1

REFIJ

Pwoteje moun ki kite kay yo de vyolans seksyèl

ak vyolans ki baze sou sèks

Etid ka: Ayiti

Rezime analitik

Kim Thuy Seelinger avek Laura Wagner

Sant Dwa Moun Pwogram sou vyolans seksyèl

Lekòl Dwa Inivèsite Kalifòni, Berkeley

Me 2013

2

Nan jou ki te 12 janvye 2010, yon tranbleman tè ki gen manyitid 7.3 frape Ayiti. Episant lan te sitiye ozanviwon vennsenk kilomèt nan lwès Pòtoprens, ki te gen anviwon twa milyon moun ki tap viv ladan’l nan moman sa a. Nan kèk minit sèlman, youn pou rive de milyon moun twouve yo san kay pou yo rete e anviwon 230 000 moun pèdi lavi yo. Nan tout vil la ta pral genyen sa nou ta ka rele de « vilaj ki fòme ak tant » ke yo konstwi rapidman sou teren leta ak teren prive. Non sèlman sèvis de baz yo pat ka bay rezilta ankò akoz sa ki te kraze yo, men tou kondisyon lavi difisil ansanm ak pwoblèm ekonomik ki te vin ajoute sou sa ki te gen deja vin bay yon anviwonman kote vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks vin konstitiye gwo menas. Gen de rapò ki soti nan plizyè kan ki montre ke gen vyòl ki fèt, pa egzanp gen fanm ke yo atake pandan yal nan twalèt oubyen nan tant kote yap dòmi. Li difisil pou jwenn chif ou ka fè konfyans, sepandan, plizyè prestatè sèvis fè konnen ke yo rap òte plizyè santèn ka vyòl ki fèt nan kan yo nan Pòtoprens, soti janvye 2010 pou rive desanm 2011. Yo rapòte tou de ka kote gen moun, akoz yo pa gen mwayen pou yo ofri tèt yo sa yo bezwen, yo blije fè sèks pou lajan oubyen lòt bagay.

Vilnerabilite nan sa ki gen a wè ak vyolans seksyèl e vyolans ki baze sou sèks devlope nan anpil

sitiyasyon kote moun blije kite kay yo, keseswa nan ka deplasman ki fèt akoz konfli ame oubyen

akoz katastwòf natirèl. Sila yo ki ap kouri pou yon sitiyasyon dijans kapab viktim vyòl,

eksplwatasyon seksyèl oubyen trafik seksyèl pandan ke yap eseye jwenn kay pou yo rete. Menm

nan sitiyasyon kote moun ap repeple, keseswa nan kan refijye, nan kan moun ki kite kay yo,

oubyen nan vil yo, gen vilnerabilite. Yo estime ke deplasman ogmante degre ensekirite kote ke l

kreye oubyen agrave kèk sitiyasyon tankou : tout kontak ak fanmi e a kominote a koupe, wòl

chak moun te genyen an fonksyon de sèks yo pa egziste ankò, aksè a resous yo limite, mank

sekirite, kondisyon lojman ki pa reponn ak nòm ijyèn nan kan yo.

Lè ke refijye yo oubyen moun ki kite kay yo viktim vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks,

bezwen moun sa yo ka genyen kapab vrèman ijan e konplike. Yo kapab santi yon gwo detrès

fizik oubyen psikolojik akoz yo viktim domaj kolektif e pèsonèl. Malerezman, pa konn gen anpil

opsyon ki egziste konsènan sèvis nan plizyè domèn, lè ke gen sitiyasyon kote ke moun blije kite

kay yo.

3

Li enpòtan pou n pi byen konprann posiblite ki egziste konsènan abri fisik ki disponib nan menm

moman an nan sitiyasyon sa yo. Pwogram yo ki ofri ebèjman a moun kap kouri pou vyolans

seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks, anplis de founi yo founi viktim yo yon pwoteksyon fizik

imedyatman, yo kapab pèmèt yo jwenn aksè pi fasil a lòt sèvis enpòtan lè ke resous ki egziste yo

limite.

Antouka, enfòmasyon ke yo jwenn a pati travay rechèch ki fèt sou pwogram ebèjman nan

sitiyasyon sa yo pa anpil. Bon jan enfòmasyon sou modèl sant debèjman, bezwen kliyantèl la ak

manm pèsonèl la, pwoblèm yo rankontre konsènan sèvis ki dwe bay, ansanm ak strateji ki itilize,

endispansab anpil pou kapab montre òganis entènasyonal, nasyonal e lokal, ki ap konsevwa epi

dirije pwogram proteksyon yo, kouman sa dwe fèt an tèm de politik, pwogramasyon ak

egzekisyon.

Bi ak Objektif rechèch la

Nan kad pwogram sou vyolans seksyèl la, sant Dwa Mount te fè yon etid pandan 1 an nan lane

2012 pou l te kapab eksplore e amelyore konpreyansyon moun genyen de plizyè opsyon ki

egziste nan sa ki gen pou wè ak sant debèjman pwovizwa ki la pou resevwa refijye yo, moun ki

kite kay yo ansanm ak lòt moun ki migre paske yap kouri pou vyolans seksyèl ak vyolans ki baze

sou sèks nan peyi kote gen konfli oubyen katastwòf natirèl. Nou defini mo « refij » la plizyè

fason : pa egzanp, li kapab se yon fwaye debèjman tradisyonèl, yon gwoup kay ki pou manb

kominote a, oubyen lòt kote ki an sekirite ke yon òganizasyon de baz ap dirije.

Bi pa nou se te pou n te pwodui de prèv ki fonde sou travay rechèch, pou n te kapab mete moun

kap bay don yo, responsab politik yo ansanm ak lòt aktè nan nivo entènasyonal e lokal, o kouran

de tip modèl ebèjman ki apwopriye ak ka pa yo, de pwoblèm yo dwe rezoud avan yo e de pratik

kap bay bon rezilta yo. Etid la te gen twa prensipal objektif :

1. Idantifye epi dekri modèl debèjman ki disponib pou refijye yo. Moun ki kite kay yo pou

yal kache yon lòt kote nan peyi a, e migran kap kouri pou vyolans seksyèl ak vyolans ki

baze sou sèks.

2. Idantifye pwoblèm ke manb pèsonèl ak viktim yo rankontre epi jwenn strateji pou rezoud

pwoblèm sa yo.

4

3. Anvizaje bezwen ki genyen ak posiblite ki egziste konsènan pwoteksyon gwoup viktim

ke yo majinalize, tankou gason ki sibi vyolans, minorite seksyèl yo, gason ak fanm ki nan

pwostitisyon yo e moun ki andikape yo.

Se te menm bi ak objektif sa yo ke nou te genyen nan chak etid ke n te mennen, keseswa nan

peyi kolonbi, Ayiti, Kenya ak Taylann. Rechèch yo te sitou konsantre sou pwogram ki la pou

sèvi refigye, migran, moun ki kite kay yo, e menm sou pwogram ki egziste nan kan yo tou. Nou

te etidye tou sant debèjman tradisyonèl yo, poun te kapab idantifye posiblite ki genyen ak nouvo

bagay ki fèt nan kad pwoteksyon nan vil yo. Rezilta etid la genyen ladan’l kat rapò, youn pou

chak peyi yo, ansanm ak yon evalyasyon ki fè konparezon e ki gen ladan l rekòmandasyon pou

UNHCR ak lòt moun ki enplike nan pwoteksyon gwoup moun viktim sa yo.

Metòd ke nou itilize nan rechéch la

Byen avan etid la te vin fèt an Ayiti, Sant Dwa Moun te analize dokiman ki ekri nan inivèsite,

travay kèk ONG pibliye ansanm ak lòt ti dokiman ki gen pou wè ak sèvis ebèjman an Ayiti e

solisyon ki bay a vyolans seksyèl e vyolans ki baze sou sèks, non sèlman an jeneral, men tou

espesyalman nan kad tranbleman tè 12 janvye a. Egzamen sa a bay anpil enfòmasyon sou

sitiyasyon vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks ki egziste an Ayiti, prensipal aktè yo,

ansanm ak mekanis pwoteksyon ki disponib.

Chèchè nan sant la te reyalize yon seri travay rechèch an Ayiti pandan plis pase kat semèn an

fevriye ak mas 2012. Travay sa yo te gen ladan yo reyalizasyon entèvyou apwofondi ak uit manb

pèsonèl sant debèjman epi senk viktim, nan kad sis pwogram debèjman ki egziste pou moun ki

viktim vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks nan Pòtoprens, Kap-Ayisyen ak Jakmèl.

Avèk akò moun ke yo tap entèvyouve yo, yo te anrejistre konvèsasyon yo. Aprè sa, yo transkri

enrejistreman yo, yo tradui yo epi kode yo avèk lojisyèl pou analize done kantitativ Dedoose.

Chèchè ki te an Ayiti yo te entèvyouve nèf enfòmatè kle ki nan gouvènman an, nan òganizasyon

kominotè yo, ONG yo, e nan ajans Nasyon Zini pou yo te ka rasanble enfòmasyon siplemantè.

5

Men prensipal baryè yo rankontre nan kad travay sa yo: Kantite sant debèjman an Ayiti aprè

tranbleman tè a twò piti, epi se responsab sant debèjman yo ki te chwazi viktim ki pou te patisipe

nan entèvyou yo.

Se Comittee for the Protection of Human Subjects, nan Inivèsite Kalifònya nan Berkeley, kite

bay apwobasyon l sou plan etik la.

Dekouvèt ki fèt

Divès kalte sant debèjman ki egziste

Panorama sant ebèjman pou viktim vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks chanje rapidman

apre tranbleman tè 2010 la. De sant debèjman te blije fèmen pòt yo. Premye a se Sant Yvonne

Hakim Rimpel ke Ministè Kondisyon Fanm ak Dwa fanm tap jere e ke V-Day d’Eve Ensler tap

finanse an pati. Dezyèm nan se yon sant debèjman tanporè ke òganizasyon pwoteksyon dwa

fanm Kay Fanm ap jere e ki okipe l de ka ijan. Apre tranbleman de tè a, gen anpil lòt efò ki vin

fèt nan domèn sant debèjman, ansanm ak plizye pwogram ke nou te vizite e ke kèk donatè

entènasyonal ap finanse an pati.

Chèchè nou yo te pale ak manb pèsonèl sant ebèjman yo ansanm ak viktim yo nan kad sis

pwogram, ladan yo:

- Twa sant debèjman tradisyonèl ke gwoup lokal pwoteksyon dwa fanm ap jere;

- Yon pwogram endepandan sou amenajman fason pou viv ke yon fondasyon prive

amerikèn ap fínanse;

- Yon gwoup pwoteksyon dwa LGBT ki pa vreman genyen yon sant refij nan yon sans

fòmèl, men ki ofri posiblite pou gen aksè a yon rezo sant dakèy kominotè.

- Yon kay kote moun pran refij, ki gen nan etaj anlè a, biwo yon òganizasyon pwoteksyon

dwa fanm.

6

Nou te aprann tou ke gen lòt kalte opsyon debèjman ke yo pral mete sou pye tankou de seri ti

lojman pwovizwa an playoud, sa yo rele chèltè a, ke plizyè gwoup entènasyonal ap bati nan kèk

kan, yon pwojè OIM genyen nan kwadèboukè, e yon sant debèjman ke lakwa wouj planifye fè an

kolaborasyon ak yon òganizasyon ayisyen ki nan vil Tigwav. Sepandan nou pa konsidere

pwogram sa yo ke yo gen pou lanse yo nan etid nou an.

Defi ak Strateji

Moun kap travay nan sant debèjman ke nou te rankontre an Ayiti yo, manifeste anpil kouraj,

anpil entèlijans, yo konpreyansif ak viktim yo e yo ba yo bon jan soutyen. Fason ke yo devwe

nan travay la, malgre ke yo pa gen mwayen yo ta dwe genyen, vrèman ekstraòdinè. Viktim ke

nou te entèvyouve yo, bò kote pa yo, te sanble rekonesan anpil pou sekirite ak kè poze pwogram

sa yo pèmèt yo jwenn, sitou ke aprè tranbleman tè a, li te difisil pou jwenn yon bon kote pou

rete.

Manm pèsonèl sant debèjman yo ansanm ak viktim yo te idantifye divès kalte defi yo rankontre

an Ayiti, epi tou strateji yo itilize pou fè fas ak kèk ladan yo.

1) Relasyon yo gen ak kominote a ak fason li wè yo.

Lè fèt ke piblik lokal la gen yon move konpreyansyon de yon pwogram debèjman, sa ka gen vye

konsekans sou bòn volonte kominote a te ka genyen pou’l pote kole nan travay ke sant debèjman

yo ap fè pou ede viktim yo, oubyen pou yo kenbe konfidansyalite. Plizyè manb pèsonèl sant

debèjman yo te pale de difikilte yo rankontre lè yon kominote pa konprann, oubyen pa soutni

travay yon sant debèjman oubyen travay òganizasyon de baz sant lan ap fè. Yo pale de move

konpreyansyon ki konn genyen nan sa ki gen pou wè ak objektif yon òganizasyon, mwayen

finansman l, oubyen aktivite sansibilizasyon ke lap fè.

Le fèt ke vin gen anpil donatè entènasyonal kap ede pwogram ebèjman yo an Ayiti aprè

tranbleman tè a, sa vin lakòz tout je brake sou manb pèsonèl sant refij yo ak sou viktim yo. Yo

te wè yo tap fè blan (ki vle di etranje) vizite lokal yo. Yo te ka idantifye yo gras ak kay kote yo

rete, rad nèf ki sou yo, mwayen transpò epi lajan yo te genyen. Akoz de fason sa yo te wè yo a,

sa te ka fè viktim yo vin tounen yon sib.

7

Strateji pou abòde pwoblèm sa a se fè ke kominote a prezan, menm nan nivo kan kote moun ki

kite kay yo ap viv la. Plizyè nan òganisasyon sa yo konn travay ak reprezantan lokal yo, ki yo

menm sansibilize popilasyon an o sijè de wòl ak sèvis òganizasyon an bay. Pa egzanp, gen yon

gwoup ki te gen yon ansanm de plizyè ti biwo ki ofri sèvis ak konsiltasyon nan tout zòn kote l ye

a. Gen lòt ti òganizasyon menm, tankou gwoup pou pwoteksyon dwa LGBT yo nan Pòtoprens, ki

sansibilize responsab lokal yo anvan yo kòmanse fè aktivite sou sante piblik ak edikasyon. An

general, lè yon òganizasyon debèjman gen bon jan relasyon avèk anviwonman l, sa se te yon

avantaj pou li sou tout pwen, menm an deyò de aktivite debèjman l yo.

2) Sekirite

Manm pèsonèl sant debèjman yo ak viktim yo pè pèsekisyon ak atak ke patenè ki an kòlè yo ka

fè, oubyen de manm fanmi responsab zak ke yo mete nan prizon. Sepandan, pou anpil ladan yo,

manb pèsonèl yo ak viktim yo, lè yo anndan sant debèjman an, te sanble santi yo plis an sekirite

fas a responsab zak yo, konparativman ak ensekirite yo te santi lè yo te nan kan yo. Nou pat

tande pale de okenn ka kote yo te atake, oubyen anvayi yon sant debèjman.

Sepandan, apre tranbleman de tè a, sekirite an Ayiti se te yon kesyon ki te preyokipe ni manb

pèsonèl sant debèjman ki resevwa moun kap kouri pou vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou

sèks yo, ni viktim yo. Strateji pou asire sekirite yo pat menm bagay tout kote, degre sekirite yo

tou te diferan. Gen de strateji ki te plis gen pou wè ak strikti: baryè, gad, izolman. Nan majorite

ka yo, yo pa kite moun konnen vrèman ki kote kay ki ebèje viktim yo ye. Lè yon pwogram ap

lwe kay pou l mete viktim yo rete, li aranje l pou’l chwazi plizyè kay ki tou pre youn de lòt, yon

fason pou viktim yo ka ede youn lòt si nesesè. Gen de lòt strateji tou tankou efò yo fè pou yo pa

kite moun konnen ki kote refij yo ye e kòman yo opere. Règleman ak pwotokòl sekirite yo sete

tou youn nan mwayen pou ranfòse sekirite a, paske yo defini kòman pou viktim yo konpòte yo e

ki abitid pou yo genyen an tèm de sekirite. Pou n fini, jan nou te di’l deja a, Lè yon pwogram

ebèjman gen bon jan relasyon ak kominote a, sa kontribye a sekirite òganizasyon de baz li a.

3) Sèvis pou swen lasante

Aprè yon vyòl oubyen yon lòt fòm vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks fin fèt, jwenn

swen sante enpòtan anpil, non sèlman pou yo swanye epi fè tès pou moun ki viktim nan, men tou

8

pou yo jwenn rapidman de dokiman ak de prèv materyèl sou krim nan. Anplis de sa, viktim yo

ak timoun yo konn gen avèk yo pafwa, konn vin gen bezwen swen medikal pi devan, gen plizyè

òganizasyon debèjman, akoz ke manb pèsonèl ak mwayen yo genyen pa sifi, ki gen difikilte pou

ede viktim yo jwenn laswenyay keseswa an ijans ou non.

Youn nan strateji pou garanti aksè a swen medikal dijans yo se fè yon manm pèsonèl akonpanye

viktim nan lopital. Nan kad pwogram debèjman ki pa gen twò gwo nivo sekirite yo, li pa toujou

posib pou yo akonpanye viktim yo pou swen medikal woutinyè yo, Antouka, majorite nan manb

pèsonèl sant debèjamn yo konn ede viktim yo pran randevou kay doktè, e menm genyen ladan yo

ki konn ede nan fè viktim yo pran medikaman yo lè yo retounen.Yon lòt kote, gwoup

pwoteksyon dwa LGBT yo tap chèche moun ki ka bay swen medikal ki apwopriye epi ki gen

bezwen kliyan yo a kè.

4) Byenèt emosyonèl

Posiblite ki genyen nan sa ki konsène èd psikolojik pou viktim yo ak manb pèsonèl yo limite;

nou ka menm di ke pa gen ankenn strikti fòmèl nan kad soutyen pou manb pèsonèl yo.

Ni viktim yo, ni manm pèsonèl sant debèjban yo rekonèt ke yo strese anpil, menm si rezon yo

bay yo pa menm. Majorite nan viktim yo te sibi zak vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks.

Nan anpil ka, yo te sibi de boulvèsman e yo te chanje abri plizyè fwa akoz tranbleman de tè

janvye 2010 la; sa ki vin met ansanm povrete ak vyolans politik ak striktirèl. Pwoblèm psikolojik

ke moun sa yo te genyen konn fè yo fè depresyon, e yo konn menm anvi touye tèt yo, kote ke yo

konn santi yo angwase pa rapò ak entegrasyon yo ankò nan kominote a epi priz an chaj pitit yo

genyen. Manm pèsonèl sant debèjman yo, bò kote pa yo konstate ke gen yon sòt de fatig

pwofesyonèl ki lye ak twomatis viktim yo chak jou ki pase e difèt ke yo gen difikilte pou yo bay

swen yo dwe bay yo akoz mwayen yo genyen yo pa sifi.

Strateji yo anplwaye pou yo okipe yo de byenèt emosyonèl viktim yo pa vreman fòmèl. Pa gen

anpil pwogram ki gen yon psikològ oubyen yon psikyat ki agreye. Nan majorite ladan yo, se

manb pèsonèl yo ki fè de seyans “counselling” enfòmèl nan kad terapi yo fè swa an gwoup, swa

grenn pa grenn.

9

Nan seyans sa yo, se sitou ekout aktiv ak pataj santiman ki genyen, pandan ke yo fè l yon fason

pou fè moun ri, pou moral viktim yo ka remonte. Nou pat rive jwenn ankenn strateji pou soutyen

emosyonèl manb pèsonèl sant debèjman yo; se yo menm ki pran swen tèt yo e ki pran swen youn

lòt jan yo kapab.

5) Strateji pou viktim yo kite sant refij yo

Defini de strateji ak viktim yo pou yo kite refij la ak jere atant yo konsènan ki kantite tan yo ka

pase ladan’l se yon bagay ki trè difisil pou òganizasyon ki nan Pòtoprens yo. Asire tranzisyon

viktim nan de refij la a yon kay pou l rete bay anpil pwoblèm sitou ke pa gen anpil kay ki

disponib. Bagay sa a koze gwo pwoblèm nan kapital la, paske tout pandan etid la tap fèt la, vil la

te gen 49 000 moun ki te kite kay yo daprè estimasyon ki te fèt, sa ki lakòz kay pou lwe vin trè ra

epi trè chè tou.

Strateji konsènan plan pou viktim yo kite refij yo pa menm. Gen yon pwogram ki peye en an fèm

kay pou viktim ki jwenn yon bon kay ki a yon pri rezonab.

Gen yon lòt menm ki garanti de fason enplisit ke lap loje viktim yo jiskaske fondasyon kap

fínanse l la pèmèt viktim yo imigre Ozetazini. Gen lòt toujou ki pwopoze viktim yo de posiblite

ki pi senp, tankou al rete kay yon manm fanmi oubyen retounen andeyò.

Gen de lojman pwovizwa ke yo rele chèltè ke plizyè ONG te konstwi ozanviwon Pòtoprens. Gen

yon pwogram debèjman ki te ofri viktim yo pou yo al ret nan tip ke kay sa yo kòm opsyon

tranzitwa. Men pat gen youn nan viktim sa yo ki te dakò, malgre ke ti kay sa yo kapab dire ant

twa a senk lane.

Pami bagay ki pèmèt tranzisyon viktim yo fèt san tèt chaje nou ka site: preparasyon viktim nan

san rete pou lè l gen pou l ale, fòmasyon pwofesyonèl, pèmèt viktim nan kontinye jwenn aksè a

kèk sèvis pwogram nan ofri apre yo fin kite sant debèjman an. Gen youn nan pwogram yo ki

menm gen objektif mete yon kowoperativ sou pye kote ansyen rezidan sant la ap kapab achte

machandiz a trè ba pri pou yal revann a pri nòmal.

10

6) Jwenn jistis

Viktim ki ap chèche jwenn jistis e ki pase pa sistèm jiridik ki an plas la fè fas a anpil obstak:

stigmatizasyon; ankèt ki mal fèt, responsab zak yo ke yo pa janm rive arete ni mete nan prizon,

koripsyon, reta tribinal yo bay nan dosye yo e temwen yo ke yo pa garanti ase pwoteksyon.

Strateji yo anplwaye pou ede viktim yo nan lit yap mennen pou jwenn jistis gen ladan’l

akonpayman viktim nan lopital pou l suiv tretman e fè egzamen, apre sa akonpayman yo tou pou

yo al nan lapolis ak nan tribinal. Anplis de sa, genyen kèk nan pwogram yo ki konn bay asistans

jiridik e ki konn la nan tribinal la pou yo ka fè responsab yo pran responsablite yo, swa

dirèkteman oubyen nan kolaborasyon ak lòt òganizasyon. Li trè enpòtan pou yon sant debèjman

gen bon rapò ak lapolis.

7) Limit akoz mank mwayen

Akoz kontrent ki egziste poutèt ase mwayen ke yo pa genyen, gen anpil pwogram ki twouve yo

nan enposiblite pou yo anplwaye, bay sèvis e resevwa plis moun. Prestatè yo pa ka bay viktim yo

yon bon soutyen psykososyal, ni pèmèt yo fè aktivite pou rantre kòb, paske yo pa gen ase

finansman pou tip de sèvis sa yo. Gen yon pwogram ki te rive blije redui nan aktivite

sansibilizasyon li te konn fè e sispann akonpanye viktim yo nan tribinal nan zòn ki twò lwen nan

depatman l lan.

Men ki strateji pwogram yo itilize pou yo ogmante resous ak kapasite yo: yo fè patenarya avèk

kèk aktè lokal oubyen entènasyonal pou yo ka reyalize kèk bagay tankou sansibilize moun, fè

rekòmandasyon, ofri sèvis ak kolekte lajan. Gen de patenarya konsa ki rive tabli ak divès antite

tankou UNHCR (Wo Komisarya Nasyonzini pou Refigye yo), donatè entènasyonal prive oubyen

lòt òganis ayisyen kap bay sèvis a moun ki viktim vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks.

Pafwa se manm pèsonèl sant debèjman yo ki depanse pwòp lajan yo pou yo reponn ak kèk

bezwen viktim yo.

8) Konsènan “faktè atraksyon yo”

11

Aprè tranbleman de tè a, li te difisil an Ayiti pou te detèmine kòman avantaj ke kèk pwogram

ofri te ka aji sou dezi viktim yo pou yo al viv nan yon sant debèjman oubyen pou yo kite l. Lè

nap konsidere jan ke li te trè difisil pou jwenn yon kay pou anfème nan Pòtoprens, ebèjman sa a

ke pwogram pwoteksyon viktim vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks yo ofri te trè

enpòtan pou moun sa yo, sitou se anba tant anpil nan yo tap viv anvan yo te vin nan sant

debèjman an. Gen lòt avantaj tou tankou dlo pou sèvi, manje chak jou, aksè a seyans

“counselling” ak edikasyon timoun yo ke viktim yo te ka pat kapab jwenn anvan yo te vin nan

sant lan. Genyen tou de posiblite ke kèk pwogram bay viktim yo lè yap kite sant la ki bon anpil

(pa egzanp, yo konn peye en an loye kay pou viktim nan, yo konn ede viktim nan pati al viv

Ozetazini nan kad eksepsyon imanitè). Gen yon pwogram debèjman ke UNHCR fínanse ki bay

yon kòb pou anfème kay ki de fwa pi plis pase sa lòt òganizasyon tankou OIM ak Lakwa Wouj

konn bay. Diferans sa yo ki egziste konsènan avantaj viktim yo jwenn te fè kèk aktè reflechi.

Tansyon sa a pat tèlman egziste nan vil pwovens yo kote tranbleman tè a pat fè gwo dega ni

kraze anpil kay.

Jwenn bon strateji pou reponn a pwoblèm sa a te difisil anpil, se petèt paske sa ki te enpòtan pou

responsab sant debèjman yo se te avan tou bay sèvis a moun ki gen bezwen sèvis, san yo pa

okipe yo de lòt posiblite ki egziste lòt kote yo. Sepandan, gen nan manm pèsonèl yo ki rekonèt

ke koze kay pou rete nan Pòtoprens bay anpil pwoblèm e yo deklare ke li posib pou ke gen de

moun ki gen de reklamasyon ki fo, oubyen ki egzajere ka yo, jis pou yo ka vin viv nan sant

debèjman an. Manb pèsonèl sa yo pran san yo pou yo analize ak verifye demand yo, yon fason

pou yo detekte moun kap bay manti nan demand pwoteksyon yo fè yo. Anplis de sa, sanble pa

janm gen chita pale ki fèt sou gwo diferans ki egziste ant avantaj ke moun kap viv nan sant

debèjman yo jwenn konparativman ak ak lòt moun an jeneral ki kite kay yo an Ayiti, ni sou

konsekans yon diferans konsa ta ka genyen.

9) Definisyon ak evalyasyon reyisit pwogram yo

Anpil fwa, responsab refij yo te tèlman preyokipe a satisfè bezwen viktim yo chak jou ki pase ke

sanble se raman yo fè evalyasyon konsènan reyisit pwogram nan ak feblès li genyen o nivo swen

moun kap viv nan sant lan jwenn. Fòk nou di ke gen de amelyorasyon ki fèt sou yon peryòd ki

12

kout, de fason enfòmèl, pami viktim kap viv nan sant yo nan moman an; pa egzanp, yon viktim

gen dwa sanble l deprime mwens, oubyen li antann li pi plis avèk lòt rezidan yo. Men, majorite

refij nou te vizite yo pat egziste twò lontan e sanble ke yo pat gen yon mwayen fòmèl pou yo

kontwole si yo rive ede viktim yo amelyore sitiyasyon yo tout bon vre sou yon peryòd ki long, lè

yo fin kite refij la.

Li te difisil pou nou te detekte strateji ke pwogram yo anplwoye pou pèmèt yo evalye byennèt

viktim kap viv nan refij yo nan moman an, ansanm ak viktim ki pa la ankò yo, epi pwen fò

pwogram nan an jeneral. Gen de pwogram ki te kontinye suiv viktim ki pa la ankò yo, kote ke yo

konn rele yo nan telefòn, oubyen al wè yo lakay yo. Gen de pwogram tou ki pèmèt yo kontinye

patisipe nan aktivite sant lan ap fè, yon fason pou yo toujou kenbe kontak ak yo. Se sèlman de

(2) pwogram ki konn fè antretyen ak viktim ki ap soti kite sant la, kote ke yo mande yo pou yo di

sa yo panse de sèvis yo te resevwa pandan yo te ladan l.

10) Kowòdinasyon, komiikasyon ak entegrasyon

Apre tranbleman tè a, pakèt pwoblèm imanitè ki vin genyen, mete sou yon gouvènman ki vin gen

yon bann responsablite sou do l e ki sou presyon; e anplis de sa, gwoup pwoteksyon dwa fanm ki

te egziste yo e ki pat janm gen yon menm politik, ta pral rann kowòdinasyon èd ak abri ke yo tap

bay viktim vyolans seksyèl an Ayiti yo konplike. Kominikasyon ki te egziste ant Ministè Fanm

an Ayiti a ak òganizasyon imanitè yo, keseswa sa ki depann de Nasyonzini oubyen ONG yo, te

an jeneral solid. Men, kominikasyon ki te genyen ant yo menm ak gwoup lokal yo pat toujou

anfòm.

Se petèt kolaborasyon ki pat egziste anvan an ki fè ke kèk gwoup lokal te santi yo mete yo sou

kote, vin jwenn yo pat toujou konn mete yo o kouran de desizyon e de resous politik yo ki,

teyorikman palan, te gen yon enpak sou travay yo.

Le fèt ke pat gen ankenn kowòdinasyon fòmèl ki te egziste ant prestatè sèvis debèjman yo, sa vin

lakòz yon sèten degre konfizyon ak mank enfòmasyon o sijè de pwogram yo chak genyen e sa

vin rann rekòmandasyon nan sektè a difisil. Pou n fini, nan deba ki genyen konsènan sèvis èd

pou viktim vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks an Ayiti yo, pa fè konsiderasyon pou

13

gason ki viktim yo, oubyen LGBT yo; sa ki lakòz gwoup moun sa yo ekskli de sistèm

rekòmandasyon, sèvis ak resous yo.

Pwoteksyon gwoup viktim yo mete sou kote yos

Chèchè nan sant dwa moun nan yo te obsève de feblès konsènan pwoteksyon nan kad abri yo

bay yo.

Premyèman, teknikman palan, nan Pòtoprens, pa gen refij ak sèvis ankò pou fanm ak jèn fi ki

viktim vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks, depi se pa moun ki kite kay yo nan kad

tranbleman de tè a. Sanble sa rive paske se pat sa ki te priyorite finasman yo ki tap bay apre

tranbleman de tè a e paske sant ki te la avan yo te blije fèmen pòt yo.

An reyalite, se yon sèl pwogram ki aksepte resevwa ka moun ki pat kite kay yo nan kad

tranbleman tè a. Pwogram sa a dakò fè l malgre ke se pa sa òganis ki ap fínanse l la mande l pou

l fè. Gen yon pwogram ki, anplis ke se sèlman ka ki gen rapò ak tranbleman de tè li resevwa,

men li mande viktim yo tou pou yo reyini kritè de baz pou depoze yon demand mezi eksepsyon

imanitè Ozetazini. Pwogram debèjman ki pa nan Pòtoprens yo pa vrèman afekte pa priyorite sa

yo ke òganis kap fínanse yo genyen, kidonk kondisyon pou yo aksepte yon moun nan sant yo se

de ansyen kondisyon ki mwens konplike.

Dezyèm gwo feblès nan domèn pwoteksyon ke nou relve konsène gason ki viktim yo. Mesye yo,

keseswa granmoun oubyen timoun ki ap kouri pou vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks,

pa ka gen aksè a sèvis sant debèjman nan okenn nan pwogram ke chèchè nou yo te jwenn an

Ayiti yo. Ti gason ki gen manman yo nan yon sant debèjman kapab ret avèk li jiskaske yo gen 12

oubyen 16 lane, depandaman de pwogram nan. Men yo pa tap janm aksepte yo si se yo sèlman ki

te bezwen ebèjman. Pwogram ki ap soutni viktim vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks an

Ayiti yo poko pare pou yo bay asistans pou gason ki viktim yo.

Denye feblès nou ka site nan domèn pwoteksyon se konsènan refij ki pa genyen pou moun

LGBT yo. Pa t gen ankenn pwogram ke yo mete sou pye pou asire pwoteksyon fisik moun sa yo

14

pwovizwaman. Men, gen plizyè manm pèsonèl ki di ke yo konn bay refij a fanm ki fè maladi

sida e ki fè pati de LGTB yo, men sanble ka sa yo ra anpil; sa ki fè ke yo pa konsidere yo kòm

priyorite nan kad sansibilizasyon. Men, sant debèjman ofisyèl pou gason pa egziste ditou.

Chèchè ki te Pòtoprens yo te rive jwenn nan Pòtoprens yon gwoup kap fè sansibilizasyon sou

dwa LGBT e sou sewopozitivite ak maladi Sida. Gwoup sa a te rive ede kèk mesye ki fè pati de

LGBT yo negosye aranjman an ijans pou yo te al viv swa kay zanmi oubyen kay kèk lòt moun

nan kominote a. Akoz stigmatizasyon ak stereyotip ki egziste konsènan LGBT yo an Ayiti, li trè

difisil pou moun sa yo rive entegre nan rezo nòmal sèvis yo.

Konklizyon

An jeneral, chèchè nan Sant Dwa Moun yo te obsève ke te gen yon trè bon travay ki te fèt avèk

de mwayen ki pa sifi. Pwogram refij an Ayiti yo te benefisye yon seri patenarya ki te ede yo

ogmante kapasite ke yo genyen. Manm pèsonèl yo te zele anpil pou travay yo, yo te janti e yo te

gen bon jan. Viktim yo sanble rekonesan anpil pou sekirite ak sèvis yo jwenn gras a pwogram

yo. Se vre ke, jiska prezan, gen plizye defi ki egziste toujou: sekirite, èd psikososyal ak

emosyonèl, ni pou viktim yo, ni pou manm pèsonèl yo, ansanm ak strateji tranzisyon ak

evalyasyon.

Gen yon sòt de konfizyon ak mank enfòmasyon konsènan sant debèjman yo, ni pami prestatè

sèvis yo, ni pami responsab politik yo. Se akoz ke manke kowòdinasyon ant diferan pwogram

kap ede viktim vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks. Se akoz tou ke gen divizyon politik

depi lontan nan mitan gwoup kap defann dwa fanm yo e ke gen yon sòt de dekoneksyon ant

moun kap pran desizyon politik yo, nan domèn vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks, ak

moun kap bay sèvis de baz yo. Mank kowòdinasyon sa a kapab gen move konsekans an tèm de

rekòmandasyon pou sant debèjman yo e de repons jeneral ki ale nan menm sans pou rezoud

pwoblèm vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks an Ayiti.

Pou n fini, fòk nou pale de konsekans ke finansman ki tap bay yo apre tranbleman tè a te genyen.

Se vre ke lajan sa yo te pèmèt ke nouvo pwogram sa yo devlope e pran ka anpil moun ki

defavorize an chaj, genyen malgre sa anpil feblès nan domèn pwoteksyon. Anplis de sa, Fòk gen

15

kesyon etik fondamantal ki poze konsènan tan pwogram sa yo ap dire, diferans ki genyen nan

avantaj yo ofri ak sitiyasyon depandans sa vin kreye.

Sant Dwa Moun nan baze li sou rezilta rechèch la bay pou l fè rekòmandasyon sa yo, nan lide

pou aksè ak sèvis refij yo bay vin pi fasil an Ayiti pou moun ki kite kay yo apre tranbleman tè a e

ki viktim vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks.

Rekòmandasyon pou Gouvènman Ayisyen an e pou Ajans Nasyonzini yo

1) Kreye de tanzantan, bon jan okazyon pou prestatè sèvis debèjman lokal yo patisipe nan

dialog sou politik jeneral. Pandan reyinyon yo, fòk gen moun kap tradui an kreyòl. Fòk

prestatè yo kontribye nan pwen kap debat nan reyinyon yo e fòk yo gen aksè a dokiman

suivi ki gen pou fèt yo. Yo dwe konsilte prestatè sèvis debèjman yo lè yap detèmine e

deside fason prestatè sa yo dwe fonktyone.

2) Fè resansman sèvis ki disponib nan peyi a pou viktim yo nan lide pou kapab pi byen

oryante yo. Sa ka fèt separeman oubyen ansanm ak efò kap fèt pou resanse sèvis asistans

viktim vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks ke yap fè aktyèlman anba

kowòdinasyon sou gwoup Nasyonzini konsènan vyolans ki baze sou sèks.

3) Pwoteje gwoup viktim ki majinalize yo. Fòk gen konsiderasyon pou tout kalte ka vyolans

seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks ki egziste yo, e fòk yo mete refij a dispozisyon yo

tout: nou vle pale de ka moun ki viktim vyolans ki pa gen ankenn lyen ak tranbleman de

tè a, ka gason oubyen moun ki fè pati de gwoup LGBT yo ki blije kite kay yo. Te ka gen

yon sansibilizasyon ki fèt o nivo politik e o nivo prestatè sèvis yo nan domèn sante,

lapolis ak lajistis.

4) Mennen ankèt pou rive konprann opinyon viktim yo sou sa yo rele chèltè a. Si OING ak

UNHCR rive konprann rezon ki fè viktim yo pa dakò fòm abri pwovizwa sa a, sa ap

pèmèt yo konsidere lòt amelyorasyon yo te ka pote a sa, nan lide pou viktim yo ka rive

aksepte posiblite sa a. paske chèltè yo te kapab yon opsyon ki pa koute chè e ki pèmèt

viktim yo fè tranzisyon an trè byen.

16

Rekòmandasyon pou òganizasyon kap ofri refij yo

1) Mete an plas kòd konduit. Bon jan ankadreman pou viktim yo ak manb pèsonèl yo ap

pèmèt gen pi bon sekirite e rann pi klè wòl chak moun dwe jwe e sa yo chak ap atann.

Nan fason sa a, e manb pèsonèl yo, e viktim yo tap bay patisipasyon yo.

2) Gen bon jan relasyon ak lapolis nan zòn nan. Sa ap pèmèt sekirite manb pèsonèl ak

viktim yo amelyore e sa ap pèmèt tou yo pwomouvwa rekòmandasyon ki pi efikas lè gen

ka ijans.

3) Fè evalyasyon pou chak ka epi fè rekòmandasyon ki ale avèk ka sa yo toutotan sa posib.

Lè konsiderasyon yo fèt pou bezwen chak gren viktim separeman konsènan èd ak sekirite

li dwe jwenn, sa ap pèmèt li santi l pi alèz de jou an jou e lap kapab reyentegre l nan

kominote a. Moun ki pa tèlman gen gwo pwoblèm sekirite te kapab gen aksè deplase epi

rete an kontak ak fanmi e zanmi yo genyen.

4) Ogmante sèvis “couselling” ke yo mete pou viktim yo pandan ke yap pèmèt, si posib, pou

viktim yo kontribye epi di sa yo ta renmen. Lè se viktim nan ki chwazi youn nan bann lòt

posiblite ki egziste konsènan èd psikososyal, sa pèmèt li patisipe nan aktivite ke li panse

kap pi bon pou li yo. Le fèt ke lap egzèse nivo otonomi ak kontwòl sa a sou pwòp ka pa l

la, sa ta kapab ede l anpil.

5) Pèmèt ansyen viktim ki te ebèje nan sant yo toujou kontinye gen aksè a sèvis

« counselling » yo. Sa tap pèmèt de bagay: A) bay moun kap lite pou entegre nan

kominote a bon jan soutyen yo bezwen. B) pèmèt manb pèsonèl sant debèjman yo kenbe

kontak avèk ansyen rezidan yo, suiv èske yo alèz e enpak sant lan fè nan lavi yo.

6) Bay manb pèsonèl yo pi plis fòmasyon nan domèn “counselling lè ke posiblite konsènan

rekòmandasyon yo limite. Itilize psykològ ak terapet ayisyen ak etranje yo pou fòme

manb pèsonèl yo ta kapab yon bon mwayen pou pèmèt yo vin pi konpetan nan domèn sa

a ki si enpòtan. Li tap pi bon si se manb pèsonèl an chèf yo ki ta pran fòmasyon sa a, yon

mannyè pou yo ta kapab vin gen yon degre ekspètiz kap pèmèt yo pi byen dirije e

ankadre lòt manb pèsonèl ki pi ba yo.

7) Mete sou pye, ansanm avèk manm pèsonèl yo, de plan sante emosyonèl pou pwòp tèt pa

yo. Li enpòtan anpil pou yo preyokipe yo de sante emosyonèl manb pèsonèl sant

debèjman yo. Manb pèsonèl yo gen mo pa yo pou yo di tou nan sa ki konsène pi bon fòm

17

èd ke yo ta ka pote pou yo, keseswa seyans “counselling” an gwoup, sipò youn bay lòt,

aktivite ki pèmèt yo kolabore byen ansanm, oubyen poz yo ka pran de tanzantan.

8) Etid modèl abri kominotè yo. Moun ki pa twò an danje yo e ki, oubyen pa ta vle vin ret

nan sant debèjman an akoz gen twòp restriksyon, oubyen ki ta vle toujou rete konplètman

ak kontak avèk lòt moun nan sosyete a, ta kapab jwenn posiblite pou yo al rete pandan

yon ti tan lakay kèk moun nan kominote a menm. Yo ta ka itilize modèl debèjman sa a

tou kòm yon etap tranzisyon pou moun ki ap kite sant debèjman tradisyonèl yo e ki ta ka

bezwen yon ti sipò nan kad reyentegrasyon yo nan kominote a.

9) Jwenn de solisyon a kou tèm pandan ke sèvis yo ap toujou kontinye disponib. Gen de

moun kap kouri pou vyolans seksyèl ak vyolans ki baze sou sèks ki kapab bezwen

ebèjman sèlman pou kèk nuit, men yo pa bay posiblite sa a nan sant debèjman ki nan

Pòtoprens yo.Anplis de sa, gen viktim ki ta ka gen kapasite pou kite yon sant debèjman pi

bonè si l tap ka toujou kontinye benefisye kèk avantaj tankou « counselling » oubyen

edikasyon timoun yo.

10) Mete kanpe strateji pou evalye efikasite reyisit pwogram yo ak defi yo rankontre.

Evalyasyon se meyè fason pou fè yon bagay dire lontan e pou pote amelyorasyon ladan l.

pwogram yo ta dwe devlope metòd pap pèmèt yo mezire non sèlman nivo moral ansyen

rezidan yo, men tou pwen fò ak feblès sèvis yap bay la. Men kèk zouti ki bay trè bon

rezilta : fè yon chita pale ak viktim yo de tanzantan ansanm ak lè yap kite sant la, toujou

suiv ansyen rezidan yo, konte konbyen ka ki repwodui ankò, evalye manb pèsonèl yo e fè

reyinyon pou rezoud pwoblèm yo...

Rekòmandasyon pou òganizasyon kap bay finansman yo

1) Reyini aktè yo pou diskite de pratik ki bay bon rezilta yo e pou ranfòse mekanis

rekòmandasyon yo. Dyalòg ant diferan aktè ki enplike nan bay sèvis debèjman ak soutni

moun ki viktim vyolans sekyèl ak vyolans ki baze sou sèks se yon bagay ki vrèman

enpòtan pou rive amelyore kowòdinasyon, pataje lide sou bon fason pou bagay yo fèt e

abode defi ke yo rankontre souvan ak feblès nan sa ki konsène rekòmandasyon. Yon

reyinyon konsa ta kapab rasanble aktè lokal yo oubyen aktè ki nan rejyon an yo.

2) Soutni sèvis “counseling” jeneral pou viktim yo, yon pi bon fòmasyon pou manb pèsonèl

yon an sa ki konsène “counselling” e rechèch mwayen ki pou soutni manb pèsonèl yo sou

18

plan emosyonèl ak mwayen ki pou rann yo pi otonòm. Fòk gen pi gwo envestisman ki fèt

pou pèmèt moun kap travay nan sant debèjman yo jwenn swen pou sante mantal yo.

3) Bay pwogram yo plis libète. Bezwen finansman yo lakòz de konsekans ki konplike an

Ayiti, sitou fason yo bay sèvis debèjman de manyè ofisyèl ki vin denatire lè n konpare li

ak jan yo define mo “deplasman” an. Libète sa a tap pèmèt òganizasyon kap benefisye

finansman yo konsidere divès ka ki ta kapab bezwen èd e eseye nouvo posiblite sipò ak

tranzisyon.

4) Soutni efò prestatè sèvis debèjman yo ap fè pou mete kanpe de strateji evalyasyon ki

apwopriye. Oganis kap bay finansman yo te kapab ofri yon asistans teknik, oubyen ede

pwogram yo jwenn espesyalis endepandan ki espesyalize nan zafè suivi ak evalyasyon.

Li bon pou gen deba ki fèt de tanzantan sou mwayen pou gade si pwogram yo reyisi.