povrtarstvo uvod i znacaj

POVRTARSTVO

Prof. dr Žarko M. Ilin

ŠTA JE POVRTARSTVO PO DEFINICIJI?

ŠTA SE KORISTI U ISHRANI?

JESTIVI DEO

VEGETATIVNI ORGANI

NADZEMNI

1.) LISTOVI

2.) ZADEBLJALOSTABLO

3.) ZADEBLJALELISNE DRŠKE

GENERATIVNI ORGANI

PODZEMNI NADZEMNI

1.) KOREN

2.) STABLO

3.) LUKOVICE

4.) KRTOLE

1.) PLOD

2.) ZRNO

3.) CVAST

NA KOJI NAČIN SE POVRĆEKORISTI U ISHRANI?

KOLIKO JE REGISTROVANO POVRTARSKIHVRSTA U SVETU?

KOLIKO SE GAJI KOD NAS?

OD ČEGA ZAVISI BROJ GAJENIH VRSTA?

1.) EKOLOŠKIH USLOVA

2.) EKONOMSKIH USLOVA

3.) TRADICIJE

DVOGODIŠNJE

PREMA DUŽINI ŽIVOTNOG CIKLUSA SVE POVRTARSKE BILJKE MOGU BITI:

VIŠEGODIŠNJE

JEDNOGODIŠNJE

KADA SE POVRĆE POČELO GAJITI?

NAJSTARIJE VRSTE POVRĆA SU GAJENE PRE 4.000 godina

ODNOSNO U PERIODU OD PRE 2.000-4.000 godina

OKO 2.000 godina SE GAJE

A PO OTKRIĆU AMERIKE

CENTRI POREKLA POVRĆA

1.) KINESKI

2.) INDIJSKI

8.) JUŽNO-AMERIČKI

3.) SREDNJE-AZIJSKI

4.) BLISKI ISTOK5.) MEDITERANSKI

6.) AFRIČKI

7.) CENTRALNO-AMERIČKI


1.) KINESKI

OBUHVATAPLANINSKI,DEO CENTRALNEI ZAPADNE KINE

IZ OVOG GEOCENTRA POTIČU:

ALJMA LUFA-S UNĐER TIKVA

KINES KI KUPUS PEKINŠKI KUPUS PLAVI PATLIDŽAN

RABARBARA RABARBARA


2.) INDIJSKI

OBUHVATASEVEROISTOČNU INDIJU,BURMU, INDOKINU,MALAJSKI ARHIPELAG


KRASTAVAC LUFA-S UNĐER TIKVAPLAVI PATLIDŽAN


3.) SREDNJE-AZIJSKI

OBUHVATASEVEROZAPADNU INDIJU,AVGANISTAN


MRKVA

ROTKVICA

CRNI LUK BELI LUK

SPANAĆ DINJA


4.) BLISKI ISTOK

OBUHVATAMALU AZIJU, ZAKAVKAZIJEIRAN, PLANINSKE DELOVITURSKE


MRKVA

CRNI LUK

DINJA

PRAZIKUK

KUPUS CELER CVEKLA


5.) MEDITERANSKI

BLITVA

KOPARMIROĐIJA

PERŠ UN

RABARBARA

PRAZIKUK

KUPUS CELER

CRNI KOREN

BELI LUK

CRNI LUK SALATAARTIČOKA

PAŠTRNAK

RADIČŠPARGLA


6.) AFRIČKI

OBUHVATAETIOPIJU I SOMALIJU


TIKVE LUBENICA

BAMIJA


7.) CENTRALNO-AMERIČKI

PAPRIKA

PASULJ KUKKURUZ Š EĆERAC


8.) JUŽNO-AMERIČKIOBUHVATAPERU, EKVADOR,BOLIVIJU I ČILE


PARADAJZKROMPIR TIKVE

AGROTEHNIČKE MERE U PROIZVODNJI POVRĆA1.) OPŠTE AGROTEHNIČKE MERE 2.) SPECIJALNE AGROTEHNIČKE MERE 3.) SPECIFIČNE AGROTEHNIČKE MERE

LJUŠTENJE-TANJIRANJE-PLITKO ORANJE

OSNOVNA OBRADA-PLUGOVIMA RAVNJAČIMA-PLUGOVIMA OBRTAČIMA-NOŠ ENIM i/ili VUČENIM PODRIVAČIMA

PREDS ETVENA PRIPREMA-TANJIRANJE-S ETVOSPREMIRANJE

SETVA i/ili SADNJA

MERE NEGE -MEĐUREDNA KULTIVACIJA-OKOPAVANJE-OGRTANJE-NAVODNJAVANJE-ZAŠTITA-OD KOROVA

-BOLES TI I-ŠTETOČINA

GREDICE-RAZLIČITE ŠIRINE I-VIS INE

U PROIZVODNJI RASADA-PIKIRANJE-KALEMLJENJE-KALJENJE-DODATNO OSVETLJAVANJE

FERTIGACIJAĐUBRENJE-ORGANS KIM i -MINERALNIM ĐUBRIVIMA

ZAŠTITA OD MRAZA

MALČOVANJE

NEPOSREDNOPOKRIVANJE BILJAKAAGROTEKSTILOM

SENČENJE

KOD PARADAJZA -ZAKIDANJE ZAPERAKA -VOĐENJE BILJAKA

-SKIDANJE LISTOVA-VRŠ IKANJE-KOLČENJE

KOD KRASTAVCA-PINCIRANJE

KOD PAPRIKE-REZIDBA

BLANŠ IRANJE-CELERA,-ŠPARGLE,-RADIČA

DORASTANJE-KARFIOLA-KELJA PUPČARA-RADIČA

U ČEMU JE RAZLIKA IZMEĐURATARSTVA I POVRTARSTVA?

FAZA ZRELOSTI

POVRŠINE NA KOJIMA SE GAJI POVRĆE

MESTO GDE SE POVRĆE GAJI

ZNAČAJ POVRĆAU UKUPNOJ PROIZVODNJI HRANE PROIZVODNJA POVRĆAI PRERAĐEVINA OD POVRĆA ZAUZIMA ZNAČAJNO MESTO.

PROIZVODNJA POVRĆA OMOGUĆUJE:

1.) INTENZIVNO KORIŠĆENJE ZEMLJIŠTA

2.) I SISTEMA ZA NAVODNJAVANJE

KAKO?

GDE?

1 ha POD POVRĆEM NA OTVORENOM POLJU ODGOVARA

POVRŠINI OD 30-100 ha POD PŠENICOM

1 ha STAKLENIČKE PROIZVODNJE POVRĆA ODGOVARA

POVRŠINI OD 600-900 ha POD PŠENICOM

KAKVA JE HRANJIVA I BIOLOŠKA VREDNOST POVRĆA?

NA KOJI NAČIN SE KORISTI U ISHRANI?

1.) SVEŽE-SALATA-VARIVO

2.) PRERAĐENO-STERILIZACIJOM-ZAMRZAVANJEM-DEHIDRACIJOM-KIŠELJENJEM

OSIM TOGA, POVRĆE I ŽETVENI OSTACI POVRĆASE MOGU KORISTITI KAO:

KVALITETNA STOČNA HRANA

ZELENIŠNO ĐUBRIVO

BOGATSTVO HRANJIVIH, POSEBNO ZAŠTITNIH MATERIJA ČINI POVRĆE ZNAČAJNIM U ISHRANI LJUDI.

MALE JE ENERGETSKE VREDNOSTI ZBOG:NISKOG SADRŽAJA SUVE MATERIJE.ODNOSNO IMA MALI SADRŽAJ:-MASTI

-PROTEINA-UGLJENIH HIDRATA

OD UGLJENIH HIDRATA POVRĆE SADRŽI:

MONOSAHARIDEDISAHARIDE IPOLISAHARIDE-SKROB

-HITIN-CELULOZU-HEMICELULOZU

PROTEINE

MASTI

VITAMINI: C, β-KAROTEN, B1, B2, B6, D, E, K, PP

MINERALNE MATERIJE

DIJETETIČKI DELUJUĆE MATERIJE-ORGANSKE KISELINE-ETERIČNA ULJA

ETERIČNA ULJA-BEZ SUMPORA-SA SUMPOROM-SA SUMPOROM I AZOTOM

ORGANSKE KISELINE-OKSALNA-JABUČNA-LIMUNSKA-MLEČNA-VINSKA

5%

10%

1010--15%15%

10%

1515--25%25%

30-35%

KVALITETNA ISHRANA PODRAZUMEVA 4 – 5 OBROKAPRE SVEGA SVEŽEG POVRĆA I VOĆA (350-450 g DNEVNO)

Organoleptički-oblik-boja-masa-ukus-aroma-tekstura

Neophodne materije-ugljeni hidrati-proteini-masti-vitamini-mineralne materije

Bioaktivne materijeglukozinolatikarotenoidipolifenolisulfidi, fitosterini, terpenifitoestrogeni, balastne materije

Nepoželjne materijenitrati, oksalna kiselinasolanin, ostaci pesticidamikotoksini,teški metali

700700KRES KRES SALATASALATA3,33,3SPANASPANAĆĆ6666PRAZILUKPRAZILUK

780780KELJ KELJ PUPPUPČČARAR3,93,9SALATASALATA9393HRENHREN

13701370SPANASPANAĆĆ11,211,2LISNATI LISNATI PERPERŠŠUNUN165165PAPRIKAPAPRIKA

20302030ŠŠPARGLAPARGLA17,517,5MRKVAMRKVA166166KELJ KELJ PUPPUPČČARAR

25202520PAPRIKAPAPRIKA18,718,7TIKVA TIKVA ((žžuta)uta)174174LISNATI LISNATI

PERPERŠŠUNUN

SADRSADRŽŽAJAJVRSTAVRSTASADRSADRŽŽAJAJVRSTAVRSTASADRSADRŽŽAJAJVRSTAVRSTA

Vitamin E Vitamin E µµg /100gg /100gsvesvežžeg povreg povrććaa

Beta karoten mg/100g Beta karoten mg/100g svesvežžeg povreg povrććaa

Vitamin C mg /100g Vitamin C mg /100g svesvežžeg povreg povrććaa

PRVIH PET VRSTA POVRPRVIH PET VRSTA POVRĆĆA PO SADRA PO SADRŽŽAJU VITAMINAAJU VITAMINA

PRVIH PET VRSTA POVRPRVIH PET VRSTA POVRĆĆA PO SADRA PO SADRŽŽAJU ZNAAJU ZNAČČAJNIH AJNIH MINERALNIH MATERIJAMINERALNIH MATERIJA

3838MRKVAMRKVA350350--380380KARFIOL, KELERABA, KARFIOL, KELERABA, ENDIVIJA, BLITVAENDIVIJA, BLITVA

4040SALATASALATA460460KORENASTI CELERKORENASTI CELER

4141LIST LIST PERPERŠŠUNAUNA490490RARAŠŠTANTAN

4343KELERABAKELERABA633633SPANASPANAĆĆ5858SPANASPANAĆĆ880880LIST PERLIST PERŠŠUNAUNA

SADRSADRŽŽAJAJVRSTAVRSTASADRSADRŽŽAJAJVRSTAVRSTA

Mg (mg /100g sveMg (mg /100g svežžeg povreg povrćća)a)K (mg /100g sveK (mg /100g svežžeg povreg povrćća)a)

PRVIH PET VRSTA POVRPRVIH PET VRSTA POVRĆĆA PO SADRA PO SADRŽŽAJU ZNAAJU ZNAČČAJNIH AJNIH MINERALNIH MATERIJAMINERALNIH MATERIJA

0,540,54KELERABAKELERABA2,72,7BLITVABLITVA

0,590,59SPANASPANAĆĆ3,23,2SALATASALATA0,610,61BROKOLABROKOLA3,43,4KUPUSKUPUS

0,620,62PERPERŠŠUNUN4,14,1SPANASPANAĆĆ0,920,92GRAGRAŠŠAKAK6,66,6LIST PERLIST PERŠŠUNAUNA

SADRSADRŽŽAJAJVRSTAVRSTASADRSADRŽŽAJAJVRSTAVRSTA

ZnZn(mg /100g sve(mg /100g svežžeg povreg povrćća)a)

FeFe(mg /100g sve(mg /100g svežžeg povreg povrćća)a)

SADRŽAJ NO3 KOD POVRĆASADRSADRŽŽAJ NOAJ NO33 KOD POVRKOD POVRĆĆAA

111,5111,5--363,0363,0128,5128,5--323,4323,4

SCARLET NANTESSCARLET NANTESFORMULAFORMULA

MRKVAMRKVA

118,9118,9--579,0579,011 SORTI11 SORTISalataSalata

208,0208,0--269,0269,0HEINZ HEINZ PARADAJZPARADAJZ

140,9140,9--276,8276,8146,3146,3--510,0510,0

ŠŠOROKOROKŠŠARIARIBBELIELI KALVILKALVIL

PAPRIKAPAPRIKA

SADRSADRŽŽAJ AJ NONO3 3 mg.kgmg.kg--11SORTASORTAVRSTAVRSTA

Neke vrste povrća su tradicionalni lekMnoge vrste (lukovi) su bile lek pa tek onda hrana

Danas poseban značaj ima grupažžutouto –– zelenozeleno –– crvenogcrvenog povrća

Neophodno je proširenje broja gajenih vrsta

RADIČ

RADIČRADIČ

ENDIVIJA ENDIVIJA


FIZALIS

PARADAJZ

PAPRIKA


BROKOLA

KARFIOL KARFIOL KARFIOL

KELJ PUPČAR


BAMIJA

GLJIVA BUKOVAČA

ŠAMPINJONI

KINES KI KUPUS PEKINŠKI KUPUS

GLJIVE


ARTIČOKA

ARTIČOKA

ŠPARGLA

KOMORAČ


LUF-SUNĐER TIKVE

ŠPAGETI TIKVELUFA-S UNĐER TIKVA

Cilj je proizvesti i koristiti kvalitetno Cilj je proizvesti i koristiti kvalitetno bezbedno (zdravstveno bezbedno) povrbezbedno (zdravstveno bezbedno) povrććee

NeiskoriNeiskoriššććene ene ššanse su i u korianse su i u koriššććenju povrenju povrćća kao ukrasnih biljakaa kao ukrasnih biljaka

POVRTARSTVO

NAČIN PROIZVODNJE POVRĆA

PROIZVODNJAU ZAŠTIĆENOM

PROSTORU

PROIZVODNJA NAOTVORENOM POLJU

LEJETUNELIPLASTENICISTAKLENICI

NJIVSKAKOMBINOVANA INTENZIVNARATARSKO- PROIZVODNJAPOVRTARSKA U SPECIJA-PROIZVODNJA LIZOVANIM

ORGANIZA-CIJAMA

BAŠTENSKA

U SRBIJI POVRĆE SE GAJI NA 265.000 ha

91.000 haOD TOGA KROMPIR NA

UKUPNO POVRĆE SE GAJI NA 174.000 ha

U AP VOJVODINIPOVRĆE SE GAJI NA 85.000 ha

OD TOGA KROMPIR NA 25.000 ha

33.00033.00022.00022.000PasuljPasulj911.000911.00091.09591.095KrompirKrompir

32.00032.00013.80013.800GraGraššakak300.000300.00019.85019.850BostanBostan240.000240.00020.00020.000KupusKupus135.000135.00019.30019.300PaprikaPaprika220.000220.00022.00022.000ParadajzParadajz183.000183.00030.00030.000Crni i beli lukCrni i beli luk

PROIZVODNJA (t)PROIZVODNJA (t)P0VRP0VRŠŠINA (ha)INA (ha)VRSTAVRSTA

VISOKOG ZAŠTIĆENOG PROSTORA STAKLENIČKOG IPLASTENIČKOG TIPA U SRBIJI IMA UKUPNO 64 ha

PROCENJUJE SE DA PLASTENIKA TUNELSKOG TIPA U SRBIJIIMA OKO 3.000-5.000 ha

U POSLEDNJIH 5 god. PODIGNUTO JE JOŠ OKO 15 ha

U POSLEDNJIH 5 god. PODIGNUTO JE JOŠ MINIMUM 2.000-3.000 ha

PROCENA JE DA PLASTENIKA TUNELSKOG TIPA IMA OKO 5.000-6.000 ha

POVRTARSKI REJONI U SRBIJI

USPEH U PROIZVODNJI POVRĆA ZAVISI OD:USPEH U PROIZVODNJI POVRĆA ZAVISI OD:

1.) EKOLOŠKIH USLOVA1.) EKOLOŠKIH USLOVA

2.) EKONOMSKIH USLOVA2.) EKONOMSKIH USLOVA

3.) TRADICIJE3.) TRADICIJE

POVRTARSKA PROIZVODNJA RAZVILA SE,A I RAZVIJAĆE SE DUŽ VELIKIH REKAPOVRTARSKA PROIZVODNJA RAZVILA SE,A I RAZVIJAĆE SE DUŽ VELIKIH REKA

1.) ZBOG BLIZINE IZVORA VODE1.) ZBOG BLIZINE IZVORA VODE

2.) POGODNA ZEMLJIŠTA2.) POGODNA ZEMLJIŠTA

3.) POGODNI MIKROKLIMATSKI USLOVI3.) POGODNI MIKROKLIMATSKI USLOVI

4.) MOGUĆNOST TRANSPORTA4.) MOGUĆNOST TRANSPORTA

OSIM TOGA:

POVRTARSKA PROIZVODNJA RAZVIJENA JE UBLIZINI VELIKIH POTROŠAČKIH I

INDUSTRISKIH CENTARA

OBZIROM NA TRADICIJU MOGUĆE JE IZDVOJITI3 VAŽNIJA POVRTARSKA REJONA I TO:

1.) RAVNIČARSKI REJON

2.) MORAVSKI REJON

3.) BRDSKO-PLANINSKI REJON

RAVNIRAVNIČČARSKI REJON ARSKI REJON

OBUHVATA PANONSKU NIZIJU,PROSTIRE SE IZMEĐU I DUŽ REKADUNAV, TISA I SAVA

ZEMLJIŠTE JE TIPA-ALUVIJUM -ČERNOZEM-LIVADSKACRNICA

KLIMA-UMERENO KONTINENTALNASA ŽARKIM LETIMA I OŠTRIMZIMAMA

SREDNJA GODISREDNJA GODIŠŠNJA t NJA t 00c JE OKO 11c JE OKO 1100ccSUMA GODISUMA GODIŠŠNJE t NJE t 00cc JE OKO 4.1000cU VEGETACIONOM PERIODU OKO 3.7000c

PROSEČNA GODIŠNJA KOLIČINAPADAVINA IZNOSI 600 mmU VEGETACIJI 350-400 mm

NAJTOPLIJI MESECI SU JULI I AVGUSTMRAZEVI SE JAVLJAJU KRAJEMAPRILA DO POLOVINE MAJAPRVI JESENJI SE JAVLJAJUPOLOVINOM OKTOBRABROJ BEZMRAZNIH DANA JE 180-190PROIZVODI SE UGLAVNOM SREDNJEKASNO I KASNO POVRĆEGRAŠAK, BORANIJA, BOSTAN, KUPUS, PAPRIKA, PARADAJZ, LUK, KORENASTO-KRTOLASTO POVRĆE

MORAVSKIMORAVSKI REJON REJON

PROTEŽE SE UZ REKUMORAVU I NJENE PRITOKE

ZEMLJIŠTE JE ALUVIJALNO GAJNJAČE ISMONICE

KLIMA JE KONTINENTALNA

X GODIŠNJA t0 C JE OKO 11,50

Σ GODIŠNJE t0 C JE OKO 4.2000

U VEGETACIONOM PERIODUΣ t0 C JE OKO 3.7000 C

X GODIX GODIŠŠNJA KOLINJA KOLIČČINAINAPADAVINA IZNOSI 600 mm PADAVINA IZNOSI 600 mm

U VEGETACIJI 350-400 mm

NAJTOPLIJI MESEC JE JULIA NAJSUVLJI JE SEPTEMBAR

BROJ BEZMRAZNIH DANA JE 185-190

PROIZVODI SE SREDNJE KASNO IKASNO POVRĆE ZA SVEŽUPOTROŠNJU I INDUSTRISKUPRERADU: PAPRIKA, KUPUS, LUK,PARADAJZ, MRKVA.NA JUGU OVOG REGIONA NIŠLESKOVAC SE RAZVILAPROIZVODNJA U ZAŠTIĆENOMPROSTORU.

BRDSKO-PLANINSKI REJONZAUZIMA NAJVEĆI DEOSRBIJE

KLIMA JE VISINSKA

ZEMLJIŠTA-SMEĐE KISELALESIVIRANAALUVIJALNACRVENICE

PADNE IZMEĐU 600-1000 mmTALOGA GODIŠNJEGAJI SE LISNATO POVRĆE,KORENASTO POVRĆE,KROMPIR, GRAŠAK

povrtarstvo uvod i znacaj

Documents