pws die berliner mauer tess&sara-2€¦ · profielwerkstuk die berliner mauer 15‐01‐2016...

DIE BERLINER MAUER Profielwerkstuk geschiedenis

7 DECEMBER 2015 SARA VAN ASSEN & TESS VAN MELICK

6Aa I.O.V.: Dhr. Van der Vos

Profielwerkstuk Die Berliner Mauer 15‐01‐2016

Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 1

InhoudsopgaveInhoudsopgave ........................................................................................................................................ 1

Inleiding ................................................................................................................................................... 3

Motivatie ............................................................................................................................................. 3

Het onderzoek ..................................................................................................................................... 3

De opbouw van het verslag ................................................................................................................. 4

Hoofdstuk 1 De verhoudingen voor 1945 ............................................................................................ 5

De vrede van Brest‐Litovsk .................................................................................................................. 5

De burgeroorlog in Rusland ................................................................................................................. 5

De oprichting van de Communistische Internationale ........................................................................ 7

De conferentie van München .............................................................................................................. 7

Het Molotov‐Ribbentroppact .............................................................................................................. 7

De samenwerking in de Tweede Wereldoorlog .................................................................................. 9

Het tweede front ................................................................................................................................. 9

De Poolse Kwestie ............................................................................................................................. 10

De Conferentie van Teheran ............................................................................................................. 10

De Conferentie van Jalta ................................................................................................................... 11

Conclusie ........................................................................................................................................... 12

Hoofdstuk 2 De Conferentie van Potsdam ......................................................................................... 13

De afspraken ...................................................................................................................................... 14

Conclusie ........................................................................................................................................... 15

Hoofdstuk 3 De splitsing van Duitsland ............................................................................................. 16

Verslechterde verhoudingen en vervreemde vijandbeelden............................................................ 16

De Trumandoctrine ........................................................................................................................... 17

Bestuur in de bezettingszones .......................................................................................................... 17

Marshallplan ...................................................................................................................................... 18

Grondwet en economische eenheid ................................................................................................. 19

Blokkade van West‐Berlijn ................................................................................................................ 19

Oprichting BRD .................................................................................................................................. 20

Conclusie ........................................................................................................................................... 21

Hoofdstuk 4 Versperringen van de grens .......................................................................................... 22

IJzeren Gordijn ................................................................................................................................... 22

Grensmarkeringen ............................................................................................................................. 23

Conclusie ........................................................................................................................................... 23

Hoofdstuk 5 De druppel ..................................................................................................................... 27

Vluchtpogingen ................................................................................................................................. 27



Verstoorde planeconomie ................................................................................................................. 27

Chroesjtsjov‐ultimatum ..................................................................................................................... 28

Walter Ulbricht .................................................................................................................................. 28

Conclusie ........................................................................................................................................... 29

Conclusie ............................................................................................................................................... 30

Evaluatie ................................................................................................................................................ 32

Tess .................................................................................................................................................... 32

Sara .................................................................................................................................................... 33

Bronnenlijst ........................................................................................................................................... 35

Literatuurlijst ..................................................................................................................................... 35

Internetbronnen ................................................................................................................................ 35

Bijlagen .................................................................................................................................................. 37

Logboek Tess ..................................................................................................................................... 37

Logboek Sara ..................................................................................................................................... 38



InleidingDe Berlijnse Muur. Veel mensen weten van de Berlijnse muur, en welke rol het speelde in de

geschiedenis van Duitsland en Europa. Maar grote vraag is; hoe kwam het zo ver? Een reeks

achtereenvolgende oorzaken en gevolgen tijdens de Koude Oorlog leidden uiteindelijk tot de

splitsing van Berlijn, dat midden in de Duitse Democratische Republiek lag. Alleen welke oorzaken en

gevolgen zijn dat, en hoe hebben die effect op elkaar? Voor het vak geschiedenis gaan dit

onderzoeken, en beschrijven we hoe deze gebeurtenissen uiteindelijk kwamen tot het bouwen van

de fameuze muur. We beginnen daarbij in het jaar 1945, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog,

tijdens de Conferentie van Potsdam, wanneer Berlijn in vieren gedeeld werd.

Motivatie

In de derde klas hebben wij een lange tijd besteed aan de geschiedenis van Duitsland en ook die van

Berlijn, omdat we aan het einde van het jaar een week met school naar de hoofdstad gingen en hier

onder andere een rondleiding hebben gehad langs het restant van de Berlijnse Muur. We waren

hiervan beide erg onder de indruk en het was een ontzettend leuke, maar ook zeker leerzame week.

Toen we ons onderwerp moesten kiezen voor ons PWS, was het reisje naar Berlijn hetgeen dat ons

voor het vak geschiedenis heeft laten kiezen. We hadden de Muur gezien en nu wilden we weten

waarom het zo gelopen was. De Conferentie van Potsdam hebben we gekozen als beginpunt, omdat

hierbij Berlijn verdeeld wordt.

Hetonderzoek

Zoals eerder beschreven, beginnen we bij Conferentie van Potsdam. We zoeken uit hoe in zestien

jaar het einde van de Tweede Wereldoorlog, kon leidden tot het hoogtepunt van de Koude oorlog.

We beschrijven of er een correlatie tussen de bouw van de muur en de conferentie van Potsdam

verband, en zo ja, welke. Dat doen we door het beantwoorden van de onderstaande vraag, die we

onszelf gesteld hebben:

“InhoeverreleiddedeConferentievanPotsdamtotdebouwvandeBerlijnseMuur?”

Om een beter beeld te krijgen van de situatie voorafgaand aan de conferentie stelden we ons de

eerste deelvraag, die luidt: “Wat waren de verstandhoudingen tussen Oost en West, voorafgaand

aan de Conferentie van Potsdam?”. We bespreken vanaf de Oktoberrevolutie, wanneer Rusland

communistisch werd, hoe de relaties tussen het Oosten en het Westen ontwikkelen en veranderen.

Met Oost wordt meestal Rusland bedoeld, soms inclusief de invloedssfeer van Rusland. Met West

worden de Verenigde Staten bedoeld, meestal vergezeld door Groot‐Brittannië en Frankrijk, of

andere landen in de invloedssfeer van de Amerikanen. We eindigen dit onderdeel vlak voor de

conferentie van Potsdam.

Vervolgens wordt behandeld welke belangrijke afspraken er worden gemaakt tijdens de Conferentie

van Potsdam. We vragen ons af: “Wat vond er plaats op de Conferentie van Potsdam?”. Met deze

vraag willen wij tevens bespreken hoe de sfeer was tussen Oost en West. We willen door het

beantwoorden van deze tweede deelvraag een beeld geven van wat het begin zou zijn van de Koude

Oorlog. Op die manier kunnen wij later behandelen wat de effecten van de Conferentie waren, en

hoe dat resulteerde in de Berlijnse Muur.



Na de conferentie bestaat er nog steeds één Duitsland. Hoe kwam het dat Duitsland verdeeld raakte

in twee staten, één West en één Oost? Om dat te beantwoorden stelden wij ons de vraag: “Hoe en

waarom vond de splitsing tussen Oost‐ en West‐Duitsland plaats?”.

Toen Duitsland verdeeld was, probeerde men op allerlei verschillende manieren duidelijk te maken

waar de grenzen lagen en waar men wel en niet mocht komen. De grenzen werden steeds strenger

bewaakt en het werd steeds lastiger om naar een ander gebied te komen. Een groot onderdeel

hiervan waren de verschillende invloedssferen. Wij hebben hierbij de volgende vraag opgesteld:

“Wat vond er voorafgaand aan de bouw van de Berlijnse Muur plaats met als doel het versperren van

de grens tussen Oost‐ en West‐Duitsland?”.

De laatste deelvraag van ons PWS luidt: “Wat was de directe aanleiding van de bouw van de Berlijnse

Muur?”. Met deze deelvraag willen we vaststellen waarom de Muur uiteindelijk is gebouwd en door

wie.

Deopbouwvanhetverslag

Ons werkstuk is op chronologische wijze opgebouwd. Er vond een kettingreactie plaats, waarbij de

meeste dingen zich ontwikkelen als respons op een andere ontwikkeling. Als gevolg daarvan

beantwoorden wij onze hoofdvraag in volgorde van tijd. Het leek ons niet meer dan logisch onze

deelvragen daarom ook in die volgorde te formuleren, en uiteindelijk beantwoorden.

We hebben onze hoofdstukken ingedeeld per hoofdvraag. Onze deelvragen omvatten één

onderwerp per keer, waardoor het handig is dit binnen één hoofdstuk te bespreken. Na het

behandelen van de relevante informatie bij het betreffende onderwerp, geven we aan het einde van

een hoofdstuk kort antwoord op de deelvraag.

Aan het einde van dit verslag vindt u een conclusie waar we antwoord proberen te geven op de

hoofdvraag, en waarmee we ons onderzoek afsluiten. Aan het einde vindt u ook bronnen‐ en

literatuurlijst, evenals een evaluatie en logboeken.



Hoofdstuk1 Deverhoudingenvoor1945“WatwarendeverstandhoudingentussenOostenWest,voorafgaandaandeConferentievanPotsdam?”

We bespreken in dit hoofdstuk de onenigheden en de samenwerkingen tussen Oost en West. Met

West worden Groot‐Brittannië, Frankrijk en vaak ook de Verenigde Staten bedoeld. In Oost heeft de

Sovjet‐Unie de hoofdrol. We beginnen onze beschrijving van de verstandhouding aan het einde van

de Eerste Wereldoorlog, nadat Rusland communistisch was geworden. Het communisme is een

ideologie en manier van regeren die, door middel van een revolutie, het particulier bezit wil

nationaliseren, met als doel een klasseloze samenleving. De tegenhanger van het communisme is

kapitalisme. Het kapitalibsme is een stelsel waarbij een vrije markteconomie essentieel is.

Kapitalisten hechten waarde aan vrijheid en zo min mogelijk overheidsbemoeienis.

DevredevanBrest‐Litovsk

We zijn aan het einde van de Eerste Wereldoorlog beland. De Triple Entente (een bondgenootschap

van voornamelijk Rusland, Groot‐Brittannië en Frankrijk, later ook de Verenigde Staten en andere

landen) was op dit moment in oorlog met de Centralen (een bondgenootschap van Duitsland,

Oostenrijk‐Hongarije, het Ottomaanse rijk en Bulgarije).

Rusland was in de Oktoberrevolutie communistisch geworden en heette vanaf toen naast ‘Rusland’

ook ‘de Sovjet‐Unie’. Vladimir Lenin was aan de macht. Rusland in het bijzonder heeft veel verlies

geleden tijdens de oorlog en Lenin had aan het Russische volk beloofd dat hij de oorlog zou

beëindigen. Geen van zijn bondgenoten wilden echter vrede sluiten en ook de communistische

opstanden, waarvan hij hoopte dat ze in Duitsland of Frankrijk zouden plaatsvinden, gingen niet

door. De Sovjet‐Unie stond er alleen voor. Ook Duitsland, op dat moment onder het bewind van

keizer Wilhelm II, wilde van de oorlog met Rusland af. Zij waren onbedoeld in een tweefrontenoorlog

terecht gekomen en wilden de oorlog in het oosten afronden, zodat zij hun krachten konden sparen

voor het westfront.

Er vonden onderhandelingen van 9 december 1917 tot 3 maart 1918 plaats. De onderhandelingen

werden door de Sovjet‐Unie met opzet gerekt, met hoop op alsnog een communistische revolutie in

Duitsland. Uiteindelijk werd in Brest, een plaats die nu in Wit‐Rusland ligt, maar toen tot de Sovjet‐

Unie behoorde, de vrede besloten. Voor de vrede moest de Sovjet‐Unie veel land afstaan. Veel

gebieden werden onafhankelijk (waaronder bijvoorbeeld Wit‐Rusland, Finland en Polen), andere

gebieden gingen naar Turkije of Roemenië.

De vrede van Brest‐Litovsk wekte veel aversie op in Rusland, voornamelijk onder de niet‐

communistische bevolking. Door de vrede en een aantal andere redenen brak uiteindelijk de

Russische burgeroorlog uit. De vrede had mede als gevolg dat de westerse geallieerden de Sovjet‐

Unie als bondgenoot kwijtraakten. De Duitsers gingen zich vanaf toen focussen op de oorlog in het

westen. Hierdoor werd de oorlog aan het westfront verergerd. De westerse geallieerden namen

Rusland dit kwalijk en namen onder andere daarom later deel in de Russische burgeroorlog.

DeburgeroorloginRusland

In het begin werd het communisme door de westerlingen niet gevreesd. Men dacht namelijk dat het

een Russische bevlieging was die snel omver zou worden geholpen. De Fransen en Engelsen wilden

echter wel de bevolking van Oekraïne, Transkaukasië en de Kozakken (in deze periode alle drie ten



zuidwesten van de Sovjet‐Unie) helpen. Deze gebieden waren van Rusland gescheiden tijdens het

verdrag van Brest‐Litovsk of wilden niet communistisch worden en de Fransen en Engelsen wilden

hen overhalen om door te vechten tegen de Duitsers, ter compensatie van het verlies van Rusland als

bondgenoot, als poging opnieuw een tweede front te openen. Dit mislukte uiteindelijk, toen de

Oekraïners zich onder Duitse bescherming plaatsten.

Vervolgens vonden er Britse, Franse, Japanse, Canadese en Amerikaanse invasies plaats. De meeste

daarvan waren oorspronkelijk bedoeld om een tweede front te openen tegen de Duitsers. De Britten,

die daar al gelegerd waren om tijdens de Eerste Wereldoorlog de Russische haven van Moermansk

tegen de Duitsers te beschermen, vielen Moermansk (een stad in het Noorden van Rusland) binnen.

Later namen de Britten ook nog de haven van Archangelsk in (vlak bij Moermansk), bij beide acties

vergezeld door Fransen en Amerikanen. Later vielen de Britten het Zuiden van de Sovjet‐Unie ook

binnen vanuit Perzië. Daar namen ze bezitting van een belangrijk oliecentrum, Bakoe. Het openen

van het tweede front ging uiteindelijk niet door, omdat de Verenigde Staten het geen realistisch plan

vonden. De Japanners bezetten de haven van Vladivostok, in het zuidoosten van Rusland. Deze actie

was wel direct gericht tegen het communisme, met als doel een deel van Rusland in te nemen.

In de Sovjet‐Unie heerste sinds de Oktoberrevolutie onvrede over de staatsgreep van Lenin. Zoals

eerder beschreven waren ook veel niet‐communisten (ook wel ‘de Witten’ genoemd) boos om het

feit dat de communisten (‘de Roden’) de Vrede van Brest‐Litovsk hadden gesloten. Ze zagen dit als

een nationale ramp en een schande voor Rusland. Ook waren de Witten boos over het feit dat Lenin

de Constituerende vergadering had gesloten. Dit was een bestuursorgaan dat Lenin uitschakelde om

zelf meer macht te kunnen uitvoeren. In 1917 ontstond een Burgeroorlog tussen de Roden en de

Witten. Het verzet nam in 1918 nog verder toe. De oorlog groeide ne werd een groot slachtveld met

ruim een miljoen doden. De voornaamste doodsoorzaak was een gebrek aan eerste

levensbehoeften, zoals voedsel.

In de rest van Europa ontstonden er echter pogingen tot communistische revoluties, met name in

Duitsland. Vanaf toen begonnen de Westerse kapitalisten voor een uitbreiding van het communisme

te vrezen. De Amerikanen steunden de Witten in Rusland financieel en lieten een spionagenetwerk in

Rusland opzetten. Ook de Britten en Fransen steunden de Witten financieel en door middel van het

leveren van wapens.

Een van de belangrijkste leiders van de Witten was generaal Koltsjak. Hij was een liberale,

intelligente militair. Financieel was hij behalve afhankelijk van de Westerse kapitalisten, ook

afhankelijk van rijke liberale boeren. Zij hadden hem voedsel geleverd, maar omdat er in Rusland een

inflatie uitbrak, staakten de boeren hun leveringen. Er ontstonden financiële problemen voor

Koltsjak, waardoor hij zijn achterban kwijtraakte. Daarom besloten Groot‐Brittannië, Frankrijk en de

Verenigde Staten in 1919 Koltsjak openlijk te steunen. Koltsjak moest in ruil daarvoor beloven dat hij

een democratische regering zou opzetten, mocht hij de oorlog winnen. Daarnaast moest hij de

buitenlandse schulden van Rusland aflossen en de privileges van grote landeigenaren in Rusland

afschaffen.

De Britten zetten een legertje op, voornamelijk van Tsjechoslowaakse deserteurs, dat gedurende

1918 een groeispurt maakte naar 70.000 man. Dit leger werkte samen met Koltsjak. In november

1918 viel een tweede Brits leger de Sovjet‐Unie binnen, gevolgd door een Frans leger in december.

Deze legers waren echter niet gemotiveerd en ze namen uiteindelijk nauwelijks deel in de strijd. In



het begin van 1919 besloten ze de troepen terug te trekken. Frankrijk en Groot‐Brittannië steunden

vanaf toen Koltsjak alleen nog financieel.

De Witten leken de burgeroorlog te winnen. Koltsjak kon vanuit Siberië oprukken tot aan het

Europese gedeelte van de Sovjet‐Unie. In het voorjaar van 1919 werd hij daar toch verslagen door de

Roden. Ook andere ingrepen van de Witten werden door het rode leger onderdrukt. De Roden

vochten met een groot en efficiënt leger met veel soldaten uit het buitenland. Maar de nederlaag

van de Witten was buiten militaire oorzaken net zo goed te wijten aan politieke oorzaken. De meeste

burgers op het platteland waren namelijk niet geïnteresseerd in wie de burgeroorlog zou winnen, zo

lang ze maar genoeg land een voedsel zouden krijgen. Koltsjak wilde de verzoeken van het volk om

eten uitstellen tot na de oorlog. Als hij tijdens de burgeroorlog naar het volk geluisterd had, hadden

zij vervolgens zijn achterban willen vormen. Zo had hij een grotere kans gehad om de oorlog te

winnen.

In 1920 werd Peter Wrangel, de laatste witte generaal, door de Roden verslagen. In 1922 werden alle

Japanse troepen teruggedrongen. Dat is het einde van de burgeroorlog. De communisten in de

Sovjet‐Unie hebben na de oorlog de indruk dat het voor nooit meer mogelijk zal zijn een

bondgenootschap met de kapitalisten te sluiten.

DeoprichtingvandeCommunistischeInternationale

De Communistische Internationale, ook wel Komintern, was een internationale samenwerking tussen

communistische partijen. De Komintern werd geleid door de communistische partij van de Sovjet‐

Unie, de CPSU, en werd opgericht door Lenin in maart 1919 in Moskou.

Het doel van de Komintern was dat er internationaal zo veel mogelijk communistische partijen

werden opgericht, om zo een communistische wereldrevolutie te beginnen. Het eindpunt zou

wereldwijd communisme zijn. Alle congressen werden in Moskou gehouden. Er kwamen belangrijke

leden uit Duitsland, Frankrijk, Italië, Nederland en Bulgarije, maar de leden uit de Sovjet‐Unie hadden

het laatste woord.

Onder kapitalisten wekte de oprichting van de Communistische Internationale veel aversie op. Men

had afkeer en angst voor het idee van een communistische wereldrevolutie.

DeconferentievanMünchen

In Duitsland was in 1933 Hitler aan de macht gekomen. Hitler was een nationaal socialist. Het

nationaalsocialisme (ook wel het nazisme) is een ideologie die bestaat uit een mengeling van

fascisme, socialisme, militarisme, revanchisme, antisemitisme en het geloof in de dolkstootlegende.

Volgens Hitler was daarbij het zogenoemde 'Germaanse ras', oftewel het Arische ras, superieur. Het

Arische ras bestaat oorspronkelijk uit het nageslacht van Europezen, Perzen en Indiërs. Hitler stelde

zich de Ariër voor als een blonde Germaan met blauwe ogen. De tegenpool van het Arische ras is het

Semitische ras. Tot dit ras behoren mensen die Hebreeuwse of Arabische talen spreken. Voor het

Arische ras wilde Hitler lebensraum creëren, levensruimte. Eén groot, sterk rijk met daarin ruimte

voor het superieure ras.

In 1938 begon Hitler het uitbreiden van zijn rijk door middel van de Anschluss, de annexatie van

Oostenrijk. Hitler wilde zijn rijk verder uitbreiden en daarvoor zou hij Sudetenland, een gedeelte van

Tsjecho‐Slowakije, inlijven. Hij wist dat als hij Sudetenland zou bezetten, Frankrijk en de Sovjet‐Unie

beide Tsjecho‐Slowakije te hulp zouden schieten. Daarom organiseerde hij in 1938 de conferentie

van München, om een diplomatieke oplossing te vinden. Aanwezig waren Hitler (namens Duitsland),



Mussolini (namens Italië), Chamberlain (namens Groot‐Brittannië) en Daladier (namens Frankrijk). Er

werd besloten dat Duitsland Sudetenland mocht bezetten. Frankrijk en Groot‐Brittannië wilden Hitler

niet te veel tegenwerken om een tweede grote oorlog te voorkomen. Ze gingen daarom met zijn plan

mee. Ook werd er een niet‐aanvalsverdrag gesloten tussen de vier landen.

Nadat Lenin in 1924 overleed, lukte het Josef Stalin om in 1928, na een lange machtsstrijd, de leiding

van de Sovjet‐Unie op zich te nemen. Stalin was echter niet uitgenodigd voor de conferentie van

München. Hij vreesde een samenwerking van de grote vier tegen het communisme. Daarom gaf hij

de hoop op een alliantie met Groot‐Brittannië en Frankrijk tegen Duitsland op.

HetMolotov‐Ribbentroppact

Later in 1939 werd het duidelijk dat Hitler Polen ook bij zijn grondgebied wilde betrekken. Uit zijn

plannen betreffende meer lebensraum creëren was niet onbekend dat hij die ruimte voornamelijk in

het oosten zou zoeken, waar de Slaven, een volgens Hitler minderwaardig ras, wonen. In maart 1939

garandeerden Frankrijk en Groot‐Brittannië daarom de Poolse onafhankelijkheid. Ze zouden

Duitsland dus de oorlog moeten verklaren als Hitler Polen zou aanvallen.

Ook Stalin voelde zich bedreigd door de plannen van Hitler en wilde een nieuwe oorlog voorkomen.

Hij had twee opties om dit te realiseren. De eerste optie was een bondgenootschap met Frankrijk,

Groot‐Brittannië en Polen sluiten. Dit zou Hitler wellicht af schrikken van een aanval op Polen, en hij

zou bij de Russische grenzen uit de buurt blijven. Dit probeerde Stalin, maar Daladier en Chamberlain

namen zijn onderhandelingspogingen niet serieus. Ze waren anticommunistisch en bang voor de

terreur die Stalin binnen de Sovjet‐grenzen uitvoerde. Tijdens de besprekingen tussen Groot‐

Brittannië, Frankrijk en de Sovjet‐Unie werd het voor Stalin bovendien duidelijk dat de Fransen en

Britten Polen niet daadwerkelijk te hulp zouden komen wanneer Hitler een inval zou doen, om een

De conferentie van München v.l.n.r: Chamberlain, Daladier, Hitler en Mussolini



oorlog met Duitsland te voorkomen. Stalin zou dan alleen komen te staan tegenover Hitler, en dat

probeerde hij juist te voorkomen.

De tweede optie was een verbond met Hitler sluiten. De druk om oorlog te voorkomen werd voor

Stalin nog meer verhoogd toen hij in het oosten in een oorlog met Japan terecht dreigde te komen.

Een tweefrontenoorlog zou een fatale klap voor de Sovjet‐Unie en de macht van Stalin worden. Om

de samenwerking met Duitsland te bevorderen had Stalin zijn huidige minister van buitenlandse

zaken, Maxim Litvinov, al ontslagen. Litvinov was joods en bovendien openlijk antinazistisch. Litvinov

werd vervangen door Vjatsjeslav Molotov.

Op 23 augustus 1939 werd het verbond in Moskou ondertekend. In het niet‐aanvalspact stond onder

andere dat als Polen was verslagen, Stalin de Oekraïense en Wit‐Russische delen van Polen mocht

inlijven. Daarbij mochten ze Baltische staten, Finland en Bessarabië annexeren, die voor Rusland in

het verslag van Brest‐Litovsk verloren waren gegaan. Ook kreeg Rusland van Duitsland een grote

lading moderne wapens. Duitsland kreeg van Rusland grondstoffen en voedsel, die hij door een

handelsblokkade van de Britten moeilijk nog kon krijgen. Daarbij dacht Hitler nu geen twee‐fronten

oorlog meer te hoeven voeren. Hij dacht dat Frankrijk en Groot‐Brittannië pas werkelijk wat zouden

ondernemen als Rusland mee ging vechten met de Duitsers.

Omdat de ideologieën van de Sovjet‐Unie (communisme) en Nazi‐Duitsland (nationaalsocialisme)

lijnrecht tegenover elkaar stonden kwam de aankondiging van het verdrag voor de rest van de

wereld als een grote verbazing. Het werd als een schok ontvangen.

DesamenwerkingindeTweedeWereldoorlog

Ondanks het niet‐aanvalspact viel Duitsland op 22 juni 1941 de Sovjet‐Unie binnen. De Russen waren

hier niet op voorbereid. Meer dan vier miljoen soldaten waren bij de grens met Polen gelegerd, maar

niet klaar om zichzelf tegen de Duitsers te verdedigen. De organisatie van het leger verliep de eerste

paar werken erg slecht en meer dan 85% van alle munitie ging verloren. Bovendien namen de

Duitsers ruim drieënhalf miljoen Russische soldaten als krijgsgevangen.

Stalin vreesde dat Groot‐Brittannië vrede zou sluiten met Hitler om hem te steunen in de strijd tegen

het communisme, maar het tegendeel was echter waar. Churchill (hij was de opvolger van

Chamberlain) verklaarde dat hij alles zou doen om Hitler tegen te houden. In juli 1941 besloten Stalin

en Churchill samen te gaan werken. Een belangrijk aspect van het pact was, dat geen van beide een

afzonderlijke vrede zou sluiten met Duitsland. Dit was gebaseerd op de vrede van Brest‐Litovsk. Ook

Roosevelt (president van de Verenigde Staten) besloot Stalin te helpen. Groot‐Brittannië en de

Verenigde Staten vreesden het nazisme meer dan het communisme. De hulp was vooral in de vorm

van de leverantie van wapens en voedsel. In 1942 bevestigde Stalin opnieuw, door het ondertekenen

van een verdrag van de Verenigde Naties, dat hij geen afzonderlijke vrede met Duitsland zou sluiten

en dat Duitsland de hoofdvijand was.

Hettweedefront

Hitler hoopte dat hij de Sovjet‐Unie in 1941 veroverd zou hebben. Dit plan mislukte, onder andere bij

de slag bij Moskou in 1941, waarbij de Sovjets de Duitsers versloegen, maar de Russen kregen

daarom wel de zwaarste klappen te verduren. In 1941 bevond meer dan 70% van het Duitse leger

zich aan het oostfront. Stalin vroeg aan zijn westerse bondgenoten een tweede front te openen in

Frankrijk, zodat de druk in het oosten wat af zou nemen. Begin 1942 spraken Roosevelt en Stalin af

dat de Verenigde Staten een tweede front zouden openen, als de Sovjet‐Unie een oorlog met Japan



zou beginnen (de Verenigde staten waren op dat moment in oorlog met Japan, de Sovjet‐Unie had

met Japan een neutraliteitsverklaring getekend).

Om daad bij het woord te voegen was Roosevelt van plan in de zomer van 1942 in Frankrijk een

landing te doen. Churchill kon Roosevelt er echter van overtuigen een landing in Noord‐Afrika te

doen, om het Suezkanaal voor de Britten te beveiligen. Later, in 1943, bood zich een nieuwe kans om

een tweede front te openen en Stalin bleef aandringen. Toch haalde Churchill Roosevelt weer over

om het niet te doen. Voor Stalin was dit een teken voor de onwil van het Westen samen te werken

met de Sovjets. Hij organiseerde daarom in april 1943 onderhandelingen met Hitler. Deze waren

tegen de samenwerking in maar zouden druk op de Westerlingen zetten om het tweede front te

realiseren. In de maand erna besloten de Britten en de Amerikanen tot het openen van het front,

door middel van operatie Overlord.

Toen in 1944 de Amerikanen in Frankrijk geland waren, nam het percentage Duitse soldaten in het

oosten af naar ongeveer 55%.

DePoolseKwestie

Polen voelde zich voor de Tweede Wereldoorlog net zo belazerd door de Sovjet‐Unie als door

Duitsland. De Poolse regering bevond zich in Londen, en liet zich daarom, toen ook de Sovjet‐Unie in

oorlog kwam met Duitsland, door Groot‐Brittannië overhalen een verbond te sluiten met de Russen.

De Sovjets lieten vanaf het begin af aan weten dat ze de inname van Polen niet gingen opgeven. Ze

wilden de situatie voor de Polen wel eventueel verzachten door middel van compensatie van het

grondgebied aan de Duitse grens. De Polen wilden dit pas bespreken aan het einde van de Tweede

Wereldoorlog.

De samenwerking verliep verder goed, tot er een gerucht opkwam die vertelde dat de Russen, na de

verdeling van Polen, duizenden Poolse officieren en hoge ambtenaren hadden geliquideerd. De

leider van Polen, Wladyslaw Sikorski, stemde in met een Duits voorstel over onderzoek naar het

incident, waardoor aan het licht kwam dat de Russen inderdaad vele krijgsgevangenen hadden

vermoord. De Russen ontkenden en verbraken het verbond met Polen.

Vervolgens stelden de Russen een communistisch comité in, het Comité van Lublin om Polen te

regeren. Toen ze Warschau naderden werden ze tegengehouden door de Poolse regering in Londen,

die wilde laten zien dat ze de Sovjets niet nodig hadden voor hun bevrijding. Het Poolse verzetsleger,

genaamd het Binnenlandse Leger, probeerde vervolgens zelf een opstand tegen de Duitsers te

beginnen. De Sovjets hielpen het antisovjetsgezinde leger niet en verboden de Britten en

Amerikanen in Sovjet‐gebied te landen met bevoorradingsvliegtuigen. Het werd een bloedige strijd

tussen de Polen en de Duitsers waarbij 200.000 Polen stierven, en 800.000 Polen gedeporteerd

werden naar Duitsland. Pas nadat de Duitsers Warschau hadden verwoest, trokken de Russen de

stad binnen.

De Polen waren boos over het handelen van de Sovjet‐Unie en wilden niet meer onderhandelen over

de Poolse grenzen. Stalin beschouwde het Comité van Lublin als de regering van Polen. De

problematiek werd deels opgelost op de Conferentie van Jalta.

DeConferentievanTeheran

De Conferentie van Teheran was georganiseerd op verzoek van Roosevelt en vond plaats van 28

november tot 1 december 1943. Aanwezig waren Roosevelt, Churchill en Stalin. Stalin was tijdens de



conferentie superieur. De andere twee waren namelijk hun afspraak over het tweede front nog niet

nagekomen en de Verenigde Staten hadden de Sovjet‐Unie nodig voor hun oorlog met Japan. Tijdens

de Conferentie van Teheran bevestigden de Britten en Amerikanen dat ze het front zouden openen

(Stalin reageerde hierop met het afschaffen van het Komintern, maar om een stok achter de deur te

zetten, organiseerde hij opnieuw een onderhandeling met de Duitsers). Ook werden er nieuwe

grenzen van Polen ingesteld, en mocht Rusland ‘bevriende regeringen’ aanstellen in verschillende

landen in Oost‐Europa. In ruil daarvoor ging Stalin akkoord met het idee van Roosevelt een

veiligheidsraad van de VN in te stellen en dat de Sovjet‐Unie deel zal nemen aan de oorlog met

Japan. Ook belooft Stalin de onafhankelijkheid van Finland.

DeConferentievanJalta

Bij deze conferentie was Stalin nog steeds in het voordeel. Roosevelt had nog steeds Stalins hulp

nodig voor de oorlog met Japan, die Stalin bevestigde. Hij zou de Verenigde Staten bijstaan, drie

maanden nadat de oorlog afgelopen zou zijn.

Stalin eiste op zijn beurt weer tien miljard aan herstelbetalingen in goederen en industrieproducten

van de Duitsers. Dit was logisch, aangezien Rusland van alle landen die in oorlog waren met

Duitsland, de meeste verliezen had geleden. Roosevelt wilde dit wel overwegen, maar Churchill was

tegen.

Over de grenzen van Polen werd ook gediscussieerd. De oostgrens werd vastgelegd, over de

westgrens werd nog gediscussieerd. De problematiek wat betreft de regering van Polen werd

opgelost. De Sovjets zouden het communistische apparaat wat nu regeerde aanvullen met westerse

Polen, en zo snel mogelijk vrije verkiezingen organiseren.

Ook werd besloten dat de grote drie voortaan verantwoordelijk zouden zijn voor de vrede van

Europa. In de landen die ze op de Duitsers veroverd hadden zou bovendien een democratisch

bestuur worden ingesteld. Stalin stemde hiermee in om Roosevelt te vrede te stemmen en omdat hij

verwachtte dat Roosevelt dit alleen nodig vond om het Amerikaanse volk te vrede te stellen. Ze

besloten ook dat ze Duitsland zouden verdelen in bezettingszones. Stalin ging ook mee in het

voorstel van Groot‐Brittannië om Frankrijk een bezettingszone toe te kennen. Frankrijk was niet echt

van groot nut geweest voor de geallieerden in de oorlog, maar de Britten wilden graag een Europees

tegenwicht naast de twee grootmachten.

Op de Conferentie van Jalta heerste een goede sfeer, en er werden veel compromissen gesloten. De

Conferentie van Jalta wordt daarom ook als een hoogstandje in de diplomatie gezien.



Conclusie

Ondanks veel problemen voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog; samengevat: De vrede van

Brest‐Litovsk, de burgeroorlog in Rusland, waaraan de Westerse geallieerden deelnamen, de

oprichting van het Komintern, de Conferentie van München waarbij Stalin niet uitgenodigd was en

het Molotov‐Ribbentroppact, slaagden de Russen, Britten en Amerikanen er toch in tijdens de

Tweede Wereldoorlog samen te werken tegen Duitsland. Dit verliep ook niet soepel, door de kwestie

van het tweede front, die een vertrouwensprobleem bij de Russen veroorzaakte en de Poolse

tragedie, die bij de westerse geallieerden wantrouwen opwekte.

Ondanks dat gebrek aan vertrouwen wisten Roosevelt, Chamberlain en Stalin zich toch diplomatiek

en flexibel op te stellen tijdens de Conferentie van Teheran en de Conferentie van Jalta. Er werden

een aantal knopen doorgehakt en compromissen gesloten, en de sfeer leek goed.

De conferentie van Jalta v.l.n.r: Churchill, Roosevelt en Stalin



Hoofdstuk2 DeConferentievanPotsdam“WatvonderplaatsopdeConferentievanPotsdam?”

Roosevelt was op 12 april 1945 overleden. Hij was altijd bereid geweest om samen te werken met de

Sovjet‐Unie. Hij dacht dat als de Verenigde Staten af en toe een beetje meegaven in de richting van

de Russen, zij zich wel zouden neerleggen bij de uiteindelijke macht van de Amerikanen. Hij geloofde

daarbij in een systeem waarbij de grote macht in de wereld was verdeeld tussen de Sovjets,

Amerikanen, Britten en Chinezen. Roosevelt werd vervangen door Harry S. Truman. Truman was

nationalistisch en minder bereid zich in te leven in de belangen van andere landen als zijn

voorganger. Buiten nationalist was Truman een anticommunist, hij vond dat alle internationale

problemen te wijten waren aan het communisme. Bovendien had Truman minder verstand van

zaken dan Roosevelt had gehad. Hij wist weinig over de situatie in Europa, laat staan Oost‐Europa.

Door gebrek aan kennis kon Truman wat onzeker zijn. Hij probeerde Roosevelts voetstappen te

volgen. Als dat niet lukte, maakte hij vaak starre en ondoordachte beslissingen om zijn gebrek aan

kennis te verbergen.

Omdat Truman zelfverzekerd wilde zijn tegenover Stalin tijdens de Conferentie van Potsdam, stelde

hij de conferentie uit tot na de eerste atoombomexplosie‐proef. Amerika was tijdens de Tweede

Wereldoorlog bezig geweest met het ontwikkelen van een kernwapen. De proef vond plaats op 16

juli 1945. De explosie was gelukt en Amerika was dus in staat het meest destructieve wapen van dat

moment te produceren. Hij kon dit eventueel gebruiken om dingen af te dwingen bij de Sovjets.

Churchill was ook vervangen, namelijk door Clement Attlee, die de verkiezingen in Groot‐Brittannië

had gewonnen.

De Conferentie van Potsdam vond plaats van 17 juli tot 2 augustus 1945, na de capitulatie van

Duitsland. Het speelde zich, zoals de naam doet vermoeden, af in Potsdam, een stad vlak bij Berlijn.



Deafspraken

Er was al besloten dat Duitsland verdeeld zou worden in 4 bezettingszones (evenals Oostenrijk) op de

Conferentie van Jalta. Men maakte die beslissing definitief en bepaalde ook de grenzen in het

Akkoord van Potsdam. Hieraan werd toegevoegd dat Berlijn en Wenen (hoofdsteden van Duitsland

en Oostenrijk) een gelijksoortige verdeling zouden ondergaan. Dat Berlijn ook in vier zones werd

verdeeld was een bijzondere beslissing. Berlijn lag namelijk midden in de Sovjet‐bezettingszone.

Over de grenzen van Polen werd wederom niets besloten. De Polen wilden graag dat de rivieren de

Oder en de Neisse werden aangehouden (de Oder‐Neissegrens) als westgrens, maar de Britten en

Amerikanen waren het hier niet mee eens.

Zoals de Sovjet‐Unie eerder had aangegeven wilden ze Duitsland herstelbetalingen laten doen om de

verliezen in Rusland te herstellen. De Angelsaksische landen vonden dit een slecht idee, maar

kwamen na lange onderhandelingen Rusland wat tegemoet. Besloten werd dat iedere bezetter het

recht had om de nodige betalingen te halen in zijn eigen zone. De betalingen mochten worden

gedaan in industriële goederen, eindproducten en arbeidskrachten. Voor Rusland werd de waarde

van de herstelbetalingen op tien miljard dollar besloten. Hij mocht ook fabrieken in de Westerse

bezettingszones ontmantelen om aan geld te komen.

De geallieerden legden de Verklaring van Potsdam af, welke de voorwaarden van een Japanse overgave beschreef. Truman en Stalin wilden beide niet ingaan op de vredesvoorstellen

van de Japanners. Stalin was officieel nog steeds neutraal, maar hij wilde een aantal gebieden op de

Japanners veroveren (die hij in een oorlog in 1905 aan ze had verloren) voordat hij de oorlog zou

De conferentie van Potsdam v.l.n.r: Attlee, Truman en Stalin



beëindigen. Truman had een atoombom ontwikkeld die hij graag wilde inzetten om indruk te maken

op onder andere de Sovjets. Japan was een geschikt doelwit en daarom zag ook Truman geen nut in

het beëindigen van de oorlog met Japan.

Daarbij werd op de Conferentie van Potsdam besloten dat ze Duitsland zouden demilitariseren en

denazificeren. De Denazificatie zou onder andere verlopen via de processen van Neurenberg, waar

de oorlogsmisdadigers zouden worden berecht. Duitsers die in de door Duitsland veroverde

gebieden woonden zouden worden gerepatrieerd, en de grenzen zouden hersteld worden.

Alle onbesloten zaken zouden zo snel mogelijk worden beslist op een definitieve vredesconferentie.

De westelijke geallieerden wilden bijvoorbeeld pas tijdens de definitieve vredesconferentie de

voorlopige 'administratieve' Oder‐Neissegrens van Polen in een officiële grens omzetten.

Conclusie

De Conferentie van Potsdam werd gezien als een dieptepunt in de samenwerking tussen de westerse

geallieerden en de Sovjet‐Unie. Er werd vrijwel niets nieuws besloten en de sfeer was ernstig

verslechterd.

Wat betreft Duitsland werden er geen nieuwe dingen afgesproken, behalve de demilitariseren en

denazificeren en de onderverdeling van Berlijn. Over andere zaken waren eerder al afspraken

gemaakt, of er kon geen compromis worden gesloten. Er werd besloten resterende problemen op

een vredesconferentie te bespreken, dit was eigenlijk een uitstel van executie.

De bezettingszones in Duitlsand De bezettingszones in Berlijn



Hoofdstuk3 DesplitsingvanDuitsland“HoeenwaaromvonddesplitsingtussenOost‐enWest‐Duitslandplaats?”

Na de Tweede Wereldoorlog waren de Verenigde Staten het machtigste ter wereld. Ze hadden

tijdens de oorlog nauwelijks schade opgelopen in vergelijking met anderen landen. Daarbij liepen ze

voor op technologisch, militair en economisch gebied. Ze hadden op 6 augustus een atoombom op

Hiroshima en op 9 augustus op Nagasaki (in Japan) geworpen. Daarmee hadden ze hun militaire en

technologische voorsprong getoond aan de rest van de wereld. Naast de atoombommen hadden ze

ook nog de sterkste luchtmacht en de sterkste zeemacht ter wereld. Economisch gezien was Amerika

ook in het voordeel. Het BNP van de Amerikanen was in de oorlog zelf sterk gestegen.

De Sovjet‐Unie was het slechtste uit de oorlog gekomen. Er waren veel doden, steden, dorpen

spoorwegen en fabrieken door de Duitsers verwoest, de landbouwproductie was sterk afgenomen en

meer dan vijfentwintig miljoen mensen waren dakloos geworden.

Verslechterdeverhoudingenenvervreemdevijandbeelden

De relatie tussen de Verenigde Staten en de Sovjet‐Unie was er niet beter op geworden. De

Amerikanen waren niet meer van plan in enig opzicht mee te werken met de Russen en wilden zich

alleen focussen op de economische uitbreiding van Amerika. De Sovjets wilden zich vooral focussen

op het economische herstel van de Sovjet‐Unie. Ze wilden dat onder andere bereiken door middel

van de herstelbetalingen en een half beloofde lening van de Amerikanen die zes miljard dollar zou

bedragen.

Door de verslechterde relaties tussen de Russen en Amerikanen vonden er een aantal crisissen

plaats, in Iran en in Turkije. De ruzies gingen in beide gevallen over grote plannen die de Russen met

het land zou hebben, die voorkomen moesten worden door de Amerikanen. In Iran zouden de

Sovjets alle olie onder hun controle willen. Wat betreft Turkije wilden de Russen een strategisch

gelegen zeestraat verdedigen, waarvan met de Amerikanen was afgesproken dat het mocht. De

westerse geallieerden verdachten de Sovjets er echter van de ze met die actie ook probeerden

Turkije en misschien zelfs Griekenland in hun invloedssfeer te trekken. Deze laatste beschuldiging

kwam vooral uit Britse hoek. De beschuldigingen zijn nooit bewezen.

De Amerikanen gingen hun economische voorsprong als politiek hulpmiddel gebruiken. Rusland

kreeg de lening van zes miljard niet en ook andere landen in Oost‐Europa kregen geen lening. Er was

in de Verenigde Staten besloten dat alleen landen die een democratisch en kapitalistisch bestuur, die

buiten de invloedssfeer van de Sovjet‐Unie vielen, van de Amerikaanse economie mee mochten

profiteren. Voorbeelden van landen in Oost‐Europa die onverwacht geen lening kregen waren Polen

en Tsjecho‐Slowakije. De Amerikanen verboden daarnaast Sovjet‐Unie om nog fabrieken in de

westerse bezettingszones te ontmantelen, tegen de afspraak van Potsdam in.

Deze economische maatregelen hadden een averechts effect. De bedoeling was geweest Stalin onder

druk te zetten, maar zijn houding tegenover het Westen verstarde alleen. Dit verergerde de

verhoudingen nog meer.

Beide kampen, Oost en West, hadden een negatief en onrealistisch beeld van elkaar. Het beeld was

gebaseerd op vooroordelen, verkeerde interpretaties en ervaringen uit de Tweede Wereldoorlog.

Het westen dacht van het oosten dat zij als doel hadden het aanwakkeren van een communistische

wereldrevolutie waardoor ze een einde wilden maken aan het kapitalisme en ‘de vrijheid van het



westen’. Dit was geen realistisch beeld. De Sovjet‐Unie was veel te druk met binnenlandse

problemen om zich met het beïnvloeden van het buitenland bezig te houden. In het oosten dacht

men op hun beurt dat de kapitalisten het communisme overal beoogde te beëindigen, en dat ze hun

economische invloed over de hele wereld wilde verspreiden.

DeTrumandoctrine

In de jaren 1945 en 1946 hadden de Sovjets Noord‐Korea en veel Oost‐Europese staten onder hun

invloed. Daar waren ze van plan communistische regeringen te vormen. In West‐Europa namen in

veel landen communistische partijen onderdeel uit van de regering. Deze partijen stonden (volgens

de Amerikanen) sterk onder invloed van de Russen. Daarnaast braken in Turkije en Griekenland

communistische opstanden uit.

Deze drie oorzaken, samen met het negatieve beeld dat er in de Verenigde Staten heerste over de

Sovjet‐Unie, resulteerden in de Trumandoctrine. Truman wilde voorkomen dat Turkije en

Griekenland communistisch werden, en wilde daarom geld van Congres in Amerika los krijgen. Het

Congres is een wetgevend orgaan in de Verenigde Staten, vergelijkbaar met de Staten‐Generaal in

Nederland. Dit geld had als doel economische steun voor de Turken en Grieken. Daarmee zouden

deze twee landen hun economie kunnen verbeteren, maar ook makkelijker onder Amerikaanse

invloed vallen. Om het Congres te overtuigen sprak hij over het in bedwingen van het communisme

door middel van het onderdrukken van ‘iedere communistische aanval tegen de vrije wil’.

Het was eerst alleen de bedoeling om de Grieken en de Turken op deze manier te beïnvloeden. Dit

veranderde echter. Later kregen ook Frankrijk en Italië geld, als de communistische partijen de

regering zouden verlaten.

Bestuurindebezettingszones

De afspraak was dat Duitsland door de vier bezetters via de Geallieerde Controleraad vanuit Berlijn

centraal bestuurd zou worden. Deze afspraak werd niet nageleefd. Het was moeilijk

overeenstemming te vinden tussen die vier bestuurders en vredesconferenties mislukten keer op

keer. Daarnaast had elke bezetter eigen belangen voor zijn zone die ze belangrijker vonden dan de

afspraken die er op de Conferentie van Potsdam gemaakt hadden.

De Sovjet‐Unie schakelde belangrijke Duitse officieren uit en plunderde Oost‐Duitsland in verband

met herstelbetalingen. In het oosten was dit extremer dan in West‐Duitsland. Dat kwam omdat de

Sovjets niet meer in het Westen herstelbetalingen mochten werven. Ook begon Rusland met het

begin van het opzetten van een nieuwe Duitse regering, waarmee dan een vredesverdrag zou

kunnen worden gesloten. De Sovjets oefenden druk uit op bestaande communistische en

socialistische partijen om samen een sterke partij te vormen. Dit werd de SED, Sozialistische

Einheitspartei Deutschlands. Stalin wilde met deze regering geen gespleten Duitsland regeren. Zijn

bedoeling was om Duitsland als geheel een onafhankelijke staat te laten vormen, onder invloed van

alle vier de bezetters. Dit was vooral zodat hij gebruik zou kunnen maken van productieve

industriegebieden in het westen, zoals het Ruhrgebied.

De Fransen, Britten en Amerikanen toonden een grote gelijkenis in hun manier van regeren in het

westen van Duitsland. Maar ze gingen, in tegenstelling tot de Russen, niet over op een extreme

denazificatie van het oude bestuur van Duitsland en ze lieten de meeste industriegebieden intact. Dit

deden ze om Duitsland economisch gezien zo zelfstandig mogelijk te houden. Ook streefden ze

ernaar de Duitsers zelf goederen te laten exporteren en zelf hun voedselimport te laten financieren.



Daarom werden de Britse en Amerikaanse zones vanaf 1947 opengesteld voor import vanuit Groot‐

Brittannië en de Verenigde Staten.

Omdat de vredesconferenties maar bleven mislukken, opperden de Britten het idee een Oost‐

Duitsland en een West‐Duitsland te vormen, met in West‐Duitsland de zones van Frankrijk, Amerika

en Groot‐Brittannië. Na een mislukte conferentie in Moskou stemden de Amerikanen hiermee in.

Deze splitsing zou niet vanzelf gaan, maar westerse geallieerden namen kleine stappen in de richting

van een gespleten Duitsland.

Marshallplan

Na nog een mislukte conferentie bedacht Marshall, een Amerikaanse generaal, een plan om de

landen in West‐Europa inclusief West‐Duitsland economisch te steunen. De landen moesten zelf met

een gezamenlijk plan op de proppen komen voor de wederopbouw van West‐Europa. De Verenigde

Staten zouden dit financieren. Marshall dacht dat op deze manier het communisme in Europa kon

worden geremd. Als in West‐Europa de hulp eenmaal zou werken, zou het in ieder geval indruk

maken op de landen in Oost‐Europa, en ze uit de Sovjet‐invloedssfeer rukken, beredeneerde hij.

Omdat West‐Duitsland ook hulp zou krijgen, zouden zij een economische voorsprong op het Oosten

krijgen.

De Amerikanen vertrouwden erop dat door het Marshallplan West‐Europa ook zelfstandiger zou

worden. Ze zouden economisch en politiek verbeteren, maar toch trouw blijven aan de Verenigde

Staten. Zij zouden dan ook een groter deel van hun eigen defensie kunnen betalen, zodat de

Verenigde Staten daarop zouden kunnen besparen. Ook werd West‐Europa en de kolonies die

daaraan verbonden zaten, een enorme afzetmarkt voor de Amerikanen. Bij acceptatie van de

Marshallhulp mocht het land handel met Amerika namelijk niet weigeren.

Hoewel de Sovjet‐Unie en andere Oost‐Europese landen officieel ook het aanbod kregen deel te

nemen aan de Marshallhulp, was dit eigenlijk niet de bedoeling. Truman zou in Amerika geen geld

krijgen als hij het ook zou uitgeven aan Oost‐Europa. Het was meer bedoeld als propaganda in eigen

land. Truman wilde de Sovjets negatief neerzetten. Als de Oost‐Europeanen de hulp zouden

weigeren, zou dat een negatief en star beeld van ze opwekken. Molotov was in eerste instantie

positief over het plan, maar van Stalin mocht de Sovjet‐Unie niet deelnemen. Molotov luisterde in

eerste instantie naar Stalin, maar organiseerde uiteindelijk toch onderhandelingen met de Verenigde

Staten voor een eventuele lening. Uiteindelijk kwam Stalin er via spionage achter dat het

Marshallplan alleen bedoeld was om West‐Duitsland te scheiden van de Sovjet‐Unie. Toen Stalin dat

wist, ontsloeg hij Molotov.

Polen, Joegoslavië en Tsjecho‐Slowakije wilden ook deelnemen aan het Marshallplan. Stalin verbood

het ze echter en ook zij weigerden hierdoor. Nadat alle landen in Oost‐Europa hadden geweigerd

kwam het geld naar Europa toe.

De economie van West‐Duitsland, en met name West‐Berlijn namen sterk toe onder invloed van de

Marshallhulp.



Grondweteneconomischeeenheid

Van februari tot juni 1948 werd de Zes‐Mogendheden Conferentie georganiseerd, met als

deelnemers Frankrijk, Groot‐Brittannië de Verenigde Staten, België, Nederland en Luxemburg. Dit

was een conferentie in Londen waar werd besloten over de oprichting van West‐Duitsland als apart

land. Er werd gesproken over een aparte grondwet voor West‐Duitsland en de Frankfurter

Dokumente werden geschreven. De Frankfurter Dokumente waren documenten aan de minister‐

president en twee burgemeesters van de west‐Duitse zones. Er werd in gevraagd of zij een Duitse

grondwet wilden schrijven. Ook stonden er een aantal aanbevelingen en richtlijnen in over hoe de

grondwet zou moeten zijn. Stalin was boos over deze conferentie. Als reactie stapte hij uit de

Geallieerde Controleraad.

Op 18 juni 1948 besloten de westerse geallieerden hun drie zones op economisch vlak ook samen te

voegen. Daarnaast besloten ze tot de munthervorming. In de drie gebieden werd een nieuwe

munteenheid ingevoerd: de D‐mark. Als reactie daarop besloot Stalin in Oost‐Duitsland ook een

aparte munteenheid in te voeren, de Oost‐Duitse mark. Dit doet hij op 23 juni.

Op 24 juni word de D‐mark ook in West‐Berlijn ingevoerd.

BlokkadevanWest‐Berlijn

De Sovjets zagen de invoering van de D‐mark als een schending van het Potsdam‐Akkoord. Ze waren

vooral boos over de invoering van de mark in West‐Berlijn. Ze waren al langer geïrriteerd over het

feit dat West‐Berlijn in kapitalistische handen was. Het was geen goede propaganda voor het

communisme, dat het welvarende West‐Berlijn midden in de Sovjetzone van Duitsland lag. Als

reactie op de munthervorming in Berlijn liet Stalin diezelfde dag nog alle toegangswegen van West‐

Het Marshallplan in uitvoering in West‐Berlijn



Duitsland naar West‐Berlijn sluiten, inclusief waterwegen. West‐Berlijn was dus een afgesloten eiland

geworden midden in Oost‐Duitsland.

Voor Truman was Berlijn geen oorlog waard en hij probeerde een geweldloze oplossing te vinden. De

westerse geallieerden sloegen uiteindelijk terug door middel van de luchtbrug tussen West‐Duitsland

en West‐Berlijn. Iedere dag werden per vliegtuig meer dan 5.000 ton aan voorraden naar West‐

Berlijn vervoerd. De Blokkade van West‐Berlijn stopte op 12 mei 1949. Tijdens deze Blokkade zijn er

277.204 vluchten geweest om West‐Berlijn van goederen te voorzien.1

De luchtbrug werd al snel een teken voor het starre doorzettingsvermogen van de westerse

mogendheden en een symbool voor wat men de “strijd voor vrijheid” noemde.

OprichtingBRD

De Blokkade van West‐Berlijn had voor Stalin niet het gewenste effect. Hij hoopte dat hij nadat hij

het zou opgeven er een handel tussen de twee Duitslanden zou kunnen komen. Bovendien hoopte

hij dat de Blokkade de oprichting van West‐Duitsland als onafhankelijke staat zou voorkomen en de

kapitalistische invloed op Berlijn zou verminderen. Dit mislukte. Tijdens de Blokkade werd Berlijn

opgesplitst in Oost en West, en West‐Berlijn krijg een apart bestuur. De bezetters spraken met de

bewoners af dat ze zo lang als nodig was in West‐Berlijn zouden blijven. Hun reputatie veranderde

hierdoor. Ze werden nu gezien als bevrijders, in plaats van als bezetters. West‐Berlijn werd de

belangrijkste locatie voor spionage en propaganda van de westerse mogendheden. De Blokkade had

dus het tegenovergestelde effect van wat Stalin gehoopt had.

Ondertussen was een verkozen vergadering begonnen met het schrijven van de grondwet voor West‐

Duitsland. De nieuwe grondwet was af op 8 mei 1949, en ging op 23 mei 1949 in werking. Vanaf toen

was West‐Duitsland de Bondsrepubliek Duitsland, ook wel de BRD. Het land had echter nog niet

volledige onafhankelijkheid. De buitenlandse politiek en handel, de binnenlandse veiligheid en de

defensie werden geregeld door de buitenlandse bezetters.

Als reactie richtte Stalin de DDR op, de Duits Democratische Republiek. De oprichting was niet

helemaal naar Stalins zin, maar hij besefte dat het de enige mogelijkheid was. De DDR werd bestuurd

door de lokale Communistische leiders.

1 C.V. Lafeber – Hoe korter de reikwijdte, des te doder de Duitsers. Duitsland en de Koude Oorlog, 1945‐1990



Conclusie

Na de Conferentie van Potsdam verslechterden de relaties tussen de westerse mogendheden en de

Sovjet‐Unie. Er ontstonden waarheidsontrouwe vijandbeelden, gebaseerd op verkeerde

interpretaties, stereotyperingen en ervaringen die men in de oorlog had opgedaan. Daarnaast

werden de vier bezettingszones, tegen de afspraak in, op verschillende wijze bestuurd. Dat kwam

omdat het lastig gevonden werd een gezamenlijke regeringswijze te vinden. Zo kwam het westen op

het idee een apart West‐Duitsland te stichten.

Er werd een Zes‐Mogendheden Conferentie gehouden, om een aparte grondwet voor West‐

Duitsland te organiseren. In 1948 werd besloten in de westerse zones een munthervorming door te

voeren. Daarna werd de West‐Duitse munt ook in West‐Berlijn ingevoerd. Als reactie liet de boze

Stalin alle toegangswegen van West‐Duitsland naar West‐Berlijn sluiten; de Blokkade.

De Blokkade had echter een averechts effect, en de Westerlingen voerden hun plan voor een

onafhankelijk West Duitsland door. Op 23 mei 1949 werd de BRD gesticht. Dat is de splitsing van

Duitsland.

De luchtbrug, een landend vliegtuig in West‐Berlijn



Hoofdstuk4 Versperringenvandegrens“WatvondervoorafgaandaandebouwvandeBerlijnseMuurplaatsmetalsdoelhetversperrenvandegrenstussenOost‐enWest‐Duitsland?”

Er ontstond een steeds duidelijkere grens tussen de BRD en de DDR. Het werd moeilijker en

moeilijker om de grens over te komen om naar het andere deel van Duitsland te komen. De

verschillen werden groter tussen de gebieden en naast de Blokkade van Berlijn waren er andere

aspecten waaraan men kon merken dat de gebieden steeds meer apart van elkaar begonnen te

functioneren. Niet alleen de grens tussen de BRD en de DDR, maar ook de grenzen van de twee

Duitse staten in Berlijn werden steeds moeilijker over te komen.

IJzerenGordijn

Het IJzeren Gordijn wordt gezien als het symbool van de Koude Oorlog. Het was een scheidingslijn

tussen het communistische Westen en het kapitalistische Oostblok. De scheidingslijn liep dwars door

Europa om deze delen van elkaar te scheiden.

De Belgische Koningin Elisabeth gebruikte de naam IJzeren Gordijn als eerste in context over een

scheiding tussen gebieden, het ging toen om de onoverbrugbare afscheiding tussen België en

Duitsland in 1915. De term IJzeren Gordijn was afkomstig van de Duitse theaters, waarin een ijzeren

gordijn een verplichte veiligheidsmaatregel was, zodat deze, in geval van brand achter het toneel,

naar beneden kon worden gelaten om te voorkomen dat de brand zich verspreidde naar de

theaterzaal.

Op 5 maart 1946 gebruikte ook Winston Churchill, de toen al voormalige premier van het Verenigd

Koninkrijk, de naam ‘’iron curtain’’ in de Fultonspeech. In deze speech waarschuwde hij voor de

tweedeling van Europa.

‘’From Stettin in the Baltic to Trieste in the Adriatic, an iron curtain has descended across the

Continent. Behind that line lie all the capitals of the ancient states of Central and Eastern Europe.

Warsaw, Berlin, Prague, Vienna, Budapest, Belgrade, Bucharest and Sofia, all these famous cities and

the populations around them lie in what I must call the Soviet sphere, and all are subject in one form

or another, not only to Soviet influence but to a very high and, in many cases, increasing measure of

control from Moscow.’’2

Veel mensen geloofden Churchill niet, maar door latere ontwikkelingen bleek dat hij gelijk had en

Europa inderdaad in tweeën werd gesplitst door een “IJzeren Gordijn’’. Hier diende het ijzeren

gordijn niet voor het tegenhouden van de verspreiding van het vuur, maar van het communisme.

Ondanks dat er na de Tweede Wereldoorlog veel onderling wantrouwen was tussen de Geallieerden

en de Sovjet‐Unie en haar bondgenoten, leek het beter te gaan tussen de twee en waren veel

mensen ervan overtuigd dat er geen nieuwe oorlog uit zou breken. Maar Europa werd verdeeld in

twee invloedssferen. De invloedssfeer in een gebied werd bepaald door het land dat de meeste

invloed had in het gebied. Welk land dat was, was het land dat het gebied had veroverd op de

2 The Churchill Centre, The Sinews of Peace ("Iron Curtain Speech"), http://www.winstonchurchill.org/resources/speeches/120‐the‐sinews‐of‐peace



Duitsers. De twee verschillende invloedssferen ontstonden door het verschil in beleid dat gevoerd

werd.

In de bezettingszone van de Sovjet‐Unie wilde men een soort buffer in het midden van Europa

maken tegen het Westen, omdat de SU meerdere keren was bedreigd en aangevallen door gebieden

uit het Westen. Door de bufferzone zouden zij meer veiligheid voor zichzelf creëren en voorkomen

dat het communisme opnieuw bedreigd zou worden. De Sovjet‐Unie wilde deze buffer aanbrengen

door in Midden‐Europa communistische partijen met geweld aan de macht te helpen.

Aan de andere kant zagen de Verenigde Staten het communisme als een bedreiging voor de westerse

parlementaire democratie en wilden daarom voorkomen dat de Sovjet‐Unie de macht zou krijgen in

Europa en het continent communistisch zou maken.

Het IJzeren Gordijn was eerst fictief. Maar later werd een ondoordringbare grens, bestaande uit een

kale strook land met veel prikkeldraad en wachttorens. In het huidige Duitsland was het IJzeren

Gordijn het meest vergaand. Dit stuk van het IJzeren Gordijn wordt ook wel de Duits‐Duitse grens

genoemd. Europa was nu verdeeld in twee stukken. West‐Europa was kapitalistisch en Oost‐Europa

was steeds communistischer geworden door de uitbreidende invloed van de Sovjet‐Unie. Het

socialistische Joegoslavië en het communistische Albanië behoorden niet tot de Oostkant van Europa

(in tegenstelling tot wat Churchill in de Fultonspeech beweerde), omdat beide landen toen niet bij

het Oostblok hoorden en hiermee als neutrale communistische staten werden gezien.

Mensen uit West‐Europa konden niet meer naar Oost‐Europa en mensen uit Oost‐Europa konden

niet meer naar West‐Europa. Het enige deel wat nog toegankelijk was en hoe mensen naar de

andere kant van Europa konden komen, was West‐Berlijn. Dit deel van de stad werd dan ook

veelvuldig gebruikt als doorgang.

Grensmarkeringen

Voordat de Berlijnse Muur gebouwd werd, werd er op verschillende manieren het verschil tussen de

vier bezettingszones duidelijk gemaakt.

Toen de westelijke bezettingszones de Bondsrepubliek Duitsland

gingen vormen en later de oostelijke bezettingszones de Duitse Democratische Republiek, bleef

Berlijn verdeeld in vier sectoren. De stad werd dus niet opgedeeld in een Westelijk en een Oostelijk

deel. Officieel gezien hoorde Berlijn niet bij de BRD of DDR. Het was onafhankelijk van de aparte

staten.

Het IJzeren Gordijn



Na de Conferentie van Potsdam werden de afgesproken grenzen van de bezettingszones in Berlijn

vrijwel meteen zichtbaar gemaakt. Dit gebeurde onder andere door houten palen met een witgele

kleur en slagbomen te plaatsen, ook werden er felle kleuren op bomen aangebracht. Om de

zonegrenzen te mogen overschrijden had vrijwel iedereen toestemming nodig.

De Sovjet‐Unie besloot dat er een grenspolitiemacht moest komen. Deze werd voor het eerst ingezet

op 1 december 1946. Deze politiemacht had aanwijzingen gekregen voor het hanteren van

vuurwapens. De politie moest ook controleren op de nieuw ingevoerde interzonepas, die mensen

vanaf toen bij zich moesten dragen als ze binnen de verschillende bezettingszones wilden reizen. Nu

werden de eerste echte grensmarkeringen aangebracht. Dit ging van prikkeldraad in de bossen, tot

barricades op de straten.

Het aantal mensen dat van Oost‐Duitsland naar West‐Duitsland te reizen steeg de jaren na 1946

flink. Veel mensen werden gevangengezet nadat ze hadden geprobeerd een zonegrens over te

steken. Vaak probeerden deze mensen niet eens voor goed te vertrekken, maar was het de

vanzelfsprekendheid van bewegingsvrijheid die ervoor zorgde dat deze mensen de grenzen

passeerden. Vanaf 1950 was het doel van het overschrijden van de grens omgeslagen naar Oost‐

Duitsland permanent verlaten.

Vanaf dat de DDR was opgericht, bleef het aantal mensen dat van het oosten naar het westen trok,

stijgen. In de drie jaar na de oprichting van de DDR waren de grensversperringen steeds zwaarder

geworden, maar nog steeds was het niet onmogelijk om de Duits‐Duitse grens over te komen. Het

Een grensmarkering van de Amerikaanse sector in Berlijn



passeren van de grens werd ook wel het ‘Rübergehen’ genoemd. Hieraan kwam een eind toen Stalin

op 26 mei 1952 het bevel gaf dat de grens compleet afgesloten moest worden.

Het was geen toeval dat Stalin het bevel gaf op dezelfde dag plaatsvond als het ondertekenen van

het Duitse Verdrag. Dankzij dit verdrag kreeg West‐Duitsland meer eigen macht in haar gebied en de

mogelijkheid zich aan te sluiten bij het anti‐sovjetbondgenootschap, waar Stalin boos over was. Door

het bevel wat hij gaf werd er een 5 kilometer lange Sperrzone gemaakt, die op sommige plekken tot

10 of 15 kilometer werd uitgebreid. Het meest westelijke stuk werd de ‘Schutzstreife’ en de laatste

tien meter voor de echte grens werd de ‘Kontrollstreife’. In de Schutzstreife werd onder andere een

‘Spurenrversicherungsstreife’ aangelegd. Dit was een strook van vers gehouden aarde waarop

voetstappen lang zichtbaar bleven. Ook werden er in deze stroken automatische schietinstallaties

geplaatst.

De niet‐lokale bevolking had voortaan een vergunning nodig om grensgebieden over te steken. De

vergunningen waren er in verschillende maten: de meest voorkomende was voor de Sperrzone, een

minder vaak voorkomende voor de Schutzstreife en een uitzonderlijke vergunning voor de

Kontrollstreife die je deze zone liet betreden zonder beschoten te worden. Deze laatste vergunning

werd in de praktijk alleen aan grenswachten en partijfunctionarissen verstrekt.

De grens tussen Oost‐ en West‐Duitsland werd dus steeds beter bewaakt en verspert. De mensen die

de DDR wilde verlaten, deden dit dan ook niet via de risicovolle Duits‐Duitse grens, maar via Berlijn.

Zij kochten in Oost‐Berlijn een kaartje voor de s‐Bahn naar West‐Berlijn. Als je je onopvallend

gedroeg en niet veel koffers bij je had, kon de sectorgrens gemakkelijk overgestoken worden.

Aangekomen in West‐Berlijn, kon je met een geallieerd vliegtuig aan de westelijke kant van de Duits‐

Duitse grens komen. De Oost‐Duitsers konden ongehinderd aan een West‐Duits paspoort komen,

aangezien zij werden gezien als Duitse staatsburgers.

In september 1955 werd de grenscontrole en –bewaking overgedragen worden aan de volkspolitie

van de DDR. Eerst was dit onder leiding geweest van Russische patrouilles. De 35.000 VoPo’s die nu

de grens mochten bewaken waren van huis uit communistisch en door een strenge selectie

gekomen.



Conclusie

Op verschillende manieren werd duidelijk gemaakt dat het niet de bedoeling was dat het westen en

oosten van Duitsland niet meer bij elkaar hoorden. Met markeringen probeerde men de

bezettingszones aan te geven en er kwamen steeds strengere regels om deze grenzen te mogen

passeren.

Vluchtelingen uit de DDR 1949‐1961. In de totale tijd vanaf 1949 tot de bouw van de Berlijnse

muur, verlieten meer dan 2,7 miljoen mensen de DDR.



Hoofdstuk5 Dedruppel“WatwasdedirecteaanleidingvandebouwvandeBerlijnseMuur?”

De Berlijnse Muur werd gebouwd in de nacht van 12 op 13 augustus 1961. De ruim 41 kilometer

lange muur die West‐Berlijn van Oost‐Berlijn scheidde. Het begon met prikkeldraad maar werd al

snel vervangen door de steeds beter beveiligde Muur. In eerdere hoofdstukken hebben we gekeken

naar de Conferentie van Potsdam en de gevolgen en situaties in Duitsland en dus ook in Berlijn; een

stuk voorgeschiedenis. In dit laatste hoofdstuk gaan we kijken naar wat de directe oorzaak is van de

bouw van de Berlijnse Muur. Welke druppel deed de emmer overlopen en hoe zat de situatie in

elkaar?

Vluchtpogingen

Al voor de blokkade van Berlijn, had West‐Duitsland de hulp van de Verenigde Staten geaccepteerd:

het Marshallplan. Dit plan hield in dat landen in Europa die het zwaar te verduren hadden gekregen

na de Tweede Wereldoorlog, financiële hulp zouden krijgen voor een wederopbouw. De Verenigde

Staten zouden dit gehele plan financieren. Dit was niet geheel zonder eigenbelang. Arme landen

werden door de VS gezien als een aantrekkelijke plek voor het communisme; een land dat arm was

wilde dat hun toekomst zo zeker mogelijk was, dit kon met behulp van de planeconomie van het

Sovjetsysteem en de mensen in het land wilden gelijk behandeld worden, zodat ze zo min mogelijk

last zouden krijgen van het gebrek aan geld. Ook waren de Verenigde Staten ervan overtuigd dat een

welvarend Europa beter kon helpen met het bestrijden van het communisme. Stalin wilde niks van

dit plan weten. Hij dacht dat de VS wilden binnendringen in Europese landen en op deze manier het

kapitalisme wilden verspreiden. Stalin oefende druk uit op Europese landen die naar zijn idee aan de

kant stonden, of mogelijk konden gaan staan aan de kant van het communisme. Dit werkte, want

alleen Tsjecho‐Slowakije wilde nog deelnemen aan het Marshallplan, maar na zware bedreigingen

van de SU zag dit land ervan af.

Dankzij het Marshallplan ging het economisch gezien al snel beter in West‐Europa, ook in het Westen

van Duitsland. De economie kwam direct weer op gang. De Sovjet‐Unie moest echter op eigen houtje

Oost‐Duitsland weer draaiende krijgen, omdat zij de hulp van de VS niet accepteerden. Het duurde

daarom in het Oosten van Duitsland veel langer om de economie weer op gang te laten komen.

Veel mensen in de DDR zagen dit ook in. Dit zorgde ervoor dat veel mensen naar de BRD wilden om

daar een beter leven op te bouwen. Al deze mensen gingen via ‘de poort naar het Westen’: West‐

Berlijn. Dit was de enige doorgang naar het rijkere Westen. Het waren voornamelijk hoogopgeleiden

en jonge mensen die naar het Westen vluchten. Zij wilden een goede baan en daar ook erkenning

voor krijgen. Het Sovjetsysteem was immers gericht op een klasseloze samenleving. Wie daar hard

werkte of een goede opleiding had gedaan, had niet meer rechten of meer eigendom dan een ander.

Dit zorgde ervoor dat vooral hoogopgeleiden naar een meer kapitalistische invalshoek zochten.

De opstand in 1953, waarbij Oost‐Berlijnse bouwvakkers protesteerden tegen de verhoogde

arbeidsnormen en dit uitdraaide op een protest tegen het Oost‐Duitse beleid, was een ander aspect

wat de Sovjet‐Unie deed beseffen dat mensen in de DDR niet tevreden waren. Als het zo door zou

gaan, zouden zoveel mensen de DDR verlaten dat het fataal zou worden voor het land.

Verstoordeplaneconomie

De Oost‐Berlijners die in West‐Berlijn werkzaam waren, maar ook West‐Berlijners zelf, konden

goedkoop goederen inkopen in Oost‐ en verkopen in West‐Berlijn. Dit kwam doordat het leven in



Oost‐Berlijn relatief gezien goedkoper was. Ook waren de wisselkoersen gunstig tussen de Oost‐

Duitse mark en de D‐Mark. De mensen die dit deden maakten veel winst, maar dit was een zwarte

markt. Een gevolg van deze markt was de verzwakking van de planeconomie van de DDR.

De planeconomie hielt in dat de staat bepaalde wie wat produceerde. Een onderdeel hiervan zijn de

Vijfjarenplannen van de SU, waarin aangegeven werd hoeveel goederen een fabriek na vijf jaar

geproduceerd moest hebben. De markt van vraag en aanbod verdwijnt in deze economie, doordat

alleen de staat het recht heeft om goederen en diensten te verlenen. Dit is in tegenstelling tot de

markteconomie. Hierbij worden de goederen en diensten juist door de producenten gemaakt. Wie

het maakt, mag het verkopen.

Ook was het een groot probleem dat veel mensen die wonend waren in Oost‐Berlijn, werk hadden in

West‐Berlijn. Zij verdienden als een West‐Berlijner, maar betaalden huur als een Oost‐Berlijner.

Omdat het leven in Oost‐Berlijn relatief goedkoper was, was het voor deze mensen financieel gezien

voordelig dat ze in een gebied werkten waar ze, omgerekend naar de Oost‐Duitse valuta, veel meer

geld kregen dan wat een baan in het Oosten van het land zou verdienen. Hierdoor besloot het

stadsbestuur van Oost‐Berlijn begin augustus 1961, voor de bouw van de Berlijnse Muur, dat deze

mensen voortaan hun huur in West‐Duitse marken moesten betalen, hierdoor zou het verschil in

valuta niet meer uitmaken.

Chroesjtsjov‐ultimatum

Nikita Chroesjtsjov, opvolger van Stalin, besefte zich steeds meer dat er een gevaar was voor de DDR

dat deze zou leegstromen. Grote aantallen burgers bleven vluchten naar de BRD via Berlijn. Daarom

kwam Chroesjtsjov in 1958 met het Chroesjtsjov‐ultimatum aan de drie Westerse machten om zich

terug te trekken uit Berlijn. Berlijn zou dan een vrije stad worden, het zou dan niet langer een gat zijn

in de DDR waardoor mensen konden vluchten. De Westerse machten reageerden niet op dit

ultimatum, ondanks dat de Sovjet‐Unie dreigde met kernwapens. Adenauer, de eerste

bondskanselier van de BRD, vond de eisen van de SU dreigend. Hij merkte dat zijn bondgenoten

Berlijn niet wilde opgeven, maar hij merkte ook dat ze geneigd waren de Oost‐Duitse staat te

erkennen. Hier was Adenauer fel op tegen, omdat hij streefde naar één Duitsland en niet naar twee

aparte deelstaten. In de VS was Truman net opgevolgd door Eisenhower. Hij wilde de situatie in de

Koude Oorlog laten ontspannen en probeerde een gewapend conflict te voorkomen. Daarom waren

de Verenigde Staten bereid om Chroesjtsjov tegemoet te komen in zijn voorstel, net als Engeland. De

president van Frankrijk, de Gaulle, stemde echter in met Adenauer. Dit was vooral om de eigen

positie van Frankrijk te versterken.

WalterUlbricht

Nadat Duitsland de Sovjet‐Unie was binnengevallen in 1941, werd Ulbricht lid van de NKFD

(Nationalkomitee Freies Deutschland). Dit was een antifascistische organisatie die was opgericht

door de Sovjet‐Unie. Ulbricht deed daar ideeën op en hij stichtte Groep Ulbricht. Hun doel was om

het rode leger te helpen bij de wederopbouw van Berlijn, in voordeel van de Sovjet‐Unie. In 1950

werd Walter Ulbricht secretaris‐generaal van de SED. Dit was de Sozialistische Einheitspartei

Deutschlands die in 1946 werd opgericht en waar Ulbricht al eerder vicevoorzitter van was. Ulbricht

leefde in Oost‐Duitsland. Hij werd, nadat hij gekozen was als secretaris‐generaal, een belangrijk

persoon in de DDR. Hij hielp onder andere de opstand van 1953 te onderdrukken en hij werd in 1960

voorzitter van de Staatsraad (collectief staatshoofd).



In november van 1960 volgde de jeugdige democraat John F. Kennedy Eisenhouwer op. Kennedy

wilde strijden tegen het communisme. Tijdens een bijeenkomst in juni 1961 las Chroesjtsjov Kennedy

de les en dwong hem tot zelfkritiek met betrekking tot Cuba (het ging hier over de situatie die zou

uitlopen in de Cubacrisis). Chroesjtsjov herinnerde Kennedy hierbij aan de uitspraak van Roosevelt,

25 jaar eerder, dat de Verenigde Staten zich terug zouden trekken uit Europa. Chroesjtsjov eiste

hierbij dat de VS West‐Berlijn zouden verlaten en een vredesverdrag zouden tekenen met de twee

Duitse staten. Kennedy gereageerde hier slap op en vertrok aangeslagen.

Het gevolg van deze bijeenkomst was dat twee maanden later, in augustus 1961, Chroesjtsjov

toestemming gaf aan het voorstel van Walter Ulbricht, om een muur te bouwen tussen West‐ en

Oost‐Berlijn. Deze Muur zou Berlijn verdelen in twee stadsdelen die hermetisch van elkaar afgesloten

waren. Ook zou dit een einde maken aan de vrije doorgang tussen de bezettingszones in Berlijn, wat

in strijd was met de afspraken die de Sovjet‐Unie en de geallieerden hadden gemaakt om over de

toekomst van Duitsland en Berlijn samen te beslissen.

Conclusie

Het begin van de bouw van de Berlijnse Muur begint op 13 augustus 1961. De vluchtelingenstroom

vanuit de DDR naar het Westen moest stoppen, anders zou het slecht aflopen met de DDR en

daarmee ook de Sovjet‐Unie.

Niet alleen de vluchtelingenstroom, maar ook de goederenstroom die gesmokkeld werd van het

Oosten naar het Westen via Berlijn moest gestopt worden. Het verstoorde de economie in het

oosten van Duitsland.

Chroesjtsjov probeerde met zijn ultimatum het Westen over te halen om Berlijn op te geven, dit

mislukte. Chroesjtsjov gaf uiteindelijk het akkoord aan Ulbricht voor het bouwen van de Berlijnse

Muur.



Conclusie“InhoeverreleiddedeConferentievanPotsdamtotdebouwvandeBerlijnseMuur?”

Aan het einde van ieder hoofdstuk hebben wij een kort antwoord gegeven op de bijbehorende

deelvraag. Nu willen we die conclusies samenvoegen tot een antwoord op onze hoofdvraag. Er waren voor de Tweede Wereldoorlog veel problemen tussen de westerse geallieerden en de

Sovjets. Ondanks dat lukte het tijdens de Tweede Wereldoorlog een vrijwel succesvolle

samenwerking te vormen tegen de Duitsers. Dit resulteerde in een aantal geslaagde conferenties. Dit

zijn voornamelijk de conferentie van Teheran en Jalta. Daaruit blijkt dat op dat moment de

verstandshoudingen tussen Oost en West relatief goed waren. Toen Duitsland gecapituleerd was, vond de Conferentie van Potsdam plaats. Tijdens deze conferentie

was er, in tegenstelling tot de vorige twee, een slechte samenwerking tussen de aanwezige landen.

Er ontstond een gespannen sfeer, mede om de ondeskundigheid van Truman, en de druk die de

atoombom van de Verenigde Staten op Stalin zette. Er werd niet veel bereikt; de belangrijkste

beslissingen werden uitgesteld naar een vredesconferentie die uiteindelijk nooit heeft

plaatsgevonden. Belangrijk is dus dat op de Conferentie van Potsdam de relaties tussen Oost en West

veranderden en dat daardoor na de conferentie spanningen zijn ontstaan. Door het verschil in ideologie (communisme en kapitalisme) werd het door de vier bezetters moeilijk

gevonden overeenstemming te vinden in een regeringswijze voor Duitsland, waardoor de vier

bezettingszones op verschillende manieren bestuurd werden. Daarom besloot het Westen een apart

West‐Duitsland op te richten. Er werd als eerst in de westerse zones een munthervorming

doorgevoerd, ook in West‐Berlijn. Stalin was hier boos over en sloot Berlijn af van alle voedsel‐ en

goederenbronnen uit het westen. De Blokkade had als respons dat de Westerlingen hun plan een

onafhankelijk West Duitsland te stichten doorvoerden. De BRD werd op 23 mei 1949 gesticht. Vlak

daarna liet Stalin de DDR stichten, de Oost‐Duitse staat. Dit is een belangrijke gebeurtenis voor het

beantwoorden van onze hoofdvraag, aangezien dit de officiële splitsing van Duitsland is. Het werd steeds moeilijker om van Oost‐ naar West‐Duitsland te komen. Dit kwam onder andere

door het IJzeren Gordijn, dat het westen van Europa compleet scheidde van het oosten. Ook werden

de grenzen van de verschillende bezettingszones gemarkeerd, om duidelijk de gebiedsgrenzen aan te

geven. Door de steeds groter wordende verschillen tussen het Oosten en het Westen, onder andere door de

Marshallhulp van de Verenigde Staten, wilden veel mensen die in het Oosten woonden, naar het

rijkere Westen. Ook werden er veel goederen de grens overgesmokkeld en ontstond er een illegale

markt die slecht was voor de economie van de DDR en daarmee ook de Sovjet‐Unie. Om deze

mensen‐ en goederenstroom te stoppen bedacht Walter Ulbricht het plan om een muur te bouwen

tussen het Westen en Oosten van Berlijn. Hij kreeg het akkoord hiervoor van Chroestjsov, waarna in

de nacht van 12 op 13 augustus het begin van de Berlijnse Muur werd gemaakt. De conferentie van Potsdam zorgde er dus indirect voor dat Duitsland in twee afzonderlijke staten

verdeeld werd. Daarnaast was er na de conferentie van Potsdam een slechte sfeer. Door de splitsing

van Duitsland, de slechte sfeer en andere, eerder genoemde, bijkomende oorzaken, werd uiteindelijk

de Berlijnse Muur gebouwd.



De Conferentie van Potsdam was dus niet de enige (en zeker niet de directe) oorzaak van de Bouw

van de Berlijnse Muur. Wel speelde de conferentie een grote rol voor de situatie waarin uiteindelijk

de muur gebouw is en is het wel degelijk een oorzaak op langere termijn.



Evaluatie

Tess

Wat een project, dat profielwerkstuk. Dat was wel even wat anders dan we gewend waren met alle

verslagen die we afgelopen jaren hebben moeten maken. In deze evaluatie ga ik mij focussen op het

logboek en het bijhouden ervan, wat goed ging en wat minder, de conclusies en de samenwerken

tussen mij en Sara.

Het logboek bijhouden op zich was geen probleem. We begonnen met logboekjes op papier en deze

steeds in een aparte map doen in onze magistermap. Maar al vrij snel merkten we dat vroeg of laat

deze papiertjes kwijt zouden raken en bovendien wilde onze begeleider ze graag netjes geprint. We

zijn toen overgegaan naar een Excel bestand, die onze uren ook automatisch optelde zodat we

makkelijk konden zien hoeveel tijd we er al aan hadden besteed. Persoonlijk vond ik dat heel fijn,

omdat ik merkte dat ik veel meer zicht had op wat er nog moest gebeuren in de tijd die we nog

hadden. Soms vond ik het ook wel confronterend, omdat ik vooral in het begin van het maken van dit

PWS een verkeerde aanpak had. Ik begon gelijk verdiepend te lezen en als ik dan twee uur later keek

naar wat ik had bereikt, was dat minimaal omdat ik het totaal niet in context kon plaatsen. Toen ik

erachter kwam dat mijn aanpak totaal niet de juiste was, kon ik in mijn logboek zien dat er maar liefst

25 (voor mijn gevoel) verspilde uren in zat. Twee weken voordat de voorlopige versie ingeleverd

moest worden, zag ik dat ik nog ruim 20 uur moest maken om aan de 60 te komen. Ik raakte toen

een beetje in paniek, omdat het gewoon schoolweken waren en ik niet wist waar ik de tijd vandaan

moest halen. Bovendien heb je, als je de tijd hebt volgemaakt, nog niet per definitie de goede dingen

op papier staan. Grote kans dus dat ik zelfs nog meer tijd nodig zou hebben. Dit was ook het geval,

als ik nu naar mijn logboek kijk. Dat vind ik eigenlijk totaal niet erg, ik hoop alleen wel ontzettend dat

ik de goede informatie heb kunnen vindend, de focus op de goede punten heb gelegd en niets over

het hoofd heb gezien als het gaat om belangrijke informatie. Ook merkte ik, vooral in de stress van

de laatste weken, dat het ontzettend lastig is om ‘even je stuk af te schrijven’. Dat vind ik het lastige

bij het vak geschiedenis, je kan niet even uit je losse pols een halve pagina erbij schrijven. Alles wat je

opschrijft moet je uit goede bronnen hebben gehaald en voor je het weet ben je weer een paar uur

verder met stukken lezen, waarbij je ook maar weer net het geluk moet hebben dat je hebt

gevonden wat je zocht.

Zoals ik al genoemd heb, was mijn aanpak van onderzoek doen in het begin helemaal verkeerd. Ik

moest eerst een veel algemener beeld opbouwen voordat ik specifieke stukken ging lezen. Ik merkte,

nadat ik door had dat het fout ging, dat ik voor het globale onderzoek beter internet kon gebruiken

en voor de dingen die ik dan vond, boeken te gebruiken. Vooral achteraf gezien merk ik dat ik het nu

zelf heel erg indeel als de GIS en VIS die we moesten maken. Het globale onderzoek levert een GIS op

en het verfijnde onderzoek een VIS. Dat lijkt voor mij nu heel logisch, maar toen ik in het proces zelf

zat, zag ik dat helemaal niet. Ik zou volgende keer bij geschiedenis, maar misschien ook wel bij een

ander vak en onderwerp, dus zeker een andere aanpak gebruiken. Eerst de GIS en dan de VIS.

Conclusies trekken vind ik lastig. Je kunt twee gegevens hebben, maar concluderen dat deze bij

elkaar horen is weer een heel ander verhaal. Ik moet voor mezelf goed opletten dat ik in de

conclusie, ook in de kleine stukjes die wij na elke deelvraag schreven, goed kijk of ik antwoord geef

op de vraag waar het over ging. De conclusie die wij uiteindelijk hebben getrokken was natuurlijk van

toepassing op de hoofdvraag over het verband tussen de Conferentie van Potsdam en de bouw van

de Berlijnse Muur. De conclusie zou dus misschien niet geschikt zijn voor een ander onderzoek, tenzij

het onderwerp overlapt natuurlijk. Wel zijn de conclusies aan het einde van de hoofdstukken

bruikbaar voor andere onderzoeken denk ik, omdat dat kleinere vragen zijn die op veel meer vragen

kunnen worden toegepast.



De samenwerking tussen mij en Sara verliep naar mijn idee heel erg goed. In het begin waren we

vooral apart van elkaar aan het werk toen we de start hadden gemaakt, omdat we echt een

duidelijke verdeling hadden in de deelvragen. Toen we begonnen gaven we aan dat we elkaar heel

erg wilden controleren, dat hebben we in het proces zelf een beetje losgelaten en bewaard voor het

einde. Achteraf gezien hadden we tussendoor misschien elkaar iets meer moeten controleren. Nu

deden we dat globaal, maar niet zo zeer inhoudelijk. Nu moet ik er wel bij zeggen dat dat lastig is bij

een vak als geschiedenis, omdat je eerst ontzettend veel literatuuronderzoek doet en pas aan het

eind echt je stukken gaat schrijven. In de praktijk is het controleren van elkaar dus een stuk

ingewikkelder dan ik in eerst instantie dacht. Ik merkte dat Sara in het begin een goede start had en

dat ik wat moeilijker begon. Ook kon Sara haar informatie beter verwerken dan ik, had ik het idee.

Dat vond ik lastig omdat ik naar mijn idee Sara een beetje tekort deed in de samenwerking. Ik heb

echt mijn uiterste best gedaan om uiteindelijk een goed resultaat neer te zetten en ik hoop dat zowel

voor Sara als voor mij goed uitpakt.

Sara

In mij evaluatie wil ik graag bespreken hoe mijn onderzoek verlopen is: wat waren valkuilen en wat

verliep soepel? Daarnaast wil ik graag vertellen over wat ik geleerd heb, en hoe mijn samenwerking

met Tess was.

Tess en ik wisten al vrij snel dat we de Koude Oorlog als onderzoeksonderwerp wilden voor ons

profielwerkstuk. We vinden dat beide een interessant onderwerp. Binnen het kader ‘de Koude

Oorlog’ viel voor ons ook al snel de keuze op de Berlijnse Muur. We zijn in de derde klas een keer

naar Berlijn geweest, en hebben voorafgaand aan die reis veel les en informatie gekregen over de

stad en de geschiedenis ervan, waarin de muur natuurlijk de hoofdrol heeft. We hadden ons dus al

eerder verdiept in de oorsprong van de Berlijnse Muur, maar op een relatief oppervlakkig niveau. Dat

wilden wij graag veranderen door opnieuw onderzoek te doen naar wat we ons afvroegen: “Waarom

is de Berlijnse Muur eigenlijk gebouwd?”. Omdat we het antwoord op deze vraag nog iets te voor de

hand liggend vonden, verbreedde wij ons onderzoek naar de Conferentie van Potsdam. Door velen

wordt die beroemde conferentie gezien als het begin van de Koude Oorlog. De bouw van de muur

wordt gezien als hoogtepunt. Dus wat hebben die twee gebeurtenissen met elkaar te maken. Zo

kwamen wij op onze hoofdvraag.

Lastig vond ik het literatuuronderzoek. Ik heb veel tijd besteedt aan het lezen van boeken. Omdat

sommige dingen nogal complex (beschreven) zijn, moest ik soms pagina’s vijf keer lezen. Dan pas

begreep ik wat er stond, en of het relevant was voor het beantwoorden van een van mijn deelvragen.

Daarom ben ik daarna begonnen met eerst wat algemenere, meer oppervlakkige, informatie te

zoeken voor mijn onderwerp. Op die manier kon ik wat ik las, beter in een context plaatsen, en ging

het lezen sneller. Als ik eenmaal bepaald had of informatie wel relevant was voor het beantwoorden

van onze hoofdvraag, vond ik het niet moeilijk te bepalen bij welke deelvraag het hoorde. De boeken

die ik heb gelezen zijn namelijk, net als onze deelvragen, vaak geschreven op chronologische

volgorde. Dat is logisch, omdat het geschiedenis heeft, maar het heeft mij op sommige momenten

zeker geholpen het overzicht te bewaren.

Het was voor mij even wennen om eerst onderzoek te moeten doen, en daarna pas te gaan schrijven.

Dit is natuurlijk logisch, je doet eerst onderzoek en beschrijft daarna je vondsten. Toch vond ik dit

moeilijk, omdat ik dit nooit eerder had gedaan. Voor werkstukken die op kortere termijn ingeleverd

moesten worden schreef ik vaak tijdens het onderzoek; wanneer ik iets gelezen had, schreef ik er een

stukje over. Ik had de neiging het bij dit werkstuk het op dezelfde manier aan te pakken. Tijdens het



lezen wilde ik het liefste gelijk schrijven. Ik heb mezelf uiteindelijk weten te beperken tot een aantal

aantekeningen op papier, om zo het overzicht te kunnen bewaren. Iets wat ik zeker ga gebruiken bij

het volgende verslag dat ik ga gebruiken is de GIS‐ en VIS‐methode. Aangezien ik het zelf soms

moeilijk vindt ordelijk te denken, vind ik het fijn om informatie te organiseren, zodat het voor mij

beter te begrijpen is. Het maken van een globale en een verfijnde informatiestructuur heeft me

hierbij zeker geholpen. Dit was ook fijn om de aantekeningen, die ik eerder noemde, te ordenen

zodat ik ze tijdens het schrijven makkelijk kon raadplegen.

Ook heb ik geleerd hoe ik op een efficiënte manier een logboek bij kan houden in een Excel‐sheet,

zodat dat niet al te veel tijd in beslag neemt, en ik daar makkelijk dingen aan toe kan voegen. We

hadden een tabel gemaakt, waarbij er voor ons wordt uitgerekend hoeveel tijd we totaal besteed

hadden. Dat is heel handig, en ook heel confronterend. Je gaat beseffen hoeveel tijd je per onderdeel

kwijt bent. Aan de hand daarvan zag ik, zoals ik eerde vertelde, dat ik veel te lang bezig was met één

bladzijde, en dat ik dat anders aan moest pakken.

Zoals ik van te voren al had voorspeld, verliep de samenwerking tussen Tess en mij (wat mij betreft)

vlekkeloos. Ik wist uit ervaring dat ik met Tess heel goed kan samenwerken. We zijn beide heel

gemotiveerd, en we hebben op gebied van school dezelfde interesses. Ik waardeer in Tess dat ze heel

hard wil werken, ook als ze iets lastig vindt. We kunnen elkaar daarnaast elkaar heel goed helpen,

omdat we verschillende kwaliteiten hebben. Ik verwerk wat makkelijker informatie, waarmee ik Tess

af en toe wat kon helpen. Tess heeft mij veel geholpen met spelling, formuleringen, en de beste

manier vinden om iets goed over te brengen.

Ik vond het heel leuk om een onderzoek te doen waar we zo lang de tijd voor hebben gehad. Er is

meer mogelijk, waardoor je onderzoek diepgaander wordt. Dat ik heel geïnteresseerd ben in dit

onderwerp heeft daarbij zeker geholpen.

Samen

Deevaluatievannadeproefversie

Toen we de voorlopige versie van ons PWS terug kregen, waren we redelijk tevreden over wat we

hadden neergezet. De verbeteringen die we moesten maken hadden we snel op een rijtje gezet,

zodat we een idee kregen over wat voor soort dingen we moesten aanpassen. We zagen dat we een

aantal kleine dingen fout hadden gedaan, zoals ‘westelijk’ schrijven terwijl dat ‘oostelijk’ moest zijn.

Dit soort dingen waren natuurlijk makkelijk te verbeteren. Sommige dingen moesten we beter

uitzoeken, wat lastig was omdat we er een paar weken niet mee bezig waren geweest. Ook omdat je

je informatie uit veel verschillende bronnen haalt, is het dan lastig om het juiste boek opnieuw te

vinden.

Het was ontzettend fijn dat we feedback kregen op onze proefversie, omdat we ook wat dingen

misten, zoals een groot deel van Hoofdstuk 4. We hadden nu de gelegenheid om dit te verbeteren en

dat was fijn, omdat we ook specifiek wisten waar we nog naar zochten. We hebben de stukken die

verbeterd moesten worden verdeeld zoals we de hoofdstukken in eerste instantie ook hadden

verdeeld, aangezien we allebei ongeveer evenveel moesten aanpassen. We hebben ook veel met

elkaar afgestemd en besproken over hoe we iets wilden verbeteren en welke stukken weg moesten

of aangevuld moesten worden. We hopen heel erg dat we goed verbeterd zijn sinds de proefversie

en dat onze moeite en tijd die we in dit PWS hebben gestoken reflecteren in ons cijfer.



Bronnenlijst

Literatuurlijst

1. Yvan Vanden Berghe – De koude Oorlog 1917 – 1991, Uitgeverij Acco, 2012

2. Frits Boterman – Moderne geschiedenis van Duitsland: 1800 – heden, Singel Uitgeverijen, 2010

3. Ronals Havenaar – Van Koude Oorlog naar nieuw chaos, Uitgeverij G.A. Van Oorschot B.V.,

1998

4. C.V. Lafeber – Hoe korter de reikwijdte, des te doder de Duitsers. Duitsland en de Koude Oorlog, 1945‐1990, Atlelier

5. C.V. Lafeber – Wie als eerste schiet, sterft als tweede. Het wapentuig van de Eerste Koude Oorlog, Lefeber

6. David Clay Large – Berlin, The Perseus Books Group, 201

7. Prof. Dr. P. van de Meerssche – Van Jalta tot Malta, Het Spectrum, 1990

8. Charles Mee – Potsdam, de verloren vrede, Elsevier Documentair, 1975

9. Willem Melching – Van het socialisme de dingen die voorbijgaan. Een geschiedenis van de DDR., Bakker, 2005

10. Frederick Taylor – De Berlijnse Muur 13 augustus 1961 – 9 november 1989, Spectrum, 2007

11. Overzicht van de Geschiedenis, Feniks, Geschiedenis voor de tweede fase, Thiememeulenhoff, 2007

12. Training voor het nieuwe examen met historische contexten VWO, Walburg Pers Educatief

Internetbronnen

Sitenaam, artikelnaam, link

1. Berlin im überblick, Berlin nach 1945 – Besetzung, Spaltung, Mauerbau und Kalter Krieg,

https://www.berlin.de/berlin‐im‐ueberblick/geschichte/1945.de.html

2. Berlin im überblick, Der Bau der Berliner Mauer,

https://www.berlin.de/mauer/geschichte/index.de.html

3. Berlin im überblick, Zahlen und Fakten,

https://www.berlin.de/mauer/zahlen_fakten/index.de.html

4. History, Berlin Wall, http://www.history.com/topics/cold‐war/berlin‐wall



5. John F. Kennedy, PRESIDENTAL LIBRARY AND MUSEUM, The Cold War in Berlin,

http://www.jfklibrary.org/JFK/JFK‐in‐History/The‐Cold‐War‐in‐Berlin.aspx

6. The Churchill Centre, The Sinews of Peace ("Iron Curtain Speech"),

http://www.winstonchurchill.org/resources/speeches/120‐the‐sinews‐of‐peace

7. The Cold War Museum, Separation of Berlin,

http://www.coldwar.org/articles/40s/separation_of_berlin.asp,

http://www.coldwar.org/articles/40s/links.asp

8. Wikipedia, Adolf Hitler, https://nl.wikipedia.org/wiki/Adolf_Hitler

9. Wikipedia, Amerikaans Congres, https://nl.wikipedia.org/wiki/Amerikaans_Congres

10. Wikipedia, Berlijnse Muur, https://nl.wikipedia.org/wiki/Berlijnse_Muur

11. Wikipedia, Berlijn, https://nl.wikipedia.org/wiki/Berlijn

12. Wikipedia, Conferentie van Potsdam,

https://nl.wikipedia.org/wiki/Conferentie_van_Potsdam

13. Wikipedia, Conferentie van Teheran, https://nl.wikipedia.org/wiki/Conferentie_van_Teheran

14. Wikipedia, East Berlin, https://en.wikipedia.org/wiki/East_Berlin

15. Wikipedia, Eerste Wereldoorlog, https://nl.wikipedia.org/wiki/Eerste_Wereldoorlog

16. Wikipedia, Geschiedenis van Duitsland,

https://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_Duitsland

17. Wikipedia, Jozef Stalin, https://nl.wikipedia.org/wiki/Jozef_Stalin

18. Wikipedia, Komintern, https://nl.wikipedia.org/wiki/Komintern

19. Wikipedia, Nikita Chroesjtsjov, https://nl.wikipedia.org/wiki/Nikita_Chroesjtsjov

20. Wikipedia, Staatsraad van de DDR, https://nl.wikipedia.org/wiki/Staatsraad_van_de_DDR

21. Wikipedia, Volkenbond, https://nl.wikipedia.org/wiki/Volkenbond

22. Wikipedia, Walter Ulbricht, https://nl.wikipedia.org/wiki/Walter_Ulbricht

23. Wikipedia, West Berlin, https://en.wikipedia.org/wiki/West_Berlin



Bijlagen

Tess

Datum Begin‐ en eindtijd Besteedde tijd (min) Actie

29‐06‐2015 09:00 – 14:00 300 Onderzoeksontwerp


08‐09‐2015 14:45 – 15:00 15 Gesprek meneer v.d. Vos

18‐09‐2015 10:10 – 10:55 45 Hoofd‐ en deelvragen maken


21‐09‐2015 13:00 – 13:45 45 Plan van aanpak maken

15:30 – 15:55 25 Gesprek meneer v.d. Vos

27‐09‐2015 12:50 – 14:30 100 Literatuuronderzoek, historiek.net/Duits.de

20:45 – 21:45 60 Literatuuronderzoek, berlin.de

28‐09‐2015 12:55 – 13:40 45 Verbeteren logboek en plan van aanpak

15:30 – 15:45 15 Gesprek meneer v.d. Vos stap 3

02‐10‐2015 10:10 – 11:00 50 Literatuuronderzoek HKDRDTDDD


05‐10‐2015 12:55 – 13:40 45 Literatuuronderzoek HKDRDTDDD + VJTM


11‐10‐2015 10:00 – 13:00 180 Bestuderen boek Historische context

14‐10‐2015 22:00 – 22:30 30 Bestuderen boek Historische context

15‐10‐2015 14:00 – 14:45 45 Moeilijke begrippen uitwerken

20‐10‐2015 17:00 – 18:30 90 Globaal onderzoek GIS

22‐10‐2015 10:00 – 12:00 120 Globaal onderzoek GIS

18:00 – 19:00 60 Brainstorm GIS

23‐10‐2015 13:00 – 14:00 60 Brainstorm GIS en uitwerking

24‐10‐2015 10:00 – 13:00 180 Uitwerking voor mezelf

25‐10‐2015 12:00 – 14:00 120 1e keer formuleren GIS

26‐10‐2015 07:50 – 08:40 50 Formuleren GIS

12:55 – 13:40 45 Formuleren GIS

20‐11‐2015 10:10 – 12:00 110 Logboek bijwerken + VIS

13:10 – 13:30 20 Gesprek meneer v.d Vos

23‐11‐2015 15:00 – 17:00 120 Schrijven deelvraag 4


16:00 – 18:00 120 Schrijven deelvraag 4



29‐11‐2015 11:00 – 13:00 120 Schrijven deelvraag 4 en begin 5



30‐11‐2015 16:30 – 17:30 60 Lezen: De Berlijnse Muur





20:30 – 23:00 150 Lezen: Van Koude Oorlog naar nieuwe chaos



02‐12‐2015 18:30 – 00:00 330 Feedback Sara’s stuk en schrijven deelvraag 5


04‐12‐2015 10:10 – 11:40 90 Eigen stuk nakijken en verbeteren

05‐12‐2015 18:30 – 22:30 240 Stuk afschrijven en inleiding

06‐12‐2015 10:15 – 12:00 105 Voorblad en evaluatie

20:15 – 00:00 225 Conclusie en logboeken netjes maken

08‐01‐2016 10:30 – 10:55 25 Overzicht maken van gemaakte fouten

12‐01‐2016 20:00 – 21:00 60 Kleine fouten aanpassen

13‐01‐2016 19:30 – 23:45 255 Informatie zoeken aanpassing deelvraag 4

14‐01‐2016 08:20 – 09:05 45 Gevonden informatie uitwerken

20:30 – 00:15 225 Gevonden informatie uitwerken, evaluatie bijwerken

Totaaltijd: 5.510 minuten = 92 uur 5 minuten.

Sara

Datum Begin‐ en eindtijd Besteedde tijd (min) Actie




17‐09‐2015 11:50 – 12:40 50 Oriënteren

13:10 – 13:40 30 Maken tijdlijn

14:00 – 14:30 30 Maken tijdlijn



13:20 – 13:40 20 Plan van aanpak maken


27‐09‐2015 13:10 – 15:20 130 Literatuuronderzoek, De Koude Oorlog

16:55 – 18:00 65 Literatuuronderzoek, De Koude Oorlog

28‐09‐2015 12:55 – 13:40 45 Verbeteren logboek en plan van aanpak





14:00 – 14:45 45 Literatuuronderzoek, De Koude Oorlog


24‐10‐2015 10:10 – 13:20 190 Literatuuronderzoek samenvatten

13:45 – 16:20 155 Literatuuronderzoek

26‐10‐2015 08:10 – 09:35 85 Opstellen GIS

13:40 – 14:55 75 Logboek bijwerken

15‐11‐2015 12:20 – 13:35 75 Literatuuronderzoek

19‐11‐2015 14:10 – 16:20 130 Begin VIS

19:50 – 20:30 40 Opstellen VIS

20‐11‐2015 10:45 – 11:00 15 Logboek bijwerken


13:30 – 14:45 75 Literatuuronderzoek, Potsdam





20:50 – 21:20 30 Logboek bijwerken, Excelsheet aanpassen

26‐11‐2015 18:40 – 21:10 90 Begin schrijven deelvraag 1












14:15 – 15:10 55 Afronden informatie

05‐12‐2015 11:10 – 14:15 185 Inleiding

06‐12‐2015 08:25 – 09:30 65 Stukken Tess controleren

20:30 – 00:00 210 Conclusie en evaluatie en bronnen op orde maken

07‐12‐2015 8:30 9:30 Bronnenlijst afmaken

08‐01‐2016 10:30 – 10:55 25 Overzicht maken van gemaakte fouten

13‐01‐2016 20:00 – 22:00 120 Illustraties zoeken bij informatie

14‐01‐2016 21:00 – 22:30 90 Informatie over fouten herlezen en de fouten verbeteren

23:15 – 01:00 105 Samenvoegen verbeteringen Tess en Sara, spelling controleren, logboeken aanpassen en printen.

Totaaltijd: 5.265 minuten = 87 uur 45 minuten.

pws die berliner mauer tess&sara-2€¦ · profielwerkstuk die berliner mauer 15‐01‐2016...

Documents