plastİkler hakkinda herŞey

7/29/2019 PLASTKLER HAKKINDA HEREY

1/34

Plastik Nedir? Plastikler Hakknda Herey

Plastikli sanayinin nitrosellozun ticari retimi ile (1868) balad kabul edilir. Bu ise

yaklak 130 yl ncesi demektir. Nitro sellozu takiben,tarihi srete ikinci sentetikplastik olan fenol-formaldehit esasl polimerler gelimitir. Bunlarn retimleri ise bu

tarihten yaklak 40 yl sonra gerekletirilmitir. Bu ve bunlar izleyen dier plastik

malzemelerin temel yap talar ve hammaddeleri olan polimerler, 19. asrn

ikinci yarsndaki baz deneme almalar sonunda ve birou tesadfen ortaya kmtr.

Temel olarak doada 3 farkl malzeme olduunu ve bunlarn yaygn olarak kullanldn

biliyoruz. Bunlar; polimerik malzemeler, metalik malzemeler ve seramik malzemeler

olarak sralanabilir.

Kolaylkla el verenler metalleri olutururlar. Ametaller ise polimerleri olutururlar.Metalik ve ametalik elementlerin karm ise seramiklere yol aar. Bu temel malzeme

arasnda u farkllklar vardr. Metaller sy ve elektrii iletirler. Parlaktrlar, genellikle

serttirler, elektron vererek tepkimeye girerler. Younluklar 1den yksektir. Polimerler,

elektrik ve sy iyiiletmezler, genellikle salam veya donuk grnmldrler.

Younluklar kktr, 1 civarndadr, hafiftirler. zellikle bu farkllklar nedeni ile de

farkl uygulamalar iin metaller veya polimer tercih edilir. Metallere gre

polimerler tercih edilmitir. Bylece polimer malzemelerden deiik zellikte plastik

retilmitir.

Polimer maddelerin yllk tketimi tm dnya lkeleri iin 150 milyon ton/yldan

fazladr. lkemizde tketim yaklak olarak bu miktarn yzde biri kadardr. ok eski

tarihlerde kullanlan polimerik malzemelerin banda selloz,niasta, doal kauuk vb.

gibi aa doru polimerler gelir Doal polimerler, ilenme zorluu ve baz fiziksel,

kimyasal ve mekanikzelliklerinin yetersizliinden dolay yerlerini yar sentetik ve daha

sonra sentetik polimerlere terk etmilerdir. lk polimer malzemesi 1863de S. Hyatt

tarafndan kefedilen selloiddir. Yar sentetik bir polimer olan selloid pamuk

sellozundan elde edilmitir. Ancak modern plastik endstrisi L. Baekeland tarafndan

bakalit sanayii apnda retilmesiyle 1989da balar. Fenol formaldehit reinesi olanbakalit telefon ahizeleri gibi plastik rnlerinyapmnda kullanlmtr. 1924e kadar

polimer yaplarnn Koloid agregat halinde bulunan kk molekllerinden olutuu

sanlrd. H. Staudinger yapt byk apta incelemelerin sonucu olarak, plastiklerin

zincir eklinde makromolekllerden olutuunu ve bu molekllerin birbiriyle kovalent

balanan kk nitelerden meydana geldiini gstermitir. Yukarda bahsedilen fikre


2/34

dayanarak, polimer sanayi hzla gelimi ve 1927de selloz asetat ve polivinil klorr,

1928de polimetilmetakrilat 1929da re-formaldehit reineleri elde edilmitir. Bunlar

daha sonra 1932de polietilen, 1934de naylon, poliakrilonitril, stiren-akrilonitril ve

polivinil asetat, 1937de poliretan, 1939da teflon ticareti adyla tannan

poli(tetrafloroetilen) 1941de polietilentereftalat, ve orlon ticari adyla tannanpoliakrilonitril fiber takip etmitir.

Plastiklerin geliiminde nemli bir aama, bu malzemelerin cam, grafit ve karbon

elyaflar ile kartrlarak kuvvetlendirilmi plastiklerin elde edilmesidir. Bu

malzemelerin mekanikzellikleri, metallerin seviyesine ulamakta ve birok uygulama

alannda plastikler metallere rakip olmaktadr.

Plastikletiriciler

Plastik nedir? Plastik petrolden elde edilir. Plastik polimer eklinde tanmlanan bileik

snfna girer. Polimer monomer ad verilen kk molekllerin kovalent balarlabirbirine balanmasyla oluturduu iri molekller olarak tanmlanr.

Gnmzde yaygn olarak kullanlan plastiklerin bir blmnn cams gei scakl, Tg

oda scaklnn zerindedir. Bilindii gibi Tgnin altnda polimerler cams ve krlgandr.

Bu scakln zerinde ise genellikle kauuumsu davran gsterirler. Ve arpma

direnleri yksektir. Sellozikler, viniller, akrilikler, vb. gibi polimerlerin cams gei

scaklklarn drmek baka bir ifadeyle bu polimerleri yumuatmak iin

plastikletiriciler kullanlr. Buna tipik rnekler PVCdir. PVCnin Tgsi 80o C dir.

Bu deer uygun miktarda plastikletirici ilavesiyle 0o C ye kadar drlebilir.

Plastikletiriciler yksek kaynama noktasna sahip organik svlar veya dk erime

noktas gsteren katlardr. Plastikletiriciler i plastikletiriciler ve D

plastikletiriciler olmak zere balca iki grup altnda incelenebilir.

a) Plastikletiriciler

Bunlar polimerlerin sentezi srasnda kullanlr. Esas polimerik yapy oluturan

monomere, komonomer olarak balanr ve polimer zinciri zerinde yer alrlar. Bu

amala Tgsi drmek istenen polimerin monomeri ile Tgsi dk bir monomer

kopolimerletirilir. Sonu kopolimerin Tgsi bu iki monomerin saf polimerinin Tgleri

arasnda bir deerdedir. Monomerlerin oran ayarlanarak istenilen Tg deerineulalabilir.

b) D Plastikletiriciler

Daha yaygn olarak kullanlan trdr. Bunlar polimerin ilenmesi (ekillendirilmesi)

srasnda yapya ilave edilir. ok basit bir ifadeyle polimerik yapda seyreltici rol

oynarlar. Polimer zincirler arasna girerek, ikincil kuvvetlerin etkisini azaltr, bylece


3/34

yapy yumuatrlar.

Plastikletiricilerin polimer ile uyuabilmesi uygulamada dikkat edilmesi gereken en

nemlizelliktir. Ayrca, iyi bir plastikletiricinin, toksit olmamas, yanmaz olmamas,

yanmaz olmas,etkisini uzun sre devam ettirmesi ve tatsz olmas beklenir.

Plastiklerin zellikleri ve Kullanm Alanlar

eitli plastik tipleri vardr. Kimi yn kadar yumuak, kimi ise elik kadar salamdr.

Scak suda eriyen olduu gibi alevde dayankl olanlar vardr. nce Lexan plastii

tabakas ksa mesafeden ate eden 38 kalibrelik bir tabancann kurununu durdurur.

Tm plastiklerin tek ortak yn hepsinin kimyaclarn buluu olmasdr. Hibiri yn ve

ipek gibi doada bulunmaz. Yaplar ok basittir.

Binlerce plastik tr olmakla birlikte bunlar scakta sertleen ve scakta kalplanan

plastikler olmak zere iki ana grupta toplamak mmkndr. Scakta kalplanan

plastikler erirler ve istenilen ekile girerler. Her defasnda sourken sertleirler. Scaktasertleen plastik stldktan ve tekrar ekil verdikten sonra tekrar stlnca ekil

deitirilmez.

Scakta sertleen plastikler tekrar tekrar kullanlr. Hurda plastikleri de yeniden

kullanmann bir yolu bulunursa ok nemli bir kazan elde edilecektir. Ne yazk ki

gnmzde hurda plastikleri yeniden deerlendirmek ok zordur. nk eitli plastik

trlerinin bileimleri birbirinden ok farkldr. Bu farkllktan dolay geri dnm

yaplmamaktadr. Plastiklerin ou karbon ve hidrojen ieren molekllerden meydana

gelmilerdir. Kimyaclar moleklleri birletirerek zincirler meydana getirirler. Her zincirbyk bir molekldr. Bazen bu molekllerin bir ksmnn binlerce balants olur.

Bunlar kuvvetle stlmakszn erimezler. Bu uzun yapl molekl zincirli maddelere

polimerler denir.

Plastiklerin adlarnn banda sk sk poli (ok) ekine rastlanr. rnein propilen denilen

plastikler propilen gaznn uzun molekl zincirlerinden oluurlar. Molekl zincirleri

bazen ilemlerde geerek dallara ayrlr. Dallar eklinde sralanma ok kuvvetli deildir.

Dallara ayrlan plastikler kolaylkla eriyebilirler.

Bunlar yumuak ve esnektir. Oyuncak bebek ve deterjan kutular yapmnda kullanlrlar.nc eit bir polimer daha vardr; apraz bal polimer diye bilinir. Bu polimerde,

molekl zincirleri br molekllerin zincirleri ile baldr.

Bu yolla elde edilen scaklkta sertleen plastikler ok salam ve ok yksek scaklklar

dayankldrlar. Kimyaclar ilker madde olarak yadan balayarak, ok sayda eitli

maddeler elde ederler. Btn hammaddelerin en kullanls etilen gazdr. Etilen


4/34

plastiklerinin en fazla tannan ve en basiti polietilendir. Hafif kovalar ve taslar, ayrca

deterjan ieleri bu maddeden yaplr. Propilen ve btilen gazlar da ok sayda plastiin

yapmnda kullanlr. Benzen, plastiklerin yapmnda kullanlan dier bir hammaddedir.

Benzen, naylon ve terilen gibi yapay liflerin yapmnda kullanlan bir balang

maddesidir. Plastikler doal ve yapay olmak zere 2ye ayrlr.Doal Plastikler

lk elde edilen plastikler doal plastiklerdir. lk plastikler selloz nitrattan yaplan saf

plastiklerdir. Bunlar bitkilerdeki sellozdan yararlanlarak yaplmtr. Selloz nitrat

kafur ve kunduz ya gibi iki bitkisel madde ile birletiinde bir plastik elde edilir.

1868de selloz nitrat, kafur ve alkol kullanlarak bunun genlemi bir ekli elde edildi.

Buna selloid ad verildi ve genellikle fotoraf ve sinema filmi gibi maddelerin

yapmnda kullanld. Fakat selloid kolaylkla tutuabildiinden yerini selloz asetat ve

etil selloz gibi selloz plastiklerine brakt.Yapay plastikler

XV. yzyln balarnda yapay plastikler yapld. Bu plastikler labaratuarda tamamen

kimyasal maddelerden elde edildi.

PLASTK RETMNDE KULLANILAN BAZI KMYASALLAR

1. POLETLEN

a) Alak ve Yksek Younluklu Polietilen

Molekl yapsnn ayarlanmas ve katk ilavesi ile istenen zelliklerde PEler elde etmek

mmkndr.

Salamdr, Asit, baz ve zclere dayankldr. Dielektrik zellikleri stndr, evre artlarna dayankldr, Kolay ilenebilirler.

Zincirdeki dallanmalar kristalliin derecesini tayin eder. YYPEde dallanma ok az olup

ve molekl yaps lineerdir. Kristallik arttka sertlik artar, mekanik ve kimyasal

zellikler iyileir ve sv ile gazlara kar dayanklk artar. AYPEnin kristalliini

ayarlamak iin vinil asetat akrilik esterleri ilave edilir. Polimerler iin ortalama molekl

arl tanmlanr. Ortalama molekl arl, yaklak olarak erime indeksiyle belirlenir.Erime indeksi molekl arlyla ters orantldr. Yksek molekl arlkl PEne

balanmada organik peroksitler kullanlr. PEnin eriyik olarak harmanlanmas srasnda

eklenen balca katk ve dolgu maddeleri aada verilmitir.

Oksitlenmeyi nleyiciler: Fenoller, aminler ve fosfitlerdir.

UV kararllk salayclar: En nemli katk karbon siyahdr. PEnin darda gnee kar


5/34

kullanmda mrn uzatr.

Kaydrc ve bloklamay nleyiciler: Kaydrc olarak yalk asit aminler, bloklamay

nleyici olarak da inorganik (silis gibi) dolgular kullanlr.

Cam elyaf: Germe dayanm ve mekanik zellikleri artrr. Otomotiv ve boru imalatnda

kullanlrlar.

Polietilen, yksek ve alak basn prosesleri olmak zere belli bal iki temel yntemle

retilir. Yksek basn prosesi ile alak younluklu polietilen ve kopolimeri dk basn

prosesiyle ise yksek younluklu polietilen ve yeni gelitirilmi olan lineer AYPE tr

retilir. AYPE bir otoklavda veya tbular reaktrde etilen monomerinin 1200-3000 atm

basn ve 130-350 C scaklkta, organik peroksitlerin yardmyla polimerizasyonundan

elde edilir. AYPE younluu 0,910-0,925 gr/cm3 arasnda deiir. YYPE, orgonometalik,

krom oksidi, vanadyum ve molibden oksidi gibi katalizrler yardmyla 1-80 atm basn

ve 70-300 C scaklkta etilenin polimerizasyonu sonucu elde ediler. Polimerler dallanmmolekller yapya sahip olup younluklar 0,940-0,965 gr/cm3 arasnda deiir.

Orta younluklu PEnin (OYPE) younluu 0,926-0,940 gr/cm3 arasnda olup yksek

veya alak basn prosesi ile AYPE ve YYPEnin fiziksel karm olarak elde edilir.

PE leme Teknikleri Film Ekstrzyon: YYPEde az olmakla birlikte AYPEnin en yaygn ileme alan film

imalidir. Ekstryon kalplama fleme ile kalplama Scak eriyik kapamalar ve yaptrclar Toz kaplamalar Tel ve kablo imali

AYPE filmler parlak, effaf ve ucuz olup, ilenmesi kolaydr. Filmlerin uygulama alanlar: Yiyecek paketleme naat rts Ziraat rtleri p ve Gbre torbalar Bzme ile sarma alanlar

Kadn yerini almakta olan YYPEler yiyecekler paketlenmesinde yaygn olarak

kullanlrlar. EVA kopolimerleri film tatbikatnda stn mekanik zellikleri ve

parlaklklar nedeniyle tercih edilirler. Ayrca, ar hizmet torbalar imalinde ve svlarn

paketlenmesinde kullanlr. YYPE ve AYPE ekstrzyon kalplama alannda ok yaygn

kullanlr. YYPE ve AYPE ekstrzyon kalplama alannda ok yaygn kullanlr. YYPE,

kasa, yer alt kanallar ve byk boy eya yapmnda; AYPE ise, esneklik sertlik ve


6/34

parlaklk istenen yerlerde kullanlr.

EVA ve etilen-akrilat ester kopolimerleri ise yksek esneklik isteyen tatbikatlarda

(oyuncak, ev eyas) kullanlr. fleme ile kalplama yolu ile AYPEden sklabilen ieler

imal edilir. iirme ile imalat yaplan teknolojide ise yaygn olarak YYPE

kullanlmaktadr. (Sv deterjan ieleri, st ve dier ieler)

Yeni bir tketim sahas da oto benzin depolardr. AYPE, kat, kuma gibi yzeylerin

kaplanmasnda kullanlr. Bu kaplama, yzeye sertlik verdii gibi yzeyin dzgn

olmasn salar ve d artlara kar direncini artrr (st kaplar, meyva suyu kutular).

AYPE homopolimer ve kopolimer; scak eriyik kaplamalarnda kullanlr. Bunlar ya tek

balarna ya da iyiletirici katklarla kullanlr.

Polietilenler toz kaplamada da kullanlr. Homopolimer tozlarnn fiyatlar dktr ve

anmaya kar dayankldr. Kopolimerler daha pahal olmakla beraber (EVA, EAA veionomer) metallere daha kolay yaprlar. PE tozlar otomotiv hallarnn yapmnda ve

buzdolab raf imalinde kullanlr.

PEnin tel ve kablo imali giderek yaygnlamaktadr. Tm PEler bu alanda kullanlr.

Yksek molekl arlkl, yksek s kararlkl, karbon siyah AYPEler kablolarn d

klflarnda kullanlr.

Karbon siyah bu klfn UV na dayanmn artrr. Erime indeksleri 0,2-0,5 g/10dak

arasndadr.

YYPE ve PP telefon kablolarn izolasyonunda kullanlr. ok damarl kablo

izolasyonunda AYPE yan sra OYPE ve YYPE de kullanlmakta olup, kaplama hz 2000-

6000 ft/dak.dr. YYPE sertlii nedeniyle yaygn olarak kullanlr. Ayrca organik

zcleri dayankl olup ve kabloda bulunan petrol jelini emme oran dktr. EVA,

EEA kopolimerleri kablo izolasyonunda yaygn olarak kullanlr. Etilen-propilen

kauuklar kablo retiminde AYPE ve kopolimerlerle rekabet etmektedir. Etilen-akrilik

asit kopolimerleri daha ok mhrleyici ve yaptrc olarak kullanlr.

b) Lineer Alak Younluklu Polietilen

Geleneksel olarak, polietilenin, alak ve yksek younluklu olmak zere iki tipi vardr.Polietilen endstrisinde, alak basn ilemlerindeki gelimelere dayal olarak dier bir

alak younluklu PE tr olan lineer alak younluklu PE retilmektedir. Elde edilen

reine, etilen-alfa olefin kopolimeri olup, lineer bir yapya sahiptir. Son zamanlarda

alak basnl otoklav ve tublar reaktrler kullanmak suretiyle LAYPE retimi

yaplmaktadr. LAYPEnin zellikleri kayda deer ekilde AYPEden farkldr. Gerilime


7/34

dayanm ve uzama AYPEye nazaran daha yksek, darbe dayanm daha iyidir. Is

direnci 15 C de daha yksek, ilenmesi daha zordur. Buna karlk, berraklk, parlaklk

daha kt olup, erime gc daha dktr. Farkl katalizrlerin yapsna bal olarak

retilen farkl molekler yapdaki LAYPE trleri farkl yntemlerle ilenirler.

Kullanm Alanlar;Film: p torbalar, zirai amal ar hizmet torbalar imalinde inaatlkta ve genel

olarak ambalajlamada kullanlr.

Enjeksiyon kalplama: Ev eyalar yapmnda ve rotasyon kalplamak ok iyi; alveri

torbas, seralk film, oyuncak imali iirerek kalplama ve kpk uygulamalarnda orta

derecede sonu vermekte olup, bzg torba, laminasyon, tozla ekstrzyon kaplama

uygulamalarnda kullanlmaktadr.

c) Yksek Molekl Arlkl Polietilen

ok yksek molekl arlkl polietilen (YMA) ok yksek molekl arlna sahip (2-6milyon) olup, zellikleri aada verilmitir. Termoplastiklere kyasla yksek anma direnci, Yksek darbe dayanm, Dk srtnme katsays, Kendi kendini yalama, Dzgn yzey, yi kimyasal ve gerilme dayanm, Ses yaltmn salayan zellikler Et ve dier yiyeceklerin ambalajnda kullanlmak zere FDA ve USDA onayl.

lemenin zor olmas nedeniyle, bu maddenin konvansiyonel enjeksiyon kalplamada ve

ekstrzyon ekipmannda kullanlmamas YMAPE iin bir dezavantajdr. YMA

retiminde kullanlan modifiye edilmi ziegler katalizr sistemi, YYPEnin retildii

konvansiyonel sisteme ok benzemektedir.

YMAPEnin baz ilave zelliklere sahip olmas iin eitli dolgu ve polimer iyiletirici

katklar ilave edilebilir. Grafit, elyaf, talk, tozmetaller, camelyaf vs. sertliini artrmak,

yk altnda ekil bozukluunu azaltmak iin ilave edilir. Silikon yann ve molibdenum

disulfidin ilave edilmesi srtnmeyi azaltr.

Bileik halindeki polietilen ekstrzyon ve kalenderlemeyle film ve levha; sktrlarak

enjeksiyonla kalplama yntemiyle kalplanm paralar imal etmek iin mkemmel bir

rndr. Bunlardan baka, darbe dayanmn artrmak amacyla PVCetilen polimer ve

kopolimeri stiren bazl polimerler ve dier plastiklerle kuru olarak harmanlanrlar.

Harmanlama ilemleri dk ya da yksek hzl kartrclarla yaplr.


8/34

Eriyik halinde bileik hazrlama bilinen ekstruderlerle yaplr. Hazrlanan bileiin

cinsine gre, scaklk 300-425o F arasnda deiir. Kalenderleme, yumuak vinilli

polimerlerde olduu gibi yaplmaktadr. Yanl PE reineleri iin daha byk g

gerekmektedir.Scaklk 300 350o F arasnda deiir. Yalnz reinenin iindeki havann

vakum azyla alnmas gerekmektedir. En iyi sonular, iki aamal, vakum azlekstruderlerden alnmaktadr.

Kullanm Alanlar;

PE temel polimer olarak kullanlabildii gibi, alam maddesi ve darbe dayanmn

artrc olarak da kullanlabilir.

Temel polimer olarak kullanld alanlar: Film ve levha, Tel ve kablo Ekstrude edilmi profiller, Kalplanm ekiller, Kuma kaplama Hortum

Ayrca sert PE bileikleri aadaki alanlarda kullanlr. Darbe dayanmn artrc ve ilemeyi kolaylatrc Tasarruf salayc dolgu maddesi Boya dalm gelitirici olarak

leme Metodlarna Gre Tketim

Polietilen

Kimyasal olarak en basit ancak en son bulunan plastiklerden birisi olan polietilen,

salam, esnek ve yaltkan bir yapya sahip olmasna karn; s, k ve oksijene kar

dayankl deildir. Katk maddelerinin kullanm ve molekl yapsnn ayarlanmas ile

daha dayankl polietilen rnleri elde edilebilmektedir.

Bu zellikleriyle polietilen, ambalaj malzemesi, ar hizmet torbalar esnek hortumlar,

deiik amal borular, mutfak eyas, oyuncak, bidon, ie vb. retiminde

kullanlmaktadr.

Polietilen, genel olarak iki trde retilmektedir. Lineer alak younluk polietilen de

hesaba katldnda bu say e kmaktadr.

Aype ve Laype

AYPE, etilenin yksek basn altnda ve organik peroksit esasl katalizrlerin, reaksiyon

balatc etkisi ile polimerlemesi sonucu elde edilmektedir. LAYPE ise, polietilen


9/34

endstrisindeki gelimeler sonucu retilen yeni bir polietilen trdr. LAYPEnin

zellikleri, AYPEden olduka farkldr.

rnein, uzama ve gerilim kuvveti ve darbe mukavemeti asndan AYPEye gre daha

iyi ancak ilenmesi daha gtr. AYPE, salam parafin esasl yaps nedeniyle, en

dayankl, polimerlerden birisidir. Suya kar olduka direnli olan AYPE, oda

scaklnda inorganik tuzlarn zeltilerinden de etkilenmez. Seyreltik asit ve alkali

zeltilerinden de etkilenmeyen AYPEnin 50o C nin altndaki scaklklarda halojenli

hidrokarbonlar ve hidrokarbonlardaki znrl fazladr.

AYPEnin tm kullanmlar iin tketimi 140 bin tonu bulmutur. AYPEnin en nemli

kulanm alan film retimidir. yleki, film retimindeki kullanm, toplam kullanmn %

90n oluturmaktadr. Film kullanmnn % 50si gda ve endstriyel rnlerin

paketlenmesinde ve geriye kalan dier ksm ise tarmda kullanlmaktadr. Bu

sylediklerimizi ayrntl olarak tabloda izlemek mmkndr.

Bir ksm AYPE belli baz film trlerinde, LAYPE VE/VEYA YYPE ile birlikte oranlarda

kartrlarak kullanlabilmektedir. Bu blmde (aada) Trkiyede AYPEnin eitli

tketimleri hakknda aklamalarda bulunulacaktr.

Ar Hizmet Filmi

Ar hizmet film sektr, temel olarak, seraclk, tunel (tunnels) ve sera rts yapm

kullanmna ayrlm bulunan filmlerin retimini kapsamaktadr. Tarmsal film, son

ylarda, lkemizde, yllk yaklak % 10luk bir byme hzna eriebilmitir.

Polimer maliyetinin art nedeniyle, ifiler, giderek artan ekilde UV stabilize film

kullanmna ynelmektedir. Bu tr film, standart stabilize olmayan filme kyasla daha

pahal olmakla birlikte, daha uzun bir kullanm sresine sahip olmas nedeniyle

ekonomik adan ekici olmaktadr.

Tarmsal film talebinin, Trkiyede, uzun dnemde zellikle GAP projesine ve Kuzey

Afrika ve dier lkelere olan ihracatn artna bal olarak istikrarl bir art gsterecei

beklenmektedir.

Ar hizmet film sektr, lkemizde, sera ve rt filmlerine ilaveten, pek byk miktardaolmasa da sulama ilerinde kullanlan geni apl katlanabilir su borularnn retim

faaliyetini de iine almaktadr. Bu trde pratik kullanm kolaylna sahip borularn,

tarlalara su temin edilmesinde kullanlmas, su kayplarn da en aza indirmektedir.

bylece, szn ettiimiz tr su borular, geleneksel sulama aralar olan ak su

kanallarnn yerine gemekte olup, kullanmnn giderek yaygnlaaca dnlebilir.


10/34

Ar Hizmet Torbalar

Ar hizmet torbalar, genellikle, gbre ve kimyasal madde reticileri tarafndan

kullanlmaktadr. Bu kullanm tama kapasiteleri 25-50 kg civarnda olan torbalar iin

azalma eilimi gstermektedir. Gbre ve Kimyasal madde retimindeki artn

srkleyici unsurlardr. Buna bal olarak, AYPEden yararlanlarak retilen ar hizmet

torbalarnn lkemizdeki kullanmnn istikrarl bir biimde artmaya devam edecei

tahminlenmektedir.

Hafif Hizmet Torbalar ve Paketleme Filmleri

Hafif hizmet torbalar ve paketleme filmleri sektr ou rnn endstriyel olmayan

mallar ve gda maddelerinin paketlenmesinde kullanld bir sektrdr. Hafif hizmet

torbalar, genellikle sat yerlerinde gda maddelerinin paketlenip, tanmasnda

kullanlmaktadr. Eskiden, ounlukla, gazete katlarndan yaplm torbalar ile grlen

bu hizmetin yerini giderek hafif hizmet torbalar almaktadr. Torba olarak kullanmnnyansra, hafif hizmet filmlerinin, otomatik paketleme techizatlarnda kullanld da

bilinmektedir. Buna ilaveten, otomatik olmayan eitli kullanmlar da bulunmaktadr.

Shrink film, Trkiyede ksmen yenidir ve paketleme endstrisinin gn getike

gelimesine paralel olarak geni bir kullanm alan bulmaktadr. Genellikle, Bat

Avrupaya ihra edilmekte olan p torbalar retimi de her geen gn artmaktadr. Baz

uygulamalarda bir miktar AYPE dknts, bir karm olarak kullanlmaktadr. AYPE

rnlerinin, yeniden kullanma devri Trkiyede henz emekleme aamasndadr. Ancak,

unu nemle belirtelim ki, zellikle, p torbas retiminde, yeniden kullanma byknem verilmektedir.

Et rnleri, peynir, zeytin ve muhtelif donmu gda maddelerinin paketlenmesinde

kullanlan ekstrksiyon filmlerinin (co-extruded films) retimi, paketleme alanndaki

gelimeler kapsamndadr. Ekstrksiyon filmleri AYPE/inomer/polyamide veya

AYPE/YYPEdir. Dier rakip filmleri, EVA/ianomer/polyamide ve ionomer/polyamide

temeline dayanan rnlerdir. Spermarketler sayca artt ve paketlenen gdalarn oran

ykseldii iin hafif yk paketlenmesine ilikin uzun vadeli potansiyel yksektir.

Tm ana gda kalemlerinin cari, olarak % 40nn paketlenmekte olduu tahminedilmektedir. lkemiz iin geerli olan bu durum, ihracatmzn sadece byk yerleim

merkezleri zerinde younlaan gda reticileri, rnlerini artk kk yerleim

yerlerine hatta kylere dahi datmaya balamaktadr.

Enjeksiyon Kalplama / iirme Kalplama

nemi dierlerine gre nispeten daha az olan bu sektr, basit ev gerelerinin retimini


11/34

gerekletirmektedir. Bunlardan, rnein, ykama kaplar ve kovalar enjeksiyon

kalplama yoluyla retilir iken, ev tipi sv deterjanlarn ieleri ise kaliplama yntemi ile

elde edilmektedir. Buna ilaveten, AYPE, belirli oranlarda buz dolaptaki metal raflarn d

kaplamasnda kullanlmaktadr. Bu sektrn, piyasann gelimesi ile paralel olarak

istikrarl bir ekilde byyecei tahmin edilmektedir.Tel ve Kablo

Tel ve Kablo sektr, Trkiyede AYPEnin en kk tketicisi durumundaki bir

sektrdr. Bu sektr, tellerin ters koullara maruz brakld, apraz balantl

polietilenin ve karbon siyahi ykl AYPE gibi polimerin zel trlerini kullanmaktadr.

Baz zel, yar-kondktif AYPEler voltaj ini-klarn en aza indirgemek amacyla orta-

gerilim tellerinde (hatlarnda) kullanlmaktadr. lkemizde, sz edilen tm bu zel

AYPE ve AYPE bileenleri ithal edilmektedir.

LAYPE, AYPE ile mukayese edildiinde; eit younluklarda daha yksek erime noktas,daha fazla uzama ve delme dirence, daha iyi scaklk yapkanl, uzunlamasna

yrtlmaya kar daha yksek diren gibi avantajlara sahiptir. ok iyi fiziksel zellikleri

nedeniyle LAYPE, yksek basnta retilen polietilenin kullanld bir ok alanda

kullanlabilmektedir. Ultraviyole dayankl seralk film, ar hizmet torbas, kablo

izolasyonu, baz boru tipleri vb. rnlerin elde edilmesinde LAYPE belli oranlarda

kullanlabilmektedir. Tketilen LAYPEnin tamam, belli baz spesifik film

uygulamalarnda AYPE ile bir karm olarak kullanlmaktadr. Genellikle, AYPE/LAYPE

oran olarak 80/20lik bir karm kullanlmaktadr. Baz LAYPE rnleri ise, belli baz

film uygulamalarnda YYPE ile bir karm elde etmede kullanlmaldr.

Dnyadaki eitli uygulamalarda LAYPE kullanmnn yaygnlamas epeyce bir zaman

almtr. Zira, film dntrcleri ve torba tketicileri filmleri, kiloyla satn almaya

almlard; bu nedenle filmlerin inceltilmesi iin tevik bulunmuyordu. Buna ilaveten,

tketiciler, yava yava bu karmlar benimsemi ve birok durumda bu tr filmleri

talep etmektedir. LAYPE karmlar, tarmsal filmlerde olduu kadar elde edilebilecei

varsaymndan hareketle, LAYPEnin aama aama AYPEnin ticaretine girecei tahmin

edilmektedir. 1990larn sonuna doru LAYPE, toplam AYPE/LAYPE kullanmnn %

20-40na ulaacaktr. Sz konusu oran zerindeki etken faktrler, nispi fiyat

bulunabilirlik ve pazarlama abalar olacaktr. AYPEnin LAYPE tarafndan nfuzu,

toplam tonaj tketiminin dmesiyle sonulanacaktr. Zira filmlerin hafifletilmesi ve

inceltilmesi, polimerin arlk birimi bana den film alannn artmas anlamna

gelmektedir. Gelimi piyasalarda, AYPE/LAYPE karmnn birim arl bana den

film alanndaki art, uygulamaya bal olarak % 0-30 arasnda deiim gstermektedir.


12/34

Yurt dnda olduka yaygn bir kullanm bulunan LAYPEnin Trkiyede retimi yoktur.

Son yllarda, yalnzca film retiminde kullanlan LAYPEnin temini ancak ithalat yolu ile

mmkn olmaktadr.

YYPE

YYPE, alak basn altnda ve katalizrlerin varlnda etilenin polimerizasyonu ile elde

edilmektedir. Bir etilen trevi olan YYPE, toz veya granl halinde retilir. 60oCnin

altnda zclerin ounda znmeyen YYPE, suya ve inorganik tuzlarn su

zeltilerine kar dayankldr. YYPEnin dier bir nemli zellii de, ya ve parafin

yapl maddelerden etkilenmemesidir. YYPEnin kullanm alanlar arasnda; enjeksiyon

kalplama rnleri, iirme kalplama rnleri, film ve levha retimi vb. bulunmaktadr.

Genel olarak, YYPE tketiminin iki temel yolu ierme kalplama kaplar ve enjeksiyon

kalplama kasalardr.

iirme KalplamaBu sektr, tipik olarak 0,5 litreden 200 litreye kadar deien kaplarn retimini

iermektedir. Bu kaplar st ak veya vida tapa ile kapal olabilir. st ak kaplar,

macun ve toz paketleme ve ulamnda kullanlmaktadr. Tepesi kapal olan kaplar ise

kimyasal rnlerde dahil olmak zere pek ok eit sv iin kullanlmaktadr. st

kapal ufak kaplar; bcek zehiri, motor ya, asitler ve mrekkepler gibi eitli rnlerin

paketlenmesinde kullanlmaktadr. iirme kalplamal kk kaplarda sertlik nem

kazandnda bir miktar YYPE, AYPE ile bir karm oluturmakta kullanlmaktadr.

Baz uygulamalarda yksek molekl arlkl, YYPE kullanlmaktadr ancak toplamYYPEe kullanm iinde bu yksek molekl arlkl YYPEnin paynn % 10u gemedii

tahmin edilmektedir. Trkiyede bu sektrn son alt ylda iki misli bydnden

hareketle, sanayii gelime ile uyumlu bir gelime gsterdii sylenebilir.

Enjeksiyon Kalplama

YYPEye bal enjeksiyon kalplama sektr temel olarak unlarn retimini

kapsamaktadr:

-ie ve balk, sebze, meyve, ekmek vb. dier rnlerin paketlenmesinde kullanlan

kasalar;

-zellikle, sulamada kullanlan su borular,

-iirme kalplamal kaplar iin tapa, kapak ve kulplar

lkemizde, enjeksiyon kalplamann (YYPE ile ilgili) % 80 veya daha fazlas, cari olarak,

alkoll iki, merubat ve maden suyu iesi kasalar retiminde kullanlmaktadr. una


13/34

dikkat edilmelidir ki, YYPE ile retilen ie kasalar 10 yla ulaan bir hizmet mrne

sahiptir. Dolaysyla, nmzdeki birka yl iinde bu sektrde bir yavalama

beklenmektedir. Dier mallarn tanmasnda kullanlan enjeksiyon kalplama

kasalarnn artan kullanmnn ie kasas sektrndeki yavalamay telafi etmesi

beklenebilir.

Bu sektr (lkemizde) enjeksiyon kalplama kasalarna geii hzlandran belli bal

neden tahta olanlara nazaran daha stn kalitede olmasdr.

te yandan, lkemizde, bu sektrde, merubat firmalarnn dndaki kasa piyasas,

tketici says ve temel dizayn asndan ok dank durumdadr. Ayrca enjeksiyon

kalplama sektr ierisinde, fitinglerin ve kapaklarn nispeten nemsiz bir konuma

sahip olmaya devam edecekleri beklenebilir.

Film

lkemizde, rme uval ve dier dokumalar iin dz ve uzun filmleri de kapsayan film

retimi, getiimiz be yl zarfnda nemli bir gelime gstermemitir. leriye ynelik

bymenin de yava olaca sanlmaktadr. rme uval ve dokumalar iin YYPE talebi,

lkemizde bu sektrdeki toplam polimer gereksiniminin % 40n oluturmaktadr.

Yeni Gelimeler

Boruda temel sorun, gaz orularna ve fitinglere ilikin, zerinde anlamaya varm

detayl tanmlarn youkluudur. Bu gaz borular Trkiyede retilecek ise ki bu durum,

boru reticilerinin karlar dikkate alndnda kuvvetle muhtemeldir. Bu durumdaistenen zellikte reine yurt dndan ithal edilmek durumundadr.

Alak Younluklu Polietilen retimi (Aype)

Gnmzde Avrupa Topluluunda alak younluk polietilen reten 19 imalat

bulunmaktadr. Bat Avrupa alak younluk polietilen retiminde dnya retim

kapasitesinin % 39,5ini bnyesinde bulundurmaktadr. Bat Avrupay % 23 ile Kuzey

Amerika, % 11,5 ile Japonya, % 13,5 ile Dou Bloku ve % 12,5 ile dier lkeler

izlemektedir. Alak younluk polietilen reten firmalar

Toplulukta;

-zel sektr kimya teebbsleri,

-ok uluslu irketlere bal kurulular ve,

-Devlet sektr petrol ve kimya kurulular

olmak zere grupta faaliyet gstermektedirler. lk iki grubun geliimini ncye gre


14/34

daha hzl olmaktadr. zellikle entegre tesislerdeki maliyet avantaj ile baz retici

lkelerin istihdam, d ticaret ve dviz sorunlar nedeniyle uyguladklar tevik edici

ekonomi politikalar bu ynde gelimeye zemin hazrlamaktadr.

Yksek Younluklu Polietilen (Yype) retimi:

Enjeksiyon, kalplama trleri, film yapm, ie, varil, leen gibi ambalajlama alannda

kullanlan YYPE retiminin yaklak drtte biri gelimi lkelerde tketilmektedir. ABD

ve ATnin yan sra Arjantin, Bolivya, in, Ekvator, Hindistan, Endonezya, ran, Irak,

Malezya, Meksika, Katar, Filipinler, Suudi Arabistan ve Tayland YYPE retiminde

bymeyi hedefleyen lkeler olarak grlmektedir.

Polietilen (Pe) Geri Kazanm

PE en ok kullanlan plastik trdr. Plastik ielerin, filmlerin plastik rtlerin ambalaj

malzemesinin byk bir ounluu bu plastikten yaplr. Esnek hortumlar, bidon,

oyuncaklar, amar suyu, deterjan, ampuan, motor ya ieleri vb. ambalajmalzemeleri retiminde kullanlmaktadr.

PEler granl haline getirdikten sonra ikinci rnler olarak kullanlmaktadr. Polietilen

geri kazanm ileminde gelen malzeme ayklandktan sonra krma makinas ile krlr.

(5-6 mm boyutunda apaklar halinde) makinadan kanlar suya atlr. zgl arlnn

(0,91) az olmas nedeniyle polietilen su yzeyinde kalr. PET, PVC, PS gibi maddeler

ker, PP kmez. kan malzemeler kurutma makinasnda kurutulur. Bask ilemine

geirilir. Veya granl / opak halinde salnr. Granl halindeki plastiklerden plastik

torbalar, sera rtleri, deterjan ieleri, p kutular, p torbalar vb. rnlerretilebilir. lkemizde PE geri dnm yaygn olarak yaplmaktadr. Polietilen genel

olarak alak younluk polietilen AYPE (LDPE) ve yksek younluk polietilen YYPE

(HDPE) olarak iki trde elde edilmektedir.

Dk Younluklu Polietilen (LDPE)

En nemli kullanm alan film retimidir. Film kullanmnn % 50si gda ve endstriyel

rnlerin paketlenmesinde ve geriye kalan dier ksm ise tarmda kullanlmaktadr.

Tarmda kullanlan LDPE, seraclk, tnel ve sera rts yapm kullanmna ayrlm

bulunan dayankl filmler ile genellikle gbre ve kimyasal madde reticileri tarafndankullanlan dayankl torbalardan olumaktadr.

Yeniden ileme tesislerinden LDPE iindeki kirletici maddeler elde ayrlr. Ve LDPE

tozlatrlr. Daha sonra ykanr ve petlet haline getirilir. LDPEnin dier kulanm alanlar

kamyon ofrlerinin kulland halatlar ve kark plastik rnleridir.

Yksek Younluklu Polietilen (HDPE)


15/34

Yksek younluklu polietilenin zellikleri retilecek rne bal olarak deiir.

HDPEden retilen en yaygn rnler; deterjan ieleri ve motor ya kaplardr.

Deterjan ieleri balca tabakadan oluur. Orta tabaka geri kazanlan plastikten

yaplr. Ham plastikten oluan i tabaka d etkilere kar salam bir engel oluturur. D

tabaka ise niform renk ve grn salar.POLVNL KLORR VE VNL KOPOLMERLER

Vinil polimerlerine her ne kadar polivinil klorr hakim ise de, aslnda monomeri vinil

klorr, vinil asetat ve vinilden klorre dayal reine ailesidir. Bunlara ilave olarak bu

trler ayrca PVC kopolimerlerini, klorlandrlm PVC, Polivinil Alkol, Polivinil Butiral

ve Polivinilinder, Florrleri de iermektedir.

Kimyasal olarak inrt olup, suya, asitlere, alkalilere oksitlenmeye ve d etkenlere kar

dayankldr. Yumuaktan serte, deien, mat ve effaf olarak btn renkleri mevcuttur.

Belli bal drt retim prosesi vardr; Mikro sspansiyon: Tane boyutu 1-3 mikron arasnda deien polimerler retilir. Ve

bunlar plastisol ve organosollerde kullanlr. Ktle polimerizasyonu: Monomer, su ve dier ortamlarn yokluunda polimerize

ediler. Ksmi polimerizasyon ilk safhada oluur. Polimer, reaksiyona girmemimonomerden arndrlarak elenir ve snflandrlr.

Emlsiyon prosesi: Sspansiyon prosesine benzemektedir. Emlsiye edici katlardaha byk miktarlarda kullanlmaktadr. Tane boyutu 0,5 mikron veya daha kkolabilir. Plastisol ve orgonosol yapmnda kullanlmak zere toz halinde de

bulunabilirler. Solsyon Prosesi: Monomerler zclerde eritilir. Ve polimerize edilirler. Erimeyen

polimerler tortular. Ve zcden arndrlr. Proses erime kabiliyeti ve film halinegelme zelliine sahip polimer ve kopolimerlerin retiminde kullanlmaktadr.

PVC Bileik Hazrlama

PVC sl olarak hassas bir termoplastik polimerdir. Son rne dnmesini salamak ve

zelliklerini gelitirmek iin baz katklarn eklenmesi gerekmektedir. En eski bileik

hazrlama tekniinde, reine yksek devirli bir kartrcda yorulmakta ve elde edilen

bileik ya son rn olarak ilenmekte, ya da granl halinde getirilerek bir sonraki ilemiin soutulmaktadr. Katklar u ekilde gruplandrlrlar.

Oksitlemeyi nleyiciler, metal aktifliini gidericiler, plastikletiriciler, kaydrclar, dolgu

ve darbe dayanmn artrclar, boyar maddeler, alevlenmeyi geciktiriciler, statik

elektriklenmeyi nleyiciler, kimyasal iirme maddelleri, apraz bal organik

peroksitler, vb.

leme Teknikleri


16/34

Vinil polimeri tek veya ift vidal ekstruderlerde ekstrzyon, enjeksiyonla kalplama,

levhay syla ekillendirme, iirerek kalplama kalenderleme ileme teknikleriyle

ilenebilirler. Vinil polimerlerin plastikletiriciler ierisinde oluturduu dispersiyonlar

olan pastalar ise dndrerek kalplama, scak daldrmayla kalplama, scak ve souk

daldrmayla kaplama, sprey kaplama, kuma ve kat kaplama teknikleriyle ilenirler.Sz konusu uygulamalar srasnda pastalar, uygun plastikletiricilerle kartrlarak

plastisol orgonasol, plastijel, orgonojel ekillerinde kullanlrlar.

Kullanm Alanlar

PVC yaygn olarak su temine, datm ve zirai sulamada kullanlan basnl sert borular

imalinde kullanlr. Kanalizasyon, elektrik kanal ve telefon kanallar olarak ise basnsz

PVC borular kullanlmaktadr. Klorlu PVC ise evlerde scak su sistemlerinde, ayrca

binalardaki pencere evresi, oluk, bina ii sslemeler yer karolar yer demesi tel, kablo

ve buzdolab contalar, mutfak eyalar, nakil vastalardaki deme, taban paspaslar,araba kablolar, arabann i ve d aksesuvarlar, gda maddeleri ayakkab ve d giyim,

plak, spor eyalar ve oyuncak yapmnda kullanlr.

Bunlardan ayr olarak yapkan, boya, kuma ve kat konularnda polivinil asetat

(PVAC) latex veya emlsiyon olarak kullanlmaktadr.

Polivinil Butiral lamine edilmi emniyetli cam yapmnda yapkan olarak ve elik

ykama primeri olarak kullanlmaktadr. Formal polivinil ise sya dayankl tel

izolasyonunda kullanlr.

leme Metodlarna Gre Tketim

En ok kullanlan plastik trlerinden biriside, ksaca PVC denilen

polivinilklorrdr. PVC vinilklorr monomerin, basn, scaklk ve katalizrlerin etkisi

altnda polimerizasyona urayarak, toz halinde elde edilen homopolimer ve

kopolimeridir. Termoplastik rnlerin yapmnda kullanlmak istenilen karmlarn

elde edilmesi iin toz halindeki PVC, gerekli katk maddeleri ile kartrlmaktadr.

PVCinin birok kullanm alan ierisinde en nemlisi inaat sektrdr. Sulama

ilerinde kullanlan basnl sert borularn yansra elektrik ve telefon kablolar gibi

basnsz kullanm alanlarnda bulunmaktadr. Ayrca, montaj sanayiinde, giyecek

sanayiinde, ev eyas olarak, oyuncak ve paketleme sanayiinde, otomobil ve elektrik

olduka yaygn olarak kullanlmaktadr.

Boru

Boru piyasas, temel kategoriye ayrlabilir


17/34

-Basn borusu

-Drenaj borusu

-Sulama borusu

Trkiyenin alt yapsn modernletirilmesi, konut sektrnn ve tarmn gelitirilmesi

dorultusunda PVC boru piyasasnda hzla gelimitir. Buna ilaveten 1980-1985

arasnda dnemde Arap krfezinde zellikle, Suudi Arabistanda ki inaat patlamas

srasnda, Trkiyenin boru reticileri, bu blgeye byk hacimlerde PVC borusu ihra

etmilerdir. Halen bu ihracat patlamas durmu olmasna ramen, Kuzey Afrika ve

Msra sat devam etmektedir. ran-Irak sava, zellikle, sulama borularnn satn

engellenmise de savan, sona ermesi Trk boru ihracatlar iin nemli frsatlara yol

aabilir.

Trkiye PVC endstrisindeki yaygn inan odur ki, cari yksek PVC reinesi fiyatlar,

kk lekli, dk kaliteli boru reticilerini piyasadan ekilmeye zorlayacaktr. Budurumda, kaliteli retiminde bulunan reticilerin pazar paylarn artrmalarna yol

aacaktr.

Trkiyede boru piyasas, u anda ekonomideki nakit sknts nedeniyle bir durgunluk

iinde bulunmaktadr. Bu durum zellikle kamu ve belediye fonlu projeler iin sz

konusudur. Ve basnl boru ve sulama borular kesimini etkilemektedir. Drenaj boru

sektr ise istikrarn korumaktadr.

Basnl Boru

Trkiyede boru piyasasnn bu kesiminde rekabet ok youn bir durumdadr. Bu

borularn reticileri asndan temel sorun, borularn nemli blmnn kamu ihaleleri

iin satn alnmas ve devletin demelerinde gecikmesidir. Reine fiyatlarnn hzla

artt ve kredi maliyetlerinin ok yksek olduu bu ortamda, reticinin ihalelerde zarar

etmesi her an mmkndr. Asbest-imento ve demir boru rekabetinin etkisi ile baz

firmalar 90 mm den byk apl boru retimini keserek, daha kk apl borularda kar

oran daha dktr. Zira, ekmek, enerji ve sabit maliyetler tm borular retimi iin

ayn olduundan ap daralrken birim maliyetler ykselmektedir.

Drenaj Borular

Dk kaliteli rnlerin iddetli rekabetine ramen inaat sektrnde son zamanlarda

gzlenen canlanma, boru satlarnn artmasna yol amtr.

Sulama Borular

Tarm sektrndeki nakit sknts, sulama borular ve donanm satlarn


18/34

frenlemektedir. Uzun vadede, tarm kesiminin modernizasyonu ve GAP projesinin bu

piyasay uyaraca vechile, sulama borular sat canlanacaktr.

ieler

Getiimiz yedi yl zarfnda reine tketiminin 20.000 metrik tonluk seviyesine

ulamas, ie retimini hzla artrmtr. PVC ile retilen ieler gda ve gda d

rnlerin paketlenmesinde kullanlmaktadr. Bu rnler unlardr:

- Bitkisel yalar

- Maden suyu

- ampuanlar

- Deterjanlar

Ana rekabet camdan ve son birka yldan beri PETden gelmektedir. PVC ie kullanan

bitkisel ya firmalarnn byk bir ksm ielerini satn almaktadr. Bu genellemenin ennemli istisnas salattr. Byk maden suyu firmalar kendi ielerini retirlerken, ufak

firmalar gereksinimlerine gre ielerini satn almaktadr. ampuan ve deterjan ieleri

ise allageldik ie imalatlarnca retilmektedir.

Paketlemede uzmanlaldka, PVC ie piyasasnn kararl bymeye devam edecei

tahmin edilmektedir. Antk PETKM gdaya ilikin PVC reinesini retttiinden ie

retimi artabilir. Gerek gda gerekse gda;d kullanm olan ielerle ilgili bileim, ya

bileim olarak ithal edilmekte veya yerel olarak bir araya getirilmektedir.

Ayakkab

Enjeksiyon kalplama ayakkablar ve sandaletler toplumun gelir dzeyi dk

kesimlerine satlmaktadr. Plaj sandaletleri gerek yurtii piyasa gerekse turistlere sat

iin retilmektedir. Ayakkablarn retiminde kullanlan PVC reinesinin kesin deerleri,

piyasann dankl ve bileimin bamsz bileim imalatlarndan satn alnmasn

nedeniyle bilinmemektedir. Ayakkab retimi zellikle yoksul kesimlere ynelik olarak

artmaya devam edecektir.

Deri Kuma

Deri kuman Trkiyede araba kaplanda dekoratif olarak ve ucuz el antalarndakullanlmas nedeniyle deri kuma talebi ykselmeye devam edecektir.

Profiller

Profiller kategorisine su yolu, oluk, duvar kaplamas pencere-kap doramalar ve rulo

pancurlar girmektedir. Saylan rnlerin retimi (pencere ve kaplar hari) Trkiyede

yaklak 5 bin ton reineye ulamtr. Gelecee ilikin gelime, inaat sektrndeki ve


19/34

ortadou lkelerine yaplan ihracattaki artla paralellik arz edecektir. Yurdumuzda

PVCden pencere ve kap doramalar imalat olduka yenidir. Bu rnlerde reine

kullanm sras ile 2 bin ve 3 bin tondur. PVC pencere kaplamalar, ahap veya

aliminyum doramaya olanlarna nazaran daha pahaldr.

Toplam pencere kaplama piyasas yaklak 10 milyon m2 dir. Ancak sadece PVC

pencereleri 100 bin m2 ye ulamaktadr. Trk reticileri, yerli tketimde yava bir

ykselme beklemekte ve krfez lkeleri ile Msr ve Bat Avrupa piyasalarna ihracata

almaktadrlar.

Dierleri

Dierleri sektr, temel olarak, tel ve kablo endstrisi (izolasyon ve tecrit malzemesi

olarak ve ev gerelerindeki baz kullanm alanlarndan olumaktadr.

Polivinil Klorr (PVC) retimi:

ICI ve ENI-Chimica firmalarnn birlemesiyle PVC alannda talya, Almanya, Fransa,

ngilterede birok ortak teebbsleri (Joint Venture) grlmeye balanmtr. Bunun

nedeni PVCnin en eski standart plastik olmasna ramen teknik ve ekonomik nemini

yitirmesidir. PVCnin kullanld yeni zel rnlerin gelitirilmesine ynelinmitir. Bu

da baz sorunlar ortaya karmakla birlikte PVCnin gelecei olduka parlak

grlmektedir.

PVCnin kullanm alanlar film, kaplama malzemesi, boruluk, tabaka ve kalplama olmak

zere ok eitlidir. PVC kaynakl mamller inaat, elektrik-eletronik, deme, otomobil,tketim mallar ve paketlemede yaygn olarak kullanldndan PVC retimi gelimekte

olan lkelerde tevik edilmektedir. Cezayir, Arjantin, Brezilya, in, Ekvator, Msr,

Hindistan, Endonezya, ran, Irak, Kore, Meksika, Nijerya, Filipinler, Suudi Arabistan ve

Tayland PVC reten gelimekte olan lkelerdir. Sanayilemi lkelerde PVC retimi

kapasite fazlal ve evre koruma sorunlar nedeniyle doygun bir sanayi

konumundadr.

Polivinilklorr (PVC) Geri Kazanm

Birok kullanm alan ierisinde en nemli olan inaat sektrdr. Sulama ilerinde

kullanlan plastik boru yapmnda elektrik ve telefon kablolarnda, ev eyasnda, oyuncak

ve ambalaj sanayiinde, montaj sanayiinde, yiyecek sanayiinde, paketleme ilerinde,

otomobil sektrnde yaygn olarak kullanlmaktadr. Gda ambalajlamada sert PVC s

ile ekillendirilerek margarin, tereya benzeri rnlerin ambalajlanmasnda geni

lde kullanlmaktadr. PVCnin geri kazanlmasndaki en byk engel toplama ve

ayrmadr. Gnmzde ayrmann ou elle yaplmaktadr. Geri kazanlan ve ilave


20/34

herhangi bir katk gerektirmeyen yksek kaliteli bir plastik olmasna ramen toplanmas

ve ayrlmas pahaldr.

Kullanlm PVC ambalaj artklar temizlendikten ve toz haline getirildikten sonra ikinci

rn olarak kirli su borular, yiyecek konulmayan kaplar, du perdeler, bahe su

hortumlar, iek kaplar, oyuncaklar, marley ve eitli dolgu malzemelerinin retiminde

kullanlr. Geri kazanlm PVCden yaplan drenaj borusu rittigs (balanm elemanlar)

gibi rnlerin ok iyi bir pazar vardr.

POLSTREN (PS)

Polistiren ok yaygn olarak kullanlan bir plastik trdr. Kolay ilenmesi ve uuculuu

sayesinde kat, tahta ve metallerin yerini almtr.

Kristal (genel amal) polistiren effaf ve salam bir malzemedir. Sz konusu plastiin

younluu 1,06 gr/cm3 gerilme dayanm 8000 psi, vicat yumuama noktas 106o C,izod darbe dayanm 0,2-0,5 ft.1b/in, uzamas % 3, esneklik modl 450000 psidir. Bu

zellikler molekl arlna ve kullanlan katklara bal olarak deiir. Ancak genel

maksatl polistirenin UV na, baz kimyasal maddelere ve yiyeceklere kar

dayankll azdr. 106o C gibi bir dk vicat scakl da yaygn olarak kullanmn

engeller.

Darbeye dayankl PSler ktle polimerizasyon ile elde edilir. Ayrca prosese elastomerler

ilave edilir. Belli bal iki proses vardr. Birincisi kesikli proses olup sulu bir sspansiyon

iinde gerekletirilir. kincisi ise devaml bir proses olup, reaktrlerde gerekletirilir.Polistirene kauuk eklenerek, darbe dayanm daha iyi, sertlii daha az bir rn elde

edilir.

Genel amal ve darbeye dayankl trler enjeksiyon kalplama veya ekstruzyon

metodlar ile ilenirler. Enjeksiyon scakl 380-400 F arasnda deiir. Ayrca erime

aklar ok deiik aralklarda olan ve deiik sahalarda kullanlabilen PSler mevcuttur.

Bu rnn sertlii ve ileme kolayl yksek veya alak basn prosesi ile kpk

imalinde kullanmn kolaylatrmaktadr. Genel amal ve darbeye dayankl trlerden

levha, profil ve boru imal edilebilmektedir. Kristal polistiren darbeye dayankl trle

birlikte ekstrzyonuyla, parlakl iyi olan levhalar elde edilir. Ayrca polistirenin dier

maddelerle de harmanlanarak ilenmesi mmkndr.

Yeni bir uygulama sahas da ekstrzyon;sl ekillendirme (termoforming) ilemidir. Bu

ilemde, ekstrzyon donanmnn boyutlar artmakta; vida ap 6 in ve L/D oran 32:1

olan ekstruderler levha imalinde kullanlmaktadr.


21/34

Kullanm Alanlar

Ekstrzyon uygulamalar polistiren tketiminin 1/3n kapsamakta ve enjeksiyon

uygulamasna kyasla daha hzl olarak bymektedir. Ekstrude edilmi profiller, ayna ve

resim profillerinde ve inaatta ok geni tketim sahas bulmaktadr. Et ve yumurta

kutular, ekstrude edilmi PS levhadan sl ekillendirme ile elde edilir. nce eperli

ielerin ambalaj iinde bu rn yaygn olarak kullanlr.

ift ynl oryente edilmi filmler, ekstrzyonun en yaygn kullanm alandr. Salaml

ve parlakl, oriente edilmi PSnin, et tepsileri, ie kapaklar, pasta, ikolata ve eker

paketlerinde yaygn olarak kullanmn salar. PSden imal edilen paneller, oda ayrcs,

du kapaklar ve aydnlatma panelleri olarak kullanlr.

Enjeksiyon kalplama rnleri ise havalandrma niteleri, buzdolab ve dondurucu

paralarnn imalinde kullanlr. Ayrca radyo, TV, stereo kapaklar imalinde deyaygnlamakta olan bir uygulamadr.

Alevlenmeyi nleyici katklar ieren reineler, bu rnn TV kutusu imalinde

kullanmn kolaylatrr. Darbeye dayankl PS, ev aletleri, ayakkab topuklar, oyuncak

ve kapak imalinde kullanlr.

Genel amal PS ile ayrca tbbi cihazlar, cam kesitli kutular, taraklar, ieler imal edilir.

Kpk polistiren ise izolosyonda, inaatta ve paketlemede yaygn olarak kullanlr

Btadien;stiren polimerleri

Bu reineler, stiren grubunun bir yesi olup, parlaklklar ve darbe dayanmlar fazladr.

Bu nedenlerle eitli kutu ve yiyecek kutular imalinde kullanlrlar. Bu polimerler

ekstrzyon, enjeksiyon ve iirme teknikleriyle ilenirler. Ayrca bu reinelerin oyuncak

imalinde olduu gibi tp sahasnda da kullanm genilemektedir.

leme Metotlarna Gre Tketimi Polistiren (PS)

Stirenin polimerizasyonu sonucu elde edilen polistiren, PVC gibi ok eitli kullanm

alan bulunan bir termoplastik trdr. Antiok, kristal ve kpk gibi ayr trde

retilen polistirenin ilenmesi kolay ve ucuzdur. Bu zellikleri ile polistiren, kat, tahta

ve metallerin yerine ikamet edilmektedir. Genel olarak aromatik ve klorlu zclerdezlen polistiren; su buhar, oksijen ve azot benzeri birok gaz kolaylkla geirilir.

Polistiren, film, levha yapm, kat ve kuma kaplamalar, kpkl izolasyon levhalar

yapm, aydnlatma malzemeleri, buzdolab-amar makinesi paralar, batarya kutular,

radyo ve televizyon kasalar; oyuncak ve ev eyas yapm gibi alanlarda yaygn ekilde

kullanlmaktadr.


22/34

HIPS ve GPS, ok saydaki firmaca retilmektedir.

HIPSnin ana kullanm alan TV kasas ve srt ile buzdolab srt ve i yzeyi gibi ev

gerelerindedir. Buzdolab piyasalarnda HIPS, ABS ile fiyat rekabetindedir. Bu

rnlerin ana reticisi olan profilo, byk boy buzdolaplarnn i ksmlarn hala

vitrifiye emaye ile kaplamaya devam etmektedir. Otomotiv sektrndeki kullanmna

rnek olarak Tofa Fat iin radyatr grilli retimi gsterilebilir. Toplam polistiren

pazarnn % 10-15ini ve HIPSin de nemli bir blmn oluturan ksm paketleme

kaplarnn retiminde thermoformed levha olarak kullanlmaktadr.

GPS, genellikle mzik ve video kaset kutularnn retiminde kullanm alan fiyatna ve

piyasa talebine bal olmaktadr. GPSnin dier kullanmlar arasnda buzdolab kaplar

ve raflar bulunmaktadr. Ev gereleri, mzik donanm ve kasetlere ilikin genel retim

durumu ykselme trendi gstermektedir.

Polistiren (PS) retimi

Sanayilemi lkelerde ekonomik bunalmlardan olumsuz ynde etkilenen bir sektr

olan polistiren, retimi fazla hzl artmayan bir eilim gstermektedir. Enerji

maliyetlerinin artmas nedeniyle yeni PS tr olan Expanded PS (kpk tipi) izolasyon

alannda yaygn olarak kullanlmaktadr. Ancak iklimi lman olan gelimi ve gelimekte

olan lkelerde izolasyonda kpk kullanm pek hzl artmadndan yakn gelecekte de

polistiren retiminde art beklenmemektedir. Bununla birlikte dier polimerleri ile

birlikte global olarak ele alndnda soutma ve paketleme alannda talep art

grlmektedir. Kuzey Amerika ve AT dndaki retici lkeler in, Hindistan, Filipinler,Cezayir, Msr, ran, Kuveyt, Libya, Meksika, Suudi Arabistan ve Perudur.

AT lkeleri arasnda en ok polistiren reten lke F. Almanyadr. Bunu srasyla Fransa,

enelks, talya, ngiltere, spanya ve Yunanistan izlemektedir. spanyann polistiren

retiminde de gelimi AT yesi lkelerin yaklak yarya yakn retim miktarn

gerekletirdii dikkat ekicidir. Polistirenin nemli polimerleri Expandable PS (EPS)

ile High Impact Polistiren (HIPS)dir. Dier polimerleri ise Acrylonitrile Butadiene

Styrene Copolymers (ABS) ve Styrene Acrylanitrile Copolymer (SAN)dr.

ATda en ok EPS reten lke F. Almanya ve Fransadr. Bunlar Belelks, ngiltere,

talya, spanya ve Yunanistan izlemektedir. Fransann retimi yldan yla art

gstermektedir.

Polistiren (PS) Geri Kazanm:

Evsel ambalaj atklar ierisinde en az rastlanan ambalaj trdr. Yourt ve margarin


23/34

kaplarnda youn olarak kullanlan polistirenin geri kazanm PE ve PPde olduu gibi

yaygn bir ekilde yaplmaktadr. Geri dntrlen PSler ask yapmnda kullanlyor.

POLPROPLEN

Polipropilen, yksek saflktaki propilen gaznn basn altnda, Ziegler-Natta katalizrleri

yardmyla polimerlemesiyle elde edilir. Kristal yapl, 0,902 ile 0,904 g/cm3

younluklu bu polimer termoplastiklerin en hafiflerinden biridir. Erime noktas 325 ile

335o F arasndadr. Polipropilen, polar olmamas nedeniyle yksek dielektrik katsaysna

s izolasyon zelliine sahiptir. phesiz ki polipropilen, yksek fiyatl belirli zel tip

plastikler gibi tm kimyasallara kar direnli deildir. Uygulamada deriik slfirik asit,

nitrik asit, potasyum bikarbonat kerosen ve karbon tetraklorr hari dier tm

kimyasallara kar olduka dayankldr.

Homopolimerin 73o Fde ortalama 17500 psi esneklik modlleri ve 4900 psi civarnda

gerilme dayanmlar vardr. Dolgu maddeleriyle yaplan takviye ile esneklik modl350000 psiye kadar artrlabilir. Polipropilen % 80 slfrik aside ve deriik hidroklorik

aside 212o Fye kadar dayankllk gsterir. Ayrca 175o F altnda organik zclere olan

direnci de olduka iyidir. Dier olefin reineler gibi, oksitleyici asitler tarafndan yava

etkilenir.

Polipropilenin 6 ay sre ile nemli bir ortamda depolanmas, arln % 0,1 den daha az

bir oranda artrr. Organik bileiklerin polipropileni etkileme oranlar hayli dktr.

Absorblama olay scaklkla doru orantl ve zcnn polarlk zellii ile ters orantl

olarak deiir.

Polipropilen, termoplastiklere uygulanan btn metodlarla ilenebilir. Enjeksiyonla

kalplama tekniinde, ok kk ayrntlar olan kk kalplar kullanlarak yzeyi

olduka dzgn, boyut kararll iyi olan paralar imal edilebilir.

Polipropilen, termoplastiklere uygulanan btn metodlarla ilenebilir. Enjeksiyonla

kalplama tekniinde, ok kk ayrntlar olan kk kalplar kullanlarak yzeyi

olduka dzgn, boyut kararll iyi olan paralar imal edilebilir. Polipropilenden

retilen menteeler, 3 milyon kez bklebilirler. Bunlar, kalplama-souk alma ya da

ekstrzyon metodlar ile imal edilebilirler. Oryente polipropilen, fonografik plaklarn

ambalajlanmasnda kullanlan bzgl film retiminde de kullanlmaktadr.

Elyaf, polipropilenin ekstrzyandan sonra, hava ile soutulmu bir blgede, ince meme

balar iinden bir batan bir baa geirilmesi ve bunu takiben bir ruloya sarlmasyla

elde edilir.


24/34

Polipropilen dokuma olmayan kumalar, ince ekme veya eriterek; iirme metodu ile

elde edilirler. Polipropilen s ile ekillendirilir, enjeksiyon kalplama veya ekstruzyon

kalplama teknikleri ile kprtlebilir.

Kullanm Alanlar

Polipropilen, kabin kalplarndan ila kutularna kadar geni bir alanda, gerekli ve ok

kullanl menteeler imalinde kullanlr. Berrak ve yumuak filmler gmlek ve orap gibi

rnlerin, berrak ve daha sert filmler ise yemek ve sigara ambalajnda kullanlmaktadr.

Mzik pla ambalajnda da polipropilen kullanlr. Ayrca polipropilen elyaf tr ile

rme ve dokuma sanayiinde, hallarda ve demecilik sanayiinde kullanlmaktadr.

Polipropilen dokuma olmayan kumalar ise, hal altl atlabilir hastane rts ve

atlabilir kundak bezi gibi rnlerin imalinde kullanlmaktadr.

Polipropilen (PP) Tketimi

Polipropilen, propilenin polimerizasyonu ile elde edilmektedir. Bu yntemde, yksek

saflktaki propilen gaz katalizrler yardm ve ar basn reaktrlerinin de devreye

girmesi ile polimerizasyona uramaktadr.

Polipropilenin, yksek scaklkta eitli kimyasal maddelerden etkilenmemesi kullanm

alannn genilemesine yol amtr. Bunun yansra, polipropilen, dier plastiklere

nazaran daha hafif olma ve yumuama noktasnn yksek oluu gibi zellikleri sayesinde,

sigara ambalajlar ve mzik pla ambalajna kadar eitli kullanmlara sahiptir.

Bunlardan baka, sterilize edilebilen salk malzemesi, oru, profil, ince levha, ie, snaierit, balk a, halat uval, eitli ev ve mutfak eyas vb. rnlerin yapmnda da

kullanlmaktadr.

Polipropilenin eitli kullanmlar aadaki biimde gzden geirilebilir;

Dokuma Torba / Kumalar

PP tketimi lkemizde, dokuma torba, kuma retiminin hakimiyetindedir. u anda,

Trkiyede yaklak 1000 adet dairevi tezgah ve 200 adet de sulzer tezgah bulunmakta

olup bunlarn saylar kararl bir art kaydetmektedir. Dairevi tezgahlar, dokuma uval

retiminde, slzer tezgahlar ise dokuma kuma retiminde kullanlmaktadr.

Tezgahlarda branda ve 1 metrik tona kadar dayankl jumbo torbalar imal

edilebilmektedir. Kullanm trne gre bu torbalar, ak dokuma (bitkiler iin) veya

kapal (eitli kimyasal rnler, gbre, mineraller ve un iin) olabilir.

Buna ilaveten baz torbalar AYPE, AYPE/LAYPE karm veya dayankl katla i

yzeyleri kaplanm (takviye edilmi) olarak imal edilmektedir. Baz reticiler, PP veya


25/34

AYPE kullanml uvallar retmektedir. Torbalarn bir ksm Trk piyasasna arz

edilirken bir ksm da komu Arap lkelerine, Gneydou ve Bat Avrupaya ihra

edilmektedir. Torba retiminin byk bir blm otomatik entegre tesislerinde

gerekletirilmektedir.

Enjeksiyon Kalplama

Bu sektre, Trk otomotiv ak reticileri iin ak kutusu retimi egemendir. Bu sektr

ikinci en byk PP tketicisidir. Ak retimi, otomotiv retimindeki arta ve

araba/kamyon parkndaki genel bymeye paralel olarak srekli bir art

kaydetmektedir. PPnin ak kutusu kullanm dnda eitli kullanm alanlar da

bulunmaktadr.

Bunlar arasnda;

-Elektrikli sprge aksam,

-Ykama (bulak ve amar) makinelerinin sya ve deterjana dayankl,-Mini amar makinelerinin kasas

-Araba ve kamyonlarn talk-kaplamal polimer stc kutular

-Ev ve ofis vantilatr baklar

-Tekstil bobinleri bulunmaktadr.

Bioriyente (Bioriented) Fim

Tekelin yerli selofan kullanm nedeniyle sigara ambalaj filmi u anda ihra piyasalarna

satlmaktadr. Bioriyente PP filmine (BOPP) gemek makine modernizasyonunu

getirmektedir.

Trkiyede BOPPnin ana kullanm alanlar, gda, kraker, ekerleme ve fndk

paketlemesidir. Paketleme piyasasnn BOPP tarafndan istila edilmesinin nedeni,

selefon, PVC, filmi ve dayankl katlar gibi geleneksel paketleme maddeleri karsnda

BOPPnin fiyat rekabetidir.

eitli Filmler

iek ambalajnda ve gmlek gibi tekstil rnlerinin paketlenmesinde kullanlan iirme

film retimine dayanan filmler, piyasaya henz sunulmu olup talebi giderek

artmaktadr. Piyasann dier ufak ayrntlar ise margarin kaplarnn retimi iin

kullanlan syla-ekillenebilen yaprak ve dokuma aamalarnda monofilomenin

retimidir.

Polipropilen (PP) Geri Kazanm

Kimyasal zellikleri PEye benzer ancak yksek scaklklarda eitli kimyasal


26/34

maddelerden etkilenmemesi kullanm alanlarnn genilemesine yol amtr. Dier

plastiklere gre daha hafif olmalar ve yumuama noktasnn yksek oluu gibi zellikleri

sayesinde, sigara ambalajndan mzik pla ambalajna kadar eitli kullanm alanlarna

sahiptir. Bunlardan baka sterilize edilebilen salk malzemesi, deterjan kutularnn

kapaklar, margarin kaplar, sentetik elyaf, boru, profil, ince levha, ie, balk a, halat,uval, eitli ev ve mutfak eyas ve benzeri rnlerin yapmnda da kullanlmaktadr.

Hafif ve dayankl olmas ve geri dntrlebilir zelliklerinden dolay, araba aks

kutularnda, konteyner kapaklarnda, ie etiketlerinde, otomotiv sanayiinde de

kullanlmaktadr. Granl haline getirilerek geri dntrlm PPden sentetik hal

taban eitli plastik oyuncaklar ve krtasiye malzemeleri retilmektedir.

POLETLEN TEREFTALAT

ABD de en hzla gelien plastik olmutur. Her ne kadar 20 yl akn bir sredir elbise

elyaf, lastik kordonu ve halclkta kullanyorsa da reinenin ie olarakkullanlmaktadr.

Polietilen tereftalat (PET), termoplastikler arasnda oryente edilmi kristal yapda zayf

asitlere, bazlara ve ou zclere kar dayanm olduu kadar, salamlk, sertlik,

parlaklk ve yksek darbe dayanm gibi zellikleriylede stndr. PETin gaz

geirgenlii dier plastiklerin oundan daha dktr. Tipik PET reinesi 250-260o C

arasnda erir.

PET reine normal olarak kristal yapl pelletler eklinde retilmektedir. Tipik olarak

kristalleme % 50 civarndadr. Oryente edilmi iki ielerini retmek iin iki metodkullanlr. ki aamal veya souk n ekil prosesinde, soutulmu kalplardaki effaf

rn enjeksiyonla kalplanr, rn Tgnin stndeki scaklklara karlr, gerilir ve ift

eksenli oryente ie retmek iin souk ie kalb iine flenirler. Tek aama prosesinde,

enjeksiyonla kalplanm n ekil soutulmaz, sadece gerilme fleme kademesi

soutulur. Daha sonra ekme fleme aamasna geilir. Ve oryente edilmi ie retilir.

PETin zor erime zellii, enjeksiyon fleme ve ekstrzyon fleme proseslerinde

kullanmn nler. Bununla beraber PETin bu alanlara girmesi iin gerekli proses

modifikasyonu gelitirecek faliyetler srmektedir.

Kullanm Alanlar

PET film, monofilament retiminde kullanlmaktadr. Genellikle filmler ift eksenli

oryente edilmi olup, yalnz kullanlabildii gibi koeksruzyonlarda veya laminasyonlarda

kullanlr. Endstriyel uygulamalara manyetik erit, rntgen, fotoraf filmi ve elektriksel

yaltm dahildir. Oryente edilmi veya edilmemi PET filmlerinin ambalajlama

uygulamalarna, kaynatma torbalar, damtma keseleri, et ve peynir ambalaj bzme


27/34

filmler dahildir.

Polietilen Tereftalat (PET) Geri Kazanm

150-175o C scakla kadar dayankl olduundan elyaf ve merubat iesi yapmnda

kullanlr. PET balca; uyku yata, yastk, klk giyecek (yeil lifler sadece koyu renkli

giysilerde kullanldndan yeil ieler ayr toplanr.) retiminde kullanlan polyester

elyaflarna dntrlmek zere geri kazanr.

PET ayrca hal elyaflarnda, ekil vermi rnlerde, yiyecek ve yiyecek d kaplarda ve

otomotiv endstrisinde kullanlr. Hafif ve dayankl olmas nedeniyle kullanm alan

giderek genilemektedir. PET atklar sentetik elyaf ve dolgu malzemesi olarak

deerlendirilebilir. Adanada 1994 ylnda faaliyete geen tesiste PET atklarn geri

dnm yaplmaktadr. (SASA sentetik Elyaf San. A..)

TERMOPLASTK POLAMD

Termoplastik poliamidler, sktrlarak kalplama, dkme film, eriyik elyaf bkme

teknikleri ile ilenir. Termoplastik poliamidlerin baz zellikleri unlardr;

-310o C de erimeyip lastikleirler ve yksek gerilme dayanm ve uzamalarn daha

yksek derecelerde bile koruyabilirler.

-Basnla iyi ak salanr ve ksa bir sre de cams gei scakl alarak kalplanrlar.

-Maddenin % 10 uzayabilmesi, makinaya olan uyumluluunu salar ve krlmay azaltr.

-Tekrar tlerek kullanlabilirler ve bozuk kaplamalar tekrar eritilerek dzeltilebilir.

-Eriyik halindeyken, dkm makinalarnn kullanlmasyla film olarak dkmyaplabilirler

Dolgusuz bileiklerin sktrarak kalplama scakl 330-350o C basn ise 3000-5000

psi arasndadr. yi ak salamak iin 310o C nin stnde en az 5 dakika kalplanrlar.

Lamineler yksek basnl preslerle, alak basn vakum veya deiik basnl vakum

uygulanarak yaplr.

Kullanm Alanlar

Termoplastik poliamid, nkleer uygulamalarda valf yata yapmnda da kullanlr.

Lamine edilmi ve doldurulmu paralar jet motorlarnda, scak makinaya yakn elektrikve mekanik paralarn imalinde kullanlr.

POL (AMD-MD)

Poli (amid-imid) yksek g ve darbe dayanmyla tanmlanabilen kalplanabilir, yksek

performansl bir termoplastiktir. Amorfik bir yapya sahip olup, zelliklerini 500o F

scakla kadar korur. Bu plastikten enjeksiyonla kalplama tekniiyle hassas paralar


28/34

imal edilebilir. Radyasyona ve kimyasallara dayanm iyidir. Yksek scaklktaki kostik,

buhar ve baz asitler polimere etki yapabilirler. Poli (amid-imid) enjeksiyonla

kalplanabilir ve mineral, grafit-elyaf cam elyaf vb. dolgularla bileik haline getirilerek

kullanlabilir.

Reineler, geleneksel vidal enjeksiyon kalplama makinalar ile detayl ve hassas

paralarn imalinde kullanlr. Kalplarda giriler mmkn olduu kadar geni

tutulmaldr. Dkm balar geni ve ksa olmal ve ok oyuklu kaplamalarda dkm ba

sistemi dengelenmelidir. Kaynak izgileri kltlmeli, oyuklar iyici havalandrlmaldr.

Alttan kesmelerden kanlmaldr.

Fiziksel zellikleri de herhangi bir bozulma meydana gelmeyecek ekilde standart

polimere % 30 nispetinde tlm kullanlm mamul ilave edilebilir, ancak

kpkleme ve krlganln nlenmesi iin tlen malzemenin 8 saat 300o F de

kurutulmas gereklidir. Enjeksiyon kalplama ve ekstruzyonda fiziksel zellikleriniyiletirilmesi iin paralar 500o Fa ulaan scaklkta tavlama ileminden geirilmelidir.

Son tavlama, ilemi s kontrolnn hassas olarak yapld scak hava frnnda yaplr.

Kullanm Alanlar

Hidrolik, iletme ve dokuma techizat, pompalar, valf ve tribnler gibi endstriyel

uygulamalarda, jet motor paralar gibi ulatrma uygulamalarnda kullanlr.

POLRETAN

retan grubunda bulunan reinelerin zellikleri, trlerine gre byk bir farkllkgstermektedir. Belli bal reine trleri yle snflandrlabilir:

-Esnek kpk,

-Sert kpk,

-Yar sert kpk,

-Enjeksiyon kalplama elastomerleri,

-Yapsal kpkler,

-Dkm elastomerleri

-Termoplastik elastomerler

Yukarda belirtilen retanlar yapsal adan birbirine benzerler, ancak ilemleri ve

uygulama sahalar fakldr.

Esnek Kpk

Poliretann en yaygn kullanlan trdr. Bu rnn kullanm potansiyeli olan dallar,

hal alt kaplamas ve yatak sngerleridir. Ayrca hafiflii nedeni ile otomotiv


29/34

endstrisinde geni ekilde kullanlmaktadr. Bklebilir PUR kpkleri, en ok levha

prosesi ile retilmektedir. Bu proseste poliester, poliol, toluen, diizosiyonat, su,

iiriciler, amin, kolayl kararllk salayclar ve boya gibi dier katklar kullanlr.

Sert Kpk

Sert kpk buzdolab ve dondurucularn izolasyonu amac ile kullanlmaktadr. Bu

amala kullanlmakta olan cam elyafl ksmen yerini poliretana terk etmitir. Yaklak

buzdolab retimlerinin % 60nda poliretan kullanlmaktadr. Sert kpn daha yeni

kullanm alanlar ise elektrikli su stclar ve gne enerjisi ile stlan su depolardr.

Yar Sert Kpk

-Dolgu kpkler: Otomotiv endstrisinde ba ve kol dayama yerleri iin

kullanlmaktadr. Darbeye dayankl ve yumuaktr.

-Enerji eki kp: Yeni bir otomotiv uygulamasdr. Arabann i ksmnda emniyet

amacyla kullanlmaktadr.-Ayakkab taban: Hafiflii, ypranma direnci, souk havalarda bklebilirlii, rahatl

nedeniyle ayakkab tabn yapmnda kullanlr.

Enjeksiyonla Kalplama Elastomerleri

Otomotiv endstrisi dnda da uygulama alan bulmaktadr.

Sert Yapsal Kpk

Enjeksiyonla kalplama iin belirtilen prensipler yapsal kpk iinde geerlidir.

Dkm Elastomerleri

Dkm retam elastomerleri termoset polimer snfnda olup,bir kalp iine dklrler.Bunlar ayn zamanda blok kopolimerler olarakta tanmlanabilir. Uygulama alanlar

endstriyel traktr lastikleri, dililer, contalar, konveyr kaylar yapmdr.

Termoplastik retan Elastomerleri

Termoplastik elastomerleri btn elastomerlerin ve termoplastiklerin en iyi zelliklerine

sahip olup, geni bir alan olan mhendislik gerelerin yapmnda kullanlr. Poliretan

kpk rnler, btn organik maddeler gibi yeterli scaklktaki bir kaynakla temas

ettiklerinde yanarlar

STREN AKRLONTRL

Sitiren akrilonitril reineleri, yksek performansl stiren ailesinin yesidir. Bunlar

poliskrenin parlaklk ve berraklna sahip olup ayn zamanda kimyasallara kar

direnlidirler, syla genleirler ve sertleirler. Klorlu aromatik hidrokarbonlar, esterler

ve ketonlardan etkilenirler. Bu reinelerin yksek gerilme ve bklebilirlik gleri

vardr. Bklme scakl 264 pside 200 ile 217o F arasndadr.


30/34

SAN reinelerine termoplastiklere uygulanan btn prosesler uygulanabilir. SAN

ilenmi paralar, makine ile tutturucularla ve dekorasyonla yaplabilir.

Kullanm Alanlar

Dmeler, buzdolab et ve sebze kutular, kartrc kaplar; otomotivde

enstrmanlensleri, siperlikler; elektronikte, pil kaplar, metre mercekleri; tpta rnga,

kan aspiratrleri ve suni bbrek aygtlar; kozmetik kaplar, ieler ve kavanozlar;

inaatta, emniyet perdahlamas, su filtre kab; daktilo anahtar ve kalem stleridir.

ABS

ABS reineleri, akrilonitril, btadien ve stirenden yaplan kopolimerlerdir. Akrilonitril,

kimyasal olarak salamlk; stiren, kolay ilenebilirlik, sertlik ve parlaklk salr. Butadien

ise souk hava artlarnda ve oda scaklnda darbe dayanm ve dayankllk salayc

olarak rol oynar. ABSnin birok trleri gelitirilmitir. Bunlar arasnda kaplama az

parlak veya mat ekstrude edilmi bitmi levhalar; yksek scaklk ve alevlenmeye kardayankl, alamlama, yapsal kpk ve effaf uygulamalara imkan veren ve bu

zellikleri salayan reineler yer almaktadr.

leme ve Kullanm Alanlar

Ekstrude edilmesi ve enjeksiyon kalplamas iyi yaplabildiinden ilenmesi kolay bir

maddedir. Ekstrzyon ABS iin byk bir Pazar alandr. ABS hidroskopik bir madde

olduu iin ilenmeden nce, nem almas nlenmeli, yzey hatalarn azaltmak amac ile

kurutulmaldr.

Ekstrude edilmi ABS levha, eitli rnlerin, imalatnda kullanlmaktadr.

ekillendirilmi geni paralar (8-12 ftlik), tek paral levhalar, kk ekillendirilmi

paralar (Tuba gibi mzik aletleri) yapmnda kullanlmaktadr. Buzdolab yapm da

ekillendirilmi levhalarn dier bir uygulama alandr. ABS yapsal kpk uygulamalar

iin iyi bir reinedir. Ekstrzyon, enjeksiyon ve iirerek kalplama tekniiyle iyi ilenir.

effaf ABS, buzdolab iindeki blmlerde, oyuncaklarda kullanlr.

NAYLON

Naylon, termoplastik poliamid recine ailesini temsil eder ve ncelikle enjeksiyon

kalplama ve ekstrzyon teknikleriyle ilenir. Bazlar, daldrma tekniiyle kaplama

amacyla zelti veya svlatrlm ekilde kullanlr.

zellikleri

Naylonlarn belli bal ortak zellikleri unlardr:

-Sertlik,

-Anmaya kar iyi dayanm,


31/34

-Ortalama erime noktalarnn stndeki scaklklarda, termoplastikler gibi sya

dayankllk,

-Kuvvetli asit ve oksitleyici maddelerin dndaki kimyasallara kar iyi dayankllk.

Modifiye edilmemi bir reine olarak her naylon tipinin kendini belli eden birden fazla

zellii vardr. Bunlar, naylon trlerinin kullanm alanlarnn seimine esas tekilederler. Btn naylonlar cam elyaf, cam tanesi ve mineral paralar ile

glendirilebilirler.

Birinci ileme metodu, enjeksiyonla kalplama ve ekstrzyondur. Dier teknikler,

iirerek kalplanmas ve zelti veya svlatrlm yatak kaplamasdr. Enjeksiyon

kalplamada, naylonlarn yksek erime noktas ve katdan eriyik haline hzl gei zellii

vardr. Monofillaman, profil, film ve levha imalinde ekstrzyon teknii kullanlr.

Flaman imali gibi baz uygulamalarda younluk ve ekstrzyon verimi orannda

uyumluluk salamak iin eritici pompalar kullanlr.Kullanm Alanlar

Uygulamada naylon kullanm, salamlk, sertlik, kimyasal maddelere dayanm ve

elektrii izole eden zellikleri nedeniyle yaygndr. Naylon bileenlerinin kullanld en

geni Pazar otomotiv sektrdr. (Hem i hem de dta kullanlr) Desteksiz boru takm,

tel izolasyonu ve i deme iin monifilaman iplik ekstrzyon uygulamalardr.

Enjeksiyon kalplamayla, kam, dili, elektrik balalar, buhar gaz birletiren depolar ve

tecrit bantlar retilir. Madenle glendirilmi Naylon 6,6 tr d gvde

uygulamalarnda en ok kullanlandr. Elektrik endstrisinin gelimesi, naylonkullanmn artrmtr.

Spor malzemesi, zel fralar (di, sa), fermuar ve fra saplar da naylo tketim

yerleridir.

NTRL RENE

Ana monomeri akrilonitril olan polimerler nitril reineler diye isimlendirilir. Bu

reineler yap zellikleri nedeniyle dk gaz geirgenliine sahip olup, kimyasallara

kar direnleri olduka iyidir.

Reineler, kauukla kartrldnda olduka yksek gerilme zelliine sahip olup ve

ekstrzyon, enjeksiyon kalplama ile ilenebilir ve s ile ekillendirilebilir.

Nitril reinelerin ilenmesi, ksmi erime scaklklar olmayan polimerin ileme

karekteristiini tar. Bu reineler, erime scaklnda yapkan olduu iin ileme

srasnda polimere minimum kayma enerjisi uygulanmaldr.


32/34

Kullanm Alanlar

Nitril reinelerin en nemli kullanm yerleri, yiyecek ve benzeri maddelerin ambalajlama

ilemleridir.

ok nceleri nitriller merubat kutularn yapmnda geni olarak kullanlrd. Fakat, yeniuygulamaya konulan tze gre, nitriller merubat ieleri yerine esas olarak yiyecek

paketlemesinde ve Amerikada yiyecek paketlemisinin dndaki paketlemelerde

kullanlmaktadr. Avrupada nitril reineler, merubatlar dahil olmak zere yiyecek ve

ayn zamanda yiyecek d maddeler ambalajnda kullanlmaktadr.

PLASTK EVRE LKS

Dnyamzda 1980 ylnda toplam 61 milyon ton plastik retilmi, bu miktar 1990larda

% 130 artla 140 milyon tona ulamtr. retilen bu plastik malzemenin byk

ounluu kullanldktan sonra fonksiyonu kaybetmekte ve plastik atk olarakatlmaktadr. lkemizde de saylar yaklak 2500 dolaynda olduu tahmin edilen

plastik ileyen firmalar en yaygn olarak AYPE, YYPE, PP, PVC, PS ve PET gibi plastik

maddeleri tketmektedirler.

Plastikler ilenmeleri srasnda dikkate deer bir kirlilik gstermekte ancak

kullanldktan sonra atlmas ile evreyi nemli boyutlardaki kirletmektedir.

Gerektende ok yaygn olarak kullanlan plastik ambalaj malzemesinin doa

koullarnda uzun yllar paralanmamas ve bozulmadan kalmas bu kirliliin her geen

gn artmasna neden olmaktadr. Ayrca younluklar dk olduundan atklar iindegze en fazla arpanlar plastik rnleridir. Bunun sonucu olarak ta nemli bir evre

kirlilii olumaktadr. Atk plastiklerin yeniden deerlendirilmesinin bir boyutu da

ekonomiktir. Youn kimyasal hammadde retimi ve bu maddeden retilen plastik

maddelerin yeniden deerlendirilerek ekonomiye katklar salanmaldr.

Atk plastiklerin deerlendirilmesinde teknolojik ve ekonomik hususlarn yannda

organizasyon sorunu da nemlidir. Organizasyon ise plastik atklarn bulunmas,

toplanmas, snflandrlmas, yeniden deerlendirme mahalline gnderilmesi, rnlerin

pazarlanmas gibi bir ok hususu iermektedir. rnein, stanbulda ilkbahar ve yaz

aylarnda plastik oranlar genelin zerine kmaktadr. Ancak plastik atklarn iindeki

plastik trleri lkemizde salkl bir ekilde saptanamamtr. 1985 ylnda yaplan bir

aratrmada stanbuldaki kat atk iindeki plastiklerin % 70e yakn bir blmnn

polietilen esasl olduunu ortaya koymutur. Bu miktar evre kirliliini yaratmasnn

yannda nemli bir ekonomik deer oluturmaktadr.Ayrca kat atklarnda ilerleyen

yllarda yzdelerinin artmas endstrileme srecinin bir gstergesi de saylabilir.


33/34

TRKYEDE VE DNYADA PLASTK

Trkiyede plastik geri dnm ile ilgilenen ok az kurulu vardr. Bunlardan zmit

Yarmcada kurulan ilk PET geri dntrlmek amac ile kurulan fabrikann yanna

daha sonra ikinci bir fabrika ilave edilerek YYPE geri dnm yaplan Yeil Plastik adl

fabrika kurulmutur.

1996 yl itibariyle polimerik maddelerin yllk tketimi 150 milyon tonu am

bulunmaktadr. Sz konusu tketimin 2000 ylnda 200 milyon tonu aaca tahmin

edilmektedir. Uygulama alanlar ise giderek eitlenmekte olup, gnlk hayatmzdaki

uygulamalardan havaclk ve uzay sanayi ve ambalaj sanayiinden inaat sektrne kadar

geni bir alan kapsamaktadr. Bu erevede plastik sanayiinin etkilemedii veya

ilikisinin bulunmad hibir sektr yoktur denilebilir. Polimerik maddelerin ve

plastiklerin retimine ve zelliklerinin deitirilmesine ynelik almalardaki

gelimelerin artarak devam edecei ngrlmektedir.

Plastik ileyen firmalarn nemli bir blm (yaklak % 70) stanbul ve civarnda yer

almaktadr. Sektrde kullanlan ileme makinelerinin % 80-90 lke iinde retilen

makinalardr. Makine reten firmalarn bir blmnn teknolojik dzeyi olduka

yksek olup baz firmalar retimlerini, Bat lkeleri dahil, pek ok lkeye ihra

edebilmektedir. Plastik ileyen firmalarn hemen tmnn kendi kalp retim atlyeleri

bulunmaktadr.

YYPE plastik ie yapmnda en sk kullanlan maddelerden biri olup bu maddedenyaplan ielerin de evde kullanlan temizleyici deterjan ve yumuatclardan, eitli

kozmetiklere ve madeni yalara kadar ok geni bir kullanm alan vardr. Tesis 14 Mart

1991 de yaynlanan ve 22 ubat 1992 ve 2 Kasm 1994te deiiklikler yaplan Kat

Atklarn Kontrol ynetmelii uyarnca kota ve/veya depozito uygulamas kapsamnda

bulunan sanayiler iin zellikle nemlidir. Fabrika hem bu gibi sanayi kurulularnn

yasal ykmllklerini yerine getirmelerine yardmc olmakta hem plastik gibi doada

zlmesi yzyllar ald iin evreye zararl bir maddenin geri dnmn salayarak,

evreye ve lke ekonomisine katk da bulunmakta ve daha da tesi % 20 leri aan maliyet

indirimini de beraberinde getirmektedir.

Yeil Plastik Sabanc grubu tarafndan kurulan fabrikadr ve YYPE geri dntrmede,

kapasitesi ve kalitesi ile ilk ve tektir. Farikann saatteki kapasitesi 900 kg, yllk

kapasitesi ise 5000 tondur. lenen hammaddede, % 20 oranna kadar madeni ya

ambalaj ierebilir. Ek olarak kurulmu olan madeni ya iesi ileme hattnda ise bu

oran % 100e kmakta, kapasite ise 450 kg/saat olarak gereklemektedir. Yllk 5000


34/34

ton olarak tanmlanan bu kapasite, bir hattn vardiyadaki almasna tekabl

etmektedir. Yakn bir gelecekte talebin artaca gznne alnarak, ikinci bir hattn

kurulmas iin yeterli bir yer braklmtr. Bu durumda kapasite iki katna karak

10000 ton/yl olabilecektir. PE (yksek ve alak younluklu polietilen) retimi 1990

ylnda 235.630 ton iken 1991 ylnda 256.000 tona 1992 ylnda da 260.600 tonaulamtr.

Gelimi lkelerde grlen geri kazanm uygulamalarndan bazlar ise unlardr.

ngilterede 1992 ylnda yaynlanan Birleik Kat Atk Ynetimi Plan ile 2000 ylna

kadar evsel atklarnn geri dnebilir blmnn % 50sini dntrlmesi

hedeflenmitir. ngilterede en yaygn geri dntrlen plastik PEdir. Ylda yaklak

olarak 60.000 ton kullanlm. Film ve sera rts geri dntrlmektedir. Bu i iin

yaklak 5 milyar dolar yatrm yaplmtr. Almanyada ise Ambalaj Atklarnn

nlenmesi Tz 1991de yaymlanm tamam 1993 ylnda yrrle girmitir. Butze gre ambalajlar, evreye zararl olmayan ve deerlendirilmesi srasnda, evre

iin sakncal olmayan malzemelerden retilecektir. Ve ambalaj atklarnn yeniden

kullanlabilmeleri iin koullarn uygun olmamas halinde, malzemeleri ynnden

deerlendirilecektir. Kanadada ise birok grup geri dntrlebilir malzemelerin

toplanmas iin gerekli alt yapy oluturmaya almaktadr. Ayn zamanda toplama

almalarnda Kanada evre ve Plastik Enstits, Ontorio evre Bakanl ile ibirlii

yapmaktadr. p sahalarnda ayrma almalar, YYPEden imal edilen st ielerine

depozito uygulamas, spermarketlerin nnde naylon torbalar atmak iin koyulmu

kaplar vb. uygulamalar youn olarak devam etmektedir.

KAYNAKLAR

1. BAYSAL., Bahattin, Polmer Kimyas, Geniletilmi II. Bask, Ankara, 1994.

2. SAAK., Mehmet, Polmer Kimyasna Giri, Gazi Kitapev, Ankara, 2002.

3. PKN., Erhan, Polimer Teknolojisine Giri, nklap Kitapevi, Ankara, 1987.

4. Plastik ve Plastik Teknolojisi, Pagev Yaynevi, stanbul, 2002.

5. Plastik zel htisas Komisyon Raporu, Ankara, 1994.

6. Yeil Plastik Proje Raporu, 1996.

7. evko Raporu, 1993.

plastİkler hakkinda herŞey

Documents