarıyla 600 küsur mahalle (bazen 2-3, bazen de 5-6 mahalle) birleştirilmiş, heyetin hazırladığı mazbatalar Osman Nuri Ergin tarafından neşredilmiştir. Yeni mahallelere, birleştirilen mahalleler-den birinin adını veya apayrı bir adı, yine bizzat kendisinin verdiği kanaatindeyim.

Osman Nuri Ergin’in resmî vazifesi icabı hazırladığı, Yeni-Eski ve Eski-Yeni sokak ismi listeleri üzerindeki çalışmalarımı genişlettim ve elinizdeki kitap ortaya çıktı. Bu listeleri

Numerotaj memuru Osman Nuri (Ergin) Taksim alanın köşesindeki su makseminin duvarına, Cadde-i Kebir tabelasının yerine ‘İstiklâl Caddesi’ yazılı yeni tabelayı mıhlıyor. 1927 (Cumhuriyet Gazetesi, 1927)

daha anlamlı olarak ortaya koyabilmek için tarihî arkaplanı da araştırmak ve dikkatlere sunmak gerekiyordu. Kitabın ilk beş bölümünde Osman Nuri Ergin’in çalışmalarını mer-keze alarak, 1927 Nüfus Tahriri, nümerotaj çalışmaları, sokak isimleri, bina numaraları, levhalar, İstanbul Şehri Rehberi, mahalle nahiye ve şube taksimatı konularını etraflıca ele almaya çalıştım. Zeytinburnu Belediyesi’nin çalışmamızı yayınlamaya karar vermesinden ötürü, bir başlığı da bugün Zeytinburnu adıyla anılan havalinin sokak ve mahallelerine ayırdım. Böylece Zeytinburnu örneği üzerinden İstanbul’un 1950’lerden sonra çok değiş-miş ve büyümüş bir bölgesinin tarihî sokaklarına dair temel bilgiler ortaya konulmuş oldu.

Kitabın geri kalan dört bölümü (7-10. bölümler) listelerden oluşmaktadır. Osman Nuri Ergin’in elinden çıkma Yeni-Eski ve Eski-Yeni sokak ismi listelerini kendi imlasını koru-yarak bilgisayar ortamına aktardım, görülen bazı hataları 1934 İstanbul Şehri Rehberi’yle mukayese ederek ufak tashihlerle düzelttim. (Kendisinin hazırladığı listelerde de yer yer kendi el yazısıyla düzeltmeleri bulunmaktadır). Aynı şekilde İstanbul Şehremaneti ve İs-tanbul Belediye Mecmuası’ndaki mahalle taksimatıyla ilgili mazbataları esas alarak eski ve yeni mahalleleri listeledim. Son liste ise İstanbul Belediye şube ve nahiye taksimatının ve bu nahiyelere bağlı mahallelerin listesidir.

Zengin bir muhtevaya sahip olmasını gözettiğimiz Ekler kısmında İstanbul’un muhtelif sokaklarının harita ve fotoğraflarını, İstanbul sokak ve mahalleleriyle ilgili seçme yazı-ları, İstanbul mahalleleriyle ilgili en önemli listeleri, Kadastro çalışmaları çerçevesinde oluşan mahalle taksimâtı mazbatalarını, Osman Nuri Ergin’in belediye şubeleri taksima-tı yazısını, yine Osman Nuri’nin sokak levhaları ile bina numaraları ve nümerotaj hak-kındaki raporlarını ve son olarak konuyla ilgili mevzuatı bulacaksınız. (Mahalle taksimatı mazbatalarının geri kalan kısmına ve krokilerine ulaşmaya çalıştım; fakat ne İstanbul Kadastro Bölge Müdürlüğü’ne ne de İstanbul Büyükşehir Belediyesi Harita Müdürlü-ğü’ne yaptığım müracaatlarda bir netice elde edemedim. Bu mazbata ve krokilere ulaşa-bilirsem, daha geniş bir çalışma yapmayı hedeflemekteyim. Ayrıca Osman Nuri Ergin’in biyografisini ve bibliyografyasını çok geniş ve görsel olarak ayrı bir kitapta yakın zaman-da yayınlama niyetindeyim).

Bugüne kadar layıkıyla ele alınmamış bu konuları bir kitap haline getirip yayınlamak ve tüm İstanbul’un bilgisine sunmak istedim. Kısmet bu güneymiş. Büyük takdir ve hayran-lık duyduğum Osman Nuri Ergin’in bu çalışmalarını yayınlamak benim için çok büyük zevk ve bir onurdur.

Bu çalışmayla, her daim doğup büyüdüğüm eskilerin tabiriyle ekmeğini yiyip suyunu içti-ğim İstanbuluma ve baba evi olan mahalleme, sokağıma bir nebze hizmette bulunduysam

ne mutlu bana. O mahallede, o sokakta yaşamış ve yıllar önce Hakk’ın rahmetine kavuş-muş olan Babaannemin Annesi Şemsiye Yoldaş’a, Babaannem Hasibe Ölçer’e, Amcalarım Kemal ve Vedat’a, Babam Kore Gazisi Mehmet Ercüment Ölçer ve Annem Sevim Ölçer’e Allah’dan rahmet dilerim. Ruhları şad olsun.

Bu kitaptaki bilgileri ve listeleri yıllar önce uzun bir çalışma sonucunda derlemiş, bir türlü giriş yazısı hazırlayıp yayınlanacak hale getirememiştim. Yakın bir zamanda bunu yapma konusunda şevk ve destek veren, cesaretlendiren Gökhan Yörük ve Sinan Sümbül’e; yayı-na hazırlama aşamasında her türlü desteği ve yardımı gösteren, emeği geçen İsmail Kara ve Ali Adem Yörük’e sonsuz teşekkürlerimi bir borç bilirim. Her birine ayrı ayrı müteşek-kirim. Son olarak çalışmamıza gösterdikleri ilgiden ötürü Zeytinburnu Belediye Başkanı Murat Aydın ve Başkan Yardımcısı Av. Ömer Arısoy’a; ayrıca yayın aşamasındaki emek-lerinden ötürü Salih Pulcu ve Recep Önder’e teşekkür ediyorum.

EROL ÖLÇER

22 Aralık 2013, İstanbul.

İ Ç İ N D E K İ L E R

GİRİŞ İstanbul mahalle ve sokaklarının isim babası Osman Nuri Ergin 15

1. BÖLÜM 28 Teşrinievvel 1927 Umumi Nüfus Tahriri ve 10 Nisan 1927 tarihli 1003 numaralı binaların numaralandırılması ve sokaklara isim verilmesine dair kanuna istinaden İstanbul’da yapılan çalışmalar 23

2. BÖLÜM İstanbul mahallelerinin birleştirilmesi ve mahalle taksimatı çalışmaları 55

3. BÖLÜM 1580 sayılı Belediye Kanunu gereği İstanbul’da belediye şubeleri ve nahiyeleri taksimatı çalışmaları 67

4. BÖLÜM 1934 İstanbul Şehri Rehberi ve eski sokak adlarını da içeren listeler 69

5. BÖLÜM 1935 Senesi Umumi Sayımında ve sonraki sayımlarda sokak adları ve levhalarının oluşturulması ve binaların numaralandırılması çalışmaları 111

6. BÖLÜM Cumhuriyetin ilk yıllarında Zeytinburnu havalisinin sokak ve mahalleleri 131

7. BÖLÜM İstanbul Sokaklarının Yeni ve Eski Adları 147

8. BÖLÜM İstanbul Sokaklarının Eski ve Yeni Adları 301

9. BÖLÜM İstanbul Mahalle Taksimâtı 455

10. BÖLÜM İstanbul Belediyesi Şube Taksimâtı 477

SONUÇ 485

EKLER

EK 1 İstanbul Sokakları Haritalar, Fotoğraflar, Yazılar 488

EK 2 1294 Devlet Salnamesi’ndeki Mahalleler Cetveli 506

EK 3 İstanbul Mahalleleri (1876; neşreden: Emin Nedret İşli) 516

EK 4 Şehremaneti Hududu Dahilinde Bulunan Mahallât Esâmisi 522

EK 5 1335 senesi İhsâiyât Mecmuası’ndaki İstanbul Belediye Daireleri ve Mahalleleri 558

EK 6 İstanbul’da Mahalle Taksimâtı Mazbataları (Neşreden: Osman Nuri Ergin) 592

EK 7 Osman Nuri Ergin, İstanbul’da Belediye Şubeleri Taksimâtı 690

EK 8 Osman Nuri Ergin, Sokak Levhalarıyla Bina Numaraları Hakkında Rapor 710

EK 9 Osman Nuri Ergin, Nümerotaj hakkında Rapor 720

EK 10 1927 Nüfus Tahriri ve Mahallelerle İlgili Mevzuat 726

Ferudun Dirimtekin’in Ayvansaray kazı çalışmalarından.(Türk Arkeoloji Dergisi, sayı IX-2, 1959)

Osman Nuri Ergin’in (ayakta, soldan ikinci) Darüşşafaka Mütevelli Heyeti Azası olduğu dönemden bir fotoğrafı. 1928.

Fotoğraftaki şahıslar; soldan itibaren arkada Niyazi Asım Bey, Osman Nuri Bey, Salim Bey, Kemal Bey, Ali Kâmi Bey,önde Esad Bey, İzzet Bey, Halil Bey, İsmail Bey.

Darüşşafaka Kitabı’nı yazan heyette Osman Nuri Ergin (soldan ikinci). 1927.

Fotoğraftaki şahıslar; soldan itibaren İzzet Bey, Osman Nuri Bey, Kâmi Bey, Esad Bey.