SAHA ARAŞTIRMASI

Prof. Dr. Nazmi Bilir – Hacettepe Üniversitesi

Prof. Dr. Gül Ergör – Dokuz Eylül Üniversitesi

27 Nisan 2005 - ANTALYA

Katılımcıların beklentileri

• ...

• ...

Kursun amaçları:Bu kursun sonunda katılımcılar;• başlıca araştırma türlerini ve özelliklerini

söyleyebilecekler,• saha araştırmasının aşamalarını

söyleyebilecekler,• bir saha araştırması planlayabileceklerdir

– Konu seçimi– Değişkenler, tanımları– Örnek büyüklüğü hesaplama ve örnek alma– Veri toplama formu hazırlama– Veri toplama– Veri kodlama ve değerlendirme

Program

09.00-09.15

Açılış, beklentiler ve kursun amaçları

13.30-14.30

Grup çalışması

NB, GE

09.15-10.30

Araştırma gereği, araştırma planlaması, veri toplama NB

14.30-14.45

Ara

10.30-11.00

Ara 14.45-16.15

Grup sunumları ve tartışma NB, GE

11.00-12.30

Araştırma çeşitleri,

veri analizi, GE

grupların oluşturulması

16.15-16.30

Değerlendirme,

geri bildirimler,

Kapanış

12.30-13.30 Öğle arası

Araştırma yapma nedenleri

• Görev

• Bilime katkı

• Bilimsel merak

• Akademik gerekçeler

• .....

COPD in JAPAN:

THE Nippon COPD Epidemiology study

Y. Fukuchi, M. Nishimura, M. Ichinose, et.al. Respirology (2004) 9: 458-465

Araştırmanın gerekçesi:Japonya’da çok sigara içiliyor olmasına karşın

COPD konusunda çalışma az

Bilime katkıda bulunmak

Araştırma planı

Planlanması gereken konular

• Araştırma türü

• Araştırma toplumu

• Veri türü; değişkenler

• Veri toplama yöntemi

• Veri değerlendirme yöntemi

Araştırma toplumu

• Araştırma toplumunun tanımlanması

• Araştırma toplumunun büyüklüğü

• Örnek alma yöntemi

• Örnek büyüklüğü – güven aralığı ilişkisi

Araştırma toplumunun tanımlanması

• genel toplum, (... Toplumunda astım sıklığı)

• gönüllüler, (.... Sağlıklı gönüllülerde SFT sonuçları)

• öğrenciler, (... Okulu öğrencilerinde ppd sonuçları)

• meslek grupları, (... İşyerinde çalışanlarda SFT ...)

• belirli hastalığı olanlar, (KOAH’lı hastalarda ....)

• bir sağlık kuruluşuna başvuranlar, (.... Hastanesi göğüs hastalıkları kliniğine başvuran hastalarda .... )

• belirli davranışı-özelliği olanlar, (sigara içen ve içmeyen kişilerde SFT bulguları ve KOAH sıklığı)

• ...

Araştırma toplumunun büyüklüğü

• Bir toplumun tamamı !!

• Zaman-para-insan gücü olanakları

• Kaç kişilik “örnek”? – örnek büyüklüğü

• Grubu “temsil eden” örnek

Örnek büyüklüğü

• Evrendeki kişi sayısı bilinmiyorsa

n= t2 x p x q

d2

t= 1.96

p= “tahmini” olasılık

q= (1-p)

d= kabul edilebilir yanılma

Örnek büyüklüğü

Evrendeki kişi sayısı bilinmiyorsa

n= t2 x p x q = 1.962 x 0.10 x 0.90 = 865 d2 0.022

d= 0.05 olursa n= 139d= 0.03 olursa n= 385d= 0.01 olursa n= 3458

Örnek büyüklüğü

Evrendeki kişi sayısı biliniyorsa

n= N x t2 x p x q

(N-1)d2 + (t2xpxq)

Örnek alma yöntemi

– Gelişigüzel – “haphazard”

– “Olasılık” örnek yöntemi – araştırmacı inisiyatifi (!)

• Rasgele sayılar tablosu • Sistematik örnek• Küme örnek• Tabakalı örnek• ...

Rasgele Sayılar Tablosu

Rasgele Sayılar Tablosu

 • Başlangıç noktası• Kaç basamaklı sayı

   

Sistematik Örnek Alma Yöntemi

• Liste gerekli – Hastane arşivi– Muhtarlık kayıtları– Seçmen kütüğü – ....

• “evren / örnek” orantısı5000 / 500 = 10

• “başlangıç sayısı” tespiti1-10 arasında bir sayının “rasgele” belirlenmesi – (7 olsa)

• Örnek alma işlemiBulunan sayıya 10 ekleyerek işleme devam (7 – 17 – 27 – 37 – 47 – ....... – ..... 4987 – 4997)

Küme Örnek Yöntemi

• Ortak özellikteki “küme”– Coğrafi bölgeler – iller – “NUTS” bölgeleri

(Nomenclature of Territorial Units for Statistics)

– Okullar, – İşyerleri– Mahalleler– ....

• Kümeler arasından yeterli sayıda seçim

Tabakalı Örnek Alma Yöntemi

• Birden fazla yöntemin ard arda kullanılması• Tabakaların belirlenmesi

– “ortak özellikteki gruplar” • okul, apartman, NUTS bölgesi, iller, mahalle, ...

• Tabakalar arasından seçim• Tabakalar içinden seçim

– Rasgele – sistematik - ...

TNSA-2003 örnek yöntemi

– 40 NUTS bölgesi (tabaka)

– mahalle (küme) seçimi – 700 küme

– kümelerden hane halkı seçimi – 10836 hh.

(Belediye – DİE Bina Sayım Cetveli)

– hanelerdeki toplam kişi sayısı – 42851

Araştırma değişkenleri

• Değişkenlerin belirlenmesi– Bağımlı, bağımsız, “confounding”, ...

• Değişkenlerin tanımlanması– Kavramsal (conceptual) – İşlevsel (operational)

• Değişkenlerin ölçümü– Nominal, ordinal, interval, ...

Değişkenlerin belirlenmesi

“değişken” – araştırmada toplanacak bilgi• Tanıtım bilgileri

– Sosyo-demografik bilgiler• Yaş, cinsiyet, eğitim, meslek, alışkanlıklar, ...

• Araştırma bilgileri– Amaca yönelik bilgi: araştırma konusuna bağlı

• Sorarak öğrenilen: yakınmalar vs.• Muayene bulgusu: ral, wheezing, çomak parmak, siyanoz, ...• Ölçümler: SFT, radyoloji, Hb., ...• Tanı: KOAH, akciğer kanseri, astım, ...

Değişkenlerin belirlenmesi

• “bağımsız” – “bağımlı” değişken

• Değişkenler arasında “ilişki” varsa

• “belirlenen” – bağımlı

• “belirleyen” – bağımsız

• İlişkiye göre değişebilir

Değişkenlerin belirlenmesi

• “sigara – akciğer kanseri” ilişkisi– Akciğer kanseri sigaraya “bağımlı”

• “eğitim – sigara” ilişkisi– Sigara alışkanlığı eğitime “bağımlı”

• “yaş-meslek-sigara – SFT” ilişkisi– SFT, yaş, meslek ve sigaraya “bağımlı”

Değişkenlerin belirlenmesi

• “confounding” – karıştırıcı değişken– Hem bağımlı hem bağımsız değişkenle ilişkili

• Uranyum Madencileri, Bohemia, Çekoslovakya• 1948-59 arasında en az 4 yıl çalışmış; 4320 kişi

Ölüm nedeni Gözlenen Beklenen SMR

Akciğer kanseri

704 138.6 5.08 (4.71-5.47)

Cancer Epidemiology, I.S. Silva, 1999

Değişkenlerin belirlenmesi

• “confounding” – sigara??• Araştırmada sigara bilgisi toplanmamış

– (kayıtlarda yok)

• Madenciler çok sigara içiyorsa ???– Sigara hem madenci olmakla hem kanserle ilişkili??

• 1974 yılında başka bir madende çalışma– Madencilerde sigara içen %76 – genel toplum %66

• Sonuç: Madencilerde sigara alışkanlığı yüksek ama

kanserdeki 5 kat artışı yalnız bununla açıklamak güç -- uranyum madeninde çalışmak kanser riskini artırıyor

Değişkenlerin tanımlanması

• Kavramsal (conceptual) tanımlama– Şişman – zayıf; sağlık durumu iyi – kötü

• İşlevsel (operational-working) tanımlama– Şişmanlık tanımı: boy-ağırlık, BMI, deri kalınlığı

• Bilinen tanım varsa kullanılabilir– Uluslararası: WHO, ATS, ERS, ...– Ulusal: SB., Uzmanlık dernekleri, ...

• Amaca göre istenilen değişken belirlenir– Sigara kullanımı– SFT – ...

Değişkenlerin ölçümü

• Nominal – sınıflar

• Ordinal – sıralı

• Interval – aralı

• Ratio – oran

Değişkenlerin ölçümü

• Nominal– Cinsiyet: erkek – kadın – Eğitim: eğitimli – eğitimsiz – Yaş: çocuk – yetişkin – Medeni durum: evli – bekar – dul, ...– Meslek: çiftçi, doktor, hukukçu, memur, ...– Herhangi yakınma: var – yok

Değişkenlerin ölçümü

• Ordinal: sınıflar sıralı şekilde – Eğitim: ilköğretim / lise / yüksek– Yakınmanın şiddeti: hafif / orta / şiddetli– Sosyal sınıf: I – II – III – IV – V – İşgöremezlik düzeyi: <%10 / %10-40 / %41-65 – Likert ölçeği: tam katılıyor / az katılıyor / katılmıyor

Değişkenlerin ölçümü

• Interval: sınıflar arası fark eşit– Yaş: 40-49 / 50-59 / 60-69 / 70+

– Sıcaklık: 150C, 300C, ...

Değişkenlerin ölçümü

• Ratio: orantı– Ağırlık: ... kg.– Hemoglobin: %14 gr. – Aylık gelir: ... YTL.– Ölüm hızı: yüzbinde 40

Veri toplama

• Anket: anketi dağıtıp daha sonra toplamak – anket formuna yeterli açıklama yazmak gerekir

- anket formu hazırlama – soru türleri

• Yüz yüze görüşme: araştırmacı – anketör

• Muayene, gözlem

• Ölçüm

• Kayıtlar: “kısıtlılık”

Veri toplama

• Anketör-muayene-ölçüm: “eğitim”– “aynı” yöntemle bilgi toplamayı sağlamak– Bulguları “aynı” şekilde değerlendirmek– Ölçüm aletlerinin standardizasyonu– Ölçüm yapan kişilerin standardizasyonu

• Kayıtlar: kayıtlarda var olan bilgi ile sınırlılık

Veri işleme

• Kodlama

• Bilgisayara giriş

• İstatistik programlar

• Tablolar

• Analizler