rom-act: european report (Ελληνικά) oct 2014

Widening Roma women’s access to non-formal and informal learning validation systems

Project number: 527507-LLP-1-2012-1-ES-GRUNDTVIG-GMP EUROPEAN REPORT

ROM-‐ACT Διευρύνοντας την προσβασιµότητα των γυναικών Ροµά στα συστήµατα επικύρωσης της µη-τυπικής και άτυπης

µάθησης

Ευρωπαϊκή Έκθεση

Έχει εκπονηθεί από το Intercultural Institute της Timisoara, Ρουμανία, με βάση τις συνεισφορές των εταίρων του προγράμματος ROM-‐ACT:

-‐ Romani Association of Women Drom Kotar Mestipen, Ισπανία (συντονιστής) -‐ Κοινωφελής Επιχείρηση Κοινωνικής Προστασίας και Αλληλεγγύης – Δημοτικό Ινστιτούτο

Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΚΕΚΠΑ-‐ΔΙΕΚ) Δήμου Βόλου, Ελλάδα -‐ Romani CRISS – Roma Center for Social Intervention and Studies, Ρουμανία -‐ Pavee Point Travellers Centre, Ιρλανδία -‐ NGO Slovo 21, Τσέχικη Δημοκρατία -‐ European Association for the Education of Adults (EAEA) (Βέλγιο) -‐ με την υποστήριξη του Centre of Research in Theories and Practices that Overcome

Inequalities (CREA) του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης (συνδεδεμένος εταίρος)

Οκτώβρης 2014



ΚΟΙΝΩΦΕΛΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ-‐ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ (ΚΕΚΠΑ-‐ΔΙΕΚ) ΔΗΜΟΥ ΒΟΛΟΥ ΕΡΓΟ ROM-‐ACT Οκτώβρης 2014 Επιμέλεια Χρύσα Κολίτσα, Αλεξάνδρα Τσαλμίδη, Νίκος Αντωνάκης, Σπύρος Ιατρόπουλος, Ιουλία Τριανταφύλλου Μετάφραση Χρύσα Κολίτσα, Αλεξάνδρα Τσαλμίδη, Σπύρος Ιατρόπουλος Επικοινωνία ΚΕΚΠΑ-‐ΔΙΕΚ, Προύσης 22-‐26, 38445, Νέα Ιωνία Βόλος Τηλέφωνο: 24210-‐29908 e-‐mail: [email protected] web: www.kekpa.org



3

Πίνακας περιεχοµένων Περίληψη .................................................................................................................................................................. 4

1. Εισαγωγή............................................................................................................................................................... 6

Μια Ευρωπαϊκή τάση ........................................................................................................................................... 7

Ένα εργαλείο για την ένταξη των Ρομά................................................................................................................ 8

Στόχοι του έργου .................................................................................................................................................. 9

Ομάδες-‐στόχοι ..................................................................................................................................................... 9

Μεθοδολογία και διαδικασία συλλογής δεδομένων......................................................................................... 10

2. Νομικά και θεσμικά πλαίσια για την επικύρωση των ικανοτήτων..................................................................... 12

Τσέχικη Δημοκρατία........................................................................................................................................... 12

Ιρλανδία.............................................................................................................................................................. 13

Ισπανία ............................................................................................................................................................... 15

Ελλάδα................................................................................................................................................................ 17

Ρουμανία ............................................................................................................................................................ 18

3. Επικύρωση των ικανοτήτων στην πράξη............................................................................................................. 20

Τσεχία ................................................................................................................................................................. 20

Ιρλανδία.............................................................................................................................................................. 20

Ισπανία ............................................................................................................................................................... 22

Ελλάδα................................................................................................................................................................ 24

Ρουμανία ............................................................................................................................................................ 25

4. Ανάγκες και συστάσεις από τις γυναίκες Ρομά ................................................................................................... 27

Πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση σχετικά με το σύστημα .......................................................................... 27

Σχέση με την αγορά εργασίας ............................................................................................................................ 28

Προσιτές υπηρεσίες πιστοποίησης .................................................................................................................... 29

Προσαρμοσμένη διαδικασία πιστοποίησης ...................................................................................................... 29

Υποστήριξη για την αντιμετώπιση οικογενειακών ζητημάτων και ζητημάτων φύλου...................................... 30

Αυτοεκτίμηση και συνειδητοποίηση των ικανοτήτων και δυνατοτήτων κάποιου ατόμου............................... 30

5. Δραστηριότητες και συστάσεις από τις οργανώσεις .......................................................................................... 32

Πληροφόρηση και γνώση για το σύστημα ......................................................................................................... 32

Σχέση με την αγορά εργασίας ............................................................................................................................ 33

Προσαρμοσμένη Διαδικασία Επικύρωσης......................................................................................................... 34

Συνεργασία των εμπλεκόμενων φορέων ........................................................................................................... 35

6. Γενικά συμπεράσματα ........................................................................................................................................ 36

Τα βασικά στοιχεία της ένταξης ......................................................................................................................... 36

Παράγοντες που δημιουργούν ή διατηρούν τον αποκλεισμό ........................................................................... 38

Μετέπειτα πορεία .............................................................................................................................................. 39



4

Περίληψη Η παρούσα έκθεση εστιάζει στην ανάλυση που έχει γίνει στα πλαίσια του προγράμματος ROM-‐ACT

τόσο σε Ευρωπαϊκό όσο σε εθνικό επίπεδο στην Τσεχική Δημοκρατία, την Ελλάδα, την Ιρλανδία, τη Ρουμανία και την Ισπανία σχετικά με την προσβασιμότητα των γυναικών Ρομά και Traveller στα συστήματα επικύρωσης της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης. Το πρόγραμμα ROM-‐ACT εφαρμόζει μία

από τις συστάσεις που έγιναν στο 1ο Διεθνές Συνέδριο Γυναικών Ρομά (1st International Roma Women Congress), που οργανώθηκε στη Βαρκελώνη τον Οκτώβριο του 2010, και βασίζεται σε αποτελέσματα από διάφορα προηγούμενα ερευνητικά προγράμματα.

Η διασφάλιση ότι αξιολογούνται οι γνώσεις, οι δεξιότητες και οι ικανότητες που απαιτούνται για την

εργασία ή αλλού, αποτελεί μέρος της Ευρωπαϊκής πολιτικής από το 2001, αλλά μόνο μια μειοψηφία χωρών είχε ένα αρκετά αναπτυγμένο σύστημα επικύρωσης της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης μέχρι το 2010. Όλες οι χώρες της ΕΕ έχουν πλέον θέσει σε εφαρμογή συστήματα επικύρωσης της

προηγούμενης γνώσης, αλλά ενώ σε κάποιες χώρες λειτουργούν για πάνω από μία δεκαετία, σε άλλες βρίσκονται ακόμα υπό ανάπτυξη.

Χρησιμοποιώντας τη μεθοδολογία των επικοινωνιακών ομάδων συζήτησης (communicative discussion groups), οι εταίροι του προγράμματος προσδιόρισαν μια σειρά από συστάσεις που διατυπώθηκαν από ομάδες γυναικών Ρομά και Traveller και από οργανισμούς που εργάζονται σε

αυτό το πεδίο με στόχο να καταστήσουν τα συστήματα επικύρωσης πιο αποτελεσματικά για γυναίκες που δεν έχουν ένα ακαδημαϊκό υπόβαθρο και ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες.

Η ανάλυση της δομής και της λειτουργίας των συστημάτων επικύρωσης και του τρόπου που αυτά γίνονται κατανοητά από τις γυναίκες Ρομά και από τους οργανισμούς που εργάζονται για την

υποστήριξη της κοινωνικής ένταξης των Ρομά, μας επιτρέπει να προσδιορίσουμε τα στοιχεία που συμβάλλουν ή μπορούν να συμβάλλουν στη κοινωνική ένταξη των γυναικών Ρομά. Παρόλα αυτά, ο σχεδιασμός και η λειτουργία των συστημάτων επικύρωσης στις περισσότερες χώρες δεν λαμβάνουν

πραγματικά υπόψη τις ανάγκες και τις δυνατότητες των Ρομά γενικά και των γυναικών Ρομά ειδικότερα και υπάρχουν στο επίπεδο των συστημάτων αυτών και στο επίπεδο της κοινωνικής πραγματικότητας που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες Ρομά, πολλά στοιχεία τα οποία παράγουν ή

συντηρούν τον αποκλεισμό.

Οι βασικοί παράγοντες ένταξης που επισημαίνονται είναι:

• Η ύπαρξη των συστημάτων επικύρωσης και το γεγονός πως οι γυναίκες Ρομά μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν ώστε να αποκτήσουν αναγνώριση των ικανοτήτων τους.

• Το πλαίσιο πολιτικής και τα προγράμματα χρηματοδότησης της ΕΕ

• Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων-‐ΕΠΠ (European Qualifications Framework-‐EQF)

• Η προτεραιότητα που έχει δοθεί προσφάτως από τις εθνικές και Ευρωπαϊκές πολιτικές στην ένταξη των Ρομά



5

• Η ύπαρξη έμπειρων και αφοσιωμένων σε τέτοια θέματα τοπικών φορέων

Οι κύριοι παράγοντες που παράγουν ή συντηρούν τον αποκλεισμό είναι:

• Το γεγονός ότι τα συστήματα επικύρωσης της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης δεν είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες και την κατάσταση των γυναικών Ρομά και Traveller

• Η έλλειψη εμπιστοσύνης, η προηγούμενη εμπειρία αποκλεισμού και το φαινόμενο της “γυάλινης οροφής” (glass ceiling effect)

• Οι απαιτήσεις της οικογένειας, οι προκαταλήψεις και η αντίσταση στην αλλαγή

• Η πρόκληση διατήρησης της δέσμευσης σε μια διαδικασία και σε μια αναλογία

κόστους/αποτελέσματος δεν ενθαρρύνει πάντοτε τη χρήση των συστημάτων επικύρωσης

• Η συμπεριφορά εξάρτησης που προκαλείται από υποστηρικτικές υπηρεσίες

Οι επικοινωνιακές ομάδες συζήτησης με γυναίκες Ρομά και με Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις από τις χώρες που συμμετέχουν, επιβεβαιώνουν πως τα συστήματα επικύρωσης μπορούν να αποτελέσουν χρήσιμο εργαλείο για την αύξηση των πιθανοτήτων απόκτησης πρόσβασης στην αγορά εργασίας ή

βελτίωσης της υφιστάμενης κατάστασης των γυναικών Ρομά στην ελεύθερη αγορά. Παρόλα αυτά στην ανατροφοδότηση που έχει ληφθεί, τονίζεται πως για να μπορέσουν να εκμεταλλευτούν τα δυνητικά οφέλη θα πρέπει να πραγματοποιηθούν σημαντικές αλλαγές στα ήδη υπάρχοντα

συστήματα αφορώντας κυρίως:

• Στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται στις γυναίκες Ρομά τα οφέλη του συστήματος επικύρωσης και στον τρόπο που η πληροφορία μεταφέρεται σε αυτές για το πως μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτό το σύστημα

• Στην ύπαρξη προσφοράς διαδικασιών επικύρωσης, που να ανταποκρίνονται στις μορφές

ικανοτήτων των γυναικών Ρομά με ένα μειονεκτικό υπόβαθρο, αλλά επίσης που να ανταποκρίνονται σε προσόντα τα οποία είναι απαιτούμενα από την αγορά εργασίας και που πραγματικά παρέχουν ευκαιρίες για εργασία

• Στη διασφάλιση πως το κόστος της διαδικασίας δεν αποτελεί εμπόδιο στη χρήση του

συστήματος επικύρωσης για τις γυναίκες Ρομά

• Στην προσαρμογή των διαδικασιών εγγραφής, προετοιμασίας, αξιολόγησης και πιστοποίησης στις συγκεκριμένες ανάγκες και δυνατότητες των γυναικών Ρομά και στην παροχή προσαρμοσμένης στήριξης κατά τη διάρκεια όλης της διαδικασίας

• Στη συμπλήρωση της υποστήριξης που σχετίζεται με την πρόσβαση και τη χρήση του

συστήματος πιστοποίησης με μέτρα που να επιτρέπουν στις γυναίκες Ρομά να εκμεταλλευτούν προς όφελός τους αυτές τις ευκαιρίες και να ελαχιστοποιήσουν τις



6

επιδράσεις των προκαταλήψεων, εκτός και εντός των κοινοτήτων των Ρομά, καθώς και στο να ξεπεράσουν τους περιορισμούς που προκύπτουν από τις οικογενειακές υποχρεώσεις

• Στη λήψη μέτρων που έχουν ως στόχο τη στήριξη των γυναικών Ρομά, ώστε να αναγνωρίζουν

τις δεξιότητες που έχουν αποκτήσει μέσα από τη μη-‐τυπική και άτυπη μάθηση

Άλλες σημαντικές συστάσεις περιλαμβάνουν:

• την απασχόληση γυναικών Ρομά ως διαμεσολαβητές ανάμεσα στις ωφελούμενες γυναίκες Ρομά και στα διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη (stakeholders) που συμμετέχουν στη διαδικασία επικύρωσης

• μια πιο αποτελεσματική συνεργασία και συντονισμό μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών

(stakeholders) στη διαδικασία επικύρωσης

Εφόσον τεθούν σε εφαρμογή οι συστάσεις που διατυπώνονται στην παρούσα έκθεση – που βασίζονται κυρίως στην ανάλυση των υφιστάμενων συστημάτων επικύρωσης και στις διαβουλεύσεις με τις γυναίκες Ρομά και τους εκπροσώπους των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα

αυτό, η επικύρωση της μη-‐τυπικής και της άτυπης μάθησης θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί περισσότερο από τις γυναίκες Ρομά και να επιφέρει πολύ πιο αποτελεσματικά και μόνιμα οφέλη για τις ίδιες και την κοινωνία.

1. Εισαγωγή Η παρούσα έκθεση παρουσιάζει την ανάλυση που έχει γίνει στα πλαίσια του προγράμματος ROM-‐ACT τόσο σε Ευρωπαϊκό όσο σε εθνικό επίπεδο στην Τσεχική Δημοκρατία, την Ελλάδα, την Ιρλανδία,

τη Ρουμανία και την Ισπανία, σχετικά με την προσβασιμότητα των γυναικών Ρομά και Traveller στα συστήματα επικύρωσης της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης. Παράλληλα προβάλλει ένα σύνολο από συστάσεις που έχουν διατυπωθεί από ομάδες γυναικών Ρομά και Traveller και από οργανισμούς που

δραστηριοποιούνται στο πεδίο αυτό με στόχο να καταστήσουν τα συστήματα επικύρωσης πιο αποτελεσματικά για τις γυναίκες χωρίς ακαδημαϊκό υπόβαθρο που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες. Στην Ιρλανδία το πρόγραμμα αφορά σε γυναίκες Traveller, ενώ στις άλλες χώρες που συμμετέχουν, η

ομάδα-‐στόχος αποτελείται από γυναίκες Ρομά. Για αυτό το λόγο, στις αναφορές που γίνονται για την Ιρλανδία θα χρησιμοποιείται ο όρος “Travellers” και για τους υπόλοιπους εταίρους θα χρησιμοποιείται ο όρος “Ρομά”, είτε αναφερόμαστε ειδικά στις γυναίκες Ρομά, είτε σαν γενικός όρος,

όπως έχει προταθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.1

Η ορολογία που χρησιμοποιείται σε σχέση με την επικύρωση των δεξιοτήτων δεν είναι ομοιογενής σε όλη την Ευρώπη. Η έκθεση αυτή λαμβάνει ως σημείο αναφοράς τον ορισμό που προτάθηκε από την

1 Συμβούλιο της Ευρώπης, Περιγραφικό Γλωσσάρι όρων σχετικά με τα ζητήματα των Ρομά: Ο όρος «Ρομά» που χρησιμοποιείται στο Συμβούλιο της Ευρώπης αναφέρεται στους Roma, Sinti, Kale και άλλες σχετικές ομάδες στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων των Travellers και των ανατολικών ομάδων (Dom και Lom), και καλύπτει την ευρεία πολυμορφία των ομάδων αυτών, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων που αυτοπροσδιορίζονται ως Gypsies



7

Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Ανακοίνωση σχετικά με τη διά βίου μάθηση, που εκδόθηκε το 2001, όπου η επικύρωση έγινε αντιληπτή ως μία διαδικασία προσδιορισμού, αξιολόγησης, αναγνώρισης ενός πιο

διευρυμένου φάσματος δεξιοτήτων και ικανοτήτων, τις οποίες τα άτομα αναπτύσσουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους σε διαφορετικά συμφραζόμενα, για παράδειγμα μέσω της εκπαίδευσης, της εργασίας και των δραστηριοτήτων στον ελεύθερο χρόνο. Στη διά βίου μάθηση, η «επικύρωση»

αποτελεί ένα ζωτικής σημασίας στοιχείο που κάνει εμφανή την αξία της μάθησης που πραγματοποιήθηκε οπουδήποτε και σε οποιαδήποτε στιγμή στη ζωή του ατόμου.

Μια Ευρωπαϊκή τάση Για πάνω από μια δεκαετία, διάφορα όργανα της ΕΕ τονίζουν την αναγκαιότητα ανάπτυξης αποτελεσματικών και συνεκτικών συστημάτων πιστοποίησης των προσόντων που αποκτήθηκαν στα

πλαίσια της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης. Το 2007, το Σχέδιο Δράσης για την Εκπαίδευση Ενηλίκων (Action Plan for Adult Learning) που υιοθετήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέφερε ότι η αξιολόγηση και η αναγνώριση των δεξιοτήτων και κοινωνικών ικανοτήτων, ανεξάρτητα με το πού

και πώς έχουν αυτά αποκτηθεί, είναι εξαιρετικά σημαντική για αυτούς που δεν έχουν τα βασικά προσόντα, ώστε να διευκολυνθεί η ένταξη τους στην κοινωνία.

Στο Δελτίο Τύπου (Communiqué) της Bruges το Δεκέμβριο του 2010, οι Ευρωπαίοι Υπουργοί για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση, οι Ευρωπαίοι Κοινωνικοί Εταίροι και η Ευρωπαϊκή

Επιτροπή δήλωσαν ότι οι χώρες που συμμετέχουν θα πρέπει να ξεκινήσουν να αναπτύσσουν, πριν από το 2015, εθνικές διαδικασίες με σκοπό την αναγνώριση και επικύρωση της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης, υποστηριζόμενοι, ανάλογα με την περίπτωση, από εθνικά πλαίσια προσόντων. Το

Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου από το Νοέμβριο του 2011, για μια ανανεωμένη Ευρωπαϊκή ημερήσια διάταξη για την εκπαίδευση ενηλίκων καθόριζε, ως τομείς προτεραιότητας για την εφαρμογή πλήρως λειτουργικών συστημάτων για την επικύρωση της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης

και την προώθηση, τη χρήσης τους από ενήλικες όλων των ηλικιών και από όλα τα επίπεδα προσόντων, καθώς και από επιχειρήσεις και άλλους οργανισμούς

Στις Συστάσεις πάνω στο θέμα αυτό που εκδόθηκαν το Δεκέμβριο του 2012, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναγνωρίζει ότι η επικύρωση των αποτελεσμάτων της μάθησης, δηλαδή των

γνώσεων, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων που αποκτήθηκαν μέσω της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης, μπορεί να διαδραματίσει έναν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της απασχολησιμότητας και κινητικότητας, καθώς και στην ανάπτυξη κινήτρων για τη διά βίου μάθηση, ιδιαίτερα στην περίπτωση

των κοινωνικοοικονομικά μειονεκτούντων ατόμων ή εκείνων με χαμηλά προσόντα.

Οι Συστάσεις ζητούν από τα κράτη-‐μέλη της ΕΕ να θέσουν σε εφαρμογή, λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές συνθήκες και ιδιαιτερότητες και όπως θεωρούν κατάλληλα, ρυθμίσεις για την επικύρωση της

μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης που θα επιτρέπουν στα άτομα:



8

• Να επικυρώσουν τις γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες, που έχουν αποκτηθεί μέσω της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης, συμπεριλαμβάνοντας, όπου απαιτείται, και μέσω ανοιχτών

εκπαιδευτικών πηγών

• Να αποκτήσουν πλήρη προσόντα, ή, ανάλογα με την περίπτωση, επιμέρους προσόντα, στη βάση των επικυρωμένων εμπειριών μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης

Τα κράτη μέλη μπορούν να θέσουν προτεραιότητα σε συγκεκριμένες περιοχές ή/και τομείς, μέσα στις ρυθμίσεις για την επικύρωση, σε σχέση με τις ανάγκες τους. Τα συστήματα επικύρωσης της μη-‐

τυπικής και άτυπης μάθησης πρέπει να επιτρέπουν σε κάθε άτομο να εκμεταλλευτεί τις πιθανότητες για:

• Αναγνώριση των μαθησιακών αποτελεσμάτων που έχουν αποκτηθεί μέσω της τυπικής και άτυπης μάθησης

• Τεκμηρίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων που έχουν αποκτηθεί μέσω της τυπικής και

άτυπης μάθησης

• Αξιολόγηση των μαθησιακών αποτελεσμάτων που έχουν αποκτηθεί μέσω της τυπικής και άτυπης μάθησης

• Επικύρωση των αποτελεσμάτων της αξιολόγησης των μαθησιακών αποτελεσμάτων που έχουν αποκτηθεί μέσω της τυπικής και άτυπης μάθησης, με τη μορφή ενός τίτλου, ή με

πιστωτικές μονάδες που οδηγούν στην απόκτηση ενός τίτλου σπουδών ή σε ό,τι άλλο

Ένα εργαλείο για την ένταξη των Ρομά Το πρόγραμμα βασίζεται στις συστάσεις του 1ου Διεθνούς Συνεδρίου Γυναικών Ρομά: “οι άλλες γυναίκες” (the other women) που οργανώθηκε στη Βαρκελώνη τον Οκτώβριο του 2010 συγκεντρώνοντας 300 γυναίκες Ρομά από 14 Ευρωπαϊκές χώρες για να μοιραστούν τις ανάγκες, τους

οραματισμούς και τις προσδοκίες τους σε σχέση με την εκπαίδευση, την απασχόληση και το φεμινισμό. Μια από τις προτάσεις που περιλήφθηκαν στο Έγγραφο Σύνοψης (Conclusion Document) απαιτούσε την αναγνώριση της προηγούμενης μάθησης των γυναικών Ρομά, ως ένα μέσο για να

βελτιώσουν την ένταξή τους στην αγορά εργασίας.

Τα παραπάνω έχουν ως αφετηρία το γεγονός ότι, παρά την έλλειψη συγκεκριμένων τίτλων σπουδών, και παρά την περιθωριοποίηση από την αγορά εργασίας ή τον ολοκληρωτικό αποκλεισμό από αυτή, οι γυναίκες Ρομά έχουν σημαντικά προσόντα: ικανότητες που έχουν συγκεντρώσει κατά τη διάρκεια

της ζωής τους, κυρίως μέσω της άτυπης μάθησης. Η αποκάλυψη και αξιοποίηση αυτού του “κρυφού θησαυρού” μπορεί να είναι εξαιρετικής σημασίας στην προώθηση της προσωπικής ανάπτυξης, της

ισότητας και αποτελεί πορεία προς τον αυτοσεβασμό και την κοινωνική ένταξη των γυναικών Ρομά σε μειονεκτική θέση.



9

Τα αποτελέσματα διαφόρων Ευρωπαϊκών ερευνητικών μελετών, όπως η “Workaló” και η “Include-‐ed”, που πραγματοποιήθηκαν την προηγούμενη δεκαετία, τονίζουν τη δυνατότητα των συστημάτων

επικύρωσης της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης για την προώθηση της κοινωνικής ένταξης των γυναικών Ρομά. Η έρευνα του προγράμματος Workaló παρείχε αποδείξεις πως ο πληθυσμός των Ρομά έχει αναπτύξει συγκεκριμένες ικανότητες και δεξιότητες, οι οποίες σχετίζονται με το είδος της

εργασίας που ασχολούνται, όπως η ελαστικότητα, η ικανότητα να προσαρμόζονται σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον και να εργάζονται ως ομάδα και οι διαπραγματευτικές ικανότητες. Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι Ρομά δεν κατέχουν ακαδημαϊκούς τίτλους και επίσημη εργασιακή

εμπειρία. Επομένως, οι Ρομά έχουν τα κατάλληλα προσόντα, αλλά δεν έχουν επίσημα πιστοποιητικά των ικανοτήτων τους. Το πρόγραμμα “Include-‐ed” επίσης, αναγνώρισε την επικύρωση της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης ως ένα μέσο επίτευξης της κοινωνικής και εργασιακής ένταξης για τις ευάλωτες

ομάδες. Ένα άλλο πρόγραμμα, το “Callí Butipén” ανέφερε πως η αναγνώριση της τυπικής και άτυπης εργασιακής εμπειρίας είναι πολύ σημαντική για την ένταξη των γυναικών Ρομά στην επίσημη αγορά εργασίας. Επιπρόσθετα σε αυτό, το πρόγραμμα “Drom-‐In” έδωσε έμφαση στην ανάγκη διευκόλυνσης

της επικύρωσης των δεξιοτήτων που οι Ρομά μετανάστες απέκτησαν, ειδικά αυτών που αποκτήθηκαν μέσα από την εργασιακή και ατομική διαδρομή στη χώρα προέλευσης.

Στόχοι του έργου Σε αυτή την βάση και λαμβάνοντας υπόψιν τα συστήματα επικύρωσης στις αντίστοιχες χώρες, οι

εταίροι του προγράμματος εργάστηκαν προς την κατεύθυνση δύο βασικών στόχων:

• Να φέρουν πιο κοντά τα υπάρχοντα εθνικά συστήματα πιστοποίησης στην κοινότητα των

Ρομά, για να μπορέσουν περισσότεροι Ρομά να έχουν πρόσβαση σε αυτήν τη διαδικασία

• Να διατυπώσουν προτάσεις για την βελτίωση των τωρινών συστημάτων, βασισμένες στην συστάσεις των γυναικών Ρομά, των οργανώσεων Ρομά και άλλων οργανώσεων της Κοινωνίας

των Πολιτών

Ομάδες-στόχοι

Το πρόγραμμα Rom-‐Act επικεντρώνεται σε 3 κύριες ομάδες-‐στόχους:

• Μη-‐ακαδημαϊκές γυναίκες Ρομά: πέρα από την ενεργή ανάμειξή τους στη διατύπωση προτάσεων, ώστε τα συστήματα επικύρωσης να γίνουν πιο προσιτά και προσαρμοσμένα στις

γυναίκες Ρομά, θα υπάρξουν επίσης 50 γυναίκες Ρομά που θα ολοκληρώσουν επιτυχώς τη διαδικασία επικύρωσης

• Αστικές οργανώσεις: το πρόγραμμα θα δημιουργήσει έναν Οδηγό που θα εξηγεί βήμα-‐βήμα τι είναι αναγκαίο να γίνει, έτσι ώστε να υποστηριχθούν και να ενθαρρυνθούν ευάλωτες

ομάδες για να ολοκληρώσουν τη διαδικασία επικύρωσης



10

• Φορείς χάραξης πολιτικής και δημόσια διοίκηση: κατά την ολοκλήρωση του προγράμματος, ένα Έγγραφο Χάραξης Πολιτικής (Policy Paper) θα παράσχει στους φορείς χάραξης πολιτικής

συγκεκριμένες ιδέες, προτάσεις και υποδείξεις για το πώς να φέρουν τα συστήματα επικύρωσης πιο κοντά στις ευάλωτες ομάδες.

Το πρόγραμμα επίσης περιλαμβάνει 5 Εθνικά Συμβουλευτικά Δίκτυα (National Advisory Councils), που έχουν διαμορφωθεί από εξωτερικά άτομα της κοινοπραξίας των εταίρων και 1 Ομάδα

Συμβούλων Πολιτικής (Policy Adviser Group) που έχει συσταθεί από εμπειρογνώμονες που θα κάνουν συστάσεις πάνω στο θέμα της στρατηγικής άσκησης πολιτικής πίεσης. Θα πραγματοποιηθεί μια Ευρωπαϊκή και μια Εθνική Εκστρατεία Ευαισθητοποίησης (European and National Awareness Raising

Campaign) με σκοπό να διαδώσει τα αποτελέσματα του προγράμματος και μια στρατηγική εκστρατεία άσκησης πολιτικής πίεσης (lobby campaign strategy) που θα έχει αντίκτυπο σε επίπεδο πολιτικής. Ένα DVD (ψηφιακός πολυμορφικός δίσκος) που θα περιλαμβάνει μαρτυρίες γυναικών

Ρομά που θα συμμετέχουν στη διαδικασία πιστοποίησης θα χρησιμοποιηθεί ώστε να κάνει το πρόγραμμα ευρύτερα γνωστό και ορατό και να ενθαρρυνθούν και άλλες γυναίκες Ρομά να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες που προσφέρονται από τα συστήματα της μη-‐τυπικής και άτυπης

μάθησης.

Μεθοδολογία και διαδικασία συλλογής δεδομένων Η μεθοδολογία του προγράμματος κάνει χρήση μιας καινοτόμας προσέγγισης που βασίζεται στην ενεργό συμμετοχή και συνεισφορά μη-‐ακαδημαϊκών γυναικών Ρομά. Οι συστάσεις που σχηματίστηκαν μέσω διεξοδικών συζητήσεων με ομάδες γυναικών Ρομά και εκπροσώπους από

οργανώσεις που εργάζονται πάνω στην ένταξη των Ρομά, παρουσιάζονται στις εθνικές εκθέσεις.

Η παρούσα έκθεση παρέχει μια επισκόπηση του νομοθετικού πλαισίου και του πλαισίου πολιτικής για την αναγνώριση της πρότερης μάθησης σε κάθε χώρα-‐εταίρο και παρουσιάζει κάποιες απόψεις και συστάσεις γυναικών Ρομά. Η ίδια μεθοδολογία χρησιμοποιήθηκε για τη συλλογή δεδομένων στις

5 χώρες του προγράμματος ROM-‐ACT. Η έκθεση περιλαμβάνει μία ανασκόπηση της βιβλιογραφίας και διεξοδικές συζητήσεις με γυναίκες Ρομά. Ο κάθε οργανισμός-‐εταίρος πρέπει να διεξάγει 4 επικοινωνιακές ομάδες συζήτησης (Communicative Discussion Groups-‐CDGs), 2 CDGs για να

συγκεντρωθούν οι απόψεις και συστάσεις των γυναικών Ρομά και 2 CDGs για να συγκεντρωθούν οι απόψεις και συστάσεις από τις οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών.

Οι CDGs οργανώθηκαν με βάση μια συμφωνημένη μεθοδολογία, η οποία ενθάρρυνε την ανοιχτή και

ελεύθερη ροή της συζήτησης και παρείχε στους συμμετέχοντες τη δυνατότητα να νιώσουν άνετα για να μοιραστούν τις σκέψεις τους. Οι ομάδες συζήτησης αποτελούνταν από ένα σχετικά μικρό αριθμό ατόμων, από 6 έως 10, και καθοδηγήθηκαν από έναν συντονιστή, σε ένα χαλαρό και άνετο

περιβάλλον. Η ομάδα συζήτησης συνεπάγεται έναν ισότιμο διάλογο μεταξύ των διάφορων συμμετεχόντων. Προτάθηκαν κάποιες καθοδηγητικές ερωτήσεις, αλλά παράλληλα επιτράπηκε η αναπροσαρμογή αυτών.



11

Η 1η CDG (επικοινωνιακή ομάδα συζήτησης) με μη-‐ακαδημαϊκές γυναίκες Ρομά επικεντρώθηκε στη συλλογή γενικών πληροφοριών σχετικά με το τι γνώριζαν oι συμμετέχουσες για τα συστήματα

επικύρωσης στη χώρα τους, τι εμπόδια έβλεπαν στην πρόσβαση στα συστήματα επικύρωσης και τι χρειάζονται για να συμμετέχουν περισσότερο στα συστήματα αυτά. Στη 2η CDG με μη-‐ακαδημαϊκές γυναίκες Ρομά, οι συμμετέχουσες αξιολόγησαν τα αποτελέσματα που εξάχθηκαν από τους εταίρους

κατά τη διάρκεια της 1ης ομάδας συζήτησης. Η 1η CDG με οργανώσεις από την Κοινωνία των Πολιτών (Civil Society Organisations -‐ CSOs) επικεντρώθηκε σε γενικές πληροφορίες που είχαν οι CSOs σχετικά με τα συστήματα πιστοποίησης, στις ικανότητες και δεξιότητες των Ρομά που μπορούν να

πιστοποιήσουν στον οργανισμό τους, στην πληροφόρηση για δραστηριότητες που έχουν ήδη αναπτύξει στους οργανισμούς τους με σκοπό να προωθήσουν αυτά τα συστήματα στους Ρομά, και τέλος στο ρόλο που οι οργανισμοί τους έχουν ή θα έπρεπε να έχουν για τη διαμόρφωση της

επικύρωσης της μάθησης για μη-‐ακαδημαϊκούς Ρομά. Στη 2η συνάντηση οι ίδιοι οι συμμετέχοντες αξιολόγησαν τα αποτελέσματα που προέκυψαν από όλους τους εταίρους κατά τη διάρκεια της 1ης ομάδας συζήτησης.

Εκτός από τις CDGs, ως μέρος της μεθοδολογίας, οργανώνονται συναντήσεις μετέπειτα

παρακολούθησης (follow-‐up) για να παρέχουν στους συμμετέχοντες την ευκαιρία να επικυρώσουν τις απόψεις και τις συστάσεις που προέκυψαν από την έρευνα. Η ανάλυση των συνεισφορών που δόθηκαν από τις συμμετέχουσες στις CDGs, καταλήγει σε κάθε χώρα στην αναγνώριση των

παραγόντων αποκλεισμού (εμπόδια) και των παραγόντων ένταξης (δυνατότητες), οι οποίοι είναι αναγκαίο να ληφθούν υπόψη ως εναρκτήριο σημείο για τις συστάσεις, ώστε τα συστήματα επικύρωσης της μάθησης να γίνουν περισσότερο προσβάσιμα και σχετικά για τους Ρομά.



12

2. Νομικά και θεσμικά πλαίσια για την επικύρωση των ικανοτήτων

Σε αυτό το μέρος της παρούσας έκθεσης περιγράφονται κάποια σημεία σχετικά με τα νομικά και θεσμικά πλαίσια για την επικύρωση των ικανοτήτων στις χώρες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα

ROM-‐ACT: Τσέχικη Δημοκρατία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ρουμανία και Ισπανία.

Τσέχικη Δημοκρατία Το νομοθετικό πλαίσιο για την επικύρωση των προσόντων στην Τσέχικη Δημοκρατία ψηφίστηκε το Σεπτέμβριο του 2007. Το Μητρώο των Επαγγελματικών Προσόντων (Register of Vocational Qualifications-‐NSK) προσδιορίζει 2 είδη προσόντων:

• Πλήρη επαγγελματικά προσόντα – δυνατότητα εργασίας σε ένα συγκεκριμένο επάγγελμα

• Επιμέρους επαγγελματικά προσόντα–δυνατότητα εκτέλεσης συγκεκριμένων δραστηριοτήτων

ή ομάδων δραστηριοτήτων που οδηγούν σε απασχολησιμότητα στην αγορά εργασίας.

Τα επιμέρους επαγγελματικά προσόντα αποτελούν συχνά μέρος από τα πλήρη επαγγελματικά προσόντα. Κάθε επιμέρους προσόν περιγράφεται από ένα ζεύγος προδιαγραφών-‐προτύπων

(standards), ένα πρότυπο ποιότητας (ένας κατάλογος από αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα) και ένα πρότυπο αξιολόγησης (ένα σύνολο από κριτήρια αξιολόγησης). Η επικύρωση και των επιμέρους και των πλήρων επαγγελματικών προσόντων μπορεί να αποκτηθεί σε όλα τα επίπεδα του

εθνικού συστήματος προσόντων μέχρι και το ανώτερο εκπαιδευτικό επίπεδο.

Τομεακά συμβούλια συμμετέχουν στη διαμόρφωση αυτών των προδιαγραφών-‐προτύπων. Αυτά τα συμβούλια αποτελούνται από:

• εκπροσώπους μεγάλων εργοδοτών στον τομέα

• εκπροσώπους επαγγελματικών οργανώσεων και σωματείων

• εκπροσώπους υπουργείων

• εκπαιδευτικούς

• εκπροσώπους του Εθνικού Ινστιτούτου Εκπαίδευσης (National Institute for Education)

• εκπροσώπους εταιρειών συμβουλευτικών υπηρεσιών

Και τα δύο συστήματα εκπαίδευσης και προσόντων στην Τσεχική Δημοκρατία έχουν σχεδιαστεί σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων (European Qualification Framework-‐EQF). Η

διαδικασία αναγνώρισης μπορεί να διεξαχθεί μόνο αν τα πρότυπα επαγγελματικών προσόντων και



13

αξιολόγησης καθορίζονται στο μητρώο προσόντων. Τα πρότυπα προσόντων που περιλαμβάνονται στα μητρώα επαγγελματικών προσόντων περιγράφονται με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων και

αποτελεσμάτων στις εξετάσεις. Έτσι, μια πρακτική εφαρμογή μιας συγκεκριμένης δεξιότητας είναι η βασική προϋπόθεση για την απονομή ενός επαγγελματικού προσόντος.

Το πρότυπο αξιολόγησης περιλαμβάνει τα κριτήρια αξιολόγησης και τις μεθόδους αξιολόγησης για κάθε επαγγελματική ικανότητα. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν προφορική περιγραφή, επεξήγηση

και πρακτική επίδειξη. Τα πρότυπα χρησιμοποιούνται για την επικύρωση της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης καθώς και για την διαδικασία πιστοποίησης που ακολουθεί την τυπική εκπαίδευση και τα προγράμματα κατάρτισης.

Τα σχολεία είναι ο κύριος πάροχος για την αξιολόγηση των πλήρων επαγγελματικών προσόντων. Για

τα επιμέρους επαγγελματικά προσόντα η τυπική αναγνώριση της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης δίνεται μέσω της απονομής ενός επίσημου πιστοποιητικού. Το πιστοποιητικό παραδίδεται μέσω ενός εξουσιοδοτημένου ατόμου ή δικαστικού αντιπροσώπου.

Το Εθνικό Ινστιτούτο Εκπαίδευσης (National Institute for Education-‐NÚV) είναι υπεύθυνο για την

παρακολούθηση του συνολικού συστήματος επικύρωσης και αναγνώρισης των αποτελεσμάτων της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης.

Ιρλανδία Η Αναγνώριση της Προηγούμενης Μάθησης (Recognition of Prior Learning-‐RPL) κατοχυρώθηκε με νόμο το 1999. Το 1999, ο Νόμος για την Εκπαίδευση και Κατάρτιση (Education and Training Act)

έδωσε σε κάθε πολίτη το δικαίωμα, βάση νόμου, να επικυρώσουν την προηγούμενη μάθηση μέσω του συστήματος δευτεροβάθμιας και ανώτερης εκπαίδευσης. Αυτό σημαίνει ότι η προηγούμενη μάθηση (αποκτημένη επίσημα ή ανεπίσημα) μπορεί να παρουσιαστεί στο τυπικό σύστημα

εκπαίδευσης και μπορεί να επικυρωθεί επίσημα.

Η Λευκή Βίβλος για την Εκπαίδευση Ενηλίκων (White Paper on Adult Education-‐2000) της Ιρλανδίας, ήταν ένα έγγραφο ορόσημο για τον τομέα. Μετά από πολλούς μήνες διαβούλευσης, η Βίβλος όρισε τις πολιτικές και τις προτεραιότητες της κυβέρνησης για τη μελλοντική εξέλιξη της εκπαίδευσης

ενηλίκων και τόνισε το ρόλο και την αξία, της βασισμένης στην κοινότητα εκπαίδευσης (community-‐based education) στην προώθηση της εκπαίδευσης, της εργασίας, της κοινωνικής ένταξης και της ιδιότητας του πολίτη. Η Λευκή Βίβλος αναγνώρισε επίσης τη μάθηση ως μάθηση σε όλες τις πτυχές

της ζωής ενός ατόμου (life-‐wide learning) (δηλαδή κάτι που πραγματοποιείται σε μεγάλο αριθμό χώρων και πλαισίων της ζωής ενός ατόμου), και πρότεινε ένα εθνικό πλαίσιο διαπίστευσης, το οποίο

θα είναι σε θέση να αναγνωρίζει πολλαπλά γνωστικά αντικείμενα.

Το 2004, η Εθνική Αρχή Προσόντων της Ιρλανδίας (National Qualifications Authority of Ireland-‐NQAI), δημιούργησε μια συμβουλευτική ομάδα (advisory group) ώστε να αναπτύξει μια σειρά από εθνικές αρχές για την RPL στην Ιρλανδία. Η ομάδα βασίστηκε στην εθνική και ευρωπαϊκή πρακτική



14

συμπεριλαμβάνοντας τις κοινές Ευρωπαϊκές αρχές για την αναγνώριση της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης, οι οποίες υιοθετήθηκαν κατά τη διάρκεια της Ιρλανδικής Προεδρίας της Ευρωπαϊκής

Ένωσης το 2004. Κάποια από τα βασικά σημεία στο NQAI έγγραφο, το οποίο υιοθετήθηκε το 2005, ήταν ότι:

• Η RPL (Αναγνώριση της Προηγούμενης Μάθησης) διασφαλίζει ότι δίνεται αξία σε κάθε μάθηση, ανεξάρτητα από τον τρόπο που αυτή έχει αποκτηθεί

• Η RPL είναι μέρος μιας ενταξιακής προσέγγισης στη μάθηση από τους φορείς εκπαίδευσης

και κατάρτισης και απονομής τίτλων

Το 2005, η NQAI άρχισε την εφαρμογή του ολοκαίνουριου Εθνικού Πλαισίου Πιστοποίησης (National Qualifications Framework-‐NQF), το οποίο παρείχε ένα φάσμα 10 επιπέδων προσόντων για το Συμβούλιο Απονομής Τίτλων Μεταδευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Further Education

and Training Awards Council, FETAC), το Συμβούλιο Απονομής Τίτλων Ανώτατης Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Higher Education and Training Awards Council, HETAC) και τα πιστοποιημένα πανεπιστημιακά μαθήματα στη χώρα:

Η RPL και το NQF είναι πολύ στενά συνδεδεμένα. Οι υποψήφιοι που έχουν σχετική πρότερη μάθηση

σε ένα συγκεκριμένο πεδίο και σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο (π.χ. φροντίδα παιδιών, FETAC επίπεδο 5), μπορούν να προσκομίσουν τα αποδεικτικά στοιχεία αυτής της πρότερης μάθησης σε έναν φορέα παροχής μαθημάτων. Για να βοηθηθούν οι φορείς παροχής μαθημάτων, ώστε να διαχειριστούν RPL

υποψηφίους, το FETAC συμφώνησε σε μια Πολιτική Αναγνώρισης της Προηγούμενης Μάθησης (Policy on Recognition of Prior Learning) τον Απρίλιο του 2005 και ακολούθως εξέδωσε τις Κατευθυντήριες Γραμμές για τους Φορείς Παροχής Εκπαίδευσης (Guidelines to Providers) το 2009.

Από το 2013, οι φορείς παροχής εκπαίδευσης, που έχουν εγγραφεί στο FETAC υποχρεούνται να διαθέτουν τα “ελάχιστα απαιτούμενα” για να διασφαλίσουν την πρόσβαση στους εκπαιδευόμενους που επιθυμούν να αναγνωρίσουν την προηγούμενη μάθησή τους (αν και δεν είναι εντελώς ξεκάθαρο

από το FETAC τι σημαίνει “ελάχιστα απαιτούμενα”). Οι φορείς παροχής κατάρτισης που επιθυμούν να προσφέρουν μια επιλογή επιλεξιμότητας πλήρων τίτλων με βάση την προηγούμενη μάθηση πρέπει να υποβάλλουν ένα ξεχωριστό έγγραφο διασφάλισης της ποιότητας.

Το γεγονός ότι η RPL στην Ιρλανδία συνδέεται με το NQF αποτελεί μία σημαντική παράμετρο., καθώς

η κατανόηση και εφαρμογή της RPL περιορίζεται σε άτομα που χρησιμοποιούν την προηγούμενη μάθηση για να αποκτήσουν επίσημη επικύρωση σε συγκεκριμένα πεδία. Από τη μια πλευρά, αυτό είναι εξαιρετικά επωφελές για κάθε υποψήφιο που επιτυγχάνει να αναγνωρίσει την προηγούμενη

μάθησή του, καθώς δε θα υπάρξει ποτέ αμφιβολία ότι δεν πληροί τις απαιτούμενες προδιαγραφές για το συγκεκριμένο τίτλο. Από την άλλη πλευρά, καθώς η RPL συνδέεται με το NQF (και επειδή τα πρότυπα πρέπει να διατηρηθούν), ο υποψήφιος απαιτείται να εργαστεί πολύ σκληρά (να έχει πολλά

αποδεικτικά στοιχεία) για να καταφέρει να αναγνωρίσει την προηγούμενη μάθηση. Η ευθύνη είναι στον κάθε υποψήφιο να μετατρέψει την άτυπη και μη-‐τυπική μάθησή του σε δηλωτική/ αποπλαισιωμένη από το κοινωνικό περιβάλλον όπου αποκτήθηκε/διαδικαστική γνώση που

εφαρμόζεται σε συγκεκριμένα αποτελέσματα μάθησης -‐ μια διαδικασία η οποία μπορεί να είναι



15

ιδιαίτερα προκλητική για τους υποψηφίους με μικρή προηγούμενη εμπειρία για το μεταδευτεροβάθμιο εκπαιδευτικό σύστημα ή/και για εκείνους με ελάχιστη τυπική εκπαίδευση.

Πάντα υπάρχει η πιθανότητα αποτυχίας κάποιου σε αυτό, ακόμα και σε καταστάσεις όπου η προσωπική τους εμπειρία υπερβαίνει κατά πολύ τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις ικανότητες που είναι κωδικοποιημένες στον κατάλογο προσόντων.

Η σύνδεση της RPL (Αναγνώριση της Προηγούμενης Μάθησης) με το NQF (Εθνικό Πλαίσιο

Πιστοποίησης) οδήγησε επίσης σε μια περιορισμένη κατανόηση του τι πραγματικά είναι η RPL. Στην Ιρλανδία, η έμφαση στην RPL είναι μια “σωρευτική” διαδικασία σε αντίθεση με μια “εκπαιδευτική’ διαδικασία. Με άλλα λόγια, υπάρχει επικέντρωση σε έναν RPL υποψήφιο που συνοψίζει την

προηγούμενη γνώση του και τη χρησιμοποιεί για να κερδίσει πρόσβαση, απαλλαγή, πιστωτικές μονάδες ή έναν πλήρη τίτλο σε μια συγκεκριμένη περιοχή, σε αντίθεση με το να είναι μια διαδικασία κατά την οποία οι ενήλικες υπολογίζουν τη μάθησή τους και την αναγνωρίζουν με τον έναν ή τον

άλλο τρόπο από το σύστημα. Αυτή η έμφαση στην RPL ως μια “σωρευτική” διαδικασία αντικατοπτρίζει μία ευρύτερη τάση στο εσωτερικό του συστήματος αντίληψης της εκπαίδευσης ως ένα “όχημα” εισόδου των ατόμων σε υπάρχουσες θέσεις εργασίας, σε αντίθεση με την αντίληψη της

εκπαίδευσης ως ένα τρόπο ενίσχυσης της κοινωνικής ένταξης, της ενδυνάμωσης, της ενεργούς συμμετοχής του πολίτη, κ.λπ.

Η έκθεση TEACH που εξέτασε την εκπαίδευση ενηλίκων σε σχέση με την κοινότητα των Travellers το 2010, άσκησε κριτική στη διαφορά που υφίσταται μεταξύ Ευρωπαϊκών εγγράφων για τη διά βίου

μάθηση (συμπεριλαμβανομένης της Έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Εκπαίδευση Ενηλίκων-‐European Commission Report on Adult Education) και τις Ιρλανδικές αναφορές για το ίδιο θέμα. Ενώ οι Ευρωπαϊκές εκθέσεις τόνισαν την υψηλής ποιότητας εκπαίδευση και κατάρτιση που

διευκολύνει όλα τα άτομα να αποκτήσουν δεξιότητες σχετικές με την αγορά εργασίας, καθώς και δεξιότητες για την κοινωνική ένταξη και την ενεργό ιδιότητα του πολίτη, η κατάρτιση των οικονομικά ανεξάρτητων ατόμων φάνηκε να είναι η ώθηση τόσο της πρακτικής όσο και της αξιολόγησης (της

επίτευξης) στο Ιρλανδικό πλαίσιο.

Ισπανία Σε εθνικό επίπεδο, ο αρμόδιος φορέας για την πιστοποίηση των επαγγελματικών προσόντων που

αποκτήθηκαν μέσω της εργασιακής εμπειρίας και της μη-‐τυπικής μάθησης, είναι το Εθνικό Ινστιτούτο Προσόντων (Instituto Nacional de Cualificaciones-‐INCUAL), το οποίο εξαρτάται από τη Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας, Πολιτισμού και Αθλητισμού (General Secretariat

of Education (Ministry of Education, Culture and Sports). Το INCUAL είναι υπεύθυνο για να προσδιορίσει, να αναπτύξει και να ενημερώσει τον Εθνικό Κατάλογο Επαγγελματικών Προσόντων που αποτελεί τη βάση για την επεξεργασία της μαθησιακής προσφοράς προσόντων και

επαγγελματικών πιστοποιητικών.



16

Η διαδικασία αξιολόγησης και πιστοποίησης των επαγγελματικών προσόντων που έχουν αποκτηθεί μέσω της επαγγελματικής εμπειρίας ή της μη-‐τυπικής μάθησης, διεξάγεται σύμφωνα με τον

Οργανικό Νόμο για τα Προσόντα και την Επαγγελματική Κατάρτιση (Organic Law on Qualifications and Vocational Training), που εγκρίθηκε το 2002. Ενώ το πλαίσιο του συστήματος πιστοποίησης είναι σε κρατικό επίπεδο, κάθε αυτόνομη κοινότητα2 οργανώνει και διαχειρίζεται τη διαδικασία μέσω

δημόσιων προσκλήσεων (public calls) εντός της επικράτειάς τους. Η κάθε πρόσκληση αφορά σε συγκεκριμένα επαγγελματικά πεδία και, στο πλαίσιό τους, σε συγκεκριμένους τομείς ικανοτήτων, που αντιστοιχούν σε επαγγελματικά προσόντα επιπέδου 1, 2 και 3. Ένας μέγιστος αριθμός

δικαιούχων καθορίζεται για κάθε τομέα ικανοτήτων. Τα πεδία και οι τομείς ικανοτήτων που έχουν οριστεί στην πρόσκληση, ποικίλουν από μια πρόσκληση σε μια άλλη.

Στην Καταλονία, η διαδικασία εκτελείται από το Καταλανικό Ινστιτούτο Επαγγελματικών Προσόντων (Catalan Institute of Professional Qualifications) μέσω του προγράμματος “Acredita't”. Ένα

συγκεκριμένο τμήμα είναι υπεύθυνο για την επιλογή των δημόσιων κέντρων που είναι πιστοποιημένα για τη διεξαγωγή της διαδικασίας και για να προτείνει την κατανομή των υποψηφίων στα κέντρα. Το τμήμα αυτό, είναι επίσης υπεύθυνο για το εδαφικό συντονισμό της διαδικασίας, για

τον χειρισμό των παραπόνων, για την παρακολούθηση και διασφάλιση του ελέγχου ποιότητας, για τη διαχείριση του προϋπολογισμού και για την παροχή υποστήριξης στα κέντρα και στις επιτροπές αξιολόγησης. Το Καταλανικό Ινστιτούτο Επαγγελματικών Προσόντων πρέπει να παρέχει στα κέντρα

τις επαφές με πιστοποιημένους αξιολογητές που είναι διαθέσιμοι για την πρόσκληση.

Καθώς σε κάθε πρόσκληση υπάρχει ένας μέγιστος αριθμός θέσεων που προκηρύσσονται, σύμφωνα με τα κριτήρια που έχουν δημοσιευτεί, δίνεται προτεραιότητα σε άτομα που έχουν πιστοποιήσει τουλάχιστον ένα τμήμα ικανοτήτων σε μια προηγούμενη πρόσκληση, στους κατοίκους της

Καταλονίας και σε άτομα με προηγούμενη εργασιακή εμπειρία ή τουλάχιστον εθελοντική εμπειρία. Λιγότερη προτεραιότητα δίνεται στους μη-‐μόνιμους κατοίκους και στα άτομα άνω των 25 ετών τα οποία, παρότι πληρούν τις απαιτήσεις για εργασιακή εμπειρία ή κατάρτιση, δεν μπορούν να τα

αποδείξουν με τα κατάλληλα δικαιολογητικά.

Η χρήση της διαδικασίας βασίζεται στην καταβολή ενός ποσού, σύμφωνα με τις τιμές που έχουν εγκριθεί σε εθνικό επίπεδο, αλλά υπάρχουν επίσης εκπτώσεις και απαλλαγές. Ορισμένες δαπάνες χρηματοδοτούνται από το Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού και Αθλητισμού από το Ευρωπαϊκό

Κοινωνικό Ταμείο, και αφορούν την “εφαρμογή της διαδικασίας πιστοποίησης των επαγγελματικών προσόντων που αποκτήθηκαν μέσω επαγγελματικής εμπειρίας”.

Για να επιτευχθεί η πιστοποίηση των προσόντων μέσω μιας πρόσκλησης από το Πρόγραμμα “Acredita't”, οι δικαιούχοι θα πρέπει να προ-‐εγγραφούν. Στη συνέχεια, αν γίνουν δεκτοί, θα πρέπει

να γίνει εγγραφή στο εξουσιοδοτημένο κέντρο. Από τη στιγμή που θα ολοκληρωθούν αυτά τα βήματα, διεξάγονται 3 υποχρεωτικές φάσεις της διαδικασίας: συμβουλευτική φάση, αξιολόγηση και πιστοποίηση.

2 Οι αυτόνομες κοινότητες αποτελούν το 1ο επίπεδο διοικητικής διαίρεσης στην Ισπανία



17

Ελλάδα Στην Ελλάδα, η ανάπτυξη του συστήματος πιστοποίησης της τυπικής και μη-‐τυπικής μάθησης βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη και παρακολουθείται και διαχειρίζεται από το κράτος και ιδιαίτερα από

το Ελληνικό Υπουργείο Παιδείας. Το “Υπουργείο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων”, είναι ο φορέας που έχει αναλάβει την ίδρυση του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων (National Qualifications Framework or Hellenic Qualifications Framework-‐HQF) και τη δημιουργία του Εθνικού

Δικτύου για τη Διά Βίου Μάθηση, επιδιώκοντας την ποιοτική αναβάθμιση της Διά Βίου Μάθησης στην Ελλάδα, τον εξορθολογισμό του συστήματος αναγνώρισης και πιστοποίησης προσόντων και την

εδραίωση μιας ευρύτερης “κουλτούρας μάθησης με βάση τον πολίτη και τις ανάγκες του”.

Το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων χρησιμοποιεί 8 επίπεδα αναφοράς με βάση τα μαθησιακά αποτελέσματα που περιγράφουν τι γνωρίζει ένα άτομο, τι κατανοεί και τι είναι ικανό να κάνει μετά την ολοκλήρωση της μαθησιακής διαδικασίας. Αυτή η προσέγγιση οδηγεί σε μια μετατόπιση της

εστίασης από τις εισροές (διάρκεια της μαθησιακής εμπειρίας, είδος του φορέα εκπαίδευσης) στις εκροές (τα αποτελέσματα της μάθησης). Πρέπει να σημειωθεί ότι το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων δεν απονέμει επαγγελματικά προσόντα, αλλά απλά τα κατηγοριοποιεί σε επίπεδα και τα περιγράφει με

όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων.

Η υποστήριξη των πολιτών που αναζητούν να αποκτήσουν αναγνώριση ή ισοτιμία, έχει ανατεθεί πρωταρχικά στα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΚΕΚ), που ανήκουν κυρίως στον ιδιωτικό τομέα και παρέχουν υπηρεσίες με αμοιβή ή μέσω μιας επιδότησης από τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και

το Ελληνικό κράτος, και στα Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ) που είναι είτε δημόσια είτε ιδιωτικά ιδρύματα (μέρος της μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης) και παρέχουν υπηρεσίες τόσο με αμοιβή όσο και χωρίς αμοιβή.

Το Ελληνικό Πλαίσιο Προσόντων στηρίζεται στα μαθησιακά αποτελέσματα, σύμφωνα με τα οποία τα

προσόντα περιγράφονται με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων κατηγοριοποιημένων σε επίπεδα. Τα μαθησιακά αποτελέσματα που περιγράφουν τι γνωρίζει, τι κατανοεί και τι μπορεί να κάνει ένα άτομο μετά τη ολοκλήρωση μιας μαθησιακής διαδικασίας, ταξινομούνται σύμφωνα με τις γνώσεις,

τις δεξιότητες και τις ικανότητες.

Τα μαθησιακά αποτελέσματα που αντιστοιχούν στα προσόντα ενός συγκεκριμένου επιπέδου, προσδιορίζονται μέσα από μία σειρά περιγραμμάτων. Η διάρθρωση των περιγραμμάτων βασίζεται σε μια κατηγοριοποίηση της ποιότητας και της ποσότητας των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των

ικανοτήτων.

Η ανάπτυξη του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων, μετά από δημόσια διαβούλευση και υιοθέτηση του νομικού πλαισίου, συνοδεύεται τώρα από τον ορισμό της αντιστοιχίας των εθνικών προσόντων με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων (European Qualifications Framework-‐EQF). Έχουν συσταθεί Ομάδες

Εργασίας υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, το οποίο έχει εκδώσει εξειδικευμένους περιγραφικούς δείκτες για τα προσόντα που έχουν απονεμηθεί από



18

φορείς της τυπικής εκπαίδευσης (δευτεροβάθμιας και ανώτερης) και είναι υπεύθυνο για την αντιστοιχία των προσόντων στα 8 επίπεδα του Ελληνικού Πλαισίου Προσόντων (HQF).

Το Υπουργείο Παιδείας και ο Εθνικός Οργανισμός για την Πιστοποίηση Επαγγελματικών Προσόντων

και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΟΠΠΕΠ), έχουν την ευθύνη για τη διασφάλιση του συντονισμού των Ομάδων Εργασίας και για τη παραγωγή ποιοτικών αποτελεσμάτων. Για το σκοπό αυτό, έχει δημιουργηθεί ένας Οδηγός Μεθοδολογίας με τις βασικές αρχές για το σχεδιασμό και την

αντιστοίχιση των μαθησιακών αποτελεσμάτων στα επίπεδα του Ελληνικού Πλαισίου Προσόντων.

Παράλληλα, όλοι οι τίτλοι, τα πτυχία και τα πιστοποιητικά που έχουν απονεμηθεί από το επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα και τους φορείς της μη-‐τυπικής εκπαίδευσης, καταγράφονται σήμερα σε μια ηλεκτρονική βάση δεδομένων, προκειμένου να καταστεί δυνατή η αντιστοιχία τους με το HQF. Μόνο

οι εγγεγραμμένοι τίτλοι μπορούν να διασφαλίσουν την αντιστοίχιση με το HQF.

Η εγκαθίδρυση του HQF είναι μια μακρά και δημόσια διαδικασία και η ενεργός συμμετοχή των κοινωνικών οργανώσεων, των Ομάδων Εργασίας και των εμπειρογνωμόνων, θα παίξει έναν αποφασιστικό ρόλο. Η ιστοσελίδα για το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων παρέχει άμεση πληροφόρηση

σχετικά με τις διαδικασίες, εξασφαλίζει τη διαφάνεια και επιτρέπει την ευρεία συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων.

Ρουμανία Στη Ρουμανία, το νομικό πλαίσιο για την αξιολόγηση και πιστοποίηση της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης, σε σχέση με τα επαγγελματικά προσόντα υιοθετήθηκε το 2004 και το 2005, μέσω κοινών

Διαταγμάτων (Joint Orders) του Υπουργείου Παιδείας και Έρευνας και του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Οικογένειας.

Τα επαγγελματικά προσόντα ορίζονται στο Διάταγμα ως “η δυνατότητα ενός ατόμου να χρησιμοποιεί

θεωρητική γνώση, πρακτικές δεξιότητες και συγκεκριμένες συμπεριφορές για τη διεκπεραίωση των δραστηριοτήτων που απαιτούνται στο χώρο εργασίας”. Αυτά τα προσόντα μπορεί να είναι είτε επαγγελματικά ή γενικά. Ως αποτέλεσμα της διαδικασίας πιστοποίησης, τα άτομα μπορούν να

αποκτήσουν πιστοποιητικά επάρκειας προσόντων, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν (κυρίως) από τους δικαιούχους για να γίνουν δεκτοί σε μια σειρά μαθημάτων είτε στο πλαίσιο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης είτε στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (όπου απαιτούνται συγκεκριμένα

προσόντα απαραίτητα για την εγγραφή).

Επιπλέον, τα πιστοποιητικά προσόντων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να αιτηθεί κανείς απαλλαγή από την παρακολούθηση μιας συγκεκριμένης ενότητας ενός επίσημου προγράμματος

σπουδών (μόνο στην περίπτωση ενός επιμέρους πιστοποιητικού για μια ενότητα ή έναν τομέα προσόντων). Ωστόσο, σημειώνεται ότι δεν έχουν εντοπιστεί πρακτικά παραδείγματα για να υποστηρίξουν αυτές τις δηλώσεις. Στη Ρουμανία, η επικύρωση μπορεί να πραγματοποιηθεί σε

ξεχωριστά πλαίσια προσόντων, αλλά δεν μπορούν να πιστοποιηθούν επιμέρους επαγγελματικά προσόντα (αν και ένα άτομο μπορεί να ενημερωθεί ώστε να ακολουθήσει συγκεκριμένη περαιτέρω



19

κατάρτιση με στόχο την απόκτηση ενός πλήρους πιστοποιητικού). Ένα άτομο μπορεί να αποκτήσει μόνο πλήρη προσόντα.

Οι αρχές που διέπουν την αξιολόγηση και πιστοποίηση των επαγγελματικών προσόντων στη Ρουμανία είναι οι εξής:

• Εγκυρότητα: η αξιολόγηση βασίζεται στην απόδειξη των επαγγελματικών προσόντων που αξιολογούνται με βάση τις δραστηριότητες που περιγράφονται στα επαγγελματικά πρότυπα.

• Αξιοπιστία: η αξιολόγηση των προσόντων χρησιμοποιεί συγκεκριμένες μεθόδους που οδηγούν στα ίδια αποτελέσματα σε σταθερή βάση.

• Αμεροληψία: η αξιολόγηση επιτρέπει τη συμμετοχή, σε όλους όσους ενδιαφέρονται για τη

επικύρωση, χωρίς την ύπαρξη ίδιου συμφέροντος.

• Ευελιξία: η αξιολόγηση είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες των υποψηφίων και στις ιδιαιτερότητες του χώρου εργασίας.

• Εμπιστευτικότητα: η πληροφόρηση σχετικά με τον τρόπο και το αποτέλεσμα της διαδικασίας γίνεται σε συμφωνία με τον δικαιούχο.

• Απλότητα: η διαδικασία αξιολόγησης είναι εύκολο να γίνει κατανοητή και μπορεί να

εφαρμοστεί από όλα τα εμπλεκόμενα άτομα.

Τα Κέντρα που επιθυμούν να λάβουν διαπίστευση για την επικύρωση προσόντων, θα πρέπει να υποβάλλουν αίτηση στην Εθνική Αρχή Προσόντων. Ο φάκελος υποψηφιότητας θα περιλαμβάνει

έγγραφα που αποδεικνύουν ότι παρέχουν εξειδικευμένους αξιολογητές, απαιτούμενα υλικά και πόρους και ότι πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις διαφάνειας και νομιμότητας. Μια αμοιβή θα πρέπει να καταβληθεί για τη διεκπεραίωση της αίτησης και η διαπίστευση ισχύει για 4 χρόνια το

πολύ.

Η αξιολόγηση των επαγγελματικών προσόντων θα πρέπει να είναι εθελοντική, να διεξάγεται σύμφωνα με τα καθιερωμένα επαγγελματικά πρότυπα και μπορεί να λάβει χώρα εκτός της τυπικής εκπαίδευσης ή του προγράμματος κατάρτισης. Το αποτέλεσμα της αξιολόγησης, είτε είναι

“επάρκεια” είτε “μη επάρκεια”, παρέχεται στους υποψηφίους για κάθε ενότητα προσόντων. Οι αποδείξεις των επαγγελματικών προσόντων θα πρέπει να συλλέγονται μέσω της εφαρμογής διαφορετικών μεθόδων αξιολόγησης και να εφαρμόζονται σε διάφορα πλαίσια και σε διαφορετικές

περιστάσεις, συμπεριλαμβανομένων της αυτοαξιολόγησης, της άμεσης παρατήρησης, της προφορικής εξέτασης, της γραπτής εξέτασης, της αξιολόγησης που βασίζεται σε ομάδες-‐εργασίας, της προσομοίωσης ή δομημένης παρατήρησης, του απολογισμού ή της αξιολόγησης από άλλους.

Τα άτομα που θέλουν να επικυρώσουν τις ικανότητές τους, πρέπει να επικοινωνήσουν με ένα διαπιστευμένο κέντρο για προσόντα ή αναζήτησης εργασίας και να υποβάλλουν γραπτή αίτηση. Μόλις η αίτηση εγκριθεί από τον συντονιστή του κέντρου, ορίζεται ένας αξιολογητής για τον

υποψήφιο. Η αξιολόγηση θα πρέπει να περιλαμβάνει γραπτή εξέταση και πρακτική δοκιμασία.



20

3. Επικύρωση των ικανοτήτων στην πράξη Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζονται κάποιες πληροφορίες για τον τρόπο που τα συστήματα

πιστοποίησης πραγματικά λειτουργούν και χρησιμοποιούνται από τους ωφελούμενους. Όπως περιγράφεται παρακάτω, δεν υπάρχει ακόμα ολοκληρωμένη ενημέρωση, η οποία να επιτρέπει μια ξεκάθαρη και ενημερωμένη εικόνα για τη λειτουργία και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τα

συστήματα επικύρωσης. Παρόλα αυτά, αν και η διαθέσιμη πληροφόρηση είναι περιορισμένη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως σημείο αναφοράς για την αναγνώριση στοιχείων που ευνοούν την ένταξη των γυναικών Ρομά, καθώς και στοιχείων που συντηρούν τον αποκλεισμό.

Τσεχία Από το 2007 το σύνολο των προσόντων που μπορούν να πιστοποιηθούν αρχίζει σταδιακά να ολοκληρώνεται και να γίνεται αποδεκτό, ενισχύοντας έτσι τις πιθανότητες αναγνώρισης της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης. Η διαδικασία αναγνώρισης ξεκίνησε το 2009 και έτσι τα στοιχεία

παραμένουν σχετικά περιορισμένα. Σήμερα, υπάρχουν διαθέσιμα λίγες εκατοντάδες από επιμέρους επαγγελματικά προσόντα, αλλά προβλέπεται ότι θα υπάρξουν γύρω στα 1200-‐1500 επιμέρους επαγγελματικά προσόντα. Τα περισσότερα από τα πλήρη και επιμέρους επαγγελματικά προσόντα, τα

οποία προσφάτως έχουν προσδιοριστεί στο μητρώο προσόντων αντιστοιχούν στο επίπεδο 3 του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων.

Οι χρηματοδοτήσεις της ΕΕ αποτελούν μία εξαιρετική πηγή πόρων από τότε που το εθνικό πλαίσιο πιστοποίησης της μάθησης άρχισε να λειτουργεί. Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο ήταν, και

εξακολουθεί να είναι, σημαντικό για την εξέλιξη και εφαρμογή του συστήματος αναγνώρισης της μη-‐τυπικής και άτυπης μάθησης. Η διαδικασία επικύρωσης της μάθησης έχει σχεδιαστεί κατά τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε το άμεσο κόστος της διαδικασίας αναγνώρισης (αξιολόγηση και αξιολογητές) να

καλύπτεται από τα άτομα, τα οποία μπορούν να αναζητήσουν συγχρηματοδότηση από εργοδότες, αν και αυτό δεν είναι νομοθετικά κατοχυρωμένο.

Ιρλανδία Ακόμη και πριν την ύπαρξη νόμων και πολιτικών για την RPL (Αναγνώριση της Προηγούμενης Μάθησης) στην Ιρλανδία, εκπαιδευτικά προγράμματα “βασισμένα” στη κοινότητα εφάρμοζαν την

RPL, αλλά με έναν ανεπίσημο τρόπο. Πρόσφατα παραδείγματα αποτελούν το πρόγραμμα κατάρτισης πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης της οργάνωσης Pavee Point (που από την ίδρυσή της, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, βασίστηκε σε υπάρχουσες γνώσεις εντός των κοινοτήτων σε σχέση με

την υγεία και την ευημερία) και το Galway Traveller Movement's “Πρόγραμμα για την Ενδυνάμωση της Επιχειρηματικότητας των Γυναικών Traveller” ('Empowering Traveller Women Entrepreneurs Project'), το οποίο έχει σχεδιαστεί για να ενισχύσει τις γυναίκες Traveller να βελτιώσουν ή/και να

επεκτείνουν επιχειρήσεις για τις ίδιες. Από το 2008, τα προγράμματα εκπαίδευσης βασισμένα στη κοινότητα αγωνίζονται να επιβιώσουν. Έπρεπε να καταβάλλουν μεγάλες προσπάθειες για να



21

εξασφαλίσουν αναγνώριση και χρηματοδότηση για το έργο τους εξαιτίας του κλίματος που επικρατούσε για περικοπές στο δημόσιο τομέα και της “αναδιάρθρωσης” σε όλους τους τομείς.

Παρά το γεγονός ότι η RPL (Αναγνώριση της Προηγούμενης Μάθησης) καλύπτεται από τη νομοθεσία

και την πολιτική και μολονότι υπάρχουν κατευθυντήριες για το RPL, για τους φορείς παροχής εκπαίδευσης η πραγματικότητα είναι πως η (τυποποιημένη) RPL δραστηριότητα κατά τα τελευταία 10 χρόνια είναι αποσπασματική και περιορισμένη. Όταν και αν υπήρχε κάποια δραστηριότητα, αυτή είχε

παρακινηθεί από τις ανάγκες στο χώρο εργασίας (αναβάθμιση των δεξιοτήτων, επαγγελματοποίηση, νέες κανονιστικές απαιτήσεις, συνεχιζόμενη επαγγελματική εξέλιξη) και από ad hoc ευκαιρίες χρηματοδότησης (κυρίως από την ΕΕ). Μαζί με αυτά, δεν έχει δοθεί έμφαση στην RPL ως ένα μέσο

για την προώθηση της ένταξης “δυσπρόσιτων” ομάδων.

Οι πληροφορίες για την RPL δεν είναι ευρέως διαθέσιμες για τους εκπαιδευόμενους (συγκεκριμένα για προγράμματα μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης). Ένας αριθμός από πανεπιστήμια και κολέγια έχουν κατευθυντήριες για την RPL, αλλά πολύ λίγα κέντρα μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

προωθούν ανοιχτά την RPL ως μια επιλογή για τους εκπαιδευόμενους. Μελέτες για την RPL στην Ιρλανδία αποδίδουν το γεγονός αυτό κυρίως στο ότι τα κέντρα δεν διαθέτουν τους πόρους για να υποστηρίξουν τις RPL διαδικασίες. Αυτό μπορεί κάποιες φορές να οφείλεται στο ότι οι φορείς

παροχής εκπαίδευσης γνωρίζουν πως οι εκπαιδευόμενοι μπορεί να μην είναι εξοικειωμένοι με τη σημασία της 'RPL' ώστε να μπορούν να τους την παρουσιάσουν και εξηγήσουν προφορικά ως επιλογή. Η ιστοσελίδα www.QUALIFAX.ie παρέχει όντως πληροφόρηση στους φορείς παροχής

εκπαίδευσης που διευκολύνουν την πρόσβαση μέσω της RPL. Δεν υπάρχει κεντρική βάση ενημέρωσης για την RPL (μιας στάσης/one stop shop) για τους εκπαιδευόμενους, τους εργοδότες, τους φορείς παροχής εκπαίδευσης και κατάρτισης, και δεν υπάρχει κάποιο κέντρο αριστείας ή μια

βάση δεδομένων για συμβούλους ή αξιολογητές με εξειδικευμένα προσόντα (το τελευταίο σημείο είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς οι RPL υποψήφιοι μπορούν να έχουν την ευκαιρία να αποκτήσουν αναγνώριση της προηγούμενης μάθησής τους).

Υπάρχουν πολύ λίγα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με το επίπεδο της ζήτησης για την RPL, για το ποιος

τη χρησιμοποιεί, για το πού και γιατί. Δεν υπάρχουν στοιχεία για τον αριθμό των εκπαιδευομένων, οι οποίοι βασιζόμενοι στην προηγούμενη μάθησή τους, υποβάλλουν αίτηση για πρόσβαση, πιστωτικές μονάδες, εξαιρέσεις για πλήρεις τίτλους,. Είναι επίσης δύσκολο να καθοριστεί ποιος την παρέχει και

γιατί. Οι φορείς παροχής εκπαίδευσης δεν είναι υποχρεωμένοι να αναφέρονται συγκεκριμένα σε RPL δραστηριότητες. Δεν υπάρχει συστηματική παρακολούθηση των RPL πρακτικών και διαδικασιών. Υπάρχουν λίγα παραδείγματα από αξιολογήσεις που έχουν γίνει για την RPL πρακτική, και αυτές οι

λίγες αξιολογήσεις έχουν διεξαχθεί επειδή αποτελούσαν μέρος εφάπαξ χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων, τα οποία απαιτούσαν μια αξιολόγηση με την ολοκλήρωση του έργου.

Έχει δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην ανάπτυξη πολιτικών την RPL αλλά έχει υπάρξει λίγη ή και καθόλου αποκλειστική χρηματοδότηση για να εφαρμοστεί στην πράξη. Το 2008, ο OECD πρότεινε την

αναγκαιότητα λήψης βασικών αποφάσεων για τις στρατηγικές πολιτικής, ώστε να καθοριστεί ο ρόλος της RPL στο πλαίσιο πολιτικής για την εκπαίδευση και τη κατάρτιση. Το ερώτημα για το αν η RPL θα

πρέπει να αποτελεί μία διακριτή δραστηριότητα ή να αφορά όλους τους τομείς εκπαίδευσης (και ότι



22

αυτό συνεπάγεται σε σχέση με τη διάθεση των πόρων), όπως έχει αναφερθεί σε αυτό το πλαίσιο, ακόμη δεν έχει απαντηθεί.

Στο παρόν οικονομικό κλίμα, έχει δοθεί έμφαση στην RPL (Αναγνώριση της Προηγούμενης Μάθησης)

στο πλαίσιο της αναβάθμισης των δεξιοτήτων και της απόκτησης νέων δεξιοτήτων. Αυτό απευθύνεται περισσότερο σε εργαζόμενους ή σε άτομα που έμειναν πρόσφατα άνεργοι και όχι στους μακροχρόνια άνεργους ή σε εκείνους που δεν μπορούν να προσεγγιστούν. Στην Ιρλανδία η RPL έχει σπανίως

αναφερθεί ως ένας δρόμος προς την εκπαίδευση για τους “μαθητές από διαφορετικά περιβάλλοντα ή/και πλαίσια” (non traditional learners). Μερικές φορές η εργασία που απαιτείται από τις διαδικασίες της RPL μπορεί να υπερβαίνει την απαιτούμενη προσπάθεια που πρέπει να κάνει κανείς

για να συμμετέχει σε ένα μάθημα ή πρόγραμμα ως εκπαιδευόμενος πλήρους παρακολούθησης. Υπάρχει ο κίνδυνος η διαδικασία να αποτρέπει παρά να ενδυναμώνει και αυτό όχι εξαιτίας έλλειψης προσπάθειας. Κάποιες φορές ο RPL υποψήφιος μπορεί να αποφασίσει ότι θα ήταν απλά πιο εύκολο

να παρακολουθήσει τα μαθήματα. Προς το παρόν οι ενδείξεις δείχνουν πως η RPL στην Ιρλανδία έχει εξελιχθεί ως μια ανακεφαλαιωτική διαδικασία (summative process). Η επικέντρωση της πολιτικής και της πρακτικής γίνεται στη λήψη από τα άτομα προσόντων σε συγκεκριμένα πεδία, σε αντίθεση με τις

διαμορφωτικές διαδικασίες (formative processes) που οδηγούν σε αυτο-‐αναγνώριση των γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων τους.

Μέχρι τώρα, οι φορείς παροχής εκπαίδευσης είχαν τη δυνατότητα να καλύπτουν τις δαπάνες για την RPL, επειδή η ζήτηση ήταν τόσο χαμηλή. Αν η ζήτηση αυξανόταν, οι φορείς παροχής εκπαίδευσης δεν

θα είχαν τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Μέχρι στιγμής, η χρήση της RPL γίνεται είτε γιατί οι φορείς παροχής εκπαίδευσης είχαν κάποια χρηματικά κεφάλαια για να πειραματιστούν με κάτι είτε γιατί ο αριθμός των ατόμων που ζητούσαν την RPL ήταν μικρός και έτσι μπορούσαν να

εντάξουν τις δαπάνες στις βασικές δαπάνες. Μόνο αν η RPL προταθεί ως ένας δρόμος που οδηγεί στην εργασία και σε υπηρεσίες καθοδήγησης και μόνο αν οι εκπαιδευόμενοι κατευθύνονται προς τους φορείς παροχής της RPL, η RPL θα αναπτυχθεί.

Οι εθνικές αρχές αναγνώρισαν πρόσφατα πως η υλοποίηση ήταν ανομοιόμορφη και πως ήταν

αντικείμενο για την ύπαρξη μιας ρητής εθνικής πολιτικής. Η δυνατότητα του υφιστάμενου συστήματος να υλοποιήσει την άτυπη μάθηση τίθεται επίσης υπό αμφισβήτηση. Μια Πράσινη Βίβλος για την RPL ζήτησε τις συνεισφορές της κοινωνίας των πολιτών. Σε ανταπόκριση, ο Εθνικός

Οργανισμός Εκπαίδευσης Ενηλίκων της Ιρλανδίας έδωσε έμφαση στη σπουδαιότητα μιας ανεξάρτητης εθνικής στρατηγικής για την RPL, για την ανάγκη των ενδιαφερόμενων φορέων να επικεντρωθούν στην RPL σε σχέση με τα χαμηλότερα επίπεδα του πλαισίου και σε σχέση με την

πιστοποίηση πιο “ήπιων” αποτελεσμάτων μάθησης, καθώς επίσης και την μετατροπή της RPL σε πιο φιλικό στο χρήστη (AONTAS 2013)

Ισπανία

Από το 2003 έως το 2009, η διαδικασία αξιολόγησης και πιστοποίησης των προσόντων βρισκόταν σε πειραματικό στάδιο. Στην Καταλονία, τη συγκεκριμένη περίοδο, εκδόθηκαν διαδοχικές προσκλήσεις



23

σε ετήσια βάση (το 2005 ήταν η μοναδική χρονιά που έγιναν 2 προσκλήσεις σε ένα χρόνο). Από το 2009 δημιουργήθηκε το επίσημο σύστημα, και από τότε έχουν δημοσιευτεί 2 προσκλήσεις, μία το

2011 και μία το 2013. Στην τελευταία πρόσκληση του 2013 η διαδικασία άνοιξε για 1.712 άτομα, ενώ το 2011 ο αριθμός αφορούσε 8.118 άτομα. Ο προϋπολογισμός που κατανεμήθηκε από την Καταλανική κυβέρνηση για το 2013 ήταν 685.485€.

Η διάχυση της πληροφορίας για τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί και για τις ανοιχτές

προσκλήσεις γίνεται κατά κύριο λόγο μέσα από τις εξειδικευμένες ιστοσελίδες της κάθε αυτόνομης κοινότητας καθώς και από τα Υπουργεία Παιδείας και Απασχόλησης. Στην Καταλονία, το βασικό κανάλι διάδοσης είναι το πρόγραμμα Acredita't. Επιπλέον, το Καταλανικό Ινστιτούτο Επαγγελματικών

Προσόντων (Catalan Institute of Professional Qualifications) παρέχει ενημερωτικές συνεδρίες όταν ζητηθεί σχετικά με τη διαδικασία πιστοποίησης και μετά από αίτημα από τις ενδιαφερόμενες ομάδες.

Παράλληλα, υπάρχουν διαπιστευμένα Σημεία Πληροφόρησης και Προσανατολισμού (Information and Orientation Points) που παρέχουν πληροφορίες για τη φύση και τις φάσεις της διαδικασίας, τις

προϋποθέσεις πρόσβασης, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των υποψηφίων, τα επίσημα πιστοποιητικά που μπορούν να αποκτηθούν και τα μετέπειτα οφέλη τους. Σε αυτά τα Σημεία Πληροφόρησης όσοι ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν στη διαδικασία μπορούν να συμβουλευτούν

ειδικούς και να λάβουν πληροφορίες, καθοδήγηση και υποστήριξη. Σήμερα, υπάρχουν περισσότερα από 70 Σημεία Πληροφόρησης στην Καταλονία, η πλειοψηφία των οποίων είναι τοπικές διοικήσεις ή φορείς, όπως συνδικάτα ή εργοδότες. Υπάρχουν επίσης μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί.

Η διαδικασία προεγγραφής πραγματοποιείται διαδικτυακά, μέσω του Oficina Virtual de Tràmits-‐OVT

(Γραφείο Εικονικών Διαδικασιών), που είναι προσβάσιμο μέσω της ιστοσελίδας του προγράμματος Acredita't. Η προεγγραφή πρέπει να γίνει κατά την περίοδο που ορίζει η πρόσκληση. Έτσι, όταν είναι ανοιχτή η πρόσκληση όσοι επιθυμούν να συμμετέχουν πρέπει να συμπληρώσουν την αίτηση

προεγγραφής ηλεκτρονικά και να υποβάλλουν τα δικαιολογητικά που αποδεικνύουν τα απαραίτητα προσόντα που ζητούνται από τα κεντρικά γραφεία των τοπικών υπηρεσιών ή/και από την Κοινοπραξία Εκπαίδευσης της Βαρκελώνης (Barcelona Education Consortium). Η προεγγραφή μπορεί

να γίνει για την πιστοποίηση 2 το πολύ επαγγελματικών προσόντων του ίδιου πεδίου. Αν η προεγγραφή προβλέπεται για περισσότερα από 1 προσόντα, η σειρά προτίμησης πρέπει να αναφέρεται. Με σειρά προτεραιότητας πρέπει να δηλωθούν στην αίτηση προεγγραφής και τα κέντρα

πιστοποίησης που προτιμώνται.

Οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούν οι αιτούντες για τη χρήση της διαδικασίας είναι οι ακόλουθες:

• Να έχουν την Ισπανική υπηκοότητα ή την υπηκοότητα άλλης χώρας της ΕΕ ή να κατοικούν στην Ισπανία

• Να είναι 20 ετών για τα επίπεδα 2 και 3 της πιστοποίησης

• Να έχουν επαγγελματική εμπειρία ή κατάρτιση που σχετίζεται με τα επαγγελματικά προσόντα στα πεδία προσόντων που θέλουν να πιστοποιηθούν (τουλάχιστον 3 χρόνια με



24

τουλάχιστον 2000 ώρες απασχόλησης συνολικά για τα επίπεδα 2 και 3 ή το λιγότερο 300 ώρες κατάρτισης τα τελευταία 10 χρόνια)

Για την απόδειξη της εμπειρίας, συγκεκριμένα δικαιολογητικά πρέπει να δοθούν

συμπεριλαμβανομένων συμβάσεων, πιστοποιητικών και άλλων επίσημων κατάλληλων έγγραφων. Όσοι είναι πάνω από 25 ετών, αν και πληρούν τις προϋποθέσεις της εργασιακής εμπειρίας ή εκπαίδευσης, αλλά δεν μπορούν να πιστοποιήσουν τα παραπάνω με έγγραφα, μπορούν να

υποβάλλουν ένορκη δήλωση ή άλλα έννομα αποδεικτικά στοιχεία που αφορούν την εργασιακή εμπειρία ή τη μη τυπική εκπαίδευσή τους, ώστε να εκτιμηθούν για την συμμετοχή ή όχι στη διαδικασία.

Οι υποψήφιοι μπορούν να πραγματοποιήσουν την διαδικασία προεγγραφής είτε από μόνοι τους είτε

μέσω των πιστοποιημένων Σημείων Πληροφόρησης και Προσανατολισμού (Information and Orientation Points) όπου σύμβουλοι προσανατολισμού ενημερώνουν, μεταξύ άλλων, για τα κριτήρια εισόδου και τα επίσημα έγγραφα που απαιτούνται. Επιπλέον, οι σύμβουλοι αυτοί είναι

εξουσιοδοτημένοι να διεκπεραιώσουν τη διαδικασία εγγραφής και να ετοιμάσουν το Ευρωπαϊκό βιογραφικό (ατομικός φάκελος επαγγελματικών προσόντων). Η φάση της ενημέρωσης και του προσανατολισμού είναι μια εθελοντική φάση, αν και είναι επιθυμητό να χρησιμοποιηθεί για να

ληφθεί πρότερη συμβουλευτική. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθυνθούν σε οποιοδήποτε Σημείο Πληροφόρησης και Προσανατολισμού που είναι πιστοποιημένο από την Κυβέρνηση της Καταλονίας (Generalitat de Catalunya).

Οι αιτούντες που γίνονται αποδεκτοί ενημερώνονται από το αρμόδιο κέντρο. Η ανάθεση του κέντρου

γίνεται με βάση την περιοχή που επιλέγεται, τη σειρά των υποψηφίων που προέρχεται από τα βιβλία προτεραιότητας, τα επαγγελματικά προσόντα που επιλέγονται ως προτεραιότητα και το κέντρο που επιλέγουν. Όσοι γίνονται δεκτοί στη διαδικασία πιστοποίησης καλούνται από το αρμόδιο κέντρο σε

μια υποχρεωτική συνάντηση όπου ενημερώνονται για τη διαδικασία, τις ενέργειες και τη χρονική περίοδο.

Ελλάδα

Το ελληνικό Εθνικό Κέντρο Πιστοποίησης Δομών Συνεχιζόμενης Κατάρτισης (ΕΚΕΠΙΣ), κατά την περίοδο 2008-‐2010, ανέπτυξε 202 επαγγελματικά περιγράμματα με κοινή μεθοδολογία από την

ένωση νομικών προσώπων που αποτελείται από τους κοινωνικούς εταίρους και πιστοποιήθηκαν από το ΕΚΕΠΙΣ.

Η κατανομή αυτών των 202 επαγγελματικών προφίλ είναι η εξής:

• 126 αφορούν τεχνίτες και επαγγέλματα μεταποίησης

• 23 αφορούν επαγγέλματα του τουριστικού τομέα

• 12 αφορούν αγροτικά επαγγέλματα



25

• 12 αφορούν την Πράσινη Οικονομία

• 29 αφορούν διάφορα άλλα επαγγέλματα

Όλα τα επαγγελματικά προφίλ αφορούν αποκλειστικά τη δευτεροβάθμια και τη μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση (μέχρι το επίπεδο 4 ISCED-‐International Standard Classification of Education). Αναμένεται

να αναπτυχθούν άλλα 200 επαγγελματικά προφίλ.

Για κάθε επαγγελματικό προφίλ απαιτούνται διαφορετικές διαδικασίες, όπως απόδειξη επαγγελματικής εμπειρίας στο συγκεκριμένο αντικείμενο, ενώ άλλες φορές απαιτούνται γραπτές εξετάσεις. Οι Ρομά είναι δύσκολο να έχουν πρόσβαση στις απαιτούμενες διαδικασίες ειδικά οι

γυναίκες που συνήθως δεν πληρούν τα απαιτούμενα προσόντα.

Η Γενική Γραμματεία Διά Βίου Μάθησης διατηρεί ηλεκτρονικό μητρώο Διά Βίου Μάθησης και μητρώο εκπαιδευτών και φορέων παροχής διά βίου μάθησης, όπου εγγράφονται οι φορείς παροχής εκπαίδευσης ενηλίκων.

Πέρα από αυτό, δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την πραγματική χρήση της διαδικασίας

πιστοποίησης προσόντων στην Ελλάδα γενικότερα και των γυναικών Ρομά ειδικότερα.

Ρουμανία

Δεν υπάρχουν διαθέσιμα δημοσιευμένα στατιστικά στοιχεία σε σχέση με την πραγματική χρήση του

συστήματος πιστοποίησης και επικύρωσης των προσόντων στη Ρουμανία. Ο κατάλογος με τα εξουσιοδοτημένα κέντρα επαγγελματικής κατάρτισης που παρέχουν υπηρεσίες πιστοποίησης είναι διαθέσιμη, αλλά ένα κέντρο μπορεί να προσφέρει υπηρεσίες οπουδήποτε στη Ρουμανία ή να μην

λειτουργεί καθόλου παρά το γεγονός ότι είναι πιστοποιημένο. Η ιστοσελίδα της Εθνικής Αρχής Προσόντων (National Authority for Qualifications) περιλαμβάνει λίστα των εξουσιοδοτημένων κέντρων και πληροφορίες για τις διαδικασίες που απαιτούνται, αλλά οι τεχνικοί όροι που

χρησιμοποιούνται καθιστούν δύσκολη την κατανόηση από το ευρύ κοινό. Δεδομένου ότι η πιστοποίηση των προσόντων γίνεται από εξουσιοδοτημένα ιδιωτικά κέντρα, μερικές από τις

ιστοσελίδες αυτών των κέντρων περιέχουν πιο προσβάσιμες πληροφορίες για τις διαδικασίες πιστοποίησης.

Κάποιος που ενδιαφέρεται να πιστοποιήσει τα προσόντα που έχει αποκτήσει μέσα από τη μη-‐τυπική και την άτυπη μάθηση χρειάζεται να καθορίσει το σχετικό επάγγελμα από τον Κώδικα Επαγγελμάτων

(Code of Occupations) και να έρθει σε επικοινωνία με ένα κέντρο που είναι διαπιστευμένο για την επικύρωση και πιστοποίηση προσόντων του αντίστοιχου επαγγέλματος. Το κέντρο, βασιζόμενο σε μια έγγραφη αίτηση ενός πιθανού πελάτη, ορίζει έναν αξιολογητή. Πριν την έναρξη της διαδικασίας

αξιολόγησης, ο αξιολογητής βοηθά τον πελάτη να κατανοήσει τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί και αναλύουν μαζί την προηγούμενη εμπειρία του σε σχέση με τα πεδία των ικανοτήτων του που καθορίζονται από το εργασιακό πρότυπο. Το αποτέλεσμα αυτής της

προκαταρκτικής φάσης μπορεί να είναι ότι ο αξιολογητής συστήνει στον πελάτη την ένταξη σε



26

διαδικασία αξιολόγησης ή σε πρόγραμμα κατάρτισης. Η ίδια η αξιολόγηση περιλαμβάνει μια διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει περίπου 2 εβδομάδες, περιλαμβάνοντας την

αυτοαξιολόγηση, όπου ο πελάτης συγκεντρώνει αποδεικτικά έγγραφα προηγούμενης εμπειρίας και άλλα πιστοποιητικά, και μια θεωρητική και πρακτική εξέταση από τον αξιολογητή.

Από το 2007/2008, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού (Operational Programme on Human Resources Development),

συμπεριέλαβε μεταξύ των επιλέξιμων δραστηριοτήτων, την υποστήριξη της πιστοποίησης των προσόντων για μέλη μειονεκτούντων ομάδων. Αυτό ήταν μια σημαντική υποστήριξη για την ανάπτυξη των διαδικασιών πιστοποίησης των προσόντων. Διάφορα προγράμματα

χρηματοδοτήθηκαν για να καλύψουν τα έξοδα της επικύρωσης των προσόντων των ανέργων, των ανειδίκευτων εργατών, αλλά και των Ρομά, των γυναικών και μελών άλλων ομάδων που καθορίζονται ως μειονεκτούντες. Τα περισσότερα από τα σχετικά προσόντα συνδέονται με την

προσωπική φροντίδα, την κοινωνική εργασία, το εμπόριο ή τις κατασκευές.



27

4. Ανάγκες και συστάσεις από τις γυναίκες Ρομά

Οι επικοινωνιακές ομάδες συζήτησης με τις γυναίκες Ρομά από τις συμμετέχουσες χώρες, αποκάλυψε ομοιότητες στα εμπόδια και στους μετασχηματιστικούς παράγοντες που μπορούν

να θεωρηθούν η βάση για συστάσεις, ώστε να βελτιωθούν τα υπάρχοντα συστήματα, ο τρόπος που λειτουργούν και η επιρροή που ασκούν μέσα από την οπτική των γυναικών Ρομά. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα θέματα που αναδείχτηκαν και οι συστάσεις που διατυπώθηκαν δεν είναι ίδιες

για όλες τις χώρες και για όλες τις κατηγορίες των Ρομά γυναικών. Παρόλα αυτά τα βασικά σημεία πίσω από τις συστάσεις σχετίζονται με πολλούς πραγματικούς και δυνητικούς ωφελούμενους των συστημάτων επικύρωσης προηγούμενης μάθησης και μπορεί να

συμβάλλουν στη συνολική βελτίωση των συστημάτων αυτών.

Πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση σχετικά με το σύστημα

Για να επιτευχθεί η χρήση των συστημάτων πιστοποίησης της μάθησης, οι γυναίκες Ρομά είναι

απαραίτητο να πληροφορηθούν για την ύπαρξή τους, να κατανοήσουν πως λειτουργούν, να κατανοήσουν τα οφέλη που επιφέρουν και να πιστέψουν ότι είναι πραγματικά ευπρόσδεκτες να τα χρησιμοποιήσουν.

• Η γενική πληροφόρηση για την ύπαρξη των συστημάτων πιστοποίησης είναι πολύ χαμηλή

στην κοινωνία γενικά και επίσης στις κοινότητες των Ρομά. Έτσι, κάθε σύστημα πρέπει να αναπτύξει προσαρμοσμένες επικοινωνιακές στρατηγικές, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες

ανάγκες και δυνατότητες των Ρομά γυναικών. Τέτοιες προσαρμοσμένες επικοινωνιακές προσεγγίσεις μπορούν να περιλαμβάνουν:

o Απλές και σαφείς διατυπώσεις σε όλα τα πληροφοριακά κείμενα, αποφεύγοντας τεχνικούς όρους και παρουσιάζοντας τις πληροφορίες με τρόπο που να είναι

κατανοητός από τις ωφελούμενες

o Χρήση υλικών που βασίζονται στην οπτική επικοινωνία, όπως τα βίντεο

o Εκστρατείες πληροφόρησης για τις κοινότητες των Ρομά, περιλαμβάνοντας τις οργανώσεις των Ρομά

• Οι αναλυτικές πληροφορίες για τις διαδικασίες πιστοποίησης, για τα προσόντα για τα οποία είναι διαθέσιμη η πιστοποίηση, για τα απαιτούμενα δικαιολογητικά και τα χρονικά

περιθώρια θα πρέπει να είναι διαθέσιμα online και να ενημερώνονται συχνά, καθώς αποτελούν μια σημαντική πηγή για τις δομές που μπορούν να ενημερώσουν τις γυναίκες Ρομά.

• Είναι απαραίτητη μια καλή συνεργασία ανάμεσα στην κοινότητα και τα Κέντρα

Συμβουλευτικής, Κατάρτισης και Προσανατολισμού (Counselling Training and Guidance Centres), ώστε να διασφαλιστεί η εύκολη πρόσβαση των γυναικών Ρομά, παράλληλα με την



28

συμβουλευτική για την επιτυχή καταχώρηση της εγγραφής και την προετοιμασία των απαραίτητων εγγράφων

• Οι οργανώσεις των Ρομά, οι οργανισμοί εύρεσης εργασίας, τα κέντρα εκπαίδευσης ενηλίκων

και άλλοι φορείς που ασχολούνται με τον πληθυσμό των Ρομά πρέπει να παρέχουν επαρκείς πληροφορίες για να κάνουν εμφανείς στις γυναίκες Ρομά τις ποικίλες ευκαιρίες που υπάρχουν για τη συμμετοχή τους και τα οφέλη που μπορούν να αποκομίσουν

Σχέση με την αγορά εργασίας Οι γυναίκες Ρομά που συμμετέχουν στο πρόγραμμα θεωρούν ότι η αναγνώριση των προσόντων τους δεν θα έχει καμιά χρησιμότητα, αν δεν τους βοηθήσει πραγματικά να βρουν δουλειά ή να βελτιώσουν τη θέση τους στην αγορά εργασίας. Για να επιτευχθεί η αύξηση της επίδρασης των

διαδικασιών επικύρωσης και πιστοποίησης στην απασχολησιμότητα των Ρομά γυναικών, διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη (stakeholders) πρέπει να συμβάλλουν ώστε:

• Οι διαδικασίες πιστοποίησης να είναι διαθέσιμες για προσόντα που επιτρέπουν στις γυναίκες Ρομά να αξιολογήσουν τις δεξιότητες που απέκτησαν μέσα από την εμπειρία και την άτυπη

μάθηση. Σε κάποιες χώρες συγκεκριμένα σχετικά επαγγελματικά προφίλ δεν έχουν ακόμη συμπεριληφθεί στη λίστα αυτών των οποίων η πιστοποίηση είναι εφικτή. Σε κάποιες άλλες χώρες παρόλο που το σύστημα επιτρέπει την πιστοποίηση των επαγγελματικών προσόντων

που ενδιαφέρουν τις γυναίκες Ρομά, υπάρχουν πολλοί πρακτικοί περιορισμοί στην προσβασιμότητα, όπως είναι η έλλειψη διαπιστευμένων φορέων ή οι περιορισμένες ποσοστώσεις

• Τα γραφεία εργασίας και οι διάφορες δομές που υποστηρίζουν την πρόσβαση των γυναικών

Ρομά στις διαδικασίες πιστοποίησης πρέπει να ελέγχουν αν η προσφερόμενη πιστοποίηση ανταποκρίνεται σε μια πραγματική ζήτηση στην αγορά εργασίας των συγκεκριμένων περιοχών και ότι υπάρχουν αυξημένες πιθανότητες εύρεσης εργασίας για εκείνες που

αποκτούν την πιστοποίηση

• Θα πρέπει να παρέχονται προγράμματα που θα προωθούν τις ευκαιρίες απασχόλησης, βελτιώνοντας στη συνέχεια την ποιότητα ζωής των γυναικών Ρομά, βασισμένα σε προηγούμενη διαβούλευση με τις ωφελούμενες και τους εργοδότες

• Θα πρέπει να προβλέπεται η συνεργασία με τους εργοδότες σε σύνδεση με την υποστήριξη

για την πιστοποίηση των προσόντων και συμπληρωματικά με προγράμματα κατάρτισης ή/και επανακατάρτισης που αναπτύσσονται από τις ωφελούμενες και τους εργοδότες

• Θα πρέπει να γίνουν στοχευμένες δράσεις για τους εργοδότες με στόχο να αρθούν στερεότυπα, προκαταλήψεις και διακρίσεις για τους Ρομά και για να καλλιεργηθεί ένα κλίμα

εμπιστοσύνης για την αξιοπιστία των γυναικών Ρομά ως εργαζομένων.



29

Προσιτές υπηρεσίες πιστοποίησης Σε μερικές περιπτώσεις το κόστος της διαδικασίας αποθαρρύνει τις γυναίκες Ρομά να πιστοποιήσουν τα προσόντα τους και κάποιες γυναίκες Ρομά δεν μπορούν να πληρώσουν αυτό το κόστος. Μερικές

φορές, εκτός από τους υφιστάμενους φόρους, υπάρχουν κρυμμένα κόστη, τα οποία πρέπει να συνυπολογιστούν. Οι γυναίκες Ρομά που συμμετέχουν στο παρόν πρόγραμμα συμφωνούν ώστε η διαδικασία πιστοποίησης να παρέχεται δωρεάν για τους χρήστες, ενώ κάποιες άλλες θεωρούν ότι δεν

θα πρέπει να υπάρχει επίδομα για τις ωφελούμενες, σε αντίθεση με άλλες που βλέπουν το συμπληρωματικό επίδομα ως κίνητρο.

Προσαρμοσμένη διαδικασία πιστοποίησης Ορισμένες από τις γυναίκες Ρομά του προγράμματος διαπίστωσαν ότι η διαδικασία πιστοποίησης συχνά δεν έχει σχέση με την πραγματικότητά τους για διάφορους λόγους:

• Για κάποια επαγγέλματα υπάρχει ως απαιτούμενο ένα ελάχιστο επίπεδο εκπαίδευσης, συνήθως υποχρεωτικής εκπαίδευσης, που αποκλείει τις γυναίκες Ρομά οι οποίες δεν έχουν

ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση αλλά έχουν τα απαιτούμενα προσόντα για την εκτέλεση των καθηκόντων του επαγγέλματος που θέλουν να πιστοποιήσουν. Για παράδειγμα για την πιστοποίηση επαγγελμάτων που αφορούν δεξιότητες των γυναικών Ρομά, όπως

μαγείρεμα-‐ψήσιμο, υφαντική ή ραπτική, απαιτείται συγκεκριμένος τίτλος τυπικής εκπαίδευσης, ανώτερος από αυτόν που έχουν οι γυναίκες Ρομά

• Στα δικαιολογητικά της εγγραφής περιλαμβάνεται ένα αρχείο με αποδεικτικά εργασιακής εμπειρίας και πιστοποιητικά μη-‐τυπικής εκπαίδευσης. Τέτοια έγγραφα είναι δύσκολο να

προσκομιστούν από μερικές γυναίκες Ρομά που δουλεύουν στην άτυπη οικονομία και δεν έχουν παρακολουθήσει μη-‐τυπική εκπαίδευση

• Η διαδικασία των εξετάσεων απαιτεί καλές δεξιότητες γραπτού λόγου και μερικές φορές ικανότητες χρήσης υπολογιστών, που κάποιες γυναίκες Ρομά δε διαθέτουν. Η προεγγραφή

οφείλει να είναι διαθέσιμη και ηλεκτρονικά και με έναν εξειδικευμένο τρόπο που να διευκολύνει την πρόσβαση των γυναικών Ρομά

Έτσι, οι γυναίκες Ρομά του προγράμματος ζήτησαν μια αναθεώρηση των τρεχουσών απαιτήσεων και διαδικασιών για να βρουν τρόπους προσαρμογής τους, ώστε να λαμβάνουν υπόψη την ιδιαίτερη

κατάστασή τους.

Η εγγύτητα των δομών που παρέχουν υπηρεσίες πιστοποίησης και εκείνων που είναι υπεύθυνες για την παροχή βοήθειας και υποστήριξης είναι επίσης μια σημαντική παράμετρος που μπορεί να παρεμποδίσει ή να ενθαρρύνει την συμμετοχή των γυναικών Ρομά. Σημεία Πληροφόρησης και

Προσανατολισμού (Information and Orientation Points) πρέπει να είναι διαθέσιμα στις γειτονιές των



30

Ρομά ή κοντά, προσφέροντας υποστήριξη και βοήθεια κατά τη διαδικασία εγγραφής και προετοιμασίας συλλογής των απαραίτητων εγγράφων. Αυτές οι δομές πρέπει να έχουν ευέλικτο

ωράριο λειτουργίας σύμφωνα με τις ανάγκες του πληθυσμού.

Για να αποφευχθούν οι διακρίσεις, οι Ρομά γυναίκες προτείνουν οι ειδικοί που παρέχουν εκπαίδευση ή αξιολογούν τα προσόντα τους να διαθέτουν διαπολιτισμικές δεξιότητες και να έχουν επίγνωση των κινδύνων έμμεσων διακρίσεων

Οι οργανώσεις των Ρομά, οι δομές εκπαίδευσης ενηλίκων και άλλοι τοπικοί οργανισμοί οφείλουν να

προετοιμάσουν τις γυναίκες Ρομά ώστε η πιστοποίηση να είναι επιτυχής. Η προετοιμασία δεν αφορά μόνο την επαγγελματική προετοιμασία αλλά και την αύξηση της αυτοεκτίμησης και της εμπιστοσύνης των Ρομά γυναικών και τον εφοδιασμό τους με τις απαραίτητες δεξιότητες για να παρουσιάσουν τον

εαυτό τους μπροστά σε μια επιτροπή αξιολόγησης και να προβάλουν σωστά τις γνώσεις και τις ικανότητές τους.

Υποστήριξη για την αντιμετώπιση οικογενειακών ζητημάτων και ζητημάτων φύλου Οι ευθύνες των γυναικών Ρομά που έχουν σε σχέση με τη φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού αποτελούν συχνά αποτρεπτικό παράγοντα για να παρακολουθήσουν μεγάλης διάρκειας ή

πολύπλοκες διαδικασίες επικύρωσης των προσόντων τους. Επομένως, η πρόβλεψη για υποστήριξη για τη φροντίδα των παιδιών τους είναι ζωτικής σημασίας για πολλές γυναίκες σε περίπτωση που επιθυμούν να μελετήσουν ή σε σχέση με άλλες δραστηριότητες που συνδέονται με την

επαγγελματική τους ανάπτυξη. Θα μπορούσαν να υπάρχουν κέντρα ημερήσιας φροντίδας των Ρομά παιδιών, σε επίπεδο κοινότητας.

Μέτρα είναι απαραίτητα ορισμένες φορές στο επίπεδο των Ρομά κοινοτήτων για να βοηθηθούν να ξεπεραστούν οι προκαταλήψεις του είδους ότι η γυναίκα δεν θα πρέπει να εργάζεται ή άλλες που

αποτρέπουν, ειδικά τις παντρεμένες γυναίκες ή τα κορίτσια που βρίσκονται σε «ηλικία γάμου», από το να πάνε μόνες τους στα κέντρα κατάρτισης και πιστοποίησης.

Αυτοεκτίμηση και συνειδητοποίηση των ικανοτήτων και δυνατοτήτων κάποιου ατόμου

Πολλές γυναίκες Ρομά έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και δεν έχουν εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους.

Φοβούνται επίσης να εμπλακούν σε διαδικασίες που πιστεύουν ότι ενέχουν τον κίνδυνο να είναι ανεπιτυχείς. Καθώς δεν έχουν συνείδηση των ικανοτήτων τους, πολλές δεν μπορούν να φανταστούν το εαυτό τους να συμμετέχει στη διαδικασία πιστοποίησης και να αποκτά επαγγελματικά

πιστοποιητικά.



31

Στις γυναίκες Ρομά πρέπει να παρέχονται υπηρεσίες από εξειδικευμένους και πολιτισμικά ευαισθητοποιημένους επαγγελματίες συμβουλευτικής για την αξιολόγηση και τη συνειδητοποίηση

των ικανοτήτων τους. Τέτοιες υπηρεσίες δεν πρέπει να στοχεύουν αποκλειστικά στην υποστήριξη των γυναικών για τη χρήση του συστήματος πιστοποίησης των προσόντων που έχουν, αλλά και στην ενθάρρυνση και καθοδήγησή τους για να ακολουθήσουν περαιτέρω τυπική εκπαίδευση και

επαγγελματική κατάρτιση σε σχέση με τα επαγγέλματα που θα ήθελαν να εξασκήσουν και για τα οποία δεν έχουν σήμερα τις απαραίτητες ικανότητες. Κάτι τέτοιο περιλαμβάνει την εγγραφή σε προγράμματα τύπου “δεύτερης ευκαιρίας” για την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Η

υποστήριξη στην πιστοποίηση θα πρέπει έτσι να συμπληρώνεται με την υποστήριξη της επαγγελματικής ανάπτυξης με τρόπο που να ταιριάζει στο συγκεκριμένο υπόβαθρο και τις παρούσες συνθήκες των αντίστοιχων γυναικών Ρομά.

Οι επαγγελματίες συμβουλευτικής πρέπει επίσης να υποστηρίξουν τις γυναίκες Ρομά που επιτυχώς

πέρασαν τη διαδικασία πιστοποίησης για να αναστοχαστούν αυτή την εμπειρία, και να συνειδητοποιήσουν της αυξημένη αυτοπεποίθησή τους και να εξετάσουν το ενδεχόμενο μιας περαιτέρω επαγγελματικής ανάπτυξης.

Ένα μεγάλο πλεονέκτημα που βλέπουν οι γυναίκες Ρομά στη χρήση των συστημάτων μαθησιακής

πιστοποίησης είναι ότι αυτά τους παρέχουν έναν τρόπο κατοχύρωσης και εξέλιξης σε σχέση με όλες τις μικρο-‐δουλειές και την εργασιακή εμπειρία που έχουν από την εργασία τους στην κοινότητα όλα τα χρόνια. Η συνειδητοποίηση πως αυτή η εμπειρία έχει αξία και μπορεί να αναγνωριστεί μπορεί να

τονώσει την αυτοεκτίμηση τους και να ενισχύσει την εμπιστοσύνη τους ότι μπορούν να πετύχουν επίσης σε επαγγελματικό επίπεδο.



32

5. Δραστηριότητες και συστάσεις από τις οργανώσεις Επικοινωνιακές ομάδες συζήτησης (Communicative Discussion Groups) οργανώθηκαν σε κάθε συμμετέχουσα στο πρόγραμμα χώρα με τη συμμετοχή εκπροσώπων από διάφορους σχετικούς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων των Ρομά και των οργανισμών που παρέχουν

υποστήριξη στις Ρομά γυναίκες για την ένταξή τους στην αγορά εργασίας. Επιπλέον, μια ομάδα συζήτησης (discussion group) οργανώθηκε σε ευρωπαϊκό επίπεδο από την European Association for the Education of Adults, με οργανώσεις που συμμετείχαν σε προγράμματα που σχετίζονται με την

πιστοποίηση προσόντων. Τα ζητήματα που ανέκυψαν και οι συστάσεις που διαμορφώθηκαν σε αυτές τις ομάδες ανταποκρίνονται γενικά στις ίδιες κατηγορίες όπως εκείνες που αναδείχθηκαν κατά τη διάρκεια των συζητήσεων με τις γυναίκες Ρομά και που παρατίθενται παρακάτω.

Πληροφόρηση και γνώση για το σύστημα Υπάρχει ακόμη μια έλλειψη γνώσης στις κοινότητες των Ρομά σχετικά με την ύπαρξη των

διαδικασιών αναγνώρισης της προηγούμενης μάθησης και περιορισμένη πληροφόρηση σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας τους και το πώς οι γυναίκες Ρομά θα επωφεληθούν από αυτές.

Για την αντιμετώπιση των παραπάνω διάφορα μέτρα προτείνονται:

• Δημοσίευση πρακτικών πληροφοριών όπως αναλυτικές συμβουλές και σαφείς οδηγίες για το τι πρέπει να κάνει κάποιος που θέλει να αναγνωρίσει τις δεξιότητες του

• Δημοσίευση όλων των πληροφοριών σχετικά με τη διαδικασία πιστοποίησης στο διαδίκτυο,

αλλά με χρήση απλής γλώσσας και ορολογίας, προσαρμοσμένες στο προφίλ του χρήστη

• Ύπαρξη δομών υπεύθυνων για τη διαδικασία πιστοποίησης, αλλά και δομών υποστηρικτικών προς τους εν δυνάμει ωφελούμενους που χρησιμοποιούν μία ποικιλία καναλιών επικοινωνίας (από δημόσιες παρουσιάσεις, αφίσες και διανομή φυλλαδίων μέχρι τη χρήση

ραδιοφωνικών διαφημίσεων και κοινωνικών δικτύων) και οργανώνουν διάφορες δραστηριότητες προώθησης, όπως οργάνωση εκδηλώσεων ή εκστρατειών ενημέρωσης μέσα στην κοινότητα

• Οι υποστηρικτικές δομές και οι οργανισμοί που βοηθούν τις γυναίκες Ρομά να έχουν

πρόσβαση στην διαδικασία πιστοποίησης της προηγούμενης γνώσης θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε μια διαδικτυακή βάση δεδομένων με όλες τις σχετικές πληροφορίες για τα διάφορα είδη πιστοποίησης προσόντων, όπως επίσης και για δομές και πιστοποιημένους

επαγγελματίες που διεξάγουν τις διαδικασίες πιστοποίησης, για να μπορούν να παρέχουν άμεσα πληροφορίες στους δυνητικά δικαιούχους



33

• Εκπαίδευση του προσωπικού των Γραφείων Απασχόλησης (Employment Offices), των κοινωνικών υπηρεσιών και των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων στην αποτελεσματική

επικοινωνία με τις κοινότητες Ρομά σχετικά με τη διαδικασία πιστοποίησης

• Αύξηση της γνώσης για τα συστήματα πιστοποίησης των προσόντων στο ευρύ κοινό γενικότερα και στα σχολεία ειδικότερα

• Οργάνωση εκπαιδεύσεων για εκπαιδευτές και αξιολογητές Ρομά που θα υποστηριχτούν μετά την κατάρτιση για να εργαστούν ως εκπαιδευτές και να διαδώσουν την πληροφορία στις

κοινότητες των Ρομά

• Χρήση διαμεσολαβητών ή δημιουργία επαφών με την κοινότητα ως στρατηγικές εργασίας με την κοινότητα. Η πληροφόρηση των μελών των κοινοτήτων των Ρομά πρέπει να λάβει υπόψη το υφιστάμενο μοντέλο κοινωνικών σχέσεων μέσα στις αντίστοιχες κοινότητες και να

αναγνωρίσει την επιρροή των άτυπων ηγετών

• Συντονισμός μέτρων διάδοσης και αύξησης της γνώσης μεταξύ των διαφόρων φορέων, προκειμένου να αποφευχθούν οι επικαλύψεις και να αυξηθεί ο αριθμός των γυναικών Ρομά που χρησιμοποιούν το σύστημα επικύρωσης της προηγούμενης μάθησης.

Σχέση με την αγορά εργασίας

• Αντιστοιχία της προσφοράς επαγγελμάτων, για τα οποία διατίθεται επικύρωση των

ικανοτήτων, και των μαθημάτων κατάρτισης που είναι διαθέσιμα, και με τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητες που οι γυναίκες Ρομά έχουν και με τη ζήτηση από τους εργοδότες

• Τα πιο ουσιαστικά αποτελέσματα επιτυγχάνονται, όταν οι διαδικασίες πιστοποίησης προηγούνται από διαβούλευση με πιθανούς εργοδότες και με γυναίκες Ρομά

• Πραγματοποίηση έρευνας για να βρεθεί για τις γυναίκες συγκεκριμένων κοινοτήτων σε ποια

επαγγέλματα είναι περισσότερο πιθανό να υπάρξει πρόσβαση στην εργασία και για να διαμορφωθούν οι διαδικασίες επικύρωσης της προηγούμενης μάθησης (ή να προσαρμοστούν οι υπάρχουσες) αναλόγως

• Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί από όλους τους σχετικούς εμπλεκόμενους (stakeholders)

για να αναδειχθούν τα οφέλη και ο αντίκτυπος της επικύρωσης της προηγούμενης μάθησης στις πραγματικές πιθανότητες εύρεσης μιας θέσης εργασίας



34

Προσαρμοσμένη Διαδικασία Επικύρωσης Οι διαδικασίες που χρησιμοποιούνται για την πιστοποίηση της προηγούμενης μάθησης, η εφαρμογή αυτών των διαδικασιών και οι πόροι που διατίθενται για το σκοπό αυτό θα πρέπει να λαμβάνουν

υπόψη τη συγκεκριμένη κατάσταση, τις ανάγκες και τις δυνατότητες των γυναικών Ρομά.

• Ένας ικανοποιητικός αριθμός από εξουσιοδοτημένους εξεταστές με συναφείς ειδικότητες θα πρέπει να είναι διαθέσιμοι για την πιστοποίηση των δεξιοτήτων των γυναικών Ρομά

• Διασφάλιση ότι το εμπλεκόμενο προσωπικό στις διαδικασίες πιστοποίησης και στην παροχή

επαγγελματικής κατάρτισης για τις γυναίκες Ρομά διαθέτει αρκετή πολιτισμική επίγνωση και ευαισθησία, καθώς και ικανότητες για να βοηθήσει τους συμμετέχοντες να ξεπεράσουν τα εμπόδια που απορρέουν από τις προηγούμενες αρνητικές εμπειρίες τους σε σχέση με το

εκπαιδευτικό σύστημα.

• Παροχή ενός ευέλικτου δρόμου προς την επαγγελματική πιστοποίηση, βασισμένου στην κατανόηση των ιδιαίτερων αναγκών των Ρομά, και περιλαμβάνοντας προσαρμοσμένη

κατάρτιση, στήριξη για ατομική μάθηση και στήριξη κατά την πιστοποίηση της προηγούμενης μάθησης

• Συμπλήρωση των προτύπων προσόντων με προσαρμοσμένα υλικά μάθησης που επιτρέπουν

τη μελέτη στο σπίτι και παρέχουν εκ των προτέρων και με εύκολα κατανοητό τρόπο για τους επωφελούμενους όλες τις λεπτομέρειες και τις απαιτήσεις για τις εξετάσεις

• Οργάνωση υποστηρικτικών δράσεων και διαδικασιών πιστοποίησης σύμφωνα με ένα

προσαρμοσμένο και ευέλικτο πρόγραμμα με στόχο οι συμμετέχοντες να διευκολυνθούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους στο σπίτι

• Η προσφορά μαθημάτων συμπληρωματικών στις διαδικασίες πιστοποίησης δεν θα πρέπει να

είναι ίδια για όλους, αλλά θα πρέπει να είναι σχεδιασμένη και να παρέχεται σύμφωνα με τις ιδιαίτερες ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των επωφελούμενων

• Παροχή εξατομικευμένης καθοδήγησης (mentoring) που θα βοηθά τους εκπαιδευόμενους να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις και τα άγχη της καθημερινότητας και να ξεπεράσουν τους φόβους τους. Κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί για παράδειγμα με τη συμμετοχή των Ρομά

διαμεσολαβητών (mediators) στην υποστήριξη των γυναικών Ρομά σε όλη τη διάρκεια της πιστοποίησης. Οι διαμεσολαβητές μπορούν επίσης να αποτρέψουν τη διαρροή από τη διαδικασία και μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση διαφωνιών και παρεξηγήσεων

ανάμεσα στους ωφελούμενους και τους επαγγελματίες της επικύρωσης

• Όπου οι διαδικασίες πιστοποίησης μπορούν να προσφερθούν σε έναν περιορισμένο αριθμό επωφελούμενων, θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν κριτήρια θετικής δράσης ώστε να

διασφαλιστεί η συμμετοχή των Ρομά

• Αποτελεσματική αξιοποίηση των ευκαιριών χρηματοδότησης που είναι διαθέσιμες από διαφορετικές πηγές, ώστε να διασφαλιστεί η πρόσβαση μελών από μειονεκτούντες ομάδες



35

για την ένταξή τους στην αγορά εργασίας, και μέσα από τη χρήση του συστήματος πιστοποίησης της προηγούμενης γνώσης

• Περισσότερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην ποιότητα της διαδικασίας πιστοποίησης, και αυτό συνεπάγεται, μεταξύ άλλων, την προσαρμογή των εργαλείων αξιολόγησης στην κατάσταση των μειονεκτούντων ομάδων και στη διασφάλιση της διαφάνειας και του ελέγχου

των διαδικασιών πιστοποίησης για να αποφευχθεί ο αποκλεισμός και οι διακρίσεις

Συνεργασία των εμπλεκόμενων φορέων

Περισσότερο επιτυχημένα αποτελέσματα για να ανταποκρίνονται τα συστήματα πιστοποίησης καλύτερα στις ανάγκες των Ρομά γυναικών μπορούν να επιτευχθούν αν υπάρχει καλή συνεργασία

μεταξύ των διαφόρων σχετικών εμπλεκόμενων φορέων, συμπεριλαμβανομένων των δημοσίων φορέων που είναι υπεύθυνοι για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των συστημάτων, των δομών που είναι διαπιστευμένες για τη διεξαγωγή της πιστοποίησης, των υποστηρικτικών δομών, των

οργανώσεων των Ρομά, των υπηρεσιών απασχόλησης και των κοινωνικών υπηρεσιών, των οργανώσεων των εργοδοτών, κ.λπ.

Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με διάφορα μέσα, όπως:

• Δημιουργία ενός γενικού δικτύου ανοιχτού σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη που συμμετέχουν στη διαδικασία πιστοποίησης για να ανταλλάσσουν ιδέες, προτάσεις, πρωτοβουλίες, κ.λπ., σε σχέση με το συγκεκριμένο θέμα

• Δημιουργία ενός δικτύου αστικών οργανώσεων για να γίνει καθολική η κάλυψη του συστήματος πιστοποίησης επαγγελματικών προσόντων και να ανταλλάσσονται ιδέες και πρωτοβουλίες σε σχέση με το συγκεκριμένο θέμα

• Ενθάρρυνση και ενδυνάμωση των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, ιδιαίτερα των οργανώσεων των Ρομά, να συμβάλλουν στη βελτίωση της προσβασιμότητας των κοινοτήτων των Ρομά στα συστήματα πιστοποίησης. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών μπορούν

να διαπιστευτούν ως Σημεία Πληροφορίας και Προσανατολισμού (Information and Orientation Points) για να παρέχουν καλύτερο προσανατολισμό και υποστήριξη στις ομάδες με τις οποίες εργάζονται

• Η Εθνική Αρχή Προσόντων θα πρέπει να οργανώσει τακτικές διαβουλεύσεις με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που είναι ενεργές σε αυτό το πεδίο και να συλλέξει ιδέες και προτάσεις από αυτές για την προσαρμογή των διαδικασιών και της διαθέσιμης

προσφοράς στις κύριες ανάγκες που αναγνωρίζονται στις κοινότητες των Ρομά και στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας

• Η οργάνωση διεθνών ανταλλαγών καλών πρακτικών και εμπειριών για τις διάφορες κατηγορίες εμπλεκόμενων φορέων (stakeholders)



36

6. Γενικά συμπεράσματα Η διασφάλιση ότι η γνώση, οι δεξιότητες και οι ικανότητες που αποκτώνται στην εργασία ή αλλού

εκτιμώνται, αποτελεί μέρος της Ευρωπαϊκής πολιτικής από το 2001, αλλά μόνο ένας περιορισμένος αριθμός χωρών έχουν ένα υψηλά αναπτυγμένο σύστημα πιστοποίησης της μη τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης από το 2010. Όλες οι χώρες της ΕΕ έχουν σήμερα ενεργά συστήματα για την

πιστοποίηση της προηγούμενης γνώσης, αλλά, ενώ σε κάποιες χώρες αυτά λειτουργούν για πάνω από μια δεκαετία, σε κάποιες άλλες είναι ακόμη υπό ανάπτυξη.

Η ανάλυση της δομής και της λειτουργίας των συστημάτων πιστοποίησης και του τρόπου που αυτά γίνονται αντιληπτά από τις γυναίκες Ρομά και από τις οργανώσεις που εργάζονται για την υποστήριξη

της κοινωνικής ένταξης των Ρομά, μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε στοιχεία που συμβάλλουν ή που μπορούν να συμβάλλουν στην κοινωνική ένταξη των Ρομά γυναικών. Παρόλα αυτά, ο σχεδιασμός και η λειτουργία των συστημάτων πιστοποίησης στις περισσότερες χώρες δεν λαμβάνουν πραγματικά

υπόψη τις ανάγκες και τις δυνατότητες των Ρομά γενικά και ειδικότερα των γυναικών Ρομά και υπάρχουν, και σε επίπεδο των ίδιων αυτών συστημάτων και σε επίπεδο της κοινωνικής πραγματικότητας που αντιμετωπίζουν οι Ρομά γυναίκες, πολλά στοιχεία που παράγουν ή διατηρούν

τον αποκλεισμό.

Τα βασικά στοιχεία της ένταξης

• Η ίδια η ύπαρξη των συστημάτων πιστοποίησης είναι ένας σημαντικός παράγοντας ένταξης Ένας από τους κύριους σκοπούς των συστημάτων πιστοποίησης των προσόντων και της

προηγούμενης μάθησης είναι να παρέχουν εναλλακτικές διαδρομές προς την ένταξη για τις περιθωριοποιημένες και μειονεκτούντες ομάδες. Σε πολλές χώρες, η πιστοποίηση επικεντρώνεται στη διευκόλυνση της πρόσβασης και στην εξέλιξη στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, παρά στην

απόκτηση προσόντων. Όπου αυτό γίνεται, η πιστοποίηση συχνά περιορίζεται σε τίτλους επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Τα συστήματα πιστοποίησης δεν έρχονται για να αντικαταστήσουν την τυπική επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, αλλά είναι συστήματα που

στοχεύουν σε διάφορες κατηγορίες ατόμων που έχουν αποκτήσει συγκεκριμένες δεξιότητες έξω από το επίσημο σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης. Μπορούν επίσης να θεωρηθούν ως συμπληρωματική τυπική επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση και μπορούν επίσης να τονώσουν

την περαιτέρω χρήση της προσφοράς συστήματος της τυπικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης

• Το πλαίσιο πολιτικής και τα προγράμματα χρηματοδότησης της ΕΕ Είναι εμφανές ότι τα έγγραφα αναφοράς της ΕΕ που σχετίζονται με την πιστοποίηση δεξιοτήτων και οι χρηματοδοτήσεις της ΕΕ που αφορούν την κοινωνική ένταξη και την ανάπτυξη των ανθρώπινων



37

πόρων, έχουν διαδραματίσει και εξακολουθούν να διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην ενθάρρυνση και την υποστήριξη και της ανάπτυξης και της χρήσης των συστημάτων πιστοποίησης από μέλη

μειονεκτούντων ομάδων, συμπεριλαμβανομένων των Ρομά. Ωστόσο, δεν είναι σαφές αν τα έργα που χρηματοδοτεί η ΕΕ πέτυχαν πραγματικά να παράγουν μια θετική αλλαγή στον τομέα αυτό

• Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Επαγγελματικών Προσόντων (European Qualifications Framework) Υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ των χωρών στον τρόπο που λειτουργούν τα συστήματα πιστοποίησης. Σε ορισμένες χώρες, τα συστήματα πιστοποίησης διαχειρίζονται από δημόσιες δομές, ενώ σε άλλες από ιδιωτικές δομές, τόσο κερδοσκοπικού όσο και μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα.

Επίσης, οι διάφορες αυτές δομές μπορούν να είναι εξουσιοδοτημένες να αξιολογούν και να πιστοποιούν ικανότητες που αποκτώνται μέσω της προηγούμενης μάθησης, συμπεριλαμβανομένης

της μη-‐τυπικής και της άτυπης μάθησης. Το γεγονός ότι όλα αυτά τα συστήματα είναι συνδεδεμένα με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων διασφαλίζει μια διακρατική συνοχή και διευκολύνει την αμοιβαία αναγνώριση των πιστοποιητικών προσόντων σε όλη την Ευρώπη. Αυτό θα μπορούσε να

είναι ένα χρήσιμο στοιχείο για τους Ρομά, τόσο στην περίπτωση μετανάστευσης προς άλλες χώρες της ΕΕ όσο και στην περίπτωση επιστροφής στις χώρες προέλευσης

• Η προτεραιότητα που δίνεται στην ένταξη των Ρομά Όλες οι χώρες έχουν εθνικές στρατηγικές για την ένταξη των Ρομά και υπάρχουν πολιτικές και πόροι που διατίθενται για το σκοπό αυτό. Ένα σημαντικό Ευρωπαϊκό Σημείο Αναφοράς, όταν πρόκειται για πολιτικές και δραστηριότητες που αποσκοπούν στην υποστήριξη της κοινωνικής ένταξης των Ρομά,

αντιπροσωπεύεται από 10 βασικές κοινές αρχές για την ένταξη των Ρομά:

1. Εποικοδομητικές, ρεαλιστικές και χωρίς διακρίσεις πολιτικές

2. Συγκεκριμένη, αλλά όχι αποκλειστική στόχευση

3. Διαπολιτισμική προσέγγιση

4. Κοινωνική ενσωμάτωση των Ρομά

5. Συνυπολογισμός της διάστασης του φύλου

6. Μεταφορά τεκμηριωμένων πολιτικών

7. Χρήση των εργαλείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

8. Συμμετοχή των περιφερειακών και τοπικών αρχών

9. Συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών

10. Ενεργός συμμετοχή των Ρομά

Οι περισσότερες από αυτές τις αρχές έχουν άμεση σχέση με την ιδέα να γίνουν τα συστήματα πιστοποίησης πιο προσιτά στις γυναίκες Ρομά.



38

• Έμπειρα και δεσμευμένα τοπικά εμπλεκόμενα μέρη (stakeholders) Σε όλες τις χώρες, υπάρχουν ΜΚΟ Ρομά και μη-‐Ρομά, ειδικοί και άλλοι ιδιωτικοί και δημόσιοι εμπλεκόμενοι φορείς, οι οποίοι έχουν συσσωρεύσει ένα σημαντικό ποσοστό εμπειρίας και έχουν την ικανότητα να συνεισφέρουν ώστε να γίνουν τα συστήματα πιστοποίησης χρήσιμα για τις γυναίκες

Ρομά. Είναι σημαντικό ώστε αυτός ο πόρος να αξιοποιηθεί και ότι παρέχεται στήριξη για τη μάθηση από προηγούμενα προγράμματα και εμπειρίες, και από εκείνα που αποδείχτηκαν αποτελεσματικά και από εκείνα που απέτυχαν να παράγουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα ή αποτελέσματα με

επιτυχή βιωσιμότητα

Παράγοντες που δημιουργούν ή διατηρούν τον αποκλεισμό

• Μη-‐προσαρμοσμένα συστήματα επικύρωσης στις ανάγκες και την κατάσταση των γυναικών Ρομά

Από τον τρόπο που η ύπαρξή τους προωθείται ως τις διαδικασίες που χρησιμοποιούνται για την εγγραφή και για την πραγματική πιστοποίηση προσόντων, τα περισσότερα συστήματα πιστοποίησης

δε λαμβάνουν υπόψη την κατάσταση πολλών γυναικών από μειονεκτούντες κοινότητες Ρομά. Αν οι γυναίκες Ρομά δεν έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τα συστήματα πιστοποίησης ή αν λαμβάνουν πληροφορίες με τρόπο μη-‐κατανοητό, τότε δεν θα είναι σε θέση να επωφεληθούν από την ύπαρξη αυτών των συστημάτων. Επίσης, αν οι υπάρχουσες διαδικασίες δεν λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες και τις δυνατότητές τους, πολλές γυναίκες Ρομά θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες για να συμμορφωθούν με τις απαιτήσεις που σχετίζονται με την εγγραφή και την πιστοποίηση. Ένας άλλος

παράγοντας που μπορεί να αποτρέψει τις γυναίκες Ρομά να επωφεληθούν από τα συστήματα πιστοποίησης είναι η έλλειψη προσφοράς για πιστοποίηση προσόντων που σχετίζονται σχετικά επαγγέλματα που εκείνες ασκούν. Τα συστήματα επικύρωσης πρέπει να παρέχουν ευκαιρίες για

προσόντα που να αντιστοιχούν και στις δεξιότητες των γυναικών Ρομά και στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας

• Έλλειψη εμπιστοσύνης, ύπαρξη προηγούμενης εμπειρίας αποκλεισμού και το φαινόμενο της “γυάλινης οροφής”

Πολλές γυναίκες Ρομά έχουν ζήσει όλη τους τη ζωή σε ένα περιβάλλον όπου ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι μια καθημερινή πραγματικότητα και δεν πιστεύουν ότι η αλλαγή είναι δυνατή ακόμη και όταν παρέχεται στήριξη, δεν πιστεύουν ότι μπορούν να πετύχουν. Χρειάζονται υποστήριξη

για να αντιληφθούν τις ικανότητες τους και για να εξασφαλίσουν την αναγνώρισή τους μέσω της διαδικασίας πιστοποίησης. Υπάρχει επίσης μια έλλειψη επιτυχημένων περιπτώσεων (success stories), περιπτώσεων άλλων γυναικών Ρομά που είναι πηγή έμπνευσης και απόδειξη ότι η "γυάλινη οροφή",

που τις αποτρέπει από την εξέλιξη, μπορεί να απομακρυνθεί



39

• Οικογενειακές υποχρεώσεις, προκαταλήψεις και αντίσταση στην αλλαγή

Πρακτικά ζητήματα, που σχετίζονται με τις ευθύνες των γυναικών Ρομά στο πλαίσιο της οικογένειας,

ιδιαίτερα σε σχέση με την ανατροφή των παιδιών, αλλά και προκαταλήψεις για το ρόλο των γυναικών, μπορούν να λειτουργήσουν αποτρεπτικά για χρήση των συστημάτων πιστοποίησης από τις

δυνητικά ωφελούμενες Ρομά γυναίκες. Επίσης, για πολλές γυναίκες Ρομά και για τις οικογένειές τους, υπάρχει ένας εύλογος φόβος αλλαγής και αντίστασης σε μια διαδικασία που ενέχει τον κίνδυνο διατάραξης των υφιστάμενων σχέσεων

• Δέσμευση σε μια διαδικασία και σχέση κόστους / οφέλους

Προκειμένου να αποκτήσουν τα οφέλη της πιστοποίησης της άτυπης και μη τυπικής μάθησης, οι χρήστες πρέπει να ακολουθήσουν μια σειρά από βήματα, κάτι που θα μπορούσε να αποδειχθεί ότι

είναι μια μακρά διαδικασία. Καθώς το τελικό αποτέλεσμα δεν είναι σαφές και καθώς οι προσπάθειες που απαιτούνται μπορεί να θεωρηθούν ως μεγαλύτερες από τα τελική αναμενόμενα οφέλη, υπάρχει ένας κίνδυνος ώστε πολλές γυναίκες Ρομά να εγκαταλείψουν πριν από την ολοκλήρωση της

διαδικασίας.

• Εξάρτηση που παράγεται από τις υπηρεσίες υποστήριξης

Η ύπαρξη υποστηρικτικών δομών, που παρέχουν ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών, από την πληροφόρηση, την πρακτική στήριξη ως τη διεξαγωγή της πιστοποίησης, είναι ένα σημαντικό

στοιχείο ένταξης. Ωστόσο, αν αυτές οι υπηρεσίες παρέχονται με έναν προστατευτικό (paternalistic) τρόπο και αν δεν εστιάζουν στην ενδυνάμωση των γυναικών Ρομά και των οικογενειών τους, τότε

υπάρχει ο κίνδυνος να συμβάλλουν στον αποκλεισμό παράγοντας ή τη διατηρώντας μια εξάρτηση

Μετέπειτα πορεία Οι επικοινωνιακές ομάδες συζήτησης (communicative discussion groups) με τις γυναίκες Ρομά και τις ΜΚΟ, από τις χώρες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα επιβεβαίωσαν ότι τα συστήματα πιστοποίησης μπορούν να αποτελέσουν χρήσιμο εργαλείο για την αύξηση των ευκαιριών των γυναικών Ρομά για

την πρόσβασή τους στην αγορά εργασίας ή για τη βελτίωση της θέσης τους σε αυτή. Ωστόσο, η ανατροφοδότηση τόνισε ότι για να επωφεληθούν από τα πιθανά οφέλη, απαιτούνται σημαντικές προσαρμογές των υφιστάμενων συστημάτων.

Οι κυριότερες προτεινόμενες προσαρμογές, που παρουσιάστηκαν λεπτομερώς στις προηγούμενες

ενότητες αυτής της έκθεσης, αφορούν:

-‐ τον τρόπο που τα οφέλη του συστήματος πιστοποίησης προωθούνται μεταξύ των γυναικών Ρομά και τον τρόπο που οι πληροφορίες μεταφέρονται στις γυναίκες Ρομά σχετικά με το πως μπορούν να έχουν πρόσβαση στο σύστημα και τι μπορεί να φέρει το σύστημα σε αυτές ως

οφέλη



40

-‐ την ύπαρξη μιας προσφοράς για πιστοποίηση που αντιστοιχεί με το είδος των προσόντων των γυναικών Ρομά με ένα μειονεκτικό υπόβαθρο και που αντιστοιχεί επίσης στα προσόντα που

απαιτούνται στην αγορά εργασίας και που πραγματικά παρέχουν ευκαιρίες απασχόλησης

-‐ τη διασφάλιση ότι το κόστος της διαδικασίας δεν αποτελεί εμπόδιο που αποτρέπει τις γυναίκες Ρομά από τη χρήση του συστήματος πιστοποίησης

-‐ την προσαρμογή των διαδικασιών για την εγγραφή, την προετοιμασία, την αξιολόγηση και την πιστοποίηση στις ιδιαίτερες ανάγκες και ευκαιρίες των γυναικών Ρομά, και παροχή

προσαρμοσμένης υποστήριξης κατά τη διάρκεια όλης της διαδικασίας

-‐ τη συμπλήρωση της υποστήριξης που σχετίζεται με την πρόσβαση και τη χρήση του συστήματος πιστοποίησης με μέτρα που επιτρέπουν στις γυναίκες Ρομά να επωφεληθούν από αυτές τις ευκαιρίες και να περιορίσουν τις συνέπειες των προκαταλήψεων μέσα και έξω

από τις κοινότητες των Ρομά, καθώς και την αντιμετώπιση των περιορισμών που σχετίζονται με τις οικογενειακές ευθύνες

-‐ τα μέτρα που στοχεύουν στην υποστήριξη των γυναικών Ρομά για να συνειδητοποιήσουν τα προσόντα που έχουν αποκτήσει μέσω της μη τυπικής και άτυπης μάθησης

Μια χρήσιμη προσέγγιση για την αντιμετώπιση όλων αυτών των θεμάτων σχετίζεται με την

απασχόληση των γυναικών Ρομά ως διαμεσολαβητές (mediators) μεταξύ των επωφελούμενων γυναικών Ρομά και των διαφόρων φορέων που εμπλέκονται στη διαδικασία πιστοποίησης

Μια ακόμη βασική πρόταση αφορά σε μια περισσότερο αποτελεσματική συνεργασία και συντονισμό μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών (stakeholders) που σχετίζονται με τη διαδικασία πιστοποίησης

Ένα ανοιχτό ερώτημα που παραμένει αφορά την εύρεση τρόπων για τη διασφάλιση της αναγνώρισης

της προηγούμενης γνώσης, ιδιαίτερα σε σχέση με τις έμμεσες δεξιότητες, εκτός από την πιστοποίηση των προσόντων

Οργανισμοί και προγράμματα σε αυτό το πεδίο πρέπει να αποφύγουν προσεκτικά τον κίνδυνο μιας απλής τροφοδότησης της «βιομηχανίας της φτώχειας" και να διασφαλίσουν ότι δεν παρέχουν

άχρηστα χαρτιά (πιστοποιητικά προσόντων που δεν θα χρησιμοποιηθούν ποτέ) και δημιουργούν ελπίδες που αργότερα θα οδηγήσουν σε απογοήτευση

Εφόσον οι συστάσεις που διατυπώνονται στην παρούσα έκθεση, που βασίζονται κυρίως στην ανάλυση των υφιστάμενων συστημάτων πιστοποίησης και στις διαβουλεύσεις με τις γυναίκες Ρομά

και τους εκπροσώπους των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα αυτό, τεθούν σε εφαρμογή, η πιστοποίηση της μη-‐τυπικής και της άτυπης μάθησης θα μπορούσε να χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο από τις γυναίκες Ρομά και να φέρει πολύ πιο αποτελεσματικά και βιώσιμα

οφέλη για τις ίδιες και για τη κοινωνία γενικότερα.

rom-act: european report (Ελληνικά) oct 2014

Documents