1

Rechten van schuldeisersbij faillissement

Matthias E. StormeInstituut voor Handels- en

Insolventierecht

KU Leuven

2

Overzicht

Behandelde onderwerpen-Gevolgen faillissement voor alle schuldeisers-Welke rechten (activa) oefent de curator uit ?-Rechten van schuldeisers met zakelijk (zekerheids)recht-Schuldvorderingen op de boedel (boedelschulden)-Lopende overeenkomsten-Schuldvorderingen in de boedel

3

Gevolgen faillissement voor alle schuldeisers

- Samenloop en fixatie: begrip en concrete gevolgen (vlg. slide)

- Bijkomend gevolg failissement: opeisbaarheid schuldvorderingen (“verval van tijdsbepaling”)

- Gevolg op bedingen die bij faillissement in werking treden: in beginsel geldig. Bv. Ontbindende voorwaarde. Zakelijke werking beperkt w.b. goederen in bezit van of op naam van gefailleerde (infra)

4

Gevolgen faillissement voor alle schuldeisers

- Samenloop en fixatie: begrip

- Collectief beslag > gelijktijdige realisatie (verzakelijking) door schuldeisers > collectief pandrecht op aangetroffen activa waarbij aandeel van elke schuldvordering in abstracto gefixeerd is

- Gelijktijdig aantreden > gelijke rang behoudens 1° eerder zakelijk recht of 2° wettige reden van voorrang

5

Gevolgen faillissement voor alle schuldeisers

Samenloop en fixatie: concrete gevolgen:-Ontstaan van een boedel met activa en eigen passiva ( boedelschulden v. schulden in de boedel)-Fixatie = verworven recht van elke schuldeiser jegens de andere-Uitsluiting individuele executiemaatregelen voor schuldeisers in de boedel-Nieuwe schulden komen niet op in de boedel-Loop interest geschorst (achtergesteld)-Van rechtswege bewarend effect op rechten schuldeisers-Veralgemeende zakelijke subrogatie-Belet werking van latere vervulling voorwaarde niet-Regel van dwingend recht, geen openbare orde

6

Welke rechten oefent de curator uit ?

- Uitgangspunt: schuldeisers in de schoenen van de schuldenaar: gebonden aan zakelijk werkende rechten, modaliteiten van verkrijging, kwalitatieve verplichtingen, enz.

- Geen gebondenheid aan geveinsde rechten van derden (1321 BW). Quid zakenrechtelijke simulatie (naamlening).

- Geen gebondenheid aan lopende executiemaatregelen (beslagen …)

- Uitbreiding actief krachtens schijnleer ? Zie infra- Uitbreiding actief met huwgemeenschap (96 FaillW)- Actief onaangetast door latere beschikkingen gefailleerde

(gesanctioneerd door de nietigheid van art. 16 FaillW)

7

Welke rechten oefent de curator uit ?

- Uitbreiding actief door aanvechting bedrieglijke of abnormale handelingen: gaat steeds om rechtshandeling gefailleerde.

- Zwarte lijst van art. 17 FaillW, i.h.b. 17,3° - vestiging nieuwe zekerheden voor bestaande schulden. Zélfs verplichte vestiging (hypothecaire volmacht e.d.). Uitz: WFZ, wisselpand. Nieuw recht: pand geen zakelijke overeenkomst meer

- Vereenvoudigde pauliana van art. 18 FaillW (uitz. in WFZ)- Art. 19 FaillW- Actio pauliana; bij faillissement ook zonder anterioriteit

aangevochten handeling t.o.v. schuld; verhaalsbenadeling; bedrog gefailleerde; medeplichtigheid of kosteloze verkrijging wederpartij.

8

Welke rechten oefent de curator uit ?

- Uitbreiding actief door aanvechting bedrieglijke of abnormale rechtshandelingen – gevolgen

- Niet-tegenwerpelijkheid aangevochten rechtshandeling; verhaal mogelijk met voorrang op schuldeisers wederpartij

- Titel verkrijger niet-tegenwerpelijk > verkrijger evenmin beschikkingsbevoegd > derde verkrijgt van onbevoegde, behoudens regels van derdenbescherming

- Indien teruggave in natura onmogelijk: schadevergoeding ex 1382; bij begiftigde te goeder trouw enkel ongegronde verrijking

9

Welke rechten oefent de curator uit ?

- Uitbreiding actief met toekomstige goederen

- Uitbreiding actief met “boedelvorderingen” tot vergoeding van het collectief nadeel dat schuldeisers lijden door fout van derde

- Vb. schijn gewekt van aanwezig actief of afwezig passief (Cass 24 oktober 2002, 29 oktober 2004). Hoe ruim ?

- Soms specifieke wetsbepaling (oprichtersaansprakelijkheid bv.)- Bij VOF en CVOA: curator bundelt ook de rechten van de

schuldeisers jegens vennoten (Cass. 6 dec. 2012)

- NB. Mogelijke aansprakelijkheidsvordering van de boedel jegens curator zelf.

10

Schuldeisers met zakelijk (zekerheids)recht algemeen

11

Schuldeisers met zakelijk (zekerheids)recht algemeen

12

Schuldeisers-eigenaars

Volwaardige eigendom v. zekerheidsrechten0° Niet: eigendomsvoorbehoud (infra), is accessoir1° Goederen in detentie: huur & leasing, consignatie, loonfabricage2° Eigendom teruggekregen door retroactieve ontbindingOntbinding al dan niet “ingegaan” voor samenloop3° Quid goederen vervreemd maar nog in ‘bezit’ gefailleerde-Onroerende vervreemding niet overgeschreven ?-Roerende zaak niet geleverd ?-Cessie niet meegedeeld ?

13

Zakelijke zekerheden

- Inleiding: afzonderlijke rangregeling per onderpand v. rang in algemene boedel. Elk zakelijk recht (niet: algemeen voorrecht) verschaft “afzonderingsrecht”

- Vereisten voor ontstaan of tegenwerpelijkheid zakelijk zekerheidsrecht:

- Onroerend goed: voorbehouden rechten met publiciteit; gevestigde met publiciteit; stille rechten

- Roerende zaken: retentierecht vervreemder, buitenbezitstelling; registerpand; stille zekerheden door voorbehoud; andere stille

- Schuldvorderingen: door voorbehoud; pandrechten; rechtstreekse vorderingen e.a.; schuldvergelijking na samenloop; conventionele schuldvergelijking

14

Zakelijke zekerheden

Uitwerking “afzonderingsrecht”:

Voorwerp afzonderlijke regeling-Beperkt tot bezwaard goed en bezwaarde deel (dekking)-Inbegrepen vruchten goed (bv. interest opgebracht)

Géén bijdrage in kosten algemene boedel-Wel kosten van de bijzondere boedel, inb. kosten behoud-Die wel de omvang dekking (plafond) niet aantasten

Enkel voor de door dat recht verzekerde schuldvordering (accessoriteit) > vraag of dit conventioneel kan bepaald worden dan wel wettelijk beperkt is

15

Zakelijke zekerheden

Omvang van de verzekerde schuldvordering-Voorrecht roerende verkoper en eigendomsvoorbehoud: wettelijk beperkt; geen horizontale uitbreiding-Zekerheden op roerende zaken gegrond op bezit: conventioneel uitbreidbaar. Ook voor retentierecht (= pandrecht). Indien niets overeengekomen: enkel debitum cum re iunctum-Zekerheden op roerende zaak zonder buitenbezitstelling: meestal wettelijk omschreven-Kosten behoud roerende zaak: behoud, niet rendement-Pand op schuldvorderingen: conventioneel bepaalbaar-R.V. onderaannemer v. voorrecht onderaannemer-SchuldvergelijkingNiet verzekerd saldo schuldvordering: gewoon in de boedel

16

Zakelijke zekerheden

Verschaft zakelijke zekerheid executierecht na faillissement (separatistenpositie) ?-Algemene regel: separatist, maar opschorting (26 III en 100 II FW)-Bijzondere regels eerste hypotheek onroerend goed (100 FaillW)-Revindicatierecht verkoper onder eigendomsvoorbehoud, behoudens lossingsrecht curator-Behoud retentierecht pandhouder en retentor-Executierecht verhuurder-Executierecht zekerheden financiële active (WFZ)-Behoud sommige rechtstreekse vorderingen (LVO, rechten fiscus en RSZ), bij andere enkele indien kennisgeving voor samenloop gebeurde (onderaannemer, hoofdverhuurder)-Behoud recht uitoefenen schuldvergelijking

17

Boedelschulden

Schuldvorderingen op de boedel (boedelschulden)“Buiten de boedel”: geen aangifteplicht; voorrang op schulden in de boedel; behoud individueel executierechtVereisten:-aangegaan of opgelopen-omwille van de bewaring, het beheer, de tegeldemaking of de vereffening van de boedel -wettelijk opgesomd: boedelredding, uitwinning, begrafeniskosten-Andere: temporeel vereiste + functioneel vereiste

- Temporeel: betrekking hebben op periode na samenloop (bij belastingen: peildatum)

- Functioneel: aangegaan OF opgelopen wegens nalaten

-Kosten eerdere procedure: art. 37 WCO.

18

Lopende overeenkomsten

Lot van “lopende overeenkomsten”

Beëindigd zijn:-Beëindigd door faillissementsvonnis;-Geldig beëindigd door de wederpartij (ontbinding, ontbindende voorwaarde, wettelijke opzegmogelijkheid 32 LVO);-Beëindigd bij wederzijds akkoord.

Curator: art. 46 geeft enkel een "recht" om niet na te komen, in beginsel géén verbrekingsrecht

19

Lopende overeenkomsten

Recht van de Curator: -Geen plicht tot nakoming, in die zin een "recht" om niet na te komen -Mogelijkheid tot voortzetting, dan boedelschuld !-In beginsel géén verbrekingsrecht. Rechten wederpartij bij niet gestanddoening:-Behoud zakelijke rechten, intellectuele rechten-Behoud forum- en arbitragebedingen-Behoud wilsrechten (ontbinding, netting uitvoeren, opschortingsrecht, keuzerecht…). Ook retentierecht huurder.-Geen recht verbintenis tot geven of doen af te dwingen. Schadevergoeding is slechts schuldvordering in de boedelUitzonderlijk verbrekingsrecht. Maar: boedelschuld (?)

20

Schuldvorderingen in de boedel

Schuldvorderingen in de boedel-Algemeen: aangifteplicht, geen executierecht-Komen na schuldvorderingen op de boedel (boedelschulden)-Rang: algemene voorrechten, chirografaire, achtergestelde, saldo-Achtergesteld zijn:

- conventionele achterstelling- interest na datum faillietverklaring- dwangsommen- enkele bijzondere wetsbepalingen (bv. uitgesteld loon)- nieuwe nettoschulden na faillissement die geen boedelschulden zijn

-Bevoegdheid curator na sluiting: Cass. 13 oktober 2011