Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy w Międzyrzeczu

2020 r.

Praca z czytelnikiem dziecięcym

w Bibliotece Publicznej Miasta

i Gminy Międzyrzecz Krystyna Pawłowska

Bibliotekarz

1

R O Z D Z I A Ł 2

Biblioteki publiczne w Polsce – ogólna charakterystyka

2.1 Istota biblioteki

Biblioteka (gr. biblion albo biblos – książka; theke – składnica, lokal, budynek, szafa)

to instytucja, która gromadzi, opracowuje, konserwuje, chroni, informuje i udostępnia zbiory

tekstowe, audiowizualne, elektroniczne, hipertekstowe. Zakres i forma działania biblioteki

zależy od poziomu cywilizacyjnego i kulturowego danego społeczeństwa oraz rzeczywistych

potrzeb informacyjnych i czytelniczych środowiska lokalnego i ogólnokrajowego, w którym

biblioteka działa1.

Geneza samej instytucji wiąże się z cywilizacją klasyczną, Rzymianie przyjęli bowiem

słowo bibliotheca od swych sąsiadów zza Morza Jońskiego. Natomiast niemal nic nie

wiadomo o bibliotekach w starożytnym Egipcie i trudno się temu dziwić, jako że nie było tam

wyraźnego rozgraniczenia między księgozbiorem a archiwum – wszak dokumenty i książki

miały taką samą formę zewnętrzną i w podobny sposób były przechowywane2.

O dziejach bibliotek średniowiecznych możemy mówić dopiero od przełomu V i VI

w. Organizacja średniowiecznych, klasztornych bibliotek bierze swój początek z przepisów

reguły zakonnej. Na przykład reguła św. Benedykta określała obowiązki bibliotekarza, inne

reguły z VI i VII w. zakonów męskich i żeńskich określały jakość i warunki lektury, zalecały

przepisywanie rękopisów i organizowanie bibliotek3.

W średniowiecznych bibliotekach, umieszczonych w zakrystii kościelnej, w klasztorze

lub w specjalnej przybudówce przy kościele, do XIII w. układano księgi najczęściej na

półkach w szafach zamykanych drzwiami. W XIV w. pojawił się pulpit z pochyłą przykrywą,

na której kładziono księgi. W najbogatszych bibliotekach księgi przechowywano w specjalnej

sali, rozmieszczając je na pulpitach ustawionych w pobliżu okien, prostopadle do murów

fasadowych. Niekiedy przy pulpitach znajdowały się ławki umożliwiające czytanie ksiąg na

miejscu4.

W niektórych bibliotekach przymocowywano księgi na stałe do pulpitów za pomocą

żelaznych łańcuchów, dość mocnych i wystarczająco długich, aby umożliwić wygodne

1 Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. Tom I A-F., T. Pilch (red.), Warszawa 2003, s. 374.

2 B. Kosmanowa: Tysiąc lat bibliotek w Polsce, Wrocław 1978, s. 3.

3 K. Głombiowski, H. Szwejkowska: Książka rękopiśmienna i biblioteka w starożytności i

średniowieczu, Warszawa 1979, s. 97-98. 4 S. Dahl: Dzieje książki, Wrocław 1965, s. 85.

2

czytanie; łańcuch przytwierdzano jednym końcem do dolnego lub górnego brzegu okładki,

a drugim – do sztaby umieszczonej nad lub pod pulpitem. Tak zakute księgi mogły być

odpinane tylko za pomocą klucza. W bibliotece znajdowała się zazwyczaj wolna przestrzeń,

gdzie księgi stały w szafach i mogły być wypożyczane mnichom do czytania w celach.

Zwyczaj umieszczania ksiąg na pulpitach zachował się w wielu bibliotekach aż do XVI,

a nawet XVII w. Używano również pulpitów wyposażonych u góry w półki, pozwalające na

ustawienie większej ilości ksiąg.

Księgi na półkach były ustawiane do ściany grzbietami, toteż nie przywiązywano wagi

do ich ozdabiania. Obecny zwyczaj ustawiania książek grzbietami na zewnątrz pochodzi

dopiero z XVII w. Tytuł księgi wypisywano atramentem na kawałku pergaminu i przylepiano

go do górnej okładziny albo wypisywano na przednim cięciu, aby był widoczny, gdy księga

stanie na półce; czasem pisano tytuł na dolnym cięciu, by można go było odczytać, jeśli

księga będzie leżeć na pulpicie5.

Ta stałość miejsca i nieruchomości książki średniowiecznej jest w jaskrawej

sprzeczności z dzisiejszymi usiłowaniami bibliotek, żeby książkę uczynić jak najbardziej

przenośną. Obecnie książka dociera do czytelnika, dawniej czytelnik podróżował do miejsca

pobytu książki. Istniejący zwyczaj wypożyczania książek do wewnętrznego użytku klasztoru

lub na zewnątrz, pod zastaw lub zamianę, nie zmienia zasadniczo stałości zbiorów

bibliotecznych.

Nie zawsze jednak łańcuchy chroniły przed kradzieżą. Z uwag na starych katalogach

rękopisów dowiadujemy się, że książki wycinano nieraz, zostawiając wiszące na łańcuchach

puste deski oprawy. Tak samo mało zachowało się cennych opraw w stanie nienaruszonym,

gdyż niszcząca ręka często wydzierała z arcydzieła złotniczej oprawy drogie kamienie

i szlachetny metal6.

2.1.1. Początki bibliotek w Polsce

Jeśli chodzi o Polskę, to nie można wątpić że od tej chwili, gdy zaczęło się tu krzewić

i ugruntowywać chrześcijaństwo, rozpoczął się także import książek, a mianowicie rękopisów

niezbędnych do pracy misjonarskiej i do sprawowania obrzędów kościelnych. Były to więc

księgi liturgiczne, a także Biblia (zwłaszcza Nowy Testament), zbiory kazań itp. Rzecz jasna,

że tego typu pojedyncze rękopisy początkowo nic stanowiły jeszcze księgozbiorów, lecz

zaledwie ich zalążki. Dopiero z biegiem lat z tych zalążków rozwinęły się po klasztorach

5 Ibidem, s. 85-87.

6 K. Głombiowski, H. Szwejkowska, op. cit., s. 98-99.

3

i przy stolicach biskupich właściwe biblioteki. Konkretnym, a najdawniejszym tego

świadectwem jest katalog Krakowskiej Biblioteki Katedralnej z r. 1100, złożony z 47

rękopisów, których przeszło połowa miała treść liturgiczną. Z pozostałej reszty cząstka

wykazywała treść świecką, co warto podkreślić. Między innymi były tam dzieła rzymskich

klasyków, jak Owidiusza, Persjusza, Salustiusza, Terencjusza itp. Na tym przykładzie

widzimy już działanie drugiego czynnika, jaki w owych czasach wywołał potrzebę posiadania

książek: były nim szkoły, w których wówczas pielęgnowano czytanie i objaśnianie

starożytnych poetów i prozaików łacińskich12

.

Krakowski katalog z r. 1100 jest dziś, niestety, jedynym tego rodzaju zabytkiem dla

Polski XII wieku. Ponieważ jednak dobrze funkcjonujące katedry biskupie i złączone z nimi

szkoły istniały wówczas w Polsce także i gdzie indziej (Gniezno, Płock. Poznań itp.), godzi

się przypuścić, że również i w tych miejscowościach nie brakło większych lub mniejszych

bibliotek, a brak wyraźnych na to dowodów wytłumaczyć należy tym, iż zaginęły one wśród

rozlicznych klęsk i zawieruch dziejowych, na jakie Polska była narażona w późniejszych

stuleciach13

.

Rolę wiodącą w upowszechnianiu piśmiennictwa odgrywały prężne środowiska

intelektualne, w których od XI w. rozwijała się literatura w języku łacińskim. Obok

lapidarnych zapisek rocznikarskich dowodem pracy twórczej, dla której niezbędne było

korzystanie z istniejących księgozbiorów, stało się pierwsze dzieło historyczne związane

z ideologią piastowską- „Kronika” Anonima Galla. Jego śladami podążył sto lat później

biskup krakowski Wincenty, zwany Kadłubkiem. Pierwszym znanym z imienia bibliofilem

polskim był Iwo Odrowąż, biskup krakowski. Jego księgozbiór składał się z 32 tomów

i obejmował 41 tytułów; zawierał dzieła nabyte przede wszystkim podczas studiów

zagranicznych7.

Do najstarszych bibliotek w Polsce należą: w XI w. biblioteki katedralne, kapitulne,

klasztorne; Biblioteka Uniwersytecka w Krakowie (XIV w.); biblioteki dworskie, rodowe,

mieszczańskie; biblioteki miejskie kolegiów zakonnych (jezuickie, pijarskie); pierwsza

biblioteka publiczna i narodowa – Biblioteka Załuskich (1747). W okresie zaborów swoje

prywatne zbiory upubliczniali: Raczyńscy, Krasińscy, Tarnowscy, Dzieduszyccy8.

2..2. Podział bibliotek

Biorąc pod uwagę różne kryteria, można wyróżnić następujące typy bibliotek (tab.1)

7 B. Kosmanowa, op. cit., s. 7-8.

8 Encyklopedia pedagogiczna, op. cit., s. 374.

4

Tabela1. Podział bibliotek według różnych kryteriów ze względu na:

charakter środowiska czytelniczego i formy

wykonywanych usług

biblioteki naukowe

biblioteki fachowe

biblioteki szkolne i pedagogiczne

terytorialny zasięg działania biblioteki narodowe

biblioteki regionalne

zakres tematyczny księgozbioru biblioteki ogólne

biblioteki specjalne

metodę udostępniania biblioteki prezencyjne

biblioteki wypożyczające

biblioteki publiczne

zależnie od osób prawnych, utrzymujących

i finansujących

biblioteki państwowe

biblioteki społeczne

biblioteki prywatne

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: J. Kołodziejska: Lokalność i uniwersalizm

bibliotek, Warszawa 2000; E. B. Zybert: Jakość w działalności bibliotek, Warszawa 2007.

Powyższa klasyfikacja ma charakter schematyczny, w praktyce podziały nie są tak

ostre i krzyżują się ze sobą.

Biblioteki ze względu na charakter środowiska czytelniczego i form usług:

Biblioteki naukowe zaspokajają potrzeby nauki i związanych z nią funkcji

społecznych. Pomagają w pracach naukowo – badawczych, pielęgnowaniu kultury,

przygotowywaniu wykształconych kadr i upowszechnianiu nauki.

Biblioteki fachowe – specjalne, związane z zakładami pracy i służące ich potrzebom

oraz kształceniu zawodowym kadr.

Biblioteki szkolne i pedagogiczne – przeznaczone dla uczniów i nauczycieli oraz

studentów kształcących się na kierunkach pedagogicznych są związane ze swymi szkołami

i środowiskiem pedagogicznym; pomagają w realizacji zadań dydaktyczno-wychowawczych.

Biblioteki ze względu na terytorialny zasięg działania:

Biblioteki narodowe gromadzą i udostępniają pełną produkcję wydawniczą narodu

wraz z obcym piśmiennictwem o tym narodzie.

Biblioteki regionalne gromadzą zbiory związane z określonym obszarem kraju

zarówno treściowo jak i formalnie np. biblioteki wojewódzkie.

Biblioteki ze względu na zakres tematyczny księgozbioru:

5

Biblioteki ogólne posiadają działy ze wszystkich dziedzin wiedzy.

Biblioteki specjalne gromadzą piśmiennictwo z określonej dziedziny (mogą także

gromadzić zbiory z kilku pokrewnych dziedzin).

Biblioteki ze względu na metodę udostępniania:

Biblioteki prezencyjne udostępniają swoje zbiory jedynie na miejscu, w czytelni

(z reguły są to zbiory archiwalne i unikalne): Biblioteka Narodowa, Ossolińskich,

Jagiellońska, władz, urzędów, resortowe (np. biblioteki wojskowe).

Biblioteki wypożyczające – zalicza się do nich biblioteki publiczne, niektóre szkolne

i pedagogiczne.

Biblioteki publiczne obsługują ogół odbiorców na określonym terenie.

Biblioteki zależne od osób prawnych, utrzymujących i finansujących:

Biblioteki państwowe stanowią własność państwa i są utrzymywane przez państwo

z budżetu centralnego, samorządowego, instytucji naukowych lub związków zawodowych.

Biblioteki społeczne – prowadzone są przez organizacje lub instytucje społeczne,

np.: biblioteki związków zawodowych, stowarzyszeń itp.

Biblioteki prywatne stanowią własność osób lub instytucji prywatnych

2.3. Biblioteki publiczne w Polsce

Za ojców założycieli pierwszej w Polsce publicznej biblioteki uważa się Andrzeja

Stanisława i Józefa Andrzeja Załuskich. W 1747 r. po połączeniu swych zbiorów w pałacu

Daniłowiczowskim w Warszawie otworzyli dla publiczności jedną z największych bibliotek

ówczesnej Europy. Liczyła sobie przeszło 200 tysięcy tomów. W 1774 r. przejęta została

przez państwo i powierzona Komisji Edukacji Narodowej, a od 1780 r. na mocy uchwały

sejmu otrzymała pierwszy w Polsce egzemplarz obowiązkowy. W 1794 r. jej zbiory liczyły

już ok. 400 tysięcy druków, 20 tysięcy rękopisów, ponad 40 tysięcy sztychów, przeważała

książka polska9.

Biblioteka stanowiła ośrodek życia kulturalnego i naukowego. Stanowiła doskonały

warsztat pracy dla ówczesnych uczonych. Była też szkołą zawodowego bibliotekarstwa. Józef

A. Załuski, który osobiście kierował biblioteką był wytrawnym znawcą książek i namiętnym

bibliofilem. Na podstawie zbiorów opracował niemal kompletną wielotomową bibliografię

narodową – pierwszą w naszych dziejach pt. „Bibliotheca Polona Magna Universalis”.

Monumentalne dzieło pozostające jedynie w rękopisie spłonęło po powstaniu Warszawskim

w 1944 roku wraz z innymi pracami Józefa Załuskiego oraz katalogami biblioteki10

.

9 B. Kosmanowa: Książka i jej czytelnicy w dawnej Polsce. Warszawa 1981, s. 288.

10 B. Bieńkowska: Książka na przestrzeni dziejów. Warszawa 2005, s. 145.

6

Biblioteka Załuskich przestała istnieć w 1795 roku. W ramach akcji represyjnych po

upadku powstania kościuszkowskiego zbiory wywiezione zostały na rozkaz Katarzyny II do

Petersburga, gdzie zasiliły Cesarską Bibliotekę Publiczną oraz inne książnice rosyjskiego.

Połowa zbiorów nie dotarła na miejsce. Część książek zwrócona Polsce na mocy traktatu

ryskiego z 1921 r., została zniszczona podczas II wojny światowej. Obecnie zachowały się

tylko szczątki, głównie w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego oraz Narodowej

w Warszawie. Ocenia się że uratowano tylko ok. 20 tysięcy druków i 2000 rękopisów, czyli

niewielki fragment wspaniałej niegdyś kolekcji11

.

Pomimo, że los tak strasznie się obszedł z Biblioteką Załuskich idea biblioteki

narodowej udostępniającej swe zbiory narodowi żyła w czasach zaborów a także po

odzyskaniu państwowości. W 1907 powstaje Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy a w 1928

Biblioteka Narodowa, które odwołują się do chlubnej tradycji Biblioteki Załuskich,

zbierającej i udostępniającej swe zbiory12

.

2.4. Zadania bibliotek

Do podstawowych zadań bibliotek należy13

:

1)gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie i ochrona materiałów

bibliotecznych,

2)obsługa użytkowników, przede wszystkim udostępnianie zbiorów oraz prowadzenie

działalności informacyjnej, zwłaszcza informowanie o zbiorach własnych, innych bibliotek,

muzeów i ośrodków informacji naukowej, a także współdziałanie z archiwami w tym

zakresie.

Do zadań bibliotek może ponadto należeć prowadzenie działalności bibliograficznej,

dokumentacyjnej, naukowo – badawczej, wydawniczej, edukacyjnej, popularyzatorskiej

i instrukcyjno – metodycznej14

.

W realizacji zadań biblioteka może współpracować z placówkami oświaty i kultury,

stowarzyszeniami oraz innymi instytucjami dobierając odpowiednio formy współpracy do

zakresu realizowanych zadań.

Biblioteka może również organizować praktyki zawodowe dla studentów i słuchaczy

przygotowujących się do zawodu nauczyciela bibliotekarza.

11

Ibidem, s. 196-198. 12

Ibidem, s. 237-238. 13

Ustawa o bibliotekach (Dz. U. z dnia 28 lipca 1997 r., art. 4, p.1.) 14

Ibidem, art. 4, p. 2.

7

2.5. Wizerunek i tożsamość biblioteki publicznej

Współczesna biblioteka publiczna musi być instytucją potrzebną i ocenianą jako

niezbędna dla rozwoju społeczeństwa, niezastąpiona w zakresie świadczonych usług,

przyjazna użytkownikowi. Dlatego też wszystkie działania marketingowe biblioteki powinny

mieć na celu wykreowanie i utrzymanie pozytywnego wizerunku w świadomości społecznej.

Obecnie bowiem dobra opinia o bibliotece w otoczeniu jest podstawowym warunkiem jej

istnienia15

.

Budowanie przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa nie może abstrahować od tego,

co dzieje się w otoczeniu. Postrzeganie innych firm jako konkurentów wymaga od każdej

firmy samookreślenia czy zdefiniowania własnej tożsamości16

. Tożsamość firmy jest

dosłownym tłumaczeniem pojęcia corporate identity (CI). W powszechnej świadomości CI to

nic innego, jak nazwa i znak graficzny firmy, czyli tożsamość wizualna. Takie rozumowanie

ma swoje wytłumaczenie w fakcie, że system identyfikacji wizualnej przedsiębiorstwa jest

najbardziej widocznym aspektem działań public relations. W praktyce tożsamość wizualna

stanowi jedynie tylko element składowy corporate identity17

.

Rys. 1. Wizerunek a tożsamość.

Źródło: Z. Zemler: Public relations, zarządzanie reputacją firmy. Warszawa 1992, s. 31.

O ile tożsamość jest pewnym zespołem atrybutów, które przedsiębiorstwo przekazuje

otoczeniu, a zwłaszcza konsumentom, to wizerunek stanowi w tym otoczeniu ich realną

projekcję. Tożsamość „produkując” wizerunek pozycjonuje go w świadomości otoczenia18

.

Otoczenie obserwuje tę tożsamość, widzi określone odbicie prezentowanej rzeczywistości i

tworzy w swojej świadomości jej określony wizerunek19

. Zgodność wizerunku i tożsamości to

docelowy ideał. Powodami niezgodności mogą być: niewłaściwe dopasowanie atrybutów

15

R. Cybulski: Wizerunek biblioteki w strategii marketingowej. „Bibliotekarz” 1997 Nr 7-8, s. 8. 16

J. Altkorn: Kształtowanie rynkowego obrazu firmy. Kraków 2002, s. 7. 17

B. Rozwadowska: Public relations – teoria, praktyka, perspektywy. Warszawa 2002, s. 193. 18

J. Altkorn, op. cit., s. 9. 19

E. Pluta: Public relations – moda czy konieczność? Teoria i praktyka. Warszawa 2001, s. 16.

8

tożsamości do cech docelowego segmentu rynku; rozbieżność między deklarowanymi

a rzeczywistymi zachowaniami firmy; nieskuteczność komunikacyjna firmy; oddziaływanie

konkurentów; zmienność otoczenia20

.

Pojęcia tożsamości i wizerunku firmy, choć są często używane wymiennie, kryją

w sobie inne treści. Wizerunek przedsiębiorstwa to sposób, w jaki jest ono odbierane przez

ogół, natomiast tożsamość to jego złożona osobowość, na którą składają się: filozofia, kultura,

strategia, historia, styl zarządzania, reputacja. Przedsiębiorstwo jest rozpoznawane przez

zewnętrzne i widoczne manifestacje wielu atrybutów i to właśnie ich wizualne aspekty są

zazwyczaj najczęściej poddawane ocenie ze strony ogółu21

.

Stworzenie odpowiedniego wizerunku biblioteki jest niezwykle istotne. Biblioteki

mają wiele do zaoferowania, a pozytywny wizerunek, jaki sobie wypracują, przyczyni się do

wzrostu popularności instytucji w otoczeniu. Sposób realizacji usług, udostępniania, a także

informacja o możliwości uzyskania książek, czasopism i innych materiałów, wpływają na

kształtowanie opinii o bibliotece.

Posiadanie pozytywnego wizerunku ma duże znaczenie zarówno dla pracowników

biblioteki, jak i jej otoczenia. Pomaga mianowicie w tworzeniu więzi ze społecznością

lokalna i budowaniu zaufania do biblioteki, jak również pozwala na rekrutację wysoko

wykwalifikowanych pracowników czy osiąganie przez nich dodatkowej satysfakcji z pracy22

.

2.6. Public relations w bibliotece

W Polsce public relations jest kojarzone w zasadzie tylko i wyłącznie z działalnością

biznesową, podczas gdy kreowanie pozytywnego wizerunku powinno być obecne

w praktycznie każdej aktywności społecznej. Public relations jest więc istotną funkcją

zarządzania wspierającą życie społeczne w jego najszerszym rozumieniu: począwszy od

sprawowania władzy na szczeblu lokalnym, krajowym, przez szeroko pojmowaną działalność

gospodarczą, edukację, służbę zdrowia i działalność charytatywną, a na polityce

międzynarodowej kończąc23

.

Zdefiniowanie public relations nie jest zadaniem łatwym, o czym świadczy fakt, iż

w literaturze przedmiotu funkcjonuje ponad 2000 definicji, a autorytety tej dziedziny od lat

prześcigają się w udoskonalaniu sformułowań i próbują znaleźć idealne pojęcie określające

public relations. Odzwierciedleniem tej sytuacji mogą być rezultaty ankiety przeprowadzonej

20

J. Altkorn, op. cit., s. 10. 21

S. Black: Public relations. Kraków 2001, s. 96. 22

B. Żołędowska – Król: Wizerunek biblioteki publicznej. Katowice 2006, s. 14. 23

S. Black: Public relations. Warszawa 1998, s.12.

9

przez Amerykańskie Stowarzyszenie Public Relations (PRSA) wśród 25 największych na

świecie firm doradczych i stowarzyszeń public relations. Celem ankiety było określenie

najważniejszych zadań, stojących przed tą dyscypliną. Wśród nich na pierwszym miejscu

znalazła się potrzeba jednoznacznego jej zdefiniowania24

.

P. Kotler uważa, że public relations to budowanie dobrych relacji z różnymi grupami

mogącymi mieć wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa przez uzyskiwanie przychylnych

publikacji w mediach, tworzenie korzystnego wizerunku firmy oraz odpowiednie reagowanie

na niekorzystne informacje i wydarzenia związane z przedsiębiorstwem25

. B. Rozwadowska

definiuje public relations jako funkcję zarządzania komunikacją między organizacją a jej

otoczeniem (zarówno wewnętrznym jak i zewnętrznym), która ma służyć wypełnieniu misji

organizacji26

.

W literaturze podaje się wiele definicji public relations, w których akcentuje się

pojęcie komunikowania i traktuje public relations jako zarządzanie informacją w celu

wykreowania pozytywnego wizerunku organizacji. Według Ł. Piasty komunikacja to serce

PR. Bez efektywnej komunikacji proces PR w ogóle nie będzie mógł zaistnieć. Nie może być

takiej sytuacji, że organizacja zaplanuje przekazanie informacji od odbiorcy, wywoła

krótkotrwały efekt i przerwie dalsze działania. Przepływ informacji musi być stały i tak

zaplanowany, aby wywołał u adresata pożądany efekt w procesie sprzężenia zwrotnego27

.

W systemie komunikowania się biblioteki z otoczeniem działania ze sfery public

relations pełnią zatem funkcje28

:

kształtowania wizerunku biblioteki (budowanie, zmiana lub utrzymywanie

pozytywnych wyobrażeń i opinii o bibliotece),

przekazywania opinii publicznej informacji charakteryzujących działalność biblioteki i

kreujących jej wizerunek,

tworzenia przesłanek do zrozumienia określonych decyzji biblioteki,

nawiązywania i utrzymywania więzi ze wszystkimi elementami otoczenia, ważnymi w

realizacji celów biblioteki,

harmonizowania stosunków społecznych zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz

biblioteki,

24

W. Budzyński: Public relations – Zarządzanie reputacją firmy. Warszawa 1997, s. 9. 25

P. Kotler, G. Armstrong, I. Saunders, V. Wong: Marketing. Podręcznik europejski. Warszawa 2002,

s. 825. 26

B. Rozwadowska, op. cit., s. 37. 27

Ł. Piasta: Public relations: istota, techniki. Warszawa 1997, s. 6-7. 28

B. Żołędowska – Król, op. cit., s. 70.

10

wzmacniania „wytrzymałości” biblioteki w sytuacjach kryzysowych i złej opinii

otoczenia.

Przytoczone definicje pozwalają stwierdzić, iż zadaniem PR jest utrzymywanie jak

najlepszego obrazu biblioteki w oczach jej użytkowników, obecnych i przyszłych,

społeczności lokalnej, władz, sponsorów i innych ewentualnych instytucji finansujących jej

działanie29

. Ważną rolę odgrywa tutaj budowa korzystnych informacji o bibliotece, jej

usługach i zbiorach, a także innych kwestiach związanych z jej funkcjonowaniem, czyli

stworzenie wokół biblioteki dobrego wrażenia. Oferta placówki musi być zatem kierowana do

różnych, wyodrębnionych spośród mieszkańców, grup czytelniczych. Ważne są kontakty

z władzami i kształtowanie ich poglądów na sprawy książki i czytelnictwa przez cierpliwe

i efektywne wyjaśnianie im roli i miejsca biblioteki w społeczności lokalnej. Biblioteki

powinny również nawiązać kontakt i współpracować z innymi placówkami oświatowymi

i kulturalnymi, mając na celu rozwój kulturalny mieszkańców30

.

Biblioteczny PR obejmuje także kreowanie nowego, niestereotypowego wizerunku

bibliotekarza. Zawód bibliotekarza powoli przestaje kojarzyć się z najnudniejszą profesją,

a bibliotekarz już nie jest zacofany i niezdarny. Jest rzutkim fachowcem, korzystającym

z nowoczesnych technologii, kompetentnym, miłym i uśmiechniętym. Również biblioteka

staje się nie tylko miejscem, w którym wypożycza się książkę, ale też nowoczesnym centrum

multimedialnym, gdzie można posłuchać muzyki, obejrzeć film, korzystać z usług Internetu.

Biblioteka powinna być miejscem, które będzie zachęcać ludzi do spędzania tam swojego

czasu31

.

Biblioteka ma swoje cele i zadania do spełnienia. Funkcjonuje na rynku w otoczeniu

społecznym, wspólnym dla wszystkich przedsiębiorstw. Cechą wyróżniającą bibliotekę jako

przedsiębiorstwo, jest jej niedochodowy charakter – biblioteka jest instytucją non profit.

Nie znaczy to jednak, że nie będzie komunikować się z otoczeniem i propagować swoich

usług w środowisku. Narzędzia marketingowe, jakimi posługują się inne instytucje, mogą być

wykorzystane również w promocji biblioteki. Sposoby komunikowania się ze środowiskiem

i jakość kształtowania wizerunku biblioteki zależeć będą od różnorodności działań

marketingowych stosowanych przez jej pracowników.

Biblioteki w swojej działalności promocyjnej w ramach PR wykorzystują również

publicity. Jednak dla instytucji non profit znaczenie publicity jest mniejsze niż dla innych

29

M. Witkowska: Public relations w bibliotece – nasze nastawienie do różnych kategorii odbiorców

informacji. „Bibliotekarz” 1997 nr 1, s. 7. 30

B. Żołędowska – Król, op. cit., s. 70. 31

M. Huczek: Marketing organizacji non profit. Sosnowiec 2003, s. 147.

11

przedsiębiorstw. Często bowiem biblioteki nie mają wpływu na to, co i w jakim tonie o niej

się pisze. Chętnie natomiast sięgają po publicity, gdy same mogą konstruować treść

informacji, którą media przekazują. Powodem, dla którego korzysta się z publicity

w bibliotece, może być np.: przyznanie wysokiej subwencji, pozyskanie i uruchomienie

unikalnych, nowatorskich urządzeń, programów, uruchomienie poczty elektronicznej32

.

Wykorzystując public relations i publicity, biblioteki mają na celu trwanie

w świadomości użytkowników, władz lokalnych i opinii społeczne. Jeśli o bibliotece jest

głośno, to znaczy, że jest ona instytucją potrzebną, pożyteczną i atrakcyjną. Te opinie zaś

mogą wpływać zwrotnie na działalność biblioteki, przysparzając jej życzliwych sponsorów

i zwiększając liczbę zainteresowanych ofertą użytkowników33

.

2.7. Marketing w bibliotece

Marketing jest funkcją zarządzania, polegającą na organizacji i kierowaniu wszystkimi

działaniami firmy zaangażowanymi w ocenę potrzeb klienta i zamianę siły nabywczej klienta

na efektywne zapotrzebowanie na określony produkt lub usługę oraz na przekazywaniu tego

produktu lub usługi do końcowego klienta lub użytkownika, tak aby osiągnąć założone zyski

lub inny cel wyznaczony przez firmę czy inną organizację34

.

Elementy marketingu stosowane są przez liczne grupy organizacji niedochodowych,

na przykład przez biblioteki, bowiem współczesna biblioteka, jeśli chce skutecznie

funkcjonować w środowisku, musi wypracować własną strategię marketingową. Zadaniem

marketingu w bibliotece jest z jednej strony przystosowanie organizacji do zmieniającego się

otoczenia, z drugiej zaś oddziaływanie i kształtowanie „rynku” dla potrzeb biblioteki.

Marketing, jako sposób nowoczesnego działania, służy doskonaleniu usług bibliotecznych

poprzez nieustanne dostosowywanie ich do potrzeb konkretnych użytkowników. To

nieustanne dostosowywanie się do użytkowników biblioteki, mające na celu dostarczenie im

wartości i zadowolenia, a także pozyskanie nowych czytelników, nie jest łatwe. Wymaga

starannego zbierania informacji o tym, kim są zgłaszający się adresaci, jakie są ich

zainteresowania, co trzeba zrobić, aby biblioteka zaspokajała ich potrzeby.

W badaniach marketingowych ważne pole obserwacji stanowi struktura organizacyjna

instytucji oraz jej kooperantów i organizacyjny układ procesów marketingowych. W sferze

badań nad organizacją bibliotek niezbędne są analizy relacji pomiędzy układem sieci

32

Ibidem, s. 147. 33

Ibidem, s. 148 34

J.Ch. Halloway, Ch. Robinson: Marketing w turystyce. Warszawa 1997, s.19

12

bibliotecznej a strukturą biblioteki oraz między rozmieszczeniem agend a przestrzenną

strukturą środowiska – zarówno otwartego, jak też uczelnianego albo szkolnego35

.

Do kategorii badań stałych należą analizy personelu, polegające na ustaleniu cech

i umiejętności koniecznych na każdym stanowisku pracy oraz identyfikacji, które z nich

i w jakim stopniu reprezentuje pracownik na tym stanowisku zatrudniony. Predyspozycje

i kwalifikacje bibliotekarza są w działalności marketingowej nie bez znaczenia. Prowadzenie

przez niego ciekawych form pracy, w tym wykorzystywanie nowych technologii, jest

dostrzegane i właściwie oceniane przez użytkowników biblioteki36

.

Wszędzie tam, gdzie biblioteki realizują różne formy pracy z czytelnikiem, zachodzi

potrzeba ocena użyteczności skuteczności tych działań. Jak wszystkie instytucje realizujące

strategię marketingową – biblioteki powinny systematycznie badać społeczne o nich opinie

oraz skuteczność stosowanych form promocji. Rozpoznanie opinii, społecznych poglądów na

temat bibliotek, w znacznym stopniu określa użyteczność tych instytucji. Badania pozwalają

ocenić stan funkcjonowania bibliotek oraz ustalić opinie użytkowników o tym

funkcjonowaniu. Na tej podstawie można wypracować strategię działań praktycznych:

określić realne cele, plan, program i rozwiązania organizacyjne37

.

Współczesna biblioteka, stosująca strategię marketingową, nie może być tylko

wypożyczalnią książek. Musi także podejmować się prowadzenia różnych, innowacyjnych

form pracy z użytkownikiem i dla użytkownika. Biblioteki muszą odważnie podjąć się

pełnienia funkcji edukacyjnej, kulturalnej, rekreacyjnej, rozrywkowej. Wówczas stają się

poważnym konkurentem dla różnego rodzaju ośrodków szkoleniowych, punktów

gastronomicznych, kawiarenek internetowych, masowych mediów. Nastawiona na

marketingową strategię biblioteka potrafi jednak nie tylko rywalizować z konkurencją, ale

również z nią współpracować.

Zastosowanie marketingu w bibliotece jest dzisiaj koniecznością. Biblioteka stosująca

dobrą strategię marketingową nadąża za nowoczesnością, a tym samym przyciąga i zadowala

czytelników swoją ofertą, wychodząc naprzeciw ich potrzebom i oczekiwaniom.

35

J. Wojciechowski: Marketing w bibliotece. Warszawa 1993, s.74 36

A. Adamska: Działania marketingowe w bibliotece szkolnej. „Poradnik bibliotekarza” 2002 nr5, s. 28. 37

J. Wojciechowski, op. cit., s.76